SZKOŁA PODSTAWOWA W LIGOWIE opr. mgr Maria Jolanta
Transkrypt
SZKOŁA PODSTAWOWA W LIGOWIE opr. mgr Maria Jolanta
SZKOŁA PODSTAWOWA W LIGOWIE opr. mgr Maria Jolanta Kierzkowska Rodzina a czas wolny dzieci Podstawowym terenem kształtowania się osobowości dziecka jest rodzina, chociaż rozwój jednostki odbywa się w całym środowisku społecznym. Rodzina jako pierwsze i jedyne społeczne środowisko, w którym kształtują się początkowe doświadczenia odgrywa dominującą rolę głównie w pierwszych latach życia dziecka. Wywiera ona według W. D. Walla(1),decydujący wpływ na rozwój społeczny osobowości dziecka. Styl, atmosfera życia w rodzinie decydują też o tym, jak dziecko, a później młody człowiek wykorzystuje zasób zdobytych doświadczeń, jak kształtują się jego ideały i uczucia(2). Dzieje się tak, ponieważ dziecko przyjmuje w swoim postępowaniu głównie wzory obserwowane w rodzinie. Pożądany społecznie rozwój dziecka wymaga więc przede wszystkim pożądanych społecznie wzorów postępowania w jego najbliższym środowisku(3). Rodzina pełni funkcję podstawowej, najmniejszej komórki życia społecznego i wychowania dzieci. Rola rodziny jest szczególnie ważna, a zarazem trudna i odpowiedzialna we współczesnym życiu, gdzie stosunki społeczne są coraz bardziej złożone. Polega ona nie tylko na wprowadzeniu młodej generacji w różne kręgi życia społecznego, lecz zarazem na takim oddziaływaniu, które pomagałoby dostrzegać, trafnie rozumieć i oceniać różnorodne skomplikowane zjawiska, hasła i poglądy obecnej, szczególnie zmiennej cywilizacji. Zadaniem rodziny w spełnianiu funkcji niwelatora wstrząsów, jest ochrona dziecka przed zbyt brutalnym zetknięciem się z rzeczywistością, powinna być ona nosicielem kultury w środowisku, w którym dziecko żyje, powinna w końcu stanowić bazę, w której mogłoby ono wchodzić w wir świata rozciągającego się poza domem. Rodzina stanowi czynnik pośredniczący między jednostką, a społeczeństwem jako całością i wywiera duży wpływ na czas wolny, na zakres i charakter uczestnictwa kulturalnego swych członków, a także na kształtowanie się opinii i postaw(4). Rodzina reguluje także oddziaływaniem środków masowego przekazu, szkoły, kręgów rówieśniczych, środowisk lokalnych, jednakże regulacja ta zależy od organizacji i przebiegu życia w rodzinie. Można więc stwierdzić, że rodzice są regulatorami wpływów zewnętrznych. Inną funkcją rodziny jest przekazywanie dziedzictwa kulturowego i wprowadzenie młodego pokolenia w całość procesów życiowych, zapobieganie dezorganizacji osobowości, przez zapewnienie warunków rozwoju wszystkim swoim członkom oraz wprowadzenia swych członków w pełnienie podstawowych ról społecznych. Rodzaj i charakter funkcji spełnianych przez rodzinę zależy przede wszystkim od panującej w rodzinie kultury życia codziennego i klimatu wychowawczego. Pożądana społecznie jest taka rodzina, w której stosunki oparte są na wzajemnej przyjaźni i zaufaniu. Oddziaływanie środowiska domowego nie jest w każdej rodzinie jednakowe. Zależy bowiem od dominujących w niej wzorów i modeli społecznych. Przez wzory społeczne rozumie się przyjęte w określonej grupie społecznej prawidłowości zachowań przyswojone w procesie socjalizacji, natomiast przez modele społeczne-zalecenia odnoszące się do pełnienia określonych ról społecznych i do zachowania w różnych społecznych sytuacjach, sformułowane w postaci zdań normatywnych lub zdań opisowych zawierających wyraźne oceny(5). Psychologowie stwierdzają , że wzorce panujące w rodzinie , istniejący w niej typ więzi emocjonalnej oraz doświadczenia z niej wynoszone w ogromnym stopniu wpływają na osobowość dziecka . Wpływ ten jest tym większy , im młodsze jest dziecko . Niezależnie jednak od tej prawidłowości , wpływ rodziny nawet na ucznia szkoły średniej może być decydujący , a napięcia powstające między domem a szkołą mogą powodować skutki negatywne . Rodzina powinna więc być ważnym obiektem zainteresowań nauczyciela(6) . Struktura , siła i jakość oddziaływania determinuje warunki i sytuację wychowawczą dziecka . Można wyróżnić następujące składniki środowiska rodzinnego : 1 - warunki materialne , 2 - sytuacja mieszkaniowa , 3 - wyżywienie dziecka , 4- sen dziecka , 5 - praca domowa dziecka , 6 - czas wolny , 7 - środowisko kulturalne(7) . Składniki te tworzą swoistą podkulturę rodziny i sposoby jej funkcjonowania . Uważa się , że najbardziej znaczące składniki środowiska rodzinnego to : 1 - warunki kulturowe domu , 2 - warunki bytowania , 3 - wykształcenie i aktywność zawodowa , 4 - stosunek rodziców do siebie i do dzieci , 5 - czas wolny rodziców , 6 - struktura rodziny(8) . Mogą wprawdzie występować tu różnice indywidualne , ale mimo wszystko nie przekreślają one pewnej właściwości rodziny , tj. przyjętego sposobu zachowań , który wpływa na kształtowanie się zainteresowań dzieci , potrzeb intelektualnych i kulturalnych , na rozwijanie wrażliwości moralnej oraz możliwości twórczych . Sprzężone oddziaływanie poszczególnych składników środowiska rodzinnego może kształtować różne kryteria wartości i postawy dotyczące czasu wolnego . Do najbardziej negatywnych przejawów w tym zakresie należy zaliczyć formowanie się osobowości , którą cechuje żądza posiadania . Powoduje to , że wysiłki koncentrują się głównie na podnoszeniu standardu życia w pogoni za dodatkowymi zarobkami . Prowadzi to nie tylko do zubożenia treści i form czasu wolnego jak i nadmiernego jego ograniczenia(9) . Kształtowanie się w rodzinie kultury czasu wolnego pozostaje zatem w ścisłym związku z jej podkulturą , określoną przez charakter i funkcjonowanie poszczególnych składników środowiska rodzinnego . W każdej rodzinie ważną rolę spełnia czynnik ładu , stałości i systematyczności , co jest szczególnie ważne ze względu na intensywność przemian we wszystkich dziedzinach życia , a także w życiu społecznym . Przygotowanie dzieci do racjonalnego wykorzystywania czasu wolnego zależy od uwarunkowań kultury czasu wolnego rodziny , w której dziecko się wychowuje , a także od różnorodnych przejawów funkcjonowania środowiska szkolnego , lokalnego , od wpływów grupy rówieśniczej(10). Wielką potrzebą społeczną czasu obecnego jest wychowawcze wdrażanie dziecka do zrytmizowanego trybu życia tj. do przemyślanego wyboru zajęć w zaplanowanych ramach czasowych. Słuszny wydaje się pogląd, że rodzina, której wewnętrzną organizację cechuje planowy, regularny tryb życia, harmonijniej i pełniej kształtuje takie ważne cechy osobowości jak : - systematyczność, - obowiązkowość, - wytrwałość, - świadoma dyscyplina wewnętrzna, - wyzwolenie inicjatyw, - pomysłowość(11). Można przypuszczać, że uregulowany tryb życia stwarza możliwości zaplanowania różnych zajęć w sposób bardziej przemyślany, zgodny z własnymi zainteresowaniami. Odwrotnie, w rodzinie, która prowadzi nieunormowany tryb życia, łatwo może dochodzić do kształtowania się cech ujemnych, przeciwstawnych wyżej wymienionym, a głównie braku systematyczności i wytrwałości. Uogólniając należy podkreślić, że w zależności od trybu życia rodziny - utrzymywania czy nieprzestrzegania ładu i porządku w domu - mogą powstawać sytuacje sprzyjające oddziaływaniu na dzieci w kierunku pożądanym lub niepożądanym. W pierwszym wypadku istnieje szansa wdrożenia dzieci do planowego i przemyślanego wybierania i ustalania różnego rodzaju zajęć obowiązkowych i wykorzystywania czasu wolnego stosownie do racjonalnych potrzeb i posiadanych warunków. W wypadku oddziaływania w drugim kierunku grozi powstanie przyzwyczajenia do spędzania dnia w sposób przypadkowy, zależny jedynie od chwilowych bodźców. (1) W. D. Wall, Wychowanie i zdrowie psychiczne. P W N Warszawa, s. 38. (2) E. B.Hurlock, Rozwój dziecka. P W N Warszawa, s.605. (3) M. Grochociński, Organizacja pracy i metody nauczania w edukacji wczesnoszkolnej. W U G, Gdańsk., s. 117 . (4) A. Kłoskowska, Kultura masowa. P W N Warszawa, s. 135 . (5) A. Kłoskowska, Kultura..., op. cit., s. 29. (6) A .Janowski , Poznawanie uczniów . WSiP , Warszawa , s.126. (7) R . Wroczyński , Pedagogika społeczna . PWN , Warszawa, s.97. (8) M .Grochociński , Organizacja..., op. cit., s. 119. (9) Tamże, s. 119. (10) Tamże , s. 119. (11) M . Grochociński , Organizacja ..., op. cit., s. 120.