POJĘCIA PODSTAWOWE Globus: model Ziemi. Siatka geograficzna

POJĘCIA PODSTAWOWE
Globus: model Ziemi.
Siatka geograficzna: układ południków i równoleżników na powierzchni płaskiej
Odwzorowanie kartograficzne: sposób przeniesienia siatki geograficznej na płaszczyznę.
Każde odwzorowanie jest niedoskonałe, tzn. powoduje zniekształcenia kątów, powierzchni
lub odległości. Dlatego każda siatka kartograficzna (a co za tym idzie mapa) jest
zniekształcona.
RODZAJE SIATEK – ODWZOROWANIA KARTOGRAFICZNE
» Siatki klasyczne (normalne): rzut siatki geograficznej na płaszczyznę prostopadłą do osi
Ziemi (Rys. 1 – siatka azymutalna, płaszczyznowa), pobocznicę walca, którego oś jest osią
wspólną z osią Ziemi (Rys. 2 – siatka walcowa) lub pobocznicę stożka o osi wspólnej z osią
Ziemi (Rys. 3 – siatka stożkowa).
» Siatki umowne (pochodne): nie spełniają powyższych warunków. Często łączą cechy
siatek klasycznych, wykorzystują rzuty bardziej skomplikowane.
Najbardziej znanymi siatkami pochodnymi są: siatki azymutalne poprzeczne i azymutalne
ukośne oraz siatki Mollweidego (wiernopowierzchniowe, przedstawiające całą Ziemię).
Współrzędne geograficzne
Współrzędne geograficzne to liczby określające położenie danego punktu na Ziemi. Jedna z
nich oznacza długość geograficzną, druga - szerokość geograficzną.
» Długość geograficzna (lambda): kąt zawarty pomiędzy półpłaszczyzną południka 0°. a
półpłaszczyzną południka, na którym leży dany punkt. Kąt ten zmienia sie od 0° do 180° w
kierunku wschodnim (E) i od 0° do 180° w kierunku zachodnim (W). W ten sposób
wyznaczona jest połkula wschodnia i zachodnia.
» Szerokość geograficzna (phi): kąt zawarty pomiędzy płaszczyzna równika a kierunkiem od
środka osi Ziemi do danego punku na jej powierzchni. Kąt ten zmienia się od 0° na równiku
do 90° N na biegunie północnym oraz od 0° na równiku do 90° S na biegunie południowym.
Rozciągłość południkowa i równoleżnikowa
» Rozciągłość południkowa: odległość pomiędzy dwoma punktami na Ziemi mierzona
południkowo (od równoleżnika, na którym leży punkt A do równoleżnika, na którym znajduje
się punkt B). Długość każdego południka wynosi 180° (90° mierzone od równika do bieguna
północnego i tyle samo do bieguna południowego). Ponieważ Ziemia swoim kształtem jest
zbliżona do kuli o obwodzie ok. 40 tys. km, każdy południk (180°) ma długość 20 000 km.
Dlatego rozciągłość południkową wyrażoną kątowo łatwo jest przeliczyć na kilometry (20
000 km -> 180°, więc 1° wynosi ok. 111,12 km).
» Rozciągłość równoleżnikowa: odległość między dwoma punktami na Ziemi mierzona
równoleżnikowo (od południka 0° na wschód do południka o wartości 180° i tak samo od
południka 0° na zachód; w sumie – 360°). Jednak w tym wypadku jedynie równik (czyli
równoleżnik 0°) ma długość ok. 40 000 km.
Każdy kolejny równoleżnik jest mniejszy, a więc krótszy im bliżej bieguna (same bieguny to
punkty). Dlatego przeliczenie odległości równoleżnikowych wyrażonych w stopniach na
kilometry jest łatwe jedynie dla punktów leżących na równiku (40 000 km -> 360°, więc 1°
wynosi ok. 111,2 km). Dla wszystkich pozostałych miejsc wyznaczenie odległości wymaga
bardziej skomplikowanych przeliczeń; na poziomie gimnazjum wystarcza podanie
rozciągłości równoleżnikowej w stopniach.