Wystapienie pokontrolne wydane po przeprowadzeniu kontroli

Warszawa, 31 marca 2016 r.
WOJEWODA MAZOWIECKI
WPS-IX.431.2.5.2016.BKB
Pan
Jakub Brzeziński
Kierownik
Ośrodka Pomocy Społecznej
w Leoncinie
ul. Partyzantów 3, 05-155 Leoncin
WYSTĄPIENIE POKONTROLNE
Na podstawie art. 197b w związku z art. 186 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu
rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą,
zespół inspektorów Wydziału Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego
w Warszawie: Beata Kosmalska-Balik - starszy inspektor wojewódzki i Małgorzata Małaczek –
starszy inspektor wojewódzki, przeprowadzili w dniach 21 – 22 marca 2016 r. kontrolę problemową
w Ośrodku Pomocy Społecznej w Leoncinie z siedzibą przy ulicy Partyzantów 3, zwanym dalej
Ośrodkiem.
Zakres kontroli obejmował: zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji
opiekuńczo-wychowawczych wsparcia i pomocy asystenta rodziny, w okresie od 1 stycznia 2015 r.
do dnia kontroli.
Wyniki kontroli zostały przedstawione w arkuszu ustaleń kontroli, podpisanym przez Pana bez
zastrzeżeń w dniu 22 marca 2016 r. Na podstawie art. 197d ww. ustawy oraz na podstawie
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie
przeprowadzania
kontroli
przez
wojewodę
oraz
wzoru
legitymacji
uprawniającej
do
przeprowadzania kontroli (Dz. U. z 2015 r. poz. 1477) przekazuję niniejsze wystąpienie
pokontrolne.
Wstępne ustalenia
Stanowisko kierownika Ośrodka Pomocy Społecznej w Leoncinie pełni Pan od 09 maja 2011 roku.
Posiadał Pan stosowne upoważnienia Wójta Gminy z zakresu prowadzenia spraw z zakresu
wspierania rodziny: prowadzenia postępowań i wydawana decyzji w sprawach z zakresu wspierania
rodziny.
Uchwałą Nr XXXVIII/28/06 Rady Gminy w Leoncinie z dnia 23 sierpnia 2006 roku nadano statut
Ośrodkowi Pomocy Społecznej w Leoncinie, w brzmieniu określonym w załączniku do uchwały, do
którego wprowadzono zmiany: Uchwałą Nr XXII/36/08 z dnia 13 listopada 2008r., Uchwałą Nr
XXV/50/08 z dnia 30 grudnia 2008 r., Uchwałą Nr XXXII/19/09 z dnia 29 czerwca 2009 r.
W statucie Ośrodka brak odniesienia do realizowania zadania, o którym mowa w art. 10 ustawy1.
Zarządzeniem nr 4/09 Kierownika Ośrodka z dnia 29 czerwca 2009 r. ustalono Regulamin Ośrodka
Pomocy Społecznej w Leoncinie, do którego wprowadzono zarządzeniem nr 3/10 z dnia 24 lutego
2010r. zmiany. Regulamin Ośrodka nie uwzględnia stanowiska asystenta rodziny, nie dostosowano
tego dokumentu do przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej
Poinformował Pan, że w Ośrodku w okresie kontrolowanym nie przeprowadzano kontroli
w podobnym zakresie.
Gmina Leoncin nie wykonała obowiązku określonego w art. 176 pkt 1 ustawy o wspieraniu rodziny
i systemie pieczy zastępczej 2. Wójt Gminy udzielił pisemnych wyjaśnień: Gmina nie posiada
jeszcze opracowanego programu wspierania rodziny. Obecnie gmina jest na etapie prac nad
Gminną Strategią Rozwoju, której częścią będzie zakres Polityki Społecznej w gminie i będzie ona
obejmować również wspieranie rodziny i będzie on mógł być realizowany jeszcze w pierwszej
połowie tego roku.
1
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332, z późn. zm.)
Art. 10.1. Pracę z rodziną organizuje gmina lub podmiot, któremu gmina zleciła realizację tego zadania na podstawie
art. 190. 2. W przypadku gdy wyznaczonym na podstawie ust. 1 podmiotem jest ośrodek pomocy społecznej, w ośrodku można
utworzyć zespół do spraw asysty rodzinnej
2
Art. 176 pkt 1. Do zadań własnych gminy należy: opracowanie i realizacja 3-letnich gminnych programów wspierania
rodziny.
2
Ponadto z art. 179 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wynika obowiązek dot.
składania przez wójta do 31 marca każdego roku radzie gminy rocznego sprawozdania z realizacji
zadań z zakresu wspierania rodziny oraz przedstawienia potrzeb związanych z realizacją zadania.
Za 2015 rok sprawozdanie w powyższym zakresie nie było jeszcze składane.
Wojewoda Mazowiecki pozytywnie z uchybieniami ocenił sposób organizacji i realizacji przez
Ośrodek zadań wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w tym:
1. zapewnienie warunków organizacyjno-kadrowych do realizacji zadania z zakresu wspierania
rodziny;
2. prawidłowość, adekwatność i skuteczność udzielanej pomocy i wsparcia rodzinie przeżywającej
trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez działania prowadzone
w formie pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka.
1. Zapewnienie warunków organizacyjno-kadrowych do realizacji zadania z zakresu wspierania
rodziny
Od dnia 1 stycznia 2015 r. zachodzi konieczność przydzielenia rodzicowi, który spełnia przesłanki
określone w art. 11 ust. 1a i ust. 3 ustawy - asystenta rodziny. Ośrodek pomocy społecznej może
powziąć informację o rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczych z każdego źródła. Może to być również anonimowe zawiadomienie przez członka
lokalnej społeczności. Począwszy od dnia 1 stycznia 2015 r., po otrzymaniu wniosku od
pracownika socjalnego o przydzielenie asystenta rodziny, kierownik ośrodka pomocy społecznej ma
obowiązek przydzielić rodzinie asystenta rodziny. Przydzielenie asystenta rodziny do dnia
31 grudnia 2014 r. miało charakter fakultatywny, a od 2015 r. stało się obowiązkiem ustawowym.
Obecnie, w 2016 roku na dzień kontroli, nie zatrudniono w Ośrodku asystenta rodziny.
Wójt Gminy udzielił pisemnego wyjaśnienia: Obecnie w gminie nie jest zatrudniony asystent
rodziny, jednak podejmujemy wszelkie kroki w celu wyłonienia odpowiedniego kandydata na to
stanowisko by móc do końca kwietnia tego roku taką osobę zatrudnić.
W 2015 roku w Ośrodku asystenta rodziny zatrudniano na podstawie umowy zlecenie zawartej
w okresie od 01 września do 31 grudnia 2015 r. 40 godz. tygodniowo – tj. także w godzinach
popołudniowych oraz w dni ustawowo wolne od pracy.
3
Ustalenia:
 osoba zatrudniona na stanowisku asystenta rodziny posiadała kwalifikacje określone w art. 12
ust. 1 pkt 1 oraz spełniała wymogi zawarte w art. 12 ust. 1 pkt 2, 3 i 4 oraz art.17 ust. 3 i 4.
 prowadzono dokumentację na okoliczność ewidencjonowania czasu pracy asystenta rodziny pod
nazwą karta czasu pracy asystenta rodziny.
2. Prawidłowość, adekwatność i skuteczność udzielanej pomocy i wsparcia rodzinie przeżywającej
trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez działania prowadzone w formie
pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka
Wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych to
zespół planowych działań mających na celu przywrócenie rodzinom zdolności do wypełniania tych
funkcji3, dlatego w pierwszej kolejności konieczne jest rzetelne zdiagnozowanie problemu.
Na gminie skupia się nie tylko udzielanie pomocy rodzinie przeżywającej trudności, ale też
prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej
trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej.
W celu realizacji tego zadania istotne jest dokonywanie analizy i oceny zjawisk mających wpływ na
sytuację osób wymagających wsparcia w środowisku lokalnym, wykazanie aktywności przy
identyfikowaniu i monitorowaniu osób i rodzin wymagających pomocy, w szczególności:

ustalenie zasad postępowania odnośnie wymiany informacji dotyczącej rodzin
z problemami,

stosowanie procedur weryfikowania własnych informacji i ustalenia wspólnych działań,

wykorzystanie innych możliwości, odnośnie dotarcia do wszystkich osób potrzebujących
pomocy i wsparcia.
W Ośrodku nie przyjęto procedur weryfikowania własnych informacji i ustalania wspólnych
działań. Dla skuteczności udzielanej rodzinom pomocy istotne znaczenie ma rzetelne sporządzanie
rodzinnego wywiadu środowiskowego przez pracownika socjalnego. We wszystkich przypadkach
przydzielenia rodzinie asystenta rodziny następowało po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu
środowiskowego przez pracownika socjalnego i dokonywaniu na tej podstawie analizy sytuacji
rodziny.4
3
Art. 2 ust. 1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
4
Art. 11 ust. 3. Jeżeli z analizy wynika konieczność przydzielenia rodzinie asystenta rodziny, pracownik socjalny występuje do
kierownika ośrodka pomocy społecznej z wnioskiem o jego przydzielenie.
4
Zgodnie z art. 9 ustawy: Rodzina może otrzymać wsparcie przez działania: 1) instytucji
i podmiotów działających na rzecz dziecka i rodziny; 2) placówek wsparcia dziennego; 3) rodzin
wspierających.
W 2015 roku gmina nie obejmowała rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji
opiekuńczo-wychowawczych pomocą rodzin wspierających.5 Na terenie gminy nie działają
placówki wsparcia dziennego.
Wójt Gminy Leoncin udzielił wyjaśnień, że: w gminie istnieje potrzeba utworzenia placówki
wsparcia dziennego, dlatego też planujemy utworzenie w przyszłości takiego miejsca dla naszych
mieszkańców oraz że w ramach pomocy rodzin dysfunkcyjnym rozważamy również rozpoczęcie
wsparcia w formie rodzin wspierających na terenie naszej gminy.
Praca z rodziną, zgodnie z art. 8 ust. 2 pkt 1 ustawy, jest jedną z form wspierania rodziny. Artykuł
10 ust. 3 ustawy 6 przewiduje jednak dodatkowy podział pracy z rodziną, wymieniony w pkt 1-5.
Rodziny korzystały ze wsparcia Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Nowym Dworze
Mazowieckim.
W 2015 roku w okresie od 1 września do 31 grudnia 2015 r. asystent rodziny wspierał 4 rodziny
wychowujące ogółem 14 dzieci7.
Asystent rodziny realizował zadania, o których mowa w art. 15 ust. 1 ustawy, w tym:

opracowywał i realizował plany pracy z rodziną,

udzielał pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów socjalnych,

udzielał pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych z dziećmi,

prowadził dokumentację dotyczącą pracy z rodziną,

dokonywał okresowej oceny sytuacji rodziny,
5
Art. 29 ust. 1. W celu wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych rodzina może
zostać objęta pomocą rodziny wspierającej. 2. Rodzina wspierająca, przy współpracy asystenta rodziny, pomaga rodzinie
przeżywającej trudności w: 1) opiece i wychowaniu dziecka; 2) prowadzeniu gospodarstwa domowego; 3) kształtowaniu
i wypełnianiu podstawowych ról społecznych.
6
Art. 10 ust. 3. Praca z rodziną jest prowadzona w szczególności w formie: 1) konsultacji i poradnictwa specjalistycznego; 2) terapii
i mediacji; 3) usług dla rodzin z dziećmi, w tym usług opiekuńczych i specjalistycznych; 4) pomocy prawnej, szczególnie w zakresie
prawa rodzinnego; 5) organizowania dla rodzin spotkań, mających na celu wymianę ich doświadczeń oraz zapobieganie izolacji, tzw.
grup wsparcia lub grup samopomocowych.
7
Opracowane na potrzeby kontroli narzędzie pn. Analiza działań prowadzonych przez asystentów rodziny od 01 stycznia 2015 r. do
29 lutego 2016 r.
5

współpracował z instytucjami specjalizującymi się
w działaniach na rzecz dziecka
i rodziny.
Praca asystenta rodziny służyła w szczególności: wzmocnieniu samodzielności rodzin,
motywowaniu rodziny do znajdowania samodzielnych rozwiązań w różnych sytuacji życiowych,
zrealizowaniu spraw urzędowych (asystent rodziny pomaga rodzinom w kontaktach między innymi
ze szkołą, poradnią, sądem) oraz rozwinięciu, w co najmniej dobrym stopniu umiejętności
opiekuńczo-wychowawczych.
Przeciętny czas pracy asystenta rodziny z rodziną wynosił 4 miesiące.
Sprawdzona dokumentacja prowadzona przez asystenta rodziny w zakresie podejmowanych działań
w kontrolowanym okresie obejmowała 4 teczki (dla każdej rodziny dokumentacja gromadzona była
w indywidualnej teczce) i obejmowała w szczególności: zgodę na podjęcie współpracy rodziny
z asystentem rodziny, plan pracy z rodziną, miesięczne opisy działania (podpisane przez rodzinę
i asystenta rodziny), sprawozdanie miesięczne z pracy asystenta rodziny (opis podejmowanych
działań).
Ustalono, że w okresie kontrolowanym nie podejmowano działań w zakresie opracowania
i przyjęcia do stosowania wzorów dokumentów określających sposób diagnozy najczęściej
występujących negatywnych zdarzeń w rodzinach przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji
opiekuńczo-wychowawczych, jak również określających formę, zakres i efekty udzielanego
wsparcia w zależności od skali zdiagnozowanych w tych rodzinach problemów.
Brak przyjętych do stosowania standardów postępowania w tym zakresie, uniemożliwia dokonanie
rzetelnej i obiektywnej oceny podjętych przez asystenta rodziny działań, w tym między innymi:

oceny stopnia podnoszenia lub wzmacniania danej umiejętności przez członka rodziny (np.
prawidłowego realizowania obowiązków na rzecz domu i rodziny, praca nad autorytetem
rodziców, praca nad umiejętnością gospodarowania budżetem domowym, praca nad higieną,
podnoszeniem umiejętności prowadzenia gospodarstwa domowego, zwiększanie poczucia
wartości, samodzielności, zaradności rodziców). Istotne będzie tutaj doprecyzowanie
i określenie poziomu określonej umiejętności na początku objęcia wsparciem danej rodziny
i późniejsze badanie jej postępów (przy dokonywaniu okresowej oceny sytuacji rodziny 8)
w celu określenia zmian poziomu rozwoju danej umiejętności członka rodziny w jego
samoocenie i ocenie asystenta rodziny.
8
Art. 15 ust. 1 pkt 15 Do asystenta rodziny należy w szczególności: dokonywanie okresowej oceny sytuacji rodziny, nie rzadziej niż
co pół roku, i przekazywanie tej oceny kierownikowi jednostki organizacyjnej gminy, która organizuje pracę z rodziną.
6

skuteczności udzielanego wsparcia przez asystenta rodziny, biorąc pod uwagę brak
określenia czasu pracy z rodziną (wykonany przez asystenta rodziny zakres zadań, w tym: czas
poświęcony na bezpośrednią pracę z rodziną, bezpośrednią pracę z dzieckiem, działania
pośrednie realizowane na rzecz dziecka i rodziny).
Na podstawie art. 197d ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy
zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.) oraz na podstawie rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli
przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli
(Dz. U. z 2015 r. poz. 1477) i wobec stwierdzonych uchybień kieruję do Pana Kierownika
następujące zalecenia pokontrolne:
1. podjąć działania w celu zatrudnienia asystenta rodziny stosownie z obowiązkiem
wynikającym z przydzielenia rodzinie asystenta rodziny w przypadkach, o których mowa
w art. 11 ust. 1a i ust. 3 ustawy.
2. wprowadzić do stosowania procedury określające standardy pracy asystentów rodziny,
mając
na
względzie
zadania
asystenta
rodziny
określone
w
art.
15
ustawy.
Uwagi i wnioski
Ponadto zwracam uwagę na potrzebę:

dostosowania dokumentów organizacyjnych jednostki w związku z realizacją przez Ośrodek
zadania, o którym mowa w art. 10 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
 w przypadku ewidencjonowania czasu pracy asystenta rodziny, doprecyzowania wymagają
procedury określające w szczególności: zadaniowy czas pracy asystenta, czas pracy z rodziną,
wykonany przez asystenta rodziny zakres zadań, w tym: czas poświęcony na bezpośrednią pracę
z rodziną, bezpośrednią pracę z dzieckiem, działania pośrednie realizowane na rzecz dziecka
i rodziny, organizację własnego warsztatu pracy.
 przyjęcia zasad współpracy i sprawnej wymiany informacji pomiędzy Ośrodkiem
a poszczególnymi instytucjami i podmiotami zaangażowanymi w udzielanie wsparcia rodzinom,
jak również mechanizmów służących zwiększeniu skuteczności prowadzonych oddziaływań
w eliminowaniu zagrożeń zabrania dziecka z rodziny lub zapewnienia szybkiego powrotu
7
do rodziny dziecka, które ze względu na jego dobro zostało okresowo umieszczone w pieczy
zastępczej.
 wypracowania mechanizmów identyfikowania wszystkich rodzin przeżywających trudności
w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych w celu objęcia ich wsparciem w formie
pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka.
 podjęcia działań w celu nawiązania współpracy z rodzinami, które mogłyby stanowić rodzinę
wspierającą dla rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi.
Pouczenie
Zgodnie z art. 197d ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej
(Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.) kontrolowana jednostka może, w terminie 7 dni od dnia
otrzymania zaleceń pokontrolnych, zgłosić do nich zastrzeżenia do Wojewody Mazowieckiego na
adres: Mazowiecki Urząd Wojewódzki, Wydział Polityki Społecznej, Plac Bankowy 3/5, 00-950
Warszawa.
W przypadku nieuwzględnienia przez Wojewodę Mazowieckiego zastrzeżeń oraz w przypadku nie
zgłoszenia zastrzeżeń do zaleceń, kontrolowana jednostka jest obowiązana w terminie 30 dni
powiadomić o sposobie realizacji zaleceń Wydział Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu
Wojewódzkiego w Warszawie, a w przypadku ich uwzględnienia należy mieć na uwadze zmiany
wynikające z powyższego faktu.
STARSZY INSPEKTOR WOJEWÓDZKI
Beata Kosmalska-Balik
z up. WOJEWODY MAZOWIECKIEGO
Wiesława Kacperek-Biegańska
Dyrektor
STARSZY INSPEKTOR WOJEWÓDZKI
Wydziału Polityki Społecznej
Małgorzata Małaczek
8