Andrey LYMAR Rosyjski Państwowy Technologiczny Uniwersytet im
Transkrypt
Andrey LYMAR Rosyjski Państwowy Technologiczny Uniwersytet im
441 Andrey LYMAR Rosyjski Państwowy w Moskwie Technologiczny Uniwersytet im. K.E. Ciołkowskiego DIALOG MIĘDZYKULTUROWY I DIALOG MIĘDZYRELIGIJNY WSPÓŁCZESNYCH ROSYJSKICH STUDENTÓW. TRUDNOŚCI W INTERPRETACJI SENSU Wstęp Temat budowy międzykulturowego i międzywyznaniowego dialogu nie traci na aktualności w ciągu długiego okresu historycznego, stale odnawia się poprzez dodatkowe okoliczności i wymagania związane ze zmianami konkretnych historycznych warunków i zadań stojących przed państwami i społeczeństwami. Ta praca jest prowadzona na różnych poziomach, porusza interesy różnych grup społecznych wśród których na szczególną uwagę zasługuje młodzież i, przede wszystkim, studenci. Współcześni studenci stanowią tę część społeczeństwa, która jest najbardziej zdolna odpowiadać na wezwania współczesnego świata, biorąc pod uwagę aktualny i mobilny potencjał intelektualny młodych ludzi, wysoki stopień ich racjonalizmu i pragmatyzmu. Racjonalizm i pragmatyzm w interpretacji świata i kształtowaniu priorytetów wartości współczesnego młodego człowieka wiążą się z charakterem procesów odzwierciedlających dynamikę i nieprzewidywalność rozwoju współczesnych stosunków społecznych, politycznych i ekonomicznych, oraz są uwarunkowane wyraźnie różniącym się od poprzednich epok poziomem technologicznym. Zagadnienia kultury i religii w kontekście zmiany okoliczności, zachowując tradycyjny brak rozwiązania problemów międzykulturowych i międzywyznaniowych, zyskują nowe brzmienie, nowe odcienie i sensy. Tak więc, pozostawiając na porządku dziennym temat dialogu (międzykulturowego i międzywyznaniowego), należy na nowo istotnie przemyśleć zjawisko dialogu we współczesnym świecie, ocenić stopień zainteresowania nim najbardziej aktywnej części społeczeństwa, sformułować odpowiadające czasom sensy dialogizmu. Czy zawsze dialog - to jest dobre? Współczesne technologie, które wyraźnie upraszczają zarówno sposoby przekazu informacji jak treść tej informacji, w znacznej mierze zmieniają wymagania wobec samego zjawiska dialogu. Dziś, na przykład, można uważać za pełnowartościowy dialog wymianę replik (półreplik), które wymieniają współcześni młodzi ludzie stawiając przed sobą i rozmówcą zupełnie konkretne pytania częstokroć nie wymagające obszernych odpowiedzi. W tych okolicznościach coraz mniejszą wartość zyskują dialogowe formy wymiany idei kulturowych i wyznaniowych i jeszcze mniejszą – ściaganie się retoryczne związane z długim okresem poważnego wszechstronnego przygotowania mówców. Współczesne dialogi społeczne mają coraz bardziej wyraźne cechy wymiany tekstów nie posiadających szczególnej wartości merytorycznej dla ich twórców i odbiorców kształtując pewną przestrzeń dialogu, w której potencjalnie może powstać coś, co wzbudza powszechne zainteresowanie. Poza tą przestrzenią teksty zachowują się w postaci formułek i stereotypów oczekujących na swoje uaktualnienie. Te teksty – wraz z rozwojem procesów społecznych, politycznych 442 i ekonomicznych – są wydobywane z przechowalni, uaktualniane i stają się przedmiotem wielostronnej wymiany. Tak więc, uwzględniając warunki, w których znajduje się dialog we współczesnym świecie, trudno jest jednoznacznie ocenić perspektywy rozwoju zainteresowania jego budową w dziedzinie kultury i religii. Absolutnie nie wystarcza to, że ukształtowało się historyczne doświadczenie budowy tekstów skierowanych na rozwój dialogu międzykulturowego i międzywyznaniowego. Te teksty w dużym stopniu obfitują w tradycje i stereotypy, które, w najlepszym wypadku, mogą wywołać obojętny stosunek u młodych ludzi, a w najgorszym – spowodować aktywne odrzucenie, ponieważ nie pasują do aktualnych rytmów i wizerunków współczesności. Obiektywnie rzecz biorąc, potencjalnymi odbiorcami tych tekstów wśród młodych ludzi częstokroć mogą być ci, kto nie w pełnej mierze odbiera te rytmy i wizerunki, lub ci, którzy już zdążyli rozczarować się we współczesności i szukają dla siebie wsparć duchowych tradycyjnie tkwiących w kulturze i religii. Ale też w tym ostatnim wypadku brakuje jednoznacznych przesłanek ku temu, by te poszukiwania były związane z poznaniem istoty i wartości innej kultury lub wiary. Jaki powinien być idealny dialog w naszych czasach? Dziś efektywny i konstruktywny dialog – to akt wspólnej bodowy czegoś wzajemnie interesującego i pożytecznego, czegoś oczekiwanego i realistycznego. Jest to akt racjonalnej współtwórczości. Na przykład, zjawisko bezpieczeństwa (we wszystkich jego interpretacjach) może stać się tematem do dialogu, który, na przykład, zawiera w sobie tematy międzykulturowego i międzywyznaniowego współdziałania w interesie zapewnienia bezpieczeństwa celem przezwyciężenia niezrozumienia i agresji na tle międzyetnicznym, kulturowym czy religijnym. Brak racjonalnego wyjaśnienia i zbytnie przywiązanie do stereotypów (co, niestety, nadużywa państwo) – to są warunki, w których współczesny wykształcony młody człowiek jest zdolny do dobrowolnego pozbawienia się możliwości i potrzeby zrozumienia, to droga do pustki wewnętrznej, do frustracji, do agresji, gdy pozostaje coraz mniej perspektyw powstania i rozwoju dialogu. Przestrzeń dialogu oraz podmioty dialogu Mówiąc o udziale współczesnych rosyjskich studentów w międzykulturowym i międzywyznaniowym dialogu, należy zwrócić szczególną uwagę na charakterystyki przestrzeni, w której przebiega ten proces. Po pierwsze, współczesny rosyjski student żyje w młodym (powstałym w roku 1991) państwie o wielowiekowej historii. Ten paradoks historyczny kształtuje jedyne w swoim rodzaju postrzeganie kultury i religii jako czegoś, co łączy daleką przeszłość z rzeczywistością. W tych warunkach powstał intelektualny i emocjonalny rozdźwięk między dwoma rodzajami wartości. Pierwszy rodzaj odzwierciedla historyczny wizerunek państwa (język, tradycyjna kultura i wiara, tradycje kultury politycznej i gospodarki narodowej itd.), drugi rodzaj postrzegano jako wartości kształtujące nowe państwo na początku lat dziewięćdziesiątych (demokracja, integracja międzynarodowa, wolność ekonomiczna i polityczna, technologie i jednolita przestrzeń informacyjna itd.). Kierując się drugim rodzajem wartości młodzież rosyjska chętnie przyjmuje osiągnięcia cywilizacji, korzysta z wolności osobistej i mobilności, demonstruje inicjatywę twórczą, przenika do nie ograniczanej przez nikogo światowej przestrzeni informacyjnej. 443 Jednocześnie, powoli przebiega proces zmiany masowej mentalności ludności, która trzyma się tradycyjnych uprzedzeń jako mitycznej, lecz jedynie odczuwanej rzeczywistości. Nie dla wszystkich obywateli stały się dostępne i zrozumiałe współczesne osiągnięcia w dziedzinie społeczno-ekonomicznej i dziedzinie technologii. Zjawiska kryzysowe i zależność kraju od eksportu surowców energetycznych, pojawienie się nowych ośrodków napięcia w świecie, słabe i nie dające się określić perspektywy rozwoju regionów depresyjnych, przekazywana pamięć genetyczna o kłopotach życiowych – to wszystko wyraźnie wpływa na proces kształtowania światopoglądu młodzieży w stosunku do kultury i duchowości. Ten światopogląd odczuwa również wpływ patriotycznych wyobrażeń starszego pokolenia, których kształtowanie się w dużym stopniu jest związane z okresami konfrontacji wojskowo-politycznej i społeczno-ideologicznej. Uczucia patriotyczne odzwierciedlające dumę z przeszłości kraju pozytywnie odbieraną bez analizy i oceny wykluczają poszukiwanie motywów do dumy narodowej w rzeczywistości (poza, chyba, poszczególnymi zwycięstwami w sporcie). Narzucany młodym ludziom archaiczny genetyczny patriotyzm wyostrza przeciwstawienie „swój-cudzy”, natomiast głównym przedmiotem nieprzyjaznego stosunku staje się cudza historia zachowana w cudzej kulturze i wierze. W oczekiwaniu na wyniki W sierpniu 2012 roku odbyła się wizyta w Polsce Patriarchy Moskiewskiego Cyryla. Jednym z wyników spotkań na różnych poziomach stała się kwestia pojednania narodów, która ma być zbadana przez rozmaite grupy, naukowców, teologów. A co to ma oznaczać realnie? W jakim kontekście należy rozumieć pojednanie? Jaki jest stopień aktualności danego tematu? Na jakie grupy społeczne jest obliczony ten proces (jeżeli się, naturalnie, rozpocznie)? Wszystkie te pytania pozostają bez odpowiedzi. Jeśli chodzi o pojednanie historii, jest to działanie dosyć dziwne, ale dopuszczalne. Można oficjalnie uznać swoje błędy historyczne, zaakcentować pozytywne doświadczenia współdziałania i pojednać wspólną przeszłość historyczną. Można, ignorując negatywne tło historyczne, skupić wysiłki na umocnieniu współczesnej współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej, oraz wzbogacić ten proces o składnik kulturalny. Jednak bieżące działania pojednujących się stron częstokroć nie są zbieżne z zadaniami każdego z wariantów pojednania. Stale wyłaniają się tematy dawnych obraz obciążone nowymi obrazami, systematycznie podkreślane są różnice w rozumieniu kultury, wiary i wartości, w mediach i w kinie pojawia się wsparcie dla uczcia wzajemej nieprzyjaźni. To wszystko po raz kolejny potwierdza tezę, że pojecie miłości i szczerej przyjażni między narodami – to mit zastępujący powszechną potrzebę bezpieczeństwa, komfortu i praktycznej korzyści. Moderatorami efektywnego procesu mogą być państwo i środki masowego przekazu, które są w stanie uaktualnić potrzebę pokojowego współistnienia, posiadają pełny zakres informacji o przyczynach i skutkach powstawałych niegdyś konfliktów, oraz kształtują współczesne wyobrażenia o możliwościach dialogu. 444 Kłopot z budową międzykulturowego i międzywyznaniowego dialogu polega na tym, że historycznie temat „wojny” i „pokoju” mógł być eksploatowany przez władze i media w charakterze sposobu odwrócenia uwagi społeczeństwa od bieżących realnych problemów. Badanie "pojednawczego" potencjału wśród studentów Rozwiązanie nierozwiązanych zadań w zakresie zapewnienia pokojowego współistnienia narodów może zostać złożone na młode pokolenie, które jeszcze nie posiada rozwiniętego doświadczenia nietolerancji międzyetnicznej i międzywyznaniowej. Studenci stanowią najbardziej zaawansowaną grupę społeczną o wysokim stopniu mobilności społecznej i akademickiej, racjonalizmie i pragmatyzmie w odbiorze powstających problemów i wyborze dróg ich przezwyciężenia. W ramach kompleksowego badania socjologicznego studentów rosyjskich, białoruskich i polskich prowadzonego w maju-lipcu 2012 roku, postawiono zadanie określenia wpływu samopoczucia społecznego studentów, ich miejsca i roli w procesach społecznych, na przyjęcie idei budowy międzykulturowego i międzywyznaniowego dialogu. Rozpatrzmy niektóre wyniki badania Co dzisiaj jest najważniejsze dla osiągnięcia sukcesu w życiu? № 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. OPCJE DLA ODPOWIEDZI Dyplom prestiżowej uczelni Nastawienie na osiągnięcie celu Ciekawa praca Zdolności Bogaci rodzice, „układy” Szczęście Szczera wiara w Boga. Nadzieje na jego pomoc Inne Trudno powiedzieć FEDERACJA ROSYJSKA 9 REPUBLIKA BIAŁORUŚ 5 RP 40 38 24 9 17 12 7 3 7 21 13 12 2 8 14 20 20 2 1 2 0 2 1 0 FEDERACJA ROSYJSKA 62 REPUBLIKA BIAŁORUŚ 61 RP 6 20 8 18 7 30 6 6 4 9 1 2 11 Czym jest dla ciebie „Ojczyzna”? № 1. 2. 3. 4. 5. OPCJE DLA ODPOWIEDZI Miejsce, gdzie się urodziłem i wychowałem Rodzima przyroda Kraj, w którym mieszkam Inne Trudno powiedzieć 60 445 Czy interesujesz się historią swojego kraju? № OPCJE DLA ODPOWIEDZI 1. 2. Tak Tylko w ramach programu edukacyjnego Nie Inne Trudno powiedzieć 3. 4. 5. FEDERACJA ROSYJSKA 34 38 REPUBLIKA BIAŁORUŚ 51 35 RP 14 3 11 9 1 4 14 4 8 REPUBLIKA BIAŁORUŚ 42 36 11 2 9 RP FEDERACJA ROSYJSKA 50 5 2 REPUBLIKA BIAŁORUŚ 39 4 3 RP 0 1 8 24 20 3 15 28 18 2 2 1 4 0 0 44 30 Czy jesteś dumny/a z historii swojego kraju? № OPCJE DLA ODPOWIEDZI 1. 2. 3. 4. 5. Tak Zależy od sytuacji Nie Inne Trudno powiedzieć FEDERACJA ROSYJSKA 47 36 7 4 6 42 29 14 5 10 Jak czujesz się w społeczeństwie? № OPCJE DLA ODPOWIEDZI 1. 2. 3. Czuję się komfortowo Czuję się bezbronny/a Czuję się zbyteczny/a, nikomu niepotrzebny/a Mam częste/stałe konflikty z otoczeniem Czuję się komfortowo tylko z ludźmi, którzy są bliskimi. Pomimo obecnych trudności, staram się być optymistą w każdej sytuacji Inne Trudno powiedzieć 4. 5. 6. 7. 8. 57 5 9 Podsumowanie Kwestia organizacji działalności edukacyjnej zorientowanej na zapewnienie jednakowego dostępu do osiągnięć resortu oświaty niezależnie od czynników narodowościowych i społeczno-kulturowych pozostaje otwarta, ponieważ same te czynniki charakteryzuje duży stopień skłonności do zmian. Młode pokolenie jako tradycyjnie główny odbiorca usług edukacyjnych, z jednej strony, oraz jako najbardziej dynamiczna grupa społeczna aktywnie reagująca na wszelkie zmiany w systemie poglądów (między innymi, na narodowość i kulturę, politykę, status społeczny i wartości duchowo-moralne) z drugiej, powinno stać się przedmiotem stałego monitorowania i wieloaspektowych badań. Właśnie młodzież w większym niż wszystkie inne grupy społeczne stopniu potrzebuje otrzymania od państwa i społeczeństwa wyraźnych interpretacji celów i zadań, aktualnych i realistycznych 446 sensów, tych warunków i sygnałów, które mogą sprzyjać rozwojowi potencjału młodego pokolenia i polepszeniu jego samopoczucia społecznego. Jedynie przy takim rozumieniu istoty problemu można przechodzić do rozpatrzenia zjawiska dialogu we wszystkich jego znaczeniach. Bibliografia 1. Lymar A., Aspekt kulturologiczny procesów integracyjnych w kształceniu // Miedzy kulturami. Edukacja w wielokulturowej rzeczywistosci. Pod. red. Ewy Dambrowy I inn. APS. Warszawa 2009 2. Lymar A., Wpływ mentalności na potencjał modernizacyjny współczesnej młodzieży rosyjskiej // Bezpieczeństwo współczesnego świata – edukacja, media i kultura, pod red. M. Baranowskiej-Szczepańskiej i J. Karwata, Wyd. Instytut Naukowo-Wydawniczy Maiuscula, Wyższa Szkoła Handlu i Usług w Poznaniu, Poznań 2011 3. Lymar A., Niektóre aspekty pracy z młodzieżą we współczesnej Rosji // Przemówienie na konferencji „Młode pokolenie. problemy teraźniejszości, wyzwania przyszłości”, 10.06.2011, UW. Wrocław 4. Основы работы с молодёжью. Учебное пособие. Под ред. Т.Э. Петровой. Москва. Альфа-М, 2010 5. Лымарь А.Б. Участие молодежи в интеграционных процессах в условиях глобализации: философский и коммуникативный аспекты// Молодёжь Москвы: проблемы и перспективы развития. Москва, МАТИ, 2008 6. Основы работы со студенчеством. Учебное пособие. Под ред. Т.Э. Петровой. Москва. Альфа-М- Инфра-М, 2012 7. Лымарь А.Б. Процесс модернизации идей межкультурной коммуникации в образовании//Социальные инновации в культурном процессе: искусство менеджмента. СФ МГУС. Самара 2007