Pobierz - mikroekonomia.net

Krzysztof Stopczyński
Uniwersytet Szczeciński
doktorant
ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W POLSCE NA TLE
TRANSFORMACJI USTROJOWEJ
...” Pragnienia i zdolności są jedynie luźno powiązane z rzeczywistością.
Jednakże w przypadku przedsiębiorczości zawsze mamy do czynienia z gotowością do
wykorzystania szansy, bez względu na zasoby, nad którymi się aktualnie pracuje ”.1
Przedsiębiorczość wiąże się z efektywną działalnością i twórczym myśleniem. Wymaga
swobody pozwalającej na eksperymentowanie oraz na urzeczywistnianie czegoś nowego i
siłą rzeczy musi być naruszeniem pewnego „status quo”. Przedsiębiorczość niejako
„urzeczywistnia” prymat „świata wolności”, a więc „urzeczywistnia” praktyczny
imperatyw podmiotowości człowieka formułowany przez I. Kanta. Wymaga powiązania
dwóch zjawisk2:
• zyskownej możliwości
• przedsiębiorcza jednostka.
Stanowi formę takiego rodzaju działalności, który polega na wprowadzaniu
nowych wyrobów i metod, na zdobywaniu nowych rynków zbytu i nowych źródeł
zaopatrzenia oraz na tworzeniu nowych, bardziej efektywnych form organizacyjnych
działalności organizacyjnej. Jej esencją jest takie „kombinowanie czynników produkcji ”,
doprowadzanie ich do połączenia, w których czynniki zostają połączone po raz pierwszy.3
Przedsiębiorczość jest doświadczana jako swoisty chaos twórczy4. Jest procesem
samoniszczącym. Nowe pomysły przyciągają ogromne stado imitatorów, którzy nasycają
rynek, eliminując wszelkie krótkookresowe zyski. Nowa fala przedsiębiorczego geniuszu
zmiata stare produkty i technologie, niszcząc stare rynki i firmy, które je dostarczały. Ten
właśnie proces twórczej destrukcji leży u podstaw postępu gospodarki5.Najbardziej
uderzającą cechą współczesnego biznesu jest szybkie, często nieoczekiwane pojawienie
się nowych liderów, wykorzystujących „wiatry przemian ” w celu pozyskania
przywództwa.6 Nie wolno jednak zapomnieć, iż społeczeństwo nie akceptuje
ekstrawaganckich biznesmenów, którzy ostentacyjnie demonstrują swoją zamożność i
władzę paradując po okolicy luksusowym samochodem z ręką opartą o otwarte okno
rozmawiając przez najnowszy model „komórki”. Przedsiębiorca bardziej niż inni
członkowie społeczności ukierunkowani są na osiąganie sukcesu. Powodzenie zależy od
wielu czynników. Przedstawiciele polskiego small businessu widzą je tak:
1
St. Kwiatkowski „Przedsiębiorczość intelektualna” PWN Warszawa 2000
M. Bratnicki, M. Kulikowska „Sukcesy i porażki w królestwie przedsiębiorczości” Źródła sukcesów i porażek
przedsiębiorstw. Aspekt strategiczny, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu , nr 870, 2000 r.
3
J. Schumpeter „ Teoria rozwoju gospodarczego”, Warszawa , PWE, 1960 r.
4
M. Bratnicki „Przedsiębiorstwo i dynamika organizacji” w: „Organizacja i kierowanie” 2/2001
5
C.A. Kent „ Rola przedsiębiorcy w gospodarce ” D.R. Kamerschen, R.B. McKenzie, C. Nardinelli
„Ekonomia”, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk, 1991 r.
6
Meyer G. Dale, Kurt A. Heppard „Enterepreneuership on strateggy ”w :”Competing on the Enterpreneurial
Edge”, Sage, Thousand Oaks 2000
2
116
Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych
•
•
•
•
•
•
Myślenie i działanie niekonwencjonalne na przekór myśleniu kolektywnemu,
Chęć i umiejętność wykorzystywania luk prawnych,
Poczucie skuteczności działań i przewidywania efektów własnych poczynań,,
Nieufność i czujność aby nie dać się wykorzystać,
Działanie wg zasady „umiesz liczyć-licz na siebie”,
Poświęcenie, pomimo poczucia ogromnej odpowiedzialności wobec najbliższych,
kontaktów rodzinnych na ołtarzu sukcesu,
• Odpowiedzialność za firmę i pracowników,
• Ogromny stres.
Warto tu nadmienić, iż wśród właścicieli małych i średnich przedsiębiorstw przeważają
żonaci (90%) mężczyźni (60%-80%) w sile wieku (35 lat-44 lata).7
P. Drucker, tak napisał o przedsiębiorcach i ich sukcesach, „ każdy kto ma
odwagę podjąć decyzję, może nauczyć się prowadzić biznes... konkluduje, iż
„przedsiębiorca zawsze poszukuje zmiany, reaguje na nią i wykorzystuje ją jako okazję.”
J. Schumpter stwierdza, iż „przedsiębiorcą jest ten, kto wprowadza nowe kombinacje”.8
Mimo , iż utarło się powiedzenie, „Polak potrafi” , podczas konferencji „Zostań
przedsiębiorcą. Nie jesteś sam!”, która miała miejsce w dniu 21 listopada 2002 roku na
Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego pan Mordasewicz z Polskiej
Konfederacji Pracodawców prywatnych przedstawił we wstępie wyniki badań, jakie
przeprowadzono wśród Amerykanów i Polaków, z których wynikało, iż 80%
mieszkańców Nowego Świata uważa, iż ich los zależy od nich samych; pozostałe 20%
wskazywało na czynniki zewnętrzne (polityka, stan gospodarki etc.) a w Polsce te
proporcje są dokładnie odwrotne – jedynie 20% twierdzi, że nie wszystko zależy od
czynników zewnętrznych ; 80% nie wierzy w to, że jest panami własnego losu.
Czy zatem mylił się prezydent Aleksander Kwaśniewski, który tydzień wcześniej
podczas konferencji zorganizowanej przez Polską Konfederację Pracodawców
Prywatnych , pt.” Unia Europejska dla przedsiębiorców – zaproszenie do konkurencji ”
powiedział: „ szybki rozwój przedsiębiorczości w ciągu ostatniej dekady jest – w moim
przekonaniu- obok demokracji i społeczeństwa obywatelskiego, wyrazistym symbolem
polskich przemian... udowodniliśmy, że jesteśmy narodem ambitnym i kreatywnym, że
Polacy potrafią sobie radzić w nowych realiach ekonomicznych i potrafią oraz chcą
podejmować ryzyko... co dziesiąty dorosły obywatel naszego kraju to przedsiębiorca lub
osoba sama tworząca miejsce pracy...”
Czy jesteśmy w stanie zdobyć się na luksus bycia społeczeństwem
przedsiębiorczym. Czy jesteśmy w stanie podołać wyzwaniom, decydować o własnym
losie . A może mamy już dość „brania spraw we własne ręce”, „zaciskania pasa” i
słuchania obietnic , że jutro będzie lepiej. Być może sami kreujemy takie sytuacje.
Jesteśmy umiarkowanymi indywidualistami a to sprzyja rozwojowi przedsiębiorczości.
Jednak w naszej kulturze umiarkowany indywidualizm przejawia się zwiększeniem
różnego typu koligacji. Oznacza to , że często znajomości stanowią podstawę do
prowadzenia wspólnych interesów. Prowadzi to do tworzenia klik a w konsekwencji do
sytuacji korupcjogennych.9 Czy posiadamy wystarczający kapitał społeczny określony
jako umiejętność współpracy w obrębie grup społecznych i organizacji w celu realizacji
7
E. Jaźwińska, A. Żuk-Iwanowska, „Przedsiębiorcy jako grupa społeczna”, Polska Fundacja Promocji i
Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 1999
8
www.ipis.pl
9
J. Mole, „W tyglu Europy. Wzorce i bariery kulturowe w przedsiębiorstwach”, Warszawa 2000
K.Stopczyński, Rozwój przedsiębiorczości w Polsce na tle ...
117
wspólnych zadań10 i stanowi podstawę tworzenia się bogactwa narodów.11 Pewna
niedojrzałość naszego społeczeństwa wynika być może z faktu, iż przez wiele lat
działania jednostek były kierowane przez centralne ośrodki władzy. Stanowiliśmy swego
rodzaju społeczeństwo zamknięte, w którym wg K. Peppera kapitał społeczny powstać nie
może.12
Kraje Europy Środkowo – Wschodniej, w tym również Polska, realizują od 13 lat
bezprecedensowe procesy transformacji ustrojowo – systemowej umożliwiające
dokonanie przemian w zakresie demokracji i wolności gospodarczej. Są to procesy bardzo
złożone gdyż kreują powszechne wyzwania. Złożoność tę odzwierciedla skala czasu
zmian, z której wynika że13:
•
•
•
•
•
•
•
Rok 1995 – reforma konstytucyjna,
Rok 2000 – konsolidacja nowego systemu ekonomicznego,
Rok 2005 – konsolidacja systemu politycznego i wykształcenie nowego stylu
działania aparatu państwowego,
Rok 2010 – konsolidacja społeczeństwa rządzącego się prawem,
Rok 2015 – konsolidacja społeczeństwa obywatelskiego,
Rok 2020 – konsolidacja – dostosowanie postaw do nowego systemu społecznego i
ekonomicznego,
Rok 2030 – stabilizacja polityczna.
Jednakże trudno wymagać aby uformowane w trakcie długotrwałych procesów
adaptacyjnych społeczeństwo realnego socjalizmu stało się z dnia na dzień
społeczeństwem realnego kapitalizmu o postawach, oczekiwaniach i wartościach
podtrzymujących funkcjonowanie gospodarki rynkowej i demokratycznego systemu
politycznego14. Nowy porządek winien się ukształtować na drodze przemian
ewolucyjnych a nie rewolucyjnych. Takie ideały jak15 :
•
•
•
•
•
•
•
•
Suwerenność jednostki,
Autonomia,
Własność prywatna,
Prywatna przedsiębiorczość,
Wolność polityczna,
Wolność intelektualna,
Instytucje demokratyczne,
Rządy prawa
Były przez wiele lat tłumione i mogą być przywrócone tylko w wyniku procesu
historycznego. Żeby to nastąpiło muszą zajść zmiany w sposobie myślenia, które w
rzeczywistości społeczno - ekonomicznej trwają bardzo długo. Potrzeba bowiem by nowe
10
F. Fukujama „Zaufanie. Kapitał społeczny a droga do dobrobytu”, Warszawa –Wrocław, PWN 1997
A. Martyniak, „Źródła kapitału społecznego”, Wrocław , Wydawnictwo AE 1998
K.R. Popper, „ Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie” Warszawa PWN 1993r.
13
J. Kołodziejski „ koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju Polska 2000”, Tom II, Warszawa, 1995r.
14
Praca zbiorowa pod redakcją M.Marody „ Co nam zostało z tych lat...Społeczeństwo polskie u progu zmiany
systemowej” Wydawnictwo Aneks, Londyn, 1991 r.
15
J.Kornai „Droga do wolnej gospodarki”, Fundacja „Polska-Praca”, Warszawa, !991r.
11
12
118
Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych
zbiory wartości zajęły miejsca tych, które zostały zinternalizowane przez kilka pokoleń.
Muszą wyrosnąć nowe pokolenia wolne od starych nawyków, nie przyzwyczajone do
wszechobecnej dominacji państwa, które dostosują postawy do nowego systemu
społecznego i ekonomicznego16.
Z przeprowadzonych badań wynika, iż jesteśmy społeczeństwem
charakteryzującym się17:
•
•
•
•
•
•
silną hierarchicznością - ograniczająca nowe formy rozwoju i prowadzi do
nadmiernego rozbudowywania struktur co przyczynia się do wzrostu kosztów,
umiarkowanym indywidualizmem w sferze wartości wzmacnia znaczenie
osobistych ambicji,
silnym familiaryzmem – osłabia konkurencyjność a nawet może prowadzić do
nepotyzmu,
wysoką tolerancją niepewności – sprzyja możliwości szybkich zmian w razie działań
kryzysowych,
formalizmem – osłabia skuteczność procesów decyzyjnych,
silnym akcentem na działania operacyjne – ogranicza skuteczność planowania.
Czynniki wpływające na przedsiębiorczość przedstawia rysunek 1 18.
Wielu Ekonomistów i historyków jest przekonanych, iż najczęściej zjawisko
przedsiębiorczości ujawnia się w :
- okresach przejściowych.,
- warunkach kryzysowych,
- procesach transformacyjnych.
W czasie kiedy ludzie przedsiębiorczy mogą wnieść wkład w powstawanie
dynamicznych, trwałych politycznie i gospodarczo organizacji. Wiele zjawisk
kryzysowych można lepiej rozwiązać sprzyjając rozwojowi przedsiębiorczości,
rozumianej jako organizowanie nowych zasobów dla wzrostu podaży.19
Badania wykazują, że jeżeli zwiększa się rola państwa w gospodarce, mniej osób
chce otwierać nowe firmy. Jednakże rola państwa w promowaniu tego typu inicjatyw jest
niezaprzeczalna.20 „Promocja przedsiębiorczości i zwiększanie dynamiki gospodarczej
kraju powinny być integralnym elementem wkładu rządów w poprawianie kondycji
gospodarki21”
16
K. Jaremczuk, Teresa Piecuch „Przedsiębiorczość w procesie przemian strukturalnych w województwie
podkarpackim”, „Źródła sukcesów i porażek przedsiębiorstw. Aspekt Strategiczny.” Prace Naukowe Akademii
Ekonomicznej we Wrocławiu nr 870, 2000 r.
17
Ł. Sułkowski „Kapitał społeczny a sukces w zarządzaniu przedsiębiorstwem na przykładzie polski” , „Sukces
w zarządzaniu, Problemy organizacyjno zarządcze i psychospołeczne”, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej
we Wrocławiu Nr 900, 2001 r.
18
B. Bojewska „Uwarunkowania Przedsiębiorczości małych i średnich przedsiębiorstw” Handel wewnętrzny nr
3, 2001 r.
19
J. Machaczka „Zarządzanie przedsiębiorcze”, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 444,
1994 r.
20
R. Hill „Kto jest przedsiębiorczy ?”, Businessman Magazine
21
Global Enterpreneurship Monitor – GEM – za Businessman Magazine
K.Stopczyński, Rozwój przedsiębiorczości w Polsce na tle ...
Typ otoczenia
Typ organizacji
-
-
-
Warunki
ekonomiczne
Rynek
Kultura
narodowa
Technika
Surowce
-
119
Pozycja na
rynku
Produkty
Technologia
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ
Cechy organizacji
-
Wielkość
Lokalizacja
Strategia
Struktura
Styl
zarządzania
Kultura
organizacyjna
Cechy
uczestników
-
Wartości
Postawy
Wiek
Doświadczenie
Wiedza
Rysunek 1. Czynniki wpływające na przedsiębiorczość
Źródło: B. Bojewska „Uwarunkowania Przedsiębiorczości małych i średnich przedsiębiorstw”
Handel wewnętrzny nr 3, 2001 r.
Polski rząd próbuje opanować trudną sytuację społeczno – ekonomiczną kraju.
Opanowano inflację, dzięki spadkowi cen żywności, ale problem bezrobocia wciąż
pozostaje nierozwiązany. Rejestrowane bezrobocie wzrosło z 6,5% w grudniu 1990 roku
do blisko 18% w grudniu roku 200222. Palącym problemem staje się odsetek
pozostających bez pracy absolwentów. Dotyczy to wszystkich niezależnie od poziomu
edukacji. Z myślą o nich rozpoczęto udzielanie preferencyjnych kredytów na rozpoczęcie
22
www.stat.gov.pl
120
Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych
działalności gospodarczej. Niestety jak wynika z zebranych informacji w większości
Urzędów Wojewódzkich Pracy wśród absolwentów szkół nikłe jest zainteresowanie
pożyczkami na podjęcie działalności gospodarczej. Mało też jest przedsiębiorców, którzy
zamierzają tworzyć nowe, trwałe miejsca pracy. Zgodnie z opinią prof. Marka Góry z
SGH, do prowadzenia własnej działalności gospodarczej potrzebna jest pewna dojrzałość,
trzeba być przebojowym i zdolnym do podejmowania ryzyka. Z doświadczeń
międzynarodowych wynika, że tylko ograniczona grupa osób ma takie cechy. Na pewno
trudno je znaleźć wśród osób, które zarejestrowały się w urzędach pracy. Nie jest to
jednak nic złego. Nie każdy może być przedsiębiorcą.23 Spadają również realne dochody
ludności.
Tabela 1
Stopa bezrobocia w latach 1990-2002ab (bezrobocie rejestrowane)
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002c
01
0,3
6,6
12,1
14,2
16,7
16,1
15,4
13,1
10,7
11,4
13,7
15,7
18,1
02
0,8
6,8
12,4
14,4
16,8
15,9
15,5
13
10,6
11,9
14,0
15,9
18,2
03
1,5
7,1
12,1
14,4
16,7
15,5
15,4
12,6
10,4
12,0
14,0
16,1
18,2
04
1,9
7,3
12,2
14,4
16,4
15,2
15,1
12,1
10,0
11,8
13,8
16,0
17,9
05
2,4
7,7
12,3
14,3
16,2
14,8
14,7
11,7
9,7
11,6
13,6
15,9
17,3
06
3,1
8,4
12,6
14,8
16,6
15,2
14,3
11,6
9,6
11,6
13,6
15,9
17,4
07
3,8
9,4
13,1
15,4
16,9
15,3
14,1
11,3
9,6
11,8
13,8
16,0
17,5
08
4,5
9,8
13,4
15,4
16,8
15,2
13,8
11,0
9,5
11,9
13,9
16,2
17,5
09
5
10,5
13,6
15,4
16,5
15
13,5
10,6
9,6
12,1
14,0
16,3
17,6
10
5,5
10,8
13,5
15,3
16,2
14,7
13,2
10,3
9,7
12,2
14,1
16,4
17,5
11
5,9
11,1
13,5
15,5
16,1
14,7
13,3
10,3
9,9
12,5
14,5
16,8
12
6,5
12,2
14,3
16,4
16
14,9
13,2
10,3
10,4
13,1
15,1
17,4
a) stan w końcu miesiąca
b) udział bezrobotnych w cywilnej ludności aktywnej zawodowo
c) po korekcie liczby pracujących
Tabela 2
Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 1989-2002
Rok
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
23
I półrocze
II półrocze
okres poprzedni = 100
147,8
394,1
140,5
122,9
117,8
116,2
115,6
112,1
„Gazeta Prawna” 12.09.2002 r.
323,3
131,2
117,4
117,8
113,3
114,5
107,1
106,6
I półrocze
II półrocze
okres analogiczny roku
poprzedniego = 100
180,5
477,9
1191,2
517,2
177,1
164,9
140,9
144,7
137,4
133,5
131,3
133,1
132,3
123,8
120,2
119,6
K.Stopczyński, Rozwój przedsiębiorczości w Polsce na tle ...
1997
1998
1999
2000
2001
2002
108,7
108,5
104,4
106,4
103,2
101,7
104,6
101,6
103,6
103,4
101,1
116,1
113,5
106,3
110,1
106,7
102,8
121
113,8
110,2
108,2
108,2
104,3
Daleko zaawansowane są prace nad rządowym pakietem „Przede wszystkim
przedsiębiorczość”, który ma stworzyć lepsze warunki dla rozwoju małych i średnich
przedsiębiorstw i być swoistym antidotum na problemy zatrudnienia. Stały się jednym z
zasadniczych elementów Strategii Gospodarczej „Przedsiębiorstwo – Praca – Rozwój”.
Założenia pakietu zawierają 35 zadań do realizacji i przewidują ułatwienia w
podejmowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej, likwidację barier
biurokratycznych oraz uproszczenie procedur, wprowadzenie bardziej przyjaznych
przepisów i procedur podatkowych, uproszczenie systemu ubezpieczeń społecznych,
a także uelastycznienie przepisów prawa pracy.
Jeżeli Rząd zrealizuje wszystkie postulaty to istnieje szansa, że w chwili naszego
przystąpienia w szeregi krajów Unii Europejskiej będziemy krajem któremu obce będą
problemy dwucyfrowego bezrobocia. Nie zniknie ono całkowicie jednakże będzie się
utrzymywało na „przyzwoitym poziomie”. Wzrośnie dochód krajowy a co za tym idzie
polepszy się byt całego społeczeństwa spowodowany większą ilość pracujących wydajniej
gdyż na swoim. Jednak trzeba pamiętać o tym że nie może to być tylko rozwój handlu i
usług ale też wytwórczości. Gdyż tylko produkcja zapewnia realny dochód.