do pobrania - Małopolska Szkoła Administracji Publicznej
Transkrypt
do pobrania - Małopolska Szkoła Administracji Publicznej
Projekt „Edukacja-Przedsiębiorczość-Wzorce postaw. Trzy filary awansu ekonomicznego i spolecznego Romów w Polsce”, współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Biuro projektu: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Małopolska Szkoła Administracji Publicznej ul. Rakowicka 16, 31-510 Kraków tel.: +48 12 293 75 60, +48 12 293 75 59 e-mail: [email protected] www.msap.uek.krakow.pl ISBN: 978-83-89410-76-4 katalog PRZEDSIĘBIORSTW ROMSKICH katalog PRZEDSIĘBIORSTW ROMSKICH Kraków 2010 Niniejsza publikacja została przygotowana dzięki realizacji projektu „Edukacja-Przedsiębiorczość-Wzorce postaw. Trzy filary awansu ekonomicznego i społecznego Romów w Polsce”, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie. Niniejsza publikacja odzwierciedla wyłącznie poglądy Autorów. Instytucja Zarządzająca Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystania informacji w niej zawartych. WYDAWCA: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Małopolska Szkoła Administracji Publicznej ul. Rakowicka 16, 31-510 Kraków tel.: +48 12 293 75 60, +48 12 293 75 59 e-mail: [email protected] www.msap.uek.krakow.pl © Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Kraków 2010 AUTORZY: Agata Machnik-Pado, dr Michał Kudłacz REDAKCJA JĘZYKOWA I KOREKTA: Anna Szczepanik SKŁAD: Olison’s Project www.olisons.pl DRUK: POLIGRAFIA Inspektoratu Towarzystwa Salezjańskiego ul. Konfederacka 6, 30-306 Kraków ISBN: 978-83-89410-76-4 1 WSTĘP 1. N iniejsze opracowanie powstało dzięki realizacji projektu pt. „Edukacja-Przedsiębiorczość-Wzorce Postaw. Trzy filary awansu ekonomicznego i społecznego Romów w Polsce”1, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet I. Zatrudnienie 1 Nadrzędnym celem projektu było zwiększenie aktywności zawodowej Romów poprzez integrację działań w zakresie promocji rozwoju zawodowego i edukacji ekonomicznej osób dorosłych oraz edukacji dzieci i młodzieży. Natomiast do celów szczegółowych zaliczono: – wypracowanie formuły i wdrożenie instytucji asystenta przedsiębiorczości romskiej, – profesjonalizację działalności przedsiębiorstw romskich poprzez edukację w zakresie marketingu, prawa i przedsiębiorczości, – wsparcie wychodzenia przedsiębiorstw romskich z „szarej strefy”, – zwiększenie skłonności do edukacji i rozwoju zawodowego poprzez ilustrowanie ich związku z jakością życia, – poprawę wiedzy o Romach w społeczeństwie. WSTĘP i integracja społeczna, Działanie 1.3 Ogólnopolskie programy integracji i aktywizacji zawodowej, poddziałanie 1.3.1 Projekty na rzecz społeczności Romskiej. W ramach tego poddziałania są realizowane projekty z zakresu wsparcia inicjatyw na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej społeczności romskiej poprzez zatrudnienie, edukację oraz integrację społeczną. Ich realizacja ułatwi członkom tej społeczności wyjście z trudnej sytuacji i odnalezienie się na otwartym rynku pracy. Wymieniony powyżej projekt był realizowany w partner- stwie przez trzy instytucje, tj.: Stowarzyszenie KulturalnoSpołeczne Romów „Centrum Kultury Romów w Polsce”, Małopolską Szkołę Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (lider) oraz Uniwersytet Łódzki. 5 Intencją autorów jest prezentacja pewnego uporządkowa- nego zbioru przedsiębiorstw, które są zarządzane przez Romów mieszkających w Polsce, bądź też Romów zatrudniają. Innymi słowy, katalog odzwierciedla fragment rynku pracy jednej z mniejszości etnicznych zamieszkujących Polskę. Celem tego katalogu jest pokazanie, że Romowie, pomimo istniejących stereotypów, są aktywni zawodowo, mają aspiracje zawodowe, a jednocześnie istnieją w Polsce przedsiębiorstwa, które przy zatrudnianiu pracowników kierują się ich rzeczywistymi kompetencjami, a nie różnymi uprzedzeniami. Przedsiębiorstwa prowadzone przez Romów oraz takie, które są im przyjazne zasługują na uwagę, a oferowane przez nie dobra i usługi – na społeczne zainteresowanie. Polityka stymulowania rozwoju regionalnego, która jest przedmiotem wdrażania przez kraje Unii Europejskiej objawia się nie tylko poprzez wykorzystywanie potencjału regionalnego, ale również poprzez dążenie do gospodarczej, przestrzennej i społecznej spójności regionów. Może się to odbywać również poprzez niwelowanie destymulantów rozwoju. Za takowe można uznać problemy na rynku pracy mniejszości narodowych i etnicznych. Pokazanie szerokiemu gronu odbiorców podmiotów gospodarczych, które przyczyniają się do poprawy tej sytuacji z pewnością może doprowadzić do polepszenia położenia Romów na rynku pracy. Analizując współczesną sytuację Romów w Polsce należy zwrócić uwagę na szereg prawidłowości charakterystycznych dla tej grupy społecznej i, co znamienne, sytuację tę można odnieść do historycznych uwarunkowań. Romowie jako grupa społeczna, która na przestrzeni dziejów była wykluczana i marginalizowana, nauczyła się żyć poza głównym nurtem życia społecznego. Specyficzny sposób 6 patrzenia na świat oraz myślenia o swojej grupie determinuje ich zachowania. Bardzo ważne dla Romów stało się poczucie przynależności, więzi grupowej, gdyż tylko wśród „swoich” Rom mógł liczyć na zrozumienie i akceptację. To wszystko spowodowało, że ta grupa etniczna nauczyła się żyć na uboczu, z dala od innych. Przez lata ewoluował również sposób zachowania Romów dotyczący ich stosunku do pracy zawodowej – dali się poznać jako zdolni i pracowici, szczególnie w niektórych zawodach (m.in. muzykanctwo, kowalstwo, handel, hodowla koni, wytwarzanie naczyń aluminiowych). Jednocześnie, z racji swojego statusu społecznego Romowie od zamierzchłych czasów byli zmuszeni do pracy w szarej strefie. Przez wiele lat, również przez większość XX w., Romowie byli wykorzystywani do najcięższych prac fizycznych (kopanie rowów, budowa dróg, utwardzanie traktów, budowa fabryk, hut itd). Brak społecznej akceptacji, częsta nieznajomość języka polskiego – wynikająca przede wszystkim z nienależytej dbałości Romów o edukację dzieci nawet na szczeblu podstawowym – skutkowała niemożnością zdobycia dobrej pracy. Obecnie, w warunkach funkcjonowania wolnorynkowych mechanizmów, jest to szczególnie widoczne. To popychało Romów do podejmowania ciężkich, słabo płatnych zajęć lub ucieczki w szarą strefę. Z raportu Stowarzyszenia Romów w Polsce „Romowie – bezrobocie. Elementy opisu położenia społecznego Romów w Polsce w 1999 r.” wynika, że co trzeci badany Rom nie ma ukończonej szkoły podstawowej, a wykształcenie wyższe posiada 0,8% tej populacji. Dzieci romskie przedwcześnie kończą edukację lub bezzasadnie są przenoszone do szkół specjalnych. Szacuje się, że regularną nauką objęte jest około 70% dzieci. Osoby dorosłe nie wykazują zainteresowania podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, a szansy na uzyskanie dochodów z reguły upatrują w pomocy socjalnej lub pracach dorywczych. Drugim problemem jest wysokie bezrobocie wśród Romów. Przeprowadzone w latach 2006-2007 badania na ponad 500-osobowej grupie Romów – w projekcie „Inicjatywa na rzecz rozwoju przedsiębiorczości Romów ‘KXETANES-RAZEM’” – pokazały, że stałą pracę posiadało jedynie 10% badanych, a połowa z nich nigdy nie podejmowała stałego zatrudnienia. Brak wiedzy ekonomicznej i prawnej stanowi barierę w prowadzeniu działalności gospodarczej, czego nie rekompensuje wrodzona przedsiębiorczość Romów. Trzecim problemem jest niska wiedza o Romach, czego przejawem jest stereotypowe postrzeganie tej społeczności. Romowie w oczach nie-Romów bywają leniwymi lekkoduchami, którzy szukają okazji do łatwego zarobku. Należy zwrócić uwagę na jeszcze jeden istotny aspekt – Romowie w Polsce są społecznością wewnętrznie niejednorodną. Istnieje wiele podziałów, głównie odnoszących się do historycznych uwarunkowań, związanych przede wszystkim z krajem pochodzenia danej grupy romskiej, językiem, czasem przybycia na ziemie polskie, trybem życia czy miejscem osiedlenia. Rzadko mamy do czynienia z wzajemnym wspieraniem się między poszczególnymi grupami. To również nie poprawia sytuacji Romów na rynku pracy. Dlatego też niezwykle istotna jest kwestia odpowiedzialnego nagłośnienia zarówno prywatnych inicjatyw biznesowych Romów, jak i przedsiębiorców zatrudniających Romów. Wszystkie te przedsięwzięcia ze wszech miar zasługują na uwagę i zainteresowanie, a także promowanie jako godnych naśladowania. Społeczeństwo romskie jest wyjątkowo silnie związane ze swoją kulturą i tradycją. Objawia się to na wiele różnych sposobów, jednak jedną z najbardziej interesujących metod wyrażenia własnej tożsamości jest pokazywanie spo- łeczeństwu dóbr i usług charakterystycznych (typowych) dla Romów. Możliwości w tym względzie jest wiele, a poprzez takie działania wspiera się rozwój przedsiębiorczości, jednocześnie promując folklor, kulturę i tradycję romską. Nie ulega wątpliwości, że Romowie posiadający własną, odrębną kulturę, historię i język, mogą wytwarzać towary oraz świadczyć usługi charakterystyczne dla swojej grupy społecznej. Ponadto Romowie starają się świadczyć usługi i wykonywać produkty już dostępne na rynku, a poprzez właściwą jakość i cenę starają się być konkurencyjnymi na lokalnym i regionalnym rynku pracy. W niniejszym katalogu zostały przedstawione wybrane przedsiębiorstwa romskie działające na terenie Polski – przedsiębiorstwa założone i prowadzone przez Romów. Nadrzędną kwestią w opisie jest prezentacja produktów i usług oferowanych przez te firmy. W katalogu zostały opisane tylko te przedsiębiorstwa, których właściciele wyrazili na to zgodę, a tym samym zdecydowali się na prezentację, wykazując inicjatywę w zakresie promocji i rozwoju. W związku z faktem, że nie ma informacji na temat funk- cjonowania podobnego opracowania – prezentującego produkty oraz usługi świadczone przez mniejszości etniczne w Polsce – można przyjąć, iż niniejszy katalog przeciera szlaki promocji ich produktów i usług. Pomimo pewnych niedoskonałości wynikających z obiektywnych przeszkód, jakie napotkano podczas gromadzenia danych do katalogu przedsiębiorstw romskich, wydaje się, że może on być traktowany jako dobra praktyka i punkt wyjścia do naśladowania nie tylko przy tworzeniu jego zaktualizowanej wersji, ale również w przypadku opracowywania katalogu przedsiębiorstw innych mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. 7 2 PRZEDSIĘBIORSTWA ROMSKIE 2. Baster s.c. przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: Baster s.c. Forma prawna: Spółka cywilna Adres firmy: Rok założenia firmy: 36-061 Wysoka Głogowska 20 1990 Telefon: NIP: +48 17 772 63 39 813-32-46-537 REGON: 691562040 Branża: Handel detaliczny – artykuły spożywcze, przyprawy, dodatki z obszaru branży spożywczej 11 Baster s.c. CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwo prowadzi sprzedaż detaliczną artykułów spożywczych oraz artykułów pokrewnych (drobnego sprzętu kuchennego). Sklep spożywczy został założony w 1990 roku dzięki staraniom właścicieli, ich pracowitości i otwartości na potrzeby klientów – funkcjonuje z sukcesami już 20 lat. Firma może poszczycić się gronem stałych klientów, którzy dzięki niskim cenom oraz miłej obsłudze sklepu zawsze znajdą czas, aby zrobić zakupy spożywcze w sklepie „Baster”. OPINIA WŁAŚCICIELA: Nasi klienci dostrzegają duże zaangażowanie pracowników sklepu w działalność firmy, a także doceniają szeroką ofertę produktów, spełniającą oczekiwania nawet najbardziej wymagających osób. 12 2. Cygański Teatr Muzyczny TERNO przedsiębiorstwa romskie Adres firmy: ul. Łokietka 28/4a 66-400 Gorzów Wielkopolski Telefon: +48 95 720 24 46 +48 604 17 69 64 e-mail/strona internetowa: [email protected] www.terno.artblue.pl Nazwa przedsiębiorstwa: Cygański Teatr Muzyczny „TERNO” Rok założenia firmy: 1955 Branża: Oprawa muzyczna, sztuki, spektakle teatralne 13 Cygański Teatr Muzyczny TERNO CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Cygański Teatr Muzyczny „Terno”, który w 2010 roku obchodzi jubileusz 55-lecia istnienia, realizuje sztuki teatralne oparte na przekazach muzycznych i grze aktorskiej. W swoim repertuarze teatr ma widowiska muzyczne, z którymi występował w teatrach i salach widowiskowych całego kraju (kilkakrotnie w warszawskiej Sali Kongresowej). Zespół poprzez swoje występy promuje kulturę, muzykę, tradycje i zwyczaje romskie. Teatr oferuje organizację widowisk muzycznych, koncertów estradowych, cygańskich wieczorów, cygańskich nocy oraz występy okolicznościowe. Teatr prowadzi działalność na terenie całej Polski, ze szczególnym uwzględnieniem Warszawy. OPINIA CZŁONKA ZESPOŁU: Zespół koncertował w niemal wszystkich krajach Europy, a także w USA i Kanadzie. Brał udział w festiwalach muzyki, pieśni i tańca, ogólnopolskich konkursach zespołów i solistów estradowych oraz festiwalach muzyki cygańskiej za granicą, zawsze zdobywając wysokie lokaty. 14 2. F.H.U. BUKOL – Krzysztof Bućko przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: Adres firmy: F.H.U. „BUKOL” Krzysztof Bućko Ilkowice, ul. Rudno 127 33-131 Łęg Tarnowski Forma prawna: Telefon: Rok założenia firmy: Jednoosobowa działalność gospodarcza +48 507 28 16 36 2008 Faks: NIP: +48 14 645 75 66 993-022-79-84 e-mail: REGON: [email protected] 120602507 Branża: Usługi transportowe, budowlano-remontowe oraz związane z obsługą imprez kulturalnych 15 F.H.U. BUKOL Krzysztof Bucko CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Firma działa głównie na terenie powiatu tarnowskiego – oferuje kompleksowe usługi transportowe (pasażerskie i towarowe) oraz remontowo-budowlane. Odrębną sferą działalności przedsiębiorstwa jest organizacja imprez rozrywkowych. Firma zapewnia oprawę muzyczną oraz kompleksową obsługę (w tym usługi cateringowe). OPINIA WŁAŚCICIELA: Szeroki zakres świadczonych przez moją firmę usług wynika z zapotrzebowania. Wszystkie oferowane usługi są świadczone na wysokim poziomie, dzięki zaangażowaniu, wiedzy i doświadczeniu. O klientów trzeba odpowiednio dbać! 16 2. F.H.U. Dziwik Halina przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: F.H.U. Dziwik Halina Adres firmy: Forma prawna: ul. Czarneckiego 7a 37-700 Przemyśl Rok założenia firmy: Telefon: +48 16 678 50 69 Jednoosobowa działalność gospodarcza 1999 NIP: 795-000-93-44 Branża: Sprzedaż artykułów chemicznych 17 F.H.U. Dziwik Halina CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwo oferuje sprzedaż szerokiego asortymentu kosmetyków, artykułów higienicznych, a także chemii gospodarczej, po atrakcyjnych cenach. Długoletnia obecność na rynku sprawiła, że firma posiada już stałe grono klientów. OPINIA WŁAŚCICIELA: Przedsiębiorstwo funkcjonuje na rynku na tyle długo, że poznało potrzeby konsumentów, co pozwoliło na przygotowanie odpowiedniej oferty produktów o konkurencyjnych cenach. 18 2. przedsiębiorstwa romskie F.H.U. Ewa Mielnik Nazwa przedsiębiorstwa: F.H.U. Ewa Mielnik Adres firmy: ul. Czarneckiego 9 37-700 Przemyśl Telefon: +48 507 070 280 e-mail: [email protected] Forma prawna: Jednoosobowa działalność gospodarcza Rok założenia firmy: 2006 NIP: 795-220-38-39 REGON: 180102092 Branża: Sprzedaż kwiatów 19 F.H.U. Ewa Mielnik CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwo działa na terenie województwa podkarpackiego, ze szczególnym uwzględnieniem miasta Przemyśla. F.H.U. Ewa Mielnik prowadzi sprzedaż kwiatów, bukietów, wieńców i roślin doniczkowych na każdą okazję – realizuje indywidualne zamówienia oraz zapewnia obsługę florystyczną imprez okolicznościowych. Ponadto firma oferuje akcesoria i artykuły do pielęgnacji roślin. Właścicielka posiada duże doświadczenie w uprawie i sprzedaży własnych roślin, a także układaniu kompozycji kwiatowych na różne okazje. OPINIA WŁAŚCICIELA: „Zadowolony klient zawsze powraca” – to moje motto. Firma ma wielu klientów i cieszy się dużą renomą dzięki wysokiej jakości świadczonych przez nas usług. 20 2. F.H.U. LOKUB – Magdalena Bućko przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: Adres firmy: ul. Wiejska 21/2 33-100 Tarnów Telefon: +48 507 281 636 +48 14 626 23 62 e-mail: [email protected] F.H.U. „LOKUB” Magdalena Bućko Forma prawna: Jednoosobowa działalność gospodarcza Rok założenia firmy: 2007 NIP: 993-022-90-03 REGON: 129439600 Branża: Sprzedaż odzieży damskiej i męskiej oraz usługi transportowe 21 F.H.U. LOKUB – Magdalena Bućko CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwo zajmuje się świadczeniem usług transportowych oraz hurtową sprzedażą odzieży damskiej i męskiej. Działa na terenie województwa małopolskiego – głównie Tarnowa. Firma oferuje profesjonalną obsługę oraz atrakcyjne ceny, co pozwoliło jej pozyskać liczne grono stałych klientów. OPINIA WŁAŚCICIELA: Przedsiębiorstwo wpisało się już w pejzaż Tarnowa. Konkurencja jest jednak duża, więc stale doskonalimy nasze umiejętności związane z prowadzeniem działalności gospodarczej – ciągle się rozwijamy. To droga do sukcesu! 22 2. przedsiębiorstwa romskie F.H.U. Orchidea Nazwa przedsiębiorstwa: F.H.U. Orchidea Forma prawna: Jednoosobowa działalność gospodarcza Adres firmy: ul. Konarskiego 4 37-700 Przemyśl Telefon: +48 607 876 495 Rok założenia firmy: 2005 NIP: 795-133-19-29 REGON: 180068768 Branża: Usługi florystyczne 23 F.H.U. Orchidea CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwo zajmuje się sprzedażą kwiatów. Firma specjalizuje się w przygotowywaniu bukietów ślubnych, imieninowych, walentynkowych, a także jubileuszowych i okolicznościowych (Dzień Matki, Dzień Babci). Na specjalne zamówienie możliwe jest także przygotowanie oryginalnych wiązanek z wykorzystaniem kwiatów egzotycznych. OPINIA WŁAŚCICIELA: Dzięki pasji i profesjonalnej obsłudze możemy przygotować każdy rodzaj bukietu, na każdą okazję, zgodnie z życzeniami i upodobaniami klientów. W razie potrzeby doradzamy, jakie kwiaty wybrać na daną okoliczność. 24 2. przedsiębiorstwa romskie F.H.U. Stanisław Barczak Nazwa przedsiębiorstwa: F.H.U. Stanisław Barczak Forma prawna: Adres firmy: ul. Sportowa 5 37-700 Przemyśl Telefon: +48 889 530 646 Jednoosobowa działalność gospodarcza Rok założenia firmy: 2008 NIP: 795-001-35-70 REGON: 650111704 Branża: Sprzedaż wyrobów tekstylnych (odzieży i obuwia) 25 F.H.U. Stanisław Barczak CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwo działa dopiero od 2008 roku – firma zajmuje się sprzedażą detaliczną wyrobów tekstylnych o zastosowaniu ogólnoużytkowym, jak również sprzedażą detaliczną i hurtową odzieży oraz obuwia. Firma dysponuje asortymentem wysokiej jakości, o atrakcyjnych cenach (z możliwością negocjacji w zależności od indywidualnych ustaleń z klientem). OPINIA WŁAŚCICIELA: W 2010 roku będziemy obchodzić drugie urodziny, a zatem przetrwaliśmy najtrudniejszy okres i teraz możemy się skoncentrować się na poszerzeniu naszej oferty dla klientów, a także promocji nie tylko na terenie województwa podkarpackiego, ale również województw ościennych. 26 2. Firma handlowa Carboot u Zuzi przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: Firma handlowa „Carboot u Zuzi” Adres firmy: Forma prawna: ul. Paderewskiego 18/30 37-700 Przemyśl Rok założenia firmy: Sklep: ul. Czarneckiego 9 Przemyśl Jednoosobowa działalność gospodarcza 2008 NIP: 795-209-44-20 REGON: 180374011 Branża: Sprzedaż odzieży 27 Firma handlowa Carboot u Zuzi CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Firma handlowa „Carboot u Zuzi” zajmuje się sprzedażą konfekcji. Oferuje odzież nową i używaną na różne okazje – dla dorosłych i młodzieży, o dobrej jakości i w przystępnych cenach. OPINIA WŁAŚCICIELA: Firma jest stosunkowo młoda, jednak ma duże szanse rozwoju dzięki dbałości o zadowolenie klientów. Na to kładę największy nacisk – przywiązuję dużą wagę do spełnienia oczekiwań klientów nawet kosztem mniejszych korzyści finansowych, co w dłuższym okresie powinno doprowadzić do zwiększenia liczby stałych klientów i ugruntowania pozycji przedsiębiorstwa na lokalnym rynku. 28 2. FotoArs Studio fotograficzne przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: „FotoArs” Studio fotograficzne Adres firmy: ul. Boh. Warszawy 16 78-400 Szczecinek Telefon: +48 513 073 208 e-mail/strona internetowa: [email protected] www.fotoars.xt.pl Forma prawna: Jednoosobowa działalność gospodarcza Rok założenia firmy: 2002 NIP: 673-128-79-01 REGON: 331340142 Branża: Usługi fotograficzne 29 FotoArs Studio fotograficzne CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Firma „FotoArs” to przedsiębiorstwo wykonujące wszelkie usługi związane z szeroko rozumianym fotografowaniem: wykonuje zdjęcia w studio i w plenerze, zdjęcia do wszystkich dokumentów, zajmuje się obsługą fotograficzną imprez okolicznościowych. „FotoArs” używa wyłącznie zaawansowanego technologicznie sprzętu, który pozwala na świadczenie usług wysokiej jakości. Profesjonalna obsługa ściąga do firmy całe rodziny. OPINIA WŁAŚCICIELA: Firma działa na rynku od 2002 roku, jednak doświadczenie właścicielki w branży fotograficznej jest znacznie dłuższe. Początkowo firma rozwijała się powoli, ale obecnie wpisała się już na stałe w pejzaż miasta Szczecinek – jest rozpoznawalnym punktem usługowym. 30 2. Foto-Gołąbek przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: Foto-Gołąbek Forma prawna: Adres firmy: Plac na Bramie 8 37-700 Przemyśl Telefon: +48 16 675 11 64 Jednoosobowa działalność gospodarcza Rok założenia firmy: 1990 NIP: 795-000-06-91 REGON: 650001111 Branża: Usługi fotograficzne 31 Foto-Gołąbek CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Studio fotograficzne „Foto-Gołąbek” oferuje szeroki zakres usług fotograficznych dla klientów indywidualnych oraz instytucjonalnych. Firma specjalizuje się w wykonywaniu fotografii ślubnej (plener, studio, reportaż, wesele), zdjęć dzieci (studio, plener, uroczystości np. chrzciny), fotorelacji (bankiety, imprezy firmowe) oraz zdjęć do dokumentów (dowód osobisty, paszport, indeks, legitymacje, prawo jazdy itp.). Ponadto realizuje profesjonalne sesje zdjęciowe z udziałem modelek i modeli (w tym wykonywanie portfolio). Dodatkowo firma zajmuje się sprzedażą akcesoriów fotograficznych. Zdobyte doświadczenie oraz wysokiej klasy sprzęt pozwala wykonywać zdjęcia najwyższej jakości. OPINIA WŁAŚCICIELA: Głównym atutem mojej firmy jest elastyczność – spełniamy życzenia klientów: możemy wiernie przedstawić rzeczywistość lub dokonać retuszu zdjęć. Mamy duże doświadczenie w wykonywaniu zdjęć w różnych warunkach oświetleniowych. Świadczone przez nas usługi zadowolą nawet najbardziej wymagających klientów. 32 2. Hitano Stowarzyszenie Kultury Romskiej przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: Adres firmy: ul. Dąbrowszczaków 7/9 10-538 Olsztyn Telefon: +48 89 523 54 68 Faks: +48 89 523 54 68 e-mail/strona internetowa: [email protected] www.hitano.pl „Hitano” Stowarzyszenie Kultury Romskiej Forma prawna: Stowarzyszenie Rok założenia firmy: 2002 NIP: 739-33-03-177 REGON: 519467880 Branża: Oprawa muzyczna imprez okolicznościowych, produkcja i sprzedaż strojów romskich 33 Hitano Stowarzyszenie Kultury Romskiej CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Stowarzyszenie zajmuje się pozyskiwaniem środków finansowych na aktywizację zawodową Romów mieszkających w Olsztynie. Przy Stowarzyszeniu istnieje zespół muzyczny, który poprzez występy propaguje kulturę i tradycję romską. Zespół oferuje oprawę muzyczną imprez okolicznościowych, plenerowych oraz festiwali, nagrywa płyty. Dzięki temu jest jednym z najbardziej znanych zespołów w Polsce – jest również dobrze rozpoznawany za granicą, szczególnie wśród społeczności romskiej lub sympatyzującej z romską kulturą. Dodatkową działalnością stowarzyszenia jest szycie i sprzedaż tradycyjnych strojów romskich. Stowarzyszenie, choć najmocniej związane jest z Olsztynem, przyczynia się do promowania kultury, środowiska i przedsiębiorczości romskiej w całej Polsce i poza jej granicami. OPINIA: Pozyskujemy środki na aktywizację Romów oraz propagowanie kultury romskiej. 34 2. MAR-SPAW przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: MAR-SPAW Adres firmy: Zastów 1 32-010 Zastów Telefon: +48 608 622 233 Faks +48 12 358 95 73 e-mail: [email protected] Forma prawna: Jednoosobowa działalność gospodarcza Rok założenia firmy: 2007 NIP: 678-274-58-80 REGON: 120438634 Branża: Kowalstwo artystyczne, metaloplastyka, ślusarstwo, spawalnictwo 35 MAR-SPAW CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwo specjalizuje się w produkcji artystycznych wyrobów z metalu. Wykonuje usługi głównie z zakresu kowalstwa i metaloplastyki, ale także ślusarstwa i spawalnictwa. MAR-SPAW wykonuje balustrady, barierki oraz konstrukcje z lekkiej stali nierdzewnej. Specjalizuje się w spawaniu metali kolorowych, aluminium, szlifowaniu profili oraz walcowaniu stali. OPINIA WŁAŚCICIELA: Dzięki wieloletniemu doświadczeniu pracowników oraz kreatywności w tworzeniu rozwiązań wykonujemy produkty wysokiej jakości. Zadowolenie klientów jest największą wartością dla firmy, dlatego też do każdego zamówienia podchodzimy indywidualnie, z sercem. 36 2. MULTI-MEDIA przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: MULTI-MEDIA Adres: ul. Mickiewicza 4 (II piętro, lok. 3) 37-700 Przemyśl Telefon: +48 796 746 704 e-mail: [email protected] Forma prawna: Jednoosobowa działalność gospodarcza Rok założenia firmy: 2009 NIP: 631-256-23-14 REGON: 180495631 Branża: Sprzedaż i montaż alarmów, domofonów, internetu oraz telewizji kablowej i przemysłowej 37 MULTI-MEDIA CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwo świadczy usługi z branży elektronicznej, polegające głównie na sprzedaży, montażu i konserwacji systemów alarmowych, urządzeń kontroli dostępu, kamer, a także telewizji kablowej i przemysłowej oraz internetu. Realizując zlecenia klientów firma wykonuje również drobne prace remontowe związane z montażem wybranych elementów wchodzących w skład instalacji alarmowych lub telewizyjnych. OPINIA WŁAŚCICIELA: Przedsiębiorstwo jest stosunkowo młode – funkcjonuje na rynku dopiero od 2009 roku. Działamy głównie na terenie województwa podkarpackiego i śląskiego – wciąż się rozwijamy, pozyskując nowych, zadowolonych klientów. 38 2. PRO-SAT System przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: PRO-SAT System Adres firmy: ul. Polna 53 37-700 Przemyśl Telefon: +48 505 695 151 e-mail: [email protected] Forma prawna: Jednoosobowa działalność gospodarcza Rok założenia firmy: 2007 NIP: 795-233-44-10 REGON: 241045645 Branża: Montaż i serwis telewizji kablowej 39 PRO-SAT System CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwo oferuje kompleksowe usługi w zakresie sprzedaży, montażu i serwisu telewizji kablowej. W ofercie znajdują się wszystkie najważniejsze telewizje cyfrowe dostępne na polskim rynku. Firma świadczy usługi w domu klienta, głównie na terenie województwa podkarpackiego i śląskiego. OPINIA WŁAŚCICIELA: Przedsiębiorstwo funkcjonuje na rynku od 2007 roku i dzięki wysokiej jakości świadczonych usług rozwija się, pozyskując wciąż nowych klientów. Wszystkie nasze usługi są objęte gwarancją. 40 2. Prymus II przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: Prymus II Forma prawna: Adres firmy: ul. Konarskiego 4 37-700 Przemyśl Telefon: +48 16 678 74 21 Jednoosobowa działalność gospodarcza Rok założenia firmy: 2009 NIP: 795-102-63-62 REGON: 180379698 Branża: Sprzedaż artykułów papierniczych 41 Prymus II CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Firma prowadzi sprzedaż artykułów papierniczych – jej siedziba znajduje się na terenie miasta Przemyśl, zatem oferta jest przygotowywana z myślą o rynku lokalnym. Dzięki atrakcyjnemu asortymentowi i konkurencyjnym cenom firma stale przyciąga nowych klientów. OPINIA WŁAŚCICIELA: Mimo krótkiej obecności na rynku firma dynamicznie się rozwija. Staramy się odgadywać potrzeby klientów i wychodzić im naprzeciw w myśl zasady, że zadowolony klient powróci. 42 2. przedsiębiorstwa romskie Przedsiębiorstwo Zenon Wójtowicz Nazwa przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwo Zenon Wójtowicz Adres firmy: ul. M. Konopnickiej 25 37-700 Przemyśl Forma prawna: Jednoosobowa działalność gospodarcza Rok założenia firmy: Telefon: 1990 +48 512 124 088 NIP: e-mail: [email protected] 795-000-69-89 REGON: 650886374 Branża: Usługi budowlane, prace remontowo-wykończeniowe 43 Przedsiębiorstwo remontowo-budowlane Zenon Wójtowicz CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Firma działa na terenie Przemyśla i okolic od 1990 roku. Oferuje realizację prac remontowych wewnątrz budynków, w tym m.in. malowanie, flizowanie (kładzenie glazury i terakoty), montaż podwieszanych sufitów, wykonywanie regipsów, tynkowanie oraz ocieplanie budynków, a także prace wykończeniowe związane z adaptacją terenu wokół budynku. OPINIA WŁAŚCICIELA: Dysponujemy wyspecjalizowaną kadrą pracowników budowlanych, którzy bardzo dobrze znają swój fach i z zaangażowaniem podejmują się stawianych przed nimi zadań. Oprócz doświadczenia posiadają oni dużą wiedzę, dlatego też mogą służyć radą w doborze materiałów i zagospodarowaniu remontowanej przestrzeni. 44 2. Romano Drom przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: Adres firmy: Romano Drom os. Wandy 5/14 31-905 Kraków Rok założenia firmy: Telefon: Branża: +48 518 139 159 2010 Oprawa muzyczna wesel i imprez firmowych, obsługa imprez okolicznościowych 45 Romano Drom CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Zespół oferuje pełen temperamentu repertuar muzyki cygańskiej, ludowej, wesołej i rytmicznej. Kapela ma w swoim programie hity muzyczne wywodzące się ze środowiska cygańskiego, które mogą uświetnić każdy rodzaj imprezy. Poprzez swoją działalność zespół promuje kulturę i zwyczaje romskie. Zespół działa na terenie całej Polski. OPINIA CZŁONKA ZESPOŁU: Zespół składa się z doświadczonych muzyków, którzy – jak sami o sobie mówią – „muzykę mają we krwi”. Żywiołowość jest jedną z cech charakterystycznych zespołu, podobnie jak unikalna forma przekazu romskiej tradycji, kultury i historii. 46 2. Salon Fryzjerski DEJA VU przedsiębiorstwa romskie – Elżbieta Skoczylas Nazwa przedsiębiorstwa: Salon Fryzjerski „Deja Vu” – Elżbieta Skoczylas Adres firmy: ul. Konarskiego 25 33-100 Tarnów Forma prawna: Jednoosobowa działalność gospodarcza Rok założenia firmy: Telefon: 2008 +48 14 692 83 48 NIP: 879-135-26-63 Branża: Usługi fryzjerskie 47 Salon Fryzjerski DEJA VU CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA – Elżbieta Skoczylas Opis działalności przedsiębiorstwa: Tarnowski Salon Fryzjerski „Deja Vu” funkcjonuje z myślą o wymagających klientach, dla których ważna jest najwyższa jakość usług fryzjerskich. Przedsiębiorstwo oferuje nowoczesne zabiegi fryzjerskie w przystępnych cenach, używa kosmetyków renomowanych firm, zapewnia profesjonalną i miłą obsługę. Firma proponuje szeroki zakres usług fryzjerskich, takich jak: farbowanie, modelowanie, balejaż, strzyżenie oraz trwała ondulacja. OPINIA WŁAŚCICIELA: Sytuacja firmy na rynku jest ustabilizowana – udało się przetrwać najtrudniejszy okres, czyli pierwsze 2 lata, i teraz choć koniunktura ulega nieznacznym wahaniom, można mówić, że przedsiębiorstwo funkcjonuje na bezpiecznym poziomie. 48 2. Świat Zwierząt przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: Świat Zwierząt Forma prawna: Adres firmy: Jednoosobowa działalność gospodarcza ul. Lewakowskiego 31 38-400 Krosno Rok założenia firmy: Telefon: NIP: + 48 13 49 40 227 684-226-87-00 e-mail: REGON: [email protected] 2009 180155527 Branża: Sprzedaż detaliczna żywych zwierząt oraz artykułów zoologicznych 49 Świat Zwierząt CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Przedsiębiorstwo Świat Zwierząt zajmuje się sprzedażą żywych zwierząt oraz artykułów zoologicznych (pokarmów i przysmaków dla zwierząt, akcesoriów do ich pielęgnacji, klatek, smyczy, akwariów itp.). W ofercie sklepu można znaleźć różne akcesoria dla psów, kotów, ptaków, rybek, chomików, świnek morskich, królików i myszek. Pracownicy firmy dokładają wszelkich starań, aby klient znajdował te produkty, które są niezbędne dla jego podopiecznego. OPINIA WŁAŚCICIELA: W sklepie zawsze panuje miła atmosfera, a obsługa sklepu w kompetentny sposób podchodzi do indywidualnych zamówień naszych klientów. 50 2. przedsiębiorstwa romskie Towarzystwo Krzewienia Kultury i Tradycji Romskiej „KAŁE JAKHA” Nazwa przedsiębiorstwa: os. Centrum A 13/47 31-925 Kraków Towarzystwo Krzewienia Kultury i Tradycji Romskiej „KAŁE JAKHA” Telefon: Forma prawna: Adres firmy: +48 606 582 239 e-mail/strona internetowa: [email protected] www.kalejakha.pl Towarzystwo Rok założenia firmy: 2002 Branża: Upowszechnianie wiedzy o kulturze i tradycji Romów 51 Towarzystwo Krzewienia Kultury i Tradycji Romskiej KAŁE JAKHA CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Do głównych celów statutowych Towarzystwa należy realizacja działań na rzecz integracji Romów, wspomaganie procesów edukacyjnych dzieci i młodzieży romskiej, przeciwdziałanie zjawiskom patologii społecznej, promowanie, upowszechnianie i udostępnianie nowoczesnych mediów i technologii wśród społeczności romskiej, a także stwarzanie warunków dla równego startu życiowego dzieci i młodzieży romskiej. Ponadto „KAŁE JAKHA” zajmuje się ochroną i upowszechnianiem wiedzy o kulturze i tradycji Romów na terenie całej Polski i poza jej granicami, ze szczególnym uwzględnieniem Krakowa. W tym celu Towarzystwo organizuje m.in. regionalne i krajowe wystawy, konkursy i festiwale dotyczące kultury romskiej. Ponadto reprezentuje interesy społeczności romskiej przed organami władzy publicznej i innymi jednostkami zewnętrznymi. Towarzystwo posiada w swoim statucie zapis o możliwości prowadzenia działalności gospodarczej. OPINIA CZŁONKA ZESPOŁU: W ramach prowadzonej aktywności utworzyliśmy świetlicę integracyjną, do której uczęszczają dzieci polskie i romskie. 52 2. Zakład Usługowy ADA przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: Zakład Usługowy „ADA” Adres firmy: ul. Morcinka 24 31-762 Kraków Forma prawna: Spółka jawna Rok założenia firmy: Telefon: 2003 +48 693 339 677 Branża: Utrzymywanie czystości budynków, pielęgnowanie zieleni 53 Zakład Usługowy ADA CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Firma zajmuje się sprzątaniem i utrzymywaniem czystości w budynkach, drobnymi remontami, pracami ogrodniczymi i pielęgnowaniem terenów zielonych; dodatkowo w okresie zimowym prowadzi prace związane z odśnieżaniem chodników i placów. Zakład Usługowy „ADA” posiada długoletnie doświadczenie w świadczeniu tego typu usług. Z wieloma stałymi klientami prowadzi owocną współpracę. Przedsiębiorstwo zatrudnia pracowników narodowości polskiej oraz romskiej. Obecnie firma zatrudnia około 20 pracowników, w tym 4 narodowości romskiej. OPINIA WŁAŚCICIELA: Od lat w rekrutacji, nagradzaniu i awansowaniu pracowników kieruję się wyłącznie ich kompetencjami. Wieloletnia współpraca z pracownikami narodowości romskiej utwierdziła mnie w przekonaniu, że są to wartościowi, rzetelni i pracowici ludzie. 54 2. Zakład Usług Zbiorowego Żywienia Marta przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: Zakład Usług Zbiorowego Żywienia „Marta” Forma prawna: Adres firmy: Jednoosobowa działalność gospodarcza ul. Kletówki 1 38-400 Krosno Rok założenia firmy: Telefon: NIP: +48 607 858 833 2005 684-158-42-44 REGON: 180054571 Branża: Usługi gastronomiczne i cateringowe 55 Zakład Usług Zbiorowego Żywienia Marta CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Firma posiada ponad pięcioletnie doświadczenie w zakresie świadczenia usług gastronomicznych – zajmuje się cateringiem oraz sprzedażą i dystrybucją posiłków. Przedsiębiorstwo działa na terenie miasta Krosna i dzięki wysokiej jakości świadczonych usług jest cenionym przedsiębiorstwem lokalnym. Firma posiada grono stałych klientów i stale się rozwija. OPINIA WŁAŚCICIELA: Przedsiębiorstwo bazuje na entuzjazmie pracowników, jak i zadowoleniu klientów. Najwyższej jakości potrawy, gotowane „po domowemu”, przyczyniły się do tego, że klienci po prostu do nas wracają. 56 2. Zespół muzyczny Cerchen przedsiębiorstwa romskie Nazwa przedsiębiorstwa: Adres firmy: ul. Dolna 22a 95-050 Konstantynów Łódzki Telefon: +48 885 763 698 +48 22 840 09 80 Zespół muzyczny „Cerchen” Rok założenia firmy: 2004 Branża: Oprawa muzyczna i obsługa imprez okolicznościowych 57 Zespół muzyczny CERCHEN CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Zespół „Cerchen” jest oryginalną romską kapelą, stworzoną przez muzyków wywodzących się z rodziny o wielopokoleniowej muzycznej tradycji, która romską muzykę ma „we krwi”. Członkowie zespołu pochodzą ze Wschodniej Słowacji, a od 2002 roku mieszkają w Polsce. Trzon zespołu stanowią muzycy z wykształcenia. Zespół świadczy swoje usługi na terenie całej Polski – na zamówienie zespół wykonuje muzykę z różnych stron świata: tradycyjną muzykę cygańską, żydowską, rosyjską, węgierską, rumuńską, niepowtarzalne aranżacje znanych standardów, utwory klasyczne, jazz, walce, tanga itd. Zespół zajmuje się oprawą muzyczną bankietów, kolacji, uroczystości prywatnych i firmowych oraz innych wydarzeń kulturalnych. OPINIA CZŁONKA ZESPOŁU: Nasz zespół został stworzony, aby kultywować rodzinną romską tradycję, aby w tej tradycji wyrastało kolejne romskie pokolenie. Naszym zamiarem jest upowszechnianie historii, tradycji i kultury romskiej wśród ogółu społeczeństwa. 58 2. przedsiębiorstwa romskie Folklorystyczny Zespół Romski KAŁE JAKHA – CZARNE OCZY Nazwa przedsiębiorstwa: Adres firmy: ul. Wybrzeże Kościuszkowskie 19/32 00-390 Warszawa Telefon: +48 606 582 239 e-mail/strona internetowa: [email protected] www.kalejakha.art.pl www.kalejakha.pl Folklorystyczny Zespół Romski „KAŁE JAKHA” – „CZARNE OCZY” Rok założenia firmy: 1991 Branża: Oprawa muzyczna festiwali, festynów, imprez firmowych, imprez okolicznościowych 59 Zespół muzyczny KAŁE JAKHA – CZARNE OCZY CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTWA Opis działalności przedsiębiorstwa: Zespół zajmuje się promowaniem kultury romskiej, oprawą muzyczną wydarzeń kulturalnych, w tym festiwali muzycznych, koncertów, imprez okolicznościowych itd. Działa na terenie całej Polski i poza jej granicami. Grupa prezentuje pełen temperamentu program artystyczny śpiewu i tańca, grając tradycyjną muzykę cygańską z elementami muzyki bałkańskiej, rumuńskiej i węgierskiej. Dzięki temu można poczuć klimat prawdziwego taboru. Zespół składa się z utalentowanych muzyków i gra wyłącznie na żywo. W niezwykle staranny sposób kultywuje klimat i charakter cygański. W zespole grają, śpiewają i tańczą trzy cygańskie rodziny, które przywiązują dużą uwagę do oprawy artystycznej prezentowanego repertuaru, jak też atrakcyjności tradycyjnych strojów romskich. „Kałe Jakha” był wielokrotnie nagradzany na festiwalach muzycznych w Polsce i za granicą. Na dorobek zespołu nie składa się jedynie muzyka, ale również barwne, piękne stroje oraz ekscytujący, autentyczny taniec i śpiew. OPINIA CZŁONKA ZESPOŁU: W naszej muzyce jest wszystko: wędrujący tabor, kotlarze naprawiający sagany i garnki, ukradkiem ukradzione kury, końskie jarmarki, wróżby i porwania, bójki, jest świat cygańskich legend i marzeń. Świat, który umrze, kiedy umrze ostatni cygański skrzypek. 60 3 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ ROMÓW – rys historyczny 3. Przedsiębiorczość Romów – rys historyczny Przedsiębiorczość romska jest głęboko zakorzeniona w kulturze i tradycji tej grupy etnicznej. Pielęgnowane przez Romów wzorce kulturowe wpływają na rodzaj działalności gospodarczej podejmowanej przez członków tej społeczności w stopniu znacznie większym niż ma to miejsce w przypadku innych mniejszości narodowych mieszkających w Polsce. Podstawowe źródła zarobkowania, z którymi kojarzymy Romów, to kowalstwo, handel końmi, wróżbiarstwo i muzykanctwo. Jerzy Ficowski, poeta, prozaik, tłumacz i znawca tradycji romskiej, wśród tradycyjnych zawodów i profesji wykonywanych przez Romów na pierwszym miejscu wymienia muzykanctwo. To towarzyszące im od wieków zajęcie być może stało się przyczyną początku ich wędrówki z indyjskiej ojczyzny. Również w polskich przekazach historycznych znajdują się wzmianki o muzykantach – Romach na dworze królewskim Zygmunta Starego czy Władysława IV, a także na dworach możnych i magnatów. Do ulubionych instrumentów romskich należały skrzypce, cymbały i lutnie. Później lutnię, cytrę czy kobzę zastąpiły harfy lub gitary, a cymbały – akordeon. W okresie rozbiorów brak mecenasów spowodował, że większość Romów-muzyków opuściła ziemie polskie. Ci, którzy obecnie w większości tworzą w Polsce zespoły muzyczno-taneczne, to Lowarzy, chociaż rodzinne zespoły mają także Kelderasze, Polska Roma i Bergitka. Kolejne zajęcie, które przez wieki wykonywali Romowie przebywający w Polsce, to kowalstwo. Kowale na Podhalu byli w stosunku do tamtejszych mieszkańców ludnością służebną. Współcześnie to zajęcie już zanikło, podobnie jak wyrób łyżek, wrzecion, misek z drewna, sitarstwo, grzebieniarstwo. Nastąpiło to przede wszystkim z powodu rozwo- 65 ju przemysłu i technologii, a więc zaniku popytu na tego typu produkty i usługi. M uzykanctwo, kowalstwo i handel końmi przynieśli Romowie z Indii lub z Azji Mniejszej. W każdym razie są to najstarsze ich profesje – obok wróżby i „czarowania”. Zanik wyżej wymienionych profesji i opór Romów wobec jakichkolwiek nowych zajęć spowodował przerzucenie się na inne cygańskie zawody, których wykonywanie okazało się przez dłuższy czas opłacalne (pobielanie naczyń miedzianych czy muzykowanie w zespołach). Kotlarstwo należało do tradycyjnych profesji wykonywa- nych przez Kelderaszy, a potem także Lowarów. Początkowo był to wyrób miedzianych garnków, kociołków, patelni, a także naprawa dziurawych naczyń – specjalność, której szczegóły pozostawały tajemnicą. Z czasem, gdy nastała konkurencja w postaci produkcji fabrycznej, Kelderasze ograniczyli się tylko do pobielania cyną miedzianych haków rzeźniczych, kotłów i innych naczyń. Sposób pobielania, szczególnie skład proszku służącego do tej czynności, był zawsze ścisłą tajemnicą. T ypowym zajęciem Romów na Bałkanach, a na ziemiach Rzeczypospolitej głównie na Litwie, było niedźwiednictwo, czyli oprowadzanie tresowanych niedźwiedzi, którym zajmowali się romscy kowale. Niedźwiednicy byli widywani w Polsce jeszcze w 1937 r. Romowie zarabiali na chleb także na dziesiątki innych sposobów, imając się różnych zawodów wykraczających poza utarty stereotyp. PGR-ach. Romowie, którzy nie mają żadnych tradycji rolniczych, w większości przypadków bądź porzucali uprawę i hodowlę, bądź też doprowadzali je do upadku. Wielu Romów Karpackich znalazło zatrudnienie na wielkich budowach socjalizmu. Stąd dzisiaj skupiska Romów w Krakowie Nowej Hucie, Zabrzu, Bytomiu, Katowicach i innych miastach. Po przełomie 1989 r., w procesie restrukturyzacji przemysłu oraz likwidacji państwowych przedsiębiorstw, niewykwalifikowani Romowie byli pierwszymi, którzy tracili pracę. Współcześnie najpowszechniejszym zajęciem wśród Ro- mów jest handel. Dzięki rodzinnym powiązaniom z zagranicą zarabiają na sprowadzaniu używanych samochodów, handlu tekstyliami, wełną, dywanami oraz – od wielu już lat – starociami i antykami. Niektórzy inwestują w sklepy, restauracje, nieruchomości, stacje benzynowe (w zasadzie nie dotyczy to jedynie wiejskich skupisk Romów Karpackich). Wielu Romów zajmuje się handlem samochodami, a w poprzednim ustroju był to także handel skórami, złotem i walutami, który niektórym romskim rodzinom przyniósł duże fortuny. Z tego czasu pochodzi wiele więzi z zagranicą zawiązanych poprzez rodziny, które wyjechały do Europy Zachodniej. Stąd liczni Romowie podróżują do swoich rodzin i utrzymują się z pracy dorywczej za granicą. Istnieją także romskie restauracje, np. w Tarnowie. Wiele zespołów to nie tylko artyści estradowi, ale także kapele grające na weselach i przyjęciach. Poza tym Romowie pracują w bardzo różnych zawodach, jeśli pozwala im na to kodeks skalań. Władze PRL próbowały nakłonić Romów do pracy w za- Kodeks wodach, z którymi nigdy wcześniej nie mieli do czynienia. Niepowodzeniem zakończyły się eksperymenty w romskich 66 skalań jest swoistym kodeksem postępowania członków społeczności romskiej. Określa on również profesje, których wykonywanie, jak również sam kontakt z nimi, jest wśród Romów zakazane. Mowa tu m.in. o hyclach, rzeźnikach, lekarzach, policjantach, prawnikach, akuszerkach, śmieciarzach. N a tle całej populacji zamieszkujących w Polsce Romów ci najbardziej przedsiębiorczy nie są grupą dominującą. Wielu Romów żyje z dnia na dzień, bez stałego zatrudnienia, utrzymując się z zajęć dorywczych lub pracując w szarej strefie. Do tej grupy zalicza się duża część Romów Karpackich. Wraz z uprzemysłowieniem epoki socjalizmu oraz przemianami rynkowymi po 1989 r., Romowie stracili możliwość zarobkowania w zawodach tradycyjnie uprawianych od dziesiątków lat. W obliczu upadku zapotrzebowania na cygańską wytwórczość rzemieślniczą i na niewykwalifikowaną siłę roboczą (np. tłuczenie kamieni na szosy), Romowie Karpaccy w większości są zdani na pomoc społeczną. Jedną z głównych przyczyn bezrobocia Romów jest słabe wykształcenie (często analfabetyzm oraz niedostateczna znajomość języka polskiego), brak kwalifikacji, ale również opór pracodawców przeciwko zatrudnianiu Romów. Nie bez znaczenia jest również bierność samych Romów w poszukiwaniu pracy oraz czasami niechęć do podejmowania pracy ciężkiej i mało płatnej. Awersja i powszechne odrzucenie Romów było i wciąż jest przyczyną podobnej i psychologicznie uzasadnionej reakcji niechęci i odrzucenia świata nie-Romów. Romowie wykształcili szereg mechanizmów, które umożliwiły im przetrwanie na uboczu społeczeństw większościowych. Społeczeństwa te bowiem, za pośrednictwem swoich instytucji (szkół, policji, sądów) częściej stanowiły zagrożenie dla integralności i tożsamości Romów niż szansę na rozwój i dobrobyt. Konsekwencją tego konfrontacyjnego współistnienia była budowa wielu barier (np. kategorie tabuicznie zakazanych profesji), podejrzliwość w stosunku do podejmowanych przez niektórych Romów działań wykraczających poza tradycyjnie rozumianą cygańszczyznę oraz uzasadniona w wielu przypadkach nieufność do nie-Romów próbujących przekroczyć tę barierę z zewnątrz. Ta krótka charakterystyka przedsiębiorczości romskiej daje jedynie powierzchowny pogląd na temat bogactwa i inności kultury Romów. Brak zrozumienia tej inności leży u podstaw stereotypów potęgujących niechęć do tej mniejszości etnicznej. Co więcej, brak pogłębionej wiedzy na temat kultury Romów sprawia, że wszelkie skierowane do nich działania są narażone na niepowodzenie. Dotyczy to także przedsięwzięć mających na celu ich aktywizację zawodową. Jakiekolwiek działania w tym względzie warto rozpoczynać od przyjrzenia się tradycyjnym romskim profesjom i próby odpowiedzi na dwa pytania: dlaczego nie uprawiają ich oni dzisiaj oraz dlaczego nie podejmują kroków w celu „przebranżowienia”?1 1 W niniejszej części wykorzystano fragmenty opracowań: A. Paszko, Romowie w Polsce – tradycja i współczesność [w:] M. Zawicki (red.), Romowie na rynku pracy – problemy i sposoby ich rozwiązywania, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2007 oraz A. Paszko, Tło historyczno-kulturowe rozwoju społeczności romskiej w Polsce [w:] A. Paszko, R. Sułkowski, M. Zawicki (red.), Romowie na rynku pracy, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2007. 67 4 WYWIAD: ROMOWIE – współczesne problemy 4. Wywiad: Romowie – współczesne problemy T ekst rozmowy dotyczącej problematyki przedsiębiorczości romskiej oraz aktualnych problemów Romów w Polsce, która odbyła się na antenie Polskiego Radia Białystok, w dniu 29 kwietnia 2010 r. W rozmowie uczestniczyli: Dorota Sawicka – Polskie Radio Białystok, Artur Paszko – Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie oraz Janusz Kamiński – dyrektor Centrum Aktywizacji Zawodowej Romów w Tarnowie. Dorota Sawicka, Polskie Radio Białystok (D.S.) Romolog – dlaczego nie Cyganolog? Artur Paszko, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (A.P.): Od 1971 roku, od międzynarodowego kongresu romskiego w Londynie, zalecane jest używanie romskiego określenia „Rom” zamiast „Cygan”, które obrosło szeregiem pejoratywnych znaczeń. D.S.: Jakich pejoratywnych? A.P.: Jednak „Cygan” kojarzy nam się z kimś kto oszukuje, natomiast „Rom” jest po prostu przedstawicielem konkretnej grupy etnicznej o konkretnej tożsamości. D.S.: Pan jest przedstawicielem społeczności romskiej panie Januszu, więc proszę powiedzieć, jaki jest współczesny Rom – dzisiejszy? Janusz Kamiński, dyrektor Centrum Aktywizacji Zawodowej Romów w Tarnowie (J.K.): Dzisiejszy Rom jest taki sam jak dzisiejszy Polak – dotyka nas to wszystko co całą Polskę dotyka, czy w sferze bezrobocia czy w sferze kultury itd. Romowie starają się jakby integrować w pełni, niemniej jednak zaszłości kulturowe powodują to, że ciągle jesteśmy z tyłu i ciągle musimy jako 71 organizacje pracować na rzecz tych, którzy potrzebują tej pomocy. D.S.: Ostatni spis powszechny wykazał, że mamy w Polsce 12 tys. Romów – czy to jest liczba prawdziwa? Białorusini mieli ogromny problem z dookreśleniem się. A.P.: Generalnie od samego spisu dyskutujemy o metodyce jego przeprowadzenia i o tym czy dane, które zgromadzono są rzeczywiste. W przypadku Romów nie wydaje się, aby były rzeczywiste – podobnie w przypadku innych mniejszości. Szacunki, które prowadzimy przede wszystkim na podstawie informacji z ośrodków pomocy społecznej pokazują, że Romów jest znacznie więcej – między 20 a 30 tysięcy. D.S.: Powiedział pan o ośrodkach pomocy społecznej – czy Romowie są ich stałymi klientami? A.P.: Powiedziałbym tak: to jest jeden z tych problemów, który jednoczy nas w działaniach, ponieważ jeśli popatrzymy proporcjonalnie to Romowie w większości są klientami OPS, co jest niezwykle niebezpieczne dla tej społeczności w przyszłości. D.S.: I urzędów pracy… A.P.: Urzędów pracy mniej… Otóż ostatnie badania, jakie prowadziliśmy pokazują, że Romowie nie ufają urzędom pracy. Jedynie 50% bezrobotnych Romów miało jakikolwiek kontakt z urzędem pracy. Ponadto kontakty te nie przyniosły takich efektów, jakich by oczekiwali, w związku z czym nie podejmują ich dalej. D.S.: Ale z drugiej strony mówił mi Pan wcześniej, że 90% Romów to osoby bezrobotne. 72 A.P.: Tak, ale urzędy pracy nie są przygotowane do tego, aby z Romami współpracować. Jeśli tradycyjnym Romom proponuje się prace np. przy sprzątaniu miasta, to jest to dla nich obraza. Taka praca postawi Roma w sytuacji, w której będzie on wykluczony ze społeczności romskiej, więc nie może podjąć takiego zatrudnienia. Nie dziwię się więc, że więcej do takiego urzędu nie przyjdzie. D.S.: Jakiej pracy Rom nie podejmie, bo jest to sprzeczne z jego tożsamością? J.K.: Jest kilka zawodów, których Romowie na pewno nie podejmą – to są zawody siłowe (policjant, prokurator itd.). To są także zawody nieczyste, od dawna – jeszcze z hinduizmu – uznane za nieczyste, takie jak lekarz, pielęgniarka. Ale też nie tylko w tym jest problem. Chodzi o to, że Romowie w dalszym ciągu są jeszcze bardzo słabo wykształceni. Młody Rom czy Romka idzie do urzędu pracy i styka się z podstawową rzeczą: dostaje nie pytania, tylko formularz do wypełnienia, a wcale nie musi umieć pisać i czytać. D.S.: Jak wielu Romów nie umie pisać i czytać? A.P.: W starszym pokoleniu to nawet 90%, ale znacznie lepiej jest wśród dzieci i młodzieży, a to dzięki realizacji rządowego Programu na rzecz społeczności romskiej w Polsce, który spowodował, że bardzo, ale to bardzo podniósł się poziom spełniania obowiązku szkolnego przez dzieci romskie. Warto też podkreślić, że w zeszłym roku dzięki takim organizacjom, jak CKR, zniknęły w Polsce ostatnie klasy romskie, co powoduje, że dzieci uczą się w systemie zintegrowanym. A to rodzi nadzieję, że w przyszłości będziemy mieć do czynienia z o wiele niższym poziomem analfabetyzmu w tej grupie. Tym niemniej brak wychowania przed- szkolnego wśród dzieci romskich powoduje, że później ich udział w edukacji szkolnej jest znacznie trudniejszy. Gdyby udało się rozszerzyć edukację przedszkolną wśród dzieci romskich, sytuacja zmieniłaby się diametralnie – mamy taki fenomenalny przykład: jest przedszkole romskie w Czarnej Górze, w gminie Bukowina Tatrzańska, którego uruchomienie spowodowało, że nagle dzieci romskie stały się normalnymi uczniami w szkole, podczas gdy wcześniej były niemal w całości kierowane do szkół specjalnych. D.S.: Nie przypadkiem znaleźli się Panowie w tym studiu dzisiaj, bowiem na Uniwersytecie Białostockim odbywa się właśnie seminarium „Edukacja – Przedsiębiorczość – Wzorce Postaw”. Seminarium i cały projekt, w ramach którego to przedsięwzięcie jest organizowane, są finansowane ze środków unijnych PO KL. Czy ten program ma szanse na rozwiązanie problemu, o którym mówimy? Po pierwsze: wykształcenie Romów, pod drugie: pomoc w znalezieniu pracy? J.K.: Jeżeli chodzi o projekt, który realizujemy, to mało on ma wspólnego z edukacją. Natomiast bardziej działamy na rzecz podejmowania działalności gospodarczej i w ogóle podejmowania pracy przez Romów. D.S.: Czyli uczycie jak zakładać własną firmę? J.K.: Uczymy jak zakładać własną firmę. Co prawda instrumentów mamy bardzo mało, bo Romowie chcąc założyć działalność gospodarczą i chcąc pozyskać środki na tę działalność, co jest ważniejsze, rozbijają się w pewnym momencie o mur, którym jest obowiązek zabezpieczenia, jeśli chce się uzyskać środki zewnętrzne bezzwrotne – muszą mieć poręczycieli itd. Ale do kogo się zwrócić o pomoc, skoro wszyscy, którzy chcą podejmować działalność są biedni. Nie mają takich możliwości. Próbujemy coś z tym zrobić – to nie jest prosta sprawa, ponieważ zabezpieczyć środki, które przyznaje się ludziom, w jakiś sposób trzeba. Czy wobec Romów musi być aż po dwóch żyrantów... nie wiem. Może uda się wypracować jakąś inną formułę, może będzie lepiej. Niemniej jednak tu działamy przede wszystkim w sferze gospodarczej. Tu pojawił się pomysł stworzenia nowej instytucji: asystenta przedsiębiorczości wśród Romów. A.P.: To jest pomysł, który czerpiemy jeszcze z doświadczeń Pilotażowego programu na rzecz Romów w województwie małopolskim, który był realizowany w latach 2001-2003. Wtedy uznaliśmy, że największym problemem społeczności romskiej jest brak wykształcenia, więc zainwestowano przede wszystkim w działania edukacyjne. Wtedy sami Romowie zwrócili administracji uwagę, że na Słowacji, na Węgrzech, istnieje taka instytucja jak asystent romski, który dobrze się sprawdza w szkołach. Wprowadziliśmy więc tych asystentów romskich do szkół i okazało się, że rzeczywiście jest to fenomenalny instrument, który pozwala przełamać pewną barierę między szkołą, która jest jednak ze świata Gadźów, czyli nie-Romów, a środowiskiem romskim. Dzieci romskie pojawiły się w szkołach, ich wyniki szkolne zaczęły się poprawiać. Analogicznie, teraz próbujemy wykształcić grupę młodych Romów, którzy posiadają już pewne przygotowanie do tego, żeby, po pierwsze, potrafili wejść do środowisk romskich i wychwycić tych przedsiębiorców romskich, którzy nie działają oficjalnie, czyli działają w szarej strefie, żeby pokazali im jak wyjść z tej szarej strefy, ale także, po drugie, żeby potrafili animować każdy, ale to każdy przejaw aktywności ekonomicznej wśród Romów. D.S.: Dziękuję za rozmowę. 73 5 ROMOWIE WOBEC PRZEDSIĘBIORCZOŚCI – doświadczenia z realizacji projektu 75 5. Romowie wobec przedsiębiorczości – doświadczenia z realizacji projektu W projekcie „Edukacja-Przedsiębiorczość-Wzorce Postaw. Trzy filary awansu ekonomicznego i społecznego Romów w Polsce” organizowano warsztaty szkoleniowe, w których brały udział trzy kategorie uczestników. Byli to: Romowie zamierzający rozpocząć działalność gospodarczą, wykształceni i odnoszący sukcesy zawodowe członkowie tej społeczności oraz eksperci z zakresu przedsiębiorczości. W trakcie warsztatów dyskutowano o rodzajach działalności gospodarczej, formalnościach związanych z jej rozpoczęciem, obowiązkach wobec administracji publicznej i wielu innych ważnych dla potencjalnych przedsiębiorców zagadnieniach. Z odbytych szkoleń wyłania się interesujący obraz postaw Romów wobec przedsiębiorczości, nakreślony przez szkoleniowców i moderatorów spotkań warsztatowych. Mateusz Dymiter – Centrum Aktywizacji Zawodowej Romów w Tarnowie „Często trudno było nakłonić Romów do przyjścia na spotkanie. Powodem tego były m.in. waśnie między niektórymi członkami społeczności oraz sceptyczne nastawienie do możliwości rozwoju. Większe zainteresowanie programem prowadzonego przeze mnie szkolenia okazały kobiety. Podczas spotkań uważnie słuchały i często dzieliły się swoimi pomysłami oraz przemyśleniami. Podczas pracy z Romami ważna jest próba zmiany ich mentalnego nastawienia do pracy i aktywności przedsiębiorczej, ponieważ wielu uważa, że ‘nie warto bo i tak się nie uda’. Jednak Ci Romowie, którzy decydują się na rozpoczęcie kariery przedsiębiorcy mają zmysł racjonalności, kreatywności i gospodarności. Czasem brakuje im samozaparcia, choć nie należy mylić tego z lenistwem”. 77 Marzena Fraś – Stowarzyszenie Romów w Krakowie „Ta grupa posiada ogromne potrzeby w zakresie rozwoju przedsiębiorczości. Romowie są grupą społeczną o niskich i nieregularnych dochodach, z czego wynikają dodatkowe problemy. Romowie bardzo potrzebują indywidualnych porad. W trakcie rozmów i dyskusji są poruszane problemy, z którymi borykają się oni lub ich znajomi i przyjaciele. Na tych przykładach omawiane są możliwości konkretnych rozwiązań. Jednym z pomysłów na biznes było założenie firmy ochroniarskiej. Pojawił się także zamysł podjęcia inicjatyw opierających się na promowaniu kultury romskiej – chodziło o restauracje oraz handel artykułami jednoznacznie kojarzonymi z kulturą romską. Bardziej zorganizowane romskie grupy społeczne rozważają założenie spółdzielni”. Jakub Głowacki – Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie „W szkoleniach dotyczących problematyki zakładania własnej działalności gospodarczej uczestniczyło często bardzo mało osób, pomimo wcześniejszych deklaracji obecności. To pokazuje, z jednej strony, niewielki stopień determinacji Romów w korzystaniu z oferowanego im wsparcia, z dru- 78 giej ich prawdziwą mentalność: osób niezależnych życiowo, dokonujących wolnych wyborów. Ich własne, potencjalne, wymierne korzyści najczęściej nie są najważniejsze. Romowie są bardzo uważnymi słuchaczami. Część z nich, z którymi współpracowałem, posiadała predyspozycje oraz wykazywała chęci do założenia własnej działalności gospodarczej. Były to głównie osoby młode – w wieku 24-36 lat. Najczęściej wybieranym rodzajem planowanej działalności był salon kosmetyczno-fryzjerski, restauracja cygańska, świadczenie usług budowlanych. Niektóre osoby były zainteresowane założeniem firmy zajmującej się wideofilmowaniem czy sprzedażą odzieży”. Izabela Jaśkowiak – Romskie Stowarzyszenie Oświatowe „Harangos” „Romowie sprawiają wrażenie osób uważnych, skrupulatnych i pracowitych. Wydają się być dobrymi, potencjalnymi przedsiębiorcami, jednak lata zaniedbań w obszarze pomocy dla tej grupy społecznej wzbudzają brak zaufania do inicjatyw wspierających Romów. Powoduje to nikłe zainteresowanie spotkaniami, na których Romowie mogliby dowiedzieć się czegoś na temat przedsiębiorczości. Dlatego też w pierwszej kolejności, w celu rozwoju przedsiębiorczości romskiej, należy stworzyć instrumenty jej wsparcia, a następnie upowszechnić je wśród samych zainteresowanych”. Monika Karlińska „Wydaje się, że wśród społeczności romskiej istnieje wiele przykładów świadczących o zainteresowaniu zakładaniem własnej działalności gospodarczej lub poszukiwaniu tzw. drugiej drogi – zatrudnienia w istniejącej już firmie. Trzeba wspierać te przejawy aktywności, gdyż Romowie mają ograniczone możliwości rozwoju własnej przedsiębiorczości. Cechy dla nich charakterystyczne to brak ufności wobec społeczności nieromskiej, brak pewności siebie w odnajdywaniu się w świecie biznesu, braki w kwalifikacjach, spowodowane nierzadko brakiem doświadczenia w funkcjonowaniu w sektorze prywatnym. W związku z tym eksperci wspierający pokazują im dwie drogi do lepszego funkcjonowania w społeczeństwie, tj. zakładanie własnej działalności gospodarczej oraz zatrudnienie w innej firmie. Ta druga droga to także sposób na zdobycie umiejętności, wiedzy i doświadczenia, co w późniejszym okresie pozwoli na bycie samodzielnym przedsiębiorcą. Romowie, którzy już uczestniczą w spotkaniach podnoszących ich kwalifikacje zawodowe z reguły dzielą się na dwie podstawowe grupy: nieufnych, nie przyjmujących porad ekspertów oraz bardzo aktywnych, łatwo przyswajających wiedzę na temat przedsiębiorczości. Ci pierwsi albo nie pojawiają się regularnie na spotkaniach poświęconych rozwojowi przedsiębiorczości romskiej, albo się spóźniają i są zazwyczaj mało aktywni. Trudno takie osoby przekonać do słuszności działań na rzecz prowadzenia własnej działalności gospodarczej lub też korzystania z innych rozwiązań. Duża część z nich woli korzystać np. z zasiłków. I jeszcze jedna ciekawa rzecz: młodzi Romowie z miast wykazują duże zainteresowanie sytuacją Romów, którzy żyją w trudniejszych warunkach – w osadach na terenach wiejskich. Chcą im pomóc, chcą pracować z dziećmi, prowadzić półkolonie, a z czasem pokazywać miejski świat i alternatywne – do tych tradycyjnych – sposoby na życie. I tu pojawia się kolejna możliwość – trzecia droga: praca w organizacjach pozarządowych. Warto to wykorzystać i skierować pomoc na rozwój tej aktywności. Takie działania przyczynią się do szybszych, pozytywnych przemian w osadach, w dodatku wprowadzanych przez przedstawicieli tej samej społeczności. Dla młodych Romów z miast takie programy z pewnością pozytywnie wpłyną na ich postawy społeczne i obywatelskie oraz uwrażliwią na problemy innych ludzi.” Jerzy Płachta – Centrum Aktywizacji Zawodowej Romów w Tarnowie „Romowie rozumieją, że wejście na rynek pracy jako prywatny przedsiębiorca wymaga wcześniejszego przygotowania, które pozwoli im na podniesienie ich konkurencyjności. Romowie starają się chłonąć wiedzę, która może przyczynić się w późniejszym okresie do sukcesu ich przedsię- 79 biorstw. Należy pamiętać, że Romowie są społecznością z natury nieufną. Objawia się to m.in. niską frekwencją na spotkaniach mających na celu przysposobienie ich do zakładania własnych firm. Często ci potencjalni przedsiębiorcy nie korzystają z tworzonych im możliwości wsparcia. Oczywiście, romscy przedsiębiorcy mają również momenty zwątpienia z powodu braku wiary w słuszność wybranej drogi zawodowej. Przedsiębiorców romskich cechuje dociekliwość. Wielu Romów korzysta z możliwości i zadaje pytania dotyczące tematyki branżowej działalności gospodarczej, w tym koncesji, pozwoleń i niezbędnych uprawnień (np. w zakresie zawodów i branż w pewnym stopniu limitowanych posiadanym wykształceniem i doświadczeniem zawodowym niezbędnym do wykonywania określonego zawodu). Romowie wykazują aktywność w zdobywaniu wiedzy pozwalającej na założenie własnej działalności gospodarczej. Wielu Romów traktuje własną działalność gospodarczą jako wymarzony rodzaj pracy. Romowie mają pewne braki merytoryczne, które jednak chętnie uzupełniają, szczególnie w sferze spraw formalnych dotyczących zakładania i rozwijania własnej działalności gospodarczej. Romowie zrozumieli, że samodzielne próby pozyskania środków finansowych są niezwykle trudne, dlatego chętnie sięgają po środki zewnętrzne, a wcześniej po fachową poradę na temat ich pozyskiwania”. 80 Agnieszka Zamróz – Centrum Aktywizacji Zawodowej Romów w Tarnowie „Rozmawiając o przedsiębiorczości romskiej należy pamiętać, że istnieją zawody, w których Romowie czują się dobrze i z tymi profesjami wiążą największe nadzieje. Ich pomysłem na biznes jest naturalnie handel, budownictwo i remonty, a także lokale gastronomiczne ”. Projekt „Edukacja-Przedsiębiorczość-Wzorce postaw. Trzy filary awansu ekonomicznego i spolecznego Romów w Polsce”, współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Biuro projektu: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Małopolska Szkoła Administracji Publicznej ul. Rakowicka 16, 31-510 Kraków tel.: +48 12 293 75 60, +48 12 293 75 59 e-mail: [email protected] www.msap.uek.krakow.pl ISBN: 978-83-89410-76-4 katalog PRZEDSIĘBIORSTW ROMSKICH