Zakres prac termomodernizacyjnych w

EKSPLOATACJA I MODERNIZAC J A
Zakres prac termomodernizacyjnych
w obiektach historycznych (cz. II)
Dr inż. arch. Maria Jaworska-Michałowska, Politechnika Krakowska
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
1. Wprowadzenie
48
Termomodernizacja jest to poprawienie istniejących cech technicznych budynku, które w efekcie
końcowym powinno zmniejszyć
ilość energii potrzebnej do ogrzewania oraz wysokość kosztów
związanych z utrzymaniem obiektu. Zakres prac termomodernizacyjnych obejmuje najczęściej
zmiany w strukturze budowlanej,
w systemach ogrzewania i wentylacji oraz w instalacjach ciepłej wody użytkowej. Zadaniem
termomodernizacji jest nie tylko
zmniejszenie strat ciepła i kosztów
ogrzewania, ale również poprawa
warunków użytkowania pomieszczeń w budynku oraz ochrona
środowiska przyrodniczego [1].
W pracach termomodernizacyjnych przeprowadzanych w obiektach historycznych należy pamiętać o indywidualnym podejściu
do każdego budynku, przeanalizowaniu jego problemu. Inną wartość posiadają obiekty zlokalizowane w tkance miejskiej (np. tylne
elewacje i oficyny w zabudowie
XIX-wiecznej), a inną obiekty
o wysokiej randze artystycznej
i historycznej. Dopuszczalność
rozwiązań w jednym zabytku nie przesądza o słuszności
zastosowania tych samych zasad
w innym [1].
Należy wziąć pod uwagę, że przy
obecnym tempie rozwoju technologii, nawet najnowocześniejsze
metody dociepleń mogą w krótkim
czasie zostać zastąpione nowymi. Z tego powodu docieplenia
nie można wykonywać kosztem
substancji zabytkowej, której wartość rośnie z upływem czasu.
Projektanci powinni wyzbyć się
schematów projektowych, funkcjonujących w budownictwie
współczesnym. Ponieważ Polska
Norma opiera się w obliczeniach
na rocznym bilansie zużytej energii, można podjąć się, w przypadku
obiektów o wysokiej randze konserwatorskiej, innych rozwiązań.
Ponadnormatywne docieplenie
stropów lub sklepień nad najwyższą użytkową kondygnacją, przez
które uchodzi większość ciepła,
a które najłatwiej zaizolować bez
kolizji z wymaganiami konserwatorskimi, może wyrównać bilans
cieplny obiektu. Należy również
uwzględnić, w zakresie przewidywanych prac, osuszenie przegród.
Często obiekty stare pozbawione są hydroizolacji, współcześnie
rozumianej. Osuszając mury i odcinając je od wpływu wody, poprawia
się równocześnie ich właściwości
termoizolacyjne i parametry mikroklimatu we wnętrzu. Kamień jako
materiał konstrukcyjny o zwartej,
drobnokrystalicznej budowie, chłonie wodę w niewielkich ilościach.
Mury te są nasączane wodą z zaprawy. Znaczna jednak część materiałów budowlanych (np. cegła
ceramiczna, wapienno-piaskowa,
gipsy, zaprawy) ma budowę porowatą. Materiały te zmieniają właściwości pod wpływem wody, która
może wypełnić całkowicie lub
częściowo pory. Tracą wówczas
również dobre parametry termoizolacyjne. Następuje wzrost przewodności cieplnej zawilgoconego
materiału w stosunku do suchego,
ponieważ woda o przewodności
cieplnej około 0,6 W/(m2K) „zastępuje” powietrze o przewodności
około 0,02 W/(m2K) [3].
2. Wybrane przykłady docieplenia ścian o zabytkowej konstrukcji
2.1. Docieplenie ścian w konstrukcji o szkielecie drewnianym
W celu podjęcia działań jak najbardziej optymalnych w dziedzinie termomodernizacji budynków
istniejących, stosuje się docieplenie i uszczelnienie zewnętrznych
przegród budowlanych. Zgodnie
z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z 12
kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690
z póź. zm. z 15 czerwca 2002 r.),
grubość izolacji powinna wynikać z wymaganego przepisami
wskaźnika sezonowego zapotrzebowania na ciepło E0 lub współczynnika przenikania ciepła Umax.
Obok izolacyjności cieplnej, określonej maksymalną wartością
współczynnika przenikania ciepła
U, obowiązkowe jest spełnienie
wymagań dotyczących uniknięcia kondensacji powierzchniowej,
zawilgocenia wewnątrz przegrody
i ryzyka rozwoju pleśni (§ 322.1).
W odniesieniu do budynków mieszkalnych i zamieszkania zbiorowego podano wartości graniczne
E0 wskaźnika sezonowego zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania. Dopuszczono w odniesieniu do budynków mieszkalnych
w zabudowie jednorodzinnej alternatywne sprawdzenie wymagań,
z użyciem maksymalnych wartości
współczynnika Umax. Wymagania
izolacyjności cieplnej dla ścian
budynków mieszkalnych w zabudowie jednorodzinnej, obiektów
PRZEGLĄD BUDOWLANY 12/2007
E KS P LO ATA CJA I MODERNIZACJA
Tabela 1. Wartości współczynnika przenikania ciepła przez przegrody budowlane Umax wg Polskiej Normy
Rodzaj ściany i temperatura
w pomieszczeniu
Wartość współczynnika przenikania ciepła
Umax [W/(m2K)]
budynek
budynek
budynek
użyteczności
jednorodzinny
produkcyjny
publicznej
przy tj>16°C
warstwowa
pełna
z otworami okiennymi i drzwiowymi
ze wspornikami balkonu przenikającymi ścianę
pozostałe
0,30
–
–
–
0,50
–
0,45
0,55
0,65
–
–
0,45
0,55
–
–
0,75; 0,90;
1,20
przy tj≤16°C
0,80
0,70
–
–
–
–
0,75
0,90
–
–
1,20
przy 8°C<tj≤16°C
• pełna
• z otworami okiennymi i drzwiowymi
przy tj≤8°C
użyteczności publicznej i produkcyjnych przedstawiono w tabeli 1.
Docieplenie ścian w budynkach
historycznych (o ile konserwator wyrazi zgodę na takie prace)
wykonuje się z reguły od zewnątrz,
poddaszy i dachów stromych od
wewnątrz, a stropodachów wentylowanych najczęściej stosując metodę wdmuchiwania warstwy granulatu materiału izolacyjnego [1].
W przypadku elewacji historycznych, np. o bogatym wystroju artystycznym, budynków wzniesionych w technologii szachulcowej,
czyli fasad o formie artystycznej
podlegającej ochronie konserwatorskiej, docieplenie od zewnątrz
jest najczęściej niemożliwe. W takich sytuacjach projektanci proponują wykonanie docieplenia
przegród od strony wewnętrznej.
Wówczas, oprócz wymagań dotyczących izolacyjności cieplnej
przegród, istotny jest wpływ zmiany struktury na warunki przepływu
ciepła i pary wodnej w jej wnętrzu,
przede wszystkim w miejscach
tzw. mostków cieplnych. Izolacja
umieszczona od wewnątrz może
spowodować zmniejszenie masy
termicznej całego obiektu, okresowe przemarzanie części nośnej
z możliwością kondensacji pary
wodnej wewnątrz przegrody oraz
pogorszenie warunków higienicz-
no-sanitarnych panujących w pomieszczeniu. Osiągnięcie współczynnika przenikania ciepła ściany
zgodnie z wymaganiami nie może
być celem nadrzędnym. W przypadku obiektów historycznych,
w tym zabytkowych, należy przede
wszystkim uniknąć procesów destrukcyjnych w przegrodzie, toteż
zapobiegnięcie korozji biologicznej
wydaje się problemem najważniejszym [1].
Przykładem indywidualnego rozwiązania prac termomodernizacyjnych, uwzględniającego ochronę
substancji zabytkowej i jej wartości artystycznej jest docieplenie budynku tzw. Leśniczówki,
dawnego folwarku przy zamku
Dunajec w Niedzicy [2]. Środkowa
część przyziemia budynku tzw.
Leśniczówki powstała na początku
XIX wieku.
Na przełomie wieków XIX i XX,
przyziemie przedłużono w konstrukcji murowanej w dwóch kierunkach, nadbudowując jednocześnie piętro z ryzalitem w konstrukcji
ryglowej, tj. drewnianego szkieletu
wypełnionego cegłą. Konstrukcja
i detal nawiązywały do budownictwa „kurortowego” tego czasu,
uwzględniającego wpływy tzw.
stylu tyrolskiego (np. wycinane
„laubzegą” nadokienniki). W latach
50. XX wieku rozebrano ryzalit,
PRZEG L Ą D B U D O W L A N Y 12/2007
Rys. 1. Projekt docieplenia muru
w tzw. Leśniczówce
tynkarskiej. Na podstawie zdjęć
i archiwalnej dokumentacji zaprojektowano odtworzenie ozdobnych
detali. Projekt został zaakceptowany przez władze konserwatorskie
i zrealizowany w 1998 roku. Jak
podają autorzy, przy zastosowaniu
płyt z wełny mineralnej o grubości
8 cm uzyskano współczynnik przenikania ciepła U=0,44 W/(m2K).
Dodatkowym czynnikiem poprawiającym komfort cieplny i zmniejszającym zużycie energii była wymiana starej stolarki na nową, z oszkleniem niskoemisyjnym, ze ścisłym
zachowaniem historycznej formy
„okna polskiego”. Dzięki mistrzostwu góralskich cieśli, deski warstwy osłonowej idealnie odtwarzają szkielet konstrukcyjny. Elementy
drewniane osłony zaimpregnowano środkami bio- i ogniochronnym.
Stolarkę zabezpieczono „drewnochronem” w kolorze odpowiadającym stolarce przyziemia. W polach
między deskami wykonano tynk
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
•
•
•
•
•
a piętro ocieplono płytami wiórowo-cementowymi i oszalowano
deskami, zmieniając tym samym
charakter budynku. Pod koniec lat
90., projektanci Stanisław Karczmarczyk i Piotr Stępień przystępując do remontu obiektu zaproponowali rozwiązanie polegające na
wymianie starej izolacji i zamontowaniu nowej, z wełny mineralnej.
Uwzględniono odtworzenie w warstwie osłonowej szkieletu drewnianego i tynku wypełniającego (rys. 1).
Deski powtarzające układ konstrukcji szkieletowej spełniają jednocześnie funkcję elementów dociskowych dla termoizolacji i siatki
49
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
EKSPLOATACJA I MODERNIZAC J A
50
z gotowej mieszanki charakterystycznej dla cienkowarstwowych
wypraw w systemie dociepleń,
lecz w kolorze i fakturze odpowiadającym tradycyjnym tynkom
wapiennym [2]. Opisane rozwiązanie, choć jest tylko kopią szkieletu
konstrukcyjnego, nie narusza substancji zabytkowej i jej estetycznego charakteru. Oryginalny szkielet wraz z wypełnieniem pozostał
pod ociepleniem. Deski warstwy
osłonowej mocowane są wkrętami.
Pogrubienie piętra przy wymiarach
rzutu 10x35 m, jest praktycznie
niezauważalne.
Przykład innego rozwiązania, który
należy również traktować jako
przypadek szczególny, a nie projekt modelowy, dotyczy docieplenia zabytkowego obiektu – Białego
Spichrza w Bydgoszczy (rys. 2).
Obiekt ten, pochodzący z XVIII
wieku, w latach 80. wyposażony został w instalację c.o. i pełni
funkcję muzeum. Ściany piwnic
o grubości 94 cm, zostały wymurowane z cegły ceramicznej pełnej oraz z nieociosanych głazów
kamiennych na zaprawie wapiennej. Wyprowadzone zostały ponad
teren w formie otaczającego budynek cokołu. Wokół budynku wykonano zamkniętą galerię stanowiącą
kanał dyfuzyjny, o poziomie dna
równym głębokości posadzki w
piwnicy. Ściany części nadziemnej
o konstrukcji tzw. szachulcowej,
wypełnione zostały cegłą pełną
o grubości 13 cm oraz otynkowane
od zewnątrz (1 cm). Od wewnątrz
zamontowano deskowanie na styki
i również wykończono ścianę tynkiem. Obiekt jest przekryty dachem
dwuspadowym o konstrukcji drewnianej [4].
Ocena termiczna przeprowadzona przez projektantów wykazała,
że współczynnik U dla ścian piwnic posiada wartość 0,71 W/(m2K),
a dla części nadziemnej − 1,52
W/(m2K). Zgodnie z normą PN-EN
ISO 6946, ściany zewnętrzne nadziemnej części w opisywanej konstrukcji można zakwalifikować jako
niejednorodne cieplnie [5]. Ściany
szachulcowe, nieszczelne i o małej
Rys. 2. Biały Spichrz w Bydgoszczy
– projekt docieplenia szachulcowej
konstrukcji ścian
izolacyjności, nie są w stanie utrzymać stabilnych parametrów powietrza wewnętrznego. Propozycja
projektantów polegała na wykorzystaniu konstrukcji nośnej dla
zastosowania od wewnątrz układu
warstwowego z pustką powietrzną dobrze wentylowaną i warstwą
osłonową z istniejącej ściany
zewnętrznej, przy jednoczesnym
uniknięciu mostków cieplnych.
Warunek zachowania zabytkowej
elewacji w stanie nienaruszonym,
został spełniony (rys. 2).
2.2. Docieplenie ścian murowanych z pustką powietrzną
W 1. połowie XX wieku zdawano
sobie sprawę z większości problemów związanych z nieodpowiednią
izolacyjnością przegród zewnętrznych. Z powodu braku dobrych
materiałów izolacyjnych, skupiano
się na wykonywaniu murów głównie z materiałów ceramicznych,
które gwarantowały polepszenie
parametrów cieplnych. Na wybrzeżu przed II wojną wybudowano
kompleks budynków ze ścianami
warstwowymi. W celu poprawy izo-
lacyjności przegród zewnętrznych
zastosowano pustkę powietrzną wynoszącą 5–7 cm (rys. 3).
Pod względem ochrony cieplnej,
zamknięta przestrzeń pomiędzy ścianami z cegły była równa
murowi o grubości 1/4–1/2 cegły.
Obecnie docieplenie takich murów
jest możliwe przez pneumatyczne wdmuchiwanie włókna celulozowego albo granulatów z wełny
mineralnej. W tym celu wykonuje
się otwory w zewnętrznej ścianie.
Włókno celulozowe (ekofiber) stosowane jest w budownictwie
europejskim od ponad 30 lat.
Produkowane jest z makulatury.
Celulozowe produkty termoizolacyjne zaliczane są do grupy materiałów trudnozapalnych, nierozprzestrzeniających ognia. Charakteryzują się stałością właściwości termoizolacyjnych. Przystosowując się do wahań temperatury powietrza i wilgotności,
zachowują właściwości termiczne
aż do wilgotności na poziomie
12%. Według badań przeprowadzonych przez Nordiska Ekofiber
Polska w budynkach wilgotność
materiału w warunkach normalnej
wilgotności powietrza 50% wynosi
ok. 5%, a przy nieprzyjaznej wil-
Rys. 3. Wiązania w murach z pustką
powietrzną
gotności powietrza w pomieszczeniach sięgającej 70−80% kształtuje się na poziomie 11%. Dobre
własności izolacji cieplnej uzyskuje
się dzięki dużej ilości powietrza
(70−80% objętości) zamkniętego
wewnątrz włókien oraz w przestrzeni międzywłóknowej. Dla większości wyrobów współczynnik
przewodzenia ciepła kształtuje się
PRZEGLĄD BUDOWLANY 12/2007
E KS P LO ATA CJA I MODERNIZACJA
na poziomie 0,037−0,043 W/(mK).
Dla porównania, współczynnik dla
wełny mineralnej λ=0,033−0,050
W/(mK). Pod tym względem jest
to więc materiał równorzędny.
3. Niekonwencjonalna ochrona cieplna ścian zewnętrznych
za pomocą transparentnej izolacji termicznej
4. Podsumowanie
Termomodernizacja obiektów wiąże
się często z godzeniem sprzecznych interesów, z jednej strony konserwatorskich, z drugiej ochrony
cieplnej obiektów. Zaspokojenie
w całości wszystkich potrzeb zwią-
Rys. 4. Obiekt historyczny z ociepleniem transparentnym w Freiburgu
(Niemcy)
PRZEG L Ą D B U D O W L A N Y 12/2007
zanych z oszczędnością energii w obiektach zabytkowych jest
trudne. Znalezienie kompromisu
pomiędzy postawionymi problemami energooszczędności i wymaganiami konserwatorskimi wydaje się
jednakże osiągalne i może pozytywnie wpłynąć na estetykę zmodernizowanych budynków. Nasuwa
się zatem kilka wniosków:
• Można przeprowadzać prace
termomodernizacyjne w obiektach,
w których technologia ta nie wchodzi w kolizję z wymaganiami konserwatorskimi. Warunek ten spełnia wiele budynków modernistycznych, wzniesionych w Polsce do
czasu II wojny światowej. Obiekty
te po przeprowadzonych pracach,
mogą być włączone w ciągłość
kultury i cykle natury.
• Stałe remonty są koniecznością w obiektach zabytkowych.
Przebudowa ich jest niejednokrotnie konieczna również ze względu
na ekonomię utrzymania. Struktura
budynków ulega dekapitalizacji
wraz z upływem czasu. Unowocześnienie rozwiązań następuje przeważnie wraz ze zmianą funkcji i przystosowaniem do nowych potrzeb.
Dla sprostania wymogom ekologii
następuje na przykład zmiana sposobu ogrzewania.
• Projektant może uwzględnić
w projekcie termomodernizacji
obiektów historycznych również
rozwiązania z grupy elementów:
pozyskujących promieniowanie słoneczne, magazynujących nadwyżki
ciepła, umożliwiających dystrybucję
ciepła w obiekcie, ochrony cieplnej
i ochrony przed przegrzaniem.
• Prace termomodernizacycyjne
wymagają opracowania projektów
przez zespół fachowców różnych
branż, również przez architektów
krajobrazu. Techniczna strona opracowań powinna uwzględniać wykorzystanie ekotechnologii i energii
odnawialnej.
• Efekt prac dociepleniowych jest
zależny od doboru materiału, prawidłowej jego grubości, systemu
docieplenia oraz dokładności wykonanych prac. Każdy obiekt posiada
inne parametry, dlatego architekt
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
Idea zastosowania promieniowania słonecznego do ogrzewania
znana była od najdawniejszych
lat, ale dopiero w latach 30. XX
wieku doczekała się praktycznej realizacji, aczkolwiek jeszcze
wyłącznie ze względów estetycznych. W Chicago, projektanci bracia Keck zaprojektowali obiekt tzw.
Cristal House, który dzięki dużym
taflom szklanym, przepuszczającym promieniowanie słoneczne,
stał się pierwszym budynkiem, który
zapoczątkował badania nad możliwością wykorzystania energii słonecznej w budownictwie. Zasoby
energii promieniowania słonecznego są praktycznie niewyczerpalne, a nowe technologie i metody
umożliwiają efektywne jej wykorzystanie. Rozwiązaniem stosunkowo prostym, który może poprawić
bilans cieplny budynku jest również
możliwość zastosowania materiałów transparentnych do izolacji
cieplnej ścian kolektorowo-akumulacyjnych. Mury te są południowymi przegrodami zewnętrznymi,
umieszczonymi za przezroczystą
osłoną ochronną lub oszkloną
przestrzenią buforową. Izolacja
taka gwarantuje znaczne zwiększenie efektywności systemu pasywnego ogrzewania słonecznego.
Najlepsze wykorzystanie jej osiąga
się tam, gdzie promieniowanie słoneczne jest największe, tj. od strony południowej. W celu ochrony
fasady przed przegrzaniem należy
zastosować zabezpieczenia w postaci np. żaluzji, rolet, markiz, wysuniętych elementów elewacji, dachu. Ocieplenie składa się zwykle
z trzech warstw. Warstwa zewnętrzna chroni materiał izolacyjny przed
uszkodzeniami. Oferowane są sys-
temy z szybą ze szkła hartowanego lub przezroczystym tynkiem
szklanym. Izolacja pokryta tynkiem
nie wymaga dodatkowych osłon.
Samą termoizolację stanowią
np. płyty złożone z drobnych rurek
średnicy kilku milimetrów, wypełnione powietrzem. Zimą promienie słoneczne wnikają do wnętrza
rurek, a zawarte w nich powietrze
pełni rolę izolacji cieplnej. Warstwą
absorbującą promienie świetlne
może być w zależności od systemu
np. powierzchnia kleju zabarwionego na ciemno, płyty metalowe
lub włóknocementowe (bezazbestowe).
Wykorzystanie materiałów transparentnych do izolacji cieplnej
gwarantuje zwiększenie efektywności energetycznej systemu
pasywnego ogrzewania słonecznego. W budownictwie na przykład jednorodzinnym zyski ciepła mogą sięgać 200 kW/m2 [7].
Izolacje transparentne stosuje się
w Europie Zachodniej również
do ocieplenia istniejących budynków (rys. 4). Pomimo wielu zalet
systemy izolacji transparentnych
nie są jeszcze w Polsce popularne.
Przeszkodą w ich rozpowszechnianiu jest wciąż wysoka cena.
51
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
EKSPLOATACJA I MODERNIZAC J A
powinien rozpatrywać problemy
każdorazowo indywidualnie.
• W poszukiwaniu optymalnego
rozwiązania należy wziąć pod uwagę
względy estetyczne, techniczne,
koszty prac i wpływ ich na późniejsze opłaty związane z ogrzewaniem. Zużycie energii cieplnej zależy od systemu grzewczego oraz
od właściwości termoizolacyjnych
budynku, które wynikają z rozwiązań architektoniczno-budowlanych.
• W obiektach, w których nie będzie
mógł być zastosowany bezspoinowy system ociepleń, można
zaproponować inne nowe technologie, które poprawią bilans cieplny. Należy pamiętać, że ocieplenie
budynków od wewnątrz, możliwe
do zaprojektowania w niektórych
przypadkach, nie jest zgodne
z zasadami fizyki budowli.
• W przypadku obiektów zabytkowych, najważniejszym celem jest
uniknięcie procesów destrukcyjnych spowodowanych np. zmianą sposobu użytkowania, dlatego
wymagania uniknięcia korozji biologicznej często mogą być w takich
sytuacjach nadrzędne wobec związanych z oszczędnością energii.
• Stan elewacji powinien być
szczegółowo studiowany, a stare
mury poddane m.in. uzupełnieniom, naprawom, nasączaniem
preparatami. W tym celu należy
dokonać analiz konstrukcyjnych
i badań laboratoryjnych stosowanych materiałów budowlanych.
• Wymaganiem efektywności termomodernizacji jest jej kompleksowość, obejmująca nie tylko
budynek, ale także wyposażające go instalacje i systemy zaopatrzenia budynku w ciepło. Często
przeprowadza się tylko docieplanie budynków, natomiast przystosowanie instalacji do nowych
potrzeb, a także opomiarowanie
jej i wyposażenie źródeł ciepła
w automatykę realizowane jest
tylko w niewielu obiektach. Efekty
takich działań nie powodują obniżenia wskaźnika zapotrzebowania
energii cieplnej do ogrzania 1 m2
powierzchni użytkowej budynku,
a jedynie poprawiają warunki temperaturowe w pomieszczeniach
i likwidują ewentualne efekty przemarzania ścian.
BIBLIOGRAFIA
[1] Jaworska-Michałowska M., Wpływ termomodernizacji na architekturę obiektów
zabytkowych. Praca doktorska, Politechnika
Krakowska, 2006, s. 64–65
[2] Stępień P., Nietypowe ocieplenie
„RYGLÓWKI”. Niedzicka „Leśniczówka”.
Renowacje 1999, nr 5, s. 44–45
[3] Pogorzelski J. A., Stan wilgotnościowy przegród budowlanych (1). Materiały
Budowlane, 2001, nr 4, s. 63–66
[4] Wesołowska M., Hołownia P., Niektóre
problemy adaptacji budynków zabytkowych na przykładzie spichrzów na Wyspie
Młyńskiej w Bydgoszczy. Budownictwo
Ogólne. Zagadnienia konstrukcyjne, materiałowe i cieplno-wilgotnościowe w budownictwie. Wydawnictwo Uczelniane Akademii
Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy, 2005,
s. 343–349
[5] PN-EN ISO 6946:1999.Komponenty
budowlane i elementy budynku, Opór cieplny
i współczynnik przenikania ciepła. Metoda
obliczenia
[6] Żenczykowski W., Budownictwo Ogólne
Tom II, Konstrukcje i wznoszenie murów
i sklepień, Budownictwo i Architektura,
Warszawa, 1954, s. 249
[7] Dutko K., Izolacje transparentne w systemie pasywnego ogrzewania słonecznego,
Izolacje, 2004, nr 1, s. 28–32
GRODZICE WINYLOWE
wieloletnie, ekologiczne, tanie rozwiązanie
nie wymagające konserwacji
S. i A. Pietrucha Sp. z o.o.
ul. Szkolna 29, 95-054 Ksawerów
tel. (+48) 42 212 84 84
fax (+48) 42 212 84 87
www. grodzice.com
52
PRZEGLĄD BUDOWLANY 12/2007