Badania archeobotaniczne - Instytut Archeologii UWr

OBOZOWISKA, OSADY, WSIE.
WROCŁAW – WIDAWA 17
UNIWERSYTET WROCŁAWSKI
Instytut Archeologii
OBOZOWISKA, OSADY, WSIE.
WROCŁAW – WIDAWA 17
REDAKCJA MIROSŁAW MASOJĆ
WROCŁAW 2014
Recenzent: prof. dr hab. Michał Kobusiewicz
prof. dr hab. Stanisław Pazda
prof. dr hab. Jerzy Piekalski
Opracowanie redakcyjne: Maria Derwich
Korekta: Karol Bykowski
Opracowanie techniczne i skład komputerowy: Marek J. Ba�ek
Tłumaczenie streszczeń i podpisów pod ryciny: Bartłomiej Madejski
Projekt okładki: Nicole Lenkow
ISBN 978-83-61416-92-0
Uniwersytet Wrocławski
Instytut Archeologii
Wydanie książki dofinansowano ze środków
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
© Copyright by Uniwersytet Wrocławski
Wrocław 2014
4
SPIS TREŚCI
1. Mirosław Masojć
Wprowadzenie ......................................................................................................................................... 7
2. Janusz Badura
Położenie geomorfologiczne i geologiczne stanowiska .........................................................................13
3. Maciej Ehlert, Mirosław Masojć
Obozowiska mezolityczne. Możliwości interpretacyjne otwartych stanowisk wczesnoholoceńskich
zniszczonych przez procesy podepozycyjne. .........................................................................................19
4. Mirosław Masojć
Pozostałe materiały krzemienne na stanowisku ....................................................................................71
5. Ewa Dreczko, Marta Mozgała
Ślady aktywności grup ludzkich młodszej epoki kamienia....................................................................79
6. Irena Lasak
Materiał ruchomy z osady kultury łużyckiej .........................................................................................89
7. Macin Bohr
Zabytki ruchome kultury przeworskiej ...............................................................................................159
8. Justyna Baron
Kompleks osadniczy z epoki brązu, młodszego okresu przedrzymskiego, okresu wpływów
rzymskich i wędrówek ludów. Analiza obiektów nieruchomych .........................................................235
9. Aleksandra Pankiewicz
Wieś wczesnośredniowieczna oraz ślady osadnictwa późnośredniowiecznego i nowożytnego..........321
10. Paweł Zawadzki
Relikty związane z II wojną światową .................................................................................................349
11. Agata Hałuszko
Analiza antropologiczna materiału kostnego .......................................................................................359
12. Renata Abłamowicz
Badania archeozoologiczne szczątków kostnych ................................................................................367
13. Agata Sady
Badania archeobotaniczne ....................................................................................................................395
14. Agata Sady
Wyniki analizy odcisków roślinnych zachowanych na polepie ...........................................................419
5
15. Beata Miazga
Wyniki badań archeometrycznych wybranych zabytków brązowych
oraz pozostałości z procesów hutniczych żelaza .................................................................................425
16. Michał Borowski
Wyniki badań petrograficznych materiałów kamiennych ....................................................................439
17. Mirosław Furmanek, Marek Krąpiec, Tomasz Goslar, Mirosław Masojć
Chronologia absolutna stanowiska .......................................................................................................451
Inwentarz obiektów odkrytych na stanowisku ............................................................................................457
Plan zbiorczy stanowiska, ryc. 3 i 27 art. J. Baron (pod opaską)
6
AGATA SADY
BADANIA ARCHEOBOTANICZNE
Badania archeologiczne prowadzone w latach
2007 i 2008 na stanowisku Wrocław-Widawa 17
dostarczyły sporej ilości materiałów do badań
botanicznych.
Odnajdywane na stanowiskach archeologicznych pozostałości roślinne w postaci nasion i owoców, drewna i innych fragmentów
wegetatywnych informują o roślinach, które
były wykorzystywane w danym okresie. Mogą
też stanowić podstawę do rekonstrukcji naturalnych zbiorowisk roślinnych występujących
w pradziejach w najbliższej okolicy badanego
stanowiska.
Celem przeprowadzonej analizy były więc:
wydzielenie i oznaczenie szczątków roślinnych zachowanych w osadach; identyfikacja
odcisków utrwalonych na fragmentach polepy;
sformułowanie, na podstawie uzyskanych wyników, wniosków na temat gospodarki i działalności ludności zamieszkującej okolice badanego
stanowiska w przeszłości.
Przedmiotem niniejszego opracowania jest
przedstawienie wyników analizy archeobotanicznej uzyskanych dla prób osadów, węgli
drzewnych oraz drewna niespalonego pochodzących z omawianego stanowiska.
Do analizy archeobotanicznej przekazano
ogółem 77 prób ziemi, węgli drzewnych, drewna niespalonego oraz polepy. Wyniki analizy
odcisków roślinnych zachowanych na polepie
przedstawiono w osobnym artykule (por. Sady
w tym tomie).
Próby do badań botanicznych pobierano
z obiektów i nawarstwień archeologicznych.
Dwie próby z obiektu 2 pochodziły z wypełniska naczynia znalezionego w jamie zasobowej.
Przed rozpoczęciem obróbki próby ważono.
Masa poszczególnych prób była różna – od
0,046 do 3,4 kg. Z prób o wadze powyżej 1 kg
do analizy pobierano część materiału, pozostałe
natomiast analizowano w całości.
Ziemię szlamowano na sitach geologicznych o średnicy oczek 0,4 i 0,2 mm. Wypłukane
szczątki roślinne segregowano i następnie oznaczano, używając mikroskopu stereoskopowego
o powiększeniach 20–40-krotnych. Wydzielone
szczątki roślin identyfikowano, stosując metodę
morfologiczno-porównawczą, z wykorzystaniem współczesnych materiałów porównawczych oraz atlasów (Kulpa 1988; Cappers i in.
2006).
W przypadku węgli drzewnych do obserwacji szczegółów budowy anatomicznej użyto
mikroskopu metalograficznego. Identyfikacji
gatunkowej drewna dokonano przez porównanie widocznych na poszczególnych przełomach
cech budowy anatomicznej ze współczesnymi
materiałami porównawczymi oraz ikonograficznymi (Schweingruber 1978).
W opracowaniu nazwy roślin podano według obowiązującej nomenklatury botanicznej
(Mirek i in. 2002).
Dla oznaczonych gatunków przeprowadzono analizę wskaźników ekologicznych na
podstawie Ekologicznych liczb wskaźnikowych
roślin naczyniowych Polski (Zarzycki i in. 2002).
Ekologiczne liczby wskaźnikowe wykorzystuje
się często w rekonstrukcji elementów minionego środowiska przyrodniczego. Określają one
w kilkustopniowej skali warunki siedliskowe typowe dla danego gatunku, czyli takie, w jakich
gatunek ten najczęściej występuje w przyrodzie.
395
AGATA SADY
Umożliwia to jednolite i zwięzłe opisanie warunków przyrodniczych oraz czytelne przedstawienie wyników w postaci graficznej (Zarzycki
i in. 2002). Zestawienia liczb wskaźnikowych
oparte na bioindykacyjnych właściwościach
gatunków umożliwiają ocenę skali oddziaływania zarówno biotycznych, jak i abiotycznych
właściwości siedliska na zbiorowiska roślinne.
Znając właściwości wskaźnikowe subfosylnych
gatunków, można podjąć próbę charakterystyki
określonych cech edaficznych i klimatycznych
dawnych siedlisk roślinnych (Polcyn 2003).
W opracowaniu zastosowano pięciostopniową skalę zaproponowaną przez Zarzyckiego
(Zarzycki i in. 2002) i przyjęto zasadę, na której
podstawie gatunki wykazujące tolerancję w zakresie dwóch liczb wskaźnikowych zaliczono
do każdej z nich, a gatunki o szerszej tolerancji
w stosunku do określonych czynników edaficznych (�w. gatunki indyferentne) zostały
wyłączone z analizy. Następnie gatunki poddano klasyfikacji fitosocjologicznej mającej na
celu wydzielenie syntaksonów, w których dane
gatunki mogły występować. Na podstawie swoistych kombinacji gatunków, które są formalnodiagnostyczną cechą zbiorowisk roślinnych
(Matuszkiewicz 2008), można bowiem podjąć
próbę wyróżnienia typów fitocenoz istniejących
w okolicy stanowiska.
Ogółem przebadano 60 prób pochodzących
z 29 obiektów. Chronologicznie badany materiał
pochodził z obiektów kultury łużyckiej, okresu
wpływów rzymskich i wczesnośredniowiecznych. Dwa obiekty określono jako związane
z kulturą łużycką/kulturą przeworską, chronologii dwóch innych natomiast nie udało się ustalić.
Przynależność chronologiczną obiektów określono na podstawie zachowanego materiału archeologicznego oraz wyników datowania metodą
węgla radioaktywnego i metodą dendrochronologiczną. Najwięcej prób pobrano z obiektów
datowanych na okres wpływów rzymskich i tym
samym z tego okresu pozyskano najbogatszy
materiał roślinny. Pod względem funkcji większość badanych obiektów to studnie z okresu
wpływów rzymskich. Poza tym wyróżniono
paleniska, budynki, obiekty hutnicze i piec do
wypału ceramiki, jamy zasobowe, doły posłupowe, wapiennik i depozyt. Zestawienie badanych
obiektów wraz z wykazem prób pobranych
z każdego z nich przedstawiono w tab. 1.
W badanych materiałach wystąpiły szczątki
roślinne różnego rodzaju i w różnym stanie zachowania. Wydzielono szczątki spalone w postaci ziarniaków zbóż i traw, fragmentów widełek
kłosków, nasion i owoców, diaspory niespalone,
węgle drzewne i drewno niespalone.
Ze względu na to, że w obiektach pojawiły
się szczątki w różnym stanie zachowania, postępowano zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami.
Pozostałości roślinne zdeponowane w obiektach
lub w warstwach monokulturowych uznawane
Tab. 1. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Zestawienie badanych prób i obiektów
Table 1. Site Wrocław-Widawa 17. Examined samples and objects
Lp.
Nr obiektu
Lokalizacja
Funkcja
Nr próby
Masa próby
Razem
prób
P/147/07
P/26/07
P/126/07
0,084 kg
0,077 kg
3,400 kg
3
P/36/07
P/119/07
0,95 kg
1,300 kg
2
Kultura łużycka
1
2
3
118
175
727
F26 A/B
I26 A
E21 C/D
4
5
252
719
F24 C
E22 C/E23 A
piec do wypału ceramiki
depozyt
studnia
Kultura łużycka/Kultura przeworska
wapiennik
jama zasobowa
Okres wpływów rzymskich, kultura przeworska
6
7
8
9
10
11
396
2
B27 D
jama zasobowa
102
144
H28 C/G28 D
F26 A
palenisko
studnia
204
I26 A
studnia
P/4/07
1,655 kg
P/7/07
2,650 kg
P/31/07
P/152/07
P/53/07
-
0,390 kg
0,080 kg
0,700 kg
0,435 kg
2
1
1
2
BADANIA ARCHEOBOTANICZNE
Razem
prób
1
Lp.
Nr obiektu
Lokalizacja
Funkcja
Nr próby
Masa próby
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
229
H34 C
palenisko
308
E33 B
studnia
334
A23 D
studnia
339
I38 D
studnia
351
443
K28 D
A22 C
obiekt hutniczy
palenisko
547
E35 C/D
studnia
556
B32 C/D
studnia
599
E36 B/D
studnia
610
D29 D
studnia
784
C32 B/D32 A
studnia
786
D31 C/ C31 D
studnia
P/55/07
P/53/07
P/58/07
P/73/07
P/74/07
P/46/07
P/47/07
P/48/07
P/49/07
P/50/07
P/70/07
P/64/07
P/90/07
P/91/07
P/92/07
P/93/07
P/97/07
P/103/07
P/105/07
P/108/07
P/113/07
P/114/07
P/166/07
–
P/106/07
P/107/07
P/110/07
P/167/07
P/128/07
P/129/07
P/122/07
P/123/07
P/133/07
P/134/07
P/135/07
P/136/07
P/137/07
P/143/07
P/144/07
P/145/07
0,440 kg
0,635 kg
0,535 kg
0,365 kg
0,318 kg
1,370 kg
1,110 kg
2,300 kg
2,785 kg
2,112 kg
0,155 kg
1,450 kg
0,335 kg
0,380 kg
0,200 kg
0,191 kg
0,206 kg
0,360 kg
0,165 kg
0,118 kg
0,398 kg
0,165 kg
0,148 kg
0,228 kg
0,750 kg
0,520 kg
0,490 kg
0,446 kg
2,650 kg
2,300 kg
0,153 kg
0,150 kg
0,207 kg
0,280 kg
0,300 kg
0,250 kg
0,170 kg
0,230 kg
0,352 kg
0,234 kg
52
1001
budynek
P/172/07
0,088 kg
1
53
54
55
56
57
1011
1065
1074
budynek
palenisko
nieokreślona
P/171/07
P/178/07
P/210/07
P/179/08
P/180/08
0,077 kg
0,174 kg
0,140 kg
1,032 kg
1,030 kg
1
1
1
P/146/07
0,300 kg
1
–
P/177/07
0,341 kg
0,046kg
1
1
1084
G38 B/D
H38 A/C
G39 B/H39 A
I41 C/ I42 A
K28 C
A39 D/A40 B/B39
C/B40 A
studnia
2
2
5
1
1
11
5
2
2
5
3
2
Wczesne średniowiecze
58
799
J32 C/D
budynek
Brak chronologii
59
60
209
1045
I32 A
K39 C
dół posłupowy
palenisko
397
AGATA SADY
są na ogół za równowiekowe zabytkom archeologicznym, ale tylko wtedy, jeśli materiał
roślinny jest jednolicie sfosylizowany. Inaczej
wygląda sytuacja, jeżeli w materiale kopalnym
występują szczątki roślinne różniące się stanem
zachowania. Różnorodność fosylizacji nasuwa
podejrzenie, że nie są one równowiekowe.
Jeżeli występują przede wszystkim szczątki
spalone, przyjmuje się założenie, że tylko one
pochodzą z czasów formowania się badanych
warstw kulturowych. Inne diaspory, występujące najczęściej w niewielkiej liczbie, uważane
są za domieszkę materiału młodszego i tym
samym automatycznie wyłączane z interpretacji. Współwystępowanie różnie zachowanych
owoców i nasion może być bowiem wynikiem
wtórnego wymieszania materiału (Lityńska-Zając 1994a).
Szczątki niespalone (w formie zmineralizowanej i zbutwiałej) zachowują się w złożach
stale wilgotnych, gdzie istnieje możliwość konserwacji różnego typu szczątków. Dlatego tylko
w przypadku studni uwzględniono wszystkie
pojawiające się tam pozostałości roślinne, w pozostałych obiektach natomiast analizowano tylko szczątki spalone.
Szczątki roślinne wystąpiły we wszystkich
badanych próbach. W wielu wypadkach (dokładnie w 11 próbach) były to bardzo drobne i nieliczne ułamki węgli drzewnych, których identyfikacja okazała się niemożliwa. W zestawieniach
odnotowano jedynie ich obecność (+).
1. KULTURA ŁUŻYCKA
czyszczenie materiałem młodszym. Wyniki
przedstawiono w tab. 2.
Najliczniej wystąpiły tu węgle drzewne należące do dębu (Quercus sp.). Stwierdzono poza
tym szczątki sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris)
i prawdopodobnie olszy (cf. Alnus sp.). Kilka
fragmentów zaliczono jedynie do grupy drzew
liściastych, a jeden pozostał nieoznaczony.
Z roślin uprawnych na podstawie spalonych ziarniaków zidentyfikowano jęczmień
Materiały datowane na kulturę łużycką pochodziły z trzech obiektów (118, 175, 727). W badanych próbach stwierdzono obecność węgli
drzewnych i szczątków spalonych. W obiekcie
175, określonym jako depozyt (zawierający 133
grociki brązowe – por. Lasak w tym tomie), odnotowano również obecność nasion i owoców
niespalonych. W tym przypadku zostały one
wyłączone z interpretacji, ponieważ istnieje
prawdopodobieństwo, iż stanowią one zanie-
Tab. 2. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Wyniki analizy archeobotanicznej materiałów roślinnych z obiektów kultury
łużyckiej: fr – fragment; n – nasiono; npl – nasady plew; wkł – widełki kłosków; z – ziarniak; + – obecne
Table 2. Site Wrocław-Widawa 17. Results of archaeobotanical analysis of plant material from the Lusatian culture
objects: fr – fragment; n – seed; npl – chaff base; wkł – spikelet forks; z – grain; + – present
liściaste
Pinus sylvestris
nieoznaczone
Hordeum vulgare
Panicum miliaceum
Triticum spelta
Triticum monococcum/dicoccon
Cerealia indet.
Bromus sp.
cf. Bromus sp.
Setaria viridis/verticillata
Chenopodium sp.
nieoznaczone
piec do P/147/07 70
wypału
ceramiki
depozyt P/26/07
studnia P/126/07 18
1
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
4
1
1
Suma 88
1
5
1
1
Funkcja
Nr inw.
próby
Quercus sp.
Nr
obiektu
118
175
727
398
Szczątki spalone
cf. Alnus sp.
Węgle drzewne
1 z 1 z 2 npl
1
1
2
6 wkł, 1 fr z
1 fr npl
7
1
1 fr z 3 fr z
1z 3n
3
1
1
3
+
+
BADANIA ARCHEOBOTANICZNE
zwyczajny (Hordeum vulgare) i proso (Panicum
miliaceum). Fragment ziarniaka zaliczono do
zbóż nieokreślonych (Cerealia indet.). W formie widełek kłosków i nasad plew zachowały
się szczątki pszenic oplewionych. Oznaczono
pszenicę samopszę/płaskurkę (Triticum mono-
coccum/dicoccon) oraz pszenicę orkisz (Triticum
spelta).
Z roślin zielnych wydzielono fragmenty spalonych ziarniaków stokłosy (Bromus sp.), jeden
ziarniak włośnicy zielonej/okółkowej (Setaria
viridis/verticillata) i trzy okazy zaliczone do rodzaju Chenopodium sp.
2. KULTURA ŁUŻYCKA/KULTURA PRZEWORSKA
i spalonych roślin zielnych. Oznaczono spalone
drewno należące do dębu (Quercus sp.), wiązu
(Ulmus sp.) oraz drzew liściastych. Z roślin
uprawnych na podstawie trzech spalonych ziarniaków oznaczono proso zwyczajne (Panicum
miliaceum). Wyniki oznaczeń przedstawiono
w tab. 3.
W dwóch próbach z obiektów datowanych na
kulturę łużycką/kulturę przeworską znajdowało
się niewiele szczątków roślinnych. W obiekcie
719 stwierdzono obecność jedynie nielicznych,
bardzo drobnych i nieoznaczalnych fragmentów węgli drzewnych. W drugim obiekcie (252)
zachowały się pozostałości węgli drzewnych
Tab. 3. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Wyniki analizy archeobotanicznej materiałów roślinnych
z obiektów kultury łużyckiej/kultury przeworskiej: z – ziarniak; + – obecne
Table 3. Site Wrocław-Widawa 17. Results of archaeobotanical analysis of plant material from
the Lusatian culture/Przeworsk culture objects: z – grain; + – present
nieoznaczone
Panicum miliaceum
nieoznaczone
P/36/07
P/119/07
Suma
liściaste
wapiennik
jama zasobowa
Nr inw.
próby
Ulmus sp.
252
719
Funkcja
cf. Quercus sp.
Nr obiektu
Szczątki spalone
Quercus sp.
Węgle drzewne
1
–
1
1
–
1
2
–
2
4
–
4
+
+
+
3z
–
3
3
–
3
3. OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH
Badaniom archeobotanicznym poddano
52 próby pochodzące z obiektów datowanych
na okres wpływów rzymskich. Próby te pochodziły z różnych pod względem funkcji
obiektów i zawierały różnorodny materiał
roślinny, co częściowo wiązało się z rodzajem
obiektu. Najwięcej prób i tym samym pozostałości roślinnych pochodziło ze studni. W tych
obiektach najliczniej wystąpiły szczątki roślinne
w postaci niespalonych nasion i owoców, fragmentów drewna oraz części wegetatywnych
roślin (tab. 4). Pojawiały się również fragmenty
mchów. W pozostałych obiektach dominowały węgle drzewne. Jedynie w obiekcie 1074
zaobserwowano wyłącznie spalone szczątki
roślin zielnych.
Jama zasobowa
Z obiektu 2, określonego jako jama zasobowa,
pobrano dwie próby z wypełniska naczynia.
Znaleziono tu węgle drzewne w zdecydowanej większości należące do dębu (Quercus sp.).
Część badanych fragmentów zaliczono do grupy
drzew liściastych (tab. 7). Pojawiły się również
nasiona i owoce niespalone, jednak te zostały
pominięte w opisie, ponieważ mogą stanowić
zanieczyszczenie materiałem młodszym.
Obiekt hutniczy
W obiekcie 351 wystąpiły liczne fragmenty
spalonego drewna. Analiza przynależności taksonomicznej wykazała, że z 280 wydzielonych
fragmentów 271 należało do dębu (Quercus sp.).
399
AGATA SADY
Tab. 4. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Rodzaje pozostałości roślinnych stwierdzone
w studniach z okresu wpływów rzymskich: + – obecne
Table 4. Site Wrocław-Widawa 17. Types of plant remains recorded
in wells from the period of Roman influence
Nr obiektu
Rodzaje szczątków
szczątki roślin zielnych
drewno niespalone
spalone
–
–
+
–
+
–
–
–
–
–
–
+
–
+
–
–
–
–
–
+
–
–
–
–
węgle drzewne
144
204
308
334
339
547
556
599
610
784
786
1084
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
szczątki roślin zielnych
niespalone
–
+
+
–
+
+
+
+
+
+
+
+
Tab. 5. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Wykaz taksonów oznaczonych na podstawie zachowanych nasion i owoców
oraz liczba okazów znalezionych w studniach z okresu wpływów rzymskich
Table 5. Site Wrocław-Widawa 17. Taxons determined on the basis of preserved seeds and fruits as well as the number
of specimens recorded in wells from the period of Roman influence
Takson
204
Numer obiektu
308
339
547
556
599
610
Alismataceae – żabieńcowate
–
–
1
–
–
–
Alisma plantago–aquatica L.
żabieniec babka wodna
cf. Alisma plantago–aqatica L.
żabieniec babka wodna?
–
–
–
Aethusa cynapium L.
blekot pospolity
Chaerophyllum temulum L.
świerząbek gajowy
Daucus carota L.
marchew zwyczajna
Apiaceae indet.
baldaszkowate nieoznaczone
–
Bidens sp.
uczep
Centaurea cf. cyanus L.
chaber bławatek
Centaurea sp.
chaber
cf. Centaurea sp.
chaber?
Cirsum arvense (L.) Scop.
ostożeń polny
Lapsana communis L. S. Str.
łoczyga pospolita
Sonchus asper (L.) Hill
mlecz kolczasty
Asteraceae indet.
złożone nieoznaczone
400
–
1
–
784
786
1084
Suma
1
–
–
2
–
1
–
–
–
2
Apiaceae – baldaszkowate
1
–
–
–
–
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
2
–
–
–
2
1
1
1
–
–
–
–
–
–
–
3
–
–
–
–
–
–
–
–
–
2
2
–
–
–
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
1
–
–
–
1
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
1
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
1
–
–
–
1
–
–
–
3
–
–
1
1
–
–
5
–
–
–
1
–
–
1
3
1
–
6
–
–
–
–
–
–
–
–
2
1
3
Asteraceae – złożone
–
1
–
BADANIA ARCHEOBOTANICZNE
Takson
204
Neslia paniculata (L.) Desv.
ożędka groniasta
Raphanus raphanistrum L.
rzodkiew świrzepa
Thlaspi arvense L.
tobołki polne
Brassicaceae indet.
krzyżowe nieoznaczone
–
Numer obiektu
308
339
547
556
599
610
Brassicaceae – krzyżowe
–
–
–
–
–
–
784
786
1084
Suma
–
–
1
1
–
–
1
–
–
1
–
–
–
–
2
–
–
–
–
–
–
–
2
–
–
2
–
–
–
19
–
–
–
–
–
–
19
Cannabis sativa L.
konopie siewne
cf. Cannabis sativa L.
konopie siewne?
–
Cannabaceae – konopiowate
–
–
4
–
–
–
188
–
–
192
1
–
–
–
–
–
–
2
Sambucus racemosa L.
dziki bez koralowy
Sambucus sp.
dziki bez
–
Caprifoliacea – przewiertniowate
–
–
–
–
–
–
–
–
74
74
–
–
–
–
23
23
Cerastium cf. arvense L. S. Str
rogownica polna?
Cerastium sp.
rogownica
Dianthus cf. deltoids L.
goździk kropkowany?
Dianthus sp.
goździk
Gypsophila muralis L.
łyszczec polny
Melandrium album (Mill.)
Garcke
bniec biały
Melandrium cf. album (Mill.)
Garcke
bniec biały
Melandrium noctiflorum (L.) Fr.
bniec dwudzielny
Scleranthus annuus/perennis
czerwiec roczny/trwały
Spergula arvensis L.
sporek polny
Stellaria graminea L.
gwiazdnica trawiasta
Stellaria media (L.) Vill.
gwiazdnica pospolita
Stellaria cf. media (L.) Vill.
gwiazdnica pospolita?
Stellaria palustris Re�.
gwiazdnica błotna
Stellaria sp.
gwiazdnica
Caryophyllaceae indet.
goździkowate nieoznaczone
–
Caryophyllaceae – goździkowate
1
–
–
–
–
–
–
–
–
1
Chenopodium album L.
komosa biała
Chenopodium hybridum L.
komosa wielkolistna
64
–
–
–
–
1
–
–
–
1
2
2
1
–
–
–
–
–
–
6
–
–
–
2
–
–
–
–
–
–
2
1
–
–
1
–
–
–
–
–
–
2
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
–
1
–
–
1
1
–
–
–
–
–
–
–
–
2
3
–
–
–
–
–
–
1
1
–
–
2
–
–
1
3
–
1
–
1
–
1
7
3
–
–
3
–
–
1
–
–
–
7
–
1
–
–
–
–
–
–
–
–
1
–
1
–
–
–
–
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
1
8
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
19
–
6
3
–
4
–
–
–
32
–
–
–
2
–
–
7
1
–
1
11
Chenopodiaceae – komosowate
6
1
15
8
–
25
322
3
22
466
–
–
1
6
30
3
1
–
–
19
–
1
401
AGATA SADY
Takson
204
–
308
21
339
–
547
2
37
14
1
58
Carex sp.
turzyca
cf. Carex sp.
turzyca?
Scirpus sylvaticus L.
sitowie leśne
–
3
–
–
–
–
–
–
–
–
Hypericum perforatum L.
dziurawiec zwyczajny
Hypericum sp.
dziurawiec
9
–
–
Juncus sp.
sit
–
6
Galeopsis tetrahit L.
poziewnik szorstki
Galeopsis ladanum L.
poziewnik polny
Galeopsis sp.
Poziewnik
Lamium cf. album L.
jasnota biała?
Lamium sp.
jasnota
cf. Lamium sp.
jasnota?
Leonurus cardiac L.
serdecznik pospolity
Lycopus europaeus L.
karbieniec pospolity
Marrubium vulgare L.
szanta zwyczajna
Mentha arvensis L.
mięta polna
Mentha cf. arvensis L.
mięta polna?
Nepeta cataria L.
kocimiętka własciwa
Origanum vulgare L.
lebiodka pospolita
Prunella vulgaris L.
głowienka pospolita
Stachys annua (L.) L.
czyściec roczny
Stachys sp.
czyściec
Lamiaceae indet.
wargowe nieoznaczone
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
3
1
Linum usitatissimum L.
len zwyczajny
Chenopodium polyspermum L.
komosa wielonasienna
Chenopodium sp.
komosa
402
Numer obiektu
556
599
610
2
–
3
–
784
3
786
–
1084
1
Suma
32
–
18
93
27
63
311
–
3
–
–
3
15
1
–
–
–
–
–
1
–
–
–
1
–
–
1
Hypericaceae – dziurawcowate
17
8
9
14
–
18
4
1
3
83
–
–
–
–
1
1
Juncaceae – sitowate
–
2
–
–
–
1
–
–
9
Lamiaceae – wargowe
2
–
1
–
–
2
–
1
6
–
–
1
–
–
–
1
–
1
–
–
–
–
–
1
–
–
–
–
1
–
–
–
4
2
–
1
–
–
–
–
–
2
6
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
–
1
–
–
1
–
–
–
–
–
–
–
–
1
–
1
–
–
–
15
–
–
–
–
–
–
15
–
1
–
–
–
–
–
1
–
–
2
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
1
–
1
–
–
–
–
–
–
–
1
2
–
–
–
–
–
–
1
–
–
–
1
–
5
–
5
3
–
–
1
–
–
14
–
–
–
–
–
–
1
–
–
–
1
5
–
–
–
–
–
–
–
–
–
5
5
2
–
1
4
–
5
3
1
3
24
–
3
Linaceae – lnowate
–
–
1
–
1
–
1
–
6
Cyperaceae – turzycowate
1
4
1
–
–
–
BADANIA ARCHEOBOTANICZNE
Malva sp.
ślaz
–
Numer obiektu
339
547
556
599
610
Malvaceae – ślazowate
–
–
–
–
–
5
Chelidonium majus L.
glistnik jaskółcze ziele
–
–
Setaria pumila (Poir.) Roem. &
Schult.
włośnica sina
Setaria sp.
włośnica
Poaceae indet.
trawy dzikie nieoznaczone
–
–
24
6
–
7
–
5
–
1
Takson
Fallopia convolvulus (L.) Á. Löve
rdestówka powojowata
Polygonum aviculare L.
rdest ptasi
Polygonum hydropiper L.
rdest ostro gorzki
Polygonum lapathifolium L.
rdest szczawiolistny
Polygonum cf. lapathifolium L.
rdest szczawiolistny?
Polygonum persicaria L.
rdest plamisty
Polygonum sp.
rdest
Rumex acetosella L.
szczaw polny
Rumex cf. crispus L.
szczaw kędzierzawy?
Rumex sp.
szczaw
Anagalis arvensis L.
kurzyślad polny
Primulaceae indet.
pierwiosnkowate nieoznaczone
204
308
Papaveraceae – makowate
–
–
–
784
786
1084
Suma
–
–
–
5
–
–
–
–
1
1
–
–
–
1
–
2
2
–
57
–
4
1
101
1
–
1
–
–
–
8
1
Polygonaceae – rdestowate
–
–
1
–
–
4
–
–
–
6
5
4
–
23
1
–
28
4
–
1
66
–
4
–
50
–
–
–
–
–
–
54
1
1
–
4
–
–
2
–
1
–
9
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
1
1
2
–
1
–
–
–
–
–
1
5
1
2
–
4
3
–
1
1
1
7
20
1
2
–
3
1
–
4
–
1
2
14
–
2
–
–
–
–
–
–
–
1
3
1
–
–
4
–
–
1
1
–
–
7
Primulaceae – pierwiosnkowate
–
1
–
2
–
–
–
–
2
5
Poaceae – trawy
1
–
–
–
–
2
–
–
–
–
–
–
–
2
Batrachium sp.
włosienicznik
cf. Batrachium sp.
włosienicznik?
Ranunculus acris L. S. Str.
jaskier ostry
Ranunculus flammula L.
jaskier płomiennik
Ranunculus repens L.
jaskier rozłogowy
Ranunculus cf. repens L.
jaskier rozłogowy?
Ranunculus sp.
jaskier
–
Ranunculaceae – jaskrowate
–
–
–
–
–
1
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
–
–
1
–
1
–
3
–
–
–
–
–
–
–
–
3
–
–
–
–
1
–
–
1
–
1
3
–
1
–
1
1
–
–
1
–
–
4
4
1
–
–
–
–
–
–
–
–
5
–
–
–
–
–
–
2
1
–
–
3
Aphanes arvensis L.
skrytek polny
–
–
–
–
–
–
1
1
Rosaceae – różowate
–
–
–
403
AGATA SADY
Takson
Numer obiektu
556
599
610
–
–
–
784
–
786
–
1084
–
Suma
1
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
1
1
–
–
1
–
–
2
–
–
–
–
1
–
–
1
–
–
7
–
1
1
1
–
14
1
–
–
–
–
–
–
–
–
1
–
2
–
–
–
–
–
–
–
–
2
–
–
–
–
1
–
1
–
–
–
2
2
4
–
–
9
–
5
1
–
–
21
–
–
–
8
–
–
–
1
–
–
9
2
2
2
39
13
–
12
5
2
–
77
–
1
–
–
–
–
–
–
–
–
1
Galium sylvaticum L.
przytulia leśna
Galium cf. tricornutum Dandy
przytulia trójrożna
–
1
–
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
1
1
Linaria vulgaris Mill.
lnica pospolita
1
Scrophulariaceae – trędnikowate
–
–
–
–
–
16
–
–
–
17
Hyoscyamus niger L.
lulek czarny
Solanum dulcamara L.
psianka słodkogórz
Solanum nigrum L. Emend. Mill.
psianka czarna
Solanum sp.
psianka
–
Solananceae – psiankowate
–
2
4
2
–
–
–
1
1
10
1
4
–
–
–
–
–
–
–
–
5
–
2
–
–
–
–
3
1
–
1
7
2
1
1
–
–
–
1
1
–
–
6
Typha sp.
pałka
–
2
–
6
–
–
–
8
Urtica dioica L.
pokrzywa zwyczajna
Urtica urens L.
pokrzywa żagiewka
48
Urticaceae – pokrzywowate
155
67
214
23
–
14
66
14
133
734
–
–
–
26
3
–
–
44
Verbena officinalis L.
werbena pospolita
–
Verbenaceae – werbenowate
–
–
2
2
–
–
4
1
13
22
Viola arvensis Murray
fiołek polny
Viola cf. tricolor L. S. Str.
fiołek trójbarwny
–
–
–
–
–
–
2
3
–
1
–
–
–
–
–
1
Filipendula ulmaria (L.) Maxim.
wiązówka błotna
Fragaria viridis Duchesne
poziomka twardawa
Fragaria cf. viridis Duchesne
poziomka twardawa?
Potentilla anserina L.
pięciornik gęsi
cf. Potentilla anserina L.
pięciornik gęsi?
Potentilla argentea L. S. Str.
pięciornik srebrny
Potentilla cf. argentea L. S. Str.
pięciornik srebrny?
Potentilla erecta (L.) Raeusch.
pięciornik kurze ziele
Potentilla cf. norvegica L.
pięciornik norweski
Potentilla reptans L.
pięciornik rozłogowy
Potentilla cf. reptans L.
pięciornik rozłogowy?
Potentilla sp.
pięciornik
Prunus spinosa L.
śliwa tarnina
404
204
–
308
1
339
–
547
–
–
1
–
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
1
3
–
Rubiaceae – marzanowate
–
–
–
–
–
–
Typhaceae – pałkowate
–
–
–
–
13
2
Violaceae – fiołkowate
1
–
–
–
–
–
BADANIA ARCHEOBOTANICZNE
Tab. 6. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Wykaz taksonów oznaczonych na podstawie zachowanych nasion
i owoców w studniach z okresu wpływów rzymskich, wartości wybranych wskaźników ekologicznych
oraz ich przynależność fitosocjologiczna (wg: Zarzycki 2002): L – wskaźnik świetlny,
W – wskaźnik wilgotnościowy, Tr – wskaźnik trofizmu, R – wskaźnik kwasowości gleby
Table 6. Site Wrocław-Widawa 17. Taxons determined on the basis of preserved seeds and fruits
as well as the number of specimens recorded in wells from the period of Roman influence, values of selected
ecological factors and their phytosociological typologies (according to Zarzycki 2002): L – light factor;
W – humidity factor; Tr – trophism factor; R – soil acidity factor
Aethusa cynapium
Alisma plantago-aquatica
Anagalis arvensis
Aphanes arvensis
Carpinus betulus
Centaurea cf. cyanus
Cerastium cf. arvense
Chaerophyllum temulum
Wskaźniki ekologiczne
L
W
Tr
R
4
3
4
4–5
4
5–6
4–3
4
4
3
3–4
3–5
4
3–4
3
3
2/3
3
3/4
3–5
5–4
3
3
3–4
5
2
2
3–5
3
4
4–5
4–5
Chelidonium majus
Chenopodium album
Chenopodium glaucum
Chenopodium hybridum
Chenopodium polyspermum
3–4
5
5
5
5–4
3
3
4
3
3
4–5
4–5
4
4
3–5
4–5
4
4–5
4–5
3–4
Cirsum arvense
Daucus carota
Dianthus cf. deltoides
Fallopia convolvulus
Filipendula ulmaria
Fragaria viridis
Fraxinus exclesrsior
Galeopsis ladanum
Galeopsis tetrahit
Gallium spurium
5
5
4/3
5–4
3
4–5
3
5
4
5
2–3
3
2
3
4–5
2
4–3
2
3–4
2–3
3–4
4
2
3–4
4
3
4
3
3–4
3
3–5
4–5
3
3–4
4
5
4
3
4
5
Galium sylvaticum
Galium cf. tricornutum
Gypsophila muralis
Hyoscyamus niger
2
5
5
5
3
2–3
3
2–3
3
3–4
3
3
4
4–5
3–4
4
Hypericum perforatum
Lamium cf. album
Lapsana communis
4
5–4
5–3
2–3
3
3
3–4
4
3–4
4
4
4
Leonurus cardiaca
Linaria vulgaris
Lycopus europaeus
Marrubium vulgare
Melandrium album
5
5
3
5
5
2–3
2–3
5
2–3
3
3–4
3–4
4
3–4
4
4–5
3–5
4
3–4
4
Melandrium noctiflorum
Mentha arvensis
Nepeta cataria
Neslia paniculata
Origanum vulgare
5
5
5
5
4
2–3
3–4
2–3
2–3
2–3
3–4
3–4
3
3
3–4
5
3–5
3–5
4–5
5
Takson
Przynależność fitosocjologiczna
klasa
rząd
związek
Caucalid
Phragm
Stel med
(Stel med)
Aperoin
Carpinion
(Stel med)
Cent cyani
Sed-Scl
Aln-Ulmi
Allarion
Carpinion
(Faget)
Arction
(Stel med)
Pol-Chen
(Asteret)
Chenop fluv
Sisymbr
(Onopord)
Pol-Chenop
(Chenop fluv)
Stel med
(Artemi)
Arrhen
Coryneph
Dicr-Pin
Stel med
Aln glu
Mol caer
Aln-Ulmi
Fest-Brom
Que pub
Faget
Aln-Ulmi
Thlasp
Stel med
(Atrop)
Caucalid
(Pol-Chenop)
Carpinion
Caucalid
Iso-Nan
Sisymbr
Onopord
Fest-Brom
Que pub
Arction
Stel med
Atrop
Pol-Chenop
Aln-Ulmi
Arction
Artemi
Onopord
Aln glu
Phragm
Aln-Ulmi
Sisymbr
(Onopord)
Artemi
(Stel med)
Caucalid
Stel med
(Phragm)
(Artemi)
Onopord
Caucalid
Trif-Ger
Que pub
405
AGATA SADY
Takson
Pinus sylvestris
Wskaźniki ekologiczne
L
W
Tr
R
4–5
2–4
1–3
1–5
Przynależność fitosocjologiczna
klasa
rząd
związek
Vac-Pic
Oxyc-Sph
Stel med
Polyg avi
Bidet trip
Polygonum aviculare
Polygonum hydropiper
5
5
3
4–5
4–3
3–4
4–5
3
Polygonum lapathifolium
Polygonum persicaria
Potentilla anserina
Potentilla argentea
Potentilla erecta
5
5
5
5
4
3–4
3
3–4
2
3–4
4–5
4–3
3–4
3
2–3
4
4
5–4
3–4
2–4
Potentilla cf. norvegica
Potentilla reptans
Prunella vulgaris
Prunus spinosa
Ranunculus acris
Ranunculus flammula
Ranunculus repens
4
5
4
4
4
4
4–5
3
3–4
3–4
2–3
3–4
4–5
4–3
4
3–4
4
4
4
3
4
4
5–4
4
4–5
4–5
4
4–5
Raphanus raphanistrum
Rumex acetosella
5
4–5
3
2
3
2
3
2–3
Stel med
Rumex cf. crispus
Sambucus racemosa
Scirpus sylvaticus
5
3–4
4
3–4
3
4–5
4
4
4
4
4
4–5
Stel med
Scleranthus annuus
5
2–3
2–3
2–3
Sed-Scl
/perennis
Setaria pumila
Solanum dulcamara
Solanum nigrum
Sonchus asper
Spergula arvensis
5
5
4
5
5
5
1–2
2–3
5–4
3
3
3
1
3
4–3
5–4
4
2–3
3
3–4
5–3
4
4
2–3
Stachys annua
Stellaria graminea
Stellaria media
Stellaria palustris
Thlaspi arvense
Urtica dioica
5
4
5
4
5
2–5
2–3
3
3–4
4–5
3
3–4
3
4
4–5
3
4
4–5
5
4
4
4
4
4
Urtica urens
Verbena officinalis
5
5
3–2
3–2
4–5
4–3
4
4
Viola arvensis
Viola cf. tricolor
5
5
3
3
3–4
3–2
3–4
3
Pan-Setar
Kilka fragmentów pochodziło z sęku, dlatego
ich oznaczenie było trudne. Poza tym zachowało się ok. 42 cm3 drobnych ułamków węgli
drzewnych (tab. 7).
406
Bidet
Stel med
Pol-Chen
Coryneph
Agr-Rumi
(Onopord)
Nard-Cal
Vac-Pic
Agr-Rumi
Agr-Rumi
Mol-Arrh
Rha-Prun
Mol-Arrh
Stel med
Que pub
Car nig
Mol caer
Coryneph
Faget
Aln glu
Agr-Rumi
Aln-Ulmi
Pan-Setar
Arnoser
Dicr-Pin
Pan-Setar
Agr-Rumi
Samb-Salic
Caltion
Aln-Ulmi
Coryneph
Aln glu
Sisymbr
Pan-Setar
Aln-Ulmi
Pol-Chenop
Pol-Chenop
Aperion
Arnoser
Pan-Setar
Caucalid
Arrhen
Stel med
Car nig
Stel med
Artemi
Sal purp
Aln-Ulmi
Sisymbr
Onopord
Polyg avi
Stel med
(Stel med)
Coryneph
Pol-Triset
Paleniska
W materiałach pochodzących z palenisk
(obiekty 102, 229, 443, 1065) stwierdzono jedynie
węgle drzewne. Liczba ułamków w poszcze-
2
3
144
204
P/4/07
P/7/07
P/152/07
P/53/07
P/53/07
P/58/07
P/73/07
P/74/07
P/47/07
P/48/07
P/49/07
P/90/07
P/91/07
P/92/07
P/93/07
P/97/07
P/103/07
P/105/07
P/108/07
P/166/07
–
P/106/07
P/167/07
P/107/07
P/110/07
P/129/07
P/128/07
599
556
547
339
334
308
Nr
obiektu
Nr inw.
próby
8
1
1
6
1
–
80
106
4
1
–
–
–
–
1
2
–
2
–
–
–
3
5
13
1
29
3
(Quercus sp./cf.
Quercus sp.)
dąb
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
(Acer sp.)
klon
2
5
2
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
(Carpinus betulus/cf. Carpinus
betulus)
grab pospolity
(Salix sp.)
wierzba
Jama zasobowa
–
–
–
–
Studnie
1
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
(Fraxinus excelsior)
jesion wyniosły
Takson
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
(Ulmus sp./cf.
Ulmus sp.)
wiąz
15
1
–
1
–
–
12
3
1
–
–
4
–
–
1
3
2
–
–
–
–
–
2
4
2
8
–
liściaste
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
3
+
–
1
+
+
+
1+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
1+
+
+
+
+
+
sosna zwyczajna Nieoznaczone
(Pinus sylvestris)
Table 7. Site Wrocław-Widawa 17. Determined taxons and number of charcoal fragments from objects dated to the period of Roman influence
Tab. 7. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Zestawienie oznaczonych taksonów i liczby fragmentów węgli drzewnych z obiektów datowanych
na okres wpływów rzymskich (kultura przeworska)
27
2+
2
9
1+
+
94+
115+
7+
1+
+
4
+
+
2+
6+
2+
2+
+
+
+
4+
7+
17+
3+
37+
3+
Suma
BADANIA ARCHEOBOTANICZNE
407
408
610
P/123/07
P/133/07
P/134/07
P/135/07
P/136/07
P/143/07
P/144/07
P/145/07
P/180/08
P/179/08
dąb
2
4
24
106
–
–
691
83,36
102
229
443
1065
P/31/07
P/55/07
P/64/07
P/178/07
P/172/07
1001
P/171/07
1011
Suma
%
271
351
3
–
–
–
–
8
5
1
–
–
(Quercus sp./cf.
Quercus sp.)
P/70/07
1084
786
784
Nr
obiektu
Nr inw.
próby
–
–
1
0,12
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
1
–
–
–
(Acer sp.)
klon
–
–
11
1,33
–
–
–
–
–
(Carpinus betulus/cf. Carpinus
betulus)
–
–
–
–
–
–
–
–
2
–
grab pospolity
(Salix sp.)
wierzba
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
1
–
–
Obiekt hutniczy
–
–
Paleniska
–
–
–
–
–
–
–
–
Budynki
–
–
–
–
1
2
0,12
0,24
(Fraxinus excelsior)
jesion wyniosły
Takson
wiąz
–
–
2
0,24
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
(Ulmus sp./cf.
Ulmus sp.)
–
1
99
11,94
4
3
30
–
–
–
–
–
–
–
1
–
–
1
–
liściaste
–
–
1
0,12
–
–
–
–
–
–
–
–
1
–
–
–
–
–
–
+
+
21+
2,53
2+
3+
+
+
9+
+
+
+
–
+
1+
+
+
+
+
sosna zwyczajna Nieoznaczone
(Pinus sylvestris)
+
1+
829
100
8+
10+
54+
106+
280+
3+
+
+
1
+
10+
6+
1+
4+
+
Suma
AGATA SADY
BADANIA ARCHEOBOTANICZNE
gólnych obiektach była różna i wynosiła od
2 do 106. Najliczniej wystąpiły one w obiekcie
1065. Wszystkie oznaczone tu fragmenty węgli
należały do dębu (Quercus sp.). W pozostałych
natomiast materiałach z palenisk poza dębem
odnotowano również obecność pozostałości
drzew liściastych (tab. 7).
Budynki
Analizowano dwie próby pobrane z dwóch
obiektów określonych jako budynki (1001 i 1011).
Stwierdzono tu jedynie obecność drobnych
i nielicznych ułamków węgli drzewnych oraz
szczątków spalonych. Ze względu na rozmiary
większości fragmentów nie udało się oznaczyć.
Tylko jeden fragment zakwalifikowano do grupy drzew liściastych (tab. 7).
Studnie
Do analizy dostarczono materiał z 12 studni.
Obejmował on próby osadów pobrane z różnych
warstw i głębokości. Liczba prób z poszczególnych obiektów była różna – od 2 do 11. Również masa prób była zróżnicowana i wahała się
w granicach od 0,08 kg do ok. 2,8 kg (tab. 1).
Zawartość prób pod względem liczby i rodzaju
szczątków roślinnych z poszczególnych obiektów również była zróżnicowana (tab. 4).
We wszystkich obiektach stwierdzono węgle drzewne, często jednak w postaci bardzo
drobnych, nieoznaczalnych ułamków. Ogólnie
dominowały fragmenty należące do dębu (Quercus sp.). Jako pojedyncze ułamki pojawiły się pozostałości innych gatunków drzew liściastych.
Oznaczono: grab pospolity (Carpinus betulus),
jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), klon (Acer
sp.), wierzbę (Salix sp.) i wiąz (Ulmus sp.). Z grupy drzew iglastych odnotowano tylko jeden
fragment należący do sosny zwyczajnej (Pinus
sylvestris), znaleziony w obiekcie 784. Wyniki
analizy węgli drzewnych znalezionych w studni
przedstawiono w tab. 7.
Spalone szczątki roślin zielnych pojawiły się
w trzech badanych studniach w postaci pojedynczych znalezisk. W obiekcie 547 zachowały
się dwa ziarniaki, z czego jeden oznaczono jako
jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare), drugi
natomiast, ze względu na zły stan zachowania, zaliczono jedynie do zbóż (Cerealia indet.).
Szczątki pszenic odnotowano w dwóch obiektach: 556 i 784. W pierwszym przypadku był
to fragment ziarniaka pszenicy (Triticum sp.),
w drugim – fragment widełek kłoska pszenicy
samopszy/płaskurki (Triticum monococcum/dicoccon). W próbie P/107/07 z obiektu 556 zaobserwowano poza tym dwa nasiona z rodziny
Primulaceae.
W badanych materiałach pochodzących ze
studni stwierdzono również szczątki drewna
niespalonego. W kilku wypadkach wielkość
fragmentów oraz stan zachowania pozwoliły
na identyfikację gatunkową. Niespalone drewno dębu (Quercus sp.) zachowało się w trzech
obiektach: 204, 308 i 547.
W osadach ze studni najliczniej wystąpiły
szczątki niespalone. Wydzielono i oznaczono
prawie 2800 nasion i owoców. Zestawienie
oznaczonych na tej podstawie roślin oraz liczbę
okazów poszczególnych taksonów przedstawiono w tab. 5. Pod względem liczby gatunków
najliczniej była reprezentowana rodzina wargowych (Lamiaceae) – wydzielono 11 należących
do niej gatunków. Najwięcej szczątków zaliczono do rodzaju komosa (Chenopodium sp.), łącznie
839 okazów. Gatunkiem, który zdecydowanie
dominował pod względem liczby zachowanych
owoców (734 okazy), była natomiast pokrzywa
zwyczajna (Urtica dioica).
Ogółem w materiałach ze studni stwierdzono
rośliny należące do 80 gatunków, 27 rodzajów
i 8 rodzin.
Dla oznaczonych gatunków przeprowadzono analizę wybranych wskaźników ekologicznych. Pod uwagę wzięto czynnik świetlny (L),
wilgotnościowy (W), trofizmu (Tr) i kwasowości
gleby (R).
Czynnik świetlny (L) określa zakres tolerancji
gatunków na czas i intensywność promieniowania świetlnego. W badanym materiale stwierdzono gatunki rosnące w miejscach od zacienionych do otwartych, czyli w pełnym świetle. Te
ostatnie, o wartości czynnika świetlnego równej
5, stanowiły prawie 50% wszystkich roślin (ryc.
1a). Gatunki tolerujące umiarkowane zacienienie wystąpiły sporadycznie. Średnia wartość
tego wskaźnika dla wszystkich analizowanych
gatunków wynosiła 4,4.
Wskaźnik wilgotności gleby (W) należy do
wskaźników edaficznych i określa wymagania
roślin względem warunków hydrologicznych.
Średnia wartość tego czynnika wyniosła 3,16.
Najliczniej wystąpiły gatunki preferujące gleby
świeże. Jedna trzecia badanych roślin związana była z siedliskami wilgotnymi i mokrymi
409
AGATA SADY
Ryc. 1. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Rozkład wartości wskaźników ekologicznych. a – czynnik świetlny (L);
b – czynnik wilgotności gleby (W); c – czynnik trofizmu (Tr); d – czynnik kwasowości gleby (R)
Fig. 1. Site Wrocław-Widawa 17. Distribution of ecological factor values: a – light factor; b – soil humidity
factor; c – trophism factor; d – soil acidity factor
(wartości wskaźnika 4 i 5), ponad jedną piątą
natomiast stanowiły gatunki występujące na
siedliskach suchych (ryc. 1b).
Wskaźnik trofizmu (Tr) określa żyzność gleby. W materiałach z Wrocławia-Widawy stwierdzono zdecydowaną przewagę roślin rosnących
na glebach mezotroficznych i eutroficznych.
Stanowiły one ponad 86% oznaczonych gatunków (ryc. 1c). Średnia wartość tego wskaźnika
wyniosła 3,5.
Czynnik kwasowości gleby (R) określa rodzaj podłoża pod względem odczynu. Średnia
wartość obliczona dla 76 gatunków wyniosła
3,95, co wskazuje, że przeważały tu rośliny wy-
Ryc. 2. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Udział procentowy oznaczonych taksonów
na podstawie węgli drzewnych z obiektów z okresu wpływów rzymskich
Fig. 2. Site Wrocław-Widawa 17. Percent contribution of determined taxons on the basis
of charcoals from objects from the period of Roman influence
410
BADANIA ARCHEOBOTANICZNE
Tab. 8. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Zestawienie taksonów stwierdzonych w obiektach z okresu wpływów
rzymskich z uwzględnieniem rodzaju pozostałości i stanu ich zachowania: d – drewno; fr – fragment; kł – kłosek; n
– nasiono; npl – nasada plewy; o – owoc; p – pestka; wkł – widełki kłoska; z – ziarniak; √ – stan zachowania szczątków
Table 8. Site Wrocław-Widawa 17. Taxons recorded in objects from the period of Roman influence with the types of
remains and their preservation status: d – wood; fr – fragment; kł – kłosek; n – seed; npl – chaff base; o – fruit; p – pip;
wkł – spikelet forks; z – grain; √ – stan zachowania szczątków
Takson
Rodzaj szczątka
Stan zachowania
spalone
niespalone
Rośliny uprawne
Zboża
Panicum miliaceum
Hordeum vulgare
Triticum monococcum/dicoccon
Triticum monococcum/dicoccon/spelta
Triticum sp.
Cerealia indet.
Cannabis sativa
Linum usitatissimum
Acer sp.
Carpinus betulus
Fraxinus excelsior
Pinus sylvestris
Quercus sp.
Salix sp.
Ulmus sp.
Liściaste
Nieoznaczone
Chwasty pól uprawnych
Aethusa cynapium
Anagalis arvensis
Aphanes arvensis
Centaurea cf. cyanus
Chenopodium album
Chenopodium polyspermum
Cirsum arvense
Fallopia convolvulus
Galeopsis tetrahit
Galium spurium
Galium cf. tricornutum
Lapsana communis
Melandrium noctiflorum
Mentha arvensis
Neslia paniculata
Polygonum aviculare
Polygonum lapathifolium
Polygonum persicaria
Raphanus raphanistrum
Ranunculus repens
Rumex cf. crispus
Setaria pumila
Solanum nigrum
Sonchus asper
Spergula arvensis
z
z
npl
wkł, npl
z
z
Rośliny włókniste i oleiste
n
n
Drzewa i krzewy
d
d
d
d
d
d
d
d
d
Rośliny zielne
o
n
o
o
n
n
o
o
o
o
o
o
n
o
o
o
o
o
fr o
o
o
kł
n
o
n
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
411
AGATA SADY
Stachys annua
Stellaria media
Thlaspi arvense
Viola arvensis
o
n
n
n
√
√
√
√
n
n
n
o
o
n
o
n
o
o
o
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
Rośliny zbiorowisk ruderalnych
Chelidonium majus
Chenopodium hybridum
Hyoscyamus niger
Lamium cf. album
Leonurus cardiaca
Linaria vulgaris
Marrubium vulgare
Melandrium album
Nepeta cataria
Urtica urens
Verbena officinalis
Rośliny łąk i pastwisk
Daucus carota
Filipendula ulmaria
Potentilla anserina
Potentilla cf. norvegica
Potentilla reptans
Prunella vulgaris
Ranunculus acris
Stellaria graminea
Cerastium cf. arvense
Dianthus cf. deltoides
Potentilla argentea
Potentilla erecta
Rumex acetosella
Scleranthus annuus / perennis
Viola cf. tricolor
Alisma plantago-aquatica
Chenopodium glaucum
Gypsophila muralis
Lycopus europaeus
Polygonum hydropiper
Pinus sylvestris
Carpinus betulus
Chaerophyllum temulum
Fragaria viridis
Fraxinus excelsior
Galium sylvaticum
Hypericum perforatum
Origanum vulgare
Prunus spinosa
Sambucus racemosa
Urtica dioica
Scirpus sylvaticus
Solanum dulcamara
Ranunculus flammula
Stellaria palustris
412
o
o
o
o
o
o
o
n
Rośliny muraw kserotermicznych i piaskowych
n
n
o
o
o
o
n
Rośliny miejsc wilgotnych i nadwodnych
n
n
n
o
o
Rośliny lasów iglastych, liściastych, zarośli, zrębów
d
d
o
o
d
o
n
o
p
n
o
o
n
Rośliny torfowisk niskich
o
n
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
BADANIA ARCHEOBOTANICZNE
nasad plew). Poza tym wysegregowano 10 fragmentów ziarniaków (Cerealia indet./Poaceae indet.) oraz kilkadziesiąt fragmentów spalonych,
nieoznaczonych.
Wśród spalonych szczątków roślin zielnych
najliczniej wystąpiły szczątki stokłosy (Bromus
sp.). Były to 33 fragmenty ziarniaków należące
do tego rodzaju. Poza tym stwierdzono szczątki komosy białej (Chenopodium album), rdestu
szczawiolistnego (Polygonum lapathifolium), rdestu plamistego (Polygonum persicaria), rdestówki
powojowatej (Fallopia convolvulus), szczawiu polnego (Rumex acetosella), komosy (Chenopodium
sp.), rdestu (Polygonum sp.), szczawiu (Rumex
sp.), przytuli (Galium sp.), palusznika? (cf. Digitaria sp.) oraz traw dzikich (Poaceae indet.). Były
to przeważnie pojedyncze znaleziska.
stępujące na siedliskach o obojętnym odczynie
podłoża (6 ≤ pH < 7). Udział tych taksonów
wyniósł ponad 55% (ryc. 1d).
Obiekt o nieokreślonej funkcji
W obiekcie 1074, o nieokreślonej funkcji,
znaleziono spalone szczątki roślin zielnych,
zarówno uprawnych, jak i chwastów.
Ze zbóż oznaczono proso zwyczajne (Panicum miliaceum), pszenice oplewione – pszenicę
samopszę/płaskurkę/orkisz (Triticum monococcum/dicoccon/spelta). Zboża te oznaczono w przypadku prosa na podstawie jednego ziarniaka,
w przypadku pszenic natomiast na podstawie
zachowanych widełek kłosków i fragmentów
nasad plew. Ogółem wydzielono 108 fragmentów kłosków (15 widełek kłosków, 93 fragmenty
4. WCZESNE ŚREDNIOWIECZE
najliczniej, oraz fragment należący do buka
zwyczajnego (Fagus sylvatica). Cztery fragmenty
zaliczono do grupy drzew liściastych (tab. 9).
Wśród ułamków spalonego drewna wystąpiły również szczątki roślin zielnych. Większość
z nich pozostała niezidentyfikowana. Oznaczono jeden ziarniak prosa (Panicum miliaceum),
a fragment ziarniaka zaliczono do zbóż bliżej
nieokreślonych (Cerealia indet.).
Do analizy przekazano jedną próbę pochodzącą z obiektu wczesnośredniowiecznego
(799) określonego jako pozostałości budynku.
Ilość materiału roślinnego pozyskanego z tego
obiektu była niewielka. Wydzielono jedynie
45 fragmentów węgli drzewnych i kilkanaście
szczątków spalonych. Wyniki przedstawiono
w tab. 9.
Na podstawie węgli drzewnych zidentyfikowano dąb (Quercus sp.), który wystąpił
Tab. 9. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Wyniki analizy archeobotanicznej materiałów roślinnych
z obiektu wczesnośredniowiecznego: fr – fragment; z – ziarniak
Table 9. Site Wrocław-Widawa 17. Results of archaeobotanical analysis of plant material
from early-medieval object: fr – fragment; z – grain
nieoznaczone
P/146/07
Cerealia indet.
budynek
Panicum miliaceum
799
nieoznaczone
Nr inw. próby
liściaste
Funkcja
Fagus sylvatica
Nr obiektu
Szczątki spalone
Quercus sp.
Węgle drzewne
39
1
4
1
1z
1 fr z
16
5. OBIEKTY O NIEUSTALONEJ CHRONOLOGII
W obiekcie 209 znaleziono szczątki niespalonego drewna. Wydzielono i oznaczono 26
fragmentów dębu (Quercus sp.). W obiekcie 1045
stwierdzono tylko nieliczne i drobne ułamki
węgli drzewnych, które zaliczono jedynie do
grupy drzew liściastych (tab. 10).
413
AGATA SADY
Tab 10. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Wyniki analizy archeobotanicznej materiałów roślinnych
z obiektów o nieustalonej chronologii: + – obecne
Table 10. Site Wrocław-Widawa 17. Results of archaeobotanical analysis of plant material
from objects of undetermined chronology: + – present
Nr obiektu
Funkcja
Nr inw. próby
209
1045
dół posłupowy
palenisko
p. B gł 80 cm
P/177/07
Drewno niespalone
Quercus sp.
+
-
Węgle drzewne
liściaste
nieoznaczone
+
7
+
***
W materiałach kultury łużyckiej najliczniej wystąpiły fragmenty węgli drzewnych
dębu. Zachowała się natomiast niewielka liczba
szczątków roślin zielnych, co bardzo ogranicza możliwości interpretacji tego materiału.
Szczątki roślin uprawnych, w postaci nielicznych znalezisk, mogą jedynie sugerować, że
jęczmień, proso i pszenice oplewione mogły być
uprawiane w tym czasie w okolicy stanowiska.
Z terenu Polski opisano kilkanaście stanowisk
archeologicznych z materiałem botanicznym
związanych z kulturą łużycką. Na podstawie
analiz botanicznych wnioskuje się, że najczęściej
uprawianymi zbożami w kulturze łużyckiej były
proso zwyczajne (Panicum miliaceum) i jęczmień
(Hordeum vulgare), ponieważ gatunki te pojawiały się na większości badanych stanowisk.
Trzecim ważnym gatunkiem była pszenica płaskurka (Triticum dicoccon). Często występowały
również ziarniaki pszenicy zwyczajnej (Triticum
aestivum) (Lityńska-Zając, Tomczyńska 2003),
która przypuszczalnie mogła rosnąć z innymi
zbożami jako domieszka, ponieważ nie natrafiono nigdzie na nagromadzenie jej szczątków
(Wasylikowa i in. 2002).
Pozostałości pszenicy orkisz (Triticum spelta)
pojawiły się na dwóch stanowiskach: w Kowalewicach 6–7 (Wasylikowa i in. 2003) oraz być
może w Krakowie-Kurdwanowie 12 i w Krakowie-Rżące (Lityńska-Zając, Tomczyńska 2003).
Z innych materiałów archeobotanicznych wynika jednak, że gatunek ten zyskał znaczenie
dopiero w okresie halsztackim (Lityńska-Zając,
Tomczyńska 2003).
Wyniki analizy dla obiektów o chronologii
kultura łużycka/kultura przeworska są bardzo
skromne. Wydzielone szczątki to pojedyncze
znaleziska, na których podstawie nie można
wyciągać ogólnych wniosków. Dodatkowym
czynnikiem ograniczającym interpretację jest
niepewna chronologia.
414
Próby z obiektów datowanych na okres wpływów rzymskich dostarczyły ogółem największej ilości materiału. Wśród węgli drzewnych,
których obecność odnotowano we wszystkich
badanych obiektach z tego okresu, dominującym rodzajem, podobnie jak w pozostałych
materiałach, był dąb (Quercus sp.). Sporadyczne
pojawianie się innych gatunków w badanych
osadach sugeruje, że mogły one dostać się do
obiektów przypadkowo.
Pojedyncze znaleziska w postaci spalonych
ziarniaków prosa, jęczmienia, pszenicy oraz
fragmenty kłosków pszenic oplewionych stanowią niewątpliwie dowód ich użytkowania,
jednak trudno na ich podstawie wnioskować
o strukturach upraw.
Najbogatszy zbiór utworzyły niespalone
szczątki roślinne zachowane w studniach. Zidentyfikowano tu 76 gatunków roślin, dzięki
czemu możliwe było przeprowadzenie rekonstrukcji zbiorowisk roślinnych. Przedstawione
wyniki są bardzo ogólne i oparte na dzisiejszych
właściwościach poszczególnych gatunków.
Na podstawie przeprowadzonej analizy fitosocjologicznej (tab. 6) stwierdzono, że w materiałach kultury przeworskiej pochodzących
ze stanowiska Wrocław-Widawa 17 wystąpiły
gatunki charakterystyczne dziś dla zbiorowisk
chwastów polnych, zbiorowisk ruderalnych,
łąk i pastwisk, muraw kserotermicznych i piaskowych, zbiorowisk leśnych i zaroślowych
oraz torfowisk. Najliczniejszą grupę stanowiły
chwasty upraw polnych. W ich obrębie znalazły
się gatunki występujące zarówno w zasiewach
zbóż (np. Aethusa cynapium, Aphanes arvensis,
Centaurea cyanus, Fallopia convolvulus, Neslia paniculata, Melandrium noctiflorum), jak i związane
z uprawami okopowymi (np. Sonchus asper, Chenopodium polyspermum, Solanum nigrum). Analiza
wymagań edaficznych chwastów pokazała, że
pod uprawy zajmowano siedliska o glebach
BADANIA ARCHEOBOTANICZNE
świeżych, dość żyznych (mezo- i eutroficznych).
Rozkład wartości wskaźnika odczynu gleby
wykazał, że uprawy mogły być zakładane zarówno na glebach kwaśnych, jak i na bogatych
w CaCO2.
W najbliższych okolicach badanego stanowiska mogły rozwijać się zbiorowiska ruderalne.
W materiale stwierdzono obecność gatunków
charakterystycznych dla rzędu Sisymbrietalia,
obejmującego zbiorowiska ruderalne terofitów,
które mogą występować na różnym podłożu,
często na glebach słabo próchnicznych i niewykształconych (Matuszkiewicz 2008). Pojawiły
się też gatunki charakterystyczne dla związku
Onopordion acanthii, skupiającego termofilne
zbiorowiska ruderalne bylin na glebie zawierającej CaCO3.
W badanych materiałach odnotowano poza
tym gatunki charakterystyczne dla klasy Molinio-Arrhenetheretea, skupiającej półnaturalne
i antropogeniczne, darniowe zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe, rosnące na mezo- i eutroficznych niezabagnionych glebach mineralnych i organiczno-mineralnych (Matuszkiewicz 2008).
Kolejna wyróżniona grupa objęła rośliny
związane z murawami. Stwierdzono tu gatunki,
które mogły tworzyć luźne murawy na piaskach śródlądowych, czyli siedliskach suchych
i ubogich, niewapiennych (klasy Sedo-Scleranthetea i Nardo-Callunetea, rząd Corynephoretalia
canescentis).
Kilka gatunków mogło pochodzić z ciepłolubnych lasów i zarośli wykształconych na
glebach bogatych w węglan wapnia (rząd Quercetalia pubescenti-petraeae). Wystąpiły też rośliny
związane z lasami liściastymi i bagiennymi oraz
łęgami i zaroślami. Dwa gatunki – gwiazdnica
błotna (Stellaria palustris) i jaskier płomiennik
(Ranunculus flammula) – mogły pochodzić z mezofilnych torfowisk niskich.
W obiekcie wczesnośredniowiecznym najliczniej wystąpiły węgle drzewne należące do dębu
(Quercus sp.); stanowiły ponad 88% wszystkich
wydzielonych fragmentów. Znalezisko ziarniaka prosa może jedynie potwierdzać jego uprawę
w okresie wczesnego średniowiecza.
Na stanowisku Wrocław-Widawa 17 zachowały się niewielkie ilości szczątków roślin
uprawnych i użytkowych, co znacznie ogranicza możliwości interpretacji tego materiału.
Z roślin, które mogły być wykorzystywane,
stwierdzono obecność szczątków lnu i konopi
siewnych.
Przeprowadzona analiza antrakologiczna
i ksylologiczna wykazała, iż dominującym taksonem wśród zachowanych na omawianym
stanowisku szczątków drzew był dąb (Quercus
sp.). Stanowił on najliczniej reprezentowany
takson w materiałach ze wszystkich okresów.
Na terenie Polski występują dwa gatunki
dębu – dąb szypułkowy (Quercus robur) i dąb
bezszypułkowy (Quercus petraea). Rozróżnienie
obydwu krajowych gatunków metodami mikroskopowymi nie jest możliwe. Identyfikacji można dokonać jedynie do rodzaju Quercus sp.
Dość częste występowanie drewna dębu
na stanowiskach archeologicznych wiąże się
z jego właściwościami. Dąb należy do gatunków o drewnie bardzo trwałym, zachowującym
swoje naturalne właściwości przez długi czas
zarówno na powietrzu i w ziemi, jak i pod wodą.
Drewna dębowego używano przede wszystkim w budownictwie ziemnym i nawodnym
(Dzbeński, Umgelter 1981).
Dominacja dębu w badanych materiałach
botanicznych pochodzących ze stanowiska
Wrocław-Widawa 17 może świadczyć o tym, że
rodzaj ten był gospodarczo preferowany i tym
samym celowo wybierany z drzewostanów.
Liczba zachowanych węgli drzewnych danego
gatunku nie świadczy co prawda wprost o jego
roli w drzewostanach, jednak gatunki, które
mają wysoki udział procentowy kawałków
węgli i pojawiają się w dużej liczbie prób, przypuszczalnie faktycznie były dominujące i ławo
dostępne (Lityńska-Zając 1994b).
Poprawna interpretacja materiałów wydobytych ze studni z okresu wpływów rzymskich
możliwa jest jedynie wtedy, gdy znany jest mechanizm ich zasypywania. Wypełniska studni
zawierają zazwyczaj bogaty materiał roślinny,
który można podzielić na kilka zespołów o odmiennym pochodzeniu.
Pierwszą warstwę, zlokalizowaną najniżej,
stanowią osady z okresu czerpania wody. Warstwa ta w wyniku pobierania wody może być
wymieszana i stratygraficznie zaburzona. Najczęściej znajdowane są tu diaspory wpadające
z najbliższego otoczenia, dlatego w spektrach
pyłkowych z tego poziomu przeważa pyłek
lokalny, pochodzący z roślin rozwijających się
w najbliższym otoczeniu stanowiska. Niewielki
udział może mieć również pyłek roślin przynoszonych na teren osady z dalszych terenów
(np. z lasów czy pól) i gromadzonych niedaleko
studni. Warstwa kolejna, nadległa, może pocho415
AGATA SADY
dzić z okresu po zaprzestaniu czerpania wody.
W tej partii materiału można znaleźć szczątki
zmywane z otoczenia i nawiewane z powietrza.
Najczęściej jednak wyschnięte studnie wykorzystywano jako jamy odpadowe, więc w krótkim
czasie były zasypywane przez śmieci pochodzące z gospodarstwa domowego. W ten sposób
wykształca się trzecia warstwa osadów, zawierająca oprócz diaspor zmytych lub nawianych
również śmieci, resztki pożywienia, rozbite
naczynia, węgle drzewne i drewno (Lityńska-Zając, Wasylikowa 2005; tam dalsza literatura).
Obecność terofitów z rzędu Sisymbrietalia oraz
gatunków tworzących zbiorowiska z klasy
Artemisietea może sugerować, iż w najbliższym
otoczeniu osady mogła zachodzić sukcesja roślinna. Zbiorowiska jednorocznych i dwuletnich
roślin z rzędu Sisymbrietalia stanowią bowiem
pierwszą fazę zasiedlenia terenów ruderalnych,
a w dalszych stadiach sukcesji ustępują miejsca
zbiorowiskom roślin wieloletnich z klasy Artemisietea (zw. Onopordion acanthii).
Uzyskany obraz zbiorowisk roślinnych, które w okresie rzymskim mogły występować
w otoczeniu badanego stanowiska, jest znacznie
uproszczony. Wskazuje on tylko na możliwości występowania poszczególnych gatunków
w określonych zbiorowiskach. Jednocześnie
informuje, jakie typy siedlisk mogły być penetrowane przez człowieka w tym okresie.
LITERATURA
Cappers R.T.J., Bekker R.M., Jans J.E.A.
2006 Digitale Zadenatlas van Nederland, „Groningen
Archaeological Studies”, t. 4.
Dzbeński W., Umgelter A.
1981 Identyfikacja mikroskopowa węgli drzewnych z obiektów zespołu osadniczego kultury łużyckiej w Worytach, (w:) J. Dąbrowski (red.), Woryty – studium
archeologiczno-przyrodnicze zespołu osadniczego
kultury łużyckiej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, s. 178–181.
Kulpa W.
1988 Nasionoznawstwo chwastów, Warszawa.
Lityńska-Zając M.
1994a Problem datowania szczątków roślinnych ze stanowisk archeologicznych, (w:) K. Wasylikowa
(red.), Warsztaty Archeobotaniczne, „Polish Botanical Studies. Guidebook Series”, t. 11, Kraków,
s. 169–174.
1994b Szczątki roślinne ze stanowisk Babia Góra I, II,
III i z Góry Wysyłek w Iwanowicach, woj. Kraków, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 46,
s. 135–146.
Lityńska-Zając M., Tomczyńska Z.
2003 Archeobotaniczne badania na stanowiskach w Krakowie-Bieżanowie (stan. 27) i Krakowie-Rżące (stan.
1), (w:) S. Kadrow (red.), Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady
A4 w Małopolsce. Kraków-Bieżanów, stanowisko
27 i Kraków-Rżąka, stanowisko 1. Osada kultury
łużyckiej, Kraków, s. 253–267.
416
Lityńska-Zając M., Wasylikowa K.
2005 Przewodnik do badań archeobotanicznych, „Vademecum Geobotanicum”, Poznań.
Matuszkiewicz W.
2008 Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, „Vademecum Geobotanicum”, Warszawa.
Mirek Z., Piękoś-Mirek H., Zając A., Zając M.
2002 Flowering plants and pteridophytes of Poland.
A checklist, Biodiversity of Poland, 1, Kraków.
Polcyn M.
2003 Archeobotaniczna interpretacja wczesnośredniowiecznych podwodnych warstw kulturowych
z Ostrowa Lednickiego i Giecza, Biblioteka Studiów Lednickich, 9, Lednica-Poznań.
Schweingruber F.H.
1978 Mikroskopische Holzanatomie, Eidgenössische Anstalt für das forstliche Versuchswesen, Zug.
Wasylikowa K., Lityńska-Zając M., Bieniek A., Gluza I.
2002 Archeobotaniczne badania nad trawami, (w:) L. Frey
(red.), Polska księga traw, Kraków, s. 39–52.
Wasylikowa K., Tomczyńska Z., Polcyn M., Bieniek A.
2003 Użytkowanie roślin przez ludność osady łużyckiej,
(w:) R. Grygiel (red.), Via Archaeologica Lodziensis. Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 6-7 w Kowalewicach, pow. Zgierz, woj. łódzkie
(trasa autostrady A-2), t. 1, Łódź, s. 339–359.
Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z.,
Wołek J., Korzeniak U.
2002 Ecological indicator values of vascular plants of
Poland, Biodiversity of Poland, 2, Kraków.
BADANIA ARCHEOBOTANICZNE
AGATA SADY
ARCHAEOBOTANICAL RESEARCH
The article presents the results of archaeological
research of various materials collected during archaeological excavations carried out at site WrocławWidawa 17.
The analyses aimed at identifying plant remains
preserved in sediments as well as taxonomic identification of charcoal and uncharred wood. Altogether
60 samples from 29 objects were analysed. In terms of
chronology the material was provided by the objects
from Lusatian culture, from the period of Roman
influence and from the early Middle Ages. Chronology for two objects was determined as Lusatian
culture/Przeworsk culture, while the chronology for
two objects was impossible to determine. In terms of
their function most research objects were wells from
the period of Roman influence. Apart from these,
hearths, buildings, smelting objects, an oven for
burning out po�ery, storage pits, post holes, a lime
kiln and a deposit were identified.
The examined material included plant remains
of various types and in various conditions. Charred
remains were identified, i.e. cereal and grass grains,
fragments of spikelet forks, seeds and fruits, uncharred diaspores as well as charcoal and uncharred
wood.
Generally, only small amounts of cultivated plants
were preserved at the site, which considerably restricts the scope of interpretation of the material.
The most numerous in the Lusatian culture material were fragments of oak charcoal, accompanied
by a small amount of cultivated plant remains, i.e.
barley, millet and einkorn wheats.
Results of analysis of the material provided by
the objects of Lusatian culture/Przeworsk culture are
very modest. Only isolated finds were encountered,
which prevents drawing any general conclusions.
The greatest amount of material was provided
by the samples from the objects dated to the period
of Roman influence. Charcoal was predominated by
oak (Quercus sp.), similarly as in the remaining material. Cultivated plants were represented by isolated,
burnt grains of millet, barley and wheat as well as
fragments of wheat spikelets. The uncharred remains
of plants preserved in wells constituted the riches collection. Seventy six plant species were identified and
thus it was possible to analyse soil requirements and
reconstruct plant communities. A phytosociological
analysis showed that the material from the period of
Roman influence included the species characteristic
for today’s wild weed communities, ruderal communities, meadows and pastures, xerothermic and
sandy turfs, forest and brush communities as well as
peat bogs. The most numerous group were the weeds
of arable crops. The analysis of soil requirements of
weeds showed that habitats of rich and quite fertile
(meso- and eutrophic) soils were adopted for cultivation. Distribution of soil reaction indicator values
shows that both acidic soils and soils rich in CaCO2
were adopted for cultivation.
Oak (Quercus sp.) charcoal was the most numerous in the early-medieval object.
417