56 zarys historii do 1918 roku.indd

Historia do 1918 roku
Perspektywa kulturowo-cywilizacyjna
Uniwersytet Warszawski
Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Instytut Nauk Politycznych
Wojciech Jakubowski
Mariusz Włodarczyk
Bartłomiej Zdaniuk
Historia do 1918 roku
Perspektywa kulturowo-cywilizacyjna
Warszawa 2014
Projekt okładki
Tomasz Kasperczyk
Redakcja
Zespół
Skład i łamanie
Zakład Graficzny UW
Recenzenci:
prof. dr hab. Sergiusz Wasiuta (UWM)
dr hab. Ewa Maria Marciniak (MEN)
dr hab. Piotr Załęski (UW)
© Copyright by Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2014
Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej
publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej,
komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy.
Ilość arkuszy: 31
Wydawca:
Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Uniwersytet Warszawski
ul. Krakowskie Przedmieście 3, 00–927 Warszawa
tel./fax (48–22) 55 22 952
www.wydawnictwo.wdinp.uw.edu.pl
ISBN: 978-83-63183-54-7
Druk i oprawa: Zakład Graficzny UW. Zam. 56/2014
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
CZĘŚĆ I
WIELOŚĆ PORZĄDKÓW KULTUROWYCH ŚWIATA ANTYCZNEGO
Rozdział I – Zanim nastała Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1.
2.
3.
4.
5.
Najdawniejsze dzieje człowieka . . . . . .
Starożytna Mezopotamia. . . . . . . . . .
Starożytny Egipt. . . . . . . . . . . . . . .
Kultura Indii i Chin . . . . . . . . . . . .
Systemy religijno-filozoficzne Wschodu .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
29
37
42
47
51
Rozdział II – Cywilizacje śródziemnomorskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Basen Morza Śródziemnego . . . . . . . . . . . .
Dzieje starożytnej Grecji . . . . . . . . . . . . . .
Polis i jej funkcjonowanie . . . . . . . . . . . . .
Kultura i sztuka starożytnej Grecji . . . . . . . .
Państwo macedońskie i kultura hellenistyczna .
Dzieje Imperium Romanum . . . . . . . . . . . .
Rzym – państwo i społeczeństwo . . . . . . . . .
Kultura i sztuka starożytnego Rzymu . . . . . .
Powstanie i rozwój chrześcijaństwa . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
59
61
65
71
78
81
85
92
96
CZĘŚĆ II
ŚREDNIOWIECZE
Rozdział III – Cywilizacje wieków średnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
1.
2.
3.
4.
5.
Cywilizacja bizantyńska . . . . . . .
Cywilizacja islamska . . . . . . . . .
Cywilizacja chrześcijańskiej Europy
Architektura i sztuka średniowiecza
Cywilizacje Dalekiego Wschodu . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
105
111
118
122
127
Rozdział IV – Średniowieczne korzenie cywilizacji europejskiej . . . . . . . . . 132
1. Budowanie jedności politycznej średniowiecznej Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
6
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Spis treści
Rola Kościoła w życiu politycznym Europy . . . .
Europa w dobie wypraw krzyżowych . . . . . . .
Organizacja życia zbiorowego w średniowieczu .
Europa stanów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Europa narodów . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Słowianie i ich państwa . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
138
144
151
157
162
165
Rozdział V – Polska Piastów i Jagiellonów w europejskiej przestrzeni
polityczno-kulturowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
1. Patrymonialna monarchia pierwszych Piastów . . . . . . . . .
2. Kryzys i odbudowa monarchii wczesnopiastowskiej . . . . . .
3. Monarchia bez korony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego . . . . . . . . . . . .
5. Zjednoczenie państwa polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Polska za panowania Kazimierza Wielkiego . . . . . . . . . .
7. Społeczeństwo i gospodarka w Polsce Piastów . . . . . . . . .
8. Miejsce Polski w cywilizacji Europy łacińskiej . . . . . . . . .
9. Od Andegawenów do Jagiellonów . . . . . . . . . . . . . . . .
10. Krzyżacy w dziejach Polski Jagiellonów . . . . . . . . . . . . .
11. Kształtowanie się i rozwój demokracji szlacheckiej w Polsce .
12. Polityka dynastyczna Jagiellonów. . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
171
179
183
187
190
195
203
211
218
223
228
236
CZĘŚĆ III
NOWOŻYTNOŚĆ
Rozdział VI – Ewolucja cywilizacji nowożytnej Europy – renesans, barok,
oświecenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
1.
2.
3.
4.
5.
Reformacja i wojny religijne. . . . . . . . . . . . . . .
Reforma katolicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Obraz człowieka w epoce nowożytnej . . . . . . . . .
Filozofia i myśl społeczna Europy nowożytnej . . . .
Wrażliwość estetyczna – kultura i sztuka nowożytna
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
245
253
257
262
266
Rozdział VII – Europa i Rzeczpospolita w XVI wieku . . . . . . . . . . . . . . 275
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Wielkie odkrycia geograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gospodarka i społeczeństwo w XVI wieku . . . . . . . . . . .
Gospodarka i społeczeństwo Rzeczypospolitej w XVI wieku..
Reformacja i reforma Kościoła w Rzeczypospolitej . . . . . .
Kultura Polski Złotego Wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Początki Rzeczypospolitej Obojga Narodów . . . . . . . . . .
Walka o hegemonię w Europie w XVI wieku . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
275
282
287
293
298
303
310
Rozdział VIII – Europa i Rzeczpospolita w XVII i pierwszej połowie
XVIII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
1. Wojna trzydziestoletnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
2. Państwo absolutne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
3. Przemiany polityczne we Francji i w Anglii w XVII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . 325
7
Spis treści
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Kultura polskiego baroku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wojny Rzeczypospolitej z Moskwą w drugiej połowie XVI i w XVII wieku .
Wojny Rzeczypospolitej ze Szwecją w XVII wieku . . . . . . . . . . . . . . . .
Wojny Rzeczypospolitej z Turcją w XVII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sytuacja wewnętrzna Rzeczypospolitej w XVII wieku . . . . . . . . . . . . . .
Polska w czasach saskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
331
336
343
348
353
359
Rozdział IX – Ład społeczno-polityczny drugiej połowy XVIII wieku.
Europa napoleońska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
1. Państwo absolutyzmu oświeconego. Sąsiedzi Rzeczypospolitej w XVIII wieku
2. Gospodarka i społeczeństwo Europy w II połowie XVIII wieku . . . . . . . . .
3. Społeczeństwo Rzeczypospolitej w II połowie XVIII wieku . . . . . . . . . . . .
4. Gospodarka Rzeczypospolitej w II połowie XVIII wieku . . . . . . . . . . . . .
5. Rzeczpospolita oświecona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Rzeczpospolita w latach 1764–1788 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Rzeczpospolita w latach 1788–1795 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Powstanie Stanów Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9. Rewolucja we Francji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10. Okres napoleoński w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11. Sprawa polska po III rozbiorze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
367
373
379
384
388
394
401
410
416
424
426
CZĘŚĆ IV
U ŹRÓDEŁ WSPÓŁCZESNOŚCI
Rozdział X – Porządek polityczny XIX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Europa ponapoleońska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ład wiedeński na ziemiach polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Polskie powstania narodowe w XIX wieku . . . . . . . . . . . . . . . .
Kształtowanie się Europy uprzemysłowionej w I połowie XIX wieku .
Przemiany polityczne na świecie w II połowie XIX wieku. . . . . . . .
Rozwój nowoczesnego państwa i narodziny demokracji liberalnej . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
435
443
449
462
465
481
Rozdział XI – Kres ładu wiedeńskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486
1.
2.
3.
4.
Masowe ruchy polityczne . . . . . . . . . . . . . .
I wojna światowa (1914–1918) . . . . . . . . . . .
Sprawa polska w I wojnie światowej . . . . . . . .
Rewolucja lutowa i przewrót bolszewicki w Rosji
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
486
492
499
506
Bibliografia selektywna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
Przegląd treści
wg numerów bocznych
CZĘŚĆ I
WIELOŚĆ PORZĄDKÓW KULTUROWYCH ŚWIATA ANTYCZNEGO
Rozdział I – Zanim nastała Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1. Najdawniejsze dzieje człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(1) Poglądy na pochodzenie człowieka . . . . . . . . . . . . . .
(2) Antropogeneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(3) Poglądy na genezę państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(4) Prahistoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(5) Paleolit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(6) Neolit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(7) Epoka brązu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(8) Epoka żelaza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Starożytna Mezopotamia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(9) Cechy charakterystyczne państw Starożytnego Wschodu .
(10) Pierwsze miasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(11) Ośrodki państwowe Mezopotamii . . . . . . . . . . . . . . .
(12) Osiągnięcia cywilizacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Starożytny Egipt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(13) Dzieje państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(14) Organizacja państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(15) Egipt darem Nilu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(16) Religia Egiptu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(17) Osiągnięcia cywilizacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Kultura Indii i Chin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(18) Ustrój społeczno-polityczny w Indiach . . . . . . . . . . . .
(19) Kształtowanie się państwa chińskiego . . . . . . . . . . . . .
(20) Cywilizacja chińska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Systemy religijno-filozoficzne Wschodu . . . . . . . . . . . . . . .
(21) Religia Izraela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(22) Systemy religijno-filozoficzne Chin: konfucjanizm, taoizm
(23) Systemy religijno-filozoficzne Indii: hinduizm, buddyzm .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
29
29
30
31
34
35
35
36
36
37
37
38
39
40
42
42
43
44
45
45
47
47
48
49
51
51
53
54
10
Przegląd treści wg numerów bocznych
Rozdział II – Cywilizacje śródziemnomorskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
1. Basen Morza Śródziemnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(24) Geograficzna i etniczna specyfika obszaru śródziemnomorskiego. . . . .
(25) Fenicjanie i kolonizacja fenicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(26) Osiągnięcia cywilizacyjne Fenicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(27) Narodziny imperium perskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Dzieje starożytnej Grecji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(28) Warunki naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(29) Pierwsi Grecy. Kultura minojska i mykeńska . . . . . . . . . . . . . . . .
(30) Kolonizacja grecka. Powstanie państw greckich . . . . . . . . . . . . . . .
(31) Ekspansja państw greckich: wojny perskie, wojna peloponeska . . . . . .
3. Polis i jej funkcjonowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(32) Greckie poleis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(33) Polis arystokratyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(34) Polis oligarchiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(35) Polis demokratyczna. Ateny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(36) Sparta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Kultura i sztuka starożytnej Grecji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(37) Wierzenia Greków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(38) Główne kierunki i przedstawiciele filozofii . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(39) Style w architekturze i sztuce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(40) Literatura, teatr, nauka, sport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Państwo macedońskie i kultura hellenistyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(41) Państwo macedońskie i jego ekspansja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(42) Macedonia Filipa II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(43) Aleksander Wielki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(44) Rozpad imperium macedońskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(45) Kultura hellenistyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Dzieje Imperium Romanum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(46) Warunki naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(47) Powstanie miasta Rzymu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(48) Geneza i przebieg ekspansji Rzymu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(49) Upadek Rzymu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Rzym – państwo i społeczeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(50) Przemiany ustrojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(51) Królestwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(52) Republika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(53) Cesarstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Kultura i sztuka starożytnego Rzymu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(54) Wierzenia Rzymian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(55) Umysłowość rzymska: filozofia i prawo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(56) Architektura i sztuka. Wkład cywilizacji rzymskiej do ogólnoludzkiego
dziedzictwa kulturowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9. Powstanie i rozwój chrześcijaństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(57) Życie Jezusa z Nazaretu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(58) Powstanie Kościoła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
59
59
59
60
60
61
61
62
63
63
65
65
65
66
67
69
71
71
73
75
76
78
78
78
79
80
80
81
81
82
82
84
85
85
86
86
90
92
92
93
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
94
96
96
97
11
Przegląd treści wg numerów bocznych
(59) Kościół okresu prześladowań. Chrześcijaństwo religią państwową . . . . . . . . 97
(60) Kulturowa rola chrześcijaństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
(61) Kościół rzymskokatolicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
CZĘŚĆ II
ŚREDNIOWIECZE
Rozdział III – Cywilizacje wieków średnich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
1. Cywilizacja bizantyńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(62) Kontynuacja cesarstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(63) Ustrój polityczno-społeczny Bizancjum . . . . . . . . . .
(64) Dorobek cywilizacyjny Bizancjum . . . . . . . . . . . . .
(65) Prawosławie – nauka wiary, kult, organizacja . . . . . .
2. Cywilizacja islamska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(66) Arabia przedmuzułmańska . . . . . . . . . . . . . . . . .
(67) Życie i dzieło Mahometa . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(68) Islam – nauka wiary, kult, organizacja . . . . . . . . . .
(69) Spadkobiercy Mahometa . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(70) Podboje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(71) Rekonkwista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(72) Kalifat Omajadów (661–750) . . . . . . . . . . . . . . . .
(73) Kalifat Abbasydów (750–1258) . . . . . . . . . . . . . . .
(74) Dorobek cywilizacyjny islamu . . . . . . . . . . . . . . .
(75) Kultura i sztuka arabska . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(76) Świat islamu dzisiaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Cywilizacja chrześcijańskiej Europy. . . . . . . . . . . . . . . .
(77) Korzenie kultury średniowiecznej . . . . . . . . . . . . .
(78) Kościół najwyższym autorytetem . . . . . . . . . . . . .
(79) Filozofia średniowiecza . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(80) Siedem sztuk wyzwolonych i powstanie uniwersytetów
(81) Księgi średniowieczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 Architektura i sztuka średniowiecza . . . . . . . . . . . . . . .
(82) Romanizm w architekturze . . . . . . . . . . . . . . . . .
(83) Klasztory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(84) Sztuka romańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(85) Architektura gotycka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(86) Sztuka gotycka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Cywilizacje Dalekiego Wschodu. . . . . . . . . . . . . . . . . .
(87) Średniowieczne państwa Dalekiego Wschodu . . . . . .
(88) Ekspansja Mongołów na Wschód i na Zachód . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
105
105
107
107
108
111
111
111
112
113
114
114
114
114
115
116
117
118
118
118
119
120
121
122
122
123
123
124
125
127
127
129
Rozdział IV – Średniowieczne korzenie cywilizacji europejskiej . . . . . . . . 132
1. Budowanie jedności politycznej średniowiecznej Europy . . . . . . . .
(89) Przestrzeń polityczna Europy po upadku Imperium Romanum .
(90) Frankonia Merowingów i Karolingów . . . . . . . . . . . . . . .
(91) Odnowienie cesarstwa na Zachodzie . . . . . . . . . . . . . . . .
(92) Renesans karoliński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
132
132
132
133
134
12
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Przegląd treści wg numerów bocznych
(93) Rozpad monarchii karolińskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(94) Święte Cesarstwo Rzymskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(95) Uniwersalizm średniowieczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(96) Normanowie i ich ekspansja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(97) Początki Anglii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rola Kościoła w życiu politycznym Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(98) Rozwój chrześcijaństwa we wczesnym średniowieczu . . . . . . . . . . . . . .
(99) Kościół „wieków średnich” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(100) Reforma gregoriańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(101) Spór o inwestyturę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(102) Awiniońska niewola papieży w latach 1309–77 . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Europa w dobie wypraw krzyżowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(103) Przyczyny krucjat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(104) Krucjata ludowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(105) Pierwsza krucjata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(106) Druga krucjata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(107) Trzecia krucjata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(108) Czwarta krucjata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(109) Zakończenie krucjat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Organizacja życia zbiorowego w średniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(110) Własność ziemska i poddaństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(111) System feudalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(112) Rozwój rolnictwa i wsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(113) Rzemiosło i handel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(114) Średniowieczne miasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(115) Kryzys gospodarczy przełomu XIII i XIV wieku . . . . . . . . . . . . . . . . .
Europa stanów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(116) Ewolucja ustroju politycznego – od państwa patrymonialnego do monarchii
stanowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(117) Społeczeństwo stanowe: rycerstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(118) Duchowieństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(119) Mieszczanie i chłopi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(120) Przywileje generalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(121) Początki parlamentaryzmu europejskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Europa narodów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(122) Kształtowanie się poczucia tożsamości narodowej . . . . . . . . . . . . . . . .
(123) Wojna stuletnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(124) Przesilenia polityczne na Zachodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Słowianie i ich państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(125) Słowiańszczyzna we wczesnym średniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(126) Stosunki gospodarcze i społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(127) Pierwsze państwa słowiańskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(128) Państwo Samona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(129) Słowianie południowi – państwo bułgarskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(130) Państwo Wielkomorawskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(131) Państwo czeskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(132) Słowianie wschodni – państwo ruskie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
135
135
136
136
137
138
138
138
140
141
142
144
144
145
145
146
146
146
147
151
151
151
153
154
155
156
157
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
157
157
158
159
160
161
162
162
163
164
165
165
166
167
167
168
168
169
169
13
Przegląd treści wg numerów bocznych
Rozdział V – Polska Piastów i Jagiellonów w europejskiej przestrzeni
polityczno-kulturowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
1. Patrymonialna monarchia pierwszych Piastów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(133) Pradzieje ziem polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(134) Państwa Polan i Wiślan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(135) Państwo Mieszka I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(136) Chrzest Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(137) Misja biskupa Wojciecha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(138) Zjazd w Gnieźnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(139) Wojny Bolesława Chrobrego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(140) Koronacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(141) Organizacja władzy w państwie pierwszych Piastów . . . . . . . . . . . . . .
2. Kryzys i odbudowa monarchii wczesnopiastowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(142) Mieszko II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(143) Kryzys państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(144) Odbudowa kraju za Kazimierza Odnowiciela . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(145) Państwo Bolesława Śmiałego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(146) Od koronacji do banicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Monarchia bez korony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(147) Wzrost znaczenia możnych za Władysława Hermana . . . . . . . . . . . . .
(148) Walka o jedność i kształt terytorialny państwa za Bolesława Krzywoustego .
(149) Walka o niezależność Kościoła polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(150) Testament Bolesława Krzywoustego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(151) Walki o władzę po śmierci Bolesława Krzywoustego . . . . . . . . . . . . . .
(152) Pogłębianie się rozbicia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(153) Zagrożenie zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(154) Problem krzyżacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Zjednoczenie państwa polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(155) Czynniki sprzyjające zjednoczeniu państwa polskiego . . . . . . . . . . . . .
(156) Próby zjednoczenia kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(157) Pierwsi władcy zjednoczonego państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(158) Działalność zjednoczeniowa Władysława Łokietka . . . . . . . . . . . . . . .
(159) Konflikt z Krzyżakami. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Polska za panowania Kazimierza Wielkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(160) Kazimierz Wielki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(161) Kwestia Śląska i Czech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(162) Kwestia krzyżacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(163) Sojusz z Węgrami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(164) Ekspansja na wschód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(165) Polityka północno–zachodnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(166) Bilans polityki zagranicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(167) Polityka wewnętrzna Kazimierza Wielkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(168) Monarchia stanowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(169) Corona Regni Poloniae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Społeczeństwo i gospodarka w Polsce Piastów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(170) Książę i dwór książęcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
171
171
173
173
174
175
176
177
177
178
179
179
179
180
181
182
183
183
184
185
186
187
187
188
188
189
190
190
191
192
193
194
195
195
196
196
197
197
198
198
199
201
202
203
203
14
Przegląd treści wg numerów bocznych
(171) Administracja lokalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(172) Immunitety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(173) Chłopi, wojowie, możni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(174) Wieś i rolnictwo w średniowiecznej Polsce. . . . . . . . . . .
(175) Osadnictwo w XII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(176) Osadnictwo na prawie niemieckim . . . . . . . . . . . . . . .
(177) Początki sieci miejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(178) Lokacje na prawie niemieckim . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(179) Ludność miast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(180) Rzemiosło i handel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Miejsce Polski w cywilizacji Europy łacińskiej . . . . . . . . . . . .
(181) Cywilizacyjne konsekwencje chrztu . . . . . . . . . . . . . . .
(182) Kulturotwórcza rola Kościoła . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(183) Zabytki piśmiennictwa polskiego . . . . . . . . . . . . . . . .
(184) Romanizm i gotyk na ziemiach polskich . . . . . . . . . . . .
(185) Rozwój szkolnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(186) Wkład Polaków do kultury i nauki europejskiej . . . . . . . .
9. Od Andegawenów do Jagiellonów . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(187) Unia polsko-węgierska za Ludwika Andegaweńskiego . . . .
(188) Przywilej koszycki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(189) Litwa przed unią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(190) Unia z Litwą w Krewie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(191) Unia wileńsko-radomska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(192) Unia w Horodle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10. Krzyżacy w dziejach Polski Jagiellonów . . . . . . . . . . . . . . . .
(193) Przyczyny konfliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(194) Wielka wojna z Krzyżakami . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(195) Wojna 1422–1423 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(196) Związek Pruski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(197) Wojna trzynastoletnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(198) Zakończenie konfliktu krzyżackiego . . . . . . . . . . . . . . .
11. Kształtowanie się i rozwój demokracji szlacheckiej w Polsce . . . .
(199) „Naród polityczny” w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(200) Rozwój przywilejów szlacheckich . . . . . . . . . . . . . . . .
(201) Początki parlamentaryzmu w Polsce . . . . . . . . . . . . . .
(202) Konstytucja Nihil novi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(203) Walka szlachty z magnaterią i ruch egzekucyjny . . . . . . .
(204) Unia lubelska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12. Polityka dynastyczna Jagiellonów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(205) Sprawa następstwa tronu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(206) Rządy Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech . . . . . . . .
(207) Zjazd w Wiedniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(208) Kwestia turecka w polityce Jagiellonów . . . . . . . . . . . . .
(209) Udział Rzeczypospolitej w walce o dominium Maris Baltici .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
204
204
205
205
206
207
207
208
208
209
211
211
211
212
214
216
216
218
218
218
220
220
221
222
223
223
223
224
225
225
226
228
228
229
231
232
233
234
236
236
237
239
239
240
Przegląd treści wg numerów bocznych
15
CZĘŚĆ III
NOWOŻYTNOŚĆ
Rozdział VI – Ewolucja cywilizacji nowożytnej Europy – renesans, barok,
oświecenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
1. Reformacja i wojny religijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(210) Przyczyny reformacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(211) Luteranizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(212) Kalwinizm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(213) Rozwój reformacji w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(214) Reformacja w Niemczech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(215) Reformacja we Francji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(216) Reformacja w Anglii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Reforma katolicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(217) U źródeł reformy katolickiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(218) Reforma zarysowana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(219) Reforma zaprogramowana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(220) Reforma zastosowana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(221) Inkwizycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(222) Indeks ksiąg zakazanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Obraz człowieka w epoce nowożytnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(223) Renesansowa koncepcja człowieka – humanizm . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(224) Barokowa wizja człowieka – jednostka wobec kryzysu świadomości społecznej
(225) Oświeceniowa wizja człowieka – jednostka wobec „wieku światła” . . . . . . . .
4. Filozofia i myśl społeczna Europy nowożytnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(226) Prekursorzy renesansu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(227) Filozofia: Michel de Montaigne, Giordano Bruno . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(228) Myśl społeczna: Erazm z Rotterdamu, Tomasz Morus, Niccolo Machiavelli,
Jean Bidon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(229) Filozoficzne źródła oświecenia: racjonalizm, empiryzm, deizm . . . . . . . . . .
(230) Myśl polityczna: Charles Montesquieu, Voltaire, Rousseau . . . . . . . . . . . .
5. Wrażliwość estetyczna – kultura i sztuka nowożytna . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(231) Kultura materialna w czasach odrodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(232) Styl renesansowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(233) Renesans włoski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(234) Renesans w innych krajach Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(235) Architektura barokowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(236) Założenia pałacowo-ogrodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(237) Malarstwo barokowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(238) Rzeźba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(239) Literatura baroku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(240) Teatr i muzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(241) Rokoko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(242) Architektura klasycyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(243) Malarstwo i rzeźba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(244) Literatura, muzyka i sztuka zdobnicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
245
245
246
247
248
249
249
250
253
253
253
254
255
256
257
257
257
259
259
262
262
263
263
264
265
266
266
267
267
268
269
270
270
271
271
271
272
272
273
273
16
Przegląd treści wg numerów bocznych
Rozdział VII – Europa i Rzeczpospolita w XVI wieku . . . . . . . . . . . . . . 275
1. Wielkie odkrycia geograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(245) Afryka i Ameryka przed odkryciami Europejczyków . . . . . . . . . . . . . .
(246) Przyczyny, przebieg i następstwa odkryć geograficznych . . . . . . . . . . . .
(247) Powstanie imperiów kolonialnych państw europejskich . . . . . . . . . . . .
(248) Cywilizacyjne następstwa kolonizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Gospodarka i społeczeństwo w XVI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(249) Gospodarcze i społeczne skutki wielkich odkryć geograficznych i podbojów
kolonialnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(250) Upowszechnianie się gospodarki towarowo-pieniężnej . . . . . . . . . . . . .
(251) Dualizm w rozwoju gospodarczym Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(252) Rola rzemiosła cechowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(253) Powstanie i rozwój systemu nakładczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(254) Manufaktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(255) Rola mieszczaństwa (255) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(256) Powstanie i rozwój instytucji bankowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Gospodarka i społeczeństwo Rzeczypospolitej w XVI wieku . . . . . . . . . . . . .
(257) Geneza i istota folwarku szlacheckiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(258) Narastanie poddaństwa chłopów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(259) Skutki gospodarki folwarczno–pańszczyźnianej . . . . . . . . . . . . . . . . .
(260) Handel wewnętrzny i zagraniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(261) Rozwój przetwórstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(262) Mieszczanie i miasta w XVI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(263) Polityka szlachty wobec miast w XV i XVI wieku . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Reformacja i reforma Kościoła w Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(264) Rozwój wyznań reformowanych w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(265) U źródeł reformy trydenckiej w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(266) Konfederacja warszawska i jej znaczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(267) Unia brzeska i jej skutki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Kultura Polski Złotego Wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(268) Recepcja idei odrodzeniowych w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(269) Ośrodki kultury w XVI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(270) Oświata i nauka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(271) Myśl społeczno–polityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(272) Rozkwit polszczyzny w literaturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(273) Architektura i sztuka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Początki Rzeczypospolitej Obojga Narodów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(274) Rzeczpospolita – kraj wielu narodów i religii . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(275) Sejm konwokacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(276) Pierwsza wolna elekcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(277) Artykuły henrykowskie i pacta conventa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(279) Organizacja państwa po unii lubelskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(280) Organizacja wojska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(281) Sądownictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Walka o hegemonię w Europie w XVI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(282) Wzrost znaczenia Hiszpanii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
275
275
276
278
279
282
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
282
282
283
284
284
285
285
286
287
287
288
289
290
290
291
292
293
293
295
296
297
298
298
298
299
300
300
301
303
303
303
304
305
306
308
309
310
310
17
Przegląd treści wg numerów bocznych
(283) Potęga dynastii Habsburgów . . . . .
(284) Rywalizacja hiszpańsko-francuska . .
(285) Rewolucja w Niderlandach . . . . . .
(286) Państwo moskiewskie w XVI wieku .
(287) Ekspansja turecka na świecie . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
311
312
312
313
314
Rozdział VIII – Europa i Rzeczpospolita w XVII i pierwszej połowie
XVIII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
1. Wojna trzydziestoletnia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(288) Geneza wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(289) Defenestracja praska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(290) Czeski etap wojny (1618–1622) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(291) Duński etap wojny (1622–1629) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(292) Szwedzki etap wojny (1630–1635) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(293) Francuski etap wojny (1635–1648) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(294) Traktat westfalski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(295) Znaczenie wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Państwo absolutne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(296) Legitymizacja absolutyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(297) Rozwój państwa urzędniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(298) Polityka ekonomiczna i skarbowa państwa absolutnego. Merkantylizm
(299) Społeczeństwo wobec władzy absolutnej . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Przemiany polityczne we Francji i w Anglii w XVII wieku . . . . . . . . . . .
(300) Francja doby absolutyzmu: Armand de Richelieu . . . . . . . . . . . . .
(301) Fronda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(302) Francja Ludwika XIV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(303) Anglia – od absolutyzmu do monarchii parlamentarnej: sytuacja
społeczno-gospodarcza Anglii w XVII wieku . . . . . . . . . . . . . . .
(304) „Krótki” i „długi” parlament . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(305) Wojna domowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(306) Republika, restauracja Stuartów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Kultura polskiego baroku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(307) Na styku Wschodu i Zachodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(308) Ideologia i obyczajowość sarmacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(309) Model edukacji szlacheckiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(310) Architektura barokowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(311) Sztuki plastyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(312) Literatura wobec problemów epoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Wojny Rzeczypospolitej z Moskwą w drugiej połowie XVI i w XVII wieku .
(313) Sytuacja społeczno-gospodarcza na przełomie XVI i XVII wieku . . . .
(314) Polityka bałtycka Stefana Batorego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(315) Interwencja na wschodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(316) Kampania smoleńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(317) Problem Ukrainy i Kozaczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(318) Powstanie Chmielnickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(319) Wojna z Rosją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Wojny Rzeczypospolitej ze Szwecją w XVII wieku . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
316
316
317
317
318
318
319
320
320
321
321
322
323
324
325
325
327
327
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
328
328
329
330
331
331
331
332
333
334
334
336
336
337
338
338
339
340
341
343
18
Przegląd treści wg numerów bocznych
(320) Geneza konfliktów ze Szwecją . . . . . . . . . . . . .
(321) Wojny polsko-szwedzkie za Zygmunta III Wazy . .
(322) „Potop” szwedzki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(323) Stosunki z Brandenburgią i Prusami Książęcymi . .
7. Wojny Rzeczypospolitej z Turcją w XVII wieku . . . . . .
(324) Geneza konfliktów z Turcją . . . . . . . . . . . . . .
(325) Etapy wojen polsko-tureckich w XVII wieku . . . .
(326) Koalicja antyturecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Sytuacja wewnętrzna Rzeczypospolitej w XVII wieku . . .
(327) Terytorialne i demograficzne skutki wojen . . . . . .
(328) Kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej . . .
(329) Triumf tendencji oligarchicznych w XVII wieku . .
(330) Próby reform ustrojowych w XVII wieku . . . . . .
(331) Kryzys wyznaniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9. Polska w czasach saskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(332) Unia polsko–saska za Augusta II . . . . . . . . . . .
(333) Rzeczpospolita w okresie wojny północnej . . . . . .
(334) Sejm „niemy” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(335) Traktat „trzech czarnych orłów” . . . . . . . . . . . .
(336) Podwójna elekcja 1733 roku . . . . . . . . . . . . . .
(337) Kryzys państwa i władzy królewskiej za Augusta III
(338) Publicystyka czasów saskich . . . . . . . . . . . . . .
(339) Wzrost gospodarczy i kulturalny . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
343
343
345
347
348
348
349
350
353
353
354
355
356
358
359
359
359
360
361
361
362
363
364
Rozdział IX – Ład społeczno-polityczny drugiej połowy XVIII wieku.
Europa napoleońska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
1. Państwo absolutyzmu oświeconego. Sąsiedzi Rzeczypospolitej w XVIII wieku .
(340) Wojna północna: geneza i skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(341) Reformy w Rosji, Prusach i Austrii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(342) Wojna o sukcesję austriacką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(343) Wojna siedmioletnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(344) Specyfika systemu ustrojowego Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . .
2. Gospodarka i społeczeństwo Europy w II połowie XVIII wieku . . . . . . . . .
(345) Rozwój gospodarczy Europy Zachodniej w II połowie XVIII wieku . . .
(346) Rozwój manufaktur i przemysłu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(347) Przemiany demograficzne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(348) Rewolucja agrarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(349) Geneza i rozwój rewolucji przemysłowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(350) Narodziny społeczeństwa industrialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(351) Wynalazki i ich zastosowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(352) Gospodarcze i społeczne następstwa rewolucji przemysłowej . . . . . . .
3. Społeczeństwo Rzeczypospolitej w II połowie XVIII wieku . . . . . . . . . . . .
(353) Zmiany w zaludnieniu i strukturze narodowościowej . . . . . . . . . . .
(354) Położenie chłopów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(355) Awans mieszczaństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(356) Szlachta i magnateria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Gospodarka Rzeczypospolitej w II połowie XVIII wieku . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
367
367
368
370
371
372
373
373
373
374
374
375
376
377
378
379
379
380
381
382
384
19
Przegląd treści wg numerów bocznych
(357) Przemiany w rolnictwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(358) Zmiany w strukturze handlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(359) Odrodzenie miast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(360) Manufaktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Rzeczpospolita oświecona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(361) Przejmowanie idei oświecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(362) Myśl polityczna i społeczna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(363) Nauka polska II połowie XVIII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(364) Literatura polskiego oświecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(365) Architektura, malarstwo i muzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(366) Mecenat królewski Stanisława Augusta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Rzeczpospolita w latach 1764–1788 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(367) Reformy sejmu konwokacyjnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(368) Reformy pierwszych lat panowania Stanisława Augusta . . . . . . . . . . . . .
(369) Konfederacja radomska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(370) Konfederacja barska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(371) Odrodzenie mimo upadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(372) Reformy szkolnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(373) Kodeks Zamoyskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Rzeczpospolita w latach 1788–1795 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(374) Reformy Sejmu Wielkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(375) Obca ingerencja w okresie Sejmu Wielkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(376) Konstytucja 3 maja 1791 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(377) Konfederacja targowicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(378) Powstanie kościuszkowskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(379) Spór o ocenę czasów stanisławowskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Powstanie Stanów Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(380) Rozwój kolonii angielskich w Ameryce Północnej . . . . . . . . . . . . . . . .
(381) Polityczna i społeczna geneza wojny o niepodległość . . . . . . . . . . . . . .
(382) Deklaracja niepodległości i przebieg wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(383) Zasady ustrojowe Konstytucji USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(384) Rozwój terytorialny USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9. Rewolucja we Francji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(385) Społeczeństwo francuskie pod koniec XVIII wieku. Kryzys monarchii
absolutnej i próby reform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(386) Wybuch rewolucji. Upadek monarchii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(387) Okres republiki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(388) Rządy Dyrektoriatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(389) Okres rządów Konsulatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(390) Cesarstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10. Okres napoleoński w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(391) Koalicje antyfrancuskie i wojny Francji napoleońskiej . . . . . . . . . . . . . .
(392) Polityka Napoleona na terenie Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11. Sprawa polska po III rozbiorze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(393) Polityka zaborców wobec ziem polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(394) Tradycja kościuszkowsko-napoleońska: udział Legionów Polskich w walkach
u boku Francji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
384
385
386
386
388
388
389
390
391
392
393
394
394
395
396
396
398
399
400
401
401
403
404
405
406
408
410
410
411
411
413
415
416
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
416
417
418
420
421
421
424
424
425
426
426
. 427
20
Przegląd treści wg numerów bocznych
(395) Tradycja oświeceniowo-liberalna: Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Stanisław
Staszic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(396) Tradycja lojalistyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(397) Księstwo Warszawskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(398) Udział Polaków w kampaniach napoleońskich . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
428
428
429
431
CZĘŚĆ IV
U ŹRÓDEŁ WSPÓŁCZESNOŚCI
Rozdział X – Porządek polityczny XIX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
1. Europa ponapoleońska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(399) Kongres wiedeński – zasady i zależności polityczne, nowy podział kontynentu
(400) Święte Przymierze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(401) Przyczyny i następstwa Wiosny Ludów w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Ład wiedeński na ziemiach polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(402) Sprawa polska na Kongresie Wiedeńskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(403) Konstytucja Królestwa Polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(404) Sytuacja polityczna i gospodarcza w Królestwie Polskim . . . . . . . . . . . . . .
(405) Sytuacja Polaków w zaborze pruskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(406) Zabór austriacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(407) Problem uwłaszczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(408) Przemiany w rolnictwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(409) Rozwój przemysłu na terenie zaborów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Polskie powstania narodowe w XIX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(410) Noc listopadowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(411) Wojna polsko-rosyjska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(412) Represje popowstaniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(413) Wielka Emigracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(414) Powstanie krakowskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(415) Rabacja galicyjska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(416) Wiosna Ludów na ziemiach polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(417) Przyczyny wybuchu powstania styczniowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(418) Przebieg walk powstańczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(419) Społeczno-kulturowe skutki powstania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Kształtowanie się Europy uprzemysłowionej w I połowie XIX wieku . . . . . . . . . .
(420) Powstawanie pierwszych ośrodków przemysłowych . . . . . . . . . . . . . . . .
(421) Zmiany struktury społecznej i konflikty społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Przemiany polityczne na świecie w II połowie XIX wieku. . . . . . . . . . . . . . . . .
(422) Wojna krymska i jej następstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(423) Polityka zagraniczna Francji za Napoleona III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(424) Polityka zagraniczna wiktoriańskiej Anglii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(425) Zjednoczenie Włoch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(426) Zjednoczenie Niemiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(427) Powstanie Austro-Węgier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(428) Osłabienie monarchii osmańskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(429) Wojna secesyjna i wzrost znaczenia USA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(430) Powstanie i rozwój systemu kolonialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
435
435
437
439
443
443
443
445
446
447
447
448
448
449
449
450
452
453
454
455
455
457
458
460
462
462
463
465
465
466
468
469
471
473
473
475
478
21
Przegląd treści wg numerów bocznych
6. Rozwój nowoczesnego państwa i narodziny demokracji liberalnej
(431) Przemiany społeczne i polityczne w Europie . . . . . . . . .
(432) Zasady ustrojowe demokracji liberalnej . . . . . . . . . . . .
(433) Model brytyjski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(434) Model amerykański . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(435) Zasada konstytucjonalizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(436) Powstanie partii politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
481
481
482
483
483
484
484
Rozdział XI – Kres ładu wiedeńskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486
1. Masowe ruchy polityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(437) Podział ruchów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(438) Geneza socjalizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(439) Czartyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(440) Manifest komunistyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(441) Reformizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(442) Socjalizm w Rosji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(443) Nacjonalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(444) Agraryzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(445) Katolicka nauka społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. I wojna światowa (1914–1918) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(446) Sytuacja międzynarodowa na przełomie XIX i XX wieku
(447) Trójprzymierze i Trójporozumienie . . . . . . . . . . . . .
(448) Rewolucja w Rosji 1905 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(449) Geneza konfliktu zbrojnego . . . . . . . . . . . . . . . . .
(450) Główne etapy wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(451) Zastosowanie nowych broni . . . . . . . . . . . . . . . . .
(452) Polityczne, społeczne i ekonomiczne następstwa wojny .
3. Sprawa polska w I wojnie światowej . . . . . . . . . . . . . . . .
(453) Sytuacja narodu polskiego w trzech zaborach . . . . . . .
(454) Orientacje polityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(455) Udział Polaków w walkach . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(456) Stanowisko mocarstw w sprawie polskiej . . . . . . . . . .
(457) Kryzys przysięgowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(458) Stanowisko USA w sprawie polskiej . . . . . . . . . . . . .
4. Rewolucja lutowa i przewrót bolszewicki w Rosji . . . . . . . . .
(459) Sytuacja w Rosji w przededniu rewolucji . . . . . . . . . .
(460) Obalenie caratu. Rosja republiką. . . . . . . . . . . . . . .
(461) Bolszewicy na drodze do władzy . . . . . . . . . . . . . . .
(462) Wojna domowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(463) Polityka „eksportu rewolucji” . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
486
486
486
487
487
488
488
489
489
489
492
492
493
493
494
495
497
498
499
499
500
501
504
505
505
506
506
506
507
508
508
Wstęp
Nazwa „historia” jest współcześnie używana zazwyczaj w dwóch znaczeniach. Oznacza bądź dzieje, czyli to wszystko, co wydarzyło się w przeszłości,
bądź też dyscyplinę naukową zajmującą się badaniem dziejów. Ewolucja dzisiejszego pojęcia historii, oznaczającego zarówno dzieje, jak i relację o nich,
dokonała się w czasach nowożytnych. Teoretycy historii już w XVIII wieku
wyraźnie odróżniali historię jako res gestae (łac. dzieje) i historię jako historia rerum gestarum (łac. historia dziejów)1.
Historia nie jest nauką o przeszłości w ogóle. Są wielkie okresy, których nie bada historia, lecz inne dyscypliny humanistyczne (zwłaszcza
archeologia – „dzieje przed-piśmienne”, etnologia2 – „dzieje nie-piśmienne”)3 – i społeczne (m.in. nauki o polityce4, socjologia historyczna), a także
nauki przyrodnicze (m.in. antropologia fizyczna). Określenie historii jako
nauki o przeszłości ludzi także nie jest wystarczające. Są bowiem jeszcze
inne dyscypliny naukowe, których przedmiotem jest człowiek w przeszłości.
Najwłaściwsze wydaje się zatem określenie historii jako nauki zajmującej
1
M. Pawlak, J. Serczyk, Podstawy badań historycznych, Bydgoszcz 1999, s. 9.
W niniejszym tekście wykorzystano m.in. ustalenia poczynione przez etnologów
A. Posern-Zielińskiego i M. Kairskiego w pracy Początki państwa, w: Społeczeństwo i polityka.
Podstawy nauk politycznych, red. K.A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski, Warszawa 2007.
3
Oralność i piśmienność, jak zauważa Heine Schlaffer, „nie oznaczają jedynie różnych
środków przekazu, lecz także różne sposoby myślenia”. M. Kuckenburg, Pierwsze słowo,
Warszawa 2006, s. 134.
4
„Polityczność” realizuje się w czasie i przestrzeni, stąd istotne znaczenie dla analizy
politologicznej mają poglądy opisujące „logikę” procesu dziejowego (historiozofia) lub/i mechanizm zmiany społecznej (socjologia historyczna), hic et nunc, który to proces stanowi tło
istniejącej natenczas rzeczywistości politycznej. O ile w pierwszym przypadku mamy do czynienia z systemami par excellence aksjomatycznymi, ich zasadności nie dowodzimy, to w drugim – z próbą formułowania praw naukowych. Szerzej o relacjach pomiędzy historią a politologią (w:) W. Jakubowski, P. Załęski, Ł. Zamęcki, Nauki o polityce. Zarys koncepcji dyscypliny, Pułtusk-Biszkek 2013.
2
24
Wstęp
się przeszłością ludzi żyjących w społeczeństwie lub przeszłością człowieka
jako istoty społecznej. W XIX wieku przed nauką historii stawiano jedynie
zadanie poszukiwania prostych związków między poszczególnymi faktami,
podczas gdy nauki społeczne miały się zajmować ustalaniem ogólnych prawidłowości, przejawiających się w życiu grup i społeczeństw5.
Historia – jako jedna z nauk humanistycznych i społecznych6 – również poszukuje prawidłowości w rozwoju społeczeństw. W tym kontekście
jej zadanie polega na wykryciu, jak te prawidłowości przejawiają się w konkretnym czasie i miejscu. Takie właśnie ukazanie historii postawili sobie za
cel autorzy niniejszego opracowania.
Perspektywy poznania historycznego (synteza)
Po II wojnie światowej w rozwoju historiografii na czoło wysunęły się takie procesy, jak: pojawienie się
precyzyjnej (wywodzącej się z filozofii analitycznej) metodologii historii oraz rozkwit i ewolucja szkoły
Annales, która oprócz badań nad gospodarką i mentalnością stopniowo obejmowała coraz więcej nowych
pól badawczych, m.in. demografię i antropologię historyczną oraz strefę psychologiczną, życie seksualne,
zachowania konsumpcyjne, strach, śmierć, przemiany świadomości itd. (F. Braudel i jego uczniowie,
m.in. J. Le Goff, F. Furet, E. Le Roy Ladurie). Takie interdyscyplinarne ujęcie określono jako historię
integralną (fr. histoire quantitative) czy zintegrowaną historię społeczną7.
Źródło: oprac. własne z wykorzystaniem koncepcji metodycznej Institute of World History CASS.
5
M. Pawlak, J. Serczyk, dz.cyt.
Zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem polskim dyscyplina „historia” należy do
dziedziny nauk humanistycznych.
7
Por. Powszechna encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN SA.
6
Wstęp
25
Perspektywy poznania historycznego (analiza)
Od lat 70. dokonywało się przesunięcie zainteresowań w kierunku tzw. mikrohistorii, mającej przez
szczegółowe studia nad wycinkami życia ludzi w przeszłości, m.in. pod wpływem antropologii, dać
bardziej bezpośrednie wejrzenie w to życie (E. Le Roy Ladurie, C. Ginzburg, N.Z. Davis, R. Darnton).
Jednocześnie w coraz większym stopniu eksplorowano problemy dotąd marginalne, np. dzieje kobiet.
Większą uwagę zaczęto zwracać na narracyjny charakter historiografii i jej funkcje retoryczne (H. White).
Wkroczyły także do historiografii wpływy filozofii postmodernistycznej, koncentrującej swą uwagę wokół
dyskursu, narracji. Program taki realizował najwcześniej Paul Michel Foucault8.
Źródło: oprac. własne z wykorzystaniem koncepcji metodycznej Institute of World History CASS.
Historia może być fascynująca. Niechętni tej nauce mówią np., że historia
uczy jednego, że jeszcze nigdy nikogo historii nie nauczyła, albo że człowiek
rzadko wyciąga lekcje z historii, a narody nigdy. Autorzy powtarzają jednak
za Cyceronem, że historia jest świadkiem czasów, światłem prawdy, życiem
pamięci, nauczycielką życia oraz za jednym ze współczesnych pisarzy Ailo
Gaupem: Naród bez przeszłości jest narodem bez przyszłości9.
Historia to polityka, pasja, szaleństwo, zdrada, czasami morderstwo czy
intryga minionych epok. Pozostał po nich zadziwiający labirynt zagadek,
nad których wyjaśnieniem nadal głowią się naukowcy i badacze zagadek
przeszłości. To zaginieni bez śladu, to śmierć w niewyjaśnionych okolicznościach, postaci dziwne i tajemnicze, legendy przemieniające się w prawdę,
liczne pytania bez odpowiedzi. Pamiętać należy, że historię tworzą współcześni. Warto zatem przywołać słowa Winstona Churchilla, który mówił:
historia będzie dla mnie łaskawa, ponieważ mam zamiar ją napisać.
W chwili obecnej do dyspozycji czytelnika jest wiele opracowań, zawierających zarys historii powszechnej i dziejów naszego kraju. Należy jednak
pamiętać, że bieg czasu zmusza kolejne pokolenia historyków do nowych
8
9
Tamże.
A. Gaup, Podróż na dźwiękach szampańskiego bębna, Gdańsk 2004, s. 178.
26
Wstęp
przemyśleń, a postępujące ciągle badania otwierają nowe horyzonty i rzucają nowe światło na badane dzieje. Rozwojowi historiografii towarzyszy
również odmienność poglądów poszczególnych badaczy10. Indywidualny
dobór treści, konstrukcja wykładu, odpowiednio rozłożone akcenty, wreszcie
interpretacja faktów sprawiają, że powstający opis dziejów jest autorskim
ujęciem i choćby z tego powodu stanowi cenną wartość naukową. Do czytelnika należy natomiast wybór opracowania i jego krytyczna ocena.
Niniejsza praca stanowi syntetyczną panoramę dziejów świata i Polski,
a nie ich szczegółową analizę. Książka ma układ chronologiczny – zarysowany w perspektywie kulturowo-cywilizacyjnej, na tle której ukazano
wydarzenia polityczne. Jak zauważa ks. J. Grzybowski, najczęściej „ujmuje
się kulturę jako owoc i dopełnienie działalności rozumu człowieka i jego
sprawności – wartości i normy, wyuczone zachowania (symbolizujące bądź
nawykowe), praktyki, symbole, znaki i relacje międzyludzkie. To także język,
zwyczaje, sztuka, wierzenia, sposób życia, system wychowania. Wyrazem zaś
cywilizacja, określa się specyficzny rozwój państwa i życia obywatelskiego,
które swój pełny wyraz znajdują w zorganizowanej zbiorowości. Słowo kultura odnosi się zatem do życia rozumnego i moralnego, słowo cywilizacja
zaś do życia politycznego i organizacyjnego stanowiącego metodę życia
zbiorowego ludzi posiadających wspólne wartości”11. W bibliografii selektywnej, ograniczonej wyłącznie do wydawnictw polskojęzycznych, umieszczono prace zarówno nieco starsze, stanowiące kanon danego zagadnienia,
jak i te ostatnie, zawierające wyniki najnowszych badań.
Przekazując tę syntezę czytelnikowi, autorzy wyrażają nadzieję, że będzie
ona pomocna zarówno laikom, którzy znajdą w niej zwięzły i przejrzysty
wykład dotyczący dziejów Ojczyzny i świata, jak i tym, dla których historia
jest pasją i sposobem na życie.
10
W niniejszej pracy wykorzystano ponadto koncepcje historiograficzne G. Bedouelle’a
zarysowane w monografii Kościół w dziejach (Poznań 1994).
11
J. Grzybowski, Problem kultury jako cywilizacyjnej narracji. Rzecz o uwiedzeniu i interwencji kulturowej, w: „Warszawskie Studia Teologiczne”, XXI/2008.