370 Ku n iit — Kapadocja Kapadocja w Azji Mniejszej posiada w pa

Originalveröffentlichung in: Kowalenko, Władysław ; Labuda, Gerard ; Lehr-Spławiński, Tadeusz (Hrsgg.): Słownik starożytności słowiańskich.
Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, Bd. 2, Wrocław-Warszawa-Kraków 1964, S. 370-371
370
Ku n iit — Kapadocja
Kapadocja w Azji Mniejszej posiada w pa­
rowach n a obszarze wulkanicznym i p u s t y n ­
n y m n a zachód i na południe od Cezarei bar­
dzo liczne większe i mniejsze kościoły (cerkwie,
kaplice) jaskiniowe, sztucznie wydrążone, które
powstały w związku z bardzo wcześnie osie­
d l a j ą c y m i się t u t a j masowo pustelnikami. Sta­
nowią one niezwykle cenne z a b y t k i sztuki
klasztornej chrześcijaństwa wsch., w których
przechowały się, bogatsze niż gdzie indziej,
t r a d y c j e sztuki wschodniochrześc, zwłaszcza,
syryjskiej. Kościoły podziemne, miejscami ka­
plice grobowe, pod względem architektonicznym
z zewnątrz bez większego znaczenia (często
w ogóle bez właściwej fasady albo też z fasa­
d a m i ozdobionymi f r y z a m i ślepych arkad),
posiadają wnętrza bogato ozdobione malowi­
dłami ściennymi, spośród k t ó r y c h sporo się
zachowało. Malowidła te stanowią w k a ż d y m
razie ważne zespoły zabytkowe, będące do­
niosłym uzupełnieniem obrazu dziejów malar­
stwa biz. D a t y ich powstania nie są zawsze
ściśle ustalone. Sta,rsza grupa pochodzi
z w. I X — X i pozostaje w bliskim związku ze
starszymi t r a d y c j a m i syryjskimi, różnymi od
sztuki knstpol., t j . samego Bizancjum (El Na­
zar, 912—59; Agios Enstatios, 912—59; Ballek Kilissó, Tokale Kilissó, pierwsza połowa
X w.), gdy natomiast w grupie młodszej (od
drugiej połowy X w. do w. X I I ) coraz wy­
raźniej występują cechy stołecznego malarstwa
biz., którego fazy rozwojowe z n a j d u j ą t u swoje
odbicie. W odróżnieniu od malowideł grupy
starszej, stanowiących wytwór prostej, grubej,
nieskomplikowanej sztuki mnichów klasztor­
nych, p o k r y w a j ą c y c h bez zaplanowanej z góry
kompozycji i bez względu na układ architek­
toniczny całe ściany wnętrza n a s t ę p u j ą c y m i
po sobie i obok siebie scenami i kompozycjami,
malowidła g r u p y młodszej (Kaszluk w Kelendżlar z drugiej połowy X w., kaplica Św.
B a r b a r y w Soghanle z 1006 lub 1021, K a r a basz Kilissó z 1060—61 oraz późniejsza świą­
t y n i a w Tokale Kilissó — późny w. X I ) w ukła­
dzie, rozmieszczeniu i w stylu wykazują re­
fleksy stylu i procedur malarstwa K o n s t a n t y ­
nopola. Ikonografia pozostaje j e d n a k w obu
grupach — z nielicznymi w y j ą t k a m i — t a k a sa­
m a , zachowując swoje odrębności t r a d y c j i sy­
ryjskich. W t y m właśnie t k w i niemałe znacze­
nie tych klasztornych malowideł ściennych K . ;
wyjaśniają one niejeden rys ikonograficzny
w sztuce biz. i biz.-slow., m a j ą c y swoje pier­
wotne źródło we wcz. sztuce wschodniochrześc,
Kapadocja — Kaptorgi
chociaż trudno przypuszczać istnienie kontaktu
bezpośredniego między nią a sztuką Słowian.
Do tego rodzaju osobliwości należy m. in. za­
liczyć nieprzerwane cykle ilustrujące życie
Chrystusa, tematy zaczerpnięte z apokryfów
(np. próba wodna w legendzie o N. P. Marii),
rozmaite cechy archaiczne nie występujące
już w zabytkach z w. XI, jak np. umieszczenie
Pantokratora lub Deesis w apsydzie, tak jak
m. in. w cerkwiach w Meriedicy i w Pskowie
(z końca X I I w.). Jako całość stanowią te
malowidła przykład swoistej sztuki klasztor­
nej o podkładzie ludowym, w gruncie rzeczy
skromnej, biednej, pozbawionej głębszego zmy­
słu kolorystycznego, ale żywej, dążącej do ma­
lowniczego przedstawiania rzeczywistych scen
życiowych.
Lit.: H. E o t t , Kleinasiatisclie Denkmśiler, Leipzig
1 9 0 8 ; O. M. D a l t o n , B y z a n t i n e A r t a n d A r c h a e o l o g y ,
O x f o r d 1 9 1 1 , 8. 2 6 7 — 7 6 ; t e n ż e , E a s t C h r i s t i a n A r t ,
O x f o r d 1 9 2 5 , s. 2 5 0 — 1 ; C h . D i e h l , M a n u e l d e l ' a r t
b y z a n t i n , P a r i s , t. 2, 1925, s. 5 6 5 — 7 8 ; G. d e J e r p l i a n i o n , L e eglises rupestres de Cappadoce, t e x t e
I - I I , pl. I - I I I , Paris 1 9 2 5 - 3 6 ; E. W e i g a n d ,
Zur D a t i e r u n g der kappadokiscłien Hóhlenmalerei,
B y z . Z s . , 3 6 , 1 9 3 6 , s. 3 3 7 — 9 7 ; B . H . J I a 3 a p e B , M C T O p H H B H 3 a H T H f i C K 0 t t JKHBOIIHCH, M . , t . 1 , 1 9 4 7 , 8 . 9 5 — 7 .
[Wojsław Mole]
371