Scenariusz zajęć socjoterapeutycznych dotyczących profilaktyki

Scenariusz zajęć socjoterapeutycznych dotyczących profilaktyki uzależnień
Autorzy: Filip Przechrzta
Cele :
1) Poznanie przez uczestników podstawowej wiedzy dotyczącej uzależnień
2) Doświadczenie przez uczestników mechanizmów, które powodują uzależnianie się
3) Umożliwienie uczestnikom doświadczenia własnych granic w sytuacji presji ze strony innej osoby
4) Zapoznanie uczestników z pojęciem asertywność
5) Ćwiczenie postaw asertywnych
Adresat:
Uczniowie gimnazjum
Czas realizacji :
2 godziny lekcyjne
Metody pracy :
Mini wykład, dyskusja, metoda dużej planszy, praca w grupach, symulacja, drama
Materiały:
Mazaki, duże arkusze papieru, kolorowe gazety, nożyczki, taśma klejąca, przygotowane wcześniej
plansze - ludziki
Przebieg zajęć
Struktura
Powitanie grupy
„Jest mi przyjemnie
kiedy…”
Instrukcja
Prowadzący wita grupę i przedstawia zwięźle
tematykę zajęć.
Każdy z uczestników oraz prowadzący podają
swoje imię
i kończy zdanie:
„Jest mi przyjemnie, kiedy …”
Cel
Zapoznanie się uczestników i
prowadzącego.
Przełamywanie
pierwszych
oporów
w
kontakcie,
zdobywanie pewności siebie
w grupie.
(np.: Ania, jest mi przyjemnie, kiedy zdam
egzamin)
Skojarzenia
„Drugie dno”
Prowadzący rozdaje uczestnikom karteczki w
dwóch kolorach i dzieli grupę porządkując
osoby według tych samych kolorów.
Każda z grup na kartkach pisze skojarzenia
do słowa „UZALEŻNIENIE”. Następnie
kolorowym pisakiem zaznaczają pozytywne,
ich zdaniem, skojarzenia.
Na tablicy przed zajęciami prowadzący przykleja dwa
ludziki z papieru- biały i szary (mogą być kontury na
szarym i białym tle).
Na przygotowanych „ludzikach” prowadzący
Uświadomienie uczestnikom
„drugiego dna” używania
substancji psychoaktywnych i
nałogowego
wykonywania
czynności (np. korzystania z
Internetu lub smartfona)
Scenariusz zajęć socjoterapeutycznych dotyczących profilaktyki uzależnień
Autorzy: Filip Przechrzta
Praca w grupach –
wspólne tworzenie
definicji
„Droga do u.”
wypisuje skojarzenia podawane przez grupy wypracowane
przez
uczestników
w
poprzednim ćwiczeniu. Na białym ludziku
pozytywne
skojarzenia
do
słowa
„uzależnienie” np. towarzystwo. dobry
humor, szpan itp. A na szarym- negatywne
np. samotność, problemy, kłamstwa, brak
kontroli, konflikt z prawem itp. Kiedy już
zapisane są wszystkie skojarzenia na
ludzikach, sylwetkę pozytywną doklejamy
górną krawędzią na tę z negatywnymi
określeniami. Czy osoba uzależniona zawsze
czuje się „ na luzie”, „ odlotowo”? Co się z nią
dzieję? Kiedy grupa podaje odpowiedź
nauczyciel odrywa kawałki „pozytywnej
sylwetki”, spod której wyłania się całkiem
nowy obraz osoby uzależnionej – tragiczny,
nieszczęśliwy, smutny.
Uczestnicy (pozostając we wcześniej
ustalonych grupach) tworzą wspólnie
definicję uzależnienia. Następnie grupy
wspólnie
z
prowadzącym
analizują
poszczególne
definicje.
Prowadzący
podsumowując, koryguje ewentualne błędne
interpretacje i w razie potrzeby wprowadza
brakujące elementy.
Przeprowadzenie tego ćwiczenia wymaga
miejsca (w przypadku klasy ,ławki należy
rozsunąć na boki. Prowadzący wyjaśnia
uczestnikom, że celem tego ćwiczenia jest
pokazanie poprzez doświadczenie tego, co
jest najważniejsze w uzależnieniu, czyli
zjawiska osaczenia człowieka, tego że w
każdej kolejnej fazie procesu uzależnienia
pułapka staje się coraz ciaśniejsza. Może też
podkreślić, że uczestnicy będą mieli
wyjątkową okazję poznać z bliska
mechanizm choroby oraz że każdy może być
ofiarą tej choroby, jeśli nie rozumie lub nie
wierzy w mechanizm jej powstania.
Przebieg :
A.
Trzy osoby w klasie wybierane są
odegrania w kolejnych scenkach roli
głównej, tj. osoby uzależnionej (nie
powinny być to osoby o niskiej pozycji w
klasie, które łatwo mogłoby się stać tzw.
Kozłami ofiarnymi).Pozostali uczniowie
losują karteczki (hasła-załącznik.1) każda z jednym zdaniem, i po cichu
Zapoznanie
uczestników
z definicją uzależnienia.
Zapoznanie uczestników z
faktami
dotyczącymi
uzależnienia,
korygowanie
mitów.
Jest to ilustracja pokazująca
osaczenie człowieka
uzależnionego , który chce się
wydostać z „zaklętego kręgu”
ale tkwi w szponach nałogu ,
który za nic nie chce go puścić.
Scenariusz zajęć socjoterapeutycznych dotyczących profilaktyki uzależnień
Autorzy: Filip Przechrzta
zapoznają się z ich treścią. Każdemu z
zdań przyporządkowany jest jeden z
symboli( X,Y,Z).
X- dotyczy pierwszej fazy
uzależnienia (stopniowe
przywiązywanie się do substancji
chemicznej lub czynności (np.
korzystania z Internetu)
Y-dotyczy środkowej fazy
uzależnienia (substancja lub
czynność staje się coraz bardziej
niezbędna)
Z-dotyczy później fazy uzależnienia
(człowiek jest uzależniony fizycznie i
psychicznie od substancji,
podejmowane przez niego czynności
mocno zaburzają mu normalne
funkcjonowanie)
B. Odgrywanie scen
Scena pierwsza : Uczestnicy w niej
pierwszy główny aktor oraz osoby,
które wylosowały karteczki z
symbolem „X”. Tworzą one krąg
wokół głównego aktora w odległości
około 2m. Będzie to scena
pokazująca co się dzieje w pierwszej
fazie uzależnienia. Każdy po kolei
odczytuje swój tekst, główny aktor
stara się po każdym tekście
powtórzyć to co usłyszał.
Scena druga : Prezentuje ją drugi
aktor główny oraz uczestnicy, którzy
wylosowali z karteczkami z
symbolem „Y”. Tworzą wokół aktora
głównego krąg w odległości około
1,5 metra (ważne, aby wyraźnie
ciaśniej otaczali aktora). Będzie to
scena pokazująca, to co się dzieje w
środkowej fazie uzależnienia. Każdy
odczytuje swój tekst, a główny aktor
stara się powtórzyć po każdym
tekście to, co usłyszał.
Scena trzecia: Uczestniczy w niej
trzeci główny oraz uczniowie, którzy
wylosowali karteczki z symbolem
„Z”. Tworzą krąg wokół aktora w
odległości około 1m (wyraźnie
ciaśniej niż poprzednio, trzymają się
mocno za ręce). Jak w poprzednich
scenach, uczestnicy odczytują głośno
Scenariusz zajęć socjoterapeutycznych dotyczących profilaktyki uzależnień
Autorzy: Filip Przechrzta
„Doświadczenie –
mechanizm
uzależnienia”
„Wiezień”
(w sieci zaprzeczeń)
swój tekst, a główny aktor powtarza
co usłyszał. Na koniec prowadzący
proponuje, aby osaczony główny
aktor próbował się wydostać z
kręgu ; uczestnicy mają do tego nie
dopuścić.
Aby zamknąć ćwiczenie prowadzący
prosi uczestników by podzielili się
swoimi odczuciami na temat
odgrywanych scenek. Czy poczuli, na
czym polega osaczenie człowieka
uzależnionego?
Prowadzący pokazuje szpulkę nici grupie i
prosi jedną osobę, by spróbowała rozerwać
nitkę (łatwo rozerwać jedną nitką).
Następnie inny uczeń owija nitką oba
nadgarstki kolegi. Prowadzący prosi ucznia o
rozerwanie nitek i oswobodzenie rąk.
Okazuje się, że to jest niemożliwe ,
prowadzący wyjaśnia grupie w jaki sposób
ludzie uzależniają się od rozmaitych
substancji
lub
czynności:
Człowiek
stopniowo, niedostrzegalnie uzależnia się.
Nadchodzi jednak taki moment, w którym
uświadamia sobie ,że nie może wykonywać
swoich obowiązków, nie może żyć, jeżeli nie
zażyje danej substancji. Jest osobą
uzależnioną
Uczestnik - ochotnik staje na środku klasy.
Nauczyciel na poszczególnych obręczach z
papieru ma wypisane hasła - zaprzeczenia,
których
najczęściej
używa
osoba
eksperymentująca np. „ wszystko jest okey ”,
„ mam nad tym pełną kontrolę”, „wiem, co
robię, potrafię kierować swoim życiem”,
„ spróbowałem tylko kilka razy, przecież to
niegroźne”, „ inni też biorą”, „ od marihuany
nikt się nie uzależnia”. Poszczególne obręcze
nakłada się na ochotnika, który gra osobę
eksperymentującą z różnymi środkami.
Obręcze powinny całkowicie skrępować
ruchy ochotnika (można wykorzystać mocną
taśmę). Uczeń ochotnik próbuje rozerwać
taśmę.
Uświadomienie grupie jak
łatwo jest się uzależnić oraz
jak trudno zerwać z nałogiem.
Takie doświadczenie pozwala
lepiej zrozumieć mechanizm
uzależnienia.
Uświadomienie uczestnikom
istnienia
mechanizmów
zaprzeczeń, które w skuteczny
sposób
zniekształcają
spostrzeganie rzeczywistości
przez
osobę
eksperymentującą
z
substancjami
psychoaktywnymi.
Scenariusz zajęć socjoterapeutycznych dotyczących profilaktyki uzależnień
Autorzy: Filip Przechrzta
{W czasie omawiania tego ćwiczenia należy
zwrócić uwagę uczniom, że bez pomocy
osoby z zewnątrz, osoba uzależniona
(mająca problem z używaniem) nie może
sama sobie pomóc}.
„Balony” –
ćwiczenie ruchowe
podnoszące poziom
energii
(do wykorzystania
w razie potrzeby)
– może służyć jako
przejście do kolejnej
części zajęć
Mini wykład
„Granice-uczucia”
Uczestnicy przywiązują sobie do kostek u nóg
po dwa balony. Otrzymują informację:
„Macie 3 minuty. Wygrywają ci, którzy
zachowali balony”.
Omówienie. Uczestnikom można zadać
pytania:
 Jak się czułeś, kiedy twój balon pękł?
 Co wtedy zrobiłeś?
 Jak czułeś się, kiedy zniszczyłeś balon
należący do kogoś innego?
W odpowiedziach prowadzący wyszukuje
słowa agresywne i uległe. Wyjaśnia, że
podczas ćwiczenia jedni zachowywali się
agresywnie, a inni ulegle.
Różne są przyczyny uzależniania się
człowieka. W przypadku młodzieży często
powodem jest m.in.: duża presja grupy
rówieśniczej. Musimy wyposażyć się w różne
kompetencje społeczne, które pomogą nam
funkcjonować w grupie. Jedną z nich jest
asertywność. Prowadzący podkreśla, że
mówienie słowa NIE wymaga odwagi ale jest
konieczne w sytuacjach gdy robiąc coś
możemy zaszkodzić swojemu zdrowiu. Każdy
musi nauczyć się dokonywać właściwych
wyborów.
Grupa
poznaje
pojęcie
asertywności
Prowadzący dzieli uczestników na pary. W
tym celu uczestnicy losują, wcześniej
przygotowane przez prowadzącego karteczki
z nazwami zwierząt, roślin itp. Każda z nazw
gatunkowych występuje podwójnie. Osoby,
które wylosowały te same nazwy, będą
pracowały wspólnie w ramach kolejnego
Gra miała na celu wygrywanie
i dlatego byli w niej pokonani i
zwycięzcy. Mamy skłonności
do zachowań agresywnych,
zwłaszcza w sytuacji
rywalizacji oraz że poziom
agresywności ludzi jest
zróżnicowany. Musimy o tym
wiedzieć i umieć walczyć o
swoje cele, bez krzywdzenia
innych.
Głównym celem ćwiczenia jest
uzmysłowienie uczestnikom,
że każdy posiada inne granice
psychologiczne, co należy
rozumieć i szanować.
Jednocześnie mówienie lub
Scenariusz zajęć socjoterapeutycznych dotyczących profilaktyki uzależnień
Autorzy: Filip Przechrzta
zadania. Instrukcja prowadzącego: Każda
para ustawi się naprzeciwko siebie. Proszę,
żebyście stanęli od siebie w odległości około
dwóch metrów. W trakcie ćwiczenia kilka
razy poproszę was, abyście zmniejszali
dzielący was dystans. Ważne jest, abyście
obserwowali, co się z wami dzieje i jak się
czujecie podczas wykonywania kolejnych
komend. Jeżeli w którymś momencie
poczujecie, że kolejne skrócenie dystansu
wywołuje dyskomfort, możecie się zatrzymać
mówiąc NIE, JUŻ DOŚĆ. Uczniowie stają
naprzeciwko siebie w odległości nie
mniejszej niż 2 metry. Po 30 sekundach
nauczyciel prosi, aby uczniowie zrobili w
kierunku siebie krok do przodu. Po kolejnych
30 sekundach uczniowie robią kolejny krok.
Procedura powtarzana jest kilkakrotnie, tak
długo aż pozwoli na tyle skrócić dystans,
żeby uczniowie mogli się znaleźć bardzo
blisko siebie. Prowadzący cały czas
podkreśla, że jeżeli ktokolwiek odczuwa w
związku ze skróceniem dystansu dyskomfort,
mówi głośno NIE, JUŻ DOŚĆ i zatrzymuje
procedurę w swojej parze.
usłyszenie odmowy może
wzbudzać bardzo różne
odczucia. Ważne, aby podczas
omawiania powyższego
zadania wybrzmiało, że
odmawiamy w sytuacji, kiedy
zrealizowanie czyjeś prośby
narusza nasze granice,
potrzeby czy interesy. Zwykle
odmawianie kojarzy nam się z
negatywnymi uczuciami: z
lękiem, złością itp. Zdarza się,
że odmawiając, możemy
niepokoić się tym, że jest to
niewłaściwe zachowanie i
możemy źle się z tym czuć.
Szczególnie dzieje się tak
wówczas, gdy uczono nas, że
nie należy odmawiać innym
ludziom i okazywać im
swojego podporządkowania.
W takiej sytuacji możemy
obawiać się czyjeś złości i
odrzucenia.
Omówienia ćwiczenia:
Pytania pomocnicze podczas omawiania ćwiczenia:
- Czy w parze w tym samym czasie powiedzieliście
sobie NIE, JUŻ DOŚĆ, czy może pojawiły się
różnice?
- Jakie odczucia pojawiły się w was, kiedy
mówiliście NIE i kiedy je usłyszeliście od
kolegi/koleżanki z pary?
- Czy ktoś kontynuował realizowanie zadania,
nawet jeżeli źle się z tym czuł?:
„Otwórz dłoń”
Uczestnicy w parach na zmianę wcielają się
w rolę osoby namawianej i namawiającej.
Doświadczenie przez
uczestników bycia
namawiającym i
namawianym.
Trening
asertywności drama
Prowadzący dzieli uczestników na trzy grupy.
Każda z grup otrzymuje od prowadzącego
kopertę z poleceniem przygotowania się do
odegrania dramy
Możliwość praktycznego
doświadczenia siebie w
sytuacji bycia namawianym.
Możliwość treningu
umiejętności asertywnego
odmawiania.
I grupa – jesteś na imprezie ktoś namawia
Scenariusz zajęć socjoterapeutycznych dotyczących profilaktyki uzależnień
Autorzy: Filip Przechrzta
Cię do wypicia piwa
II grupa-koleżanka namawia Cię do zapalenia
papierosa
III grupa- ktoś pod szkołą proponuje Ci jakieś
tabletki, po których będziesz miał doskonały
humor
Grupy przygotowują i przedstawiają scenki
wszyscy wspólnie z prowadzącym analizują
je i dzielą się wrażeniami.
Rundka końcowa
Podsumowanie zajęć przez prowadzącego.
Z dzisiejszych zajęć zapamiętałem…
Domknięcie zajęć.
Scenariusz zajęć socjoterapeutycznych dotyczących profilaktyki uzależnień
Autorzy: Filip Przechrzta
Załącznik 1
Hasła do ćwiczenia „Droga do u.”
Pierwsza faza zażywania (X)
 Raz spróbuję, żeby zobaczyć jak to jest.
 Piję na zabawie, żeby się lepiej bawić.
 Jak sobie wypiję – mam lepszy humor.
 Piję tylko w towarzystwie.
 Palę „trawkę” od czasu do czasu.
 Biorę narkotyki dla zabawy.
 Biorę tylko od czasu do czasu.
 Kiedy wypiję alkohol – jestem rozmowny.
Środkowa faza zażywania (Y)
 Gdy mam jakiś problem, muszę coś zażyć.
 Czasem „nawalam” w szkole lub pracy.
 Nie umiem odmówić, gdy mnie namawiają do wypicia lub zapalenia.
 Potrzebuję coraz więcej alkoholu (narkotyku), żeby się wprawić w dobry nastrój.
 Czasem piję w samotności.
 Nie poszedłem na spotkanie, bo za dużo wypiłem.
 Piję, gdy jest mi smutno.
 Jak zażyję narkotyk – lepiej funkcjonuję i myślę.
Końcowa faza zażywania (Z)
 Muszę wypić „setkę”, żeby zacząć dzień.
 Zrobię wszystko, żeby zdobyć alkohol lub narkotyk.
 Gdy nie mam narkotyku, czuję się strasznie.
 Rodzina się ode mnie całkowicie odwróciła.
 Gdy widzę alkohol na stole, nie mogę się powstrzymać, żeby nie wypić.
 Nie dbam o swój wygląd.
 Interesuje mnie tylko alkohol lub narkotyk.
 Moi dotychczasowi przyjaciele odwrócili się ode mnie.
 Miewam myśli samobójcze.
 Muszę mieć zawsze przy sobie alkohol lub narkotyk.
 Wyrzucili mnie ze szkoły (pracy).
 Kradnę, żeby zdobyć pieniądze.
 Czuję, że jestem w „bagnie” i nie mogę z niego wyjść.
 Kiedy przerywam picie, odczuwam lęki i jest mi strasznie.