Glowacz białopłetwy

Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ryby
1163
Cottus gobio
(L., 1758)
Mo˝liwoÊç pomy∏ki z innymi
gatunkami
Synonimy: Cottus microcephalus Heckel,
1849, C. ferruginosus Heckel et Kner, 1858;
C. koshewnikowi Gratzianov, 1907; C. gobio
n. Pellegrini Vladykov, 1931, C. petiti Bacescu et Bacescu-Mester, 1964; C. gobio hispaniolensis Bacescu et Bacescu-Mester, 1964;
C. gobio haemusi Marinov et Dikov, 1986.
Ze wzgl´du na kszta∏t cia∏a, ubarwienie i sposób poruszania si´ gatunek ten jest bardzo podobny do g∏owacza pr´gop∏etwego (Cottus poecilopus) oraz inwazyjnych, pontokaspijskich babek z rodzaju Neogobius. Te ostatnie w odró˝nieniu od g∏owaczy majà p∏etwy brzuszne zroÊni´te na
kszta∏t przyssawki.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
G∏owacz bia∏op∏etwy
258
ryby szcz´kowe
(Gnathostomata),
skorpenokszta∏tne,
g∏owaczowate
Opis gatunku
Cia∏o maczugowate, silnie zw´˝ajàce si´ ku ty∏owi. G∏owa
trójkàtna, du˝a i szeroka, grzbietobrzusznie sp∏aszczona.
Oczy ma∏e, osadzone blisko siebie na wierzchu g∏owy. Cia∏o
nagie. Dwie p∏etwy grzbietowe po∏àczone ze sobà cienkà
b∏onkà, rzadziej oddzielone od siebie niewielkà przestrzenià.
Pierwsza ni˝sza i krótsza o ok.1/2 od drugiej. P∏etwy piersiowe du˝e, wachlarzowate. P∏etwa ogonowa zaokràglona. P∏etwy brzuszne krótkie i po∏o˝one tu˝ pod piersiowymi.
Ubarwienie zmienne, uzale˝nione od rodzaju pod∏o˝a
i stanu fizjologicznego ryb. Najcz´Êciej szarobràzowe,
z ciemniejszymi, nieregularnymi poprzecznymi plamami
na grzbiecie i bokach. P∏etwy grzbietowe, ogonowa i piersiowe majà poprzeczne paski na promieniach. U samców
w okresie tar∏a ubarwienie staje si´ ciemnoszare lub niebieskawoczarne, a brzeg pierwszej p∏etwy grzbietowej obramowany jest pomaraƒczowym paskiem.
Maksymalny rozmiar 15–17 cm (Witkowski, Terelecki 2000).
Cechy biologiczne
Rozmna˝anie
Do tar∏a przyst´puje na wiosn´ (marzec–kwiecieƒ), gdy
woda osiàgnie temperatur´ 7-13ºC. Dojrza∏oÊç p∏ciowà
osiàga w wieku 2–3 lat. Jaja sk∏adane sà pod kamieniami,
oczyszczonymi wczeÊniej przez samca. Strze˝e on ponadto
rozwijajàcej si´ ikry oraz wyl´gu. P∏odnoÊç tego gatunku
waha si´ od kilkudziesi´ciu do kilkuset ziaren ikry. Ikra jest
koloru ˝ó∏tego lub pomaraƒczowego, a jej Êrednica waha
si´ od 1,6 do 2,6 mm. Rozwój embrionalny w temperaturze wody 10–11ºC trwa 25–28 dni, co odpowiada
275–280 stopniodniom (Dº).
AktywnoÊç
W okresie dnia gatunek ten przebywa w ukryciach, najcz´Êciej pod kamieniami. Aktywny staje si´ o zmierzchu, penetrujàc najbli˝szà okolic´ w poszukiwaniu pokarmu.
W okresie tar∏a opuszcza swoje kryjówki i przez ca∏y dzieƒ
przebywa na otwartej przestrzeni.
Sposób od˝ywiania
Makrozoobentos – larwy ochotkowatych, chruÊcików, j´tek
i widelnic oraz kie∏˝e stanowià g∏ówny pokarm tego gatunku. Sporadycznie zjada ikr´ i wyl´g pstràga potokowego
i innych gatunków ryb. Najwi´kszà aktywnoÊç pokarmowà
wykazuje od listopada do czerwca.
tytu∏ rozdzia∏u (nazwa
G∏owacz
ryby
bia∏op∏etwy
gatunku)
Cechy ekologiczne
Siedliska
G∏owacz bia∏op∏etwy zasiedla g∏ównie Êrodkowy bieg podgórskich rzek (krain´ lipienia i brzany), zawsze poni˝ej strefy
wyst´powania g∏owacza pr´gop∏etwego. Spotykany bywa
równie˝ w nizinnych i morenowych strumieniach charakteryzujàcych si´ wi´kszym spadkiem, dobrze natlenionà wodà,
rzadko osiàgajàcà 24ºC. Najcz´Êciej przebywa na ˝wirowato-kamienistym, rzadziej na piaszczystm dnie. W rzekach
preferuje p∏ytsze, przybrze˝ne partie o g∏´bokoÊci 10–50 cm.
Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w ca∏ej Europie. Wyst´puje od Uralu po Pireneje. Brak go na Pó∏wyspie Pirenejskim (z wyjàtkiem pó∏nocno-wschodniej Hiszpanii), Peloponeskim, po∏udniowej cz´Êci Pó∏wyspu Apeniƒskiego
i Ba∏kaƒskiego, pó∏nocnej Jutlandii, Pó∏wyspie Kolskim,
pó∏nocnej Skandynawii, Szkocji oraz Irlandii.
Mapa rozmieszczenia w Polsce
Na terenie Polski zasiedla wi´kszoÊç sudeckich i karpackich
dop∏ywów Odry, Wis∏y, ¸aby i Dunaju. W Êrodkowym pasie
spotykany jest rzadko. Wyraênie liczniejszy w rzekach przymorskich, Pomorza Zachodniego, Warmii, Mazur i Suwalszczyzny.
14
A
1
2
15
3
4
16
5
6
17
7
8
18
9
19
20
21
22
23
24
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
A
B
B
C
C
D
D
E
E
F
F
54
54
53
53
G
G
H
H
I
I
52
52
J
J
K
K
L
L
M
M
N
N
51
51
O
1
O
2
1
3
4
5
16
2
6
50
7
17
P
P
A
1Bf
a bc
e f
Bd
g h i
R
R
j k l
0
C
20 40 60 80 100km
S
S
Przemiany i stan populacji w skali
kraju, potencjalne zagro˝enia
Rozwój i stan populacji
Gatunek relatywnie cz´sto spotykany. Nale˝y jednak spodziewaç si´ zaniku wielu stanowisk w wyniku antropogenicznych oddzia∏ywaƒ.
Potencjalne zagro˝enia
Zanieczyszczenia, regulacje oraz brak dro˝noÊci cieków
(z racji s∏abych zdolnoÊci lokomotorycznych) stanowià
g∏ówne zagro˝enie dla tego gatunku.
Propozycje dzia∏aƒ ochronnych
Rozmieszczenie geograficzne
49
Status gatunku
Gatunek odnotowany jest na terenach lub w otulinie parków narodowych i krajobrazowych (m.in. Pieniƒski, Gor-
1163
Propozycje wzgl´dem siedliska gatunku
Nale˝y powstrzymaç antropogeniczne oddzia∏ywania na
ekosystemy drobnych potoków, a ponadto dà˝yç do ich renaturyzacji. Zabiegi te przyniosà pozytywny efekt tak˝e dla
kilku chronionych i wskaênikowych gatunków ryb (m.in.
strzebla potokowa, pstràg potokowy, lipieƒ).
Propozycje wzgl´dem gatunku
Gatunek obj´ty Êcis∏à ochronà gatunkowà, umieszczony ponadto na czerwonej liÊcie s∏odkowodnej ichtiofauny Polski –
co powinno zagwarantowaç mu bezpiecznà egzystencj´.
Propozycje wzgl´dem populacji
Bezwzgl´dnie nale˝y ograniczyç prace regulacyjne, zaniechaç
poboru kruszywa z dna cieków oraz udro˝niç ciàg∏oÊç rzek.
DoÊwiadczenia i kierunki badaƒ
Ze wzgl´du na odnotowane znaczne zró˝nicowanie morfologiczne populacji wyst´pujàcych na terenie Polski (pó∏nocno-wschodnie a po∏udniowo zachodnie) nale˝a∏oby
podjàç badania równie˝ nad ich zró˝nicowaniem genetycznym.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Siedliska z Za∏àcznika I Dyrektywy
Siedliskowej, mogàce wchodziç w zakres
zainteresowania
3260 – nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami w∏osieniczników Ranunculion fluitantis
czaƒski, Sto∏owogórski, Magurski, Bieszczadzki, Âwi´tokrzyski, Roztoczaƒski) oraz rezerwatów ichtiologicznych
(m.in. „Drw´ca”, „Grabowa”).
Bibliografia
ANDREASSON S. 1969a. Locomotory activity patterns of Cottus
poecilopus Heckel and Cottus gobio L. (Pisces). Oikos, 20:
78–94.
ANDREASSON S. 1969b. Interrelations between Cottus poecilopus Heckel and Cottus gobio L. (Pisces) in regulated North
Swedish river. Oikos, 20: 540–546.
ANDREASSON S. 1971. Feeding habits of sculpin (Cottus gobio
L., Pisces) population. Inst. Freshw. Res. Drottningholm, 51:
5–30.
259
Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ryby
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
1163
260
ANDREASSON S. 1972. Distribution of Cottus poecilopus Heckel and
Cottus gobio L. (Pisces) in Scandinavia. Zool. Scripta, 1: 69–73.
ANDREASSON S. 1973. Seasonal changes in diel activity of Cottus poecilopus and C. gobio (Pisces) at the Arctic Circle.
Oikos, 24: 16–23.
BLESS R. 1982. Untersuchungen zur Substratpräferenz der Groppe, Cottus gobio Linnaeus, 1758 (Pisces: Cottidae). Senckenb. Biol., 161–165.
ČIHAŘ J. 1969. Taxonomical and ecological notes on Cottus gobio
Linnaeus, 1758, and Cottus poecilopus Heckel, 1836 (Osteichthyes: Cottidae). Vest. Česk. Spol. Zool., 33: 102–110.
DOWNHOWER J. F., LEJEUNE P., GAUDIN P. & BROWN L. 1990.
– Movements of the chabot (Cottus gobio) in small stream.
Pol. Arch. Hydrobiol., 37: 119–126.
FOX P. J. 1978. Preliminary observations on different reprodutive
strategies of the bullhead (Cottus gobio L.) in northern and
southern England. J. Fish Biol., 12: 5–11.
GAUDIN P. & CAILLERE L. 1990. Microdistribution of Cottus gobio L. and fry of Salmo trutta L. in a first order stream. Pol.
Arch. Hydrobiol., 37: 81–93.
HYSLOP E. J. 1982. The feeding habits of 0+ stone loach, Noemacheilus barbatulus (L.) and bullhead, Cottus gobio L. J.
Fish Biol., 21: 187–196.
KOLI L. 1969. Geographical variation of Cottus gobio L. (Pisces,
Cottidae) in Northern Europe. Ann. Zool. Fenn., 6: 353–390.
LUSK S. 1967. Plodnost vranky obecne v fiece Svratce. Vertebr.
Zpr., 2: 11–14.
MARCONATO A. & RASOTTO B. 1983. Mating preferences of the
female river bullhead, Cottus gobio (Cottidae, Teleostei).
Boll. Zool., 50: 51–54.
MORRIS D. 1954. The reproductive behaviour of the river bullhead (Cottus gobio L.) with special reference to the fanning activity. Behaviour, 7: 1–32.
SMIŠEK J. & VEJVODA M. 1956. Rust, stáři a rozmnožovani vranky
obecné v pstruchových vodách. Živoč. výr., 29: 357–372.
SMYLY W. J. P. 1957. The life history of the bullhead or Miller’s thumb (Cottus gobio L.). Proc. Zool. Soc. London, 128:
431–453.
STARMACH J. 1965. Koppen in der Karpathenflüssen. II. Antreten
und Charakteristik der Buntflossenkoppe (Cottus poecilopus
Heckel) und weissflossigenkoppe (Cottus gobio L.) in raba
Flussgebiet. Acta Hydrobiol., 7: 109–140.
STARMACH J. 1972. Charakterystyka g∏owaczy: Cottus poecilopus
Heckel i Cottus gobio L. Acta Hydrobiol., 14: 67–102.
WITKOWSKI A. 1972. Characteristic of Cottus gobio L. from streams Dzika Orlica and Kamienny Potok in Lower Silesia. Pol.
Arch. Hydrobiol., 19: 403–419.
WITKOWSKI A. 1979. A taxonomic study on fresh-water sculpins
of genus Cottus Linnaeus, 1758 (Cottus gobio L. and Cottus
poecilopus Heck.) in Poland. Acta Univ. Wratisl., Pr. Zool.,
10: 1–95.
WITKOWSKI A. 1994. Phenotypic variablity of Cottus gobio Linnaeus, 1758 in the Polish waters (Teleostei: Scorpaeniformes:
Cottidae). Zool. Abh. Staatl. Mus. Tier., Dresden, 48:
177–183.
WITKOWSKI A. & TERLECKI J. 2000. G∏owacz bia∏op∏etwy Cottus
gobio Linnaeus, 1758. W: BRYLI¡SKA M. (red.) Ryby s∏odkowodne Polski. PWN, Warszawa, 444–447.
Andrzej Witkowski