SUDZD GR NUDLQ\ Z\REUDěQL

'<5(.725:(:63™’35$&<
:\SUDZDGRNUDLQ\Z\REUDěQL
F]\OLHGXNDFMDWHDWUDOQD
G]LHFLZZLHNXSU]HGV]NROQ\P
']LHFLZbZLHNXSU]HGV]NROQ\PPDMÈQDWXUDOQÈVNïRQQRĂÊGRbWHDWUDOL]DFML
VZRLFK]DFKRZDñ3U]\JOÈGDMÈFVLÚLFK]DEDZRPPRĝQD]DREVHUZRZDÊ
MDNZFLHODMÈVLÚZbUROHNVLÚĝQLF]HNQDXF]\FLHOHNPDPVSU]HGDZF]\ñZbVNOHSLH
VWUDĝDNöZSROLFMDQWöZNLHURZFöZVDPRFKRGöZLWS6DPHZ\P\ĂODMÈGLDORJL
GRELHUDMÈUHNZL]\W\F]ÚVWRLPLWXMÈFHMDNLHĂSU]HGPLRW\QSNORFNL
MDNRSURGXNW\VSU]HGDZDQHZbVNOHSLH']LHFLRUJDQL]XMÈWDNLH]DEDZ\QDbSRGVWDZLH
VZRLFKLQG\ZLGXDOQ\FKREVHUZDFMLDOHWDNĝHQSED]XMÈQDbKLVWRULDFK
NWöUHXVï\V]Dï\ZbEDMNDFKLbEDĂQLDFK1DMPïRGVL]D]Z\F]DMOXELÈVLÚWDNĝHSU]HELHUDÊ
ZFLHODÊZbSRVWDFLHSRSU]H]ZNïDGDQHNRVWLXP\,bF]ÚVWRZ\VWDUF]ÈHOHPHQW\SURVWH
V\PEROLF]QHDbSRPDJDMÈFHĂZLHWQLHZHMĂÊZbUROÚQSSDSLHURZDNRURQD
-HVWWRQLH]Z\NOHSLÚNQHLbSRĝÈGDQH]MDZLVNRUR]ZRMRZH
T E K S T: 0 DJG D OH QD& KU L VW
2GSRP\VïXGRSU]HGVWDZLHQLD
Na czym polega specyfika teatru dziecięcego? Nie powinna być to próba naśladowania teatru zawodowego. W teatrze
dziecięcym należy kłaść nacisk na pracę zespołową, a także umożliwienie dzieciom tworzenia wszystkich elementów
widowiska i przeżywania wszystkich faz pracy twórczej. To
właśnie wysiłek włożony w przygotowanie spektaklu ma największe znaczenie. Podejmowane działania uczą współpracy
i uświadamiają, że tylko wspólnymi siłami można osiągnąć
postawiony sobie cel. W tym przypadku celem końcowym
(ale nie jedynym) jest prezentacja przygotowanego przedstawienia. Siłą, która powinna napędzać taki teatralny mechanizm, powinna być zabawa.
54
MONITOR
DY R E K T O R A P R Z E D S Z KO L A
Zabawy teatralne są doskonałą formą aktywności dla
wszystkich dzieci, nawet tych nieśmiałych, które nie lubią wystąpień publicznych. Kiedyś każdy występ kojarzył się z długimi
tekstami wygłaszanymi w nieco sztuczny sposób przez małych
aktorów. Od takich praktyk na szczęście już się odchodzi, na
rzecz przedstawień bazujących na ruchu i dźwięku, a wspomaganych słowem. Dzieci w wieku przedszkolnym mogą być
aktywnymi twórcami wszystkich elementów przedstawienia,
zaczynając od scenariusza, opartego na ich pomysłach, poprzez oprawę muzyczną, choreografię, stroje, rekwizyty, na
scenografii kończąc. I nie chodzi tylko o to, żeby wypożyczyć
drogi i często niewygodny kostium. Dzieci mają mnóstwo
pięknych pomysłów, które można wykorzystać. Tylko trzeba im na to pozwolić, na miarę ich możliwości, doceniając
czerwiec 2016
'<5(.725:(:63™’35$&<
Fot. Dreamstime.com
wkład pracy i ich samodzielność. Praca nad takim przedstawieniem, gdzie dzieci są zaangażowane w każdy etap jego tworzenia, stanowi dla najmłodszych wielkie przeżycie.
Jest to również doskonała okazja do indywidualizacji procesu kształcenia w pracy grupowej. Nauczyciele doskonale
znają dzieci z prowadzonej grupy, dlatego wiedzą, kto lubi śpiewać, występować, a kto byłby szczęśliwszy, angażując się w tworzenie scenografii. Tym samym dla każdego
dziecka można znaleźć jakieś ważne zadanie, dzięki któremu poczuje się potrzebną częścią większej całości. Pamiętać też należy, że w teatrze liczy się symbol – nie wszystko
musi być dosłowne, w pełni oczywiste. Widz domyśli się, że
np. foremka do ciasta (babeczki) na głowie małego aktora
to korona. Dzieci mogą stworzyć oprawę muzyczną poprzez
swój śpiew, a także wykorzystując grę na instrumentach,
często własnoręcznie wykonanych.
.RU]\ĂFL]UHDOL]DFMLHGXNDFMLWHDWUDOQHM
O wartości form teatralnych w edukacji może świadczyć różnorodność celów, jakie mogą być dzięki niej realizowane. Zastosowanie dramy i inscenizacji wpływa na
kształtowanie następujących sprawności:
1. Sprawności językowe:
y
rozwijanie umiejętności poprawnego wypowiadania się,
y
tworzenie opowiadań połączonych z grą aktorską,
stwarzanie warunków do samorzutnej wypowiedzi,
wzbogacanie i aktywizowanie słownictwa.
2. Rozwój postaw prospołecznych:
y
wdrażanie do współpracy w grupie,
y
kształtowanie otwartej i aktywnej postawy,
y
odgrywanie ról społecznych,
y
kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów,
y
rozbudzanie śmiałości,
y
kształtowanie umiejętności empatii,
y
eliminowanie zahamowań,
y
rozładowywanie napięć,
y
kształtowanie umiejętności zachowania się w sytuacjach trudnych,
y
wdrażanie do samodzielności,
y
wzbogacanie przeżyć.
3. Umiejętność obserwacji.
4. Umiejętność koncentracji.
5. Wzbogacanie wyobraźni i wrażliwości.
6. Pomysłowość i twórcze myślenie.
7. Zaspokajanie potrzeby ekspresji przez:
y
ćwiczenia związane z wyczuciem własnego ciała
w przestrzeni,
y
wyrażanie przeżyć i nastrojów za pomocą słowa, ruchu, gestu, mimiki.
8. Samopoznanie, samoocena, wyrażanie sądu.
9. Poznawanie uczniów przez nauczycieli.
10. Rozwijanie zainteresowań i zdolności poznawczych1.
y
y
5 .RMVZabawowy teatr dzieci´cy w rozwijaniu wyobraêni dzieckaķ&KRZDQQDĵ:\GDZQLFWZR8QLZHUV\WHWX¥OÈVNLHJR.DWRZLFH7ļļVVļ
1
www.monitorprzedszkola.pl
MONITOR
DY R E K T O R A P R Z E D S Z KO L A
55
'<5(.725:(:63™’35$&<
W ramach edukacji teatralnej poszerzana jest także wiedza dziecka o teatrze. Porcje oraz zakres wiedzy są dozowane w zależności od możliwości percepcyjnych dziecka
(wiek). Obejmuje ona wiadomości i umiejętności w zakresie
wiedzy o aktorze, scenografii, choreografii, reżyserii, pracy
nad spektaklem, muzyką, światłem, współrealizatorów widowiska teatralnego, a także wiadomości i umiejętności dotyczące podstawowych technik lalkarskich: lalki kartonówki,
lalki mimiczne, maska, lalki supełki, pacynki, kukiełki, lalki
żyworękie, teatr cieni, lalki marionetki, lalki jawajki, lalki jarzynki2. Dziecko uczy się w trakcie zabawy. Tworząc swój teatr, wykonując różnego rodzaju lalki teatralne, uczy się ich
nazw oraz sposobów posługiwania się nimi. Odwiedzając
teatr, zdobywa wiedzę o jego pracownikach, budowie sceny, przez co wzbogaca zakres swoich wiadomości o otaczającym świecie. Tym samym edukacja teatralna obejmuje zarówno tworzenie przez dzieci przedstawień teatralnych, jak
i uczestnictwo najmłodszych w przedstawieniach tworzonych
przez profesjonalistów.
5RG]DMHWHDWUXG]LHFLÚFHJR
W wychowaniu przedszkolnym najczęściej mamy do czynienia ze spontanicznymi zabawami teatralnymi podejmowanymi przez najmłodszych lub inicjowanymi przez nauczyciela.
Są to gry i zabawy, które nie tworzą zamkniętych widowisk
i nie są przeznaczone do publicznej prezentacji. Organizowane są także przedstawienia dla widzów dorosłych, takich
jak rodzice i inni krewni dzieci (z takich okazji, jak np. Dzień
Matki, Dzień Górnika, zakończenie roku szkolnego itp.). Pojawiają się również, będące formą zabawy, widowiska realizowane przez dzieci dla dzieci.
Za godną naśladowania można przyjąć taką realizację
zabawy w teatr, która stanowi grę wyobraźni, świeżość skojarzeń, bogactwo pomysłów, „inność” interpretacji znanego
tekstu, wyszukiwanie dla niego nowego wyrazu scenicznego, unikając wiernego kopiowania teatru zawodowego. Jest
to działanie bliskie wyobrażeniom dziecięcym, gdzie przedmioty ze świata realnego nabierają innego, magicznego
znaczenia: krzesło przestaje być krzesłem, stół stołem, dywan dywanem; po oceanie – dywanie płyną statki – krzesła3. I w tej symbolice tkwi magia teatru, także tworzonego
przez małych aktorów.
Obok przedstawień, w których aktorami są dzieci, dużą
popularnością cieszy się także teatr kukiełkowy (lalkowy),
który wywodzi się z czasów starożytnych. Specyfikę teatru
lalkowego stanowią lalki o różnym kształcie i funkcji:
y
pacynki – lalki nakładane na ręce,
y
kukiełki – lalki umocowane na kiju z dołu,
y
marionetki – lalki animowane z góry za pomocą sznurków.
Jedną z ciekawych form zabawy w teatr, pojawiającą się
w przedszkolach, jest tzw. teatr z łyżki. Proponowana zabawa
w teatr polega na recytowaniu lub czytaniu przez dorosłego tekstu opartego na bliskich dzieciom bajkach, baśniach
i opowiadaniach. Już przy pierwszym czytaniu tekstu dziecko
jest uczone aktywnego słuchania tekstu, co następuje poprzez wprowadzenie drewnianej łyżki, a więc „aktora”, który
wymaga odpowiedniej charakteryzacji. Dziecko może dokonać charakteryzacji „łyżkowego aktora” samodzielnie bądź
wspólnie z towarzyszącym mu dorosłym. Podczas tego zabiegu dziecko ma okazję przyjrzeć się dokładnie, jak zwykła
drewniana łyżka może się zmienić w bajkową postać. Przy
drugim czytaniu kolejnych zwrotek można już poprosić dziecko, by wskazało „aktora z łyżki”, który pojawia się w danym
momencie tekstu. Trzecia i kolejne próby pozwalają na coraz swobodniejsze zaangażowanie dziecka w obrazowanie
wydarzeń4. Wspaniale do tego typu zabawy może posłużyć
wiersz J. Jałowiec pt. Teatr z łyżki.
Jeśli drewnianej łyżce
dasz koronę srebrną,
będzie z łyżki król dostojny.
Jeśli drewnianej łyżce
przypniesz długie warkocze,
to będzie królewna.
Jeśli przykleisz
do łyżki wióry,
takie ze strugania deski,
to z łyżki będzie groźny smok wawelski.
Jeśli ozdobisz łyżkę
odrobiną wełny,
to będzie baran
siarki pełny.
Jeśli dasz drewnianej łyżce
miecz wystrugany z patyka,
będziesz miał dzielnego
krakowskiego szewczyka.
Teraz poproś mamę, tatę
i brata
do najpiękniejszego
teatru świata5.
W role aktorów występujących w teatrze lalkowym mogą
się także wcielić przyozdobione ciekawie rękawiczki, które
dzieci zakładają na ręce i tym samym ożywiają je.
Wśród form teatralnych wykorzystywanych w przedszkolu
pojawia się także improwizacja, dla której punktem wyjścia
jest uzgodnienie sytuacji początkowej albo przedstawienie
jej przez osobę prowadzącą. Krótko naszkicowana jest akcja, charaktery i ogólne sposoby zachowania się bohaterów.
06]F]HSDñVNDEdukacja kulturalna dziecka w wieku wczesnoszkolnym,2ğF\QD:\GDZQLF]Dķ,PSXOVĵ.UDNöZV
8:LHU]ELFNDTeatr wyobraêni albo „Jak si´ bawiç w teatr?”>Z@,:RMQDUUHGW kr´gu wychowania przez sztuk´,:\GDZQLFWZD6]NROQHL3HGDJRJLF]QH:DUV]DZDV
(0LQF]DNLHZLF]Teatr z ∏y˝ki, ķ:\FKRZDQLHZ3U]HGV]NROXĵQUV--DïRZLHFO Kraku i smoku. Teatr z ∏y˝ki, ķ:\FKRZDQLHZ3U]HGV]NROXĵQUVļ
5
--DïRZLHFTeatr z ∏y˝ki, >Z@./HWNLHZLF]Wybór wierszy okolicznoÊciowych dla klas I-III, :\GDZQLFWZD6]NROQHL3HGDJRJLF]QH:DUV]DZD
3
56
MONITOR
DY R E K T O R A P R Z E D S Z KO L A
czerwiec 2016
'<5(.725:(:63™’35$&<
Fot. Dreamstime.com
W tych ramach dzieci grają to, co podpowiada im wyobraźnia,
swobodnie budują tekst i konkretyzują sytuację. Kolejną formą
jest pantomima. Aby przedstawić akcję, dzieci używają jedynie
mimiki i gestykulacji. Jest to gra bez tekstu mówionego. Czasami w przedszkolu pojawia się także czarny teatr. W zupełnie
zaciemnionym pomieszczeniu, przed czarnym, pochłaniającym
światło tłem, poruszają się ubrane na czarno dzieci. Jednym
źródłem światła jest lampa dająca czarne światło, ale niczego
nie widać. Wtedy nadchodzą białe ręce i stopy, pomalowane
twarze, abstrakcyjne postacie, kolorowe przedmioty, kukiełki itp.
Ponieważ odbijają światło, podczas gdy wszystko inne jest czarne, sprawiają wrażenie, że swobodnie unoszą się w powietrzu6.
Warto zwrócić również uwagę na zastosowanie w wychowaniu
przedszkolnym teatru cieni (zarówno tworzonym przez małych
aktorów, jak i z zastosowaniem kartonowych, płaskich kukiełek). Taka forma czasami daje dzieciom większą swobodę (także
tym nieco nieśmiałym), ponieważ od publiczności są odgrodzone ekranem. Wymaga jednak dłuższego zaznajomienia dzieci z takimi działaniami, aby mogły sobie wyobrazić, jaki efekt
na ekranie da ruch ich ciała albo manipulowanie kukiełkami.
T. Samulczyk-Pawluk, wymieniając formy edukacji teatralnej, pod pojęciem zabawy w teatr umieszcza różnego rodzaju
improwizacje słowne, ruchowe, etiudy pantomimiczne inspirowane bajką, opowiadaniem lub sytuacją z życia. Ważną rolę
odgrywają kąciki teatralne, w których są przechowywane różne
rekwizyty, lalki, fragmenty scenografii i kostiumów. W takich
miejscach dzieci bawią się, odgrywają różne role, wymyślają
Za godną naśladowania można
przyjąć taką realizację zabawy w teatr,
która stanowi grę wyobraźni, świeżość
skojarzeń, bogactwo pomysłów,
„inność” interpretacji znanego tekstu,
wyszukiwanie dla niego nowego
wyrazu scenicznego, unikając wiernego
kopiowania teatru zawodowego.
scenariusze i dialogi. Naśladują spektakle podejrzane w teatrze lub telewizji bądź tworzą rzeczy oryginalne, bazując
na własnych pomysłach. Tego rodzaju zabawa przeradza
się w teatr samorodny. Trudno odróżnić zabawę w teatr od
teatru samorodnego czy teatralnej improwizacji. W każdym
z tych przypadków dziecko może być aktorem, widzem bądź
reżyserem. Liczą się pomysłowość, samodzielność i spontaniczność. Nauczyciel jest tu widzem lub doradcą. Kolejną
formę teatralną, która czasami wykorzystywana jest w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym, stanowi teatr przedmiotów. Dzieci szukają ciekawych przedmiotów i przynoszą
je do przedszkola. Opowiadają to, co usłyszały o nich od
rodziców czy dziadków. Potrafią też je pomysłowo ożywić.
()XUOTeatr w przedszkolu i Êwietlicy. Od pierwszego pomys∏u do przedstawienia, -HGQRĂÊ.LHOFHVbļ
76DPXOF]\N3DZOXNEdukacja teatralna w szkole podstawowej, 2ğF\QD:\GDZQLF]Dķ,PSXOVĵ.UDNöZVļ
6
www.monitorprzedszkola.pl
MONITOR
DY R E K T O R A P R Z E D S Z KO L A
57
'<5(.725:(:63™’35$&<
Wspólnie tworzona jest opowieść. Dzieci wybierają przedmioty,
które będą grać poszczególne postaci i wykorzystują je w sposób, jaki podpowiada im wyobraźnia. Przedmiot znajdujący
się w dziecięcych rękach łatwo zmienia w magiczny sposób
swoje przeznaczenie. Klocki zostawione na podłodze zmienią
się w grzyby, pokój w ciemny las, ręcznik – w latający dywan7.
Na takim ręczniku można puścić wodze wyobraźni i wybrać
się w podróż do niezwykłych krain.
5RODQDXF]\FLHODLURG]LFöZZUHDOL]DFMLHGXNDFML
WHDWUDOQHM]G]LHÊPLZZLHNXSU]HGV]NROQ\P
Nauczyciele mogą doskonalić swoje umiejętności oraz poszerzać wiedzę z zakresu realizacji edukacji teatralnej z dziećmi
podczas różnego rodzaju kursów i szkoleń. Ciekawy przykład
stanowi Szkoła Teatru dla nauczycieli. Jest to projekt, który powstał we współpracy Regionalnego Ośrodka Metodyczno-Edukacyjnego Metis w Katowicach z Teatrem Rozrywki w Chorzowie. Ideą powołania do życia Szkoły Teatru dla nauczycieli jest
stworzenie w Teatrze Rozrywki przyjaznej przestrzeni twórczego
dialogu pomiędzy szkołą a teatrem oraz połączenie oświaty
z kulturą zgodnie z ideą kształcenia poprzez sztukę i tworzenia
aktywnej „Szkoły z Pasją”8. Niewątpliwie również dla nauczycieli wychowania przedszkolnego udział w tego typu zajęciach
byłby wzbogacającym doświadczeniem.
Przygotowany do pracy z dziećmi, kompetentny, zainteresowany edukacją teatralną dzieci nauczyciel może osiągnąć
bardzo dobre rezultaty swojej pracy, jeżeli uda mu się pozyskać do współpracy także rodziców dzieci uczęszczających do
przedszkola. Rola rodziców w zakresie edukacji i wychowania
dziecka jest ogromna. Nauczyciele wskazują na różne formy
współpracy z rodzicami. Najczęściej pojawia się przygotowywanie przez nich (lub pomoc w przygotowaniu) kostiumu dla
dziecka, uczestniczenie w roli widza w przedstawieniach, ćwiczenie z dzieckiem jego roli. Jednak są i tacy rodzice, którzy
czynnie angażują się w przedstawienia przygotowywane przez
dzieci poprzez wcielanie się w różne role czy też opracowywanie
oprawy muzycznej. Rodzice są też pierwszymi osobami, które
mogą i powinny wprowadzać dziecko w niezwykły świat teatru.
Odbywa się to poprzez zabieranie dzieci na przedstawienia.
W ramach edukacji teatralnej dzieci zapoznawane są także z pojęciami związanymi z teatrem. Do tworzywa teatralnego należą: reżyser, aktor, scenografia, publiczność teatralna,
słowo, muzyka, dźwięki niebędące słowem, czas, przestrzeń,
ruch sceniczny. To nauczyciele i rodzice zapoznają dzieci z tymi pojęciami, wprowadzając je w świat teatru.
y
y
y
y
y
y
y
y
y
y
y
Gellner D., Gellnerowa D., Teatrzyki na cztery pory roku,
WSzPWN, Warszawa 2015.
Jadych B.B., Cztery pory roku z teatrzykiem u boku. Scenariusze inscenizacji uroczystości przedszkolnych, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2011.
Jałowiec J., O Kraku i smoku. Teatr z łyżki, „Wychowanie
w Przedszkolu”, nr 8/2006.
Klimke S., Meyer M., Z Kacprem przez cały rok, Jedność,
Kielce 2002.
Kobus M., Kubat M., Trzebińska J., Wendland E., Wypuść
G., Program edukacji teatralnej dla dzieci 3–6-letnich. Jak
zainteresować teatrem dziecko w wieku przedszkolnym, Wydawnictwo „Iwanowski”.
Megrier D., Zabawy teatralne w przedszkolu, Wydawnictwo
Cyklady, Warszawa 2000.
Minczakiewicz E., Teatr z łyżki, „Wychowanie w Przedszkolu”, nr 6/2005.
Misiurka A., Zróbmy teatrzyk lalkowy, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991.
Należyty J. J., Tylko w przedszkolu. Zabawy teatralne, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2006.
Stójowa E., Przedszkolne teatrzyki, „Wychowanie w Przedszkolu”, nr 9/1998.
Szlendak D., Teatrzyki z poradami na spotkania z kłopotami.
Materiały pomocnicze dla nauczycieli przedszkoli i kształcenia
zintegrowanego, Wydawnictwo Aker, Toruń 2008.
3REDZP\VLÚZWHDWU
Przedstawienia tworzone przez dzieci muszą dawać im radość i satysfakcję. Nie można koncentrować się jedynie na
długich tekstach wygłaszanych przez dzieci często w dużym
stresie i bez większego zrozumienia celowości takich działań.
A może być inaczej – czy piękniej? Przed oczyma pojawiają
mi się trzylatki w prostych, stworzonych z bibuły strojach pisklątek (z promiennymi uśmiechami na buziach), prowadzone po scenie gęsiego przez mamę kurę, wykonujące proste
gesty do fragmentu muzyki klasycznej. Działania adekwatne
do wieku i możliwości dzieci, efektowne i dające najmłodszym szczęście z zabawy w teatr, które mogłam podziwiać
podczas Przeglądu Małych Form Teatralnych „Teatralka”
w Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu. W przedstawieniach
na scenie razem z przedszkolakami mogą występować także sami nauczyciele oraz rodzice dzieci. Należy pamiętać,
że w zabawie w teatr ograniczeniem jest tylko nasza wyobraźnia (i względy bezpieczeństwa).
:DUWRSU]HF]\WDÊF]\OLLQVSLUXMÈFHSXEOLNDFMH
Magdalena Christ – magister pedagogiki o specjalności zintegrowana edu-
Na polskim rynku wydawniczym pojawiło się wiele publikacji książkowych, a także artykułów, które podpowiadają
i inspirują do realizacji edukacji teatralnej. Wśród nich można wymienić np.:
y
Furl E., Teatr w przedszkolu i świetlicy. Od pierwszego pomysłu do przedstawienia, Jedność, Kielce 2004.
58
kacja wczesnoszkolna i wychowanie przedszkolne, doktor nauk społecznych
w zakresie pedagogiki, adiunkt w Katedrze Pedagogiki Wczesnoszkolnej
i Pedagogiki Mediów na Wydziale Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu
Śląskiego w Katowicach oraz pedagog, terapeuta wczesnego wspomagania
rozwoju w Centrum Diagnostyki i Terapii „In Corpore” w Katowicach.
KWWSZZZPHWLVSOFRQWHQWYLHZGDWDGRVWÚSXU
MONITOR
DY R E K T O R A P R Z E D S Z KO L A
czerwiec 2016