FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Mirosława

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), 185–194
Mirosława MARCINIAK
ZARZĄDZANIE FLOTĄ RYBACKĄ W RAMACH ZRÓWNOWAŻONEGO
ROZWOJU RYBOŁÓWSTWA
THE MANAGEMENT OF FISHING FLEET IN THE SUSTAINABLE
DEVELOPMENT OF FISHERIES
Zakład Informatyki, Akademia Rolnicza
ul. Monte Cassino 16, 70-466 Szczecin
Abstract. The main purpose of Common Fisheries Policy is achieves sustainable exploitation
fishery stocks areas used such method that: TAC, quotas, limited fishing days, multiannual
guidance programmes (MAGM). Present very important role for fishing fleet management plays
MAGM, because the fishing capacity is strictly related with number, tonnage and power gear
of vessels. The paper is described changes in polish fishing fleet within European Union
as a reduction of fishing capacity toward to sustainable development of fisheries.
Słowa kluczowe: flota rybacka, rozwój zrównoważony, zarządzanie rybołówstwem.
Key words: fisheries management, fishing fleet, sustainable development.
WSTĘP
Rybołówstwo wymaga zintegrowanych działań w stopniu większym niż inne sektory gospodarki (wynikające chociażby z naturalnej skłonności ryb do ignorowania granic państwowych). Unijnym instrumentem zarządzania rybołówstwem i akwakulturą jest wspólna
polityka rybacka (WPR) stworzona po to, by zarządzać zasobami wspólnoty i tworzyć obligatoryjne zasady umieszczone w traktatach Wspólnoty. WPR stanowi integralny element
polityki Unii Europejskiej powiązany z polityką regionalną, socjalną, ochroną środowiska,
badaniami naukowymi i zagadnieniami handlowymi. Dotyczy czterech głównych obszarów
problemowych, takich jak: ochrona zasobów rybnych, polityka strukturalna, wspólna organizacja rynku, zewnętrzna polityka rybołówstwa, obejmująca porozumienia z krajami trzecimi oraz negocjacje z organizacjami międzynarodowymi (tab.1).
Głównym celem artykułu jest analiza zmian w zarządzaniu unijną flotą rybacką w ciągu
ostatnich lat, ze szczególnym uwzględnieniem polskiej floty. Problemy badawcze dotyczyły
zarówno zagadnień ogólnych (metod zarządzania flotą), jak i szczegółowych, takich jak:
analiza zmian potencjału floty (ilość, wielkość, tonaż statków rybackich), segmentacja floty,
wykorzystanie unijnych instrumentów finansowych w dostosowaniu potencjału floty do zasobów rybnych.
Z powyższego zestawienia wynika, iż głównymi celami WPR są: osiągnięcie zrównoważonej eksploatacji łowisk i stabilizacja rynku rybnego, polegające – z jednej strony – na dostarczeniu produktów żywnościowych o najlepszej jakości i po odpowiedniej cenie, z drugiej strony – na zapewnieniu zysków producentom, zgodnie z zasadą zachowania równowagi pomiędzy zasobami łowisk a potencjałem połowowym.
186
M. Marciniak
Tabela 1. Obszary problemowe wspólnej polityki rybackiej
Obszary problemowe
Ochrona zasobów rybnych
Cele i środki realizacji
zadanie: stworzenie takiej ochrony, by narybek nie był wyławiany i mógł
swobodnie rosnąć oraz rozmnażać się
środki: zbiór zasad zapewniających właściwą ochronę – Kodeks odpowiedzialnego rybołówstwa, Zielona księga rybołówstwa
zadanie: dostosowanie struktur (całej infrastruktury: floty, udogodnień
portowych, zakładów oraz organizacji procesu produkcyjnego) i zarządzanie ich rozwojem w przemyśle rybnym
Polityka strukturalna
środki: początkowo modernizacja sektora połowowego (odnowienie floty
rybackiej i rozwój akwakultury), od 1983 roku kompleksowa polityka strukturalna obejmująca cały sektor rybołówstwa, polegająca na pomocy w dostosowaniu się do aktualnych warunków poprzez współfinansowanie
modernizacji flot połowowych i działań związanych ze zmniejszeniem
zdolności połowowej
zadanie: zrównoważenie potrzeb rynku Wspólnoty i interesów unijnych
rybaków oraz zapewnienie reguł konkurencyjności fair play poprzez utworzenie wspólnego rynku wewnątrz Wspólnoty i dopasowanie wielkości
produkcji i popytu
Wspólna organizacja rynku
środki: wspólne standardy marketingowe dla świeżych produktów oparte
na jakości, skali, odpowiednim opakowaniu i etykiecie:
– organizacje producenckie, dobrowolne powiązania rybaków umożliwiające
stabilizowanie rynku, w tym ochronę przed nagłymi zmianami popytu
– system cen (minimalne, wycofania)
– reguły handlu z krajami niebędącymi członkami Wspólnoty
zadanie: uzyskanie praw do użytkowania łowisk pozaeuropejskich dla unijnych trawlerów
Zewnętrzna polityka rybacka
środki: negocjacje zasad wynagradzania krajów trzecich za udostępnianie
łowisk oraz udział w międzynarodowych negocjacjach z międzynarodowymi i regionalnymi organizacjami rybackimi w zakresie zrównoważonego
wykorzystania i zarządzania zasobami rybnymi
MATERIAŁ I METODY
Materiał badawczy stanowiły raporty i dokumenty europejskich grup roboczych i komitetów działających przy Komisji Europejskiej, dane Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
opracowania statystyczne Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni, Raport NIK z realizacji
sektorowego programu operacyjnego dla rybołówstwa, czasopisma branżowe (Wiadomości
Rybackie) oraz źródła internetowe. W pracy zastosowano metody statystyki opisowej, analizy porównawczej oraz ogólne metody badawcze (indukcji i dedukcji).
WYNIKI I DYSKUSJA
W zarządzaniu rybołówstwem stosowane są różne metody, w zależności od stanu zasobów rybnych i potrzeb krajów członkowskich (np. limity połowowe, selektywne narzędzia
połowowe, długoletnie programy rozwoju flot rybackich i instrumenty finansowe). W rozwoju zrównoważonym rybołówstwa morskiego szczególnie istotną rolę odgrywają wieloletnie
plany rozwoju flot, wspierane finansowo przez rybackie instrumenty finansowe (np. FIFG,
EFR). Planowanie zrównoważonego rozwoju flot wszystkich państw członkowskich odbywa
się na podstawie wieloletnich programów rozwoju flot MAGP (ang. MultiAnnual Guidance
Programmes), obejmujących okres planowania od 4 do 5 lat i każdorazowo poprzedzanych
naukowymi oszacowaniami zasobów naturalnych. Na ich podstawie podejmowane są de-
Zarządzanie flotą rybacką w ramach zrównoważonego...
187
cyzje o wymaganej obniżce mocy połowowej, realizowanej przez: trwałe wycofanie statków
(złomowanie) oraz czasowe zawieszenie działalności połowowej. Główna idea MAGP polega na tym, że cała flota rybacka jest podzielona na segmenty (w zależności od typu rybołówstwa), przy czym w każdym segmencie floty krajowej następuje jej redukcja, a państwa
członkowskie same dobierają metody działania, które po zatwierdzeniu przez UE są finansowane z funduszy unijnych (Wprowadzenie do… 2003).
Od 1 stycznia 2003 roku zgodnie z prawem wspólnotowym (Rozporządzenie Rady Europejskiej 2371/2002, art.13) całkowita zdolność połowowa floty nie może wzrosnąć, a jeżeli zostanie przyznane finansowanie publiczne za likwidację jednostek rybackich, to odpowiadającej im zdolności połowowej nie można uzupełniać (ograniczenie zdolności połowowej floty musi mieć charakter trwały). Potencjał jednostek wprowadzanych do floty kraju
członkowskiego musi być zrekompensowany przez potencjał statków wycofywanych. Wyjątek stanowi wprowadzanie nowych jednostek o tonażu od 100 do 400 GT, budowanych
ze środków publicznych – wtedy potencjał wycofywany musi być wyższy przynajmniej
o 35% (Description of the entry… 2006). W tabeli 2 przedstawiono dynamikę zmian potencjału
flot rybackich krajów Unii Europejskiej, z podziałem na „starych” i „nowych” (od dnia 1.05.2004 r.)
członków Wspólnoty.
Tabela 2. Zmiany potencjału floty rybackiej „starych” krajów członkowskich Unii Europejskiej
Kraje
UE-15
1 stycznia 2003 r.
ilość
GT
31 grudnia 2005 r.
kW
liczba
GT
kW
Zmiana
ilość
Dynamika [%]
GT
kW
Belgia
131
24 281
68 337
121
22 686
65 643
10
6,57
3,94
Dania
3 815
103 318
366 749
3 269
91 468
324 835
546
11,47
11,43
161 045
2 121
64 075
159 299
123
4,14
1,08
594 953 18 279
93 261
537 426
1 015
8,30
9,67
1 090
3,07
8,23
352
5,95
6,62
Niemcy
2 244
66 844
Grecja
19 294
101 700
Hiszpania
13 613
Francja
5 711
Irlandia
1 590
Włochy
15 769
Holandia
Portugalia
465 657 1 144 991 12 523
451 351 1 050 715
211 824
910 062
5 359
199 225
849 783
86 036
227 456
1 399
84 345
208 619
191
1,97
8,28
215 620 1 278 789 14 426
213 503 1 226 234
1 343
0,98
4,11
777
182 950
416 151
727
155 423
348 454
50
15,05
16,27
8 220
99 760
332 400
7 897
94 207
321 781
323
5,57
3,19
Finlandia
3 572
19 812
190 136
3 267
17 004
171 558
305
14,17
9,77
Szwecja
1 810
45 892
224 649
1 639
44 776
221 924
171
2,43
1,21
Wielka Brytania
7 424
241 078
942 607
6 766
218 447
881 194
658
9,39
6,52
1 864 772 6 858 325 77 793 1 749 771 6 367 465
6 177
6,17
7,16
Razem
83 970
1 maja 2004 r.
Nowe kraje UE
Estonia
31 grudnia 2005 r.
ilość
GT
kW
liczba
GT
kW
24 252
62 036
Zmiana
ilość
Dynamika [%]
GT
kW
8
8,84
4,55
1 053
26 605
64 996
1 045
Cypr
900
11 926
52 593
885
9 050
47 035
15
24,11
10,57
Łotwa
898
44 452
75 817
928
38 580
66 209
30
13,21
12,67
Litwa
307
76 501
80 566
271
64 400
70 655
36
15,82
12,30
Malta
2 251
16 461
126 323
1 420
15 263
99 118
831
7,28
21,54
Polska
1 280
47 316
151 104
974
30 254
105 433
306
36,06
30,22
178
1 076
11 475
173
1 069
11 461
5
0,66
0,12
6 867
224 337
562 874
5 696
182 868
461 948
1 171
18,48
17,93
Słowenia
Razem
Źródło: Wspólnotowy rejestr floty, stan na dzień 26.07.2006 (Annual Report… 2006).
188
M. Marciniak
W latach 2003–2005 zdolności połowowe floty UE-15 obniżały się pod względem tonażu
i pod względem mocy średnio o około 2,3% na rok. Nowe państwa członkowskie redukowały potencjał połowowy swoich flot w znacznie szybszym tempie, wynoszącym około 11%
na rok. Redukcja floty (liczby statków rybackich) w przypadku krajów „starej Unii” łącznie
wyniosła 7,36%, natomiast w nowych krajach członkowskich – 17,05%. W sumie konsekwentnie prowadzona polityka dała utrzymanie potencjału flot rybackich UE na poziomie
porównywalnym z poziomem ze stycznia 2003 roku. Zmniejszyła się liczba statków rybackich
o 481 (0,6%), moc silników o 28912 kW (0,4%), a wzrósł tylko tonaż – o 67867 GT (3,6%).
Segmentacja floty rybackiej poszczególnych krajów członkowskich UE jest prowadzona
za pomocą różnych metod. Obecnie w UE funkcjonuje system segmentacji narodowej,
oparty na różnych zasadach i standardach, takich jak (Annual Report… 2006):
– MAGP IV – Niemcy, Portugalia, Finlandia i Irlandia (z kilkoma uzupełnieniami);
– typ statku, narzędzia połowowe, długość całkowita statku – Dania i Cypr;
– długość całkowita statku i narzędzia połowowe – Grecja i Słowenia;
– narzędzia połowowe- Belgia;
– obszar geograficznych połowów i typ statku – Hiszpania, Litwa, Łotwa i Polska;
– długość całkowita statku, narzędzia połowowe, gatunki odławianych ryb i łowisko – Estonia i Szwecja (bez uwzględnienia miejsca połowów);
– podział na akwakulturę i flotę krajową – Holandia.
Tak duże zróżnicowanie w klasyfikacji floty powoduje liczne komplikacje, między innymi
przy szacowaniu wpływu na wyniki ekonomiczne rybołówstwa (poszczególnych krajów
członkowskich) decyzji Komisji Europejskiej o zmianie limitów połowowych na wybrane gatunki ryb. Oszacowania dokonuje się za pomocą modelu EIAA (ang. EconomIc Assessment of ACFM1 Advice) na poziomie segmentu floty.
Bioekonomiczny model EIAA został stworzony w celu oszacowania wpływu ekonomicznego stosowanych w zarządzaniu rybołówstwem środków kontroli (regulacji), takich jak:
TAC, wielkość zasobów rybnych, wyrażonych przez wielkość biomasy stada tarłowego
i poziom (odsetek) śmiertelności stada ryb (SBB). Danymi wejściowymi (zmiennymi kontrolowanymi) są TAC i wielkość zasobów tych gatunków organizmów morskich, których połowy są specjalnie zarządzane (limitowane) przez UE. Dla wszystkich krajów wspólnoty wyodrębniono 113 takich zarządzalnych obszarów, z których ponad połowa jest przedmiotem
szczegółowej analizy w celu utrzymania bezpiecznego poziomu zasobów. Poza tym w modelu uwzględniono jeszcze jeden sposób kontroli połowów wyrażony przez liczbę dni przebywania statku rybackiego na morzu, przy czym brane pod uwagę są tylko te dni, w których
poławiano gatunki objęte regulacjami unijnymi.
Podstawą obliczeń jest baza danych historycznych (jeśli to możliwe, najlepiej z trzech
ostatnich lat), zawierająca informacje specyfikujące poszczególne segmenty floty: przychody (wartość wyładunku i inne dochody), koszty (podział na 6 pozycji), strukturę gatunkową
połowów (wg wagi i wartości), liczbę statków (nakład inwestycyjny, tonaż i moc silnika),
liczbę dni połowowych (dni w morzu) i zatrudnienie. W modelu zastosowano rozróżnienie
między kosztami zmiennymi (związanymi bezpośrednio z połowami) i kosztami stałymi
oraz między dniami w morzu a zdolnością połowową. Przyjęto, iż relacja nieliniowa zacho1
ACFM – Komitet Doradczy ds. Zarządzania Rybołówstwem (ang. Advisory Committee for Fisheries
Management).
Zarządzanie flotą rybacką w ramach zrównoważonego...
189
dzi między wyładunkami i kosztami, a liniowa – między kosztami zmiennymi i liczbą dni
w morzu oraz między kosztami stałymi i liczbą statków danego segmentu floty. Na poziomie segmentu floty obliczone zostają następujące parametry:
– wartość i waga innych (nielimitowanych) poławianych gatunków ryb,
– cena gatunku ryby w segmencie floty,
– udział kraju członkowskiego w ustalonej dla całej Wspólnoty wielkości TAC,
– udział segmentu floty w narodowej kwocie połowowej (na poziomie gatunku)
– stopień wykorzystania przez kraj członkowski limitu na poszczególne gatunki ryb,
– współczynniki wagowe (skalowania) do obliczenia różnic między całkowitymi dochodami
a całkowitą wartością wyładunków (połowów).
Następnie, na podstawie danych wejściowych i przyjętych wskaźników, przeprowadzana
jest symulacja określonych wskaźników ekonomicznych w celu oszacowania konsekwencji
wprowadzenia proponowanych lub uzgodnionych limitów wielkości połowowych. Ponieważ
podstawową jednostką operacyjną jest segment floty, a obliczenia wykonywane są oddzielnie dla każdego kraju członkowskiego, liczba wygenerowanych raportów dla danego
kraju członkowskiego jest różna i zależy od przyjętego systemu podziału floty (Frost 2006).
Segmentację floty w Polsce oparto na podstawie: typu narzędzia połowowego, długości
całkowitej statku i metodzie połowów. Przy klasyfikacji przyjęto zasadę, iż statek zaliczany
jest do tej grupy narzędzia połowowego, którego udział we wszystkich operacjach połowowych w ciągu ostatniego roku przekroczył 50%; w przeciwnym wypadku statek klasyfikuje
się jako „wielonarzędziowy” lub „kombinowany”.
W ramach „Akcji Zharmonizowanej” CA 2 (ang. Concerted Action) wyodrębniono dziewięć segmentów floty rybackiej, stosując trzy klasy długości całkowitej statku (do 12 m,
od 12 do 24 m; od 24 do 40 m) – Kuzebski (2005). Od 2005 roku zadania CA przejęło Połączone Centrum Badawcze JCR (ang. Joint Center Research). Od tego momentu zmieniła
się także klasyfikacja floty rybackiej – wprowadzono podział na 12 segmentów, zwiększając liczbę klas długości statków przyporządkowanych określonym narzędziom połowowym.
W tabeli 3 przedstawiono szczegółową klasyfikację floty obu systemów segmentacji.
Tabela 3. Segmentacja polskiej floty rybackiej według systemów JCR i CA
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
2
Typ statku i narzędzia połowowego
Trawlery denne
Trawlery denne
Trawlery denne
Trawlery denne
Trawlery pelagiczne
Jednostki stosujące narzędzia pasywne
Jednostki stosujące narzędzia pasywne
Jednostki używające sieci dryfujące i stałe
Jednostki używające sieci dryfujące i stałe
Jednostki używające sieci dryfujące i stałe
Jednostki używające narzędzi haczykowatych
Jednostki wielonarzędziowe (pasywne i aktywne)
Długość całkowita statku [m]
JCR
CA
do 12
do 12
od 12 do 18
od 12 do 24
od 18 do 24
od 24 do 40
od 24 do 40
–
od 24 do 40
od 24 do 40
do 10
do 12
od 10 do 12
–
od 12 do 18
od 12 do 24
od 18 do 24
od 24 do 40
od 24 do 40
–
do 12
do 12
od 12 do 40
od 12 do 24
CA – akcja realizowana w latach 1994–2004 w celu gromadzenia i analizowania danych dotyczących działalności rybackiej flot krajów UE, której wynikiem były roczne raporty Annual Economic
Report – AER, zawierające dane statystyczne i ekonomiczne rybołówstwa zestawione według
segmentów floty.
190
M. Marciniak
Do celów statystyczno-opisowych najczęściej stosowany jest podział floty, uwzględniający zasięg połowów, na: flotę dalekomorską, kutrową i łodziową. Ten sposób klasyfikacji
przyjęto w tab.4 przedstawiającej zmiany potencjału polskiej floty rybackiej.
Tabela 4. Zmiany potencjału polskiej floty rybackiej w latach 2004–2005
2004 r.
Wyszczególnienie
ilość
Flota dalekomorska,
w tym:
tonaż
[tys. GT]
2005 r.
moc
[tys. kW]
ilość
8
20,9
22,9
3
państwowa
4
15,1
13,8
0
prywatna
4
5,8
9,1
flota kutrowa
398
31,0
flota łodziowa
976
1 382
Ogółem flota rybacka
tonaż
[tys. GT]
moc
[tys. kW]
Dynamika
zmian ilości
statków
[%]
6,1
9,4
–62,50
3
6,1
9,4
95,3
249
19,8
62,8
–37,44
5,1
42,0
723
4,3
33,2
–25,92
57,1
160,2
975
30,2
105,4
–29,45
Źródło: opracowanie własne na podstawie Morska gospodarka rybna (2006).
Flota dalekomorska sektora publicznego należała do jednego armatora – PPPiH „Dalmor", który z powodu braku możliwości prowadzenia opłacalnej eksploatacji przekazał
na złom ostatni pływający pod polską banderą trawler-przetwórnię B-671 „Acamar". Pozostałe trzy trawlery były eksploatowane na wodach nowozelandzkich w spółce „Dalfish Ltd.",
z udziałem „Dalmoru" i firmy z Nowej Zelandii 3. Po likwidacji trawlera „Acamar" ze spółki
w Nowej Zelandii został wycofany trawler-przetwórnia B-408 „Dalmor II", który po przeflagowaniu
statku na polską banderę (w kwietniu 2006 r.) wznowił połowy kryla w rejonie Antarktyki. Również
w sektorze prywatnym nastąpiły zmiany – wycofano jeden statek i wprowadzono dwa nowe trawlery, zwiększając tonaż i moc silników tego segmentu floty. Ostatecznie całą polską dalekomorską flotę rybacką pod koniec 2005 roku tworzyły trawlery: „Polonus", „Anders" i „Wiesbaden", należące do Północnoatlantyckiej Organizacji Producentów (PAOP).
Stan floty kutrowej znacznie się zmniejszył i pod koniec 2005 r., w stosunku do roku
poprzedniego, w rybołówstwie polskim eksploatowano o 37% kutrów mniej; łączny tonaż
kutrów zmniejszył się o 36%, a moc silników o 34%. Proces redukcji floty bałtyckiej spowodował spore zmiany w jej strukturze. Najwięcej kutrów ubyło w portach największych –
we Władysławowie (29%) i w Ustce (43%), w Kołobrzegu i Darłowie (38%) oraz w Dziwnowie (59%). Relatywnie duży spadek liczby kutrów odnotowano też w Gdyni (o 52%), Górkach Wschodnich (o 50%) i Świnoujściu (o 44%).
Mimo redukcji floty jej średni wiek się nie skrócił i pod koniec 2005 r. wynosił 37,4 roku.
Wiele zaawansowanych wiekowo jednostek poddanych zostało całkowitej modernizacji –
obecnie są wyposażone w nowe silniki oraz nowoczesne urządzenia nawigacyjne i połowowe. Flota łodziowa na koniec 2005 r. składała się z 723 lodzi motorowych i wiosłowych,
z czego 95% (687 jednostek) stanowiły lodzie motorowe. W stosunku do roku poprzedniego stan tej floty zmniejszył się o 123 jednostki, głównie wskutek jej redukcji. Moc zainstalo3
Statki te przekazano spółce kilka lat wcześniej w czarter; poławiały pod banderą maltańską.
Zarządzanie flotą rybacką w ramach zrównoważonego...
191
wanych na nich silników wynosiła 33,2 tys. kW i była o 8,8 tys. kW niższa. Średni wiek floty
łodziowej pod koniec 2005 r. wynosił 21,8 roku (Szostak 2006).
Proces redukcji floty był kontynuowany również w 2006 roku. Według polskiego Rejestru Statków Rybackich (stan na dzień 23.10.2006 r.) liczba statków aktywnych wynosiła
899. Łącznie od momentu integracji z UE wycofano z działalności rybackiej 401 jednostek
połowowych, przy czym 369 statków z finansową pomocą publiczną i tylko 42 bez tej pomocy. Źródłem finansowania tego typu działań był specjalny fundusz FIFG, z którego
współfinansowane były zadania określone w sektorowym programie operacyjnym „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb na lata 2004–2006” (SPO Ryby). W tabeli 5 przedstawiono stopień wykorzystania limitu środków finansowych na realizację działań w zakresie dostosowania nakładu połowowego do zasobów rybnych (priorytet 1.) oraz na odnowę i modernizację floty rybackiej (priorytet 2.).
Tabela 5. Wykorzystanie pomocy publicznej w zmianach potencjałów polskiej floty rybackiej
na podstawie realizacji SPO Ryby (stan na koniec 2006 roku)
Wnioski złożone
Priorytet/
Działanie/Operacja
Limit środków
[PLN]
ilość
kwota [PLN]
Umowy
kwota
zawartych
umów [PLN]
Zrealizowane płatności
kwota płatności
[PLN]
stopień
wykonania
[%]
1. Dostosowanie nakładu
połowowego do zaso429 224 010,48 465 423 954 382,15 375 407 740,05 301 652 213,27
bów
1.1. Złomowanie stat301 652 213,28 433 411 278 447,91 364 105 935,63 294 851 564,84
ków rybackich
1.2. Przeniesienie statków do krajów trze12 542 191,49 32 12 675 934,24 11 301 804,42
6 800 648,43
cich lub zmian ich
przeznaczenia
2. Odnowa i modernizacja
28 493 695,61 48
961 408,04
360 797,04
130 365,04
floty rybackiej
2.2. Modernizacja istniejących statków
28 493 695,61 48
961 408,04
360 797,04
130 365,04
rybackich
54,22
Razem priorytety 1. i 2.
65,93
457 717 706,09 513 424 915 790,19 375 768 537,09 301 782 578,31
70,28
97,75
0,46
0,46
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Systemu Informacji Zarządczej ARiMR.
Bardzo wysoki wskaźnik wykorzystania limitu środków finansowych SPO Ryby na działania z priorytetu 1. ma związek z pesymistycznymi ocenami armatorów statków rybackich
odnośnie do możliwości połowowych. Szczególnie preferowane było złomowanie statków,
gdyż nie wymagało wkładu własnego i najszybciej doczekało się przepisów wykonawczych
(w 2004 roku) – Zieziula (2006).
Proces wycofywania jednostek połowowych z eksploatacji w ramach SPO Ryby przebiegał sprawnie i cel, jakim była redukcja floty o 30% potencjału, został osiągnięty. Nie obyło się jednak bez zakłóceń i nieprawidłowości. Przy typowaniu statków rybackich do złomowania przyjęto zasadę punktacji, uwzględniającej wiek statku i okres posiadania tytułu własności statku, przyznając pierwszeństwo jednostkom rybackim poławiającym na Morzu Bałtyckim. Według Raportu NIK nie przestrzegano ww. zasady kwalifikowania statków do złomowania – o wypłacie środków decydowała jedynie kolejność złożonych wniosków, co nie gwarantowało likwidacji najstarszych i najbardziej wyeksploatowanych statków rybackich.
192
M. Marciniak
Jakich można oczekiwać skutków redukcji floty (dalszych planów zawodowych po zlikwidowaniu statku rybackiego) w grupie zawodowej rybaków, pokazują wyniki badań ankietowych, przeprowadzone przez NIK w II kwartale 2006 roku wśród beneficjentów SPO
Ryby. Wyniki badań, dotyczących właścicieli statków rybackich, wskazują na to, że większość zaprzestanie komercyjnej działalności połowowej, gdyż aż 28,8% zadeklarowało
zmianę zakresu działalności gospodarczej (na gastronomię, turystykę, transport, wędkarstwo morskie), 20,5% zamierza przejść na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego,
a tylko 15,1% będzie nadal rybakami, gdyż złomowaniu nie poddali wszystkich swoich statków. Natomiast badanie przeprowadzone wśród rybaków, którzy utracili zatrudnienie
na skutek restrukturyzacji floty rybackiej, wykazało, że większość z nich (41,1%), po otrzymaniu rekompensaty z tytułu utraty miejsca pracy na statku rybackim, zamierza pracować
dorywczo lub być na zasiłku dla bezrobotnych przez 12 miesięcy, po czym wrócić do zawodu rybaka; 37,5% beneficjentów zadeklarowało chęć zmiany pracy, z czego 12,5% już
znalazło inną pracę (Informacja o wynikach kontroli… 2006).
PODSUMOWANIE
Proces wycofywania jednostek rybackich z eksploatacji ciągle trwa i będzie kontynuowany. Od 2007 roku uruchomiony zostanie specjalny Europejski Fundusz Rybacki (EFR)
dostępny dla wszystkich krajów członkowskich UE z przeznaczeniem na rozwój zrównoważony rybołówstwa i akwakultury. W ramach powyższego funduszu określone zostaną nowe
osie i priorytety dotyczące dostosowania nakładu połowowego Wspólnoty, akwakultury,
przetwórstwa i rynku produktów rybołówstwa oraz pochodzących z chowu i hodowli, działań we wspólnym interesie, zrównoważonego rozwoju obszarów nadmorskich i pomocy
technicznej. Instrument ten ma na celu również uproszczenie zasad zarządzania i przyznawania pomocy finansowej w ramach środków pochodzących z Unii Europejskiej,
oraz zwiększenie udziału państw członkowskich w kreowaniu narodowej polityki w sektorze
rybołówstwa za pomocą narodowej strategii rozwoju rybołówstwa oraz jej wpływu na kształt
i realizację wspólnej polityki rybackiej (Misja Europejskiego Funduszu Rybackiego 2006).
Podobnie jak w przypadku funduszu FIFG, chcąc z niego skorzystać, państwo członkowskie UE musiało opracować program operacyjny służący do realizacji celów założonych w narodowej strategii rozwoju. Polska opracowała już oba wymagane dokumenty; są
to „Strategia rozwoju rybołówstwa na lata 2007–2013” i program operacyjny „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i przybrzeżnych obszarów rybackich na lata 2007–2013”
(projekt z listopada 2006). Według podziału przyjętego przez Komisję UE Polska otrzyma
ok. 600 mln euro z EFR, co przy zakładanym udziale budżetu państwa, na poziomie
ok. 150 mln euro, daje kwotę 750 mln euro. Ponieważ w programie operacyjnym, w priorytecie 1. Działania na rzecz dostosowania floty rybackiej, uwzględniono również premie
za złomowanie statku w wysokości 5% kwoty zaplanowanej na realizację wszystkich działań programu (37,5 mln euro), w następnych latach można spodziewać się zakończenia
procesu redukcji floty rybackiej i osiągnięcia równowagi między zasobami rybnymi a potencjałem połowowym floty.
Zarządzanie flotą rybacką w ramach zrównoważonego...
193
PIŚMIENNICTWO
Annual Report from the Commission to the Council and the European Parliament
on Member’s States’ efforts during 2005 achieve a sustainable balance between fishing capacity and fishing opportunities. 2006. 11. http://stecf.jrc.cec.eu.int/sgeca/ fleetstatus/ar.pdf, z dn. 07.01.2007 r.
Description of the entry exit regime for Scoreboard. 2006. www.ec.europa.eu/fisheries/fleet,
z dn. 11.12.2006 r.
Frost H. 2006. Brief outline of the EIAA model, stecf.jrc.cec.eu.inf/meetings/sgeca/0605/eiaa.pdf.
Informacja o wynikach kontroli wykorzystania środków wspólnotowych z Finansowego
Instrumentu Wspierania Rybołówstwa (FIWR) na restrukturyzację rybołówstwa morskiego. 2006. NIK Delegatura w Szczecinie, Szczecin, 15.
Kuzebski E. 2005. Wyniki ekonomiczne polskiej floty bałtyckiej w 2004 r. Wiad. Ryb. 11/12 (148), 7.
Misja Europejskiego Funduszu Rybackiego. 2006. MRiRW, www.minrol.gov.pl, z dn. 28.12.2006 r.
Morska Gospodarka Rybna w 2005 r. 2006. MIR, Gdynia, 15.
Sprawozdanie z realizacji SPO „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb na lata 2004–2006”. Dane Systemu Informacji Zarządczej ARiMR, www.arimr.gov.pl. z dn. 12.01.2007 r.
Szostak S. 2006. Wyniki gospodarki rybnej w 2005 r., Wiad. Ryb. 7/8 (152), 10–13.
Szostak S. Kuzebski E. Budny T. 2006. Morska gospodarka rybna 2005. MIR, Gdynia, 3.
Wprowadzenie do zagadnień wspólnej polityki rybackiej Unii Europejskiej. 2003. Monitor
Integracji Europejskiej, ww1.ukie.gov.pl, z dn. 15.10.2004 r.
Zieziula J. 2006. Realizacja Sektorowego Programu Operacyjnego ,,Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb 2004–2006" a polska gospodarka rybna w perspektywie lat 2007–2013. Wiad.
Ryb. 7/8 (152), 6.