Recenzja książki: Jason Brown „Neuropsychological Foundations of
Transkrypt
Recenzja książki: Jason Brown „Neuropsychological Foundations of
HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2012, TOM II MATERIAŁY, RECENZJE, SPRAWOZDANIA, s. 205-208 Bożydar L.J. Kaczmarek Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie Recenzja książki: Jason Brown „Neuropsychological Foundations of Conscious Experience”. Louvain-la-Neuve, Belgia, Les Editions Chromatica, 2010 Najnowsza książka profesora Jasona Browna wpisuje się w główny nurt jego �������� zainteresowań, jakim jest neuropsychologia procesu. Ujęcie procesowe, czyli teoria mikrogenetyczna, zakłada, iż wszystkie procesy zachodzące w naszym mózgu stanowią swoiste odbicie ich kształtowania się w filo- i ontogenezie. Z tym że w mózgu człowieka dorosłego procesy tego przebiegają w ułamku sekundy. Umożliwia to nieco odmienne od tradycyjnego pojmowanie mózgu, który spostrzegany jest jako dynamiczny i ulegający ciągłym zmianom system, w skład którego wchodzą różne – często odległe od siebie jego struktury. Odmienne jest również pojmowanie samego przebiegu procesów psychicznych, gdyż teoria mikrogenetyczna zakłada, że są one inicjowane z położonych głęboko najniższych, związanych z emocjami, strukturach mózgowia, a następnie ulegają zróżnicowaniu i doskonaleniu w wyższych jego warstwach. Decydujące znaczenie dla kształtowania obrazu świata ma więc podmiot świat ów postrzegający. Z punktu widzenia psychologii najistotniejszym aspektem teorii mikrogenetycznej jest: a)podkreślanie twórczego charakteru percepcji, która nie jest tylko biernym odbiorem bodźców, lecz procesem wytwarzania informacji, b)ujęcie objawu jako segmentu normalnego zachowania, które ujawnia się przedwcześnie, w nieodpowiednim momencie, a nie jest wyłącznie zaburzeniem, c)założenie, iż informacja przebiega w kierunku od całości do szczegółów, a nie poprzez scalanie poszczególnych elementów. Omawiana książka składa się z 12 rozdziałów, w których autor przedstawia zagadnienia ważne nie tylko dla neuropsychologii, lecz także dla psychologii i filozofii. Dotyczy bowiem problemów percepcji świata, pamięci, języka, związku między mózgiem a umysłem, jaźni oraz świadomości. Znajduje to odzwierciedlenie w tytułach poszczególnych rozdziałów, dlatego warto je pokrótce omówić. W rozdziale pierwszym Brown prezentuje mikrogenetyczne ujęcie percepcji, wskazując, iż kolejność postrzegania rzeczywistości przebiega od całości do szczegółów. Inaczej rzecz ujmując, percepcja – jak i inne procesy umysłowe – ma swój początek w głębokich strukturach mózgu i w miarę przechodzenia na wyższe piętra następuje stopniowe różnicowanie odbieranych wrażeń. Mamy tu do czynienia raczej z odrzucaniem tego co nieistotne, a nie z łączeniem poszczególnych 206 B. Kaczmarek, Recenzja książki: Jason Brown, Neuropsychological Foundations of Conscious... HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2012, TOM II – MATERIAŁY, RECENZJE, SPRAWOZDANIA elementów w całość, jak to tradycyjnie zakładano w psychologii. Przypomina to więc proces rzeźbienia. Ponadto spostrzeganie przebiega w sposób nieuświadamiany, a świadomość istnienia danego przedmiotu czy zjawiska następuje dopiero wtedy, gdy proces ten się skończy. Odwrócenie kierunku percepcji oznacza również, że etapy spostrzegania rozpoczynają się na poziomie pamięci długotrwałej, by następnie przejść do pamięci krótkotrwałej. Rozdział drugi poświęcony jest zagadnieniu seryjnego porządku, który uznaje się za podstawę wszelkiego działania w podejściach kognitywistycznych. Omawiany autor zwraca uwagę na fakt, że tak naprawdę mamy do czynienia z rozwojem jednego momentu, który pojawia się w świadomości przez ułamek sekundy i zaraz znika, zaliczając się do przeszłości i dając miejsce następnemu momentowi w czasie, czyli przyszłości. Mamy więc do czynienia z ciągłym przechodzeniem przeszłości w przyszłość. Jednakże nasze poczucie ciągłości w czasie wynika z tego, że te momenty neuronalnego czasu nachodzą na siebie, tzn. zanim doznania jednej chwili całkowicie znikną z pamięci nadchodzą doznania następnej chwili. W rozdziale trzecim omówiono pojęcie objawu chorobowego z punktu widzenia neuropsychologii procesu. Pojmowanie objawu jest tu bardzo złożone i obejmuje procesy: heterochronii, neotenii i parcelacji. W ujęciu teorii mikrogenetycznej, objaw jest definiowany jako ,„fragment zachowania oddający określony stan mózgu”. Stanowi on więc wynik zakłócenia jednej, dwu lub kilku faz wchodzących w skład danego procesu mózgowego. Brown podkreśla, że zmienność objawów jest cechą, obserwowaną u osób z różnorodnymi uszkodzeniami mózgu i w szczególny sposób odzwierciedla normalny przebieg procesów mózgowych. Określone zachowanie zaś może być uznane za przejaw patologii dopiero wtedy, gdy wyraźnie utrudnia funkcjonowanie danego człowieka. Również przy omawianiu historycznego pojęcia „mowy wewnętrznej” autor wychodzi poza jej tradycyjne ujęcie. Wskazuje on, że zjawisko to zawiera nie tylko komponenty percepcyjne i motoryczne, lecz wiąże się także z pamięcią, wyobraźnią, halucynacjami słuchowymi i samoświadomością. Właściwie głównym przesłaniem omawianej pozycji jest przeświadczenie, że oddzielanie poszczególnych procesów poznawczych, jak i emocjonalnych, jest sztuczne, gdyż działają one w naszym umyśle w ścisłym powiązaniu. W rozdziale piątym Brown wskazuje na użyteczność podejścia genetycznego, którego najbardziej znanym reprezentantem jest Piaget. Istotne jest zwłaszcza zwrócenie uwagi na poszczególne stadia rozwoju umysłu. W proponowanym przez siebie podejściu autor podręcznika uzupełnia te dane, poddając szczegółowej analizie moment przejścia od jednego stadium do drugiego, wskazuje przy tym na jego neurologiczne uwarunkowania. Skomplikowane zagadnienie Ja i jego stosunku do świata zewnętrznego omawiane jest w rozdziale szóstym i siódmym. Autor nawiązuje tu do poglądów filozoficznych ze szczególnym zwróceniem uwagi na solipsyzm, według którego realnie istnieje jedynie podmiot poznający, a rzeczywistość jest jedynie zbiorem B. Kaczmarek, Recenzja książki: Jason Brown, Neuropsychological Foundations of Conscious... HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2012, TOM II – MATERIAŁY, RECENZJE, SPRAWOZDANIA 207 jego wrażeń. Brown także uznaje podmiot i jego spostrzeżenia za podstawę formowania się nie tylko obrazu lecz także tożsamości człowieka, nie neguje jednak istnienia realnego świata. Zaznacza on, że tożsamość wynika z tworzenia się Ja, które dzięki percepcji otaczających je zjawisk staje się podmiotem zdolnym do odbierania wrażeń uznanych za własne i do tworzenia czynów intencjonalnych. W miarę, jak to Ja ewoluuje ku pełnej świadomości dany człowiek uświadamia sobie, kim jest, kim są inni ludzie oraz czym jest świat, w którym żyje. W następnych rozdziałach poświęconych świadomości i podświadomości Brown podkreśla, znaczenie kształtowania się Ja ku pełnej świadomości, a więc i samoświadomości, co ma istotne znaczenie dla uświadamiania sobie nie tylko swojego istnienia, lecz także poczucia odrębności zjawisk, jakie zachodzą wokół nas. Brak tego typu świadomości prowadzi do poważnych zakłóceń w funkcjonowaniu człowieka, czego przykładem są zaburzenia psychotyczne, a zwłaszcza towarzyszące im halucynacje. U zdrowych ludzi tego typu stan występuje w stanach zasypiania, przy przebudzeniu i w trakcie marzeń sennych. Z rozwiniętą samoświadomością wiąże Brown także pojęcie intencjalności, któremu poświęca rozdział dziesiąty. Jego zdaniem poczucie intencji powstaje, gdy podmiot zawęża swe zainteresowania do związków między jaźnią i światem zewnętrznym. Intencjonalność odzwierciedla więc stosunek danego człowieka do zjawisk w nim zachodzących. Dotyczy przy tym świadomości określonego zjawiska lub rzeczy, podczas gdy świadomość stanowi ogólny stan umysłu. Warto zaznaczyć, że poglądy Jasona Browna ewaluowały od subiektywizmu ku przyjęciu założenia o realności świata, z tym że świat ten cechuje według niego duża zmienność zachodzących w nim zdarzeń i zjawisk. Zwraca on na to uwagę w rozdziale dziewiątym, zatytułowanym „Subiektywność i Prawda”, podkreślając jednocześnie, że poczucie stabilności zewnętrznego świata uzyskujemy dzięki powstającym w naszym umyśle modelom rzeczywistości, a zwłaszcza dzięki rozmieszczeniu przedmiotów w czasie i przestrzeni, które w swej istocie stanowią wytwór naszego umysłu. Rozwinięcie wspomnianych wyżej założeń stanowi ostatni rozdział omawianej pozycji, poświęcony myśleniu twórczemu. Brown podkreśla, że wszelkie formy kreatywności wymagają zaangażowania emocjonalnego i wiążą się w większym stopniu z wyobraźnią niż z logiką, bowiem myślenie kreatywne to myślenie w znacznym stopniu metaforyczne, przy czym metafory te charakteryzuje niezwykła wręcz oryginalność. Na zakończenie warto zaznaczyć, że omawiany autor wspiera swe rozważania danymi z neuropsychologii w oparciu o ponad trzydziestoletni������������������� ą������������������ praktykę kliniczną. Przede wszystkim wychodzi z słusznego założenia, iż mózg nie jest gotowym produktem, lecz bytem biologicznym, który ukształtował się w wyniku długiego procesu ewolucji. Nie jest to bynajmniej proces zakończony, gdyż mózg jest w ustawicznym procesie stawania się i podlega ciągłym zmianom od narodzin aż do śmierci. Ewoluował on w trakcie przystosowywania się człowieka do zmienia- 208 B. Kaczmarek, Recenzja książki: Jason Brown, Neuropsychological Foundations of Conscious... HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2012, TOM II – MATERIAŁY, RECENZJE, SPRAWOZDANIA jącego się środowiska i w dalszym ciągu ewoluuje, co szczególnie jasno ukazuje teoria mikrogenetyczna. Dlatego warto sięgnąć do książki Jasona Browna, chociaż nie jest to lektura łatwa. Pewnym ułatwieniem w zrozumieniu prezentowanych w niej zagadnień może być fakt, że stanowi ona zbiór artykułów publikowanych wcześniej w różnych wydawnictwach. Zagadnienia te są więc omawiane w poszczególnych rozdziałach z nieco odmiennej perspektywy.