Podkarpackie Forum Pomocy Społecznej

Podkarpackie Forum
Pomocy Społecznej
PFPS/1/2013
Rzeszów, 20 sierpnia 2013r.
Szanowny Pan
Władysław Kosiniak – Kamysz
Minister Pracy i Polityki Społecznej
Podkarpackie Forum Pomocy Społecznej, działające przy FRDL Podkarpackim
Ośrodku Pomocy Społecznej, Filii Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego
i Administracji, skupiające 46 dyrektorów i kierowników Ośrodków Pomocy Społecznej
z terenu województwa podkarpackiego przesyła na ręce Ministra Pracy i Polityki Społecznej
stanowisko członków Forum dotyczące proponowanych zmian w systemie pomocy
społecznej, zawartych w przedstawionych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
założeniach do nowej ustawy o pomocy społecznej i usługach socjalnych.
Niewątpliwie, zmiany do ustawy o pomocy społecznej są potrzebne i nieuchronne.
Wynikają one z konieczności dostosowania pomocy społecznej do zmieniających się realiów
i wymogów współczesnej rzeczywistości. Jednakże środowisko pomocy społecznej oczekuje
doprecyzowania i skonkretyzowania koncepcji reformy, ze względu na fakt, iż założenia
do nowej ustawy pozostawiają szereg wątpliwości interpretacyjnych i nie zawierają
praktycznych rozwiązań.
W pierwszej kolejności wątpliwości budzi założenie przewidujące możliwość zlecania
przez gminy podmiotom niepublicznym takim jak Agencje Pracy Socjalnej zadań z zakresu
świadczenia pracy socjalnej. Przede wszystkim pojawia się pytanie o zakres zadań jaki
zostałby powierzony tym podmiotom oraz w jakim trybie następowałoby ich wyłanianie.
Oczywistym jest, iż należałoby rozważyć włączenie podmiotów niepublicznych, w tym
organizacji pozarządowych w świadczenie pracy socjalnej, jednakże przy uwzględnieniu
specyfiki systemu pomocy społecznej istniejącego w danej gminie. Nie w każdej gminie
istnieje bowiem rozbudowana sieć organizacji pozarządowych działających na polu pomocy
społecznej, co w konsekwencji może istotnie utrudnić dostęp mieszkańców do usług pomocy
społecznej.
1
Również sam tryb wyłaniania tych podmiotów jest dosyć kontrowersyjny. Jeżeli dla
samej gminy tryb przetargowy lub konkursowy jest o tyle wygodny i atrakcyjny, iż pozwala
przerzucić odpowiedzialność za świadczenie pomocy społecznej na podmioty zewnętrzne,
to z punktu widzenia potrzebującego mieszkańca danej gminy już niekoniecznie.
Wybór podmiotów zewnętrznych jedynie na podstawie ceny stworzy poważne
zagrożenia, co do jakości świadczenia usług pomocy społecznej. Podmioty komercyjne,
a nawet non profit zmierzać będą bowiem do minimalizowania ceny usług, a w konsekwencji
doprowadzi to do obniżenia profesjonalizmu i standardów świadczenia pracy socjalnej.
Z naszych doświadczeń, przy przetargowym wyłanianiu firm świadczących pomoc usługową
w pomocy społecznej, wynika, iż stosowanie ceny jako jedynego kryterium skutkuje
spadkiem jakości świadczonych usług. Trudne będzie również zastosowanie innych
kryteriów- jak np. ocenić doświadczenie podmiotów w zakresie świadczenia pracy socjalnej
jeżeli stanowić to będzie swoiste novum na rynku usług społecznych. Wobec tego pierwsze
lata działania nowego systemu stanowić będą niekoniecznie udany eksperyment na żywym
organizmie społecznym.
Minimalizowanie przez agencje cen usług, także poprzez maksymalne obniżanie
wynagrodzenia pracownikom socjalnym, może w konsekwencji spowodować brak
zaangażowania tych pracowników, a co za tym idzie zerwanie wypracowanych z trudem
i wskutek długofalowej pracy, więzi i relacji na linii pracownik socjalny - klient, na których
w znacznej mierze opiera się proces pomocy. Proponowany system organizacyjny agencji nie
dość, iż wygeneruje dodatkowe koszty to także spowolni sam proces udzielania pomocy
społecznej. Nie jest wykluczone również, iż po stronie korzystających z pomocy może
nastąpić poczucie zagubienia wobec zmian, tym bardziej, że niewątpliwie występowałoby
zjawisko częstej rotacji kadr agencji. Nie ma przecież żadnej gwarancji że dany podmiot
niepubliczny będzie co roku wygrywał przetargi czy też konkursy w danej gminie.
Prosimy o uwzględnienie w dalszych pracach legislacyjnych następujących
wątpliwości:
- Czy zlecanie przez gminy zadań z zakresu pomocy socjalnej podmiotom
niepublicznym odbywać się będzie w drodze przetargów lub konkursów ofert, a jeżeli tak
to jakie będą kryteria wyboru oferty najkorzystniejszej?
- Jakie organy będą sprawować nadzór nad prywatnymi agencjami, kto będzie
przeprowadzał kontrolę ich działalności i jaki będzie zakres tej kontroli? W jaki sposób będą
egzekwowane efekty ich pracy?
- Jaką mamy gwarancję, iż agencje w celu zminimalizowania kosztów nie będą
zatrudniać osób bez praktyki i doświadczenia w pracy socjalnej, nieposiadających
odpowiedniego przygotowania?
- Czy i na jakich zasadach pracownicy socjalni agencji korzystać będą z pomocy
organów ścigania np. Policji, w sytuacjach gdy nieodzowna jest współpraca w wykonywaniu
pracy socjalnej?
- Jak będzie wyglądać jakość udzielanej pomocy i jakie to przyniesie pozytywne
skutki dla osób potrzebujących pomocy?
2
Jako pracownicy pomocy społecznej jesteśmy również zainteresowani wpływem
proponowanych rozwiązań na sytuację pracowników socjalnych oraz ich uprawnienia
pracownicze. Istotnym jest aby zagwarantować pracownikom socjalnym zatrudnionym
w innych podmiotach niż samorządowe jednostki organizacyjne pomocy społecznej dostęp
do takich samych uprawnień. Pomimo faktu, iż system pomocy społecznej nie zapewnia
adekwatnych wynagrodzeń dla poświęcenia i pracy jaką wkładają pracownicy socjalni
w wykonywanie zawodu, to jednak wykonywanie tego zawodu wiązało się do tej pory
z poczuciem stabilności związanym z pracą w jednostkach samorządu terytorialnego.
Niewątpliwie, jak wskazują statystyki, ponad 90% pracowników zatrudnionych w pomocy
społecznej to kobiety. Dla nich i ich rodzin gwarancja zatrudnienia ma wielkie znaczenie.
Stabilność zatrudnienia to przecież czynnik motywujący do dobrej pracy i pogłębiania swojej
wiedzy poprzez udział w kursach czy też studiach różnego stopnia. W przypadku
proponowanych zmian niepewna i sezonowa (żaden podmiot nie zagwarantuje wygrania
konkursu czy przetargu w każdym roku) praca w sektorze prywatnym nie będzie pociągać
za sobą ani pewności zatrudnienia, ani motywacji do podnoszenia kompetencji,
niezaprzeczalnie nie przełoży się także na jakość kadr. Wielce prawdopodobnym jest,
iż pracownicy socjalni zatrudniani będą na „umowy śmieciowe”, wyłącznie na czas
określony, na umowy zlecenia czy umowy o dzieło, które w żaden sposób nie tylko nie
gwarantują pewności zatrudnienia, a wręcz przeciwnie, działać będą demobilizująco,
co skutkować będzie obniżeniem jakości pracy i brakiem zaangażowania w pracę.
Zadać należy również pytanie, czy stworzenie możliwości prowadzenia prywatnej
praktyki w połączeniu ze zlecaniem zadań przez gminy nie doprowadzi do sytuacji, w której
nastąpi przymusowe przechodzenie pracowników socjalnych zatrudnionych w sektorze
publicznym do podmiotów prywatnych? Poza tym, zlecanie zadań w postaci pracy socjalnej
innym podmiotom może doprowadzić do wzrostu bezrobocia w sektorze pomocy społecznej.
Tymczasem pracownicy socjalni zostali profesjonalnie przygotowani do swojej pracy poprzez
studia podyplomowe i kursy finansowane ze środków unijnych.
Nasuwa się więc szereg następujących pytań:
- Czy nastąpi konieczność redukcji kadr pracowników socjalnych w podmiotach
publicznych? Co stanie się z pracownikami, którym pozostaje kilka lat do emerytury?
- Na jakich zasadach będą działać ośrodki pomocy społecznej? Czy ich praca
ograniczy się wyłącznie do sekcji świadczeń socjalnych?
- Czy i w jaki sposób prawodawca zamierza zagwarantować równe uprawnienia
i obowiązki dla pracowników socjalnych zatrudnianych w sektorze publicznym i prywatnym?
Za pomocą jakich środków prawnych prawodawca zapewni pracownikom socjalnym ochronę
przed zatrudnianiem ich na „umowy śmieciowe”?
Analizując założenia do nowej ustawy o pomocy społecznej i usługach socjalnych,
nie znajdujemy odpowiedzi na tak ważkie pytania organizacyjne jak:
3
- Które podmioty publiczne czy niepubliczne będą wykonywały zadania nałożone na
pomoc społeczną innymi aktami normatywnymi jak chociażby piecza zastępcza, wspieranie
rodziny czy procedura „Niebieskiej Karty”?
- Które podmioty będą ponosić odpowiedzialność w sytuacji klęsk żywiołowych,
kiedy potrzebna jest skuteczna, natychmiastowa pomoc. Czy agencje będą w stanie działać
szybko, na podstawie jakich procedur i czy będą posiadać stosowne zapisy w umowach
przetargowych?
Propozycja MPiPS rozdziału zadań pomocy społecznej pomiędzy kasy zasiłków
i agencje pracy socjalnej może być bardzo trudna do przeprowadzenia. Zdecydowanie
bowiem zasiłki są instrumentem wpływania na zachowania osób je otrzymujących, czyli
stanowią element pracy socjalnej. Skutkiem ich rozdziału od pracy socjalnej może być
niechęć klienta do korzystania z pomocy w formie pracy socjalnej, gdyż nie będzie ona
uwarunkowana zasiłkiem. Rozdział ten spowoduje również podział pracowników pomocy
społecznej na tych „dobrych” wypłacających zasiłki oraz tych „złych” świadczących pracę
socjalną, dążących do wyegzekwowania pozytywnej zmiany w zachowaniu tych rodzin.
Nietrudnym jest do przewidzenia, iż doprowadzi to do utraty autorytetu pracownika
socjalnego i braku zaufania do niego.
Zgodnie z założeniami Kasy Zasiłków Społecznych koncentrować się będą przede
wszystkim na analizie zgromadzonych dokumentów, nie na faktycznej sytuacji danego
klienta, w wyniku czego pomoc finansowa może trafiać nie tylko do osób najbardziej
potrzebujących. Sprecyzowanie kryteriów dostępu do pomocy to nie wszystko, równie ważna
jest ich weryfikacja, uwzględnienie specyfiki mieszkaniowej i majątkowej danej rodziny,
a to odbywa się podczas osobistych wizyt pracowników u klientów. Nowe założenia
uniemożliwią weryfikację faktycznej sytuacji klienta i stwierdzenie, czy nie istnieje
dysproporcja między stanem posiadania a deklarowanym dochodem. Wypłata świadczeń
obligatoryjnych na podstawie wypełnionego druku-wniosku uniemożliwi wgląd w sytuację
danej osoby i jej rodziny i wykazanie praktyk ukrywania czy niewykazywania dochodów,
co będzie skutkować wzrostem ilości wypłacanych świadczeń.
Nasze zaniepokojenie budzi również reforma dotycząca swobody wykonywania zadań
publicznych proponowana przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, w wyniku której
nastąpią znaczne zmiany w funkcjonowaniu ośrodków pomocy społecznej, a która to reforma
nie jest spójna ze zmianami proponowanymi przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.
Skutek zaś tej reformy może być taki, iż część gminnych ośrodków pomocy przestanie
istnieć. Nastąpi redukcja etatów, a klienci pomocy społecznej będą mieć utrudniony dostęp
do profesjonalnej pomocy społecznej. Zauważyć należy, iż dużą część województwa
podkarpackiego stanowi region Bieszczad, gdzie większość gmin to gminy małe i niezamożne
oraz słabo zaludnione ale rozległe obszarowo i z bardzo ograniczonym systemem
komunikacji publicznej. Mieszkańcom tych gmin zostałby ograniczony dostęp do korzystaniu
z pomocy społecznej. Należy bowiem pamiętać, że specyfiką grupy osób korzystających
ze świadczeń pomocy społecznej jest mała mobilność przestrzenna.
4
Również mieszkańców wielu innych gmin z terenu naszego województwa, zwłaszcza
tych małych, zmuszonych szukać oszczędności na każdym polu działań, dotknie ten sam
problem w przypadku wprowadzenia tych regulacji w życie. Nie należy zapominać,
iż specyfiką pracy ośrodków pomocy społecznej jest częsty i efektywny kontakt z klientem.
Tak więc połączenie ośrodków, a co za tym idzie rozległość terenu spowoduje pozostawienie
części potrzebujących bez pomocy poprzez istotne utrudnienie im dostępu do siedziby OPS-u.
Nasuwa się również pytanie:
- Jak wyglądać będzie kwestia dotacji unijnych, z których korzystają ośrodki pomocy
społecznej, w przypadku gdy zgodnie z wytycznymi zobowiązane są one utrzymać określony
wskaźnik zatrudnienia, a ośrodki te w wyniku reformy zostaną zlikwidowane, włączone
w inne struktury, bądź zostanie w nich zredukowane zatrudnienie? Czy wówczas ośrodki
te zmuszone będą do zwrotu dotacji?
Zauważyć należy również, iż od 2008 r. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
realizuje projekt POKL 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów jakości usług instytucji
pomocy społecznej i integracji”, w ramach którego wypracowywane są modele i standardy
dla instytucji pomocy społecznej, które mają stanowić podstawy zmian w pomocy społecznej.
Ważnym jest aby projekty zmian przewidziane przez ustawodawcę współgrały z już
przyjętymi i realizowanymi standardami, aby nie zaprzepaścić czasu i środków finansowych
poniesionych na wprowadzenie w życie tychże standardów.
Nasze środowisko stoi na stanowisku, iż zmiany w pomocy społecznej są potrzebne,
lecz szukanie odpowiednich rozwiązań i praca nad nimi powinna być wspólna, a pracownicy
pomocy społecznej powinni brać w niej aktywny udział. Dlatego też zwracamy się
o przeprowadzenie szerokich konsultacji społecznych oraz uszczegółowienie proponowanych
przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej rozwiązań i to na poziomie prac roboczych
nad projektem. Celem zmian nie mogą być wyłącznie oszczędności, zaś ustawodawca nie
może zapominać o tym, iż pomoc społeczna to praca z materiałem ludzkim, gdzie działa się
długofalowo i kompleksowo, a najważniejszym celem jest bezpieczeństwo socjalne i dobro
człowieka.
Prosimy o to aby nasze postulaty nie zostały bez echa i aby uwzględniono
je w dalszym procesie legislacyjnym.
Ponadto proponujemy, aby w każdym województwie, z inicjatywy Wojewody, odbyły
się spotkania przedstawicieli struktur pomocy społecznej, na których wypracowane zostaną
ustalenia, stanowiące najlepsze rozwiązanie najbardziej istotnych problemów uwzględniające
współczesną specyfikę pomocy społecznej w Polsce.
Z poważaniem,
Lucjan Łazarz
Przewodniczący Zarządu
Podkarpackiego Forum Pomocy Społecznej
5
Do wiadomości:
Małgorzata Chomycz- Śmigielska
Wojewoda Podkarpacki
Dariusz Tkacz
Dyrektor Wydziału Polityki Społecznej
Podkarpacki Urząd Wojewódzki w Rzeszowie
Władysław Ortyl
Marszałek Województwa Podkarpackiego
Piotr Babinetz Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Jan Bury Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Renata Butryn Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Zbigniew Chmielowiec Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Dariusz Dziadzio Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Mieczysław Golba Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Kazimierz Gołojuch Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Józefa Hrynkiewicz Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Tomasz Kamiński Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Mieczysław Kasprzak Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Marek Kuchciński Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Tomasz Kulesza Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Małgorzata Marcinkiewicz Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Kazimierz Moskal Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Stanisław Ożóg Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Stanisław Piotrowicz Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Mirosław Pluta Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Krzysztof Popiołek Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Zbigniew Rynasiewicz Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Marek Rząsa Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Bogdan Rzońca Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Krystyna Skowrońska Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Andrzej Szlachta Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Piotr Tomański Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Jan Warzecha Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Kazimierz Ziobro Poseł VII Kadencji Sejmu RP
Janina Sagatowska Senator VIII Kadencji Senatu RP
Kazimierz Jaworski Senator VIII Kadencji Senatu RP
Alicja Zając Senator VIII Kadencji Senatu RP
Andrzej Matusiewicz Senator VIII Kadencji Senatu RP
Forum Pomocy Społecznej Województwa Mazowieckiego
Małopolskie Forum Pomocy Społecznej
Podlaskie Forum Pomocy Społecznej
Pomorskie Forum Pomocy Społecznej
Świętokrzyskie Forum Pomocy Społecznej
Warmińsko-Mazurskie Forum Pomocy Społecznej
6
Stanisław Sowa Redaktor Naczelny Gazety Codziennej Nowiny
Grażyna Gugała-Gubernat Redaktor Naczelna Gazeta Wyborcza Rzeszów
Roman Adamski Dyrektor Programowy Polskie Radio Rzeszów
Jerzy Krużel – Przewodniczący Rady Programowej TVP S.A. Oddział w Rzeszowie
7