1 PROJEKT BADAWCZY TEMAT: Organizacja small businessu w

 PROJEKT BADAWCZY TEMAT: Organizacja small businessu w przestrzeni publicznej Kairu. WPROWADZENIE Handel stanowi niemal tradycyjne zajęcie bliskowschodnie. Arabowie przez wieki stanowili pośredników w handlu z Indiami, ale też sami eksportowali towary produkowane na ich terytoriach do Europy. Niemniej popularne pozostają bliskowschodnie bazary, czy też suqi, gdzie na jednym placu targowym sprzedawane są towary z najróżniejszych branż, od spożywczej, poprzez kosmetyczną, aż do tekstylnej. Dlatego interesującym pozostaje, jak w metropolii kairskiej funkcjonują, a także jak są organizowane małe firmy? Warto w tym miejscu dodać, iż równie tradycyjnym było na Bliskim Wschodzie zakładanie firm rodzinnych, ponieważ rodzina, znacznie szerzej pojmowana, niż dzieje się to obecnie w Europie, stanowiła każdorazowo grupę wspomagającą rozwój i funkcjonowanie firmy. Zależności rodzinne nadal pozostają bardzo silne, co prawdopodobnie wykaże także ten projekt, jeśli chodzi o małe przedsiębiorstwa, które prawdopodobnie pozostają na tym obszarze w przeważającej mierze rodzinnymi interesami. Nie można również nie wspomnieć w tym miejscu o zasadach zarobkowania i ekonomii, które regulowane są, w wypadku Egipcjan – muzułmanów, nie tylko przez państwo, ale także przez dogmaty wiary. Zgodnie z nimi nie wolno zarobkować w sposób szkodzący innym, tzn. bogacić się na czyjejś krzywdzie, utracie przez kogoś posiadanego majątku. Nie jest dozwolonym również zdobywanie pieniędzy w sposób przypadkowy, loteryjny. Istnieje lista przedsiębiorstw, gdzie inwestowanie w nie jest halal (tzn. zgodne z nakazem religijnym), bądź haram (tzn. występujące przeciw niemu). 1
Ciekawym jest również, czy podział małych przedsiębiorców zbudowany jest na zasadzie konkurencyjności, tzn. że przedsiębiorstwa o podobnym profilu są otwierane w różnych częściach miasta, czy też, jak ma to miejsce w Turcji, tworzą one swoiste małe kartele, gdzie obok siebie znajduje się kilka do kilkunastu mikroprzedsiębiorstw, wykonujących tę samą usługę? Tym samym pozwala to na kontrolowanie całego rynku danego towaru na danym obszarze, a przede wszystkim na regulowanie cen. PROBLEM BADAWCZY Punktem wyjścia dla sformułowania problemu badawczego była następująca ogólna teza, iż w wyniku procesów modernizacyjnych Egiptu oraz pojawienia się nowych tendencji rządzących rynkiem egipskim tradycyjny bazar oparty na sieciach zaufania i nieformalnej ekonomi uległ i nadal ulega stopniowej destabilizacji. W naszym problemie badawczym zamierzaliśmy skupić uwagę na podziale przestrzennym, jaki uwidacznia się w kairskim small biznesie na przestrzenie ekonomii formalnej i nieformalnej oraz jego konsekwencje dla podziałów ekonomicznych i rozwarstwienia w społeczeństwie egipskim. Problemem naukowym było więc tutaj zagadnienie wykluczania nieformalnych sieci handlu z miejskiej przestrzeni publicznej skorelowane z rozwarstwieniem społecznym i marginesem miejskiej biedoty. Naszym celem było przeprowadzenie obserwacji rozwarstwienia przestrzennego w przestrzeni miejskiej pomiędzy biedotą i kupcami bazarowymi, którzy, jak sądziliśmy, stali się w przeciągu kilkunastu lat przedsiębiorcami prowadzącymi bardziej indywidualne formy handlu a bazar stał się miejscem powiązanym z większymi przedsiębiorstwami i fabrykami zamiast tradycyjnego miejsca handlu rękodzielniczego. ZNACZENIE Potrzeba podjęcia badań w zakresie wskazanym w temacie wynika z przesłanek dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, dyktują je okoliczności naukowe, to znaczy wiążące się z aktualnym stanem badań nad problematyką organizacji i rozwoju formalnych i nieformalnych form 2
small biznesu w przestrzeni publicznej Kairu, ich wpływu na zmianę struktury funkcjonowania bazaru, rozumianego jako publiczna przestrzeń handlu oraz istniejącymi brakami w tej dziedzinie. Po drugie, dyktują je okoliczności praktyczne, to znaczy wiążące się z procesami planowania rozwoju small biznesu w kierunku wyższego stopnia organizacyjnej złożoności oraz jego przynależności do sieci zależności, jakie stanowią tradycyjną podstawę bliskowschodniego bazaru. Zacznijmy od przesłanek naukowych. Nie ulega wątpliwości, że badania ekonomiczne w perspektywie historyczno‐socjologicznej nad problematyką organizacji tradycyjnego handlu w Egipcie koncentrowały się wyraźnie wokół zagadnień teoretycznych, wysuwając na pierwszy plan analizy o charakterze stricte makroekonomicznym, w mniejszym stopniu natomiast mikroekonomicznym, poświęcając uwagę raczej organizacji i funkcjonowaniu tradycyjnego bazaru, niż pojedynczemu podmiotowi gospodarczemu. W wyniku dynamicznych przemian modernizacyjnych tradycyjny bazar uległ przekształceniu w bardziej nowoczesną przestrzeń wymiany handlowej. Jego utrwalona od pokoleń forma opierająca się na drobnym handlu, produkcji i usługach bankowych oraz na granicach ściśle wytyczonych przestrzennie stopniowo ulega przekształceniu. Bazar coraz częściej przestaje być tylko przestrzenią wymiany i konstytuowania relacji o charakterze religijnym, gdyż wraz z wejściem gospodarek bliskowschodnich na rynki światowe upadkowi ulegają tradycyjne systemy zaopatrzenia bazarów, następuje częściowy rozpad hierarchii wytwórców i sprzedawców (hajji) oraz zauważalny jest proces postępującej komercjalizacji bazarów. Stary system odpowiedzialności i prestiżu bazarowego staje się powoli przeżytkiem, zanikł także bazarowy etos. W naszym rozumieniu zagadnienie organizacji small biznesu w kairskiej sferze publicznej wymaga nowego ujęcia, tym razem od strony najbardziej obiektywnej – wizualnej, interesując się przede wszystkim kulturowo‐ekonomicznymi wyznacznikami i konsekwencjami zmiany historyczno‐socjologicznej tych tradycyjnych przestrzeni bliskowschodniego handlu. 3
METODYKA ‐ jakościowe metody badawcze przy pomocy technik wizualnych ‐ obserwacja współuczestnicząca ‐ kwerenda materiałów pisanych i wizualnych dostępnych w bibliotekach kairskich. LITERATURA Castells M., A. Portes, The Informal Economy: Studies in Advanced and Less Developed Countries, Baltimore, John Hopkins Press 1989. Denoeux G., Urban Unrest in the Middle East: A Comparative Study of Informal Networks in Egypt, Iran and Lebanon, Albany, State University of New York Press 1993. Geertz C., Suq: The Bazaar Economy in Sefrou, w: Meaning and Orderin Moroccan Society, Cambridge, Cambridge University Press 1979. Hart K., Market and State after the Cold War: The Informal Economy Reconsidered, [w:] Dilley R., Contesting Markets: Analyses of Ideology, Discourse and Practice, Edinburgh, Edinburgh University Press 1992. Hopkins N.S., Informal Economy in Egypt, w: Cairo Papers in Social Science 14 (4) 1991 Rodinson M., Islam and Capitalism, London, Saqi Press 2007. Singerman D., Avenues of participation: Family, Politics and Networks in Urban Quarters in Cairo, Princeton, Princeton University Press 1995. Waterbury J., Exposed to innumerable Delusions: Public Enterprise and StatePower in Egipt, India, Mexico, and Turkey, New York, Cambridge University Press 1993. 4