Prawa człowieka

Prawa człowieka
Prawa człowieka - organizacje i instytucje chroniące prawa człowieka
Prawa człowieka, to niedefiniowalne regulacje zawierające w sobie normy, które chronią podstawowe
wartości (dobra) jednostki ludzkiej. Prawa te wynikają z samej racji bycia człowiekiem i na tej podstawie
człowiek może domagać się ich respektowania. Zakłada się, że prawa człowieka posiadają następujące
cechy:
a. są powszechne (brak wyróżnień, ze względu na rasę, płeć etc.)
b. są równe (podkreślenie, że ludzie są równi, więc i prawa podstawowe im przysługujące też)
c. są niezbywalne (nie można nimi dowolnie rozporządzać)
d. są nienaruszalne (choć cześć z nich można zawiesić).
e. są indywidualne (interpretuje się je poprzez pryzmat jednostki a nie zbiorowości)
Prawa człowieka wynikają z posiadania przez jednostkę godności osobowej. Należy ją odróżnić od
godności osobistej, która jest tożsama z pojęciem honoru.
W doktrynie przyjęło się dzielić prawa podstawowe na prawa I i II generacji. Prawa I generacji były
gwarantowane przez monarchów (ok. XIX wieku) i miały wynikać z prawa naturalnego. Należą do nich
m.in. wolność, równość czy nietykalność osobista. Prawa II generacji wiążą się z działalnością
modelowego państwa opiekuńczego. Miały być to prawa zbiorowe dotyczące sfery socjalnej. Należą do
nich m.in. prawo do pracy, prawo do wypoczynku czy prawo do ubezpieczenia zdrowotnego [1].
Dramatyczne wydarzenia związane z II wojną światową przyniosły zmianę punktu widzenia na aspekt
praw podstawowych. Przemiany można zamknąć w 4 cechach wyjściowych: powrót do koncepcji prawnonaturalnej, uniwersalizacja norm, internacjonalizacja (ponadnarodowy charakter) i jurydyzacja
(zapewnienie ochrony prawnej).
Ponadto przełomowym wydarzeniem, będącym odpowiedzią na łamanie praw człowieka i nieludzkie
traktowanie m.in. ludności pochodzenia żydowskiego przez nazistów był Proces Norymberski. Na mocy
porozumienia w sierpniu 1945 r. uczestnicy traktatu Poczdamskiego (USA, Francja, ZSRR, Wielka
Brytania) uchwalili powołanie Międzynarodowego Trybunały Wojskowego w Norymbergii oraz w 1948 r.
Międzynarodowego Trybunały Wojskowego Dalekiego Wschodu w Tokio (przeciwko zbrodniarzom z
Japonii). W latach 1946-1949 Trybunały przeprowadziły szereg procesów, skazały zbrodniarzy (na
zdjęciu grupa oskarżonych w Norymberdze), po czym zakończył swoją działalnością. Przesłanki
odpowiedzialności podzielono na trzy grupy: zbrodnie przeciw pokojowi, zbrodnie wojenne i zbrodnie
przeciwko ludzkości. Pewnym novum w prawie międzynarodowym było również skazanie jednostek,
nawet jeśli ich działania nie naruszały prawa ich kraju macierzystego (p. III Rzeszy).
Akty gwarantujące prawa człowieka
Historyczne akty gwarantujące prawa człowieka (przed 1945 r.):
a. Magna Carta (Wielka Karta Swobód) - ustanowiona w 1215 r. w Anglii przez Jana bez Ziemi.
http://www.wos.net.pl
Kreator PDF
Utworzono 4 March, 2017, 14:22
b. Liczne przywileje szlacheckie w Koronie Królestwa Polskiego (1355-1505).
c. Habeat Corpus Act - uchwalony w 1679 r. w Wielkiej Brytanii zabraniał królowi aresztowanie
możnowładcy bez wyroku sądowego
d. Bill of Rights z 1689 r.
e. Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych z 1776 r. oraz 10 poprawek do Konstytucji USA z
1789 r. zwane Kartą Praw.
f. francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (pierwsza o charakterze powszechnym) 1789 r.
g. Konwencje genewskie z 1864 r. oraz 1906 (dotyczące zasad prowadzenia wojen np. zakaz dobijania
rannych, tworzenie obozów jenieckich, nie atakowanie statków pasażerskich etc.)
Aktualne akty gwarantujące prawa człowieka (po 1945 r.)
a. Karta Narodów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 r.
Ujęty lapidarnie dokument, podpisany przez 50 krajów. Nawoływał do popierania, przestrzegania i
poszanowania praw człowieka. W treści znajdziemy artykuły mówiące o równości oraz poprawie
warunków życia mieszkańców wszystkich krajów.
b. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r.
Był to akt uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji narodów Zjednoczonych (ONZ). Mimo
ogólnikowego charakteru nosił znamiona powszechności.
c. Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r.
Dokument obowiązujący od 1953 r. Miał on charakter terytorialny. Został uchwalony i ratyfikowany przez
państwa - członków powstałej w 1949 r. Rady Europy. Podpisało go 40 państw (Polska w 1993 r.) Oprócz
dokumentu wyjściowego wielokrotnie poszerzano jej zakres przedmiotowy, włączając protokoły
dodatkowe. Ponadto do praktycznej ochrony praw jednostki zostało powołane ciało - Międzynarodowy
Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.
d. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw
Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966 r.
Uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne ONZ były kolejnymi po Powszechnej Deklaracji prawami o
charakterze ogólnoświatowym. W odróżnieniu od poprzedniczki miały jednak umożliwiać formalne
http://www.wos.net.pl
Kreator PDF
Utworzono 4 March, 2017, 14:22
dociekanie swych praw przez obywateli. ZSRR jednak nie ratyfikowała umowy a ponadto od takiego
czynu wstrzymały się socjalistyczne państwa satelickie. Dopiero w 1976 r. pakty zostały podpisane. W
związku z tym w 1977 r. powstał Komitet Praw Człowieka w Genewie. Posiadał on prawo do
rozpatrywania skarg przeciwko krajom łamiącym prawa podstawowe.
e. Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z Helsinek (1 sierpnia 1975 r.)
W tzw. III koszyku uwzględniono prawa społeczne i obywatelskie jednostek, które były obywatelami
państw należących do KBWE.
f. Konwencja Praw Dziecka z 1989 r.
Akt o charakterze specjalistycznym, uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Dotyczył bowiem
szczególnego zagadnienia jakim jest ochrona praw istot ludzkich w wieku poniżej 18 roku życia
(dzieci). Potwierdzał prawo dziecka do otrzymania aktu urodzenia, imienia i obywatelstwa; prawo do
otrzymywania informacji; prawo do posiadania i wyrażania własnego poglądu. Polska podpisując
Konwencję w 1991 r. zobowiązała się do ochrony najmłodszych przed przemocą fizyczną i psychiczną,
zaniedbaniem i wyzyskiem. Nad przestrzeganiem tychże praw w Polsce, czuwa od 2000 r. Rzecznik Praw
Dziecka, którym obecnie jest Marek Michalak.
g. Konstytucja RP z 1997 r.
Nietaktem byłoby nie wspomnieć, iż szeroki katalog chronionych praw gwarantuje obywatelem polskim
(oraz cudzoziemcom, ale tylko wybrane prawa) ustawa zasadnicza z 1997 r. Spis tychże gwarancji oraz
ich systematyzację znajdziesz w rozdziale Prawa gwarantowane
h. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 2000 r.
Karta ta zawiera zbiór praw, które po drobnych modyfikacjach mając być zawarte w części II Konstytucji
Dla Europy. Co więcej - nad ich ochroną ma czuwać Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) z
siedzibą w Luksemburgu. Do praw chronionych należą m.in. godność, wolność, równość, prawa
obywatelskie i sądowe.
i. Inne akty o charakterze regionalnym
Do tej grupy można zaliczyć Amerykańską Konwencję Praw Człowieka, Afrykańską Kartę Praw Człowieka
i Praw Ludów oraz Arabską Kartę Praw Człowieka. Były wzorowane na Radzie Europy, ale nie udało się
im wypracować tak skutecznych procedur egzekwowania postanowień.
Organizacje zajmujące się prawami człowieka
Jest rzeczą bezsporną, iż same uchwalenie aktów, choćby niezwykle doniosłych, nie sprawi, iż prawa
jednostek będą respektowane. Potrzebną są do tego faktycznie działające struktury i sprecyzowane
procedury. Rolę tychże struktur pełnią ciała o charakterze międzynarodowym lub instytucje
prywatne. Co więcej każdy kraj posiada wewnętrzny system ochrony praw człowieka.
http://www.wos.net.pl
Kreator PDF
Utworzono 4 March, 2017, 14:22
Międzynarodowy system ochrony praw człowieka
Instytucje chroniące prawa człowieka
a. Rada Europy
Jak wspomniano wyżej, Rada Europy realizuje hasła Konwencji za pośrednictwem Międzynarodowego
Trybunału Praw Człowieka. Skargę do tejże organizacji może złożyć każda jednostka, której prawa
zostały naruszone oraz która wyczerpała procedurę sądową w macierzystym kraju. Naruszenie musi
dotyczyć praw gwarantowanych w Konwencji a kraj macierzysty musi być jej stroną. Możliwe jest
wniesienie zarzutu w ciągu 6 miesięcy od otrzymania ostatecznego rozstrzygnięcia sądu. Procedura trwa
około 7 lat.
b. ONZ
Skargę do Komitetu Praw Człowieka w Genewie może złożyć obywatel kraju, który ratyfikował Protokół
Dodatkowy do Paktów Praw. Zasady skargi są analogiczne do powyższych, ale brak jest ograniczeń, co
do terminu złożenia skargi, a procedura trwa ok. 2 lata. Warto zaznaczyć, że wnosząc sprawę do
jednego z wymienionych ciał pozbawiamy się prawa skorzystania z przywileju złożenia skargi do
drugiego. Skargę można złożyć również za pośrednictwem strony www. Każdy z trybunałów będzie
korespondował z petentem w jego języku ojczystym.
c. Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze
Powołany został w Rzymie 1998 r. po wydarzeniach w Bośni i Rwandzie. Ściga przestępców z krajów,
które podpisały konwencje założycielską, czyli z ok. 90 państw. Osądza najpoważniejsze zbrodnie jak
tortury, eksterminacja, apartheid itd.
Organizacje pozarządowe chroniące prawa człowieka
a. Amnesty International
Jest to największa, pozarządowa i apolityczna organizacja powstała w 1961 r. Jej siedziba znajduje się w
Londynie. Skupia około miliona członków w ponad 170 krajach świata. Jej celami statutowymi są troska
o humanitarne wykonywanie kar penitencjarnych, zniesienie kary śmierci i tortur, pisanie próśb o
uwolnienie więźniów polityczny etc. W Polsce jej filia działa od 1990 r. [2]
b. Międzynarodowy Komitet Helsiński
Powstała po roku 1975 w celu praktycznej ochrony postanowień zawartych w III koszyku. Początkowo
Komitety działały we wszystkich państwach KBWE, z tym że, przedstawiciele tegoż nurtu w państwach
socjalistycznych nierzadko byli prześladowani. W Polsce prężnie rozwija się Helsińska Fundacja Praw
Człowieka. [3]
c. Krajowy system ochrony
Wszystkie prawa zawarte w Konstytucji, ratyfikowanych umowach międzynarodowych czy ustawach
podlegają ochronie prawa krajowego. System prawa gwarantuje nam opiekę: urzędów
administracyjnych oraz sądów (powszechnych i specjalnych). Ponadto obywatel ma prawo zwrócić się z
prośbą o rozpatrzenie kazusu do Rzecznika Praw Obywatelskich.
http://www.wos.net.pl
Kreator PDF
Utworzono 4 March, 2017, 14:22
[1] Niekiedy wyróżnia się pojęcie praw człowieka II i III kategorii. Wówczas należy przyjąć, że prawami
II kategorii są te dotyczące praw i wolności politycznych a III kategorii- socjalnej i kulturowej. Podział
ten pokrywa się z układem dóbr chronionych wymienionych w Konstytucji z 1997 r.
[2] Więcej informacji można znaleźć pod adresem www.amnesty.org.pl
[3] Więcej informacji można znaleźć pod adresem www.hfhrpol.waw.pl
http://www.wos.net.pl
Kreator PDF
Utworzono 4 March, 2017, 14:22