Wynik badania ankietowego dotyczącego szkolenia z

Wynik badania ankietowego dotyczącego szkolenia
z zakresu spójności społecznej
– integracji uczniów z innych kręgów kulturowych w polskich szkołach
Określenie problemu
Wiele aktów prawnych (zobacz: Prawo) zobowiązuje nas do zapewnienia równości szans
imigrantom i ich integracji społecznej oraz dostosowania szkolnictwa do wymogów
społeczeństwa wielokulturowego. Szkoła może być ważnym środowiskiem promującym
wielokulturowość i otwartość. Aby mogła podołać temu wyzwaniu, jakim jest np. zarządzanie
klasą, w której uczą się dzieci z różnych kultur i religii, potrzebne jest wsparcie ze strony
placówek doskonalenia nauczycieli oraz kształcenie nauczycieli w zakresie umiejętności
międzykulturowych.
W tym celu, uważamy za konieczne przeprowadzenie diagnozy stanu omawianego problemu
na podstawie informacji o:
- liczbie dzieci-cudzoziemców uczęszczających do szkół na terenie całego kraju (liczba
uczniów-cudzoziemców w polskich szkołach w roku szkolnym 2006/2007 została omówiona
w artykule „Dzieci imigrantów. Nowe edukacyjne wyzwanie dla polskich szkół”),
- potrzebie wsparcia zgłaszanej przez nauczycieli pracujących z takimi uczniami,
- ofercie form szkolenia i doskonalenia nauczycieli nastawionych na budowanie spójności i
integracji społecznej według standardów obowiązujących w Unii Europejskiej,
- specjalistach zajmujących się aktualnie prowadzeniem form doskonalenia w zakresie
spójności społecznej – integracji uczniów z innych kręgów kulturowych w polskich szkołach.
Badanie ankietowe
W maju i czerwcu 2009 r. Pracownia Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych Centrum
Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej za pomocą ankiety przeprowadziła
badanie dotyczące szkoleń doskonalących kompetencje nauczycieli w zakresie realizowania
spójności społecznej – integracji uczniów z innych kręgów kulturowych w polskich szkołach.
Ankieta była skierowana do ośrodków doskonalenia nauczycieli i ich oddziałów na terenie
całego kraju. Wysłano 56 ankiet, otrzymano odpowiedzi z 27 ośrodków doskonalenia
nauczycieli ze wszystkich województw z wyjątkiem województwa opolskiego, pomorskiego
oraz świętokrzyskiego.
Efektem przeprowadzenia ankiety są aktualne informacje na temat rodzaju oferty
szkoleniowej dla nauczycieli. Na ich podstawie można się zorientować w specyfice
problematyki w poszczególnych regionach i dokonać analizy realizowanych szkoleń.
Trudności w edukacji i integracji uczniów z innych kultur i innych krajów
Z raportów organizacji zajmujących się imigrantami i uchodźcami wynika, że obecność
uczniów z innych krajów w szkołach oznacza duże wyzwanie edukacyjne i wychowawcze.
Wiele krajów z Unii Europejskiej doświadcza trudności w edukacji i integracji dzieci z
imigranckich rodzin. Na jakie trudności napotykają nauczyciele w pracy z uczniami z innych
kultur w polskich szkołach?
Z uzyskanych odpowiedzi (otwarte pytanie z ankiety) wynika, że przede wszystkim są to
trudności związane z:
ƒ barierami i adaptacją językową,
ƒ programami nauczania,
1
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
uczęszczaniem do szkół dzieci z innych kultur, np. dzieci romskich, opuszczaniem zajęć
szkolnych, nie respektowaniem obowiązku szkolnego przez ich rodziców i trudności
nawiązywania kontaktu z rodzicami, hermetyczności środowiska romskiego,
konfliktami rówieśniczymi, zachowaniami nietolerancyjnymi,
różnicami kulturowymi,
słabą integracją z polskimi dziećmi,
zaburzeniami emocjonalnymi.
Bariery językowe w integracji dzieci-cudzoziemców zgłosiły ośrodki doskonalenia
nauczycieli z mazowieckiego i śląskiego. Trudności z powodu konfliktów rówieśniczych oraz
zachowań nietolerancyjnych pojawiają się w województwie podlaskim, a różnice kulturowe w
zachowaniu oraz słaba integracja z polskimi dziećmi zgłosiły ośrodki z województwa
śląskiego. Kwestie dotyczące pracy z dziećmi romskimi, problemy nieuczęszczania tych
dzieci do szkół, problemy wychowawcze i trudności z nawiązaniem kontaktów z rodzicami
tych dzieci pojawiają się w kilku województwach. Dane te pokazują, jak ważne są wsparcie i
pomoc nauczycielom, którzy pracują z dziećmi wywodzącymi się z innych krajów i kultur.
Tematyka oferty szkoleniowej w zakresie spójności społecznej - integracji dzieci z
innych kultur i innych krajów w polskich szkołach
W dwunastu (12) ośrodkach doskonalenia nauczycieli z dwudziestu siedmiu (27), które
odesłały ankietę, organizowane są szkolenia w zakresie realizacji spójności społecznej –
integracji dzieci z innych kultur i innych krajów w polskich szkołach.
Z ankiet można wywnioskować, że oferta tematyczna ośrodków doskonalenia nauczycieli,
które prowadzą takie szkolenia jest różnorodna, są to konferencje, szkolenia, kursy
doskonalące, warsztaty, projekty w zakresie:
ƒ wielokulturowości w edukacji, roli edukacji międzykulturowej w kształtowaniu postaw
uczniów,
ƒ tolerancji i humanizmu,
ƒ kultury mniejszości narodowych,
ƒ popularyzacji problematyki innych kręgów kulturowych,
ƒ umiejętności psychospołecznych: sposobów reagowania w sytuacjach zagrożenia
niedostosowania społecznego, rozwiązywania konfliktów,
ƒ kształcenia tożsamości regionalnej, narodowej i europejskiej we współczesnej szkole,
ƒ stereotypów i uprzedzeń kulturowych i etnicznych,
ƒ doradztwa metodycznego dla nauczycieli języków mniejszości narodowych i etnicznych,
ƒ praw ucznia, dziecka, człowieka.
Poniższa tabela przedstawia rodzaje oferty szkoleniowej ośrodków doskonalenia nauczycieli
w zakresie spójności społecznej - integracji uczniów z innych kręgów kulturowych w
polskich szkołach według województw.
2
Tabela nr 1.: Rodzaj oferty szkoleniowej ośrodków doskonalenia nauczycieli w zakresie
realizacji spójności społecznej - integracji uczniów z innych kręgów
kulturowych w polskich szkołach według województw
Rodzaj oferty szkoleniowej zakresu realizacji spójności społecznej - integracji
uczniów z innych kręgów kulturowych w polskich szkołach według
województw
Województwo
dolnośląskie
kujawsko-pomorskie
lubelskie
lubuskie
łódzkie
małopolskie
mazowieckie
opolskie
podlaskie
podkarpackie
pomorskie
śląskie
świętokrzyskie
warmińsko-mazurskie
wielkopolskie
zachodniopomorskie
Edukacja o
mniejszościach
narodowych w Polsce,
doradztwa
metodycznego dla
nauczycieli języków
mniejszości narodowych
i etnicznych
x
x
x
x
x
Prawa człowieka,
dziecka, ucznia w
szkole
Edukacja
wielokulturowa,
tolerancja,
stereotypy i
uprzedzenia,
integracja
uczniów z innych
kultur
x
x
x
x
x
x
x
x
●
Umiejętności
psychospołeczne, w
tym:
rozwiązywanie
konfliktów,
zagrożenie
niedostosowaniem
społecznym, itp.
x
x
x
x
x
x
x
●
x
x
x
●
x
x
x
x
●
●
●
●
x
●
x
x
●
●
x
x
x
x
x
●
x
x
x
x
●
●
Legenda:
●
- prowadzone szkolenia w danym zakresie
x
- nie są prowadzone szkolenia w danych zakresie
- brak danych
Szkolenia nauczycieli w zakresie edukacji o mniejszościach narodowych i etnicznych w
Polsce oferowane są w czterech województwach (małopolskim, podlaskim, warmińskomazurskim i wielkopolskim), szkolenia dotyczące wielokulturowości, przełamywanie
stereotypów i uprzedzeń w stosunku do innych narodów i kultur - w pięciu ośrodkach
doskonalenia nauczycieli z mazowieckiego, podlaskiego, śląskiego, warmińsko-mazurskiego
oraz wielkopolskiego województwa, a szkolenia w zakresie praw człowieka oferowane są
tylko w dwóch ośrodkach, w województwie łódzkim i śląskim.
Jeden z ośrodków doskonalenia nauczycieli z województwa mazowieckiego planuje w swojej
ofercie umieścić powyższą tematykę oraz szkolenia na temat kształcenia dzieci i młodzieży
cudzoziemskich w roku szkolnym 2009/2010. Inny ośrodek z województwa lubuskiego
realizuje 4-letni projekt dotyczący tolerancji, międzykulturowego nauczania oraz
przełamywania stereotypów. Natomiast ośrodek z województwa wielkopolskiego, nawiązał
3
współpracę z wyższą uczelnią - katedrą etnologii i antropologii kulturowej w zakresie
przeprowadzania szkoleń dotyczących edukacji międzykulturowej.
Warto zauważyć, że żaden z ośrodków doskonalenia nauczycieli w swojej ofercie
szkoleniowej nie obejmuje całego zakresu szkoleń: edukacji o mniejszościach narodowych i
etnicznych które mieszkają na terenie Polski, edukacji wielokulturowej, praw człowieka,
umiejętności psychospołecznych.
Jak wynika z tabeli nr 1, w kilku województwach (w dolnośląskim, kujawsko-pomorskim,
lubuskim, podkarpackim, zachodniopomorskim) szkolenia z zakresu integracji uczniów z
innych kultur i innych krajów nie są uwzględnione w ofercie szkoleniowej ośrodków
doskonalenia pomimo tego, że na terenie tych województw (wg danych z MEN za rok
szkolny 2006/2007 – por. „Dzieci imigrantów. Nowe edukacyjne wyzwanie dla polskich
szkół”) uczą się uczniowie-cudzoziemcy: 166 w woj. dolnośląskim, 109 – w województwie
kujawsko-pomorskim, 185 – w województwie lubelskim, 81 – w województwie
podkarpackim, 157 – w województwie zachodniopomorskim. Podsumowując, otrzymane
odpowiedzi pozwalają stwierdzić, że zakres szkoleń dla nauczycieli, którzy pracują w klasach
zróżnicowanych kulturowo i religijnie, oferowany przez ODN-y, jest niewystarczający.
W polskich szkołach w roku szkolnym 2006/2007 uczyło się 3357 uczniów-cudzoziemców co
stanowi 0,06% całej populacji szkolnej w tym roku. To nieznaczna liczba, ale bardzo
zróżnicowana. Poza uczniami z mniejszości narodowych i etnicznych, w polskich szkołach
uczęszczają dzieci pochodzące z innych krajów: z Wietnamu, z Czeczenii (Federacja
Rosyjska), z krajów Unii Europejskiej, Ameryki Północnej, z innych krajów europejskich
poza UE (najwięcej z Ukrainy, Białorusi) oraz pojedyncze dzieci z rodzin uchodźców z
krajów Azji i Afryki (Kongo, Somalia, Sudan, Uganda, Sierra Leone, Afganistan, Nepal,
Tybet), inne. Poszczególni nauczyciele pracują z tymi uczniami na co dzień i potrzebują
wsparcia w tym zakresie. Stąd szkolenia dotyczące zwiększania potencjału nauczycieli w
pracy z tymi dziećmi powinny jak najbardziej uwzględniać poszczególne potrzeby danej
grupy, różnorodność kultur, tradycji, obyczajów, itp. Na przykład: badania pokazują, że
kulturze wietnamskiej towarzyszą wysokie aspiracje edukacyjne, ogólnie te dzieci dobrze się
uczą i mają dobre osiągnięcia w nauce 1 podczas gdy dzieci czeczeńskie generalnie mają
niskie aspiracje edukacyjne i wykazują mniejsze zainteresowanie nauką.
Na podstawie analizy ankiet można stwierdzić, że niewiele jest specjalistów w ośrodkach
doskonalenia nauczycieli zajmującymi się omawianą problematyką. Na poziomie krajowym
tylko w dziewięciu placówkach na 27 z których otrzymaliśmy odpowiedzi na ankietę,
zatrudnieni są specjaliści, którzy zajmują się wsparciem i szkoleniami doskonalącymi
kompetencje nauczycieli w zakresie realizacji spójności społecznej – integracji uczniów z
innych kręgów kulturowych w polskich szkołach. Brak w strukturach ośrodków stanowiska
konsultanta, który zajmowałby się wyłącznie diagnozowaną problematyką, opisywane
zagadnienia realizowane są pojedynczo w treściach kształcenia jako moduły innych zajęć.
1
Białek Kinga, Dang Thu Huong, Grabowska Ewa, Halik Teresa, Ngo Van Tuong: Edukacja dzieci i młodzieży
wietnamskiej w Polsce. Praktyczny mini przewodnik. Fundacja Sztuki Arteria 2009.
http://www.piecsmakow.pl/pliki/EdukacjaMiniPrzewodnik.pdf
4
Według Rezolucji Parlamentu Europejskiego z 2 kwietnia 2009 r. 2 dotyczącej kształcenia
dzieci imigrantów, w przyszłości w szkołach w krajach UE prawdopodobnie wzrośnie
odsetek uczniów z imigranckich rodzin. Aby podołać wyzwaniom edukacji międzykulturowej
w szkole, CMPPP planuje opracować pakiet edukacyjny w zakresie omawianej problematyki
dla nauczycieli, którzy pracują z uczniami z różnych kręgów kulturowych. Planujemy
opracować program przygotowania kadry szkoleniowej - nauczycieli konsultantów, doradców
metodycznych i wdrożyć go poprzez ośrodki doskonalenia nauczycieli w całej Polsce,
szczególnie w tych województwach, w których skala problemu jest relatywnie większa.
Dodatkowo promowane będą inicjatywy zaangażowanych w ten problem nauczycieli poprzez
upowszechnianie ich metod pracy i dorobku.
Opracowanie przygotowały:
V. Todorovska i M. Jakubczak
2
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie kształcenia dzieci imigrantów
(2008/2328 (INI))
http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P6-TA-20090202&language=PL&ring=A6-2009-0125
5