historia badań nad łuszczycą the history of

historia badań nad łuszczycą the history of

Nowiny Lekarskie 2008, 77, 6, 480–482
BEATA SZRAMKA-PAWLAK
HISTORIA BADAŃ NAD ŁUSZCZYCĄ
THE HISTORY OF RESEARCH ON PSORIASIS
Katedra i Klinika Dermatologii
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Wojciech Silny
Streszczenie
Łuszczyca (psoriasis) jest przewlekłą chorobą skóry dotykającą ok. 2% populacji. Znana jest od tysięcy lat. Pierwsze wzmianki
o schorzeniu przebiegającym podobnie klinicznie do psoriasis pochodzą z czasów starożytnych. W artykule z zakresu historii medycyny dokonano przeglądu piśmiennictwa. Przedstawiono, mający miejsce na przestrzeni wieków, rozwój wiedzy o łuszczycy, jej
etiologii i patogenezie. W pracy uwzględniono także współczesne kierunki badań.
SŁOWA KLUCZOWE: łuszczyca, historia.
Summary
Psoriasis is a chronic disease, affecting approximately 2% of the population. It has been known for thousands of years. The first notes
of the disorder that has a similar clinical course to psoriasis dates back to the ancient times. In this article on the history of medicine
the literature was reviewed. The document discusses the development of the knowledge about psoriasis, its etiology and pathogenesis
that took place over the centuries. It also presents current research trends.
KEY WORDS: psoriasis, history.
Łuszczyca (psoriasis) jest zapalną, przewlekłą chorobą
skóry o podłożu genetycznym, szeroko rozpowszechnioną
wśród mieszkańców globu. Dotyka ok. 2% populacji [1],
choć warto zaznaczyć, że częstość występowania zależy od
rasy oraz położenia geograficznego [2]. Pierwsze objawy
psoriasis mogą wystąpić w każdym wieku, jednakże obserwuje się dwa szczyty zachorowań – pierwszy u młodych
dorosłych, a drugi po 60. roku życia [2]. Kliniczne spektrum choroby jest zróżnicowane, najczęściej pojawiają się
na skórze łuski oraz krostki mające tendencję do zlewania.
Zmiany mogą występować w postaci nielicznych ognisk,
bądź też, w ciężkich postaciach zajmować niemal całą
powierzchnię skóry i stawy. Choroba przebiega z okresami
remisji, a ustępujące zmiany nie pozostawiają śladu [3].
Łuszczyca znana jest od tysięcy lat. Niektóre źródła podają, że pierwsze zapisy dotyczące leczenia psoriasis pochodzą z Papirusa Ebersa [4, 5]. Jest to staroegipski papirus
medyczny, w postaci zwoju długiego na 20 m i szerokiego
na 30 cm, napisany w trakcie panowania 18. dynastii (XV
wiek przed naszą erą). Zawiera on informacje o niektórych
chorobach, spis kilkuset ludowych leków i receptur. Dermatozy, jak i preparaty mające je leczyć są podzielone na
3 kategorie: podrażnieniowe, łuszczące i wrzodziejące. Jak
wynika z papirusa, Egipcjanie zalecali nacieranie zmian
osobliwymi specyfikami, np.: łajnem połączonym z cebulą,
solą morską i moczem czy też nasieniem gęsi z olejem.
Warto odnotować, że w kulturze egipskiej stosowana była
swoista forma fototerapii. Egipcjanie doradzali wcieranie
w zmienione chorobowo miejsca lub doustne podawanie
Aminka większego (Ammi maius), a następnie ekspozycję
na promieniowanie słoneczne [4]. Obecnie wiadomym jest
fakt, że aminek działa fotouczulająco, ze względu na zawartość mieszaniny furanokumaryn. Preparaty zawierające
Ammi maius stosowane są w leczeniu bielactwa nabytego
oraz łuszczycy [6].
Warto przyjrzeć się etymologii słowa psoriasis. „Psora”
pochodzi z języka greckiego i oznacza „świąd” [7, 8]. Należy zaznaczyć, że w literaturze przedmiotu można spotkać
się z tłumaczeniem greckiego „psora” jako „łuska” [2, 9].
Przez wieki posługiwano się tym słowem w celu określenia
różnych schorzeń, które nie są tym, co dziś uznajemy za
łuszczycę. Bywały także przypadki opisywania łuszczycy
pod innymi nazwami. Pierwszy raz psora użył Hipokrates,
a pod pojęciem tym rozumiał występowanie łuszczących
i swędzących zmian umiejscowionych na powiekach
i genitaliach. Wiadomym jest, że nie mogło być to schorzenie opisywane współcześnie jako łuszczyca. Jednakże warto zaznaczyć, że do leczenia psora „ojciec medycyny”
używał dziegci [5]. Hipokrates zaklasyfikował także psora
do chorób skóry zwanych lupoi. Do grupy tej zaliczył
wszystkie schorzenia przebiegające z powierzchownymi,
suchymi, łuskowatymi zmianami, w tym także trąd. Przez
wieki choroby te były ze sobą mylone [7]. W pracach historycznych pojawiają się także przypuszczenia, że występujące w Starym Testamencie słowo zaraath oznaczało trąd lub
łuszczycę [5, 10].
Wiele faktów wskazuje na to, że pierwszego opisu łuszczycy w dzisiejszym rozumieniu dokonał Korneliusz Celsus żyjący na terenie Imperium Rzymskiego w I wieku
naszej ery. Choć prawdopodobnie Celsus nie był lekarzem,
jego „De medicina” jest doskonałym źródłem wiedzy
o ówczesnej medycynie – wiele fragmentów wskazuje, że
Historia badań nad łuszczycą
autor był naocznym świadkiem opisanych procedur [11].
Korneliusz Celsus opisał łuszczycę pod nazwą impetigo
(liszajec) [5]. Słowo psora pojawiło się także w jedynym
zachowanym dziele rzymskiego pisarza Pliniusza Starszego
„Naturalis Historia”, choć brak jest w nim jednak szczegółowego opisu choroby [5].
Jaki pierwszy słowa psoriasis użył Galen. Zapisał się on
w historii jako utalentowany rzymski lekarz greckiego pochodzenia, którego dzieła wywierały wpływ na rozwój nauk
medycznych przez półtora tysiąca lat [11]. Pod nazwą psoriasis, zgodnie z semantyką, opisał on swędzące zmiany [8].
W czasach średniowiecza zachodnia medycyna w niewielkim stopniu zajmowała się chorobami skóry, w podejściu do chorych przeważały przesądy i ignorancja. Chorzy
na łuszczycę, tak jak i trędowaci, uważani byli za nieczystych lub opętanych i często płonęli na stosach [5]. Warto
wspomnieć, że kiedy w Europie trwały mroczne czasy
wieków średnich, w kulturze Starożytnej Persji, prawdopodobnie w VIII wieku, po raz pierwszy wyróżniono łuszczycę spośród innych chorób. Niektóre źródła podają, że Persowie traktowali psoriasis jak chorobę psychosomatyczną
i do jej leczenia używali oddziaływania psychologicznego,
które dziś uważa się za początki psychoterapii. W dziele
zatytułowanym Chahar Maquala z 1155 roku Nizami-iArüdi opisuje łuszczycę jako wynik nierozwiązanego konfliktu wewnętrznego i jej leczenie poprzez oddziaływania
psychoterapeutyczne [za: 11].
Od XVII/XVIII wieku medycyna stała się eksperymentalna. Wynalezienie mikroskopu umożliwiło obserwowanie
i opisywanie struktur wcześniej nieznanych, co wpłynęło
w znacznym stopniu na rozwój wiedzy. W XVIII wieku
Joseph Plenck, wiedeński lekarz-chirurg wojskowy w dziele
Doctrina de morbis cutaneis dokonał pierwszej klasyfikacji
chorób skóry. Przedstawił około 120 dermatoz i podzielił je
na 14 grup ze względu na wykwit pierwotny. Podobnie jak
Celsus opisał łuszczycę nazywając ją impetigo [5].
Jako pierwszy pod nazwą psoriasis opisał łuszczycę
Robert Willan. Był on twórcą współczesnej dermatologii
brytyjskiej. W dziele z 1798 roku „On cutaneous Disease”
podzielił choroby skóry (zgodnie z morfologią wykwitów
pierwotnych, którą bardzo szczegółowo opisał) na 8 grup.
Łuszczycę wyodrębnił jako osobną jednostkę chorobową
i wyróżnił jej 2 odmiany: leprosa gaecorum i psora leprosa.
Zaliczył ją do chorób grudkowo-złuszczających i częściowo oddzielił od trądu [5, 12]. Ostatecznego rozdzielenia
łuszczycy i trądu dokonał Ferdinand von Hebra, który zdefiniował je jako dwie osobne choroby. Był to austriacki
lekarz czeskiego pochodzenia, o ogromnych zasługach dla
dermatologii. Położył podstawy pod nowoczesną klasyfikację chorób, opierając się zarówno na morfologii zmian, jak
i wynikach badań mikroskopowych [5, 7].
W XIX wieku znano więc psoriasis jako osobną dermatozę, jednakże nie znano jej etiologii. Spory wkład w odkrycie przyczyn składających się na powstanie łuszczycy miał
niemiecki dermatolog Heinrich Koebner. Zwrócił on uwagę
na możliwość pojawiania się choroby pod wpływem infekcji
oraz w miejscach urazów prawidłowej skóry. Rozwijanie się
nowych ognisk chorobowych w miejscach, gdzie doszło do
481
przerwania ciągłości naskórka zwane jest od jego nazwiska
objawem lub fenomenem Koebnera [2, 7].
Ważną postacią dla rozwoju badań nad łuszczycą był
także wiedeński dermatolog Heinrich Auspitz. Opisał on
charakterystyczny, choć nieswoisty, objaw zwany dziś
od jego nazwiska objawem Auspitza. Polega on na wystąpieniu punktowego krwawienia w miejscu zdrapania
chorobowych łusek [8].
Od końca XIX wieku, a właściwie jego ostatniej dekady, możemy mówić o rozwoju międzynarodowej dermatologii. W 1889 roku w Paryżu odbył się Pierwszy Międzynarodowy Kongres Dermatologii. Łuszczyca nie była na nim
jednym z głównych tematów. Choć zdawano sobie sprawę,
że jest ważnym schorzeniem, nie było wówczas zbyt wielu
spektakularnych odkryć w tym obszarze. Podobnie było na
Drugim Międzynarodowym Kongresie Dermatologii, który
odbywał się w 1892 roku w Wiedniu. Nie oznacza to jednak, że nie prezentowano żadnych wyników badań dotyczących psoriasis. Duncan Bulkley prezentował 1000 przypadków tej choroby z Nowego Jorku. 3,93% jego pacjentów cierpiało na łuszczycę, a połowa zachorowań miała
miejsce przed 20. rokiem życia pacjenta. Uznał on także
psoriasis za chorobę przewlekłą, będącą przejawem schorzenia ogólnoustrojowego oraz przedstawił przypuszczenie,
że jest ona dziedziczna [10].
W wieku XX badano postawioną kilkadziesiąt lat
wcześniej tezę o dziedzicznym podłożu łuszczycy. Pierwsze
wyniki z lat dwudziestych i trzydziestych oparte były na
badaniach rodzin, w których występowała psoriasis. Hoede,
uczony z Wurzburga, regularnie śledził rodziny swoich
pacjentów i stwierdził u 1/3 pacjentów pozytywny wywiad
rodzinny. Postulowano wówczas, że dziedziczenie tej choroby jest zgodne z mendlowską dominacją genu z niepełną
penetracją.
W 1972 roku Watson na podstawie swoich badań rodzin wysunął tezę, że w przypadku łuszczycy mamy do
czynienia z dziedziczeniem wielogenowym. Potwierdziły to
także zakrojone na szeroką skalę badania Lomholta i Hellgrena. Każdy z nich przeanalizował dane od kilkudziesięciu
tysięcy osób [9]. Dodatkowych argumentów potwierdzających rolę czynników genetycznych w etiologii łuszczycy
dostarczyły badania bliźniąt zapoczątkowane w latach 70.
poprzedniego stulecia. Bandrup [za: 8] wykazał 65%–70%
zgodność występowania psoriasis u bliźniąt jednojajowych
oraz 15–20% u bliźniąt dizygotycznych, kiedy choruje na
nią jedno z nich.
Wraz z rozwojem nauki sprawdzano nowe hipotezy
dotyczące etiologii łuszczycy. W latach 70. ustalono, że
geny powiązane z występowaniem łuszczycy zlokalizowane są w pobliżu genów HLA (ang. human leukocyte
antigen) położonych na krótkim ramieniu chromosomu 6.
Obecnie wiadomo, że locus HLA nie jest jedynym sprzężonym z wystąpieniem objawów choroby [8, 13].
W latach 70. badacze zdali sobie sprawę, że łuszczyca
jest ściśle związana z zaburzeniami odpowiedzi immunologicznej typu komórkowego [8]. W reakcji na nieznany
antygen, za pośrednictwem limfocytów T dochodzi do zaburzeń autoimmunologicznych [2].
482
Beata Szramka-Pawlak
W ostatnich latach badania prowadzone są w różnych
obszarach. Wiadomym jest, że na zachorowanie na łuszczycę mają wpływ predyspozycje genetyczne oraz czynniki
wyzwalające, do których najczęściej zalicza się styl życia,
nadwagę, palenie papierosów oraz czynniki psychologiczne. Psoriasis jest zatem chorobą o podłożu wieloczynnikowym. Interakcje między nimi wydają się być tak skomplikowane i złożone, że nie udało się jak dotąd wypracować
modelu, który wszystkie by je uwzględniał i w konkretny
sposób wyjaśniał etiologię psoriasis. Być może (cytując
Holoubara) ze względu właśnie na ową wieloczynnikowość
trzeba się pogodzić z brakiem prostej i jednej odpowiedzi
na pytania o etiopatogenezę łuszczycy.
Piśmiennictwo
1. Ahlehoff O., Gislason G.H., Lindhardsen J. et al.: Psoriasis
carries an increased risk of venous thromboembolism:
a Danish nationwide cohort study. PLoS One., 2011, 6,
e18125.
2. Christophers E., Mrowietz U.: Łuszcyca. W: Braun-Falco.
Dermatologia. Tom I Burgdorf W.H.C., Plewig G., Wolff
H.H. i wsp. (red.), Wydawnictwo Czelej, Lublin 2010,
526-546.
3. Jabłońska S., Majewski M.: Łuszczyca. W: Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. Jabłońska S.,
Majewski M. (red.), Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, 205-219.
4. Jukić Z., Rucević I., Barisić-Drusko V. Et al.: Historical
development of local therapy of psoriasis vulgaris. Acta
Dermatovenerol. Croat., 2004, 12, 191-195.
5. Gruber F., Kastelan M., Brajac I.: Psoriasis treatmentyesterday, today, and tomorrow. Acta Dermatovenerol.
Croat., 2004,12, 30-34.
6. Królicka A., Staniszewska I., Bielawski K. et al.: Establishment of hairy root cultures of Ammi majus. Plant Sci.,
2001, 5, 160(2), 259-264.
7. Łuczkowska M., Żaba R.: Psoriasis. Przew. Lek., 2005, 7,
38-49.
8. Fry L.: Psoriasis. Br. J. Dermatol., 1988, 119, 445-461.
9. Zampieri A.: Notes on History of Psoriasis. Acta Derm.
Venereol., 1994, 186, 58-59.
10. Holubar K.: Psoriasis-100 years ago. Dermatologica, 1990,
180, 1-4.
11. Lyons A., Petrucelli J.: Ilustrowana historia medycyny.
Penta, Warszawa 1996.
12. Shafii M., Shafii S.L.: Exploratory psychotherapy in the
treatment of psoriasis. Twelve hundred years ago. Arch.
Gen. Psychiatry, 1979, 36, 1242-1245.
13. Patalay R., Leslie K.S., Levell N.J.: Robert Willan and
the age of enlightenment. Int. J. Dermatol., 2008, 47,
297-300.
14. dElder J.T., Nair R.P., Henseler T. et al.: The genetics
of psoriasis 2001: the odyssey continues. Arch. Dermatol.,
2001, 137, 1447-1154.
Autor korespondencyjny:
Beata Szramka-Pawlak
Katedra i Klinika Dermatologii UMP
ul. Przybyszewskiego 49
60-355 Poznań
tel.: 693480221