W załączeniu delegacje otrzymują projekt wspólnego

Rada
Unii Europejskiej
Bruksela, 12 lutego 2015 r.
(OR. en)
6142/15
SOC 68
EMPL 29
ECOFIN 95
EDUC 26
JEUN 11
PISMO PRZEWODNIE
Od:
Do:
Komitet Zatrudnienia
Komitet Stałych Przedstawicieli (część I) / Rada (EPSCO)
Dotyczy:
Projekt wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu
– Przyjęcie
W załączeniu delegacje otrzymują projekt wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu w ostatecznej
wersji sporządzonej przez Komitet Zatrudnienia.
Komitet Stałych Przedstawicieli jest proszony o przekazanie projektu wspólnego sprawozdania
o zatrudnieniu do przyjęcia Radzie ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony
Konsumentów.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
PL
WSPÓLNE SPRAWOZDANIE O ZATRUDNIENIU NA ROK 2015
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
1
PL
NAJWAŻNIEJSZE PRZESŁANIA
Niniejszy projekt wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu, sporządzony w myśl art. 148 TFUE, jest
elementem pakietu pt. „Roczna analiza wzrostu gospodarczego”, którego publikacja inauguruje
europejski semestr 2015. W sprawozdaniu, mającym stanowić istotny wkład w ulepszone
wskazówki gospodarcze, znalazły się główne przesłania w dziedzinie zatrudnienia na potrzeby
rocznej analizy wzrostu gospodarczego. Wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu stanowi zasadniczy
wkład we wzmocnienie wytycznych gospodarczych i dlatego omówione są w nim najważniejsze
kwestie dotyczące zatrudnienia ujęte w rocznej analizie wzrostu gospodarczego 1. Zawarta w nim
analiza opiera się na rozwoju sytuacji w zakresie zatrudnienia i sytuacji społecznej w Europie,
stanie wdrożenia wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia, ocenie krajowych programów
reform, które doprowadziły do sporządzenia zaleceń dla poszczególnych krajów przyjętych przez
Radę w dniu 8 lipca 2014 r., a także na ocenie dotychczasowego wdrażania tych programów.
Zatrudnienie i sytuacja społeczna nadal dają powody do niepokoju.
Jesienne prognozy gospodarcze Komisji wskazują na powolny wzrost oraz wysoki, ale dość
stabilny poziom bezrobocia (24,6 mln osób). Rozbieżności między państwami, zwłaszcza w strefie
euro, pozostają wysokie. Nawet w przypadku gospodarek osiągających stosunkowo dobre wyniki
bezrobocie nabiera charakteru strukturalnego, o czym świadczy rosnąca liczba osób długotrwale
bezrobotnych. Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym wzrosła w wielu
państwach członkowskich, podobnie jak nierówności, przy czym zwiększyły się różnice w tym
zakresie pomiędzy państwami. W ostatnich latach dzieci są w coraz większym stopniu zagrożone
ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, gdyż pogorszyła się sytuacja rodziców w wieku
produkcyjnym.
Należy kontynuować reformy wspierające sprawne funkcjonowanie rynków pracy.
Szereg państw członkowskich wprowadziło reformy, których pozytywne skutki widoczne są na
przykład w rosnących współczynnikach aktywności zawodowej. Potrzeba jednak więcej inwestycji
w celu pobudzenia wzrostu i stworzenia korzystnych warunków dla powstawania miejsc pracy
wysokiej jakości. Państwa członkowskie powinny kontynuować, a w niektórych przypadkach
zdwoić wysiłki, aby zmierzyć się z wyzwaniem segmentacji rynków pracy, zapewniając właściwą
równowagę między elastycznością zatrudnienia a bezpieczeństwem pracy.
1
Dz.U. L 308 z 24.11.2010, s. 46, decyzja Rady z dnia 21 października 2010 r. w sprawie
wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia państw członkowskich (2010/707/UE).
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
2
PL
Należy przyspieszyć realizację gwarancji dla młodzieży
Jeśli chodzi o zwalczanie bezrobocia młodzieży, państwa członkowskie poczyniły postępy we
wdrażaniu gwarancji dla młodzieży. Potrzebne są dalsze działania w tym kierunku – ze
szczególnym uwzględnieniem publicznych służb zatrudnienia – które ulepszyłyby dopasowanie
umiejętności do potrzeb rynku pracy/generowanie zaangażowania pracodawcy, poprawiłyby
działania informacyjne, wspierały specjalnie opracowane aktywne instrumenty rynku pracy oraz
kształcenie i szkolenie zawodowe. Państwa członkowskie powinny zapewnić przedsiębiorstwom
korzystne warunki do oferowania możliwości przyuczania do zawodu, co ułatwi przechodzenie
z kształcenia do zatrudnienia.
Inwestycje w kapitał ludzki poprzez kształcenie i szkolenie spowodują wzrost wydajności.
Państwa członkowskie wprowadzają środki mające na celu zwiększenie podaży umiejętności oraz
promowanie uczenia się dorosłych. Niektóre państwa przystąpiły do usprawnienia systemu
kształcenia podstawowego, średniego i wyższego, a inne zajęły się ogólną strategią edukacji.
Państwa członkowskie muszą kontynuować reformę systemów kształcenia i szkolenia
zawodowego, tak aby zwiększyć wydajność pracowników w świetle zmieniających się w szybkim
tempie wymagań dotyczących umiejętności.
Konieczne jest wspieranie reintegracji zawodowej osób długotrwale bezrobotnych.
Systemy świadczeń dla bezrobotnych powinny być lepiej powiązane ze środkami aktywizacji
i wsparcia, potrzebne są też dalsze działania w celu zwiększenia integracji osób długotrwale
bezrobotnych na rynku pracy.
Systemy podatkowe i systemy świadczeń powinny sprzyjać tworzeniu miejsc pracy.
Pewne reformy systemów podatkowych wprowadzono w celu ograniczenia czynników
zniechęcających do podejmowania pracy, a równocześnie w celu obniżenia opodatkowania pracy,
tak aby umożliwić przedsiębiorstwom (ponowne) zatrudnianie osób młodych i długotrwale
bezrobotnych. Kilka państw członkowskich zajęło się kwestią mechanizmów ustalania
wynagrodzenia, aby zapewnić dostosowanie wzrostu płac do wydajności, a także aby zwiększyć
dochód do dyspozycji gospodarstw domowych, ze szczególnym naciskiem na minimalne
wynagrodzenie za pracę. Kilka państw członkowskich poszukuje sposobów na tworzenie miejsc
pracy poprzez (tymczasowe) subsydiowanie zatrudnienia, wynagrodzeń lub składek na
ubezpieczenia społeczne w przypadku nowych pracowników.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
3
PL
Należy rozwiązać problem zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć.
Pomimo dokonanych postępów wciąż istnieją istotne różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn.
Podjęto działania zwiększające zatrudnienie kobiet i wspierające godzenie życia prywatnego
z zawodowym, jednak ich zakres i poziom ambicji nie są jednakowe w całej UE. Dostęp do
niedrogich, wysokiej jakości usług opieki nad dziećmi, opieki pozalekcyjnej, elastyczna organizacja
pracy, a także odpowiednia polityka urlopowa nadal odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu
zatrudnienia kobiet i wsparciu kobiet i mężczyzn w godzeniu życia rodzinnego z zawodowym.
Segregacja rynku pracy może utrudniać kobietom i mężczyznom wykorzystanie ich pełnego
potencjału i prowadzić do niedostatecznego dopasowania umiejętności do potrzeb rynku pracy.
Unowocześnienie systemów zabezpieczenia społecznego: zapewnienie wszystkim skutecznej
ochrony oraz odpowiednia inwestycja w kapitał ludzki.
W przyszłych działaniach należy skupić się na reformach strukturalnych, które pomogą przejść od
kryzysu do utworzenia systemów działających według wyraźnych priorytetów w dziedzinie
inwestycji społecznych i zapewniających odpowiednią ochronę przez całe życie.
Państwa członkowskie coraz więcej wysiłku wkładają w polityki mające poprawić uruchamianie
i adekwatność programów gwarantowanego minimalnego dochodu, a także dostęp do nich, lecz
wpływ takich programów nadal jest bardzo zróżnicowany w ramach UE. Priorytetami są nadal
zwiększenie zasięgu i korzystania z programów. Systemy zabezpieczenia społecznego (w tym
programy gwarantowanego minimalnego dochodu i zasiłków dla bezrobotnych) powinny
aktywizować tych, którzy mają dostęp do rynku pracy, a chronić tych, którzy są od niego
najbardziej oddaleni. Trwałe wsparcie dla reintegracji zawodowej (poprzez szkolenia w miejscu
pracy, poszukiwanie pracy, itp.) powinno być integralną częścią ochrony socjalnej, dzięki czemu
unika się kosztownej utraty kapitału ludzkiego.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
4
PL
Ogółem różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn zmniejszają się, a wiek emerytalny jest
wydłużany, co otwiera możliwości przedłużania życia zawodowego i poprawy świadczeń
emerytalnych, lecz sama reforma systemów emerytalnych nie wystarczy. Adekwatność i stabilność
emerytur jest ściśle związana z wynikami gospodarczymi i sytuacją na rynku pracy. Podstawowe
znaczenie ma zniechęcanie do przedwczesnego opuszczania rynku pracy. Ważną częścią tego
niezbędnego połączenia środków w zakresie zapewnienia przyszłej adekwatności emerytury będą
polityki promujące racjonalne pod względem kosztów i bezpieczne dodatkowe oszczędności na
czas emerytury.
W większości państw członkowskich należy zająć się problemem nierówności pod względem stanu
zdrowia i dostępu do opieki zdrowotnej, czyniąc to w ramach ograniczonych budżetów służby
zdrowia. Państwa członkowskie będą musiały znaleźć rozwiązania problemów, jakie dla ich
systemów opieki zdrowotnej stanowią starzenie się społeczeństwa oraz wzrost zapadalności na
choroby przewlekłe.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
5
PL
1.
RYNEK PRACY ORAZ TENDENCJE I WYZWANIA SPOŁECZNE W UNII
EUROPEJSKIEJ
Bezrobocie powoli spada, ale utrzymuje się na wysokim poziomie w UE-28. Mimo że stopa
bezrobocia zmniejszyła się w latach 2004–2008 o ponad 2 punkty procentowe, kryzys finansowy
i gospodarczy spowodował znaczne pogorszenie sytuacji (wykres 1). W latach 2008–2013 (dane
wyrównane sezonowo) stopa bezrobocia w UE-28 wzrosła z 7,0 % do 10,8 %. Najnowsze dane
Eurostatu pokazują, że od tamtej pory stopa bezrobocia ponownie spadła do poziomu 10,1 % we
wrześniu 2014 r. (11,5 % w SE-18). Jest to poziom najniższy od lutego 2012 r. i jest on stabilny
w porównaniu do sierpnia 2014 r. Odpowiada to bezwzględnej liczbie 24.6 mln bezrobotnych, co
stanowi spadek w porównaniu z poprzednim rokiem, w którym wynosiła 26.4 mln. Z analizy
rozwoju sytuacji poszczególnych grup na rynku pracy w czasie wynika, że stopa bezrobocia
strukturalnego młodzieży jest wyższa od średniej stopy, a także jest w większym stopniu
uzależniona od wahań cyklu koniunkturalnego. Stopa bezrobocia strukturalnego wśród osób
o niskich kwalifikacjach jest również wyższa. 2 Stopa bezrobocia wśród pracowników w starszym
wieku jest stosunkowo niska, ale w ich przypadku znalezienie pracy po jej utracie jest zwykle
trudniejsze. Stopy bezrobocia kobiet i mężczyzn są niemal podobne od 2009 r.
Wykres 1: Zmiany stóp bezrobocia w latach 2004–2013 w UE-28 (dane roczne), ogółem,
wśród młodzieży, pracowników starszych, nisko wykwalifikowanych i kobiet
Źródło: Eurostat, BAEL
2
Dotyczy to również obywateli państw trzecich oraz osób niepełnosprawnych. Stopa
bezrobocia wśród obywateli państw trzecich wynosiła w 2013 r. 21,7 % (14,3 % w 2008 r.),
natomiast wśród osób niepełnosprawnych przewyższa ona niemal dwukrotnie stopę
bezrobocia osób niepełnosprawnych.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
6
PL
Poziom bezrobocia ewoluuje w różny sposób w całej UE, ale różnice te już się nie pogłębiają.
We wrześniu 2014 r. stopy bezrobocia wahały się w przedziale od 5,0 % w Niemczech i 5,1 %
w Austrii z jednej strony do 24,0 % w Hiszpanii i 26,4 % (dane z lipca) w Grecji z drugiej strony.
W ciągu ostatniego roku bezrobocie zmniejszyło się w 21 państwach członkowskich, utrzymało się
na tym samym poziomie w jednym państwie, a wzrosło w sześciu. Największe spadki odnotowano
w Hiszpanii, Chorwacji, na Węgrzech i w Portugalii. W sześciu państwach członkowskich (Francja,
Włochy, Litwa, Luksemburg, Austria i Finlandia) nastąpił dalszy wzrost.
Bezrobocie długotrwałe wciąż rośnie. W latach 2010–2013 stopa bezrobocia długotrwałego
w UE-28 wzrosła z 3,9 % do 5,1 %. Rozwój sytuacji był szczególnie niekorzystny w Grecji
i Hiszpanii, a w nieco mniejszym stopniu też na Cyprze, natomiast znaczną poprawę sytuacji
odnotowano w trzech państwach bałtyckich. W ciągu ostatniego roku udział bezrobocia
długotrwałego w całkowitej liczbie bezrobotnych w UE-28 wzrósł z 45,3 % do 48,7 % (w SE-18
z 47,5 % do 51,5 %).
Bezrobocie długotrwałe dotyka mężczyzn, osoby młode i pracowników nisko wykwalifikowanych,
bardziej niż inne grupy na rynku pracy, a szczególnie dotkliwie odbija się na osobach
zatrudnionych w zanikających zawodach i sektorach. Ogólny stan gospodarki jest wciąż ważnym
czynnikiem decydującym o zmianach w poziomie bezrobocia długotrwałego i przepływach osób
w tej kategorii, ale wpływ tego czynnika jest też w dużej mierze uzależniony od warunków
krajowych, gdyż w niektórych państwach członkowskich (takich jak Finlandia, Niderlandy
i Szwecja) występuje wysoki odsetek powrotów do zatrudnienia, w odróżnieniu od innych państw,
takich jak Bułgaria, Grecja i Słowacja. Ogółem, jedna piąta osób długotrwale bezrobotnych w UE
nigdy nie pracowała, a trzy czwarte to osoby młode, poniżej 35. roku życia, co grozi ich
marginalizacją. 3
3
Zob. dokument „Kluczowe elementy” (Key features) opracowany przez DG EMPL
i zawierający szczegółową analizę (w przygotowaniu).
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
7
PL
Wykres 2: Stopy bezrobocia długotrwałego jako % ludności aktywnej zawodowo, UE-28
i państwa członkowskie, 2010 r. i 2013 r.
Źródło: Eurostat, BAEL
Bezrobocie młodzieży utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie, ale widoczne są oznaki
poprawy. We wrześniu 2014 r. stopa bezrobocia młodzieży (15–24 lat) w UE-28 wynosiła 21,6 %,
co stanowiło spadek o 1,9 punktu procentowego w porównaniu z poprzednim rokiem. Między
poszczególnymi państwami członkowskimi odnotowuje się znaczne różnice, mieszczące się
w przedziale od 7,6 % w Niemczech i 9,1 % w Austrii do 50,7 % (lipiec 2014 r.) w Grecji i 53,7 %
w Hiszpanii. Różnice te wprawdzie przestały się zwiększać, ale nadal są duże.
Odsetek młodzieży (w wieku 15–24 lata) niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się
(NEET) pozostaje wysoki, pomimo że w pierwszym kwartale 2014 r. kształciło się niemal 70%
młodych ludzi w UE. W wielu państwach członkowskich liczba młodzieży NEET znacznie
przewyższa najniższe poziomy zarejestrowane od 2008 r. i nadal utrzymuje się w górnych
przedziałach. Dotyczy to szczególnie niektórych państw członkowskich o najwyższych
wskaźnikach, takich jak Bułgaria, Cypr, Grecja, Hiszpania, Chorwacja, Włochy i Rumunia. Niskie,
i nadal malejące, wskaźniki odnotowuje się w Austrii, Niemczech, Danii, Luksemburgu, Holandii
i Szwecji. W 2013 r. w znacznej większości państw członkowskich poziom młodzieży NEET
utrzymywał się na poziomie przewyższającym 10 %. Wskaźniki te są nieco wyższe w przypadku
kobiet niż mężczyzn: w 2013 r. wynosiły one odpowiednio 13,2% i 12,7% (średnio 13%). Zjawisko
NEET wynika przede wszystkim ze wzrostu bezrobocia młodzieży, ale także z braku aktywności
zawodowej związanego z brakiem wykształcenia. W niektórych państwach członkowskich
(Bułgarii, Rumunii, Włoszech) odsetek nieaktywnej zawodowo młodzieży NEET przekracza 10 %.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
8
PL
Odsetek osób wcześnie kończących naukę stopniowo spada, zbliżając się do docelowego
poziomu poniżej 10 %, który ma zostać osiągnięty do 2020 r. W 2013 r. odsetek ten wynosił
12,0 % i spadł z poziomu 12,7 % w roku poprzednim, przy czym jest on wyższy wśród chłopców
(13,6 %) niż wśród dziewcząt (10,2 %). Problem wczesnego kończenia nauki jest jednak poważny,
ponieważ dotyczy około 5 mln osób, spośród których ponad 40 % to bezrobotni. W 2013 r.
w 18 państwach członkowskich odsetek ten był niższy od poziomu docelowego (10 %) określonego
w strategii „Europa 2020”. Najwyższy odsetek osób wcześnie kończących naukę, wynoszący ponad
20 %, odnotowano w Hiszpanii i na Malcie.
Europa jest na dobrej drodze do osiągnięcia celu, zgodnie z którym do 2020 r. co najmniej
40 % osób będzie miało wyższe wykształcenie. W 2013 r. odsetek osób z wyższym
wykształceniem wynosił 36,9 %, czyli o 1,2 punktu procentowego więcej niż rok wcześniej.
Odsetek ten jest najwyższy (powyżej 50 %) w Irlandii, na Litwie i w Luksemburgu. W całej UE
wykształcenie wyższe zdobywają częściej kobiety (39,9 %) niż mężczyźni (31,5 %).
Wykres 3: Odsetek młodzieży NEET w UE-28 i państwach członkowskich w drugim kwartale
2014 r. oraz najwyższe i najniższe wartości od 2008 r.
Źródło: Eurostat (BAEL; dane niewyrównane sezonowo, średnia z 4 kwartałów do II kw. 2014 r.,
obliczenia DG EMPL)
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
9
PL
Współczynniki aktywności zawodowej utrzymały się na dobrym poziomie w latach kryzysu
w większości państw członkowskich, przede wszystkim ze względu na rosnący odsetek
aktywności zawodowej pracowników starszych (w wieku 55–64 lat) i kobiet. Między I kw. 2008 r.
a I kw. 2014 r. współczynnik aktywności zawodowej w UE-28 dla osób w wieku 15–64 lat wzrósł
z 70,3 % do 72,0 % pomimo znacznego zróżnicowania sytuacji w poszczególnych państwach.
Największy wzrost tego współczynnika odnotowano w Republice Czeskiej, na Węgrzech, Litwie,
w Luksemburgu, na Malcie i w Polsce, natomiast największy spadek – w Danii (lecz z bardzo
wysokiego poziomu) i w Irlandii. Mimo że współczynnik aktywności zawodowej kobiet wzrósł,
nadal jest on znacznie niższy niż w przypadku mężczyzn: w pierwszym kwartale 2014 r. o 11,7
punktu procentowego (odnośne wskaźniki dla mężczyzn i kobiet wyniosły, odpowiednio, 77,9 %
i 66,2 %). Różnice we współczynnikach aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn są szczególnie
duże w Grecji i we Włoszech. W niektórych innych państwach, takich jak Austria, Niemcy
i Niderlandy, występują co prawda wysokie wskaźniki aktywności zawodowej kobiet, lecz
powszechne w tej grupie jest zatrudnienie w niepełnym wymiarze godzin.
Kształtowanie się wskaźnika zatrudnienia w UE nadal wykazuje tendencję spadkową,
a osiągnięcie głównego celu strategii „Europa 2020”, który zakłada zatrudnienie wśród kobiet
i mężczyzn w wieku 20–64 lat na poziomie 75 %, wymagałoby zdecydowanego odwrócenia tej
tendencji. Od początku kryzysu wskaźniki zatrudnienia w UE-28 spadły o prawie 1,5 punktu
procentowego, z najwyższego poziomu w 2008 r. do 68,4 % w pierwszym kwartale 2014 r. Zmiany
zachodzące wśród państw członkowskich są dość zróżnicowane (wykres 4). Między pierwszymi
kwartałami 2008 r. i 2013 r. wzrost zatrudnienia był szczególnie niekorzystny w kilku państwach
południowoeuropejskich, państwach bałtyckich, Bułgarii i Irlandii. Znaczny wzrost odnotowano
w Luksemburgu i na Malcie, a w mniejszym stopniu w Niemczech. W ciągu ostatniego roku
zmiany te były bardziej umiarkowane, a zatrudnienie wzrosło także w kilku krajach, które osiągnęły
słabe wyniki we wcześniejszych latach.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
10
PL
Zmiany w zakresie zatrudnienia rozkładają się nierówno. Mimo że wskaźniki zatrudnienia
mężczyzn (20–64 lat) spadły o ponad 3 punkty procentowe między pierwszym kwartałem 2008 r.
a pierwszym kwartałem 2014 r. (z 77,4 % do 74 %), to zatrudnienie kobiet obniżyło się tylko
minimalnie, a w ostatnim roku nawet nieznacznie wzrosło (o 0,8 p.p.). Dość istotny wzrost
odnotowano wśród pracowników w starszym wieku (o 6,2 punktu procentowego od pierwszego
kwartału 2008 r., do poziomu 50,9 % na początku 2014 r., przy znacznym wzroście w Belgii,
Niemczech, Francji, na Węgrzech, we Włoszech, w Luksemburgu, Niderlandach i w Polsce),
a w szczególności wśród starszych kobiet (o 8,4 punktu procentowego). Patrząc z perspektywy
wykształcenia, spadek wskaźnika zatrudnienia był największy wśród osób o niższych
kwalifikacjach, a mniej więcej podobny wśród osób o średnich lub wyższych kwalifikacjach.
Wskaźnik zatrudnienia obywateli państw trzecich (20–64 lat) w UE-28 spadł z 62,4% do 55,4% r.
od pierwszego kwartału 2008 r. do pierwszego kwartału 2014 r. Jeśli chodzi o tendencje pod
względem zatrudnienia w rozbiciu na sektory, udział sektora usług nadal rośnie na niekorzyść
zatrudnienia w przemyśle i rolnictwie. Udziały te wynoszą obecnie mniej więcej 72,5 %, 22,5 %
i 5 %. Mimo że w latach kryzysu panowały warunki niekorzystne dla stałego zatrudnienia,
największe obciążenie związane z dostosowaniem przypadło głównie na pracę tymczasową
(nieprzedłużaną). Ponadto poziom zatrudnienia w pełnym wymiarze godzin spadł o ok. 8,1 mln
osób między pierwszym kwartałem 2008 r. a pierwszym kwartałem 2014 r. W ostatnich latach
odnotowano natomiast stały wzrost liczby zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin, tj. o 4 mln
od pierwszego kwartału 2008 r.
Wykres 4: Wzrost zatrudnienia (liczba osób zatrudnionych, w wieku 20–64 lat) od I kw.
2008 r. w podziale na państwa członkowskie
Źródło: Eurostat, rachunki narodowe, obliczenia DG EMPL; dane wyrównane sezonowo
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
11
PL
W przyszłości wskaźnik zatrudnienia prawdopodobnie nieznacznie wzrośnie, głównie ze
względu na przewidywany wzrost PKB. W perspektywie średnioterminowej niektóre tendencje
doprowadzą do dalszego wzrostu zatrudnienia, zwłaszcza w niektórych obszarach 4. Postęp
technologiczny przyczyni się do tworzenia miejsc pracy w sektorze ICT (oczekuje się, że liczba
nieobsadzonych miejsc pracy dla specjalistów ICT do 2020 r. wyniesie nawet 900 000 5), podczas
gdy starzenie się społeczeństwa, pomimo obecnych i przyszłych ograniczeń w budżecie na
publiczną opiekę zdrowotną, prawdopodobnie spowoduje wzrost zapotrzebowania na pracowników
służby zdrowia i usługi zdrowotne w perspektywie średnioterminowej. Oprócz tego ekologizacja
gospodarki może doprowadzić do wzrostu liczby zielonych miejsc pracy 6. W innych sektorach
uzależnionych od nowoczesnych technologii, takich jak sektor transportowy, również konieczne
będzie zatrudnienie dużej liczby pracowników o średnich lub wysokich kwalifikacjach, w związku
ze wzrostem odnotowywanym w lotnictwie i transporcie pasażerskim 7 oraz z uwagi na
spodziewane odejście z sektora transportu dużej części starszych pracowników do 2020 r.
4
5
6
7
Zob. dokument roboczy służb Komisji: „Wykorzystanie potencjału ICT w zakresie
zatrudnienia” z 18.4.2012 r., SWD(2012) 96; dokument roboczy służb Komisji w sprawie
planu działania dotyczącego pracowników opieki zdrowotnej w UE z 18.4.2012 r.,
SWD(2012) 93 oraz dokument roboczy służb Komisji: „Wykorzystanie potencjału
ekologicznego wzrostu gospodarczego w zakresie zatrudnienia” z 18.4.2012 r., SWD(2012)
92.
Zob. „Umiejętności cyfrowe potrzebne do pracy w Europie: mierzenie i kontynuacja
postępów” (sprawozdanie sporządzone dla Komisji Europejskiej), Empirica Gesellschaft für
Kommunikations- und Technologieforschung mbH, Bonn, luty 2014 r.
Zob. także komunikat Komisji: „Inicjatywa w zakresie zielonego zatrudnienia: pełne
wykorzystanie potencjału zielonej gospodarki pod względem tworzenia miejsc pracy”
z 2.7.2014 r., COM(2014) 446.
Zob. http://ec.europa.eu/transport/modes/air/index_en.htm.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
12
PL
Małe i średnie przedsiębiorstwa są tradycyjnie postrzegane jako siła napędowa wzrostu
zatrudnienia, przy czym niektóre badania pokazują, że w latach 2002–2010 85 % nowych miejsc
pracy w UE zostało utworzonych przez MŚP. 8 Natomiast w latach 2010–2013 zatrudnienie w MŚP
w UE spadło o 0,5 %. Po wyłączeniu sektora budownictwa, w którym zatrudnienie znalazł co
siódmy pracownik MŚP w 2008 r., wskaźnik ten wzrasta o 0,3 %, ale jest to niewielki wzrost
w porównaniu ze wzrostem o 2 % w przypadku dużych przedsiębiorstw.
W wielu państwach członkowskich dostępność kredytów dla sektora niefinansowego pozostaje jak
dotąd niewielka, a wpływ na to mają czynniki po stronie podaży, jak i popytu, takie jak
restrukturyzacja sektora i jego oddłużenie, które były skutkami kryzysu finansowego. Ponadto
stopy procentowe naliczane przez banki przy udzielaniu kredytów w szczególnie narażonych
państwach członkowskich pozostają wysokie pomimo niedawnych działań EBC, wpływających
głównie na sytuację MŚP. Ograniczony dostęp do finansowania może także ograniczać liczbę nowo
powstających przedsiębiorstw, co jest niepokojące z uwagi na fakt, że wśród MŚP młode
przedsiębiorstwa zapewniają większą część wzrostu zatrudnienia netto. Odnotowywany od 2010 r.
brak dynamiki we wzroście zatrudnienia wśród MŚP świadczy o tym, że zastosowanie właściwych
rozwiązań dla problemów sektora finansowego może mieć wpływ na zatrudnienie. Polityka, która
wspiera tworzenie nowych przedsiębiorstw, ma także duży wpływ na zatrudnienie.
8
Zob. „Czy MŚP oferują więcej miejsc pracy i czy są one lepsze?”, EIM Business & Policy
Research, Zoetermeer, listopad 2011 r. Inne publikacje, np.: J. Haltiwanger & R.S. Jarmin &
J. Miranda, 2013 "Kto tworzy miejsca pracy? Małe – duże – młode” (The Review of
Economics and Statistics, MIT Press, tom 95(2)) nie znajdują stałego związku między
wielkością firmy a wzrostem zatrudnienia, gdy weźmie się pod uwagę rok założenia firmy.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
13
PL
Segmentacja rynku pracy w dalszym ciągu jest znaczna w kilku państwach członkowskich.
Zatrudnienie młodzieży charakteryzuje się wysokim udziałem zarówno zatrudnienia
tymczasowego, jak i zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin, które wyniosły w pierwszym
kwartale 2014 r., odpowiednio, 42,4 % i 31,9 % (zatrudnienia ogółem). Dla porównania, w całej
populacji zatrudnionych odsetek pracowników tymczasowych i zatrudnionych w niepełnym
wymiarze godzin był znacznie niższy i wyniósł, odpowiednio, około 13 % i 19 %. Dużo więcej
kobiet niż mężczyzn pracuje w niepełnym wymiarze godzin. W pierwszym kwartale 2014 r.
częstość występowania pracy w niepełnym wymiarze godzin wynosiła 32 % wśród kobiet, a tylko
8,3 % wśród mężczyzn, przy czym w Austrii, Belgii, Niemczech, Niderlandach i Zjednoczonym
Królestwie odsetek kobiet pracujących w niepełnym wymiarze godzin wynosi ponad 40 %.
W obecnej sytuacji makroekonomicznej praca tymczasowa i praca w niepełnym wymiarze godzin,
jako rozwiązania w pewnym stopniu wymuszone 9, mogą przyczynić się do tworzenia miejsc pracy
i w perspektywie średnio- bądź długoterminowej mogą być one krokiem w kierunku zawierania
umów o pracę na czas nieokreślony lub umów o pracę w pełnym wymiarze godzin (np.
w przypadku młodzieży). Segmentacja widoczna jest także w utrzymującym się zróżnicowaniu
wynagrodzenia ze względu na płeć oraz niskich wskaźnikach przechodzenia z mniej na bardziej
chronione formy zatrudnienia 10.
Dopasowanie umiejętności do potrzeb rynku pracy pogorszyło się w kilku państwach
członkowskich. Mimo że w ostatnich kilku latach liczba wolnych etatów utrzymała się średnio na
dość stabilnym poziomie, bezrobocie wzrosło, co wskazuje na pogorszenie się dopasowania
umiejętności do potrzeb rynku pracy. Na podstawie krzywej Beveridge’a (wykres 5) widać, że
niedopasowanie umiejętności do potrzeb rynku pracy jest coraz większe od mniej więcej połowy
2011 r. 11 Zmiany w państwach członkowskich świadczą o tym, że dopasowanie umiejętności do
potrzeb rynku pracy pogorszyło się w większości państw członkowskich, choć Niemcy są tu
chlubnym wyjątkiem. Ta ogólna niekorzystna tendencja wynika przede wszystkim z gwałtownych
spadków popytu na pracę i z coraz większego niedopasowania umiejętności 12, co świadczy o tym,
że brak możliwości na rynku pracy w związku z kryzysem gospodarczym wywołuje efekt histerezy,
któremu należy przeciwdziałać poprzez inwestowanie w kapitał ludzki i skuteczniejsze
dopasowanie.
9
10
11
12
Na przykład wymuszona praca w niepełnym wymiarze godzin (jako odsetek pracy
w niepełnym wymiarze godzin ogółem) w UE-28 wzrosła w 2013 r. do 29,6 % z 25,3 %
w 2008 r.
Skutki segmentacji nie mogą być jednak łączone wyłącznie z formami zatrudnienia, gdyż
znaczenie może tu mieć także dyskryminacja ze względu na płeć.
Krzywa Beveridge'a, zwana też krzywą UV, stanowi graficzne przedstawienie stosunku
między bezrobociem a wskaźnikiem wakatów (liczbą nieobsadzonych stanowisk wyrażoną
jako odsetek liczby ludności aktywnej zawodowo). Krzywa ta opada w dół, gdyż wyższa
stopa bezrobocia zwykle występuje wraz z niższym wskaźnikiem wakatów. Gdyby z czasem
zaczęła ona rosnąć, wówczas określony poziom wakatów wiązałby się z coraz wyższym
bezrobociem, co wskazywałoby na zmniejszającą się skuteczność dopasowania na rynku
pracy.
„Zmiany na rynku pracy w Europie w 2013 r.” (Labour Market Developments in Europe,
2013), Komisja Europejska.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
14
PL
Wykres 5: Krzywa Beveridge'a, UE-28, I kw. 2008 – I kw. 2014
Źródło: Eurostat; BAEL oraz służby Komisji, badania koniunktury gospodarczej i konsumentów
(BCS); dane wyrównane sezonowo. Uwaga: LSI (oś pionowa) oznacza „wskaźnik niedoboru
pracowników”, który został opracowany na podstawie badań BCS (odsetek zakładów
produkcyjnych wskazujących na niedobór pracowników jako czynnik ograniczający produkcję);
UR oznacza „stopę bezrobocia”.
Zwiększająca się w czasie kryzysu liczba osób bezrobotnych, rosnący odsetek długotrwale
bezrobotnych oraz wynikający z tego spadek skuteczności dopasowania stanowią poważne
wyzwania dla aktywnych polityk rynku pracy i publicznych służb zatrudnienia.
Mobilność siły roboczej wewnątrz UE jest wciąż ograniczona, szczególnie jako odsetek całego
rynku pracy w UE. Mimo że co czwarty obywatel UE twierdzi, że rozważa podjęcie pracy w innym
państwie UE w ciągu następnych dziesięciu lat, do 2013 r. tylko 3,3 % ludności aktywnej
zawodowo mieszkało w innym państwie członkowskim. Różnice między państwami są jednak dość
istotne (wykres 6). Ze względu na znaczne różnice pod względem stopy bezrobocia między
państwami członkowskimi UE, rosnąca liczba osób wyrażających chęć zamieszkania w innym kraju
częściowo zmaterializowała się w postaci zwiększonej mobilności obserwowanej od 2011 r., choć
tylko w niewielkim stopniu i niewystarczającym, aby zapewnić rzeczywistą rolę równoważącą na
wszystkich rynkach pracy w UE. 13
13
Szczegółowa analiza znajduje się w dokumencie „Kluczowe elementy” (Key features), DG
EMPL.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
15
PL
Wykres 6: Wskaźnik mobilności w podziale na państwa członkowskie według liczby lat
pobytu, 2013 r.
Źródło: Eurostat, BAEL (obliczenia DG EMPL); Uwagi: Wskaźnik mobilności to liczba obywateli
w wieku produkcyjnym, którzy w 2013 r. mieszkali w innym państwie członkowskim, wyrażona
jako odsetek ludności w wieku produkcyjnym w państwie ich obywatelstwa. Dane dotyczące MT
i SI są zbyt małe, aby mogły być wiarygodne. Dane dotyczące CY, DK, EE, FI, LU i SE nie są
wiarygodne ze względu na zbyt małą próbę.
Należy nadal zwiększać podaż umiejętności. Niektóre tendencje, w szczególności globalizacja
i zmiana technologiczna (promująca wysokie kwalifikacje), doprowadziły do stopniowych zmian
względnego popytu na umiejętności na poszczególnych poziomach. Zmieniło się ponadto względne
znaczenie poszczególnych rodzajów umiejętności; zarówno umiejętności powiązane z ICT, jak
i tzw. umiejętności miękkie, na przykład zdolności komunikacyjne, zyskały na znaczeniu
w kontekście wielu zawodów.
Mimo że średni poziom wykształcenia wzrósł, umiejętności pracowników nie nadążają za wzrostem
wymagań. Wskutek takich zmian we względnym popycie na umiejętności i ich podaży szanse
zatrudnienia osób wysoko wykwalifikowanych są większe niż w przypadku osób ze średnimi
i niskimi kwalifikacjami. Prognozy dotyczące rynku pracy potwierdzają tę tendencję na
nadchodzące lata 14.
14
Na przykład „Przyszłe zapotrzebowanie na umiejętności oraz ich podaż na rynkach pracy
w Europie” (Future Skills Supply and Demand in Europe), Cedefop.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
16
PL
Potencjałowi wzrostu w Europie zagrażają słabości strukturalne występujące w europejskim
zasobie umiejętności. Według najnowszych danych 15 około 20 % osób w wieku produkcyjnym ma
bardzo niski poziom umiejętności, a w niektórych państwach (Hiszpanii, Włoszech) odsetek ten jest
jeszcze wyższy. Tylko w kilku państwach (Estonii, Finlandii, Niderlandach i Szwecji) odnotowano
duży odsetek osób z bardzo wysokim poziomem umiejętności; a większość państw europejskich
nawet nie zbliżyła się do czołówki państw spoza Europy (takich jak Japonia czy Australia). Dane
dotyczące wydatków publicznych potwierdzają rosnące ryzyko niedoboru inwestycji w kapitał
ludzki. Europa nie inwestuje skutecznie w edukację i umiejętności, co zagraża jej konkurencyjności
w perspektywie średniookresowej oraz zmniejsza szanse jej pracowników na rynku pracy.
Dziewiętnaście państw członkowskich ograniczyło wartość bezwzględną wydatków na edukację,
natomiast 14 państw członkowskich zmniejszyło względny udział PKB w inwestycjach w edukację.
Zmiany wysokości wynagrodzeń pomagają przywrócić równowagę. W okresie poprzedzającym
kryzys kilka państw członkowskich odnotowało znaczny wzrost nominalnego jednostkowego
kosztu pracy, szczególnie Łotwa, Rumunia, a w mniejszym stopniu też Estonia, Litwa, Bułgaria
i Irlandia (wykres 7). Ze względu na kryzys wzrost nominalnego jednostkowego kosztu pracy
w tych państwach, z wyjątkiem Bułgarii, był znacznie skromniejszy począwszy od 2009 r.,
w Irlandii, na Litwie i Łotwie był on ujemny, a w Rumunii tylko nieznacznie powyżej zera. Także
w Grecji i Hiszpanii nominalny jednostkowy koszt pracy zmalał wskutek kryzysu, pomimo wzrostu
we wcześniejszych latach. W Niemczech schemat ten jest inny, ponieważ jest to jedyne państwo
członkowskie, w którym nominalny jednostkowy koszt pracy zmalał (choć nieznacznie) przed
kryzysem, a następnie wzrósł w ostatnich latach. Umiarkowany wzrost nominalnego jednostkowego
kosztu pracy (silniejszy przed kryzysem) zaobserwowano także w Belgii, Szwecji, Niderlandach,
Austrii i Finlandii. Odwrócenie tendencji w państwach członkowskich o niestabilnej sytuacji
z jednej strony oraz w krajach z nadwyżką z drugiej sprzyjało przywróceniu równowagi
zewnętrznej, która była szczególnie potrzebna w strefie euro. Ważne jest, aby zmiany wysokości
wynagrodzeń w dalszym ciągu sprzyjały dążeniu do równowagi zewnętrznej oraz ograniczeniu
bezrobocia i aby odzwierciedlały wzrost wydajności w perspektywie długoterminowej. Jeśli
odnotowany ostatnio wzrost wynagrodzeń w państwach posiadających nadwyżkę utrzyma się, może
to wzmocnić niedostatecznie wysoki łączny popyt. 16
15
16
W październiku 2013 r. OECD i Komisja opublikowały wyniki nowego badania dotyczącego
umiejętności dorosłych (PIAAC), Komisja Europejska, OECD.
Zob. np. „Czy łączny popyt jest uzależniony od wynagrodzenia czy zysku? Skutki krajowe
I globalne” (Is Aggregate Demand Wage-Led or Profit-Led? National and Global Effects),
Międzynarodowe Biuro Pracy, Warunki pracy i zatrudnienia, seria nr 40, Genewa, 2012 r.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
17
PL
Wykres 7: Wzrost nominalnego jednostkowego kosztu pracy w UE-28, średnia zmiana rok do
roku, 2003–2008 i 2009–2013
Źródło: Eurostat, rachunki narodowe
Obniżenie jednostkowego kosztu pracy i ograniczenie wzrostu płac zbyt powoli
i niedostatecznie przełożyło się na obniżki cen. To niepełne przełożenie można częściowo
wyjaśnić jednoczesnym wzrostem podatków pośrednich i cen urzędowych w wyniku konsolidacji
budżetowej. 17 Obniżenie nominalnego jednostkowego kosztu pracy w kontekście wysokich cen
doprowadziło do zmniejszenia udziału pracy w uzyskanym dochodzie w kilku państwach
członkowskich, a zwłaszcza w Grecji, Hiszpanii, Irlandii i Portugalii. Wynikającemu z tego
wzrostowi marż zysku nie towarzyszył (jak dotąd) równie wysoki wzrost inwestycji.
Klin podatkowy pozostaje wysoki w wielu państwach członkowskich. Wysoki, a w niektórych
przypadkach rosnący klin podatkowy, szczególnie w przypadku osób o niskich dochodach i osób
będących drugimi żywicielami rodziny, stanowi poważny problem w wielu państwach
członkowskich. Na przykład w przypadku osób o niskich dochodach (zarabiających 67 % średniego
wynagrodzenia) po zmniejszeniu klina podatkowego w latach 2008–2010 w większości państw,
w trzech kolejnych latach w prawie wszystkich państwach członkowskich nastąpił jego wzrost.
W 2013 r. klin podatkowy sięgał od 20 % lub mniej na Malcie (2012 r.) i w Irlandii do ponad 45 %
w Belgii, Niemczech, Francji i na Węgrzech 18.
17
18
Zob. „Kwartalne sprawozdanie na temat strefy euro” (Quarterly Report on the Euro Area),
Komisja Europejska, tom 12, nr 3, 2013 r.
Dane te nie odzwierciedlają ukierunkowanych ulg podatkowych.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
18
PL
Zmiany całkowitego klina podatkowego były związane głównie z podatkiem dochodowym od osób
fizycznych (PIT), przy czym wzrost stopy odnotowano w 15 z 21 państw członkowskich (wykres
8). Podwyżki PIT (przynajmniej w przypadku gospodarstw domowych tego właśnie rodzaju
i osiągających 67 % średniego wynagrodzenia) były szczególnie wysokie w Portugalii i na
Węgrzech, natomiast został on znacznie obniżony w Zjednoczonym Królestwie i w Grecji. Biorąc
pod uwagę PIT oraz składki na ubezpieczenia społeczne opłacane przez pracowników, obciążenie
pracowników wzrosło w 10 państwach członkowskich, nie dotyczy to natomiast obciążenia
pracodawców (w 3 państwach, w których podwyższono obciążenia podatkowe). Ogólnie rzecz
biorąc, poziom składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez pracodawców utrzymuje się na
mniej więcej stabilnym poziomie w większości państw członkowskich z kilkoma wyjątkami;
stosunkowo duży wzrost odnotowano w Polsce i na Słowacji, natomiast we Francji poziom tych
składek dość znacznie się obniżył.
Wykres 8: Zmiana wysokości całkowitego klina podatkowego w latach 2011–2013 w podziale
na elementy składowe (67 % średniego wynagrodzenia, osoba stanu wolnego, bez dzieci)
Źródło: Baza danych Komisji i OECD dotycząca podatków i świadczeń; Uwaga: Dane dotyczące
państw nienależących do OECD (BG, CY, HR, LV, LT, MT i RO) nie są dostępne.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
19
PL
Zwalczanie pracy nierejestrowanej jest dla niektórych państw członkowskich wyzwaniem.
Praca nierejestrowana obejmuje szereg różnych rodzajów działalności, od pracy nierejestrowanej
w zarejestrowanym przedsiębiorstwie do pracy nielegalnej wykonywanej przez osoby pracujące na
własny rachunek, ale nie obejmuje pracy z wykorzystaniem nielegalnych towarów lub usług. Praca
nierejestrowana ma kilka niekorzystnych skutków. Z perspektywy makroekonomicznej uszczupla
ona dochody podatkowe (podatek dochodowy i VAT) oraz osłabia finansowanie systemów
zabezpieczenia społecznego. Z perspektywy mikroekonomicznej praca nierejestrowana i inne
nietypowe formy zatrudnienia, takie jak pozorne samozatrudnienie, zakłócają uczciwą konkurencję
między przedsiębiorstwami, torując drogę dla dumpingu socjalnego, co z kolei hamuje tworzenie
regularnego zatrudnienia objętego pełną ochroną socjalną. Powoduje ona także niewydajność
produkcyjną, ponieważ nieformalne przedsiębiorstwa zazwyczaj unikają korzystania ze
sformalizowanych usług i nakładów (np. kredytów) i nie rozwijają się należycie. Chociaż w pełni
wiarygodne dane dotyczące zasięgu szarej strefy i pracy nierejestrowanej nie są łatwo dostępne,
przybliżone dane wskazują, że w niektórych państwach członkowskich zjawiska te stanowią
problem 19. Ponadto zakres pracy nierejestrowanej może rosnąć wskutek kilku tendencji społecznoekonomicznych, takich jak realokacja sektorowa i internacjonalizacja gospodarki, ograniczenie
standardowych form pracy i trudna sytuacja społeczna w niektórych państwach członkowskich.
Mimo że zmiany w sytuacji gospodarczej zwykle w różny sposób dotykają różne części
społeczeństwa, poziom nierówności społecznych wzrósł w wielu państwach członkowskich.
Chociaż w latach 2008–2013 średni współczynnik S80/S20 20 w UE utrzymał się na stałym
poziomie, odnotowuje się duże rozproszenie, jak i pogłębiające się różnice pomiędzy państwami
członkowskimi pod względem nierówności w dochodach (wykres 9). Nierówności te pogłębiły się
w większości południowych państw członkowskich (w Hiszpanii, Grecji, Włoszech i na Cyprze),
a także w Chorwacji, Danii i na Węgrzech. Największe nierówności w UE-28 występują
w Bułgarii, Grecji, Rumunii, Hiszpanii, na Łotwie, Litwie i w Portugalii. Pomimo niedawnej
poprawy sytuacji, nierówności były szczególnie niepokojące na Łotwie i w Rumunii, ulegając
dalszemu wzrostowi w tych państwach członkowskich, w których poziom nierówności społecznych
był już poprzednio najwyższy w Unii Europejskiej (zob. również wykres 9 w rozdziale 3).
19
20
Zob. np. Eurofound (2013), „Zwalczanie pracy nierejestrowanej w 27 państwach
członkowskich Unii Europejskiej i Norwegii: podejście i środki stosowane od 2008 r.”
(Tackling Undeclared Work in 27 European Union Member States and Norway: Approaches
and Measures Since 2008), Eurofound, Dublin; Hazans, M. (2011), „Pracownicy nieformalni
w Europie” (Informal Workers Across Europe), referat 5912, Bank Światowy, Waszyngton.
Wskaźnik zróżnicowania kwintylowego lub współczynnik S80/S20 to miara nierówności
rozkładu dochodów. Obliczany jest jako iloraz całkowitego dochodu uzyskiwanego przez
20 % populacji o najwyższych dochodach (górna grupa kwintylowa) oraz całkowitego
dochodu uzyskiwanego przez 20 % populacji o najniższych dochodach (dolna grupa
kwintylowa). Wszystkie dochody są ujęte jako ekwiwalentne dochody do dyspozycji.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
20
PL
Wykres 9: Nierówność rozkładu dochodów (S80/S20; wskaźnik zróżnicowania kwintylowego),
2008-2013
Źródło: Eurostat, europejskie badanie warunków życia ludności (EU-SILC) dotyczące finansowych
lat odniesienia 2012 i 2007, z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa (rok, w którym
przeprowadzono badanie) i Irlandii (12 miesięcy przed badaniem); Uwaga: * IE 2012; dane za rok
2008 nie są dostępne dla UE-28
Wskaźnik zagrożenia ubóstwem i wykluczeniem społecznym znacznie wzrósł w wielu
państwach członkowskich, a dysproporcje między państwami członkowskimi są coraz
większe. Od początku kryzysu w 2008 r. do 2013 r. liczba Europejczyków zagrożonych ubóstwem
lub wykluczeniem społecznym niepokojąco wzrosła, aż o 4,79 mln (z wyłączeniem Chorwacji), do
poziomu, który w 2013 r. odpowiadał 24,5 % ludności UE-28 (wykres 10).
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
21
PL
Wykres 10: Kształtowanie się wskaźników zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem
społecznym (AROPE) w latach 2008-2013
Źródło: Eurostat, europejskie badanie warunków życia ludności (EU-SILC) dotyczące roku
finansowego 2012 Uwaga: * – dane za 2012 r. (dane za 2013 r. nie są jeszcze dostępne). Dane za
2008 r. nie są dostępne dla HR i UE-28, dane dotyczące zagrożenia ubóstwem dla IE dotyczą roku
2012; finansowy rok odniesienia jest rokiem kalendarzowym poprzedzającym rok badania (2012
i 2007), z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa (rok badania) i Irlandii (12 miesięcy
poprzedzających badanie). Podobnie wskaźnik bardzo małej intensywności pracy dotyczy
poprzedniego roku kalendarzowego (2012 i 2007), natomiast w przypadku poważnej deprywacji
materialnej dane dotyczą roku bieżącego (2013 i 2008).
Zmiany w poziomie ubóstwa znacząco się różnią w zależności od kohorty wiekowej. Ogólnie
rzecz biorąc, ludność w wieku produkcyjnym została najciężej dotknięta kryzysem (wykres 11;
także wykres IV w rozdziale 3), głównie ze względu na rosnący poziom bezrobocia, małą
intensywność pracy wśród gospodarstw domowych oraz ubóstwo pracujących. W 2013 r. około
51,8 mln osób w wieku produkcyjnym w UE-28 było zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem
społecznym, zaś 31,5 mln osób (10%) znajdowało się w sytuacji poważnej deprywacji materialnej.
W 2013 r. 11,2% ludności w wieku 18–59 lat żyło w gospodarstwie domowym bez osób
pracujących.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
22
PL
Wykres 11: Kształtowanie się wskaźników zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem
społecznym od 2005 r. w UE-28 – ogółem oraz z podziałem na dzieci (0–17), ludność w wieku
produkcyjnym (18–64) i osoby starsze (65+)
Źródło: Eurostat, EU-SILC (europejskie badanie warunków życia ludności) 2013; Uwaga: W latach
2005–2009 średnia dla UE-27, w latach 2010–2013 średnia dla UE-28.
Osoby starsze (65+) są zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w stosunkowo
mniejszym stopniu, ponieważ wskaźnik ich zagrożenia zmalał w większości państw członkowskich,
przy czym kobiety są nadal bardziej zagrożone ubóstwem w starszym wieku niż mężczyźni. Ta
względna poprawa niekoniecznie jest odzwierciedleniem zmiany w rzeczywistym dochodzie osób
starszych, ale wynika przede wszystkim z faktu, że emerytury są w dużej mierze niezmienne,
natomiast w dochodach ludności w wieku produkcyjnym obserwuje się stagnację lub spadek.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
23
PL
Od 2008 r. dzieci są w coraz większym stopniu zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem
społecznym, gdyż pogorszyła się sytuacja ich rodziców (w większości w wieku produkcyjnym).
W porównaniu z 2008 r. dotyczy to ponad 20 państw członkowskich, gdzie gospodarstwa domowe
osób samotnie wychowujących dzieci są zagrożone ubóstwem i wykluczeniem społecznym (UE-28:
49,7 % w 2012 r.), a więc ponad dwukrotnie bardziej niż rodziny z dwiema osobami dorosłymi.
Znacznie wyższy wskaźnik zagrożenia ubóstwem wśród gospodarstw domowych osób samotnie
wychowujących dzieci odnotowuje się we wszystkich państwach członkowskich i sięga on od 36 %
w Finlandii i Republice Czeskiej do 72,2 % w Bułgarii i 62% na Łotwie. Podobnie rodziny z co
najmniej trojgiem dzieci są w dużo większym stopniu zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem
społecznym (w UE-28: 32,2 %) niż ludność ogółem. Pogorszenie się warunków panujących na
rynku pracy podczas kryzysu dotknęło bardziej bezpośrednio mężczyzn w wieku produkcyjnym.
Niemniej jednak kobiety w dalszym ciągu są bardziej zagrożone (stałym) ubóstwem lub
wykluczeniem niż mężczyźni, co wynika z przerw w pracy zawodowej i pracy w niepełnym
wymiarze godzin (z wyboru lub z konieczności).
Zagrożenie ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w 2013 r. było znacznie wyższe (40,6 %)
wśród obywateli państw trzecich (w wieku 18–64 lata) niż wśród obywateli UE (24,2 %). Średni
rzeczywisty wzrost dochodu do dyspozycji gospodarstw domowych brutto w UE poprawił się
do końca 2013 r. po prawie czterech latach stałych spadków (zob. też rozdział 3 zawierający
omówienie zmian w dochodzie do dyspozycji gospodarstw domowych brutto). Wynikało to ze
wzrostu dochodów osiąganych na rynku (wynagrodzenie pracowników, wynagrodzenie osób
samozatrudnionych i dochody z tytułu własności), którym towarzyszył wzrost świadczeń
społecznych przekazywanych gospodarstwom domowym 21. Nie wiadomo jeszcze, czy uda się
utrzymać poprawę odnotowaną w 2013 r., ponieważ tworzenie miejsc pracy jest nadal
umiarkowane, wpływ systemów podatkowo-socjalnych pozostaje niewielki, a najnowsze dane za
2014 r. wskazują na kolejny spadek (wykres 12).
21
Więcej informacji znajduje się w Kwartalnym przeglądzie dotyczącym zatrudnienia i sytuacji
społecznej w UE (EU Employment and Social Situation Quarterly Review), czerwiec 2014 r.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
24
PL
Wykres 12: Rzeczywisty wkład elementów składowych we wzrost dochodu brutto do
dyspozycji gospodarstw domowych
Źródło: Eurostat, rachunki narodowe; dane niewyrównane sezonowo; (obliczenia DG EMPL)
Wzrost rzeczywistego GDHI dla UE został oszacowany przez DG EMPL i obejmuje państwa
członkowskie, dla których są dostępne dane kwartalne. Nominalne wartości GDHI są przeliczane na
rzeczywisty GDHI przy użyciu deflatora (indeks cen) spożycia w sektorze gospodarstw domowych.
Wzrost rzeczywistego GDHI jest średnią ważoną wzrostu rzeczywistego GDHI w państwach
członkowskich.
Skutki dystrybucyjne zmian w systemach podatkowych i systemach świadczeń w ostatnich
latach znacznie się różniły w poszczególnych krajach 22. W zależności od struktury systemów
podatkowych i systemów świadczeń wprowadzane w nich zmiany miały różny wpływ na sytuację
gospodarstw domowych o wysokich i niskich dochodach. Regresywne skutki w kilku państwach
dodatkowo utrudniły warunki życia panujące przede wszystkim w gospodarstwach domowych
o niskich dochodach. Innym państwom członkowskim – dzięki zwróceniu baczniejszej uwagi na
profil dystrybucyjny wprowadzanych zmian w systemie podatkowym i systemie świadczeń – udało
się uniknąć nieproporcjonalnego wpływu na gospodarstwa domowe o niskich dochodach. Takie
różnice w skutkach dystrybucyjnych wystąpiły niezależnie od różnic w ogólnych rozmiarach
dostosowań.
22
Kwartalny przegląd dotyczący zatrudnienia i sytuacji społecznej w UE, marzec 2014 r.
Dodatek na temat tendencji w wydatkach socjalnych (2014).
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
25
PL
Ogólnie rzecz biorąc, po osiągnięciu poziomu maksymalnego w 2009 r. wskaźniki wzrostu
wydatków socjalnych wykazują wartości ujemne od 2011 r. Na wczesnym etapie kryzysu
(do 2009 r.) wzrost wydatków socjalnych wynikał głównie ze wzrostu wydatków związanych
z bezrobociem, lecz także – w mniejszym stopniu – z innych funkcji (zwłaszcza z wypłaty rent
i emerytur oraz świadczeń zdrowotnych). W 2010 r. wzrost wydatków socjalnych osłabł,
odzwierciedlając połączenie wygasania budżetowych środków stymulacyjnych oraz standardowego
procesu stopniowego wycofywania automatycznej stabilizacji w krajach doświadczających
ożywienia gospodarczego. Od 2011 r. wydatki socjalne, zwłaszcza na świadczenia rzeczowe
i usługi, zmalały pomimo dalszego pogorszenia warunków gospodarczych i społecznych (wykres
13). 23
Wykres 13: Wkład we wzrost realnych publicznych wydatków socjalnych w UE w postaci
świadczeń pieniężnych i rzeczowych (w latach 2001–2012)
Źródło: Rachunki narodowe (obliczenia DG EMPL).
23
Więcej informacji znajduje się w Kwartalnym przeglądzie dotyczącym zatrudnienia i sytuacji
społecznej w UE (EU Employment and Social Situation Quarterly Review), czerwiec 2013 r.
Analiza pokazuje, że wyrównanie wydatków socjalnych w dół, obserwowane od 2011 r.,
wydaje się wyraźniejsze w porównaniu z podobnymi przypadkami recesji, do których doszło
w ostatnich trzech dziesięcioleciach.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
26
PL
Kryzys zmienił także strukturę wydatków na ochronę socjalną. W latach 2008–2012 (realne)
wydatki na ochronę socjalną na jednego mieszkańca wzrosły o 8 proc. w UE-27 (wykres 14).
W największym stopniu do tego wzrostu przyczyniły się takie obszary jak emerytury (zwiększenie
emerytur i rent rodzinnych stanowiło około 48 % całkowitego wzrostu), renty chorobowe
i inwalidzkie oraz opieka zdrowotna(32%). W dziedzinie bezrobocia i wykluczenia społecznego
wzrost wydatków na ochronę socjalną na mieszkańca był natomiast skromny, pomimo
gwałtownego wzrostu bezrobocia. Różnice między państwami członkowskimi są więc znaczne,
gdyż w latach 2008-2012 wzrost łącznych wydatków na ochronę socjalną na jednego mieszkańca
był niższy niż 4 % w ośmiu państwach członkowskich, natomiast w pięciu z nich (Irlandia,
Bułgaria, Słowacja, Malta i Finlandia) – przekraczał 10 %. Wydatki na ochronę socjalną na
mieszkańca spadły w latach 2008–2012 w czterech państwach członkowskich (Węgry, Grecja,
Chorwacja i Litwa).
Wykres 14: Zmiany w wydatkach na ochronę socjalną na jednego mieszkańca według funkcji
ochrony socjalnej, lata 2008–2012
Źródło: Eurostat, ESSPROS. Uwaga: łączny wzrost wydatków socjalnych w podziale na
poszczególne funkcje (kwota w EUR na jednego mieszkańca po cenach stałych z 2005 r.); brak
danych za rok 2013.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
27
PL
W niektórych państwach członkowskich osoby znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacji
i mające niskie dochody nadal doświadczały trudności w dostępie do opieki zdrowotnej. Mimo
że w latach 2008–2012 w całej UE-27 odsetek osób tworzących kohortę o najniższych dochodach
i zgłaszających niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej wzrósł tylko nieznacznie, to
w takich krajach jak Finlandia, Portugalia i Grecja wzrost ten był już istotny (wykres 15).
Najwyższy poziom niezaspokojonych potrzeb w zakresie opieki zdrowotnej w 2012 r. odnotowano
na Łotwie, w Bułgarii i Rumunii. Mimo że w Bułgarii nastąpił największy spadek (o -11,4 p.p.
w latach 2008–2012), odsetek osób z niezaspokojonymi potrzebami w zakresie opieki zdrowotnej
w 2012 r. pozostał w tym kraju wysoki (16,9 %).
Wykres 15: Niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej, grupa kwintylowa
o najniższych dochodach, 2008–2012
Źródło: Eurostat, EU-SILC.
Uwaga: Niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej: zbyt droga, wymagająca zbyt
dalekich podróży lub kolejki oczekujących.
Ze względu na różnice kulturowe pomiędzy państwami wskaźnik ten nie powinien być
wykorzystywany do porównań między nimi.
BE: wzrost między rokiem 2010 a 2011 jest w dużym stopniu uzasadniony zmianą brzmienia
pytania dotyczącego niezaspokojonych potrzeb w ankiecie SILC z 2011 r. Nie można
zinterpretować zmian pomiędzy latami przed i po 2011 r.
Nie są dostępne dane za rok 2008 dla HR i UE-28.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
28
PL
2.
WDRAŻANIE WYTYCZNYCH ZWIĄZANYCH Z ZATRUDNIENIEM: REFORMY
W OBSZARZE ZATRUDNIENIA I POLITYKI SPOŁECZNEJ
W niniejszym rozdziale 24 przedstawiony jest ogólny zarys reform i środków przedsięwziętych przez
państwa członkowskie w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Wytyczne dotyczące zatrudnienia 25 zawierają
zrównoważone zalecenia dla państw członkowskich dotyczące sposobu reagowania na wyzwania
związane z zatrudnieniem oraz wyzwania społeczne w kontekście bieżących tendencji, po to aby
osiągnąć cele wyznaczone w strategii „Europa 2020” (przedstawione w rozdziale 1). Roczna
analiza wzrostu gospodarczego na 2014 r. określa priorytety i wytyczne, w oparciu o które państwa
członkowskie opracowały krajowe programy reform w ramach europejskiego semestru 2014. Plany
zostały poddane przeglądowi, a Rada wydała zalecenia dla poszczególnych krajów, opierając się na
wnioskach Komisji. Komitet Zatrudnienia i Komitet Ochrony Socjalnej dokonują przeglądu
wyników państw członkowskich oraz ich postępów w radzeniu sobie z istotnymi wyzwaniami za
pomocą narzędzi służących do przeglądu sytuacji w dziedzinie zatrudnienia (EPM) oraz przeglądu
sytuacji w dziedzinie ochrony socjalnej (SPPM). Kolejne reformy polityki będą oceniane
w kontekście europejskiego semestru 2015.
Europejski Fundusz Społeczny wspomaga osiąganie celów strategii „Europa 2020” poprzez
działania w kierunku zwalczania bezrobocia, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji młodzieży,
poprzez oferowanie staży oraz przyuczania do zawodu dających możliwość przekwalifikowania lub
podniesienia kwalifikacji oraz wspieranie działań edukacyjnych w celu zwalczania ubóstwa
i wykluczenia społecznego, a także wspieranie tworzenia potencjału administracyjnego. W okresie
programowania 2014–2020 rola EFS oraz innych europejskich funduszy strukturalnych
i inwestycyjnych jako filarów strategii „Europa 2020” jeszcze wzrośnie dzięki ścisłemu powiązaniu
tych funduszy z priorytetami politycznymi strategii oraz dzięki ukierunkowaniu funduszy na
osiąganie wyników.
24
25
Niniejszy rozdział przedstawia zmiany, jakie zaszły od momentu publikacji poprzedniego
wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu; ze względu na ograniczoną ilość miejsca, zawarty
w nim opis nie jest wyczerpujący i nie ma na celu przedstawienia wszystkich reform
i podjętych działań. Co do zasady, środki, które zostały dopiero zapowiedziane, a których nie
przedłożono jeszcze Parlamentowi do przyjęcia lub do rokowań zbiorowych z partnerami
społecznymi, nie zostały ujęte w sprawozdaniu.
Decyzja Rady (2010/707/UE) z dnia 21 października 2010 r. w sprawie wytycznych
dotyczących polityki zatrudnienia państw członkowskich.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
29
PL
We wszystkich obszarach opisanych w poniższych rozdziałach reformy zostały już
przeprowadzone. Widoczne są jednak różnice w poziomie zaawansowania postępów zarówno
między obszarami polityki, jak i między państwami członkowskimi. Dlatego potrzebne są dalsze
wysiłki, choć w wielu przypadkach pełny efekt reform nie jest jeszcze widoczny ze względu na to,
że skutki reform stają się odczuwalne dopiero po pewnym czasie. Poza tym nie można ocenić
„wartości” pojedynczej reformy bez uwzględnienia wpływu innych reform, które mogą być
realizowane w tym samym czasie. Z tego względu podczas planowania polityki i reform państwa
członkowskie powinny wziąć pod uwagę oddziaływanie jednych reform na drugie.
W ramce poniżej przedstawiono przegląd dominujących różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn na
rynku pracy oraz reform, które mogłyby przyczynić się do zapewnienia większej równości płci
i które zostały bardziej szczegółowo wyjaśnione pod każdą wytyczną.
Równość płci: na rynku pracy wciąż odnotowuje się istotne różnice w traktowaniu. 26
Pomimo dokonanych postępów istotne różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn wciąż
istnieją. Wskaźnik zatrudnienia kobiet pozostaje znacznie niższy od wskaźnika zatrudnienia
mężczyzn (62,8 % wobec 74 % na początku 2014 r.). Różnica pod względem ekwiwalentu pełnego
czasu pracy jest nawet większa (18,3 p.p. w 2013 r.). Ponadto kobiety otrzymują za godzinę pracy
wynagrodzenie niższe o 16 %. Różnice pod względem zatrudnienia, liczby godzin pracy
i wynagrodzenia sumują się i prowadzą do istotnej łącznej różnicy w zarobkach kobiet i mężczyzn
(37 % w całej UE). Ponieważ zarobki osiągane przez całe życie znajdują odzwierciedlenie
w wysokości emerytury, różnica pod tym względem jest również duża (średnio 39 %). Wskaźnik
zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w przypadku osób powyżej 55. roku życia jest
wyższy wśród kobiet we wszystkich państwach członkowskich.
26
Szczegółową analizę tego tematu zawiera roczne sprawozdanie Komisji na temat postępów
w dziedzinie równości kobiet i mężczyzn.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
30
PL
Dostęp do niedrogich, wysokiej jakości usług opieki nad dziećmi, usług opieki
długoterminowej oraz opieki pozalekcyjnej, elastycznej organizacji pracy, a także
odpowiedniej polityki urlopowej nadal odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zatrudnienia kobiet
i wsparciu kobiet i mężczyzn w godzeniu życia rodzinnego z zawodowym. Mimo że od 2005 r. większość
państw członkowskich poczyniła postępy w realizacji celów barcelońskich w zakresie zapewniania
opieki nad dziećmi, tylko dziewięć państw osiągnęło docelowy wskaźnik objęcia opieką 33 %
dzieci poniżej trzeciego roku życia w 2012 r. 27, a jedenaście z nich osiągnęło docelowy wskaźnik
objęcia opieką 90 % dzieci w wieku od lat trzech do wieku objęcia obowiązkiem szkolnym.
Systemy ulg podatkowych w niektórych krajach nadal zniechęcają kobiety do podejmowania pracy
lub do dłuższej pracy, zwłaszcza przez zniechęcanie drugich żywicieli rodziny do pracy w pełnym
wymiarze godzin.
Segregacja rynku pracy i stereotypy dotyczące płci mogą utrudniać kobietom i mężczyznom
wykorzystanie ich pełnego potencjału i prowadzić do niedostatecznego dopasowania
umiejętności do potrzeb rynku pracy. Kobiety stanowią obecnie liczniejszą grupę w kształceniu
i szkoleniu, ale przeważają na kierunkach studiów związanych z tradycyjnym podziałem ról, takich
jak zdrowie i dobrostan, nauki humanistyczne i pedagogiczne, zaś takie kierunki jak nauki ścisłe,
technologia, inżynieria i matematyka są nadal zdominowane przez mężczyzn.
Podjęto działania zwiększające wskaźnik zatrudnienia kobiet i wspierające godzenie życia
prywatnego z zawodowym, jednak ich zakres i poziom ambicji nie są jednakowe w całej UE.
Środki wprowadzone przez państwa członkowskie mają m.in. na celu (dalsze) zwiększanie
dostępności placówek opieki nad dziećmi lub zmianę przepisów dotyczących urlopów
rodzicielskich lub elastycznej organizacji czasu pracy. Odnotowano mniej inicjatyw mających na
celu zmniejszenie różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn lub ograniczeniu środków
podatkowych zniechęcających kobiety do wejścia na rynek pracy lub do pozostania na nim.
Niektóre państwa członkowskie wprowadziły środki zwalczające ubóstwo dzieci lub dostosowujące
system świadczeń, tak aby wspierał on rodziny/rodziców (o niskich dochodach). Mimo że w wielu
krajach przewiduje się (stopniowe) wyrównanie wieku emerytalnego, w niektórych przypadkach
przedsięwzięto również pewne kroki w celu zwiększenia udziału kobiet w starszym wieku w rynku
pracy lub dostosowania zasad naliczania uprawnień emerytalnych.
27
Najnowsze dostępne dane, opublikowane wiosną 2014 r.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
31
PL
2.1 Wytyczna dotycząca zatrudnienia nr 7: Zwiększenie współczynnika aktywności
zawodowej i zmniejszenie bezrobocia strukturalnego
Proces aktualizacji przepisów dotyczących ochrony zatrudnienia na różne sposoby nadal
sprzyja w państwach członkowskich wspieraniu dynamiki zatrudnienia i zwalczaniu
segmentacji. Chorwacja zakończyła drugi etap reformy przepisów prawa pracy, przyjmując nową
ustawę o pracy ułatwiającą stosowanie elastycznych rodzajów umów, w tym pracy w niepełnym
wymiarze godzin, pracy sezonowej i pracy tymczasowej, a także uelastyczniającą przepisy
dotyczące czasu pracy i upraszczającą procedury towarzyszące zwolnieniu. W związku
z zawarciem kompleksowego porozumienia partnerów społecznych Niderlandy prowadzą proces
uproszczenia procedur zwolnienia, nakładając limit na wysokość odpraw i wiążąc ją ze stażem
pracy, a nie wiekiem, a równocześnie zaostrzenia przepisów dotyczących pracy tymczasowej, tak
aby zapobiegać segmentacji rynku pracy, oraz reformy systemu zasiłków dla bezrobotnych.
Hiszpania uprościła wzory umów dla przedsiębiorstw, doprecyzowała procedury zwolnień
grupowych i zachęca do pracy w niepełnym wymiarze godzin poprzez ulgi składkowe oraz większą
elastyczność w wykorzystaniu godzin nadliczbowych. Włochy uelastyczniły warunki korzystania
przez przedsiębiorstwa z umów na czas określony i przyuczania do zawodu, natomiast
w parlamencie trwają prace legislacyjne nad kompleksową reformą przepisów o ochronie
zatrudnienia i aktywnej polityce rynku pracy. Słowacja skróciła do jednego roku możliwość
zatrudnienia pracownika poza normalnym stosunkiem pracy, zwanym umową o pracę.W Portugalii
kodeks pracy ponownie zmieniono, jeśli chodzi o kryteria zwolnień oraz niezdatności do pracy.
W Polsce umowy zlecenia będą od 2016 r. objęte ubezpieczeniem społecznym do kwoty płacy
minimalnej, co ma służyć zwalczaniu segmentacji rynku. Zdolność państw członkowskich do
znacznego podniesienia wskaźnika zatrudnienia kobiet zależy w dużym stopniu od
dostępności opieki nad dziećmi, która zapewniałaby wysoką jakość za przystępną cenę.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
32
PL
Dane zgromadzone przez OECD potwierdzają, że opieka nad dziećmi jest kluczowym czynnikiem
zwiększającym udział kobiet w rynku pracy. Kilka państw kontynuowało stosowanie środków
wdrożonych w poprzednich latach lub zainwestowało dodatkowe środki w istniejące placówki
opieki (Austria, Niemcy, Węgry, Irlandia, Malta, Polska), natomiast inne państwa przygotowały się
do wprowadzenia nowych przepisów lub projektów (Republika Czeska, Słowacja). Od kwietnia
2014 r. Malta zaczęła zapewniać darmową i powszechną opiekę nad dziećmi dla rodzin, w których
oboje z rodziców pracują. Opieka jest dostępna w trakcie godzin pracy rodziców, a dodatkowa
godzina dziennie jest przeznaczona na dojazd. Ponadto w budżecie na 2014 r. przewidziano
nieodpłatną opiekę nad dziećmi uczęszczającymi do przedszkoli i publicznych szkół podstawowych
w dni szkolne, tak aby pracujący rodzice mogli zostawić dziecko w szkole na godzinę przed
rozpoczęciem lekcji. W Republice Czeskiej parlament zatwierdził ustawę dotyczącą grup dzieci,
której przyjęcie odkładano już od kilku lat, a która ułatwia tworzenie ośrodków opieki nad dziećmi
poza siecią publicznych przedszkoli.
W wielu krajach przyjęto specjalne środki w celu uelastycznienia organizacji czasu pracy lub
zmiany przepisów dotyczących urlopu rodzicielskiego (Zjednoczone Królestwo, Hiszpania,
Polska, Węgry, Niemcy i Finlandia). W Zjednoczonym Królestwie prawo do ubiegania się
o elastyczną organizację czasu pracy rozszerzono na wszystkich pracowników począwszy od
2014 r. W ramach zmiany ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy od dnia
27 maja 2014 r. wprowadzono w Polsce dofinansowanie do telepracy, przeznaczone na zatrudnienie
bezrobotnych rodziców wracających na rynek pracy (wychowujących co najmniej jedno dziecko
poniżej 6. roku życia) lub osób, które zrezygnowały z pracy, aby opiekować się inną osobą zależną.
We Włoszech, w ramach omawianej obecnie ustawy o zatrudnieniu, zaproponowano zmianę zasad
korzystania z urlopu macierzyńskiego. Węgry podjęły kroki zmierzające do wprowadzenia większej
elastyczności w przepisach dotyczących urlopu wychowawczego; od 2014 r. rodzice mogą wrócić
do pracy i nadal otrzymywać świadczenia z tytułu opieki nad dziećmi. W Niemczech reforma
zasiłku rodzicielskiego, który będzie miał zastosowanie do dzieci urodzonych od 1 lipca 2015 r., ma
zachęcać oboje rodziców do dzielenia się opieką nad dzieckiem i pracą.
W mniejszej liczbie przypadków inicjatywy dotyczyły zmniejszenia różnicy
w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn. W Austrii przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 250 osób
mają od 2013 r. obowiązek sporządzania sprawozdań na temat równości wynagrodzeń; od 2014 r.
obowiązkiem tym objęto także przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 150 osób.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
33
PL
W ramach włoskiej ustawy o zatrudnieniu zaproponowano środki podatkowe, natomiast na Malcie
rozszerzono ulgę podatkową dla rodziców powierzających swoje dzieci prywatnym ośrodkom
opieki nad dziećmi (z 1 300 EUR do 2 000 EUR). W Zjednoczonym Królestwie od 2015 r. zacznie
obowiązywać system zwolnionej z podatku opieki nad dziećmi dla pracujących rodziców, którym
zastąpiony zostanie obecny system bonów i opieki opłacanej bezpośrednio przez pracodawcę.
Kwalifikujące się rodziny otrzymają zwrot 20 % rocznych wydatków na opiekę nad dziećmi, do
kwoty 10 000 GBP na jedno dziecko.
Szereg państw członkowskich zajęło się kwestią mechanizmów ustalania wynagrodzenia /
negocjacji płacowych, aby zapewnić dostosowanie wzrostu płac do wydajności. Inne państwa
starały się zwiększać dochód do dyspozycji gospodarstw domowych ze szczególnym
uwzględnieniem minimalnego wynagrodzenia za pracę. W Niemczech od dnia 1 stycznia 2015 r.
wprowadzone zostanie powszechne minimalne wynagrodzenie wynoszące 8,50 EUR za godzinę,
choć w okresie przejściowym, do końca 2016 r., dopuszczone będą pewne wyjątki. Estonia,
Republika Czeska, Rumunia i Słowacja podniosły poziom krajowego minimalnego wynagrodzenia
za pracę, aby zwalczać ubóstwo pracujących, natomiast Zjednoczone Królestwo zaostrzyło sankcje
dla pracodawców, którzy nie stosują się do wymogów krajowej płacy minimalnej. Austria
rozszerzyła obowiązek podawania minimalnego wynagrodzenia za pracę w ogłoszeniach o pracę na
wszystkich pracodawców działających w sektorach, w których układ zbiorowy pracy nie
obowiązuje. Z kolei Portugalia – w ramach szeroko zakrojonych reform – kontynuowała
wprowadzanie tymczasowych ograniczeń w zakresie wynagrodzeń osób najwyżej uposażonych
spośród pracowników służby cywilnej. Do układów zbiorowych pracy wprowadzono zmiany
dotyczące przedłużenia i dalszej ważności takich umów, a także utworzenia nowego systemu
umożliwiającego tymczasowe zawieszanie układów zbiorowych pracy. W październiku 2014 r.
aktualizowano (do końca 2015 r.) zamrożoną od lat płacę minimalną. W Grecji postanowiono
o wejściu w życie w 2017 r. nowego systemu negocjacji płacowych (na mocy ustawy 4172/2013).
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
34
PL
Niektóre środki wprowadzono, aby zmniejszyć klin podatkowy, szczególnie dla osób
w niekorzystnej sytuacji, oraz aby stymulować popyt na pracę i konsumpcję. Belgia
interweniowała na rzecz obniżenia składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez
pracowników o niskich dochodach, zwolniła pracodawców z płacenia składek na ubezpieczenia
społeczne od wynagrodzenia za nadgodziny w wybranych sektorach oraz rozszerzyła zakres
zwolnienia z podatku u źródła dla pracowników. Włochy obniżyły podatek dochodowy od osób
fizycznych za 2014 r. dla pracowników o niskich dochodach i trwale obniżyły o 10 % regionalny
podatek od działalności gospodarczej płacony przez pracodawców. Rząd Hiszpanii zatwierdził
wniosek w sprawie reformy podatkowej obejmującej zmniejszenie stawek podatkowych z siedmiu
do pięciu, nieznaczną obniżkę stawek krańcowych oraz zwiększenie kwoty zwolnionej od podatku.
Reforma ta będzie przeprowadzana stopniowo w 2015 i 2016 r. W Słowacji podniesiono próg,
poniżej którego zarobki studentów mają być zwolnione ze składek na ubezpieczenia społeczne, zaś
w Estonii od dnia 1 stycznia 2015 r. wzrośnie kwota podstawowego zwolnienia od podatku
dochodowego. Słowacja zmniejszyła klin podatkowy dla pracowników powracających na rynek
pracy po długotrwałym okresie bezrobocia, wprowadzając tymczasowe zwolnienia od składek na
ubezpieczenie społeczne. W kontekście szeroko zakrojonego pakietu budżetowego Łotwa
zmniejszyła obciążenia podatkowe w szczególności w przypadku rodzin z osobami pozostającymi
na utrzymaniu, poprzez ukierunkowane podniesienie progów dochodów osób fizycznych
niepodlegających opodatkowaniu. W tym roku po raz pierwszy Francja wprowadziła ulgę
podatkową dla przedsiębiorstw zależną od wysokości wynagrodzenia, która ma zostać uzupełniona
w 2015 r. obniżką składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez pracodawcę; przyjęto
również przepisy zmniejszające podatek dochodowy w przypadku osób średnio i nisko
uposażonych. Grecja rozpoczęła kolejne redukcje składek na ubezpieczenie społeczne, by ułatwić
zatrudnianie nowych pracowników i poprawić konkurencyjność przedsiębiorstw poprzez
zmniejszenie pozapłacowych kosztów pracy.
Niektóre państwa członkowskie zdwoiły wysiłki w walce z pracą nierejestrowaną. W Słowenii
zmiany do ustawy o zapobieganiu pracy nierejestrowanej oraz do kodeksu pracy umożliwiły
wprowadzenie systemu bonów za pracę dodatkową, włączenie administracji celnej w kontrolę pracy
nierejestrowanej oraz zaostrzenie sankcji, zwłaszcza w przypadku drobnych prac wykonywanych
na czarno. W sierpniu 2014 r. w Chorwacji ustanowiono komisję do zwalczania pracy
nierejestrowanej, do której zadań należy ocena istniejących środków, monitorowanie ich wdrażania
oraz proponowanie nowych środków lub koniecznych zmian. Grecja opracowała strategię
zapewnienia legalnego zatrudnienia oraz w szczególności zwalczania pracy nierejestrowanej
i nieubezpieczonej.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
35
PL
Wdrażanie zalecenia Rady w sprawie ustanowienia gwarancji dla młodzieży nadało impuls do
wdrożenia śmiałych reform strukturalnych obejmujących wiele aspektów aktywnej polityki
rynku pracy w państwach członkowskich. W 2014 r. wszystkie państwa członkowskie
przedstawiły swoje plany wdrożenia gwarancji dla młodzieży i omówiły je z Komisją. Ich
wdrożenie będzie miało kluczowe znaczenie, lecz pierwsze poczynione kroki już są obiecujące.
Pewne państwa członkowskie podjęły działania mające na celu poprawę wsparcia
świadczonego przez publiczne służby zatrudnienia na rzecz ludzi młodych. W Belgii publiczne
służby zatrudnienia w regionie Brukseli, Actiris, powołały osobne służby zajmujące się gwarancją
dla młodzieży, których rolą jest oferowanie szczególnego wsparcia w poszukiwaniu pracy i staży
młodym ludziom oficjalnie zarejestrowanym jako poszukujący zatrudnienia. Rumunia zainicjowała
dwa projekty pilotażowe w zakresie gwarancji dla młodzieży prowadzące do utworzenia 27 centrów
gwarancji dla młodzieży (wspieranych obecnie z Europejskiego Funduszu Społecznego), które mają
na celu zidentyfikowanie młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się
i oferowanie jej zintegrowanych pakietów zindywidualizowanych usług. W Hiszpanii przyjęto
strategię aktywizacji i zatrudnienia na lata 2014–2016 jako główny instrument koordynacji polityki
w celu skoncentrowania aktywnej polityki rynku pracy na wynikach. We Włoszech i Portugalii
utworzenie zintegrowanych e-portali umożliwia (młodym) obywatelom bezpośrednią rejestrację online i połączenie z krajowym rejestrem, aby ułatwić automatyczną weryfikację spełnienia
wymogów oraz przekazywanie ofert.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
36
PL
Ukierunkowane dopłaty do zatrudnienia oraz dotacje dla nowych przedsiębiorstw to środki
mające promować aktywizację młodych osób poszukujących zatrudnienia w niektórych
państwach członkowskich. W Niderlandach przyjęto ulgę podatkową dla pracodawców
zatrudniających młodych ludzi, którzy otrzymują zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenia
z pomocy społecznej przez okres nieprzekraczający dwóch lat, zaś w Polsce wprowadzono
zwolnienia ze składek na ubezpieczenia społeczne dla osób poniżej 30. roku życia. Słowacja
wprowadziła wsparcie w przypadku podjęcia pierwszej regularnej i płatnej pracy przez osoby
bezrobotne w wieku poniżej 29 lat. Inne państwa członkowskie wprowadziły nowe dopłaty do
zatrudnienia, aby stymulować tworzenie miejsc pracy dla innych grup pośród długotrwale
bezrobotnych. W Portugalii, na Malcie, w Grecji, Hiszpanii i na Cyprze wprowadzono lub
zwiększono powszechne dopłaty do zatrudnienia. Malta oferuje przykładowo pracodawcom, którzy
zatrudniają nowe osoby, subsydiowanie wynagrodzeń w wysokości do połowy podstawowego
wynagrodzenia i składek na ubezpieczenia społeczne na okres do jednego roku, zaś Hiszpania
zatwierdziła zryczałtowaną stopę składek na ubezpieczenia społeczne dla firm zatrudniających
nowych pracowników na czas nieokreślony, w tym na podstawie umowy o pracę w niepełnym
wymiarze czasu pracy, na okres do dwóch lat (trzech w przypadku małych firm). Zatwierdziła
również specjalne środki dla beneficjentów gwarancji dla młodzieży, którzy zostaną zatrudnieni na
czas nieokreślony. Malta z kolei adresowała specjalny zasiłek do starszych pracowników,
obejmujący ulgę podatkową pokrywającą koszty szkolenia. Finlandia wydłużyła do dwóch lat
okres odnawialnego subsydiowania wynagrodzeń dla starszych osób długotrwale bezrobotnych.
W powiązaniu z wdrażaniem gwarancji dla młodzieży w wielu państwach członkowskich
trwała również reforma publicznych służb zatrudnienia, aby poprawić poziom i koordynację
usług na wszystkich szczeblach regionalnych. W ramach powszechnej strategii aktywizacji na
lata 2014–2016 Hiszpania sporządziła wspólny katalog usług związanych z zatrudnieniem,
obejmujący szereg spójnych środków, które mają zostać wdrożone przez wszystkie hiszpańskie
regiony w celu zapewnienia poszukującym zatrudnienia równych praw dostępu,
zindywidualizowanego podejścia, skuteczności, przejrzystości, zorientowania na wyniki oraz
integracji między różnymi poziomami administracji. Finlandia zwiększyła wymóg przyjmowania
ofert pracy przedstawianych przez urzędy ds. obsługi rynku pracy na poziomie gmin, w zasięgu
trzygodzinnej podróży dziennie, oraz ulepsza plany zatrudnienia dla długotrwale bezrobotnych,
oferując im aktywne środki w ciągu trzech miesięcy bezrobocia. Finlandia rozszerzyła także na
terytorium całego kraju jednostki obejmujących wiele zawodów wspólnych służb dla długotrwale
bezrobotnych. Polska wprowadziła nowe środki (takie jak profilowana pomoc bezrobotnym,
zindywidualizowana pomoc doradców klienta), ukierunkowane między innymi na zwiększenie
wydajności urzędów pracy.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
37
PL
Systemy zachęt dla nowych przedsiębiorstw powszechnie przyjęły się w całej Europie, jako że
aż dziesięć państw członkowskich (Malta, Chorwacja, Hiszpania, Litwa, Grecja, Polska, Francja,
Portugalia, Irlandia i Węgry) przyjęło zachęty wspierające bezrobotnych w podejmowaniu
działalności gospodarczej. W całościowym planie działania na rzecz zatrudnienia Irlandia
przewidziała ustanowienie lokalnych biur przedsiębiorstwa we współpracy z Centrum doskonałości
w przedsiębiorstwie, nowy fundusz na rzecz przedsiębiorczości młodych ludzi mający wspierać
działalność gospodarczą i jej rozwój oraz uproszczenie pomocy podatkowej dla przedsiębiorców.
W Portugalii ustanowiono nowy program, Investe Jovem, oferujący wsparcie techniczne
i finansowe młodym ludziom w rozpoczynaniu własnej działalności gospodarczej lub tworzeniu
własnych mikroprzedsiębiorstw.
2.2 Wytyczna dotycząca zatrudnienia nr 8: Rozwijanie zasobów wykwalifikowanej siły
roboczej odpowiadających potrzebom rynku pracy oraz promowanie uczenia się przez całe
życie
Konieczność zwiększania podaży umiejętności oraz propagowania uczenia się dorosłych były
u podstaw działań podejmowanych przez wiele państw członkowskich 28. Państwa członkowskie
wprowadziły środki skierowane na poprawę podaży umiejętności oraz propagowanie uczenia się
dorosłych, często w powiązaniu z reformami w zakresie szkolenia zawodowego.
28
Pełniejszy obraz sytuacji dotyczącej wytycznych 8 i 9 zawarto w „Sprawozdaniu na temat
kształcenia i szkolenia 2014”.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
38
PL
W Danii, w ramach szerokiego porozumienia politycznego w zakresie pakietu na rzecz wzrostu,
inicjatywy powstałe w wyniku trójstronnego porozumienia między rządem i partnerami
społecznymi będą wspierać rozwój umiejętności niewykwalifikowanych pracowników oraz
umożliwiać pracownikom lepiej wykwalifikowanym uczestnictwo w szkoleniach na poziomie
wyższym. Porozumienie w sprawie umożliwienia pracownikom niewykwalifikowanym
i wykwalifikowanym szerszego uczestnictwa w szkoleniu zawodowym obejmie dodatkowe 160 000
osób w okresie 2014-2020. Przyjęty w Grecji plan działania dotyczący kształcenia i szkolenia
zawodowego, będący częścią protokołu ustaleń w ramach programu dostosowania ekonomicznego,
ma na celu zwiększenie liczby miejsc przyuczania do zawodu oraz ich jakości, jak i jakości usług
w zakresie szkolenia zawodowego. Na Litwie wprowadzono poprawki do ustawy o nieformalnym
kształceniu dorosłych i szkoleniu ustawicznym, a jej nowela, przyjęta dnia 10 lipca 2014 r., wejdzie
w życie z dniem 1 stycznia 2015 r. Ustawa przewiduje między innymi lepszą koordynację
kształcenia dorosłych na poziomie krajowym i lokalnym, wprowadzenie nowych modeli
finansowania kształcenia dorosłych oraz przyznawanie urlopów pracownikom w celu podjęcia
przez nich nieformalnego kształcenia. W okresie sprawozdawczym rząd podpisał również
porozumienia z organizacjami pracodawców reprezentującymi różne sektory, a których celem jest
większa równowaga między dostępem wykwalifikowanej siły roboczej i zapotrzebowaniem na nią.
Na Cyprze państwowe uniwersytety osiągnęły porozumienie o rozszerzeniu zasięgu programów
oferowanych w kształceniu na odległość oraz ich zakresu materiału. Nowo przyjęty nowoczesny
program przyuczania do zawodu obejmuje dwa poziomy: przygotowawczy (dla młodzieży bez
wykształcenia średniego) oraz właściwy (podczas którego przyznawane są kwalifikacje
„wykwalifikowanego rzemieślnika”). Na Malcie rząd rozpoczął realizację strategii na lata 20142019 skierowanej na zwalczanie analfabetyzmu.
W Polsce dnia 1 października 2014 r. weszła w życie ustawa umożliwiająca prowadzenie studiów
międzyuczelnianych, prowadzenie studiów dualnych z pracodawcami oraz trzymiesięczne praktyki
zawodowe na kierunkach o profilu praktycznym oraz regulująca monitorowanie ścieżek
absolwentów i wspierająca jakość szkolnictwa wyższego. Uniwersytety będą mogły uznawać
wiedzę i umiejętności nabyte w toku szkoleń lub pracy zawodowej oraz uwzględniać je pod kątem
ukończenia studiów. Nowe ramy prawne otwierają drogę do studiów tym, którzy pracują, chcą
zmienić profil zawodowy czy uzupełnić edukację. We Francji przyjęto ustawę reformującą system
szkolenia zawodowego, wprowadzającą osobiste konto szkoleniowe i zmieniającą finansowanie
systemu szkolenia zawodowego, aby umożliwić większą adekwatność szkolenia zawodowego oraz
łatwiejszy dostęp do niego dla pracowników i osób poszukujących pracy.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
39
PL
Duża liczba państw członkowskich przedsięwzięła środki ułatwiające przejście od kształcenia
do zatrudnienia, co wpłynie również na kompleksową gwarancję dla młodzieży.
We Francji podjęto decyzję o ponownym uruchomieniu systemu przyuczania do zawodu. System
ten, który ma być bardziej ukierunkowany na zaradzenie niedoborowi wykwalifikowanej siły
roboczej, obejmuje zachęty dla pracodawców zatrudniających ucznia, jak i możliwość zatrudnienia
młodych ludzi na czas nieokreślony po zakończeniu przyuczania do zawodu. Zarządzona reforma
ma wejść w życie od 2015 r. W Irlandii kampania „Umiejętności na rzecz pracy” oferuje
poszukującym pracy informacje on-line dotyczące możliwości kształcenia, przekwalifikowania się
lub zdobycia doświadczenia zawodowego w zakresie nowych i pojawiających się możliwości
zatrudnienia. Na Łotwie nowy letni program zatrudnienia oferuje uczniom szkół średnich
miesięczny odpłatny staż w przedsiębiorstwach i jednostkach samorządu terytorialnego, dzięki
któremu mogą zdobyć pierwsze doświadczenie zawodowe oraz dowiedzieć się, jakie różne
umiejętności potrzebne są do wykonywania zawodu. Bułgarski kodeks pracy został uzupełniony
o umowę o praktykę, dla której określono między innymi wymogi jakościowe i prawa dotyczące
ochrony pracy.
Kobiety stanowią obecnie liczniejszą grupę w kształceniu i szkoleniu, ale przeważają na
kierunkach studiów związanych z tradycyjnym podziałem ról, takich jak zdrowie i dobrostan,
nauki humanistyczne i pedagogiczne, zaś takie kierunki jak nauki ścisłe, technologia, inżynieria
i matematyka są nadal zdominowane przez mężczyzn. W Niemczech na przykład program
współfinansowany ze środków EFS ma na celu przyciągnięcie większej liczby osób, zwłaszcza
mężczyzn, do zawodów związanych z opieką nad dziećmi.
2.3 Wytyczna dotycząca zatrudnienia nr 9: Poprawa jakości systemów kształcenia i szkolenia
na wszystkich poziomach oraz zwiększenie liczby osób podejmujących studia wyższe
Wszystkie państwa członkowskie przedłożyły kompleksowe plany wdrożenia gwarancji dla
młodzieży w terminie ustalonym przez Radę Europejską.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
40
PL
Większość państw członkowskich przyjęła środki mające na celu poprawę ich systemów
kształcenia i szkolenia zawodowego, tak aby lepiej odzwierciedlały potrzeby rynku pracy (Belgia,
Republika Czeska, Dania, Estonia, Hiszpania, Francja, Węgry, Irlandia, Włochy, Łotwa, Litwa,
Niderlandy, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Szwecja i Zjednoczone Królestwo), zasadniczo
połączone z ich systemem gwarancji dla młodzieży oraz zobowiązaniami podjętymi w ramach
europejskiego sojuszu na rzecz przygotowania zawodowego. Kilka państw podjęło rewizję aktów
ustawodawczych dotyczących systemów kształcenia i szkolenia zawodowego (Dania, Grecja,
Hiszpania, Francja, Węgry, Irlandia, Portugalia, Słowacja i regiony Belgii).
Regiony Belgii zintensyfikowały współpracę między podmiotami odpowiedzialnymi za kształcenie
i szkolenie oraz za politykę zatrudnienia, tak aby szkolenie zawodowe bardziej przystawało do
potrzeb rynku pracy. Hiszpania rozpoczęła reformę mającą wprowadzić dualny system kształcenia
i szkolenia zawodowego oraz dostosować go do potrzeb rynku pracy. We Francji nowa ustawa
o uczeniu się przez całe życie oraz kształceniu i szkoleniu zawodowym zwiększa wsparcie dla
przyuczania do zawodu dla osób o niskich kwalifikacjach. Rumunia rozpoczęła proces
ustawodawczy mający umożliwić absolwentom studiów wyższych skorzystanie z dotowanych staży
zawodowych. Szwecja przyjęła środki mające ułatwić przejście od kształcenia do zatrudnienia
dzięki przyuczaniu do zawodu oraz pomóc młodym ludziom w uzyskaniu doświadczenia
zawodowego. W Estonii przyznano dodatkowe finansowanie na kursy kształcenia i szkolenia
zawodowego dla dorosłych. W Portugalii dostosowano model programowy kształcenia i szkolenia
zawodowego oraz utworzono sieć centrów zawodowych i nowe kursy zawodowe na poziomie
kształcenia podstawowego (wiek: 14 lat) i średniego (wiek: 15–17 lat). W Danii przyjęto w czerwcu
2014 r. reformę kształcenia i szkolenia zawodowego, która ma wejść w życie od roku szkolnego
2015/16. Reforma ma przyczynić się do zapewnienia większej liczbie młodych ludzi możliwości
ukończenia kształcenia i szkolenia zawodowego oraz do zapewnienia gwarancji edukacyjnej
wszystkim młodym ludziom w Danii, którzy chcą ukończyć podstawowe kształcenie i szkolenie
zawodowe. Finlandia wprowadziła okres wstępny do przyuczenia do zawodu, aby ułatwić jego
przebieg.
Państwa członkowskie kładą mniejszy nacisk na wdrażanie ram kwalifikacji. Austria
utworzyła punkty kontaktowe uznawania kwalifikacji zdobytych poza granicami kraju, stwarzając
tym samym lepsze możliwości dla migrantów i unikając niedopasowania umiejętności
zawodowych. Chorwacja stworzyła chorwackie ramy kwalifikacji, aby regulować system
kwalifikacji oraz poprawić programy nauczania poprzez ich harmonizację z potrzebami rynku
pracy.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
41
PL
Niektóre państwa członkowskie przeprowadziły reformy systemów szkolnictwa wyższego.
Rozpoczęto reformy systemu szkolnictwa wyższego w Austrii, Niemczech, Estonii, Grecji, Litwie,
Luksemburgu, Polsce i Zjednoczonym Królestwie. Wiele reform obejmuje często zwiększone
wsparcie finansowe dla grup o szczególnych potrzebach (w Austrii, Niemczech, Estonii,
Luksemburgu i Zjednoczonym Królestwie).
Austria zwiększy pomoc finansową dla studentów mających dzieci, zatrudnionych lub
pozostających w związku małżeńskim. Niemcy zwiększą wartości progowe oraz zapewnią
dodatkowe wsparcie finansowe, zwłaszcza dla młodych ludzi, których rodzice mają niskie dochody
(od 2016 r.). Luksemburg zmodyfikował kryteria kwalifikowalności do wsparcia finansowego, tak
aby uwzględnić aspekty socjalne. W Zjednoczonym Królestwie udostępniono specjalne
finansowanie, aby zwiększyć kadrę inżynierską oraz przyciągnąć więcej kobiet do tego sektora.
Pewna liczba państw członkowskich podjęła działania w celu poprawy systemu kształcenia na
poziomie podstawowym i ponadpodstawowym (Austria, Estonia, Grecja, Hiszpania, Węgry,
Irlandia, Malta, Słowacja i Zjednoczone Królestwo), zaś inne zajęły się ogólną strategią edukacji
(Chorwacja, Litwa).
Niektóre państwa członkowskie (Austria, Niderlandy, Estonia, Irlandia i Szwecja) poprawiły
warunki pracy nauczycieli, podniosły pensje lub zwiększyły liczbę dostępnych nauczycieli. Estonia
podniosła minimalne wynagrodzenie nauczycieli, aby zwiększyć atrakcyjność zawodu, oraz jest
w trakcie wdrażania reformy szkolnictwa ogólnego na poziomie ponadpodstawowym, jak
i kształcenia i szkolenia zawodowego. Irlandia przewidziała środki na dodatkowych 1400
nauczycieli oraz utrzymuje istniejące poziomy nauczycieli wspomagających dla dzieci ze
szczególnymi potrzebami. W Hiszpanii przyspieszono wybór ścieżki edukacyjnej – już w 3. i 4.
klasie kształcenia ponadpodstawowego (15 i 16 lat), oraz wprowadzono nowe oceny w 3. i 6. klasie
szkoły podstawowej (9 i 12 lat). Rząd Danii osiągnął porozumienie co do reformy obowiązkowej
edukacji publicznej (szkoły podstawowa i średnia niższego stopnia), która to reforma weszła
w życie w roku szkolnym 2014/15. Rząd Portugalii wprowadza program szkoleń dla nauczycieli,
a szkoły, które mają podpisane umowy o autonomii, mają obecnie większą swobodę programową.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
42
PL
2.4 Wytyczna dotycząca zatrudnienia nr 10: Wspieranie włączenia społecznego i walka
z ubóstwem
Wiele reform politycznych w tym obszarze skupionych było na zapewnieniu, aby systemy
zabezpieczenia społecznego mogły:
•
skutecznie aktywizować i wyposażać osoby, które mają dostęp do rynku pracy,
•
chronić osoby (czasowo) wykluczone z rynku pracy lub niemające dostępu do niego,
•
przygotowywać je do ewentualnych trudnych sytuacji życiowych, inwestując w kapitał
ludzki.
A. Państwa członkowskie zdwajają wysiłki na rzecz zwiększenia środków na rzecz aktywnej
polityki rynku pracy, reform systemów pomocy społecznej lub systemów zasiłków dla
bezrobotnych, wdrażając jednocześnie działania ukierunkowane na tych, którzy w większym
stopniu zagrożeni są ubóstwem. Wiele państw członkowskich wprowadza lub intensyfikuje
działania aktywizujące jako część swojej polityki walki z ubóstwem wśród dorosłych (Austria,
Belgia, Bułgaria, Cypr, Dania, Hiszpania, Irlandia, Włochy, Łotwa, Niderlandy, Słowacja). W wielu
innych trwają reformy systemów pomocy społecznej lub systemów zasiłków dla bezrobotnych
(w Belgii, Grecji, na Cyprze, w Irlandii, Chorwacji, we Włoszech, na Łotwie, na Litwie,
w Luksemburgu, Polsce, Portugalii, Rumunii i Zjednoczonym Królestwie). W Belgii celem reformy
systemu zasiłków dla bezrobotnych jest zapewnienie odpowiedniej równowagi między zasiłkiem
a skuteczną pomocą w szukaniu zatrudnienia oraz możliwościami szkolenia. Jako część reformy
siatki bezpieczeństwa socjalnego na Cyprze wprowadzono program gwarantowanego minimalnego
dochodu (zastępujący stary program pomocy publicznej), Grecja natomiast rozpoczęła pilotażową
fazę systemu minimalnego dochodu gwarantowanego. Niektóre państwa członkowskie podjęły
szczególne działania skierowane do populacji zagrożonych w większym stopniu ubóstwem,
zwłaszcza osób młodych, rodzin z dziećmi (Belgia, Estonia, Hiszpania, Malta i Zjednoczone
Królestwo) lub osób niepełnosprawnych (Austria, Belgia, Cypr, Finlandia, Irlandia, Łotwa, Szwecja
i Zjednoczone Królestwo). Inne zaś (Francja, Szwecja) również zgłosiły działania mające zapewnić
równe szanse dla kobiet i mężczyzn.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
43
PL
B. Jednocześnie państwa członkowskie rozpoczęły reformy skierowane na ochronę tych,
którzy czasowo nie uczestniczą w rynku pracy lub nie są w stanie w nim uczestniczyć. W tym
celu niektóre państwa członkowskie zintensyfikowały swoją politykę socjalną, aby
zabezpieczyć dobrobyt dzieci i osób starszych lub zwiększyć zasiłki, podczas gdy inne
wprowadziły szczególne środki skierowane na rozwiązanie problemu ubóstwa dzieci.
W odpowiedzi na rosnące obawy związane ze skutkami zwiększenia liczby dzieci żyjących
w ubóstwie zintensyfikowano działania w ramach walki z ubóstwem w niektórych państwach
członkowskich (w Bułgarii, Estonii, Hiszpanii, Irlandii, we Włoszech, na Litwie, Łotwie, w Polsce
i w Rumunii). W Bułgarii najważniejsze działania podjęte w związku z wdrażaniem krajowej
strategii zmniejszania ubóstwa i promowania włączenia społecznego 2020 obejmują: wzrost
miesięcznych zasiłków na drugie dziecko i na bliźnięta, na dzieci z trwałą niepełnosprawnością,
oraz wsparcie finansowe dla osób starszych i dzieci pokrywające koszty ogrzewania. Irlandia
wprowadziła nowy oparty na dowodach obszarowy program dla dzieci, mający rozwiązać problem
ubóstwa dzieci poprzez zwiększenie działań prewencyjnych i wczesnej interwencji, które w fazie
pilotażowej zostały pozytywnie ocenione. Włochy wprowadziły system pomocy dla rodzin
z dziećmi, łączący pasywne środki ze środkami i usługami aktywizującymi. Na Łotwie osiągnięto
znaczne postępy w rozwiązywaniu problemu ubóstwa dzieci, zapewniając m.in. wyższe
świadczenia na dzieci oraz intensywniejsze wsparcie dla rodzin niepełnych, od dnia
1 stycznia 2014 r. Rząd Łotwy podniósł ponadto próg niepodlegający opodatkowaniu w podatku
dochodowym od osób fizycznych dla osób pozostających na utrzymaniu. W Estonii rząd
zdecydował (w czerwcu 2014 r.) o znacznym podwyższeniu powszechnego zasiłku na dziecko oraz
zasiłku na dziecko odpowiadającego potrzebom oraz o podwyższeniu poziomu minimum
socjalnego na dziecko, od stycznia 2015 r.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
44
PL
Państwa członkowskie przyjęły koncepcję inwestycji społecznych, zwiększając dostęp do
wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem. Niektóre państwa członkowskie (Austria, Bułgaria,
Republika Czeska, Niemcy, Estonia, Francja, Węgry, Litwa, Łotwa, Polska i Zjednoczone
Królestwo) podjęły inicjatywy w celu zwiększenia dostępu dzieci do wczesnej edukacji i opieki
w ramach strategii wyrównywania szans dzieci. Niemcy poczyniły postępy w dalszym zwiększaniu
dostępności całodziennych placówek opieki nad dziećmi, lecz postępy w tym zakresie odnośnie do
całodziennych szkół są ograniczone. We Francji wieloletni plan zwalczania ubóstwa i wykluczenia
społecznego również zawiera środki skierowane do rodzin mających dzieci pozostające na
utrzymaniu, np. poprawę dostępu do stołówek szkolnych czy udostępnienie dodatkowych miejsc
opieki dla dzieci (10 % miejsc zarezerwowanych dla dzieci z gospodarstw domowych o niskich
dochodach). W Irlandii wprowadzono subsydiowane miejsca popołudniowej opieki nad dziećmi,
aby wesprzeć osoby o niskich zarobkach lub osoby bezrobotne w powrocie na rynek pracy, oraz
utworzono miejsca opieki nad dziećmi bezrobotnych rodziców, którzy uczestniczą w gminnych
programach zatrudnienia wspierających ich aktywizację zawodową, oferujących szkolenia
i możliwość zdobycia doświadczenia. Na Malcie nowy program oferuje bezpłatną wczesną
edukację i opiekę nad dzieckiem w placówkach publicznych lub prywatnych gospodarstwom
domowym, w których rodzice pracują lub uczą się.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
45
PL
Motywem przewodnim inicjatyw emerytalnych jest zmiana relacji między czasem pracy
zawodowej a emeryturą; w większości państw następuje podniesienie wieku emerytalnego
oraz jego zrównanie dla obu płci. W odpowiedzi na wyzwania związane z zapewnieniem
emerytur w obliczu zmian demograficznych państwa członkowskie w coraz większym stopniu
uznają potrzebę wydłużenia czasu pracy, aby zrównoważyć wzrost średniej długości życia i dać
ludziom możliwość kompensacji spadającej stopy zastąpienia dłuższymi okresami składkowymi.
W ostatnich latach niektóre państwa członkowskie przyjęły (np. Cypr, Hiszpania, Francja, Irlandia,
Węgry i Łotwa) lub już wdrożyły (np. Dania, Zjednoczone Królestwo) środki polegające na
podniesieniu wieku emerytalnego kobiet lub mężczyzn. Ogółem 25 państw członkowskich (z 28)
wprowadziło do ustawodawstwa przepisy dotyczące aktualnego lub przyszłego podniesienia wieku
emerytalnego. W wielu wypadkach podniesieniu wieku emerytalnego towarzyszy też (stopniowe)
zrównanie go dla kobiet i mężczyzn (w Republice Czeskiej, Estonii, Grecji, Chorwacji, we
Włoszech, na Litwie, Malcie, w Polsce, Rumunii, Słowenii, Słowacji i Zjednoczonym Królestwie).
Celem rozszerzenia prawa do świadczeń emerytalnych („Mütterrente”) na rodziców dzieci
urodzonych przed 1992 r. było w Niemczech zaradzenie niektórym konsekwencjom przerywania
kariery i pracy w niepełnym wymiarze czasu. W wielu państwach członkowskich nadal
uzasadnione jest jednak podejmowanie dalszych wysiłków, aby zająć się problemem głównych
czynników powodujących lukę emerytalną z perspektywy płci.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
46
PL
Kolejne kraje uzależniają wiek emerytalny od wzrostu średniej długości życia. Zjednoczone
Królestwo i Portugalia dołączyły do wzrastającej liczby państw (Cypru, Danii, Grecji, Włoch,
Niderlandów i Słowacji) które, po uprzednim podniesieniu wieku emerytalnego w celu
uwzględnienia wzrostu średniej długości życia, decydują się na bezpośrednie powiązanie wieku
emerytalnego z przyszłym wzrostem średniej długości życia. Kilka państw członkowskich ma
jednak nadal poważne zastrzeżenia do tej koncepcji. Aby podnieść rzeczywisty wiek przejścia na
emeryturę, więcej państw członkowskich poczyniło kroki mające na celu ograniczenie dostępu
do wcześniejszych emerytur. Główne działania podjęte w ramach reformy w tym zakresie
obejmują wprowadzenie surowszych kryteriów uzyskiwania prawa do wcześniejszej emerytury
(podwyższenie minimalnego wieku, wydłużenie okresu składkowego oraz zmniejszenie wysokości
świadczeń) oraz mocniejszy nacisk na działania aktywizujące (w Belgii, na Cyprze, w Hiszpanii,
Chorwacji, Portugalii i Słowenii). Niektóre kraje ograniczają również dostęp do powszechnie
używanych alternatywnych sposobów przechodzenia na wcześniejszą emeryturę, takich jak
długotrwałe pobieranie zasiłku dla bezrobotnych (np. Finlandia i Hiszpania) bądź rent inwalidzkich
(np. Austria, Dania). Jednak w niektórych krajach (np. w Austrii, Belgii, Bułgarii, Chorwacji,
Luksemburgu, na Malcie i w Rumunii), także w tych, które przeprowadzają reformy, możliwości
wcześniejszego przejścia na emeryturę wciąż negatywnie wpływają na wysokość świadczeń
i trwałość systemu emerytalnego. W jeszcze innych ułatwia się dostęp do możliwości
wcześniejszego przejścia na emeryturę tym osobom, które mają zaliczone długie okresy składkowe
oraz opodatkowuje się obciążenie pracą. Miało to miejsce na Łotwie i w Portugalii w odpowiedzi
na wzrastające problemy z zatrudnieniem pewnych grup starszych pracowników. Celem
przedsięwziętych środków w Danii było zmniejszenie zakłóceń spowodowanych przez poprzednie
reformy, które ograniczyły możliwość wcześniejszego przechodzenia na emeryturę. W Niemczech
chodziło o zapewnienie sprawiedliwej sytuacji osobom, które wcześnie rozpoczęły życie
zawodowe, zaś w Bułgarii osobom wykonującym ciężkie prace.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
47
PL
Więcej państw członkowskich otwiera możliwości wydłużenia życia zawodowego oraz
zwiększenia wysokości emerytury poprzez opóźnienie momentu przejścia na emeryturę. We
Francji wiek, w którym prywatny pracodawca może wysłać pracownika na emeryturę bez jego
zgody, został podniesiony z 65 do 70 lat. Wiele systemów emerytalnych zawiera zachęty do pracy
po osiągnięciu wieku emerytalnego, takie jak wyższe stopy przyrostu świadczeń emerytalnych lub
premia emerytalna dla osób odkładających przejście na emeryturę na później (np. w Danii,
Finlandii, Francji). Coraz więcej krajów łagodzi zasady dotyczące łączenia świadczeń emerytalnych
z zatrudnieniem po osiągnięciu wieku emerytalnego oraz dochodami pochodzącymi z pracy
(Belgia, Niderlandy, Hiszpania i Słowenia). Co ważne, niektóre kraje w coraz większym stopniu
opierają reformy systemu emerytalnego na działaniach na rzecz aktywności osób starszych
w miejscu pracy i na rynku pracy (np. Belgia, Finlandia, Francja, Słowenia). Działania w tym
zakresie są jednak w wielu państwach członkowskich wciąż zbyt ograniczone i nieskoordynowane.
W ramach konsolidacji budżetowej indeksacja wypłacanych już emerytur została zmieniona lub
czasowo zamrożona w wielu państwach członkowskich. Tak jest np. w przypadku Cypru, Francji,
Włoch i Portugalii. W innych krajach indeksacja, o ile możliwe w zmienionej formie, została
ponownie wprowadzona po okresie, w którym nie była stosowana lub została zmniejszona (np.
w Republice Czeskiej, Bułgarii, na Łotwie).
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
48
PL
C. W odpowiedzi na presje fiskalne kraje dokonują przeglądu wydatków na opiekę zdrowotną
oraz poszukują sposobów na zapewnienie jakości za rozsądną cenę oraz rzeczywistych
efektów. Wprowadzane są też instrumenty ograniczające koszty. Kilka państw członkowskich
wdraża lub rozpoczęło wdrażanie strukturalnych reform systemów opieki zdrowotnej (Austria,
Bułgaria, Cypr, Grecja, Hiszpania, Finlandia, Chorwacja, Irlandia, Rumunia, Słowacja
i Zjednoczone Królestwo). W Finlandii uzgodniono reformę usług społecznych i opieki zdrowotnej,
wskutek której odpowiedzialność za świadczenie usług spoczywać będzie na pięciu regionach
opieki w zakresie opieki społecznej i usług zdrowotnych. Nowa ustawa o opiece wprowadzi istotne
zmiany w państwowej służbie zdrowia w Zjednoczonym Królestwie (w Anglii), tworząc ramy
prawne dla Funduszu Lepszej Opieki (Better Care Fund), który będzie stanowił ważną zachętę
finansową dla władz lokalnych, aby zintegrować usługi opieki zdrowotnej i społecznej. Wiele
państw członkowskich przyjęło środki mające ograniczyć rosnące koszty wydatków na opiekę
zdrowotną (Austria, Bułgaria, Belgia, Cypr, Niemcy, Hiszpania, Francja, Chorwacja, Irlandia,
Niderlandy, Portugalia, Słowenia i Zjednoczone Królestwo). Austria, Belgia i Francja
skoncentrowały się na ograniczeniu wzrostu ogólnego poziomu wydatków na opiekę zdrowotną.
Francja i Węgry podjęły nowe działania mające ograniczyć wydatki na produkty farmaceutyczne
poprzez lepsze ustanawianie cen i zachęcenie do przyjmowania leków generycznych. Podjęto różne
działania mające na celu ulepszenie świadczenia usług zdrowotnych, a wiele z tych działań dotyczy
obszaru e-zdrowia (w Austrii, Belgii, Bułgarii, na Cyprze, w Danii, Hiszpanii, Francji, na Litwie,
Łotwie, Malcie, w Polsce, Portugalii, Szwecji, Słowenii, Słowacji i Zjednoczonym Królestwie).
Cypr przeprowadza zasadnicze reformy związane z wdrażaniem nowej państwowej służby zdrowia
oraz jej infrastruktury informatycznej oraz reformy szpitali publicznych i innych placówek
zdrowotnych; reformuje też organizację Ministerstwa Zdrowia i zarządzanie nim. W Belgii
przegłosowano plan działania na rzecz e-zdrowia, mający na celu upowszechnienie elektronicznej
wymiany danych pacjentów i ich dokumentacji do 2018 r.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
49
PL
Wciąż istnieje konieczność poszukiwania nowych sposobów radzenia sobie z brakiem kadr,
a zapewnienie dostępu do opieki zdrowotnej dla wszystkich wymaga dalszych działań.
Niektóre państwa członkowskie intensywnie inwestują w pracowników służby zdrowia (Niemcy,
Węgry, Łotwa, Malta, Słowacja). Łotwa zdecydowała się zwiększyć minimalne wynagrodzenie
pracowników służby zdrowia o 10-12,5 %. Dla kilku państw członkowskich priorytetem pozostaje
poprawa dostępu do usług opieki zdrowotnej (Bułgarii, Danii, Grecji, Finlandii, Francji, Irlandii,
Luksemburga, Łotwy i Portugalii). W Grecji wszystkie nieubezpieczone osoby są obecnie oficjalnie
uprawnione do korzystania z leków i opieki szpitalnej, o ile zajdzie potrzeba medyczna.
W związku ze starzeniem się społeczeństwa wiele państw członkowskich podejmuje kroki, aby
odpowiedzieć na szybko rosnący popyt na skuteczną, szybko reagującą opiekę długoterminową
wysokiej jakości. Bułgaria przyjęła narodową strategię opartą na podejściu zintegrowanym, której
celem jest zapewnienie wysokiej jakości usług socjalnych, w tym opieki długoterminowej. Od
stycznia 2015 r. Niderlandy wdrażać będą gruntowną reformę strukturalną swego systemu opieki
długoterminowej, która obejmuje przeniesienie odpowiedzialności z obecnego systemu na gminy
i zakłady ubezpieczenia społecznego. W kilku państwach członkowskich brak usług w zakresie
opieki długoterminowej pozostaje główną przeszkodą dla odpowiedniej ochrony przed ryzykiem
finansowym związanym z potrzebą opieki długoterminowej oraz z zatrudnieniem kobiet.
Państwa członkowskie wprowadziły specjalne programy włączenia społecznego dla osób
znajdujących się w wyjątkowo niekorzystnym położeniu oraz dla osób dotkniętych
bezdomnością i wykluczeniem mieszkaniowym. W Bułgarii odnotowuje się pozytywne przykłady
ukierunkowanych środków wsparcia ułatwiających Romom dostęp do zatrudnienia. W sumie
jednak wciąż mało jest systemowych rozwiązań na poziomie krajowym. Wprowadzony w Bułgarii
dwuletni obowiązek przedszkolny oraz obowiązkowa edukacja przedszkolna na Węgrzech od
wieku trzech lat wzbudzają nadzieję na udaną edukację szkolną dzieci romskich na poziomie
podstawowym. Kilka państw (Irlandia, Finlandia, Łotwa) przyjęło środki polityczne dotyczące
dodatków mieszkaniowych i zasiłków dla bezdomnych, podczas gdy Republika Czeska, Litwa,
Niderlandy i Słowenia wdrażają politykę lub ustawodawstwo w zakresie mieszkań socjalnych. Inne
państwa członkowskie (Hiszpania, Łotwa) przyjęły środki związane z rynkiem nieruchomości, aby
zmniejszyć presję zadłużenia gospodarstw domowych. W Belgii w pięciu gminach uruchomiono
projekt pilotażowy „Przede wszystkim dom”, którego głównym zadaniem jest zapewnienie
każdemu dachu nad głową.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
50
PL
3.
TABLICA WYNIKÓW ZAWIERAJĄCA KLUCZOWE WSKAŹNIKI
ZATRUDNIENIA I WSKAŹNIKI SPOŁECZNE
Struktura instytucjonalna tablicy wyników zawierającej kluczowe wskaźniki zatrudnienia
i wskaźniki społeczne
Celem tablicy wyników, którą zaproponowano w komunikacie w sprawie wzmocnienia
społecznego wymiaru unii gospodarczej i walutowej (UGW) 29 i przedstawiono w projekcie
wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu na 2014 r. 30, jest lepsze rozpoznawanie na wczesnym
etapie głównych problemów w dziedzinie zatrudnienia i spraw społecznych lub trendów
rozwojowych w tym zakresie. Tablica wyników, jako instrument służący do analizy, skupia się na
tendencjach w dziedzinie zatrudnienia i spraw społecznych, które mogłyby zagrozić stabilności
i właściwemu funkcjonowaniu UE i UGW, zaburzając sytuację zatrudnienia, osłabiając spójność
społeczną i kapitał ludzki, a tym samym konkurencyjność i trwały wzrost. Ma ona umożliwić lepsze
zrozumienie rozwoju sytuacji w dziedzinie spraw społecznych 31. Tablicę wyników zatwierdzono
w grudniu 2013 r. i przyjęto w marcu 2014 r. (jako część wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu)
na posiedzeniu Rady EPSCO 32.
29
30
31
32
COM(2013) 690 z 2.10.2013. Zob. zwłaszcza s. 6-7: „Komisja proponuje utworzenie tabeli
wyników zawierającej kluczowe wskaźniki, które miałyby być zastosowane w projekcie
wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu w celu śledzenia trendów rozwojowych w dziedzinie
zatrudnienia i spraw społecznych. Powinna ona służyć jako narzędzie analityczne
umożliwiające lepsze i szybsze identyfikowanie istotnych problemów w dziedzinie
zatrudnienia i problemów społecznych, szczególnie wszystkich tych, które mogą wywoływać
skutki poza granicami danego państwa. [...] Byłaby ona uwzględniona w projekcie
wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu w celu zapewnienia bardziej ukierunkowanej
podstawy dla wzmocnionego wielostronnego nadzoru polityki zatrudnienia i polityki
społecznej i byłaby pomocna w określaniu tendencji rozwojowych, które wymagają bardziej
zdecydowanych reakcji w dziedzinie polityki zatrudnienia i polityki społecznej. [...]
Wskaźniki zatrudnienia i wskaźniki społeczne w tablicy wyników powinny odzwierciedlać
najważniejsze zjawiska w odniesieniu do każdego kraju i identyfikować najpoważniejsze
problemy i trendy rozwojowe na wczesnym etapie, zanim dany kraj oddali się zbytnio od
swoich wyników osiągniętych w przeszłości lub od reszty UE”.
COM (2013) 801 final z 13.11.2013.
Konkluzje Rady Europejskiej, 19–20 grudnia 2013 r., pkt 39.
7476/14, Bruksela, 12 marca 2014 r.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
51
PL
Zgodnie z mandatem udzielonym przez Radę Europejską 33 w tym zakresie, tablicę wyników
wykorzystano po raz pierwszy w kontekście semestru europejskiego 2014. Następnie Komisja
wykorzystała wyniki tablicy przy sporządzaniu dokumentów roboczych na 2014 r. i pracach nad
projektem zaleceń dla poszczególnych krajów, aby opracować na ich podstawie zalecenia
w zakresie wyzwań i polityki. Wyniki odczytane z tablicy uzupełniono dodatkowymi informacjami
pochodzącymi z przeglądu sytuacji w dziedzinie zatrudnienia i przeglądu sytuacji w dziedzinie
ochrony socjalnej, jak i oceną działań politycznych podjętych przez państwa członkowskie. Dzięki
tablicy wyników uwypuklono główne wyzwania związane z zatrudnieniem i sprawami społecznymi
w kontekście semestru europejskiego; były one podstawą do dyskusji na poziomie
instytucjonalnym.
Jednocześnie w Komitecie Zatrudnienia i Komitecie Ochrony Socjalnej rozpoczęto dyskusję na
temat praktycznego zastosowania tablicy wyników poza kontekstem europejskiego semestru
2014 34. Komitety szczegółowo zastanawiały się nad wyborem wskaźników, odczytywaniem tablicy
wyników w związku z przeglądem sytuacji w dziedzinie zatrudnienia i przeglądem sytuacji
w dziedzinie ochrony socjalnej oraz metodyką w celu zdefiniowania, co jest najbardziej
problematyczne w rozwoju sytuacji w dziedzinie zatrudnienia i kwestii społecznych. Obecne
wydanie wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu zawiera kilka przedstawionych propozycji,
między innymi wzmocnienie aspektów płci i wieku w analizie danych oraz uwzględnienie zmian
w poziomach danego wskaźnika również poza ostatnim okresem.
33
34
Konkluzje Rady Europejskiej, 19–20 grudnia 2013 r.: „38. Rada Europejska powtarza, jak
ważny w ramach europejskiego semestru jest rozwój sytuacji w dziedzinie zatrudnienia
i kwestii społecznych. Na podstawie prac podjętych przez Radę Rada Europejska potwierdza
zasadność stosowania tablicy wyników dotyczącej kluczowych wskaźników zatrudnienia
i kluczowych wskaźników społecznych, jak opisano we wspólnym sprawozdaniu
o zatrudnieniu”.
Wspólna opinia Komitetu Ochrony Socjalnej i Komitetu Zatrudnienia w sprawie tablicy
wyników zawierającej kluczowe wskaźniki zatrudnienia i wskaźniki społeczne na czerwcowe
posiedzenie Rady EPSCO. Ponadto Komitet Ochrony Socjalnej przedstawił dokument
pt. „Tablica wyników zawierająca kluczowe wskaźniki zatrudnienia i wskaźniki społeczne:
praktyczne zastosowanie – Sprawozdanie podgrupy ds. wskaźników Komitetu Ochrony
Socjalnej”.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
52
PL
3.1 Ustalenia z wszechstronnej analizy tablicy wyników odnośnie do poziomu UE i strefy euro
W następnym podrozdziale przedstawiono przegląd najnowszych rozbieżnych tendencji społecznogospodarczych w Unii Europejskiej oraz wskazano najbardziej znaczące zmiany w poszczególnych
krajach w odniesieniu do każdego z pięciu wskaźników. Załącznik zawiera tabele przedstawiające
przegląd sytuacji w podziale na poszczególne składniki we wszystkich państwach członkowskich
UE oraz przegląd kluczowych wyzwań w obszarze zatrudnienia określonych w oparciu o przegląd
sytuacji w dziedzinie zatrudnienia oraz tendencje społeczne wymagające szczególnej uwagi
określone w oparciu o przegląd sytuacji w dziedzinie ochrony socjalnej.
Potencjalnie niepokojące kluczowe zmiany i poziomy w obszarze zatrudnienia i obszarze
społecznym prowadzące do rozbieżności na terenie UE, uzasadniające dalszą analizę i ewentualne
bardziej zdecydowane działania polityczne można odnaleźć w trzech wymiarach 35:
•
zmiana wskaźnika dla danego państwa członkowskiego w danym roku w porównaniu
z wcześniejszym okresem (tendencja historyczna);
•
różnica w stosunku do średniej UE i strefy euro w tym samym roku występująca w danym
państwie członkowskim (dająca obraz istniejących dysproporcji w zatrudnieniu i dysproporcji
społecznych);
•
zmiana wskaźnika w dwóch kolejnych latach w danym państwie członkowskim w stosunku
do zmiany na szczeblu UE i strefy euro (wskazująca na dynamikę społeczno-gospodarczej
konwergencji/dywergencji).
35
Ta potrójna analiza następuje po wspólnym sprawozdaniu o zatrudnieniu 2014, zgodnie
z ustaleniami między Komisją i Radą. Jak stwierdzono w głównych przesłaniach do
wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu 2014: „Skutki kryzysu przekładają się również na
rosnące zróżnicowanie w państwach członkowskich pod względem zatrudnienia i sytuacji
społecznej, szczególnie w strefie euro, co ilustruje niniejsze wspólne sprawozdanie
o zatrudnieniu i nowa tablica wyników z kluczowymi wskaźnikami dotyczącymi zatrudnienia
i sytuacji społecznej. Zróżnicowanie to jest zauważalne we wszystkich pięciu głównych
wskaźnikach uwzględnionych w tablicy.” 7476/14, Bruksela, 12 marca 2014 r., s. 3. Ponadto,
jak uzgodniono we wspólnym sprawozdaniu o zatrudnieniu 2014, tablica wyników obejmuje
wszystkie państwa członkowskie UE, zatem dokonano w niej porównania do średniej unijnej.
W niektórych przypadkach odchylenia statystyczne od średniej w strefie euro mogą również
mieć znaczenie. 7476/14, Bruksela, 12 marca 2014 r., s. 49.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
53
PL
Zasadniczo ustalenia wynikające z tablicy wyników wskazują na stałe, choć nie wzrastające do
takiego stopnia co w zeszłym roku, rozbieżności społeczno-gospodarcze. Rozbieżności widoczne są
w stopach bezrobocia, bezrobocia wśród młodzieży oraz młodzieży niekształcącej się, niepracującej
ani nieszkolącej się; spadek dochodów gospodarstw domowych oraz wzrost nierówności i wyższe
wskaźniki ubóstwa widoczne są przede wszystkim w państwach członkowskich południowego
obrzeża strefy euro. Na obecnym etapie, zwłaszcza odnośnie do wskaźników związanych
z bezrobociem, różnice nie pogłębiają się, choć skala odwrócenia poprzednich tendencji jest nadal
widoczna.
Dane pochodzące z tablicy wyników są analizowane również przy uwzględnieniu podziału pod
względem płci (dla każdego wskaźnika, dla którego jest to możliwe). W wielu państwach
członkowskich wzrost bezrobocia zarówno wśród osób w wieku produkcyjnym, jak i wśród
młodzieży wyjątkowo dotknął kobiety, podczas gdy w innych krajach skutki kryzysu bardziej
odczuli pracownicy płci męskiej.
Dane tablicy wyników analizowane na poziomie krajowym wskazują na kilka państw
członkowskich, które borykają się z poważnymi problemami związanymi ze stanem zatrudnienia
i sytuacją społeczną, co widoczne jest przy analizie zmian historycznych i oddalenia od średniej
unijnej. Najtrudniejszą sytuację, zarówno pod względem wskaźników zatrudnienia i wskaźników
społecznych, obserwuje się we Włoszech i Rumunii. W ich przypadku początkowe negatywne
tendencje pogłębiały się, co widoczne było w całej tablicy wyników. Wskaźniki zatrudnienia
w przypadku Grecji, Hiszpanii i Portugalii wzrosły lub pozostały niezmienione, zaś wskaźniki
społeczne wciąż wykazują tendencję wzrostową – już i tak wysokie wskaźniki ubóstwa
i nierówności oraz spadek rzeczywistych dochodów gospodarstw domowych. Na Cyprze
i w Chorwacji stopy bezrobocia (młodzieży) wykazują pewną poprawę lub nie pogarszają się, zaś
już i tak wysoki odsetek młodzieży NEET wciąż rośnie. W tym pierwszym państwie członkowskim
ujemny wzrost rynku pracy przełożył się na dalsze pogorszenie warunków socjalnych. Chociaż
sytuacja na rynku pracy na Litwie wciąż się poprawia (już w dwóch kolejnych okresach
sprawozdawczych z rzędu), analiza wskaźników społecznych daje podstawę do rosnących obaw co
do wzrostu ubóstwa i nierówności, które i tak już przekraczają średnie poziomy unijne. W końcu
dwa państwa członkowskie uchroniły do tej pory swe społeczeństwa przed efektami kryzysu, choć
w tablicy wyników rysują się pewne niepokojące sygnały: w Niderlandach wzrosło bezrobocie
(młodzieży) i odsetek młodzieży NEET oraz wskaźnik ubóstwa, zaś w Finlandii niepokojąco
wyglądają tendencje rozwoju bezrobocia i odsetka młodzieży NEET.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
54
PL
Poziom
y
Zmiany


Włochy
-
Grecja,
Chorwacja
, Cypr
Bułgaria,
Grecja,
Hiszpania

Hiszpania, Hiszpania,
Portugalia, Grecja,
Słowacja
Chorwacja,
Cypr,
Portugalia,
Słowacja
-
Łotwa
Łotwa

Luksembu
rg,
Niderland
y,
Finlandia
Belgia,
Niderland
y, Austria,
Finlandia
Dania,
Luksembu
rg, Cypr,
Malta,
Niderland
y,
Słowenia,
Szwecja
Cypr,
Niemcy,
Węgry,
Malta,
Słowenia

Wskaźniki zatrudnienia
Stopa
bezrobocia
Stopa
bezrobocia
młodzieży
Belgia,
Włochy,
Rumunia
Niderlandy,
Austria
Wskaźniki społeczne
Młodzież
NEET
Dochody
brutto do
dyspozycji
gospodarstw
domowych
Wskaźnik
zagrożenia
ubóstwem
Nierównoś
ci
w dochoda
ch
Chorwacja
, Włochy,
Cypr,
Węgry,
Rumunia
Największy
spadek:
Grecja,
Hiszpania,
Włochy,
Cypr,
Węgry,
Słowenia
Grecja,
Litwa,
Portugalia,
Rumunia
Grecja,
Bułgaria,
Włochy,
Litwa,
Rumunia,
Portugalia
Włochy
Tabela: Streszczenie analizy tablicy wyników zawierającej kluczowe wskaźniki zatrudnienia
i wskaźniki społeczne 36
36
Tablica przedstawia przegląd rozwoju sytuacji w obszarze zatrudnienia i obszarze
społecznym w państwach członkowskich, w których poziomy lub tendencje rozwoju
kluczowych wskaźników mogłyby być uznane za problematyczne. Ponieważ tablica wyników
nie zawiera wartości granicznych, które pozwoliłyby wykryć odchylenia od tendencji lub
poziomów historycznych, uwzględnione są najpoważniejsze przypadki. Nie uwzględniono
statystycznie niewielkich zmian wskaźnika zagrożenia ubóstwem i wskaźników dotyczących
nierówności.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
55
PL
Wyzwania, które można było określić dzięki tablicy wyników zawierającej kluczowe wskaźniki
zatrudnienia i wskaźniki społeczne, należy teraz rozpatrzyć w kontekście europejskiego semestru,
zwłaszcza prac Komisji nad dokumentami roboczymi stanowiącymi podstawę projektu zaleceń dla
poszczególnych krajów oraz wielostronnego nadzoru prowadzonego w Komitecie Zatrudnienia
i Komitecie Ochrony Socjalnej. Szereg wskaźników ujętych w przeglądzie sytuacji w dziedzinie
zatrudnienia oraz w przeglądzie sytuacji w dziedzinie ochrony socjalnej zostanie w pełni włączony
do analizy poszczególnych krajów, tak aby ją uzupełnić.
3.2 Wnioski z analizy tablicy wyników w podziale na wskaźniki
3.2.1 Stopa bezrobocia – zmiany i poziom
Ogólnie rzecz biorąc, w całej Unii Europejskiej spektakularny wzrost stóp bezrobocia, odnotowany
w poprzedniej edycji tablicy wyników, został zatrzymany. Na poziomie 28 państw członkowskich
stopa ta spadła o 0,5 p.p., wskazując na nieznaczne ożywienie na rynku pracy. Sytuacja w strefie
euro uległa bardziej ograniczonej poprawie (spadek o 0,3 % p.p.). Różnice między krajami, które
narosły podczas lat kryzysu, pozostają na wysokim poziomie i nie wykazują oznak poprawy.
Różnica między dwoma krajami odnotowującymi najlepsze oraz dwoma krajami odnotowującymi
najgorsze wyniki wynosi ponad 20 p.p. Stopa bezrobocia wśród kobiet pozostaje wyższa niż wśród
mężczyzn (odpowiednio 0,2 p.p. w UE-28 i 0,4 p. p. w krajach strefy euro w pierwszej połowie
2014 r.).
Wykres I: Stopa bezrobocia – 1. semestr 2014 r. oraz różnica między 1. semestrem w 2012 r.
a 1. semestrem w 2013 r. oraz między 1. semestrem w 2013 r. a 1. semestrem w 2014 r.
w podziale na kraje (osoby w wieku 15–74 lata)
Źródło: Eurostat, BAEL; dane wyrównane sezonowo (obliczenia DG EMPL); podział wg poziomu
w pierwszej połowie 2014 r.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
56
PL
Jak wynika z danych liczbowych z tablicy wyników, w siedmiu państwach członkowskich
(w Grecji, Hiszpanii, Chorwacji, na Cyprze, w Portugalii, Słowacji, we Włoszech) stopa bezrobocia
utrzymuje się wciąż na alarmująco wysokim poziomie (w porównaniu ze średnią unijną). Podczas
gdy w trzech z tych państw (Hiszpanii, Portugalii, Słowacji) odnotowano znaczne pozytywne
zmiany, sytuacja we Włoszech jest nawet bardziej niepokojąca, jako że stopa bezrobocia wzrosła
jeszcze bardziej (tj. wzrost o 0,5 p.p. w okresie jednorocznym). Obok południowoeuropejskich
krajów wyrasta nowa grupa państw, w których odnotowuje się wzrastające bezrobocie. Stopy
bezrobocia są nadal względnie niskie w Luksemburgu, Niderlandach i Finlandii, jednak w tablicy
wyników widoczne są pewne problematyczne tendencje stóp bezrobocia w tych krajach, którym do
tej pory udawało się stosunkowo dobrze uchronić ich siłę roboczą przed skutkami kryzysu.
Porównanie z pierwszą edycją tablicy wyników pokazuje, że nie jest to zupełnie nowe zjawisko, co
oznacza, że takie tendencje mogłyby się utrwalić i że należałoby to obserwować. Odnośnie do
aspektu płci w zjawisku bezrobocia, w krajach Europy Południowej (Hiszpanii, Grecji, Włoszech),
stopa bezrobocia wśród kobiet utrzymuje się na wyższym poziomie niż wśród mężczyzn, zaś
sytuacja ta wygląda odwrotnie w Szwecji, Finlandii, Irlandii czy państwach bałtyckich.
3.2.2 Stopa bezrobocia wśród młodzieży i odsetek NEET
W obecnym okresie sprawozdawczym można zauważyć pewne pozytywne tendencje rozwoju stopy
bezrobocia wśród młodzieży – ich średnia spada zarówno w UE (spadek o 1,2 p.p.) jak i w strefie
euro (0,5 p.p.). Chociaż sytuacja w krajach o najgorszych wynikach uległa poprawie, różnice
w wynikach państw członkowskich nadal pozostają znaczne. Odnośnie do odsetka młodzieży
NEET, średnie w UE i strefie euro uległy jedynie niewielkiej poprawie. Różnice między państwami
UE pozostają duże, zaś odsetek młodzieży NEET, który skumulował się podczas lat kryzysu,
wysoki (głównie w krajach południowej Europy).
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
57
PL
Wykres IIa: Stopa bezrobocia wśród młodzieży– 1. semestr 2014 r., różnica między 1.
semestrem w 2012 r. a 1. semestrem w 2013 r. oraz między 1. semestrem w 2013 r. a 1.
semestrem w 2014 r. w podziale na kraje (osoby w wieku 15-24 lat)
Źródło: Eurostat, BAEL; dane wyrównane sezonowo (obliczenia DG EMPL); podział wg poziomu
w pierwszej połowie 2014 r.
Wykres IIb: Odsetek młodzieży NEET, poziom z 2013 r. i zmiany w latach 2011–2012 i 2012–
2013 (osoby w wieku 15–24 lata)
Źródło: Eurostat, BAEL; podział wg poziomu w pierwszej połowie 2014 r. Uwaga: FR 2013
w podziale na szeregi, zmiany niedostępne
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
58
PL
Sytuacja młodych ludzi na rynku pracy pozostaje dramatyczna w wielu państwach członkowskich.
Aż w siedmiu krajach (Grecji, Hiszpanii, Chorwacji, Włoszech, Portugalii, Cyprze, Słowacji) stopa
bezrobocia wynosi o 8 p.p. więcej niż średnia unijna. Z drugiej strony odnotowano także pewne
pozytywne wydarzenia: większości tych państw udało się poprawić sytuację młodych ludzi,
z wyjątkiem Włoch, gdzie odsetek ten nadal rósł (tj. 4,1 p.p.). Również Belgia i Rumunia
odnotowały wzrost w stopie bezrobocia wśród młodzieży, której poziom już i tak był stosunkowo
wysoki. Podobnie do analizy tendencji pod względem stopy bezrobocia, również w przypadku tego
wskaźnika istnieje grupa krajów (Niderlandy, Austria, Finlandia), które odnotowują oznaki
pogorszenia w porównaniu ze stosunkowo dobrą sytuacją początkową.
O ile poziomy stopy bezrobocia wśród młodzieży nie wzrosły radykalnie w całej tablicy wyników,
odsetek młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się (NEET) znacznie wzrósł
prawie w połowie państw członkowskich. W Chorwacji, Włoszech, na Cyprze, Węgrzech
i w Rumunii już i tak wysoki odsetek młodzieży NEET wzrósł między 2,7 a 0,4 p.p. Sytuacja
młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się we Włoszech jest najbardziej
dramatyczna, gdyż Włochy, jako kraj z najwyższym odsetkiem młodzieży NEET, odnotowały
trzeci pod względem wielkości wzrost tego wskaźnika. Odnotowano także pewne pozytywne
wydarzenia, mianowicie negatywne tendencje w Grecji zostały zatrzymane (przynajmniej
w obecnym okresie sprawozdawczym): mimo iż odsetek młodzieży NEET jest nadal wysoki,
przynajmniej przestał rosnąć. W porównaniu z innymi wskaźnikami odnoszącymi się do
zatrudnienia, rynki pracy kilku państw członkowskich należących do strefy euro (Belgia,
Niderlandy, Austria, Finlandia) spowolniły, a odsetek młodzieży NEET ostatnio wzrósł,
z poziomów wciąż poniżej średniej UE. Odsetek kobiet wśród młodzieży niekształcącej się,
niepracującej ani nieszkolącej się jest największy w Chorwacji, na Cyprze, Litwie i Węgrzech, zaś
przewaga mężczyzn jest wyraźna w Grecji, Chorwacji, na Cyprze i w Finlandii.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
59
PL
3.2.3 Zmiany rzeczywistego dochodu brutto do dyspozycji gospodarstw domowych
Rzeczywiste dochody gospodarstw domowych nadal utrzymywały się na stałym poziomie lub silnie
zmniejszały się po 2011 r. w państwach, w których warunki ekonomiczne nadal najbardziej się
pogarszały. Na dochody gospodarstw domowych wpływ miały głównie niższe dochody osiągane na
rynku oraz zmniejszenie transferów socjalnych w tym czasie. Ponadto zaostrzenie polityki
budżetowej – głównie w państwach leżących w południowej części i na obrzeżach strefy euro –
miało niekorzystny wpływ na zatrudnienie, a zmiany w systemach podatkowych i systemach
świadczeń, a także cięcia w wynagrodzeniach w sektorze publicznym doprowadziły do znacznego
obniżenia rzeczywistych dochodów gospodarstw domowych. Mogło się to przyczynić do
pogłębiających się różnic w strefie euro.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
60
PL
Wykres III: Zmiana rzeczywistego dochodu brutto do dyspozycji gospodarstw domowych:
wzrost w 2012 r. i 2011 r.
Źródło: Eurostat, rachunki narodowe, obliczenia DG EMPL; podział wg całkowitego wzrostu
w 2012 r. Uwaga: Wzrost rzeczywistego GDHI dla UE został oszacowany przez DG EMPL
i obejmuje państwa członkowskie, dla których są dostępne dane kwartalne. Nominalne wartości
GDHI są przeliczane na rzeczywisty GDHI przy użyciu deflatora (indeks cen) spożycia w sektorze
gospodarstw domowych. Wzrost rzeczywistego GDHI jest średnią ważoną wzrostu rzeczywistego
GDHI w państwach członkowskich.
Odnotowuje się zarówno duże rozproszenie, jak i pogłębiające się różnice w zmianach
rzeczywistych dochodów brutto do dyspozycji gospodarstw domowych pomiędzy państwami
członkowskimi. Dane z 2012 r. wskazują, że aż w 16 państwach członkowskich dochody brutto do
dyspozycji gospodarstw domowych znacząco się zmniejszyły: w Grecji odnotowano spadek z roku
na rok o prawie 10 %, a na Cyprze o ponad 9 %. Pogorszenie sytuacji w tym ostatnim kraju, jak
i w Hiszpanii i we Włoszech, nałożyło się na już widoczne pogorszenie sytuacji podczas ostatniego
okresu sprawozdawczego. Z drugiej strony pojawiła się grupa krajów, w których do 2011 r.
wzrastały płace, a dopiero w 2012 r. sytuacja się pogorszyła: to Cypr, Węgry, Słowenia, Estonia
i Bułgaria.
3.2.4 Wskaźnik zagrożenia ubóstwem osób w wieku produkcyjnym – zmiany i poziom
Wskaźnik zagrożenia ubóstwem osób w wieku produkcyjnym rośnie w wielu państwach
członkowskich (zob. wykres IV). W wielu krajach ten wzrost nakłada się na wysoki poziom
zagrożenia ubóstwem, często skumulowany z obniżeniem progu ubóstwa w rozpatrywanym
okresie.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
61
PL
Wykres IV: Wskaźnik zagrożenia ubóstwem osób w wieku produkcyjnym, poziom z 2013 r.
i zmiany w latach 2011–2012 i 2012–2013 (osoby w wieku 18-64 lat)
Źródło: Eurostat, europejskie badanie warunków życia ludności (EU-SILC) dotyczące lat
finansowych 2010–2012, z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa (rok, w którym przeprowadzono
badanie) i Irlandii (12 miesięcy przed badaniem); Uwaga: ES przerwa w szeregach, zmiany
niedostępne; AT, UK przerwa w szeregach w 2012 r., zmiany niedostępne w latach 2011–2012;
w 2012 r. (zmiana 2011–2012 i 2010–2011) dla IE.
Wśród państw członkowskich, w których odnotowano najwyższy wzrost wskaźnika zagrożenia
ubóstwem osób w wieku produkcyjnym między 2012 a 2013 r., znajdują się: Grecja, Cypr, Litwa,
Luksemburg, Malta, Portugalia i Rumunia, zaś największy wzrost między 2011 a 2012 odnotowano
w Grecji, Portugalii, Chorwacji i Hiszpanii. W większości z tych państw długotrwały okres
ujemnego lub bliskiego zeru wzrostu PKB, wzrastające długotrwałe bezrobocie i osłabienie
w czasie wpływu transferów socjalnych podwyższyło zagrożenie ubóstwem.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
62
PL
3.2.5 Nierówności w dochodach (wskaźnik S80/S20 37) – zmiany i poziom
Zwiększają się nierówności w dochodach pomiędzy państwami członkowskimi oraz w ich obrębie,
zwłaszcza w tych, w których najbardziej wzrosło bezrobocie (zob. wykres V). W wielu krajach
kryzys pogłębił długotrwałe tendencje do polaryzacji płac i segmentacji rynku pracy, co
w połączeniu z mniej redystrybucyjnymi systemami podatkowymi i systemami świadczeń nasiliło
wzrost nierówności w dochodach. Znaczny wzrost nierówności można powiązać z wysokimi
poziomami bezrobocia (największy wzrost odnotowano w dolnym segmencie rynku pracy).
W niektórych przypadkach miał znaczenie również wpływ konsolidacji budżetowej 38.
Wykres V: Nierówności w dochodach (wskaźnik S80/S20) 2013 r. (*2012 r.) poziom i zmiany
w latach 2011-2012 i 2012-2013
Źródło: Eurostat, europejskie badanie warunków życia ludności (EU-SILC) dotyczące finansowych
lat odniesienia 2010–2012, z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa (rok, w którym przeprowadzono
badanie) i Irlandii (12 miesięcy przed badaniem); Uwaga: ES przerwa w szeregach,
zmiany
niedostępne; AT, UK przerwa w szeregach w 2012 r., zmiany niedostępne w latach 2011–2012;
w 2012 r. (zmiana 2011–2012 i 2010–2011) dla IE
37
38
Stosunek dochodów uzyskiwanych przez 20 % ludności o najwyższych dochodach do
dochodów uzyskiwanych przez 20 % ludności o najniższych dochodach.
Zob. dokument roboczy EUROMOD 2/13.
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
63
PL
Odnotowuje się duże rozproszenie, jak i pogłębiające się różnice nierówności w dochodach
(wskaźnik S80/S20) pomiędzy państwami członkowskimi. Ostatnie dane dotyczące roku
finansowego 2012 (dostępne dla kilku państw członkowskich) wskazują na wzrost nierówności
w dochodach (mierzonej wskaźnikiem S80/S20) o 0,5 lub więcej między 2012 a 2013 r. na Litwie
i w Bułgarii oraz znaczny wzrost we Włoszech, Rumunii, Portugalii, na Cyprze, w Niemczech, na
Węgrzech, Malcie i w Słowenii. Nierówności w dochodach utrzymały się na szczególnie wysokim
poziomie w Bułgarii, Grecji, Hiszpanii, na Litwie, Łotwie, w Portugalii i Rumunii w 2013 r., gdzie
dochody uzyskiwane przez 20 % ludności o najwyższych dochodach są co najmniej sześciokrotnie
wyższe od dochodów uzyskiwanych przez 20 % ludności o najniższych dochodach.
____________________
6142/15
ama/NJ/mak
DG B 3A
64
PL