RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH i NADWYŻKOWYCH w

Świdnica, dnia 21.03.2011r.
RAPORT
RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH
i NADWYŻKOWYCH w POWIECIE ŚWIDNICKIM
w II PÓŁROCZU 2010r.
CZĘŚĆ I RAPORTU - DIAGNOSTYCZNA
1. WSTĘP.
/Cel opracowania, podstawa opracowania, metodologia opracowania/
Prowadzenie prawidłowej polityki rynku pracy wymaga sprawnego systemu informacyjnego
w tej dziedzinie. Podstawowym źródłem informacji o poziomie i strukturze bezrobocia,
stosowanych aktywnych i pasywnych programach przeciwdziałaniu bezrobociu i łagodzeniu
jego negatywnych skutków, a także o instytucjonalnej obsłudze rynku pracy jest system
statystyczno- sprawozdawczy z rynku pracy. Choć zawiera on wiele cennych danych to jednak
wydaje się niewystarczający do zapewnienia bieżącej koordynacji szkolenia bezrobotnych
oraz kształcenia zawodowego z potrzebami rynku pracy. W związku z tym powstała jednolita
metoda służąca bieżącej koordynacji szkolenia bezrobotnych oraz kształcenia zawodowego
z potrzebami rynku pracy w postaci „Monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych”.
Monitoring ten jest procesem systematycznego śledzenia (obserwowania) zjawisk
zachodzących na rynku pracy, nie odnosi się jednak do ogólnej sytuacji na rynku pracy,
ale do popytu i podaży w poszczególnych rynkach zawodowo- terytorialnych. Pozwala
na formułowanie ocen, wniosków i krótkotrwałych prognoz niezbędnych dla prawidłowego
funkcjonowania systemów kształcenia zawodowego i szkolenia bezrobotnych.
Jego celem jest:
– po pierwsze opisanie rzeczywistości lokalnego rynku pracy (ze szczególnym uwzględnieniem
rożnych aspektów jego nierównowagi);
– po drugie umożliwienie formułowania ocen i wniosków dla systemu kształcenia zawodowego,
szkolenia bezrobotnych oraz poradnictwa zawodowego.
Ponadto służyć on ma pełniejszemu dopasowaniu strumienia popytu i podaży na pracę.
Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy (art.8, ust. 1 pkt 3 i art. 9, ust. 1 pkt 9 ) opracowanie analiz rynku pracy,
w tym prowadzenie monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych jest jednym z zadań
samorządu województwa oraz samorządu powiatu w zakresie polityki rynku pracy.
Źródłem informacji do opracowania w/w Raportu są :
- załącznik 3 do sprawozdania MPiPS - 01 – „Bezrobotni oraz oferty pracy według
zawodów i specjalności. Stan w końcu II -półrocza 2010r.”,
- załącznik 2 do sprawozdania MPiPS - 01– „Bezrobotni według rodzaju działalności,
ostatniego miejsca pracy oraz oferty pracy. Stan w końcu II -półrocza 2010r.”.
Monitoring dotyczy 10 grup wielkich, 43 grup dużych (wewnętrzny podział grup wielkich),
132 grup średnich (wewnętrzny podział grup dużych), 444 grup elementarnych (wewnętrzny
podział grup średnich) przy czym grupy elementarne obejmują 2360 zawodów i specjalności
określonych w „Klasyfikacji zawodów i specjalności” wprowadzonej do stosowania
Rozporządzeniem MPiPS z dnia 27 kwietnia 2010r. (Dz. U. Nr 82 z dnia 17 maja 2010r., poz. 537).
1
Ponadto przy monitoringu uwzględniono poziom i strukturę bezrobotnych oraz zgłaszane
oferty pracy według Polskiej Klasyfikacji Działalności.
Wdrożenie monitoringu
w szczególności na:
zawodów deficytowych
i nadwyżkowych
miało
pozwolić
- określenie kierunków i natężenia zmian zachodzących w strukturze zawodowo -kwalifikacyjnej
na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku pracy;
- stworzenie bazy informacyjnej dla opracowania przyszłych struktur zawodowo -kwalifikacyjnych
w układzie lokalnym, regionalnym i krajowym;
- określenie odpowiednich kierunków szkolenia bezrobotnych, zapewniających większą
efektywność organizowanych szkoleń;
- bieżącą korektę poziomu, struktury i treści kształcenia zawodowego (dot. władz oświatowych
oraz dyrekcji szkół );
- usprawnienie poradnictwa
i nadwyżkowych;
zawodowego
poprzez
wskazanie
zawodów
deficytowych
- usprawnienie pośrednictwa pracy poprzez uzyskanie informacji o planowanych ofertach pracy
na rok przyszły oraz przewidywanej liczbie absolwentów według zawodów;
- ułatwienie realizacji programów specjalnych.
Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych powstał więc jako narzędzie mające
stanowić pomoc do m.in. opracowywania kierunków kształcenia. Miał być także instrumentem
pomocnym w aktywizacji osób bezrobotnych. Należy jednak pamiętać, że każdy taki raport
przedstawia jedynie diagnozę aktualnej sytuacji w powiecie świdnickim. Zawiera, zatem jedynie
opis tego, co już się wydarzyło. Nie zapominajmy jednak, że na podstawie przedstawionych poniżej
danych można obserwować zachodzące zmiany, a na ich podstawie wyciągać istotne dla naszego
regionu wnioski.
2. ANALIZA BEZROBOCIA WG ZAWODÓW .
Analizę bezrobocia wg zawodów dokonano w oparciu o dane statystyczne w końcu II -półrocza
2010r. ze sprawozdań MPiPS – 01 wygenerowane dzięki programowi komputerowemu.
Najwięcej osób bezrobotnych w końcu II -półrocza 2010r. było w n/w zawodach:
L.P.
Kod zawodu
Wyszczególnienie
II półrocze 2010r.
ogółem
kobiety
1.
000000
Bez zawodu
1570
850
2.
522301
Sprzedawca
485
436
3.
722204
Ślusarz
326
23
4.
331403
Technik ekonomista
188
166
5.
711202
Murarz
176
0
6.
515303
Robotnik gospodarczy
174
94
7.
753105
Krawiec
148
142
8.
411004
Technik prac biurowych
136
126
9.
753303
Szwaczka
125
125
10.
722314
Tokarz w metalu
118
14
2
L.P.
Kod zawodu
Wyszczególnienie
II półrocze 2010r.
ogółem
kobiety
11.
311504
Technik mechanik
107
18
12.
512001
Kucharz
96
72
13.
931301
Robotnik budowlany
95
0
14.
235107
Pedagog
94
80
15.
432103
Magazynier
86
26
16.
911207
Sprzątaczka biurowa
80
80
17.
751204
Piekarz
69
2
18.
242217
Specjalista administracji publicznej
65
53
19.
263102
Ekonomista
61
49
20.
243106
Specjalista do spraw marketingu i handlu
57
35
21.
723105
Mechanik samochodów osobowych
55
0
22.
833203
Kierowca samochodu ciężarowego
55
0
23.
932101
Pakowacz
54
48
24.
711301
Kamieniarz
50
0
25.
741207
Elektromonter (elektryk) zakładowy
49
3
26.
334306
Technik administracji
47
42
27.
751201
Cukiernik
46
31
28.
752205
Stolarz
46
5
29.
228301
Fizjoterapeuta
42
34
30.
75208
Stolarz meblowy
42
7
31.
512002
Kucharz malej gastronomii
41
31
Źródło: dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Świdnicy.
UWAGA: W powyższej tabeli zaprezentowano tylko te zawody i specjalności, w których w końcu II -półrocza 2010r.
zarejestrowanych było co najmniej 41 osób bezrobotnych. Tabela obejmuje 31 zawodów, w których w końcu
II- półrocza 2010r. zarejestrowanych było 4783 spośród 7907 osób, co stanowi 60,49% ogółu.
Poddając analizie zawody, w których było najwięcej osób bezrobotnych w II półroczu 2010r.
można stwierdzić, że struktura bezrobocia w powiecie świdnickim opierała się w tym okresie
na następujących grupach:
– bez zawodu
– sprzedawca
– ślusarz
– technik ekonomista
– murarz
– robotnik gospodarczy
– krawiec
– technik prac biurowych
– szwaczka
– tokarz w metalu
– technik mechanik.
W grupach tych w końcu II -półrocza 2010r. zarejestrowanych było 3553 osoby, co
stanowi:74,28% osób zarejestrowanych w zawodach wymienionych w tabeli oraz 44,93% ogółu
zarejestrowanych.
Spośród wyszczególnionych w tabeli zawodów najwięcej zarejestrowanych kobiet
3
było w następujących grupach:
– bez zawodu
– sprzedawca
– technik ekonomista
– krawiec
– technik prac biurowych
– szwaczka
– robotnik gospodarczy
– pedagog
– sprzątaczka biurowa
– kucharz.
W grupach tych w końcu II -półrocza 2010r. zarejestrowanych było 2171 kobiet, co stanowi:
45,39% osób zarejestrowanych w zawodach wymienionych w tabeli, 27,46% ogółu
zarejestrowanych bezrobotnych oraz 54,05% ogółu zarejestrowanych kobiet.
Największy liczbowo napływ bezrobotnych w powiecie świdnickim w II półroczu 2010r.
był w n/w zawodach:
L.P.
Kod
zawodu
Wyszczególnienie
II – półrocze 2010r.
ogółem
kobiety
1.
000000
Bez zawodu
2545
1255
2.
522301
Sprzedawca
611
523
3.
722204
Ślusarz
380
28
4.
331403
Technik ekonomista
237
209
5.
711202
Murarz
189
0
6.
411004
Technik prac biurowych
170
159
7.
515303
Robotnik gospodarczy
158
93
8.
235107
Pedagog
152
133
9.
753105
Krawiec
143
137
10.
753303
Szwaczka
142
142
11.
311504
Technik mechanik
128
11
12.
722314
Tokarz w metalu
117
10
13.
931301
Robotnik budowlany
110
1
14.
751204
Piekarz
106
4
15.
512001
Kucharz
104
73
16.
432103
Magazynier
100
26
17.
242217
Specjalista administracji publicznej
91
77
18.
263102
Ekonomista
82
66
19.
723105
Mechanik samochodów osobowych
74
1
20.
723103
Mechanik pojazdów samochodowych
73
0
21.
911207
Sprzątaczka biurowa
72
72
22.
351203
Technik informatyk
68
18
23.
711301
Kamieniarz
68
0
24.
228301
Fizjoterapeuta
67
52
25.
752205
Stolarz
67
7
26.
243106
Specjalista do spraw marketingu i handlu
66
40
4
L.P.
Kod
zawodu
Wyszczególnienie
II – półrocze 2010r.
ogółem
kobiety
27.
514101
Fryzjer
60
60
28.
522305
Technik handlowiec
60
43
29.
752208
Stolarz meblowy
57
7
30.
741207
Elektromonter (elektryk) zakładowy
55
2
31.
833203
Kierowca samochodu ciężarowego
55
0
Źródło: dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Świdnicy.
UWAGA: W powyższej tabeli zaprezentowano napływ bezrobotnych w II- półroczu 2010r. wg zawodów (co najmniej
55 osób). Tabela obejmuje 31zawodów, w których w II- półroczu 2010r. napłynęło 6407 spośród 10284 osób,
co stanowi 62,30% ogółu.
Analizując zawody, w których był największy napływ osób bezrobotnych w II półroczu
2010r. należy stwierdzić, że zawody, w których w powiecie świdnickim wystąpił największy
napływ osób bezrobotnych to:
– bez zawodu
– sprzedawca
– ślusarz
– technik ekonomista
– murarz
– technik prac biurowych
– robotnik gospodarczy
– pedagog
– krawiec
– szwaczka
– technik mechanik.
W grupach tych w II- półroczu 2010r. napłynęło 4855 osób, co stanowi: 75,78% osób
w zawodach wymienionych w tabeli oraz 47,21% ogółu napływu bezrobotnych.
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Spośród wskazanych w tabeli zawodów najwięcej kobiet napłynęło w następujących grupach:
bez zawodu
sprzedawca
technik ekonomista
technik prac biurowych
szwaczka
krawiec
pedagog
robotnik gospodarczy
specjalista administracji publicznej
kucharz
sprzątaczka biurowa.
W grupach tych w II- półroczu 2010r. napłynęło 2873 kobiety, co stanowi: 44,84% osób
w zawodach wymienionych w tabeli, 27,94% ogółu napływu osób oraz 56,33% ogółu napływu
kobiet.
Jak wynika z analizy powyższych tabel grupy zawodowe: bez zawodu, sprzedawca, ślusarz,
technik ekonomista, murarz, robotnik gospodarczy, technik prac biurowych, krawiec, szwaczka
i technik mechanik to te, w których było zarejestrowanych najwięcej osób bezrobotnych
i jednocześnie nastąpił w nich największy napływ osób do bezrobocia. Niestety jest to tendencja
stała utrzymująca się od kilku lat i charakterystyczna dla lokalnego bezrobocia.
Należy zwrócić również uwagę, że w II półroczu 2010r. duży odsetek w grupach:
bez zawodu, sprzedawca, technik ekonomista, krawiec, technik prac biurowych, szwaczka, robotnik
5
gospodarczy, pedagog, sprzątaczka biurowa, kucharz stanowią kobiety.
3. ANALIZA OFERT PRACY WG ZAWODÓW.
W II- półroczu 2010r. najwięcej ofert pracy wpłynęło w n/w zawodach:
L.P.
Kod zawodu
Wyszczególnienie
II
półrocze
2010r.
1.
515303
Robotnik gospodarczy
862
2.
932911
Robotnik pomocniczy w przemyśle przetwórczym
559
3.
522301
Sprzedawca
143
4.
818990
Pozostali operatorzy stacjonarnych maszyn i urządzeń gdzie
indziej niesklasyfikowani
123
5.
711301
Kamieniarz
107
6.
751104
Rozbieracz- wykrawacz
83
7.
834401
Kierowca operator wózków jezdniowych
80
8.
411004
Technik prac biurowych
74
9.
931301
Robotnik budowlany
73
10.
311502
Kontroler jakości wyrobów mechanicznych
71
11.
911207
Sprzątaczka biurowa
67
12.
411090
Pozostali pracownicy obsługi biurowej
65
13.
334306
Technik administracji
59
14.
541307
Pracownik ochrony fizycznej bez licencji
58
15.
941201
Pomoc kuchenna
54
16.
833203
Kierowca samochodu ciężarowego
53
17.
432103
Magazynier
52
18.
821305
Monter sprzętu radiowego i telewizyjnego
50
19.
753303
Szwaczka
47
20.
932101
Pakowacz
47
21.
722308
Operator obrabiarek sterowanych numerycznie
45
22.
814208
Operator wtryskarki
40
23.
722305
Operator maszyn i urządzeń do produkcji łożysk toczonych
36
24.
721102
Formierz odlewnik
34
25.
512001
Kucharz
33
26.
722314
Tokarz w metalu
32
27.
513101
Kelner
31
28.
711202
Murarz
31
29.
711601
Brukarz
31
30.
742102
Monter- elektronik
30
Źródło: dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Świdnicy.
UWAGA: W powyższej tabeli zaprezentowano tylko te oferty pracy wg zawodów, których zgłoszono co najmniej 30.
Tabela obejmuje 30 zawodów, które zawierają 3070 spośród 4185 ofert pracy zgłoszonych w II- półroczu 2010r.,
co stanowi 73,36% ogółu. W tabeli zostały uwzględnione również dwie nazwy zawodów kończące się cyframi 90 (czyli
Pozostali...) z uwagi na znaczącą ilość ofert w nich sklasyfikowanych.
6
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Najwięcej ofert pracy zostało zgłoszonych w zawodach:
robotnik gospodarczy
robotnik pomocnicy w przemyśle przetwórczym
sprzedawca
pozostali operatorzy stacjonarnych maszyn i urządzeń gdzie indziej niesklasyfikowani
kamieniarz
rozbieracz- wykrawacz
kierowca operator wózków jezdniowych
technik prac biurowych
robotnik budowlany
kontroler jakości wyrobów mechanicznych
sprzątaczka biurowa.
W zawodach tych w II- półroczu 2010r. zgłoszonych zostało 2242 oferty pracy, co stanowi:
73,03% ofert w zawodach wymienionych w tabeli oraz 53,57% ogółu ofert pracy.
Z analizy danych zawartych w powyższych tabelach wynika, że w zaprezentowanych
statystykach powtarzają się następujące grupy zawodowe: robotnik gospodarczy, sprzedawca,
technik prac biurowych. Wystąpiła w nich największa liczba osób bezrobotnych, największy
napływ do bezrobocia oraz zgłoszono w nich najwięcej ofert pracy.
Ponadto w grupach zawodowych: robotnik gospodarczy, sprzedawca, technik prac biurowych,
sprzątaczka biurowa zarejestrowanych było najwięcej kobiet, nastąpił ich największy napływ
do bezrobocia, ale zostało też zgłoszonych w nich najwięcej ofert pracy.
Dlatego warto chyba w tym momencie zająć się przez chwilę niektórymi z tych grup
zawodowych.
Wykształcenie oraz posiadany zawód silnie determinują pozycję danej osoby na rynku pracy.
Przyjęte jest, że osoby z wyższym wykształceniem mają większe szanse na podjęcie pracy
niż osoby z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej. Natomiast obecna sytuacja na rynku pracy
powiatu świdnickiego wykazuje jednak, że największe szanse na znalezienie pracy mają osoby
z wykształceniem zawodowym. Wydaje się to potwierdzać zwłaszcza ilość ofert pracy
w zawodach: robotnik gospodarczy, robotnik pomocniczy w przemyśle przetwórczym oraz
pozostali operatorzy stacjonarnych maszyn i urządzeń gdzie indziej niesklasyfikowani.
W zawodach tych zgłoszonych zostało 1544 oferty pracy, co stanowi 36,89% wszystkich ofert
pracy zgłoszonych w II- półroczu 2010r. Prawdopodobnie wpływ na to miała bliskość strefy
ekonomicznej w Biskupicach Podgórnych oraz zapotrzebowanie zgłaszane przez tamtejsze firmy.
Jednakże analizując powyższe dane należy zaznaczyć, że na zgłaszane w tych zawodach oferty
pracy mogą zgłaszać się osoby posiadające pokrewny lub inny zawód i podjąć pracę
po wcześniejszym przeszkoleniu.
Drugą dużą grupą ofert pracy zgłoszonych w urzędzie w II połowie 2010r. są oferty pracy
na stanowisko pracownika biurowego, których zgłoszono 198, co stanowi 4,73% ogółu ofert pracy
dostępnych w tym okresie w Urzędzie. Przeważająca część tych ofert to oferty realizowane
w ramach umów stażowych, z których jedynie część kończy się zatrudnieniem po zakończeniu jego
odbywania. Pozostałe zaś osoby nadal pozostaną w ewidencji bezrobotnych.
Kolejną znaczącą liczbowo grupą są oferty pracy w handlu, których zgłoszonych było
w analizowanym okresie 143, tj. 3,42% ogółu ofert pracy. Zwykle dotyczą one pracy w systemie
dwuzmianowym, często z pracą także w soboty i w niedziele, a pracodawcy zgłaszający oferty
pracy na stanowiska sprzedawców zwykle proponują minimalne wynagrodzenie. Sprzedawcy
wydają się grupą łatwą do aktywizacji, ze względu na posiadaną dużą liczbę ofert pracy,
ale odrębny problem stanowią tu - motywacja i chęci do podjęcia pracy w tym zawodzie. Grupa
zawodowa sprzedawców to w 89,90% kobiety, które często rezygnują z podjęcia pracy w zawodzie
wyuczonym lub zgodnie z posiadanym wykształceniem ze względu na deklarowaną konieczność
sprawowania opieki nad dziećmi. Jednakże sprzedawcy posiadający wykształcenie min. zawodowe,
praktykę w handlu, znajomość obsługi kasy fiskalnej oraz minimum sanitarne mają w dalszym
ciągu największe szanse na podjęcie pracy w sklepach spożywczych oraz w hipermarketach,
pod warunkiem chęci podjęcia pracy w tym zawodzie.
Należy również zaznaczyć, że liczba ofert pracy zgłoszonych w tych akurat grupach
7
zawodowych, czy zawodach często nie generuje nowych miejsc pracy. W grupach zawodowych
takich jak: sprzedawcy, pracownicy obsługi biurowej, pracownicy administracyjni i wielu innych
zgłaszane oferty pracy dotyczą wielokrotnie tego samego miejsca pracy. Tym samym
w podmiotach działających na lokalnym rynku pracy obserwuje się brak płynności zatrudnieniowej
na tych stanowiskach pracy.
Poniższy wykres przedstawia zmiany w zakresie liczby osób bezrobotnych, napływu osób
bezrobotnych oraz ilości zgłoszonych ofert pracy jakie zaszły w II półroczu 2010r. w stosunku
do I półrocza 2010 roku.
12000
10000
8000
liczba osób bezrobotnych
napływ osób bezrobotnych
ilość ofert pracy
6000
4000
2000
0
I półrocze 2010r.
4.
ANALIZA
I NADWYŻKOWYCH.
–
II półrocze 2010r.
ZAWODÓW
DEFICYTOWYCH
Przez zawód:
deficytowy należy rozumieć zawód, na który występuje na rynku pracy wyższe zapotrzebowanie
niż liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie;
–
nadwyżkowy należy rozumieć zawód, na który występuje na rynku pracy mniejsze
zapotrzebowanie niż liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie;
–
w równowadze należy rozumieć zawód, na który występuje na danym rynku pracy takie samo
zapotrzebowanie jak liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie.
Wartość wskaźników intensywności deficytu lub nadwyżki przedstawia się następująco:
W < 0,9 dla zawodów nadwyżkowych
8
0,9 ≤ W ≥ 1,1
dla zawodów w równowadze
W > 1,1 dla zawodów deficytowych
średnio- miesięczny napływ ofert pracy
gdzie wskaźnik
W=
X
średnio- miesięczny napływ osób do bezrobocia
100%
Dane statystyczne /wg kodu 6 cyfrowego/ dotyczące zawodów deficytowych i nadwyżkowych
w powiecie świdnickim w II- półroczu 2010r. zawierają 802 zawody (w I półroczu 2010r.- 709).
Spośród nich, aż 629 (78,43%) przynależy do grupy zawodów nadwyżkowych (w I półroczu
2010r.- 579 i 81,66%), 144 (17,96%) do grupy zawodów deficytowych (w I półroczu 2010r.113 i 15,94%), natomiast 29 (3,61%) zalicza się do grupy zawodów w równowadze (w I półroczu
2010r.- 17 i 2,40%).
Powyższe dane w ujęciu wykresowym i na przestrzeni I i II półrocza 2010r. przedstawiają
się następująco:
900
800
700
600
500
ilość zawodów
zawody nadwy żkowe
zawody def icy towe
zawody w równowadze
400
300
200
100
0
I półrocze 2010r.
II półrocze 2010r.
Ranking zawodów deficytowych w II- półroczu 2010r.:
L.P.
Kod zawodu
Wyszczególnienie
II półrocze 2010r.
1.
932911
Robotnik pomocniczy w przemyśle przetwórczym
2.
814208
Operator wtryskarki
3.
751104
Rozbieracz- wykrawacz
4.
962105
Goniec
5.
541307
Pracownik ochrony fizycznej bez licencji
6.
722315
Ustawiacz maszyn do obróbki skrawaniem
7.
821305
Monter sprzętu radiowego i telewizyjnego
8.
311405
Kontroler jakości wyrobów elektronicznych
9.
515303
Robotnik gospodarczy
10.
121903
Kierownik małego przedsiębiorstwa usług osobistych,
porządkowych i pokrewnych
9
L.P.
Kod zawodu
Wyszczególnienie
II półrocze 2010r.
11.
216602
Grafik komputerowy multimediów
12.
816017
Operator urządzeń do produkcji wyrobów
cukierniczych
13.
243305
Specjalista do spraw sprzedaży
14.
721204
Spawacz metodą MAG
15.
821302
Monter elektronicznego wyposażenia maszyn
i urządzeń
16.
711501
Cieśla
17.
834401
Kierowca operator wózków jezdniowych
18.
422603
Rejestratorka medyczna
19.
522304
Sprzedawca w branży spożywczej
20.
741103
Elektryk
21.
524902
Doradca klienta
22.
722313
Tokarz/ frezer obrabiarek sterowanych numerycznie
23.
214106
Specjalista kontroli jakości
24.
532201
Opiekunka domowa
25.
811105
Operator koparko- ładowarki
26.
722308
Operator obrabiarek sterownych numerycznie
27.
121303
Naczelnik/ kierownik wydziału
28.
321401
Protetyk słuchu
29.
731705
Rzeźbiarz w drewnie
30.
752308
Szlifierz materiałów drzewnych
Źródło: dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Świdnicy.
UWAGA: W powyższej tabeli zaprezentowano zawody deficytowe, w których wskaźnik intensywności deficytu
wyniósł od 46,5833 do 2,0000. Tabela obejmuje 30 spośród 144 zawodów deficytowych, tj. 20,83%. W tabelce,
zgodnie z sugestiami MPiPS, nie uwzględniono zawodów, których wskaźnik wynosi MAX oraz które kończą
się cyframi 90 (czyli Pozostali...).
Jak wynika z powyższej tabeli najbardziej deficytowymi zawodami są: robotnik pomocniczy
w przemyśle, operator wtryskarki, rozbieracz- wykrawacz, goniec, czy pracownik ochrony
fizycznej bez licencji. W zawodach tych na rynku pracy powiatu świdnickiego występuje wyższe
zapotrzebowanie niż liczba osób poszukujących w nich pracy. Wydawałoby się, więc,
że są to zawody, w których nie powinno być problemu ze znalezieniem zatrudnienia,
ale nie do końca jest to prawda.
W przypadku zawodów na przykład operator wtryskarki i rozbieracz- wykrawacz kandydat
do zatrudnienia powinien być wykwalifikowany w tej dziedzinie i posiadać zgodne z tym zawodem
(czasem kilkuletnie) doświadczenie. Natomiast w przypadku zawodu pracownik ochrony fizycznej
bez licencji bardzo często obserwujemy, że zgłaszane oferty pracy posiadają dodatkowe warunki,
które powinien spełniać kandydat na potencjalnego pracownika jak orzeczenie o stopniu
niepełnosprawności, czy prawo do renty lub emerytury.
Tym samym wszystkie te dodatkowe obwarowania powodują, że w większości tych zawodów
ilość osób bezrobotnych, która mogłaby być skierowana do ich wykonywania jest przez
nie ograniczana.
W grupie tej znalazł się również, choć nieco niżej w rankingu, zawód robotnik gospodarczy.
Zawód ten jak wiemy występuje również w zestawieniach związanych z największą ilością
10
i największym napływem osób bezrobotnych. Jednocześnie w analizowanym okresie zgłoszono
w nim najwięcej ofert pracy i dzięki temu zaistniał w grupie zawodów deficytowych, czyli takich,
w których występuje na rynku wyższe zapotrzebowanie niż liczba osób poszukujących w nim
pracy.
Ranking zawodów nadwyżkowych w II- półroczu 2010r.:
L.P.
Kod zawodu
Wyszczególnienie
II półrocze 2010r.
1.
000000
Bez zawodu
2.
751204
Piekarz
3.
752208
Stolarz meblowy
4.
751201
Cukiernik
5.
753105
Krawiec
6.
322002
Technik żywienia i gospodarstwa domowego
7.
235107
Pedagog
8.
723307
Mechanik maszyn i urządzeń przemysłowych
9.
351203
Technik informatyk
10.
311203
Technik elektryk
11.
512002
Kucharz małej gastronomii
12.
712904
Technolog robot wykończeniowych w budownictwie
13.
311204
Technik budownictwa
14.
431101
Asystent do spraw księgowości
15.
711402
Betoniarz- zbrojarz
16.
722204
Ślusarz
17.
751105
Rzeźnik- wędliniarz
18.
214303
Inżynier inżynierii środowiska- instalacje sanitarne
19.
834101
Kierowca ciągnika rolniczego
20.
222101
Pielęgniarka
21.
721207
Spawacz ręczny gazowy
22.
325511
Technik ochrony środowiska
23.
325907
Terapeuta zajęciowy
24.
522305
Technik handlowiec
25.
514102
Fryzjer damski
26.
711401
Betoniarz
27.
961302
Robotnik placowy
28.
241306
Specjalista do spraw finansów
29
812118
Tłoczarz w metalu
30.
234113
Nauczyciel nauczania początkowego
Źródło: dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Świdnicy.
UWAGA: W powyższej tabeli zaprezentowano zawody nadwyżkowe, w których wskaźnik nadwyżki wyniósł
od 0,0012 do 0,1250. Tabela obejmuje 30 spośród 629 zawodów nadwyżkowych, tj. 4,77%. W tabelce, zgodnie
z sugestiami MPiPS, nie uwzględniono zawodów, których wskaźnik wynosi 0 oraz które kończą się cyframi
90 (czyli Pozostali...).
Jak widać z powyższej tabeli najbardziej nadwyżkowymi zawodami na terenie naszego
11
powiatu są: bez zawodu, piekarz, stolarz meblowy, cukiernik i krawiec.
Warto zwrócić uwagę zwłaszcza na grupy zawodowe: bez zawodu, krawiec, ślusarz, które
znajdują się w powyższej tabeli. Zawody te bowiem wystąpiły również wśród tych grup, w których
wystąpiła największa ilość osób bezrobotnych oraz ich największy napływ. Prawdopodobnie
stanowią one dominującą strukturę bezrobocia w powiecie świdnickim
W grupie tej znalazły się również, chociaż nie pojawiły się w tabeli, takie zawody jak:
sprzedawca, technik prac biurowych, technik ekonomista, murarz, szwaczka, technik mechanik.
Zawody te, jak wiemy występują również w zestawieniach związanych z największą ilością
i największym napływem osób bezrobotnych. Spośród nich trzy zawody, tj. sprzedawca, technik
prac biurowych i szwaczka pojawiły się również wśród tych, w których zgłoszono dużo ofert pracy,
a mimo to należą do grupy zawodów nadwyżkowych.
W zawodach tych na rynku pracy powiatu świdnickiego występuje niższe zapotrzebowanie
niż liczba osób poszukujących w nich pracy. Należy zatem uznać, że są to zawody, w których
osoby bezrobotne mogą mieć spore problemy ze znalezieniem zatrudnienia.
Ranking zawodów zrównoważonych w II- półroczu 2010r.:
L.P.
Kod zawodu
Wyszczególnienie
II półrocze 2010r.
1.
121101
Główny księgowy
2.
311104
Technik geodeta
3.
343101
Fotograf
4.
343203
Florysta
5.
351302
Operator sprzętu komputerowego
6.
412001
Sekretarka
7.
722303
Operator sprzętu do obróbki skrawaniem
8.
723101
Mechanik autobusów
9.
723310
Mechanik- monter maszyn i urządzeń
10.
752290
Pilarz
11.
833203
Kierowca samochodu ciężarowego
12.
911207
Sprzątaczka biurowa
Źródło: dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy w Świdnicy.
UWAGA: W powyższej tabeli zaprezentowano 12 przykładowych zawodów w równowadze. Tabela obejmuje
12 spośród 29 zawodów w równowadze, tj. 41,38%. W tabelce, zgodnie z sugestiami MPiPS, nie uwzględniono
zawodów, które kończą się cyframi 90 ( czyli Pozostali...) .
Jak widzimy w tabeli osoby związane z wyżej przedstawionymi zawodami teoretycznie
nie powinny mieć problemu ze znalezieniem pracy. Zawody te bowiem należą do grupy zawodów
zrównoważonych, czyli takich, w których występuje na rynku pracy takie samo zapotrzebowanie
jak liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie.
Warto zwrócić zwłaszcza uwagę na dwa spośród nich, tj. kierowca samochodu ciężarowego
i sprzątaczka biurowa. Oba te zawody wystąpiły również w zestawieniach związanych z największą
ilością i największym napływem osób bezrobotnych. Jednocześnie w analizowanym okresie
zgłoszono w nich tyle ofert pracy, że dzięki temu zaistniały w grupie zawodów zrównoważonych.
W ich przypadku podaż i popyt w ramach lokalnego rynku pracy była na bardzo zbliżonym
poziomie.
W zestawieniu z liczbą 2360 zawodów objętych Klasyfikacją Zawodów i Specjalności,
na rynku pracy powiatu świdnickiego liczba zawodów osób bezrobotnych i ofert pracy
w II- półroczu 2010r. wynosiła 802 (przy ogólnej ilości osób bezrobotnych 7907 i ogólnej ilości
ofert pracy 4185). Oznacza to, że 33,98% spośród zawodów wymienionych w/w Klasyfikacji
12
reprezentowana jest przez interesantów Powiatowego Urzędu Pracy w Świdnicy.
Jak wynika z analizy powyższych danych na terenie powiatu świdnickiego wyraźnie
dominują zawody nadwyżkowe, czyli te, na które na rynku pracy występuje mniejsze
zapotrzebowanie niż liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie.
9000
8000
7000
liczba zawodów reprezentowanych przez osoby
bezrobotne zarejestrowane w ewidencji
liczba osób bezrobotnych w nich zarejestrowanych
ilość zawodów, w których odnotowano oferty pracy
liczba ofert pracy w nich sklasyfikowanych
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
I półrocze 2010r.
II półrocze 2010r.
5. WNIOSKI.
Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych jest sporządzany rok rocznie. Celem
niniejszego raportu jest uzyskanie informacji, na jakie zawody istnieje zapotrzebowanie wśród
lokalnych pracodawców, a na jakie nie. Na przestrzeni lat 2005 – 2008 liczba zarejestrowanych
osób bezrobotnych spadała. Jednak sytuacja ta uległa zmianie w I półroczu 2009r. kiedy
to w powiecie wzrosła liczba osób zarejestrowanych. W obecnie analizowanym okresie czasu
doszło do zwiększenia liczby osób bezrobotnych w stosunku do I półrocza 2010r. z 7389 do 7907,
tj. o 518 osób. W II półroczu 2010r. większa była też liczba bezrobotnych nowo zarejestrowanych
oraz zwiększyła się liczba ofert pracy w porównaniu do I półrocza 2010r.
Jak widzimy w II półroczu oprócz wzrostu ilości ofert pracy nie zauważamy na powiatowym
rynku pracy innych pozytywnych tendencji zapowiadających zmniejszenie dysproporcji między
podażą, a popytem na pracę, a wzrost bezrobocia i duży napływ nowo zarejestrowanych jeszcze
pogłębił to niedopasowanie.
Na podstawie sporządzonego rankingu zawodów deficytowych i nadwyżkowych, analizy
napływu bezrobotnych, ofert pracy, można zauważyć kilka prawidłowości.
1) Lokalny rynek pracy nadal charakteryzuje się głęboką nierównowagą. Nadmiar
13
pracowników występuje w większości zawodów i specjalności, których nie jest w stanie wchłonąć
lokalny rynek pracy. Zgłoszone w II półroczu 2010r. wolne miejsca pracy wystarczyłyby dla około
52,93% zarejestrowanych w tym okresie bezrobotnych (w I półroczu 2010r. dla około 50,77%).
Oznacza to, że wciąż mamy do czynienia z nadwyżką siły roboczej, chociaż jak wynika
z powyższych zestawień różnie to wygląda w poszczególnych zawodach. Przy analizowaniu tych
danych należy jednakże dodatkowo wziąć pod uwagę fakt, że informacje dotyczące wolnych miejsc
pracy, które zostały zgłoszone do Urzędu nie stanowią wszystkich ofert pracy jakie pojawiły
się na lokalnym rynku. „Przedsiębiorcy częściej szukają pracowników przez znajomych i ogłoszenia
prasowe(...) Najczęstszym sposobem rekrutacji nowych pracowników w firmach (...) Dolnego
Śląska jest analiza zgłoszeń napływających do firm (...) Przedsiębiorcy (...) deklarują, że bardzo
często analizują oferty przysłane do firm, a zatem potencjalni kandydaci na pracowników powinni
uczyć się jak wychodzić naprzeciw takiemu oczekiwaniu zamiast biernie czekać.”*
Z pewnością do Urzędu nie trafia wiele informacji o wolnych miejscach pracy dla wysokiej
klasy specjalistów, głównie ze względu na przekonanie, że zarejestrowani bezrobotni nie posiadają
wystarczających kwalifikacji zawodowych, bądź ich umiejętności zdezaktualizowały się w wyniku
długiego pozostawania bez pracy.
2) Największą grupę wśród pozostających bez pracy nadal stanowią bezrobotni nieposiadający
zawodu, a w analizowanym okresie było ich 1570 osób, czyli 19,86% ogółu zarejestrowanych.
Osoby te znacznie częściej też tracą pracę o czym świadczy fakt, że w II półroczu 2010r. stanowiły
one dominującą grupę rejestrujących się, tj. 2545 osób – co stanowi 24,75% wszystkich
rejestrujących się. Wśród nich 1255 osób, czyli 49,31% stanowiły kobiety. Natomiast najwięcej
ofert pracy oczekiwało na robotników gospodarczych, robotników pomocniczych w przemyśle
przetwórczym, sprzedawców, czyli pracowników o niższych lub średnich kwalifikacjach.
W zawodach tych zgłoszono 1564 spośród 4185 ofert, co stanowiło 37,37% ogółu.
Zauważalny wzrost zapotrzebowania na pracowników przy pracach prostych w szczególności
robotników gospodarczych i robotników pomocniczych w przemyśle przetwórczym nie oznacza
jeszcze, że osoby zarejestrowane jako bezrobotne w jednym z tych zawodów nie miały kłopotu
z podjęciem zatrudnienia. Problemem są tu duże oczekiwania pracodawców wobec kandydatów
na pracowników „(...) pracownik powinien już na starcie posiadać kwalifikacje, które pozwolą
mu na wykonywanie danego zawodu.”*
Ponadto pojawiające się trudności lub wręcz niemożność obsadzenia wolnych miejsc pracy
bywa też często związana ze: stanem zdrowia osób bezrobotnych, ich wiekiem, utratą bądź
zdezaktualizowaniem uprawnień i kwalifikacji zawodowych, niemożnością przestawienia
się na nowsze techniki prac na niektórych stanowiskach, długotrwałym bezrobociem lub przerwą
w zatrudnieniu, a także brakiem zainteresowania do podjęcia pracy w wyuczonym zawodzie.
„Osobną kwestią jest rejestrowanie się w urzędzie pracy osób jedynie w celu objęcia
ubezpieczeniem zdrowotnym przy jednoczesnym świadczeniu pracy w szarej strefie. Zjawisko
14
„pracy na czarno” (...) prowadzi do dodatkowych zafałszowań gromadzonych danych.”**
3) Na terenie powiatu świdnickiego nadal przeważają zawody nadwyżkowe. W dalszym ciągu
obserwujemy więc wysokie niedopasowanie strukturalne podaży pracy do popytu na nią z uwagi
na fakt, że w zawodach tych występuje większa ilość osób poszukujących pracy niż wynikałoby
to z zapotrzebowania rynku. Przewidujemy, że ich znaczny, bo 78,43% udział w rynku pracy będzie
mieć nadal znaczenie dla określenia możliwości i rodzaju wsparcia jakie Urząd powinien udzielić
osobom z tych grup zawodowych w trakcie poszukiwania przez nich zatrudnienia. Nadal ważnym
byłoby zaspokojenie potrzeb zatrudnieniowych pracodawców w zawodach deficytowych, z drugiej
zaś – ograniczenie kształcenia w zawodach nadwyżkowych o tym samym lub podobnym poziomie
wykształcenia.
Duża liczba zawodów nadwyżkowych i perspektywa niewielkiej zmiany w tym względzie
oznacza
konieczność
podejmowania
działań
umożliwiających
przekwalifikowanie
osób
bezrobotnych. Wynika z tego też, że obecny rynek pracy oraz rysujące się tendencje
najprawdopodobniej, nadal będą wymagały od osób poszukujących zatrudnienia otwartości
na zmiany i chęci dostosowania się do nowych zawodów.
4) Niniejsze opracowanie naszym zdaniem wskazuje na trudną sytuację na lokalnym rynku
pracy. Wielu bezrobotnych ma trudności ze znalezieniem pracy w posiadanym zawodzie. Związane
jest to często z faktem, że mimo posiadania przez osobę bezrobotną wymaganego przez pracodawcę
zawodu, nie spełnia ona innych wymagań stawianych przez pracodawcę takich jak np. odpowiednie
doświadczenie, czy inne dodatkowe umiejętności i uprawnienia. Tymczasem wśród osób
zarejestrowanych w naszym powiecie rośnie odsetek bezrobotnych o niskim poziomie
wykształcenia,
nie
posiadających
kwalifikacji
lub
z
umiejętnościami
zawodowymi
nie przystosowanymi do wymagań współczesnego rynku pracy, a także nie potrafiących, z przyczyn
mentalnych i osobowościowych, skutecznie nabyć umiejętności poszukiwania zatrudnienia.
Powiększa się więc populacja bezrobotnych „trudnych” do reaktywacji zawodowej.
Niezbędne jest zatem, aby wśród osób bezrobotnych wzrosła świadomość konieczności podjęcia
następujących kroków: przekwalifikowania bądź uzupełnienia posiadanych kwalifikacji w celu
sprostania dynamicznym zmianom pojawiającym się na rynku pracy.
5) Niepokojące jest nadal zjawisko niewielkiego, bo 17,96% udziału w rynku pracy powiatu
świdnickiego
zawodów
deficytowych
oraz
3,61%
udziału
zawodów
zrównoważonych.
Z powyższych danych wynika, że tylko w 21,57% (w I półroczu 2010r. 18,34%) spośród
802 zawodów wymienionych w statystyce zapotrzebowanie rynku pracy jest na tyle duże, że osoby
bezrobotne nie powinny mieć większych kłopotów ze znalezieniem zatrudnienia.
6) Szanse na znalezienie pracy zwiększają się wraz ze wzrostem liczby ofert pracy
zgłaszanych przez pracodawców, ale w ostatnim czasie posiadanie zawodu poszukiwanego na rynku
pracy nie zawsze stwarza szanse na zatrudnienie. Nadal częstym zjawiskiem jest podejmowanie
pracy nie w zawodzie wyuczonym, ale pokrewnym. Większość osób pracuje więc w zawodach,
15
w których może tylko w części wykorzystać wyuczone umiejętności i wiedzę. Taki stan generuje
straty ekonomiczne i społeczne, wynikające z niewykorzystania kwalifikacji zawodowych
bezrobotnych oraz konieczności finansowania działań, przyczyniających się do ich zmiany
lub uzupełnienia. Dlatego w trakcie pracy z osobą bezrobotną powinno się skupiać nie tylko
na konkretnych kwalifikacjach zawodowych, zdobytych w systemie szkolnym, czy na kursach
dokształcających, ale także na dodatkowych umiejętnościach o charakterze uniwersalnym.
„(...) dla pracodawcy, oprócz ceny ważna jest także jakość pracy. To wskazuje na konieczność
uwzględnienia (...) także kompetencji pracowników, w tym pozazawodowych. Ponieważ zaś należy
założyć, że kompetencje zawodowe ma każdy ubiegający się o pracę w danej branży, można przyjąć,
że umiejętności pozazawodowe, np. interpersonalne, mogą niekiedy być kluczowymi w procesie
rekrutacji i wychodzenia ze stanu bezrobocia.”**
7) Analiza danych dotycząca zawodów w II półroczu 2010r. w powiecie świdnickim
pokazuje, że od kilku lat utrzymuje się stała tendencja charakterystyczna dla lokalnego bezrobocia
i rynku pracy. Zaobserwować można niekorzystny trend, czyli powtarzanie się kategorii
zawodowych, które mając wysokie wskaźniki średniej miesięcznej liczby ofert pracy, jednocześnie
wykazują wysoką średnią miesięczną nadwyżkę podaży pracy, tj. sprzedawca i pracownik biurowy.
Taka sytuacja obserwowana jest od dość długiego czasu na rynku pracy powiatu świdnickiego.
Może to świadczyć o braku skutecznych narzędzi pozwalających ograniczyć występujące
niedopasowania podaży pracy i popytu na nią w poszczególnych kategoriach zawodowych.
Jest to również być może dowód na to, że w niektórych zawodach niedopasowanie ma charakter
strukturalny.
Reasumując wszystko powyższe należy ponownie stwierdzić, że istnieje spora grupa
osób bezrobotnych, która nie znajduje zatrudnienia. Dlatego analiza lokalnego rynku
pracy, w tym także monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych, powinna nadal być
punktem wyjścia przy planowaniu działań na rzecz aktywizacji zawodowej każdej grupy społecznej.
Raport powinien stać się więc istotnym argumentem do merytorycznej dyskusji dla organów i
instytucji zainteresowanych problematyką rynku pracy. Zwłaszcza, że coraz wyraźniej rysuje się
konieczność rozpoczęcia stosowania zróżnicowanych sposobów postępowania w działaniach
wspomagających aktywność zawodową osób poszukujących pracy. Wskazane jest, aby z jednej
strony doszło do podjęcia działań mających na celu zaspokojenie potrzeb zatrudnieniowych
pracodawców w zawodach deficytowych, z drugiej zaś – ograniczenia kształcenia w zawodach
nadwyżkowych. Badanie rynku pracy
w II półroczu 2010r. wskazuje po raz kolejny na to, że
działania te powinny być bardziej intensywne w tym ostatnim aspekcie dlatego, że problem
nadwyżek zasobów pracy nadal
jest bardzo uciążliwy.
Dlatego ważne dla przyszłego rynku pracy wydaje się być rozpoczęcie zmian od samego
kształcenia, dzięki któremu umiejętności i kwalifikacje już na etapie „bycia absolwentem” powinny
być możliwie jak najbardziej dopasowane do wymogów pracodawców. „Konfrontując sytuację
16
na rynku pracy w Świdnicy z liczbą absolwentów kończących edukację w województwie
dolnośląskim z kwalifikacjami uprawniającymi do wykonywania (…) zawodów w wielu
przypadkach widoczne jest niedopasowanie zmian popytu i podaży. Wynika ono głównie
z
niewłaściwego
tempa
dostosowania
się
liczby
absolwentów
kończących
edukację
w poszczególnych zawodach. Jeśli rosnące tendencje na rynku edukacyjnym się utrzymają,
w kolejnych latach może doprowadzić to do powiększenia dysproporcji pomiędzy popytem,
a podażą w Świdnicy. Sytuacja ta przekładać się będzie na wzrost bezrobocia (…).”**
Ranking zawodów nadwyżkowych i deficytowych powinien także stać się ważkim
instrumentem dla władz oświatowych w rozważeniu potrzeby korekty poziomu struktury i treści
kształcenia zawodowego, szczególnie w aspekcie dużego „napływu” absolwentów szkół
kształcących w zawodzie, którzy nie posiadają kwalifikacji zawodowych (brak zdanego egzaminu
dyplomowego). Informacja o zawodach na lokalnym rynku pracy powinna być traktowana
priorytetowo w procesie podejmowania przez władze oświatowe decyzji o kontynuacji kształcenia
w obecnych rozmiarach w zawodach wysoce nadwyżkowych. „Oprócz odpowiednio przekazywanej
ilości i jakości wiedzy od szkół wymaga się również dopasowania do danego segmentu rynku pracy.
Inaczej mówiąc, należy kształcić (...) w takich zawodach, w których będzie występować
zapotrzebowanie na pracowników.”* „Dostosowanie oferty i programów kształcenia do potrzeb
rynku pracy umożliwiałoby redukcję bezrobocia strukturalnego.”**
W świetle powyższych informacji wydaje się, że dopiero połączenie niniejszych analiz
i konkretnych działań gwarantowałoby dopasowanie zawodowe absolwentów, a co za tym idzie
osób bezrobotnych do realnej sytuacji na rynku pracy, a w konsekwencji zwiększenia
prawdopodobieństwa powodzenia w poszukiwaniu zatrudnienia.
Monitoring zawodów nie daje pełnego obrazu sytuacji na rynku pracy, pozwala jednak
na identyfikację tendencji jakie zachodzą w obszarze popytu i podaży. Dlatego rozpatrując
powyższe uwagi podkreślić należy, że raport ten nie odzwierciedla rzeczywistej sytuacji,
jaka ma miejsce na lokalnym rynku pracy w badanym zakresie, a stanowi jedynie pewną jej część
będącą składową większej całości.
17
* informacje zaczerpnięte z raportów z badań, które powstały w ramach projektu badawczego „Kwalifikacje dla gospodarkiprogram rozwojowy szkolnictwa zawodowego poprzez dostosowanie oferty do potrzeb sektora usług” realizowanego w ramach
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
** informacje zaczerpnięte z raportów z badań, które powstały w ramach projektu badawczego „Diagnoza potrzeb edukacyjnychrozwój rynku pracy województwa dolnośląskiego poprzez dostosowanie ofert szkolnictwa zawodowego” realizowanego w ramach
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
Sporządziła: K. Ślimak- Kołodziejska
Doradca zawodowy I stopnia
18