Zasłonak fioletowy Cortinańus uiolaceus (Fr.) Fr. w rejonie

Zasłonak fioletowy Cortinańus uiolaceus (Fr.) Fr. w rejonie

MARCIN STANISŁAW WILGA
80-268 Gdańsk-Wrzeszcz, al Wojska Polskiego 48/1
e-mail: mwilga@due. mech.pg.gda.pl
Zasłonak fioletowy Cortinańus uiolaceus (Fr.) Fr.
w rejonie jeziora Borówno Wielkie
n a Pomorzu Gdańskim
W t r a k c i e p e n e t r a c j i zalesionego o b s z a r u wokół jeziora B o ­
równo Wielkie, położonego n a Z i e m i Kociewskiej (pow. staro­
g a r d z k i , w o j . p o m o r s k i e ) , sporządzono spis n a p o t k a n y c h grzy­
bów w i e l k o o w o c n i k o w y c h (macromycetes). Wśród oznaczonych
gatunków znalazł się zasłonak fioletowy Cortinarius
uiolaceus
(Fr.) Fr. [C. uiolaceus (L.) S. F. Gray e m e n d . Mos.], zaliczany
w Polsce do gatunków wymierających [E] ( W o j e w o d a , Ł a w r y ­
n o w i c z 1992). Grzyb należy do rzędu zasłonakowców Cortinaríales oraz r o d z i n y zasłonakowatych Cortinariaceae,
zaś rodzaj
Cortinarius,
który reprezentuje, liczy około 6 0 0 e u r o p e j s k i c h
gatunków (Pegler 2003). W s t a r s z y c h o p r a c o w a n i a c h zasłonak i zaliczane były do rzędu bełdkowców Agaricales
(Gumińska,
W o j e w o d a 1985).
Zasłonak fioletowy j e s t g a t u n k i e m e k t o m i k o r y z o w y m (symb i o t r o f i c z n y m ryzobiontem). Najczęstszym jego s y m b i o n t e m
są drzewa z rodzajów: b u k Fagus, brzoza Betula, olsza Alnus
i w i e r z b a Salix ( B r e i n t e n b a c h , K r á n z l i n 2000). O w o c n i k i wyrastają o d l a t a do j e s i e n i , najczęściej w w i l g o t n y c h l a ­
s a c h liściastych - głównie w grądach i b u c z y n a c h , a t a k ­
że w l a s a c h m i e s z a n y c h . Z lasów i g l a s t y c h , składających
się z drzewostanów s o s n o w y c h l u b świerkowych, p o d a w a n y
j e s t p o k r e w n y g a t u n e k , o i d e n t y c z n e j b u d o w i e morfologicz­
nej o w o c n i k a - zasłonak hercyński Cortinarius
hercynicus
(Pers.) M o s . W i e l u mikologów t r a k t u j e o b a t a k s o n y wyłącznie
j a k o p o d g a t u n k i : Cortinarius
uiolaceus ssp. uiolaceus (L.: Fr.)
S. F. Gray i Cortinarius uiolaceus ssp. hercynicus (Pers.) B r a n d r .
Z a taką przynależnością taksonomiczną p r z e m a w i a m . i n . f a k t
62
Ryc. 1. Lokalizacja stanowiska zasłonaka fioletowego Cortinańus
violaceus w rejonie Skarszew nad jez. Borówno Wielkie (woj. pomorskie)
- Localization of Cortinańus violaceus i n the region of Skarszew village
by the Borówno Wielkie Lake (pomorskie province)
uzależnienia wielkości oraz kształtu zarodników o d warunków
s i e d l i s k o w y c h oraz o d wielkości owocników ( B r e i n t e n b a c h ,
K r á n z l i n 2000).
O m a w i a n y t a k s o n w E u r o p i e występuje r z a d k o , w Polsce
sporadycznie w części centralnej i południowo-wschodniej
( N e s p i a k l 9 7 5 ) . Został o d n o t o w a n y m . i n . przez B u j a k i e w i c z
(2003) w Białowieskim P a r k u N a r o d o w y m , gdzie w y r a s t a w grą­
d a c h Tilio-Carpinetum,
a także stwierdzony w rezerwacie „Dę­
bowiec" koło G u b i n a n a Z i e m i L u b u s k i e j ( Ł a w r y n o w i c z 1973),
w K a z i m i e r s k i m P a r k u K r a j o b r a z o w y m ( F l i s i ń s k a 1999) oraz
w masywie Babiej Góry ( B u j a k i e w i c z 2003).
S t a n o w i s k a zasłonaka podawane są z N o r m a n d i i (Francja),
z rejonów Foret d'Andaine i Reno-Valdieu ( R u c h 2003), a t a k ­
że z Czech ( J i r á s e k , N o v o t n y 2001), Niemiec, F i n l a n d i i , L i ­
twy, Słowenii, Rosji, z P a r k u Narodowego A l a - A r c h a w Kirgizji
( P r i k h o d k o , U m r a l i n a 2002). W Wielkiej B r y t a n i i g a t u n e k
o d n o t o w a n o w h r a b s t w a c h S u r r e y , West Sussex i K e n t ( D e n 63
n i s 1995). Okazy zebrane w Szwecji znajdują się m . i n . w Herb a r i u m I n n s b r u c k , A u s t r i a (IB) ( P e i n t n e r i i n . 2001). Szereg
i n f o r m a c j i o s t a n o w i s k a c h pochodzi także z A m e r y k i Północnej,
n p . K a n a d y ( A n o n i m 2001?), i z A m e r y k i Środkowej - g a t u n e k
występuje m . i n . w Kostaryce, w rejonie C o r d i l l e r a T a l a m a n c a ,
gdzie w y r a s t a p o d Quercus costańcensis ( A n o n i m 1996). Nie­
wiele w i a d o m o o s t a n o w i s k a c h n a D a l e k i m Wschodzie - w Korei
i J a p o n i i , skąd pochodzą b a r w n e fotografie tego g a t u n k u zasłonaka, zamieszczone n a s t r o n a c h i n t e r n e t o w y c h tamtejszych
miłośników grzybów.
O p i s o w o c n i k a . Kapelusz, o średnicy 6-15 c m , j e s t s u c h y
i mięsisty, początkowo półkulisty, później szeroko wypukły,
b a r w y ciemnofioletowej do niebieskoczarnej z m e t a l i c z n y m po­
łyskiem. P o k r y t y j e s t d r o b n y m i a k s a m i t n y m i łuskami; zasłonak i o s u c h y m k a p e l u s z u z d r o b n y m i błyszczącymi łuseczkami
zaliczane są do p o d r o d z a j u Seńceocybe (Pegler 2003). T r z o n
- 8-18 c m długości i średnicy 1-2 (4) c m , j e s t włóknisty i m a
zgrubiałą podstawę, obrośniętą niebieskawą grzybnią. U mło­
d y c h okazów pomiędzy k a p e l u s z e m a t r z o n e m w i d o c z n a j e s t
j a s n o f i o l e t o w a zasnówka (cortina).
Z a t o k o w a t o przyrośnięte
b l a s z k i są dość r z a d k o u s t a w i o n e i w nasadzie często żyłko­
w a t e połączone. B l a s z k i młodych okazów są czysto fioletowe,
a dojrzałych - p u r p u r o w o f i o l e t o w e . Charakterystyczną cechą
g a t u n k u j e s t też p r z y j e m n y zapach owocników, przypominają­
cy woń d r e w n a cedrowego ( B i e l l i 2 0 0 1 , B r e i n t e n b a c h , K r a n z l i n 2000).
Z a r o d n i k i są elipsoidalne do migdałowatych, d r o b n o b r o d a w k o w a t e , ochrowobrązowe: 11,5-13,5 x 7-9 pim; u C. hercynicus z a r o d n i k i są szersze: 8-10 p m . N a o s t r z u b l a s z k i w y stąpują liczne niebieskie cystydy, przebarwiające się w miarę
d o j r z e w a n i a o w o c n i k a n a brązowo. W y s y p j e s t rdzawobrązowy.
O p i s s t a n o w i s k a . Położone j e s t ono około 1,5 k m n a po­
łudnie o d Skarszew, po południowej stronie jeziora Borówno
Wielkie (ryc. 1). Zauważono kilkanaście owocników, rosnących
w s k u p i e n i u w t r a w i a s t o - m s z y s t y m r u n i e , k i l k a metrów od brze­
g u tego a k w e n u (leg. M.S. Wilga). Okoliczny różnogatunkowy
i różnowiekowy d r z e w o s t a n tworzą: sztucznie nasadzony świerk
p o s p o l i t y Picea abies, sosna zwyczajna Pinus syluestńs, brzoza.
b r o d a w k o w a t a Betula pendula,
t o p o l a o s i k a Populus
tremula,
m i e j s c a m i także b u k zwyczajny Fagus syluatica i i n . W w a r ­
stwie krzewów występuje k r u s z y n a p o s p o l i t a Frangula
alnus.
64
Tab. 1. Wstępny wykaz gatunków macromycetes stwierdzonych w
rejonie jeziora Borówno Wielkie koło Skarszew, pow. starogardzki, woj.
pomorskie (30.08.2003) - List of macromycetes species recorded i n
the region of Skarszew village by the Borówno Wielkie Lake (pomorskie
province).
Nazwa łacińska
Nazwa polska
Ciżmówka miękka
Crepidotus mollis (Schaeff.) Fr.
Czubajka kania
Macrolepiota procera
(Scop.: Fr.) Sing. - [I]
Gołąbek płowiejący
Russula
Koźlarz babka
Leccinum scab rum
(Bull.: Fr.) S.F. Gray
Koźlarz czerwony
Leccinum rufum (Schaeff.) Kreisel
Krowiak podwinięty
Paxillus involutus (Batsch.: Fr.) Fr.
decolorans (Fr.) Fr.
Lejkówka lejkowata
Clitocybe gibba (Pers.: Fr.) Kummer
Maślak zwyczajny
Suillus luteus (L.) S.F. Gray
Mleczaj biel
Lactańus piperatus (L.) S.F. Gray
Mleczaj rudy
Lactańus rufus (Fr.) Fr.
Mleczaj wełnianka
Lactańus torminosus
(Schaeff.: Fr.) S.F. Gray
Muchomor czerwony
Amanita muscaria (L.: Fr.) Pers.
Muchomor jadowity
Amanita virosa (Fr.) Berlillon - [V]
Pieczarka zaroślowa
Agaricus silvícola (Vittad.) Peck
Pieniążek plamisty
Collybia maculata
(Alb. et. Schw.: Fr.)
Pieprznik jadalny
Quel.
Cantharellus cibarius Fr. - [I]
Pniarek obrzeżony
Fomitopsispinícola (Św.: Fr.) P. Karst.
Podgrzybek brunatny
Xerocomus badius (Fr.) Kühn. ex Gilb.
Twardzioszek przydrożny
Marasmius oreades (Bolt.: Fr.) Fr.
Twardzioszek szpilkowy
Marasmius androsaceus (L.) Fr.
Zasłonak fioletowy
Cortinarius violaceus (Fr.) Fr. - [E]
Poszczególne symbole oznaczają:
[E] - gatunek wymierający, [V] - gatunek narażony, [I] - gatunek o
nieokreślonym statusie zagrożenia (Wojewoda, Ławrynowicz 1992).
65
Po s t r o n i e północnej jeziora, w rejonie ośrodka wypoczynkowe­
go d o m i n u j e m o n o k u l t u r a sosny zwyczajnej, reprezentowana
przede w s z y s t k i m przez drzewostany dojrzałe.
Prócz zasłonaka fioletowego stwierdzono 2 0 i n n y c h g a t u n ­
ków macromycetes, należących do k l a s y podstawczaków Basidiomycetes
(tab. 1). Na uwagę zasługuje m u c h o m o r j a d o w i t y
Amanita virosa, g a t u n e k bardzo r z a d k i w Polsce ( G u m i ń s k a ,
W o j e w o d a 1985), nieco częstszy w górskich l a s a c h świerko­
w y c h . Został umieszczony n a „Czerwonej liście" grzybów w i e l k o o w o c n i k o w y c h , w k a t e g o r i i „narażone" [V] ( W o j e w o d a , Ł a w ­
r y n o w i c z 1992).
Z o b s z a r u Pomorza Gdańskiego pochodzi bardzo mało n o ­
towań m i k o l o g i c z n y c h , zwłaszcza po I I wojnie światowej. D l a ­
tego wydało m i się celowe zamieszczenie w n i n i e j s z y m a r t y ­
k u l e wstępnego w y k a z u macromycetes okolic jeziora Borówno
Wielkie, chociaż ów wykaz zawiera głównie t a k s o n y pospolite
w Polsce. Obecna n a z w a wymienionego a k w e n u , o p o w i e r z c h ­
n i 17,5 h a , j e s t błędna (wtórna), została j e d n a k zalegalizowana
poprzez umieszczenie j e j w urzędowych d o k u m e n t a c h - jezioro
nosiło b o w i e m p i e r w o t n e m i a n o B o r o w n o Wielkie.
Z e b r a n y okaz zasłonaka fioletowego z opisanego s t a n o w i s k a
został przekazany do zbiorów I n s t y t u t u B o t a n i k i U J w K r a k o ­
wie - KRA.
Pragnę podziękować Pani Prof. d r h a b . Barbarze Gumińskiej, za potwierdzenie prawidłowego oznaczenia przeze m n i e
tego g a t u n k u zasłonaka, oraz P a t r y c k o w i R u c h o w i z Wielkiej
B r y t a n i i , członkowi internetowego k l u b u miłośników grzybów
„Darz G r z y b " w K r a k o w i e , za przekazanie i n f o r m a c j i o stwier­
d z o n y c h przez niego s t a n o w i s k a c h Cortinańus violaceus n a ob­
szarze N o r m a n d i i .
(Praca zrealizowana w ramach projektu badawczego
finansowane­
go przez Komitet Badań Naukowych - grant nr 0946/PO4/98/15).
66
SUMMARY
Cortinańus uiolaceus (Fr.) Fr. in the region of Skarszew village by
the Borówno Wielkie Lake (pomorskie province)
A station of Cortinańus uiolaceus i n summer 2003 i n the region of
Skarszew village was found. It is situated on the southern shore of the
Borówno Wielkie Lake. A few dozen fructifications grew i n litter with
grass and moss, i n the vicinity of Pinus syluestńs, Picea abies, Betula
pendula, Populus tremula and Fagus sylvatica. A list of macromycetes
occurring nerby was made. Altogether 20 species of Basidiomycetes
group were specified.
PIŚMIENNICTWO
A n o n i m . 1996. Cortinańus violaceus Fr. W: http:// www.nybg.
org/bsci/res//hall/ cortviol.html. Brak daty aktualizacji.
A n o n i m . 2001(?). Fungi of Saskatchewan. W: http://www.usask.
ca/biology/fungi/genus_species_pages/cortinarius_violaceus.shtml.
Brak daty aktualizacji.
B i e l l i E. 2001. Podręczny leksykon przyrodniczy. Grzyby. Grupa
Wyd. Bartelsmann Media, Warszawa, 223 ss.
B r e i n t e n b a c h J . , K r a n z l i n F. 2000. Fungi of Switzerland. Vol. 5.
Cortinariaceae. Fred Kranzlin Edition Mycologia, Lucerna, pp. 342.
B u j a k i e w i c z A. 2003. Puszcza Białowieska ostoją rzadkich i za­
grożonych grzybów wielkoowocnikowych.
Parki nar. Rez. przyr. 22:
323-346.
D e n n i s R.W.G. 1995. Fungi of South East England. The Royal Bo­
tanic Gardens, Edinburgh, pp. 295.
Flisińska Z. 1999. Grzyby wielkoowocnikowe (macromycetes) Ka­
zimierskiego Parku Krajobrazowego. Ann. Univ. Mariae Curie Skło­
dowska, Sec. C, 54: 125-152.
Gumińska B., Wojewoda W. 1985. Grzyby i ich oznaczanie.
PWRiL, Warszawa, pp. 507.
J i r a s e k S., Novotny M. 2001. Mycologie uPodkrkonośi. W: http://
www.houby.humlak.cz/. 10.10.2003.
Ławrynowicz M. 1973. Grzyby wyższe makroskopowe w grądach
Polski środkowej. Acta Mycol. 9: 133-204.
67