Odpowiedzialność za wyrządzone szkody w środowisku

Transkrypt

Polsko-Niemiecka Izba Przemysłowo-Handlowa
Międzynarodowa konferencja: „Rekultywacja i rewitalizacja terenów
pogórniczych i poprzemysłowych w Polsce i w Niemczech. Perspektywy
i wyzwania. Wymiana doświadczeń”, Warszawa, 17.06.2009r
"Przywracanie do uŜytkowania terenów
przekształconych w wyniku działalności górniczej”
dr inŜ. Włodzimierz A. Sokół – Główny Instytut Górnictwa
Dyrektor Krajowego Punktu Kontaktowego
Eko-efektywnych Technologii i Systemów Zarządzania
1
Skala problemu
Na podstawie danych zawartych w raporcie na temat degradacji gleb w Europie ocenia
się, Ŝe w 1999 roku na terenie Europy występowało 300 000 terenów
zanieczyszczonych, które stwarzają ryzyko dla zdrowia, środowiska i gospodarki, oraz
1 500 000 terenów potencjalnie zanieczyszczonych, czyli takich, które w wyniku
zanieczyszczenia mogą stwarzać ryzyko dla zdrowia, środowiska i gospodarki.
W świetle danych zawartych
w Polityce ekologicznej
państwa na lata 2009-2012 z
perspektywą do 2016 w 2006
roku roku powierzchnia terenów
zdegradowanych i
zdewastowanych w Polsce
wynosiła 65 tys. ha,
z czego zrekultywowano
zaledwie 1400 ha tj. o 50 %
mniej niŜ w 1990 roku.
Hałda odpadów poprzemysłowych
Tylko w aglomeracji śląskiej zlokalizowanych jest ok. 140 składowisk odpadów
powęglowych, które zajmują ponad 3500 ha, przy czym obszar niezrekultywowany to
prawie 2700 ha (Stryszcz, Harabin IPIŚ PAN, 2004)
„Rekultywacja i rewitalizacja terenów pogórniczych i poprzemysłowych w Polsce 2
i w Niemczech. Perspektywy i wyzwania. Wymiana doświadczeń” , Warszawa, 17.06.2009
Bytom - Bobrek
Płonąca hałda odpadów pogórniczych
Działalność górnicza wywiera negatywny wpływ na środowisko, a zgodnie z zasadą
„zanieczyszczający płaci”, obowiązek naprawy szkody powinien spoczywać na
podmiocie, który ją spowodował – na zakładzie górniczym.
Sosnowiec-teren po KWK Sosnowiec
Bytom – była kopalnia dolomitów
W polskim prawie brakuje odrębnej ustawy regulującej zasadnicze kwestie
dotyczące rewitalizacji zdegradowanych terenów poprzemysłowych, w tym
terenów pogórniczych.
Zapisów odnoszących się do tej problematyki moŜna doszukać się w wielu przepisach
rangi ustawy, w rozporządzeniach, a takŜe dokumentach programowych – oto kilka:
Obowiązek naprawy szkód spowodowanych działalnością górniczą wynika z
Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr
228, poz. 1947, z późn. zm.):
Koncesje
Przedsiębiorca, który uzyskał koncesję na działalność wymieniona w ustawie
obowiązany jest utworzyć fundusz likwidacji zakładu górniczego, chyba Ŝe
obowiązek taki wynika z odrębnych przepisów (Art. 26c. 1)
Likwidacja zakładu górniczego
W razie likwidacji zakładu górniczego przedsiębiorca jest zobowiązany (Art. 80. 1):
• przedsięwziąć niezbędne środki w celu ochrony środowiska oraz rekultywacji
gruntów zagospodarowania terenów po działalności górniczej.
•. do rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów stosuje się odpowiednio
przepisy o ochronie gruntów rolnych i leśnych ( Ust. z 3 lutego 1995 r.(Dz.U. z
22.02. 1995 r.) – O ochronie gruntów rolnych i leśnych)
Opłaty
Przedsiębiorca wydobywający kopalinę ze złoŜa uiszcza opłatę eksploatacyjną za
wydobytą kopalinę (Art. 84. 1) (40 % dla gminy, 60 % dla NFOŚiGW)
Odpowiedzialność za szkody
Właściciel nie moŜe sprzeciwić się zagroŜeniom spowodowanym ruchem zakładu
górniczego, jeŜeli ruch ten odbywa się zgodnie z zasadami określonymi w ustawie.
MoŜe Ŝądać naprawienia wyrządzonej tym ruchem szkody zgodnie z przepisami tej
ustawy (Art. 91. 1)
Do naprawiania szkód, stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, o ile ustawa nie
stanowi inaczej (Art. 92)
JeŜeli nie moŜna ustalić, kto wyrządził szkodę, odpowiada za nią przedsiębiorca,
który w chwili ujawnienia się szkody jest uprawniony do wydobywania kopaliny w
granicach obszaru górniczego (Art. 93. 1)
Naprawienie szkody powinno nastąpić przez przywrócenie stanu poprzedniego (Art. 94.
1):
• Przywrócenie stanu poprzedniego moŜe nastąpić przez dostarczenie gruntów,
obiektów budowlanych, urządzeń, lokali, wody lub innych dóbr tego samego
rodzaju.
• Naprawienie szkody w gruntach rolnych i leśnych następuje w drodze
rekultywacji, zgodnie z przepisami o ochronie tych gruntów.
• Obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego ciąŜy na przedsiębiorcy
JeŜeli nie jest moŜliwe przywrócenie stanu poprzedniego lub koszty tego przywrócenia
raŜąco przekraczałyby wielkość poniesionej szkody, naprawienie szkody następuje przez
zapłatę odszkodowania (Art. 95. 1)
W razie braku przedsiębiorcy odpowiedzialnego za szkodę albo jego następcy prawnego,
roszczenia określone niniejszym działem przysługują przeciwko Skarbowi Państwa
reprezentowanemu przez właściwy miejscowo organ nadzoru górniczego (Art. 96)
W sprawach o naprawienie szkód uregulowanych przepisami tego działu orzekają sądy
powszechne (Art. 97. 1)
Obowiązek naprawy szkód (spowodowanych równieŜ działalnością górniczą) wynika
równieŜ z Ustawa prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. ( Dz. U z 20.06
2001 r, tekst jednolity: Dz. U. 2008 r. Nr 25 poz. 150 )
Zasady ogólne
Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest
obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu (Art. 6.1)
Kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest
jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć
wszelkie moŜliwe środki zapobiegawcze (Art..6.2)
Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego
zanieczyszczenia (Art. 7. 1)
Kto moŜe spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania
temu zanieczyszczeniu (Art.7.2)
Ochrona powierzchni ziemi
Ochrona powierzchni ziemi polega na doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej
do wymaganych standardów, jeŜeli nie są one dotrzymane,
Ochrona kopalin
Podejmujący eksploatację złóŜ kopaliny lub prowadzący tę eksploatację jest obowiązany
przedsiębrać środki niezbędne do ochrony zasobów złoŜa, jak równieŜ do ochrony
powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, sukcesywnie prowadzić
rekultywację terenów poeksploatacyjnych oraz przywracać do właściwego stanu inne
elementy przyrodnicze (Art.126.a)
Odpowiedzialność cywilna (m.in.)
Do odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje
się przepisy Kodeksu cywilnego, jeŜeli ustawa nie stanowi inaczej (Art. 322)
Odpowiedzialności za szkody wyrządzone oddziaływaniem na środowisko nie wyłącza
okoliczność, Ŝe działalność będąca przyczyną powstania szkód jest prowadzona na
podstawie decyzji i w jej granicach (Art. 325)
Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
Przychodami Narodowego Funduszu są takŜe wpływy z opłat ustalanych na podstawie
przepisów ustawy - Prawo geologiczne i górnicze (Art.401.5) . Przychody te przeznacza
się w równych częściach wyłącznie na finansowanie:
• potrzeb geologii w zakresie poznania budowy geologicznej kraju oraz w zakresie
gospodarki zasobami złóŜ kopalin i wód podziemnych
• potrzeb górnictwa słuŜących ograniczeniu negatywnego oddziaływania na
środowisko wynikającego z wydobywania kopalin i likwidacji zakładów górniczych
Do bezpośredniego zagroŜenia szkodą w środowisku i do szkody w środowisku w
rozumieniu stosuje się przepisy Ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich
naprawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. (Dz. U. Nr 75, poz. 493)
Ustawa określa zasady odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i
naprawę szkód w środowisku - z wyłączeniem jeŜeli od emisji lub zdarzenia, które
spowodowały bezpośrednie zagroŜenie szkodą w środowisku lub szkodę w środowisku,
minęło więcej niŜ 30 lat (Art..4 ust.1);
Przez działania naprawcze rozumie się wszelkie działania, w tym działania ograniczające
lub tymczasowe, podejmowane w celu naprawy lub zastąpienia w równowaŜny sposób
elementów przyrodniczych lub ich funkcji, które uległy szkodzie, w szczególności
oczyszczanie gleby i wody, przywracanie naturalnego ukształtowania terenu, zalesianie,
zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, reintrodukcję zniszczonych gatunków,
prowadzące do usunięcia zagroŜenia dla zdrowia ludzi oraz przywracania równowagi
przyrodniczej i walorów krajobrazowych na danym terenie (Art.6.ust.3)
W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagroŜenia szkodą w środowisku podmiot
korzystający ze środowiska jest obowiązany niezwłocznie podjąć działania zapobiegawcze
(Art..9)
W przypadku wystąpienia szkody w środowisku podmiot korzystający ze środowiska jest
obowiązany do podjęcia działań naprawczych (Art..9.2 ust.2)
W przypadku górnictwa zasada „zanieczyszczający płaci” uległa w Polsce
zdeformowaniu w wyniku realizacji, z przyczyn ekonomicznych, kolejnych
programów restrukturyzacji górnictwa.
Dokonał tego ustawodawca wprowadzając szereg rozwiązań prawnych, organizacyjnych
i ekonomicznych, w wyniku których spora część terenów wymagających interwencji
przeszła we władanie gmin przy jednoczesnym „oddłuŜeniu” zobowiązań kopalń w
stosunku do gmin, funduszy ekologicznych i Skarbu Państwa. Proces likwidacji kopalń
powierzono spółkom restrukturyzacyjnym, przy czym w Ŝadnym z rozwiązań nie
zapewniono wystarczających środków na usuniecie negatywnych skutków dla
środowiska dotychczasowej działalności zakładów górniczych.
Według opracowanej przez resort gospodarki „Strategii działalności górnictwa węgla
kamiennego w Polsce w latach 2007 – 2015” wartość bilansową nieruchomości
przeznaczonych do sprzedaŜy w górnictwie szacuje się na około 1,5 mld zł.
Są to nieruchomości w postaci gruntu, budynków, budowli w ilości około 4,8 tys., a ich
lokalizacja, stopień zdegradowania i stan prawny, przekraczają moŜliwości ich
zagospodarowania przez przedsiębiorstwa górnicze.
W tej sytuacji resort gospodarki proponuje przygotowanie:
• narzędzi prawnych, które pozwolą na przekazywania nieruchomości,
• systemu zarządzania terenami zdegradowanymi działalnością górniczą. który miałby
słuŜyć rewitalizacji, a co za tym idzie przywróceniu ich do obrotu gospodarczego,
w tym przekazaniu samorządom.
Strategia nie rozwija tej myśli, chociaŜ powołanie instytucji odpowiedzialnej za rewitalizacje
terenów poprzemysłowych w skali kraju/regionów jest postulowane od dawna, równieŜ
przez autora. Nie planuje się przypisania takiej roli Spółce Restrukturyzacji Kopalń S.A.,
gdyŜ strategia przewiduje stworzenie moŜliwości prawnych w odniesieniu do terenów
będących w posiadaniu Spółki, która po przeprowadzeniu procesu rekultywacji powinna
wyzbywać się terenów tak aby zakończyć działalność w tym zakresie w 2010 r.
W wyniku tych działań ma nastąpić:
• rewitalizacja i rekultywacja gruntów zdewastowanych i zdegradowanych działalnością
przemysłową z zachowaniem zasad równowagi ekologicznej,
• zagospodarowanie istniejącego majątku przemysłowego i infrastruktury gospodarczej,
• zagospodarowanie obiektów infrastruktury mieszkaniowej, technicznej i socjalnej,
• przygotowanie terenów i infrastruktury pod nowe inwestycje.
Nakłady poniesione tylko przez górnictwo węgla kamiennego w latach 2002-2005 na
rekultywację i zagospodarowanie terenów zdegradowanych wyniosły ok. 222 mln zł, a
na usuwanie szkód ok.856 mln zł (Krogólski, Wiadomości Górnicze 2006).
Rekultywacja a rewitalizacja
Istnieje wielość definicji rewitalizacji terenów. Termin rewitalizacji uŜywany jest
często zamiennie z rekultywacją, remediacją, restaurowaniem substancji
miejskiej lub przypisuje się mu róŜne znaczenie i funkcje.
Jedynie rekultywacja jest pojęciem zdefiniowanym w polskim prawie, a takŜe w
„Programie Rządowym dla terenów poprzemysłowych”, przy czym definicja ta w
kaŜdym z tych dokumentów brzmi inaczej, chociaŜ ich wymowa jest zbliŜona.
rekultywacja terenu to zagospodarowanie terenu, na który miał wpływ obiekt
unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, zgodnie z funkcją wynikającą z planu
zagospodarowania przestrzennego lub w przypadku braku tego planu - zgodnie z
zamierzonym sposobem uŜytkowania terenów przyległych, w tym przywrócenie stanu
jakościowego gleby i ziemi do poziomu wymaganego standardami jakości gleby i ziemi.
(ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych. (Dz.U z 2008 r. Nr 138,
poz. 865)
rekultywacja gruntów to nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo
zdewastowanym wartości uŜytkowych lub przyrodniczych przez właściwe
ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych,
uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz
odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg. (ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o
ochronie gruntów rolnych i leśnych. (Dz.U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78, z późn. zm.)
Rewitalizacja a rekultywacja terenów
Zgodnie z Programem Rządowym dla terenów poprzemysłowych z 2004 roku
(Koszt realizacji programu z pilotaŜowymi realizacjami oszacowano na - 63,6 mln PLN):
Rekultywacja obejmuje zespół działań zmierzających do przywrócenia naturalnego
ukształtowania terenu i/lub osiągnięcia przez glebę lub ziemię zawartości substancji
zgodnych z wymaganymi standardami w celu nadania lub przywrócenia terenom
zdegradowanym wartości uŜytkowych lub przyrodniczych
Teren zdegradowany to teren zanieczyszczony lub teren, którego naturalne
ukształtowanie zostało zmienione w sposób niekorzystny
Teren zanieczyszczony jest to teren, na którym występują przekroczenia
dopuszczalnych wartości stęŜeń substancji chemicznych określonych w odpowiednim
rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie standardów jakości gleby oraz
standardów jakości ziemi
Teren poprzemysłowy definiuje się jako zdegradowany, nie uŜytkowane lub nie w pełni
wykorzystany teren przeznaczony pierwotnie pod działalność gospodarczą, która
została zakończona
Rewitalizacja obejmuje proces rekultywacji i proces ponownego zagospodarowania
terenu (w tym oczyszczenie, przebudowę i modernizację istniejącego pokrycia terenu),
które przywrócą stan umoŜliwiający pełnienie przez ten teren funkcji uŜytkowych
Definicje te nie kończą dyskusji i nadal kreuje się nowe od najprostszych traktujących
rewitalizację jako prosty proces odbudowy zniszczonych i zdekapitalizowanych obszarów
(odrestaurowanie, remont z modernizacją itp.) po definicje odwołujące się słusznie do
zasad zrównowaŜonego rozwoju
Definicja wypracowana w ramach projektu międzynarodowego RESCUE
ZrównowaŜona rewitalizacja terenów zdegradowanych to zarządzanie, przywrócenie
do normalnego stanu i korzystnego uŜytkowania zdegradowanych terenów w sposób:
• zapewniający osiągnięcie i utrzymanie zaspokojenia potrzeb środowiskowych
współczesnych i przyszłych pokoleń
• ekonomicznie uzasadniony
• solidny pod względem instytucjonalnym
• akceptowany społecznie
• uwzględniający uwarunkowania regionalne
Teren zdegradowany (Brownfield) to teren, który:
• został zanieczyszczony w wyniku wcześniejszego jego uŜytkowania lub terenów
z nim sąsiadujących,
• został porzucony lub jest nieuŜytkowany,
• posiada rzeczywiste lub spodziewane problemy z zanieczyszczeniami,
• jest zlokalizowany głównie na rozwijających się terenach miejskich,
• wymaga interwencji w celu przywrócenia do korzystnego wykorzystania
Teren zdegradowany obejmuje pierwotne i wtórne zasoby naturalne, zasoby
ekonomiczne, ludzkie i potencjał społeczny, które wiąŜą się z tym terenem, podobnie jak
zasoby będące pod wpływem wcześniejszego i obecnego uŜytkowania terenu.
Pierwotne zasoby naturalne obejmują:
• powietrze,
• wody gruntowe i powierzchniowe,
• ziemię,
• zasoby biotyczne (Ŝywe organizmy)
Wtórne zasoby naturalne obejmują ponownie uŜyte odpady i gruz, uprzednio
wytworzone z zasobów pierwotnych oraz oczyszczoną ziemię
Proces rewitalizacji terenów poprzemysłowych, w tym pogórniczych
W procesie rewitalizacji terenów poprzemysłowych moŜna wyróŜnić sześć
zasadniczych faz (MASURIN). Realizacja tego procesu w praktyce napotyka w kaŜdej
fazie na niedroŜności wynikające z braku/niedoskonałości niektórych narzędzi
Faza 2-Zainicjowanie
Faza 3 - Ukierunkowanie
Faza 4 - Synteza
Stan orientacyjny terenu:
• uwarunkowania
rewitalizacji
• dziedziny,
• polityki i przepisy prawne,
• zainteresowania
interesariuszy,
• ograniczenia budŜetowe,
• opcje i źródła
finansowania
Stan szczegółowy terenu:
• uwarunkowania
przestrzenne
• transport i mobilność
• aspekty gospodarcze
• aspekty społeczne
• aspekty środowiskowe
• organizacja i zarządzanie
• SWOT
• trendy i ramy czasowe
Opcje rewitalizacji
Stan szczegółowy terenu:
• wybór opcji i rozwiązań
• dostępność zasobów
• gospodarka
• dostępność polityk
i instrumentów prawnych
• aspekty środowiskowe
• organizacja i rola miasta
Faza 6 - Ocena
Faza 5 - Realizacja
Faza 1-Uświadomienie
Jakie problemy?
Dlaczego rewitalizacja?
Fazy procesu rewitalizacji terenów poprzemysłowych
(Sokół -”Evaluation of projects representing Best Practices of Revitalization process of brownfields”. Revitalisation of Post-Industrial Sites”. Kraków, 2006)
MoŜliwe obszary niedroŜności w procesie rewitalizacji terenów
Narzędzia i czynności eliminujące potencjalne niedroŜności w procesie rewitalizacji
Faza procesu
Faza 1 Uświadomienia
Faza 2 Zainicjowania
Faza 3 Ukierunkowania
Narzędzia/ instrumenty
Czynności eliminujące niedroŜności
Opinie interesariuszy
Uświadomienie społeczeństwu istnienia terenów PP i postępowania
z terenami
Narzędzia aktywizacji
przedsiębiorców
Prawne i finansowe stymulowanie popytu na tereny PP
Wstępna fotografia terenu
Wykonanie badań i ocen istotnych dla wstępnej kwalifikacji terenu
Narzędzia zrównowaŜenia
Zachowanie równowagi celów gospodarczych – społecznych –
ekologicznych - przestrzennych w wyborze celów i priorytetów
Polityki i przepisy prawne
Zapewnienie spójności przepisów prawa krajowego i miejscowego
MoŜliwości finansowania
Zapewnienie źródeł i systemu finansowania
Szczegółowy stan terenu
Wykonanie badań i ocen istotnych dla końcowej kwalifikacji terenu
Narzędzia wyboru strategii
gospodarczej
Zapewnienie spójności planowania w sferze gospodarczej –
społecznej – ekologicznej -przestrzennej
Narzędzia oceny wpływu na
środowisko
Wykonanie badań dla OOŚ planowanych kierunków rewitalizacji
Narzędzia wyboru
najlepszych technologii
Wybór eko-efektywnych technologii i systemów zarządzania
Narzedzia zrównowaŜenia
Zapewnienie spójności planowania gospodarczych – społecznych –
ekologicznych -przestrzennych
Inne analizy
Wykonanie badań i ocen bioróŜnorodności i siedlisk
Obszary niedroŜności w procesie rewitalizacji terenów poprzemysłowych
Faza procesu
Narzędzia/ instrumenty
Czynności eliminujące niedroŜności
Studium wykonalności
Dostępność i przystępność wytycznych do sporządzania SW
Dokumentacja projektowa
Dostępność i przystępność wytycznych do projektowania
Uzgodnienia formalne
realizacji
Zapewnienie procedur uzgadniania dokumentacji realizacyjnej
Faza 5 Realizacji
Zarządzanie realizacją
Zapewnienie systemu zarządzania realizacja i reagowania na
nieprawidłowości
Faza 6 - Oceny
Raporty z monitoringu
rewitalizacji
Zapewnienie wykorzystania doświadczeń w kolejnych projektach
Faza 4 Syntezy
Tabela: Oprac. własne
Mając na względzie waŜność poszczególnych narzędzi, a jednocześnie szanse na ich
wdraŜanie z wstępnej oceny eksperckiej wynika, Ŝe największe zapotrzebowanie jest na: ekoefektywne technologie i inne narzędzia (w tym bazy danych), badania i pomiary
inwentaryzacyjne, moŜliwości finansowania prac, zapewnienie partycypacji społecznej w
całym procesie, a takŜe wykorzystanie doświadczeń z wykonanych juŜ wcześniej rewitalizacji,
co w całości wiąŜe się z odpowiednim zarządzaniem procesem by zapewnić równowaŜenie
celów ekologicznych, gospodarczych, społecznych i przestrzennych.
WaŜna są równieŜ spójność
polityk i prawa, a w planowanych
działaniach uwzględnianie
aspektu bioróŜnorodności.
Bytom – Dolomity Sportowa Dolina
Baza danych o terenach i ich klasyfikacja
W województwie
śląskim funkcjonuje
Regionalnego Systemu
Informacji Przestrzennej
o terenach (RSIP). Przy
wykorzystaniu ankiet
zgromadzono bazę
danych o ponad 500
terenach wskazanych
przez gminy i starostów.
Opracowana została
równieŜ metodyka
umoŜliwiająca klasyfikację terenów, w tym
pogórniczych w kategoriach ekonomicznych
i ekologicznych (koszt
rekultywacji terenów we
władaniu gmin i Skarbu
Państwa oszacowano
na~200-900 mln PLN)
Tereny
poprzemysłowe w
woj. śląskim
Regionalny
Systemy Informacji
Przestrzenne o
terenach (RSIP)
(Źródło: Adamski, Ziora, Śląski Urząd Wojewódzki, 2006)
Kategorie terenów poprzemysłowych według pochodzenia
oraz koszty działań naprawczych
(„Wojewódzki program przekształcania terenów poprzemysłowych i zdegradowanych”
dla województwa śląskiego, IETU -GIG, 2008r)
II-III
1. teren poprzemysłowy poprodukcyjny lub obsługi produkcji, z zachowaną zabudową,
inny niŜ koksownie, zakłady chemiczne, zakłady celulozowo-papiernicze,
cementownie
2. teren poprzemysłowy poprodukcyjny z zachowaną zabudową – zakłady chemiczne
3. teren poprzemysłowy poprodukcyjny z zachowaną zabudową – zakłady celulozowopapiernicze
4. teren poprzemysłowy po zlikwidowanej kopalni lub po szybie kopalnianym
(górnictwo węglowe lub rudne)
Kategorie kosztów
5. teren po koksowni
I. od 50 tys. do 100 tys. PLN / ha,
II. od 100 tys. do 500 tys. PLN / ha,
6. teren po cementowni
III. od 500 tys. do 750 tys. PLN / ha,
7. tereny po hucie metali kolorowych
IV. powyŜej 750 tys. PLN / ha.
8. tereny po hucie Ŝelaza
9. zabudowa uŜyteczności publicznej na obszarze miejskim (np. muzeum, szpital,
budynki administracyjno-biurowe, natomiast nie magazyny ani inne budynki zaplecza
produkcyjnego)
10. zdegradowana zabudowa mieszkaniowa
11. teren po kotłowni lub ciepłowni
12. teren otwarty, dawniej uŜytkowany na sposób miejski lub przemysłowy, inny niŜ po
zakładzie z pozycji 2–8 lub 11, z ew. pozostałościami wcześniejszej zabudowy
I-III
II-III
I-II
I-II
I-IV
II-IV
III-IV
III-IV
II-IV
I-III
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
obiekty kolejowe (w tym węzły kolejowo-drogowe)
dawna baza transportu samochodowego lub park maszynowy
nieczynne magazyny i place magazynowe
wieŜa ciśnień
teren tartaczny lub składnica drewna
tereny powojskowe
nieczynna oczyszczalnia ścieków
składowisko osadów ściekowych
Kategorie kosztów
hałda po górnictwie węgla kamiennego
hałda po górnictwie rudnym
III. od 500 tys. do 750 tys. PLN / ha,
zwałowisko poflotacyjne rud
hałda po hutnictwie Ŝelaza
składowisko odpadów zakładów chemicznych
składowisko odpadów poenergetycznych
składowisko szlamów cynkowych (stawy osadcze)
składowisko odpadów z garbarni
wylewisko szlamów krzemionkowych
składowisko zuŜytych piasków formierskich
składowisko odpadów komunalnych
wyrobisko pogalmanowe (lub warpie lub wapienniki) (nie zniwelowane)
kamieniołom, ew. z towarzyszącym mu zwałowiskiem (nie zniwelowane)
I-III
I-III
II-III
II-III
I
I-III
I-III
II-IV
I-II
I-IV
I-IV
I-III
34. wyrobisko pocegielniane lub po eksploatacji iłów (nie zniwelowane)
35. piaskownia lub Ŝwirownia (nie zniwelowana)
36. wyrobisko odkrywkowe po węglu kamiennym lub po eksploatacji
iłołupków karbońskich (niezniwelowane)
37. wyrobisko odkrywkowe po węglu brunatnym (nie zniwelowane)
Kategorie kosztów
38. wyrobisko potorfowe (nie zniwelowane)
39. hałda po hutnictwie metali nieŜelaznych
III.
od 500 tys. do 750 tys. PLN / ha,
40. zbiornik wodny zapadliskowy/zalewiskowy
41. zbiornik wodny powyrobiskowy
42. antropogeniczny zbiornik wodny o genezie niezwiązanej z działalnością
wydobywczą
43. osadnik wód dołowych
44. wyrobisko dowolnego typu, lub osadnik, wypełnione zagęszczonym
materiałem inertnym lub zniwelowane
45. dawny zbiornik wodny zniwelowany zagęszczonym materiałem inertnym
46. wyrobisko, lub osadnik, wypełniony odpadami komunalnymi
47. teren podmokły/podtapiany w wyniku działalności górnictwa węgla
kamiennego lub górnictwa rudnego,uprzednio bez zabudowy
48. teren podmokły/podtapiany w wyniku działalności węgla kamiennego,
uprzednio z zabudową
49. tereny rozproszone, trwale zagroŜone deformacjami nieciągłymi z
powodu dawnej płytkiej eksploatacji górniczej
Rekultywacja terenów wymaga podjęcia odpowiedniego pakietu działań
naprawczych:
(„Wojewódzki program przekształcania terenów poprzemysłowych i zdegradowanych”,
dla województwa śląskiego, IETU-GIG,2008r)
•
przygotowanie i dowóz materiałów niwelacyjnych
•
przygotowanie i dowóz materiałów rekultywacyjnych
•
ocena oddziaływania i wpływu na środowisko terenu (badania chemiczne gruntów,
wód powierzchniowych, badania aktywności termicznej)
•
wymiana gruntów zanieczyszczonych – w przypadku wystąpienia
ponadnormatywnych zawartości substancji zanieczyszczających
•
niwelacja terenu i jego docelowe ukształtowanie wraz z odwodnieniem –
ukształtowanie terenu ma na celu nadanie mu funkcji uŜytkowej.
•
uporządkowanie terenu: wywóz odpadów (niebezpiecznych lub innych niŜ
niebezpieczne) i ich zeskładowanie
•
rozbiórka składowiska (usunięcie odpadu lub odzysk)
•
działania gaśnicze (składowiska odpadów powęglowych są często objęte poŜarami
endo i egzogenicznymi).
cd pakietu działań rekultywacyjnych:
•
rekultywacja biologiczna – zadarnianie – powierzchnie ukształtowane zadarnia się
(w zaleŜności od kierunku rekultywacji)
•
rekultywacja biologiczna – nasadzenia roślinności krzewiastej i drzewiastej
•
pozostawienie terenu samoczynnym procesom sukcesyjnym – zagospodarowanie
przyrodnicze wraz z odpowiednimi zabiegami pielęgnacyjnymi i organizacyjnymi
•
wyburzenia obiektów kubaturowych lub ich zabezpieczenie i naprawa
•
remediacja zanieczyszczonego środowiska gruntowo – wodnego – tereny
zanieczyszczone często muszą być poddane remediacji z uwagi na rodzaj i skalę
zanieczyszczenia
•
analiza i opracowanie załoŜeń zarządzania ryzykiem środowiskowym i zdrowotnym–
metody uŜywane przede wszystkim w przypadkach, gdy nie ma moŜliwości usunięcia
źródła zagroŜenia w całości
•
monitoring środowiska stosowany w przypadkach gdy nie było moŜliwości
całkowitego usunięcia zanieczyszczenia w relatywnie krótkim okresie.
Zintegrowany system zarządzania środowiskowego
Sprawą kluczową dla prawidłowego planowania i efektywnego wdraŜania procesu rewitalizacji terenów poprzemysłowych (z zachowaniem zasad zrównowaŜonego rozwoju)
jest traktowanie rewitalizacji terenów jako waŜnego elementu zintegrowanego systemu
zarządzania środowiskowego w skali kraju, regionalnej i na szczeblu lokalnym.
MoŜna to osiągnąć przy ścisłej współpracy samorządów z zakładami górniczymi
podczas opracowywania programów sektorowych, a takŜe podczas opracowywania,
aktualizacji, a następnie realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów
ochrony środowiska oraz wnikających z nich planów, w tym planów rewitalizacji terenów
poprzemysłowych.
W tym celu moŜna wykorzystać i rozwinąć dla potrzeb integracji działań zakładów
górniczych i samorządów model Regionalnego Systemów Zarządzania Środowiskowego - REMAS, zainicjowanego zgodnie z Deklaracją środowiskową WFOŚiGW w
Katowicach (2008) w licznych gminach i powiatach województwa śląskiego przy
wsparciu Funduszu. Zintegrowane działania moŜe równieŜ wesprze NFOŚiGW.
Pierwowzór REMAS, opracowany został bowiem w 2000 roku w GIG dla zarządzania
środowiskowego sektorem górnictwa w warunkach planowanej restrukturyzacji jako
zadanie „Oceny sektorowej stanu środowiska w górnictwie węgla kamiennego”
wykonanej dla Banku Światowego (Raport końcowy - Czaplicka, Sokół i inni, więcej - Piotrowski,
Sokół i inni: ”Technologie Czystszej Produkcji w górnictwie węgla kamiennego”, Biblioteka Szkoły
Gospodarki Odpadami, Kraków 2003).
Zintegrowany system zarządzania środowiskowego
Kraj
Region
Działaj
Przegląd i działania
korygujące
Kryteria
Polityki
Teren
Ocena osiągnięcia
celów i realizacji
zadań,programów
Cele - mierzalne
Projekt
Uświadomienie
Ocena
Wybór
priorytetów
Planuj
Miasto
Fazy
Zainicjowanie
procesu
rewitalizacji
Realizacja
Wybór/przegląd
wskaźników
Monitoring i
gromadzenie
danych
Zadania
(projekty)
Ukierunkowanie
Synteza
Programy
zarządzania
WdroŜenie
programów
Wykonaj
Sprawdzaj
Konteksty rewitalizacji terenów
poprzemysłowych
Model Regionalnego Systemu Zarządzania
Środowiskowego – REMAS
(www.remas.pl - w przebudowie)
Dostęp do technologii środowiskowych
W procesie rewitalizacji terenów powinno się stosować technologie środowiskowe.
W ramach międzynarodowego projektu ACT CLEAN, z myślą o MSP, organizowana jest
międzynarodowa sieć wymiany informacji dotyczących z jednej strony zapotrzebowania na
eko-efektywne technologie i narzędzia, a z drugiej strony podaŜy i promocji juŜ istniejących,
w tym dotyczących rewitalizacji terenów. Realizacja programu koresponduje
z unijnym i krajowym planem działań na rzecz technologii środowiskowych (Environmental
Technologies Action Plan - ETAP), koordynowanym przez Ministerstwo Środowiska.
KE – Komisja Europejska
Ministerstwo
Środowiska
UNIDO - United Nations Industrial
Development Organization
Krajowe Punkty Kontaktowe
w pozostałych 7 krajach EC
Agencje rozwoju
i fundusze celowe
Krajowy
Punkt
Kontaktowy
(KPK)
Inne międzynarodowe
sieci i projekty
UNEP - United Nations
Environment Programme
Izby Gospodarcze
i inne organizacje przedsiębiorców
Władze regionalne
Władze lokalne
Mali i Średni
Przedsiębiorcy
Jednostki naukowo-badawcze
Struktura tworzonej sieci Krajowych Punktów Kontaktowych w 8 krajach Europy Centralnej
Dziękuję za uwagę i zapraszam do współpracy!!
Kontakt:
Projekt ACT CLEAN
CENTRAL EUROPE
PROGRAMME
Krajowy Punkt Kontaktowy
Eko-efektywnych Technologii i Systemów Zarządzania
Dyrektor - dr inŜ. Włodzimierz A. Sokół
Główny Instytut Górnictwa, Plac Gwarków 1, 40-166 Katowice
tel., fax: +48 32 259 22 11 e-mail: [email protected]
W prezentacji wykorzystano zdjęcia własne GIG, udostępnione w ramach projektów międzynarodowych RESCUE, MASURIN przez DSD, Bytom i Sosnowiec,
a takŜe materiały promocyjne Bytomia

Odpowiedzialność za wyrządzone szkody w środowisku

Transkrypt

Podobne dokumenty

Program Forum - Polsko-Niemieckie Forum Rekultywacji i

Dr Anna M. Niżnik Gospodarka rewitalizacji. The restoration

Katowice, 22 grudnia 2014 r. Szanowni Państwo. W imieniu Biura

Fina³ projektu COBRAMAN p j

program konferencji_OPOLE

Tematyka konferencji