historia - WYDAWNICTWO REA

Pawe³ Koz³owski
Wies³aw Zdziabek
HISTORIA
PORADNIK METODYCZNY
dla nauczyciela
w dwuletnim
uzupełniającym
liceum
ogólnokształcącym
oraz w trzyletnim
technikum
uzupełniającym
po zasadniczej
szkole zawodowej
Projekt okładki:
Joanna Plakiewicz
Redaktor prowadzący:
Danuta Samek
ISBN 978-83-7141-692-2
© Wydawnictwo REA s.j., Warszawa 2006
Wydawnictwo REA s.j.
01-217 Warszawa, ul. Kolejowa 9/11
tel./fax: 022 632-21-15, 022 631-94-23
http://www.rea-sj.pl
e-mail: [email protected]
Skład:
HAPPY Studio DTP
Wszystkie prawa zastrzeżone. Zakaz publikowania bez zgody Wydawcy zarówno
całości, jak i fragmentów bez względu na technikę reprodukcji.
Spis treści
1. Wstęp ...................................................................................................... 5
2. Rozkład materiału - wykaz tematów .......................................................... 7
3. Rozkład treści nauczania – plan wynikowy ............................................... 10
4. Przykładowe scenariusze lekcji powtórzeniowych ...................................... 48
5. Testy sprawdzające postępy uczniów ........................................................ 81
6. Przedmiotowy regulamin oceniania ....................................................... 127
7. Proponowana literatura ........................................................................ 135
8. Wydawnictwa źródłowe ......................................................................... 157
Wstęp
Szanowni Państwo,
prezentujemy państwu Poradnik dla nauczyciela, który jest uzupełnieniem pakietu dydaktycznego do nauczania historii w dwuletnim uzupełniającym liceum ogólnokształcącym oraz trzyletnim technikum uzupełniającym po zasadniczej szkole
zawodowej (Program nauczania, numer dopuszczenia DKOS-5002-64/04; Podręcznik autorstwa Pawła Kozłowskiego, Mariusza Menza i Wiesława Zdziabka).
Poradnik zawiera: wykaz tematów, rozkład treści nauczania – plan wynikowy, przykładowe scenariusze lekcji powtórzeniowych, testy sprawdzające postępy
uczniów, przedmiotowy regulamin oceniania oraz proponowaną literaturę (bibliografię wydawnictw źródłowych, bibliografię artykułów popularnonaukowych).
Ze szczególną starannością przygotowaliśmy szczegółowy rozkład materiału.
Zawiera on spis tematów i plan wynikowy (przyporządkowane konkretnym jednostkom lekcyjnym osiągnięcia ucznia - podstawowe i ponadpodstawowe - oraz
metody ich osiągania). Ponadto zamieściliśmy w nim wykaz najważniejszych pojęć, dat i nazwisk postaci historycznych.
Nowoczesny sposób nauczania historii wymaga częstego odwoływania się do
materiału źródłowego. Przedstawione w podręczniku źródła historyczne są bardzo
reprezentatywne, ale ze względu na objętość podręcznika – ich ilość jest ograniczona. Stąd bardzo bogata bibliografia wydawnictw źródłowych w niniejszym wydaniu
Poradnika. Bibliografia przygotowana została z myślą o potrzebach dydaktyki i zawiera niezbędne przypisy i komentarze historyczne.
Od lat dostrzegamy niepokojące zmniejszanie się czytelnictwa w Polsce. Ze
wszech miar warto przeciwdziałać temu zjawisku. Dlatego m.in. przygotowaliśmy bibliografię artykułów z popularnonaukowego miesięcznika „Mówią wieki”
(bibliografia wydawnictw zwartych jest powszechnie dostępna, np. jako załącznik
do regulaminu Olimpiady Historycznej). Materiały bibliograficzne dobraliśmy do
każdego rozdziału podręcznika - zgodne z jego treścią.
Wyrażamy nadzieję, że konsekwentne zachęcanie uczniów do czytania (zwłaszcza krótkich tekstów popularnonaukowych, związanych z tematem lekcji) przyniesie wzrost zainteresowania książką, w tym poświęconej historii.
W Poradniku zamieściliśmy trzy testy i trzy zestawy ćwiczeń źródłowych, których zakres treściowy odpowiada sześciu rozdziałom podręcznika. Testy wzorowane są na arkuszu pierwszym a ćwiczenia źródłowe na arkuszu drugim nowego
egzaminu maturalnego.
5
Ilość zadań dostosowana jest do czasu trwania jednostki lekcyjnej. Niektóre
z zadań są tak skonstruowane, aby łączyły treści zawarte w programie liceum
i technikum uzupełniającego z treściami przyswojonymi w szkole zawodowej.
Mogą być wykorzystane jako sprawdziany lub jako materiał pomocniczy do lekcji
powtórzeniowych. Do każdego rozdziału podręcznika przygotowaliśmy również
propozycje lekcji powtórzeniowych w postaci scenariuszy lekcji wraz z oprawą dydaktyczną.
Uzupełnieniem Poradnika jest przykład przedmiotowego regulaminu oceniania. Regulamin ten opiera się na systemie ocen ważonych i odzwierciedla wyniki
kilkuletnich eksperymentów. Jest jednak ściśle związany z konkretnym sposobem
prowadzenia zajęć. Nauczyciel, który chciałby skorzystać z doświadczeń autorów,
powinien dokładnie ten regulamin przestudiować, a następnie wprowadzić zmiany, dostosowujące tryb oceniania do indywidualnego warsztatu pracy i potrzeb
edukacyjnych jego podopiecznych.
Autorzy
6
Rozkład materiału – wykaz tematów
Starożytność:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Wprowadzenie do metodologii historii.
Specyfika cywilizacji Bliskiego Wschodu.
Struktury społeczne i polityczne państw Bliskiego Wschodu.
*Specyfika i warunki rozwoju gospodarek Grecji i Rzymu.
*Od monarchii przez republikę do monarchii. Ewolucja ustrojów
politycznych antyku.
*Wojny obronne i zaborcze w świecie antycznym.
*Twórcze naśladownictwo i nowatorstwo – kształtowanie się cywilizacji
antycznej.
Chrześcijaństwo a inne religie starożytności.
Podsumowanie.
Sprawdzian.
Wieki średnie:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Kształtowanie się zrębów Europy.
Feudalizm a system lenny.
Cesarstwo i papiestwo w walce o Dominium Mundi.
Kryzysy religijne i polityczne w średniowieczu.
*Początki Polski.
Polska między jednością a rozbiciem.
*Od rozbicia do zjednoczenia. Polska w XII – XIV wieku.
Znaczenie unii w dziejach Polski średniowiecznej.
*Jagiellonowie wobec wyzwań epoki.
Wojskowość i wojny średniowiecza.
*Kultura średniowieczna jako odzwierciedlenie światopoglądu
chrześcijańskiego.
12. Podsumowanie.
13. Sprawdzian.
Czasy nowożytne:
1. Poszerzanie horyzontu geograficznego na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych.
2. Dualizm w rozwoju społeczno-gospodarczym Europy.
3. Humanizm a odrodzenie.
7
4. *W poszukiwaniu nowej duchowości – reformacja a reforma Kościoła
katolickiego.
5. Mapa polityczna nowożytnej Europy.
6. Rzeczpospolita Obojga Narodów.
7. Znaczenie wojen XVII wieku w historii Polski.
8. Człowiek baroku.
9. Kryzys Rzeczypospolitej w XVIII wieku.
10. Wzrost znaczenia sąsiadów Polski w XVIII wieku.
11. Upadek państwa polskiego.
12. Oświecenie i klasycyzm.
13. *Rewolucje i ich znaczenie w dziejach nowożytnego świata.
14. *Europa w okresie przewagi francuskiej za czasów Napoleona.
15. Podsumowanie.
16. Sprawdzian.
Świat w XIX wieku:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
System wiedeński w Europie i jego funkcjonowanie.
Zmiany gospodarczo-społeczne w XIX wieku.
Stare i nowe idee.
*Praca organiczna i działalność spiskowo-powstańcza w dziejach narodu
polskiego w XIX wieku.
*Zmiany polityczne na świecie w II połowie XIX wieku.
Wpływ przemian ustrojowych w drugiej połowie XIX wieku na rozwój
form aktywności społecznej.
*Wizje państwa i społeczeństwa w programach polskich partii politycznych.
Kultura europejska XIX wieku.
Podsumowanie.
Sprawdzian.
Świat w okresie konfliktów globalnych:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
8
*Znaczenie I wojny światowej w dziejach Europy i świata.
*Odbudowa Polski po I wojnie światowej.
Problemy gospodarcze dwudziestolecia międzywojennego.
Agresywna polityka państw totalitarnych w dwudziestoleciu
międzywojennym.
*Druga wojna światowa.
Polityka okupantów podczas wojny.
Społeczeństwo polskie wobec okupacji.
Walka o kształt ustrojowy Polski.
Podsumowanie.
Sprawdzian.
Świat po II wojnie światowej:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
*System jałtańsko-poczdamski na świecie po II wojnie światowej.
Europa na drodze ku integracji.
Budowa systemu komunistycznego w Polsce po II wojnie światowej.
*Kryzysy społeczno-gospodarcze i polityczne w PRL.
Znaczenie polskiej rewolucji „Solidarność”.
Kultura po II wojnie światowej.
Podsumowanie.
Sprawdzian.
* - tematy przeznaczone do realizacji w ciągu dwóch godzin lekcyjnych
9
Numer lekcji
1
Dział
STAROŻYTNOŚĆ
1
Wykład,
rozmowa
nauczająca;
Podręcznik,
tablica ścienna,
przykładowe
źródła
historyczne
(różne
przedmioty
znajdujące się
w klasie).
Historia jako
nauka.
Nauki
pomocnicze
historii,
Periodyzacja.
Źródła
historyczne.
Proponowane
metody.
Środki
dydaktyczne
Wprowadzenie
do metodologii
historii.
Temat.
Główne
zagadnienia
– wyjaśnia terminy historyczne P lub
PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia zakres zainteresowań
historii jako nauki – P,
– klasyfikuje źródła historyczne – P,
– sprawnie posługuje się chronologią
– P,
– przedstawia periodyzację – P,
– wskazuje na możliwe cezury
miedzy epokami – PP,
– wyjaśnia znaczenie narodzin
Chrystusa dla naszej chronologii
– P,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie:
Cycerona, Tukidydesa – PP.
Osiągnięcia ucznia (na poziomie
podstawowym – P, na poziomie
ponadpodstawowym – PP);
Po zajęciach uczeń:
Rozkład treści nauczania – plan wynikowy
Liczba godzin
10
Jezus Chrystus – P, Mahomet,
Cycero, Tukidydes – PP.
753 r. p.n.e., 476 r., 622 r., 1453 r.,
1492 r., 1918 r., 1945 r. – PP;
historia, źródło historyczne,
chronologia, cezura, periodyzacja,
archeologia, paleolit, neolit,
prahistoria – P,
dyplomatyka, genealogia,
heraldyka, numizmatyka,
paleografia, sfragistyka, hidżra – PP;
Terminy historyczne. Daty. Postaci
(P lub PP)
11
2
1
Wpływ
warunków
naturalnych
na życie ludzi
w krajach
Bliskiego
Wschodu.
Osiągnięcia
cywilizacyjne.
Problem
przenikania się
cywilizacji.
Specyfika
cywilizacji
Bliskiego
Wschodu.
Podręcznik
(narracja
odautorska,
mapy,
ikonografia,
źródła), mapy
ścienne, arkusze
papieru.
Rozmowa
nauczająca,
zajęcia
w grupach,
praca pod
kierunkiem;
– wyjaśnia terminy historyczne P lub
PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie:
Mojżesza, Hammurabiego
i Herodota – PP,
– wyjaśnia znaczenie rewolucji
neolitycznej – P,
– odczytuje informacje z mapy
fizycznej oraz z ikonografii – P,
– wnioskuje na podstawie mapy
– PP,
– formułuje hipotezy dotyczące
wpływu środowiska geograficznego
na życie ludzi – PP,
– omawia osiągnięcia cywilizacyjne
ludów Bliskiego Wschodu – P,
– klasyfikuje osiągnięcia
cywilizacyjne (na duchowe
i materialne) – PP.
Sumerowie, Mojżesz – P;
Hammurabi, Herodot – PP.
rewolucja neolityczna, pismo
piktograficzne, pismo klinowe,
hieroglify, Dekalog, Biblia,
astrologia, alfabet, system
irygacyjny, – P;
kanon, Talmud,
Pięcioksiąg Mojżeszowy, kodeks,
zikkurat – PP;
12
1
2
3
4
Specyfika
i warunki
rozwoju
gospodarek
Grecji i Rzymu.
Społeczeństwa
Bliskiego
Wschodu.
Geneza
i funkcjonowanie
państw.
Monarchia
despotyczna.
Struktury
społeczne
i polityczne
państw Bliskiego
Wschodu.
praca z mapą,
wykład
praca
w grupach /
prezentacja
przygotowanych
zagadnień
Podręcznik
(narracja
odautorska,
mapy,
ikonografia,
źródła), mapy
ścienne.
Wykład,
rozmowa
nauczająca;
– wyjaśnia terminy historyczne P lub
PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– porównuje ww. gospodarki – PP,
– wyjaśnia terminy historyczne P lub
PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– PP,
– omawia strukturę społeczną
państw starożytnego Wschodu – P,
– omawia cechy charakterystyczne
gospodarek państw Bliskiego
Wschodu – P,
– wyjaśnia genezę państwa – PP,
– charakteryzuje monarchię
despotyczną typu wschodniego – P,
– charakteryzuje położenie jednostki
wobec władzy w poszczególnych
państwach Bliskiego Wschodu
– PP,
– korzysta z różnych źródeł
informacji –P,
– odtwarza strukturę społeczną
Babilonii na podstawie Kodeksu
Hammurabiego – PP.
wychowanie spartańskie,
patrycjusze, plebejusze, proletariat,
gladiator, – P
heloci, periojkowie, system
klientalny, popularowie, optymaci,
dekurion, kolon, latyfundium – PP;
Spartakus – P;
Hammurabi – PP.
faraon, monarchia despotyczna,
niewolnictwo – P;
wezyr, monarcha – PP;
13
5
2
Formy polis.
Monarchia
Aleksandra
Wielkiego.
Republika
i cesarstwo
w Rzymie.
Od monarchii
przez republikę
do monarchii.
Wpływ
warunków
naturalnych
na gospodarkę
i życie ludzi
w Helladzie
i Italii.
Konflikty
społeczne.
Ewolucja form
niewolnictwa.
podręcznik,
mapa, tablica
ścienna,
arkusze
papieru / rzutnik
optyczny lub
multimedialny.
wykład,
praca
w grupach,
praca pod
kierunkiem;
podręcznik,
mapa, tablica
ścienna,
arkusze papieru
/ rzutnik
optyczny lub
multimedialny.
dotyczących
form
niewolnictwa;
– wyjaśnia terminy historyczne P lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– charakteryzuje podstawowe formy
ustrojowe Grecji i Rzymu – P,
– porównuje i ocenia formy ustrojowe
świata antycznego – PP,
– ukazuje ewolucję ustroju
politycznego Aten oraz Rzymu – PP,
– charakteryzuje położenie jednostki
wobec władzy w poszczególnych
typach państwa – PP,
– korzysta z różnych źródeł informacji
– P.
– charakteryzuje położenie
niewolników – P,
– przedstawia ewolucję niewolnictwa
w starożytności –PP,
– omawia cechy charakterystyczne
gospodarek Grecji i Rzymu – P,
– omawia strukturę społeczną Grecji
i Rzymu – P,
– wyjaśnia genezę i przedstawia
charakter typowych dla epoki
starożytnej konfliktów społecznych:
niewolnicy i ich posiadacze; drobni
rolnicy i wielcy posiadacze ziemi – PP.
Perykles, Aleksander Wielki, Cezar,
Oktawian August, Teodozjusz Wielki
– P;
Filip II Macedoński , Tarkwiniusz
Pyszny, Mariusz, Dioklecjan – PP.
753 r. p.n.e. – P;
509 r. p.n.e., 338 r. p.n.e.,
27 r. p.n.e. – PP;
polis, monarchia, oligarchia,
obywatel, zgromadzenie ludowe,
ostracyzm, konsul, dyktator, senat,
republika, cesarstwo, cesarz,
prowincja, – P;
tyrania, metojkowie, geruzja, efor,
archont, areopag, Rada Pięciuset,
demagog, kolegialność, trybun
ludowy, pretor, cenzor, pryncypat,
dominat, diecezja, pretorianie – PP;
Solon, Klejstenes, Grakchowie – PP.
14
6
2
Wojskowość
– uzbrojenie
i taktyka jako
pochodna
rozwoju
cywilizacyjnego.
Wybrane
konflikty
(zmagania
grecko-perskie,
podboje
Aleksandra
Wielkiego,
rozwój
Imperium
Rzymskiego,
upadek Rzymu).
Wojny obronne
i zaborcze
w świecie
antycznym.
podręcznik,
mapa, tablica
ścienna, arkusze
papieru / rzutnik
optyczny lub
multimedialny,
Encyklopedia
Kultur
Starożytnych.
Grecja,
Optimus Pascal
Multimedia
S.A. 2000 oraz
Encyklopedia
Kultur
starożytnych
– Rzym,
Optimus Pascal
Multimedia SA.
2001.
praca z mapą,
wykład,
praca
w grupach /
prezentacja
przygotowanych
zagadnień,
dotyczących
uzbrojenia
i wojowania;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia organizację i uzbrojenie
armii greckiej oraz rzymskiej – P,
– porównuje walory bojowe obu
armii – PP,
– wyjaśnia przyczyny najważniejszych
konfliktów zbrojnych – PP,
– rekonstruuje na podstawie mapy
przebieg konfliktów persko–
greckich i rzymsko–kartagińskich
– P,
– wyjaśnia znaczenie wojen unickich
dla dziejów Rzymu – PP,
– przedstawia na mapie etapy
rozwoju Imperium Rzymskiego – P,
– wyjaśnia przyczyny upadku
Cesarstwa Zachodnio–Rzymskiego
– P,
– przedstawia uprzednio
przygotowaną prezentację (np.
multimedialną), dotyczącą
wojskowości Greków i Rzymian
– PP.
Aleksander Wielki, Oktawian
August, – P
Filip II, Mariusz, – PP.
476 r. p.n.e.
490 r. p.n.e., 480 r. p.n.e.,
334–323 r. p.n.e.,
264–146 r. p.n.e. – PP;
hoplita, falanga, legion, szyk
manipularny, barbarzyńcy – P;
triera – PP;
15
7
2
Wpływ
cywilizacji
Bliskiego
Wschodu.
Kultura
helleńska,
kultura
hellenistyczna.
Kultura
starożytnego
Rzymu i ich
związek z innymi
cywilizacjami.
Twórcze
naśladownictwo
i nowatorstwo
– kształtowanie
się cywilizacji
antycznej.
podręcznik,
mapa, tablica
ścienna, arkusze
papieru / rzutnik
optyczny lub
multimedialny,
Encyklopedia
Kultur
Starożytnych.
Grecja,
Optimus Pascal
Multimedia
S.A. 2000 oraz
Encyklopedia
Kultur
starożytnych
– Rzym,
Optimus Pascal
Multimedia SA.
2001.
wykład,
praca
w grupach /
prezentacja
przygotowanych
zagadnień,
dotyczących
osiągnięć
cywilizacyjnych
antyku;
– wyjaśnia terminy historyczne P lub
PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia cechy charakterystyczne
kultury Grecji i Rzymu oraz ich
sztandarowe dzieła – P,
– wykazuje zależności między kulturą
rzymską a kulturą grecką oraz
zachodzące między nimi różnice
– PP,
– wyjaśnia na czym polega
synkretyzm kultury hellenistycznej
– PP,
– charakteryzuje porządki
architektoniczne na podstawie
zamieszczonego schematu – P,
– rozpoznaje porządki
architektoniczne
w prezentowanych ilustracjach – P,
– omawia poglądy wybranych
filozofów – P,
– porównuje poglądy etyczne
różnych szkół filozoficznych – PP.
Homer, Safona, Sofokles, Herodot,
Tukidydes, Tacyt, Platon, Wergiliusz,
Horacy, Sokrates, Arystoteles,
Fidiasz – P;
Ajschylos, Eurypides, Owidiusz,
Pindar z Teb, Ksenofont, Tytus
Liwiusz, Demokryt z Abdery,
Diogenes z Synopy, Epikur, Poliklet,
Myron, Euklides, Ptolemeusz,
Arystarch, Archimedes, Swetoniusz,
– PP.
776 r. p.n.e. – P;
kultura helleńska, kultura
hellenistyczna, historiografia,
dramat, tragedia, komedia,
filozofia, etyka, zasada środka,
porządek architektoniczny, system
heliocentryczny, prawo – P;
cynizm, stoicyzm, epikureizm,
system geocentryczny, weryzm,
jurysprudencja – PP;
16
1
1
1
8
9
10
Sprawdzian.
Podsumowanie.
Życie codzienne
w antyku.
Charakterystyka
politeistycznych
religii Wschodu
i świata
antycznego.
Judaizm
i chrześcijaństwo
jako religie
monoteistyczne.
Chrześcijaństwo
a inne religie
starożytności.
plakaty,
foliogramy,
prezentacje
multimedialne
metoda
projektu;
mapa,
podręcznik,
foliogramy
wykład,
prezentacja
wybranych
zagadnień
przygotowanych
na podstawie
literatury,
– omawia wybrane obyczaje Greków
i Rzymian – P,
– omawia warunki życia codziennego
– P,
– porównuje życie Hellena
i Rzymianina – PP,
– porównuje formy spędzania
wolnego czasu w obu cywilizacjach
– PP.
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– charakteryzuje podstawowe
założenia religijne Egipcjan,
Greków i Rzymian – P,
– wymienia imiona przykładowych
bogów egipskich, greckich
i rzymskich – P,
– wyjaśnia różnice między religiami
politeistycznymi a religiami
monoteistycznymi – P,
– omawia ewolucję wierzeń
rzymskich – PP,
– wyjaśnia uwarunkowania sukcesu
chrześcijaństwa – PP,
– uogólnia fakty prezentowane
w źródle Edykt mediolański – PP.
Jezus z Nazaretu, św. św. Piotr
i Paweł, Konstantyn Wielki – P;
Teodozjusz Wielki – PP.
1 r. (ok. 6–7 r.p.n.e.) – P;
313 r. – PP;
politeizm, monoteizm, judaizm,
dekalog, Biblia, chrześcijaństwo,
apostoł, biskup, diecezja – P;
antropomorfizm, zoomorfizm,
liturgia, patriarcha – PP;
17
ŚREDNIOWIECZE
11
1
Trzy kręgi
cywilizacyjne
i ich stosunek
do antyku
(państwa
barbarzyńskie,
Arabowie,
Bizancjum).
Cywilizacyjna
rola Kościoła
w pierwszych
wiekach
średniowiecza.
Kształtowanie
się zrębów
Europy na
gruzach
Imperium
Rzymskiego.
podręcznik,
mapa,
foliogramy
wykład
wprowadzający,
praca z mapą;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia lokalizację, znaczenie
oraz cechy charakterystyczne
dla trzech ośrodków Europy
wczesnośredniowiecznej – P,
– rekonstruuje na podstawie mapy
rozwój imperium arabskiego,
rozwój terytorialny i rozpad
państwa Franków – P,
– wyjaśnia znaczenie ośrodków
Europy wczesnośredniowiecznej
– PP,
– omawia rolę Kościoła we
wczesnym średniowieczu – P,
– ocenia rolę Kościoła
w kształtowaniu się
średniowiecznej Europy – PP,
– wyjaśnia znaczenie monarchii
karolińskiej dla dalszych dziejów
Europy – PP,
– porównuje trzy kręgi cywilizacyjne
– PP.
Justynian Wielki, Mahomet,
Karol Wielki – P;
Chlodwig, Pepin Krótki (Mały).
Otto I – PP.
622 r., 843 r., 1054 r. – P;
496 r, 962 r. – PP;
kodyfikacja, katolicyzm,
prawosławie, Koran, monarchia
patrymonialna, hrabia, hrabstwo
– P;
ikonodułowie, ikonoklaści
(obrazoburcy), schizma, hidżra,
majordom, margrabia, marchia
– PP;
18
1
1
12
13
Rywalizacja
dwóch
uniwersalizmów.
Cezaropapizm.
Papocezaryzm.
Koncepcje
cesarstwa.
Cesarstwo
i papiestwo
w walce
o Dominium
Mundi.
Formowanie
się systemu
lennego.
Rozdrobnienie
feudalne.
Feudalizm
a system lenny.
mapa,
podręcznik,
foliogramy.
wykład, praca
z podręcznikiem
pod kierunkiem;
mapa,
podręcznik,
źródła
w podręczniku
lub inne
związane
z tematyką.
wykład,
elementy
rozmowy
nauczającej,
praca ze
źródłami;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia programy polityczne
papiestwa i cesarstwa – P,
– wyjaśnia przyczyny konfliktu
papiestwa z cesarstwem – P,
– ocenia rolę papiestwa i cesarstwa
jako sił integrujących Europę – PP,
– ocenia różnorodne skutki
rywalizacji papiestwa i cesarstwa
dla tych instytucji i Europy – PP
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia strukturę społeczeństwa
feudalnego – P,
– omawia strukturę hierarchii lennej
– P,
– wyjaśnia funkcjonowanie systemu
lennego – PP,
– rekonstruuje strukturę włości
feudalnej – PP,
– rozróżnia system lenny od systemu
feudalnego (feudalizmu) – P.
Grzegorz VII, Henryk IV – P.
1122 r. – P;
1077 r. – PP;
cezaropapizm, papocezaryzm,
celibat, konkordat – P;
kongregacja, reformy gregoriańskie,
prawo kanoniczne, symonia,
beneficjum – PP;
IX w., 1066 r. – PP;
Wilhelm Zdobywca.
lenno, senior, wasal, system lenny,
feudał, feudalizm, chłop – P;
komendacja, prekaria, inwestytura,
suzeren, system poddańczy – PP;
19
14
1
wykład, praca
z podręcznikiem
pod kierunkiem;
mapa,
podręcznik,
foliogramy.
Kryzysy religijne
i polityczne
w średniowieczu.
Kryzys Kościoła
i niewola
awiniońska
papiestwa.
Wielka schizma
i ruch soborowy.
Husytyzm.
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia i ocenia program ruchu
husyckiego – PP,
– omawia przyczyny i charakter
wielkiej schizmy w Kościele
katolickim – P,
– ocenia znaczenie i rolę ruchu
soborowego dla Kościoła
katolickiego – PP.
Jan Hus – P;
Wat Tyler, Klemens V, Prokop Wielki,
Zygmunt Luksemburski – PP.
1415 r., 1434 r. – PP;
schizma, sobór, husytyzm – P;
żakeria, niewola awiniońska
Kościoła, koncyliaryści, kurialisci,
kalikstyni, taboryci – PP;
20
15
2
Wewnętrzne
i międzynarodowe
przesłanki
powstania
państwa.
Chrześcijaństwo
i Kościół
jako czynniki
integrujące.
Pierwsi Piastowie
w walce o miejsce
Polski w Europie.
Problem
początków
państwa polskiego
na tle sytuacji
międzynarodowej.
podręcznik,
mapa,
foliogramy
/ prezentacja
multimedialna.
wykład
wprowadzający,
praca z mapą
i podręcznikiem
pod kierunkiem,
rozmowa
nauczająca;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– rekonstruuje na podstawie mapy
proces kształtowania się terytorium
państwa polskiego – P,
– omawia najważniejsze osiągnięcia
pierwszych Piastów – P,
– ocenia znaczenie przyjęcia
chrztu oraz koronacji Bolesława
Chrobrego dla dalszych dziejów
Polski – P,
– wyjaśnia i ocenia wewnętrzne
przesłanki oraz międzynarodowe
uwarunkowania powstania
państwa polskiego – PP,
– charakteryzuje położenie
międzynarodowe Polski
wczesnopiastowskiej – PP,
– ocenia relacje Polski z cesarstwem
i papiestwem – PP,
– ocenia wkład poszczególnych
władców w budowę pozycji
międzynarodowej Polski – PP,
– klasyfikuje osiągnięcia i porażki
pierwszych Piastów – PP.
Mieszko I, Bolesław Chrobry,
biskup Wojciech, Otto III, Mieszko II,
Kazimierz Odnowiciel,
Bolesław Śmiały (Szczodry),
biskup Stanisław – P;
Radzim – Gaudenty, Henryk II,
Bezprym, Brzetysław czeski – PP.
966 r., 1000 r., 1025 r., 1076 r. – P;
1018 r. – PP;
chrystianizacja, biskupstwo,
diecezja, arcybiskupstwo,
archidiecezja – P;
kanonizacja – PP;
21
16
1
Rozbicie
dzielnicowe jako
naturalny etap
ewolucji
wczesnośredniowiecznego
państwa.
Separatyzmy
dzielnicowe.
Polska między
jednością
a rozbiciem.
podręcznik,
mapa,
foliogramy
/ prezentacja
multimedialna.
praca
z podręcznikiem
i mapą pod
kierunkiem;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia działalność Bolesława
Krzywoustego – P,
– rekonstruuje na podstawie mapy
podział ziem polskich, wynikający
ze statutu Bolesława Krzywoustego
– P,
– przyporządkowuje dzielnice
synom Bolesława Krzywoustego
(na podstawie mapy i tablicy
genealogicznej; s. 357) – P,
– wyjaśnia społeczne i gospodarcze
przyczyny rozbicia dzielnicowego
– PP.
Bolesław Krzywousty,
Władysław Wygnaniec – P;
Władysław Herman, Zbigniew,
Henryk V, Bolesław Kędzierzawy,
Mieszko III, Henryk Sandomierski,
Kazimierz Sprawiedliwy, Salomea
– PP.
1109 r., 1138 r. – P;
1102–1123 r. – PP;
Zasada pryncypatu, zasada
senioratu;
22
17
2
Proces
pogłębiania się
rozbicia.
Wzrost
zagrożenia
zewnętrznego.
Zmiany
terytorialne.
Przesłanki
zjednoczenia.
Proces
jednoczenia
państwa.
Od rozbicia do
zjednoczenia.
Polska od XII do
XIV wieku.
podręcznik,
mapa, arkusze
papieru.
Praca
w grupach, praca
z podręcznikiem
i mapą,
prezentacja
przygotowanych
zagadnień,
rozmowa
nauczająca;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia przesłanki zjednoczenia
i czynniki sprzyjające temu
procesowi –P,
– rekonstruuje za pomocą mapy
zmiany terytorialne w czasie
rozbicia dzielnicowego – P,
– porównuje na podstawie map
obszar Polski z XII i XIV w. – P,
– omawia proces odbudowy państwa
polskiego – P,
– omawia najważniejsze osiągnięcia
polityki wewnętrznej i zagranicznej
Kazimierza Wielkiego – P,
– charakteryzuje i ocenia etapy
jednoczenia Polski po rozbiciu
dzielnicowym – PP,
– ocenia wkład ostatnich Piastów
w proces odbudowy państwa
polskiego – PP.
r.,
r.,
r.,
r.,
1226
1343
1300
1364
r., 1295 r., 1320 r.,
r. – P;
r., 1335 r. 1339 r.,
r. – PP;
Kazimierz Sprawiedliwy,
Konrad Mazowiecki, Przemysł II,
Władysław Łokietek,
Kazimierz Wielki – P;
Bolesław Kędzierzawy, Mieszko III,
Henryk Sandomierski,
Fryderyk I Barbarossa,
Henryk Pobożny, św. Jadwiga,
św. Stanisław, św. Wojciech,
Wacław II, Karol Robert,
Jan Luksemburski – PP.
1180
1331
1241
1348
Krzyżacy, statuty, monarchia
patrymonialna, monarchia stanowa
– P,
Złota Orda – PP,
23
18
1
Znaczenie rządów
Andegawenów
w Polsce.
Geneza unii
polsko-litewskiej.
Ewolucje
związku polsko-litewskiego.
Znaczenie unii
w dziejach Polski
średniowiecznej.
wykład, praca
z mapą i źródłem
pisanym,
rozmowa
nauczająca;
podręcznik,
mapa, foliogramy
/ prezentacja
multimedialna.
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia postanowienia unii
w Krewie – P,
– wyjaśnia przyczyny unii
polsko–litewskiej – P,
– omawia główne przywileje
szlacheckie – P,
– ocenia zasady unii polsko–
–węgierskiej i polsko–litewskich
w średniowieczu – PP,
– sporządza bilans kosztów i zysków
związku polsko–litewskiego – PP,
– ocenia znaczenie przywilejów
szlacheckich – PP.
r.,
r.,
r.,
r.,
1380
1505
1401
1496
r. 1430 i 1433 r.,
r, – P;
r., 1413 r., 1422 r.,
r., 1501 r., – PP;
Ludwik Węgierski, Jadwiga,
Władysław Jagiełło – P;
Wilhelm Habsburg,
Kazimierz Jagiellończyk,
Jan Olbracht,
Aleksander Jagiellończyk – PP.
1374
1454
1370
1423
unia personalna, przywilej stanowy,
magnateria – P;
łan, folwark, – PP;
24
19
2
Problem
krzyżacki i jego
rozwiązanie.
Polityka
dynastyczna
w XV wieku.
Jagiellonowie
wobec wyzwań
epoki.
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
podręcznik, mapa, – wyjaśnia w omawianym zakresie
arkusz pytań do
działalność lub znaczenie postaci
mapy foliogramy
– P lub PP,
/ prezentacja
– rekonstruuje na podstawie
multimedialna.
mapy przebieg Wielkiej Wojny
z Zakonem i zmiany terytorialne
w wyniku wojny trzynastoletniej – P,
– rekonstruuje na podstawie
ikonografii strukturę władz Zakonu
Krzyżackiego – P,
– omawia przebieg konfliktów
polsko–krzyżackich (wielka wojna
i wojna trzynastoletnia) – P,
– ocenia różnorodność metod
rozwiązywania konfliktu (procesy,
mediacje, wojny) – P,
– ocenia pierwszy i drugi traktat
toruński – PP,
– ocenia skuteczność polityki
dynastycznej Jagiellonów – PP.
praca
z podręcznikiem
i mapą;
Władysław Jagiełło,
Kazimierz Jagiellończyk – P;
Piotr Dunin, Zbigniew Oleśnicki,
Murad II, Władysław Jagiellończyk,
Jerzy z Podiebradu, Maciej Korwin
– PP.
15 lipca1410 r., 1411 r.,
1454–1466 r., 1444 r. – P;
1409–1411 r., 1440 r.,
1471 i 1490 r. – PP;
hufiec, wojsko zaciężne, pospolite
ruszenie, Związek Pruski, hołd – P,
– PP;
25
20
1
Uzbrojenie
i taktyka.
Wybrane wojny
(krucjaty, wojna
stuletnia, podboje
tureckie).
Wojskowość
i wojny
średniowiecza.
podręcznik,
mapa, foliogramy
/ prezentacja
multimedialna.
praca
z podręcznikiem
i mapą pod
kierunkiem;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– charakteryzuje uzbrojenie i taktykę
wojsk średniowiecznych – P,
– rekonstruuje na podstawie mapy
przebieg krucjat i rekonkwisty – P,
– ocenia znaczenie najważniejszych
konfliktów zbrojnych epoki: krucjat
i wojny stuletniej – PP,
– porównuje mongolską, turecką
i europejską sztukę wojenną – PP.
Dżyngis–chan (Temudżyn), Urban II,
Ryszard Lwie Serce, Joanna d’Arc,
Osman, – P;
Saladyn, Filip August, Fryderyk II,
Edward III, Filip VI Walezjusz,
Karol VII – PP.
1096–1292 r., 1492 r., 1453 r. – P;
1095 r., 1346 r., 1415 r. – PP;
jazda, zbroja, łuk, kusza, kopia,
miecz, krucjata – P;
kolczuga, zbroja płytowa,
rekonkwista – PP;
26
21
2
Szkolnictwo.
Kultura umysłowa
w średniowieczu.
Sztuka romańska
i gotycka.
Horyzont
geograficzny
człowieka
średniowiecza.
Kultura
średniowieczna
jako
odzwierciedlenie
światopoglądu
chrześcijańskiego.
podręcznik,
mapa, foliogramy
/ prezentacja
multimedialna
(ikonografia).
Wykład, praca
w grupach,
analiza źródeł
ikonograficznych;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia na podstawie ikonografii
cechy charakterystyczne sztuki
romańskiej i gotyckiej – P,
– omawia zabytki architektury
średniowiecznej swojego regionu
– P,
– uzasadnia pogląd
o uniwersalistycznym charakterze
kultury średniowiecznej – PP,
– klasyfikuje wg stylów typowe
obiekty,
– opisuje budowlę na podstawie
jej rzutu poziomego (czyta plany
budowli) – PP,
– ocenia wkład swojego regionu
w rozwój kultury polskiej – PP,
– rekonstruuje obraz społeczeństwa
na podstawie dzieł kultury
(literatura piękna, sztuki
plastyczne) – PP.
Augustyn z Hippony,
Tomasz z Akwinu, Marco Polo – P;
Izydor z Sewilli, Jan Piano Carpini,
Benedykt Polak – PP.
kultura uczona, uniwersytet,
rotunda, bazylika, romanizm (styl
romański), gotyk, sklepienie,
przypory, witraże – P;
siedem sztuk wyzwolonych,
triwium, quadrivium, scholastyka,
ciosy kamienne, portal, sklepienie
kolebkowe, krzyżowe, sklepienie
krzyżowo–żebrowe – PP;
27
1
1
22
23
Sprawdzian.
Podsumowanie.
Przemiany
społeczno-gospodarcze
w średniowieczu.
Praca ze źródłami, – omawia gospodarkę naturalną – P,
– omawia gospodarkę towarowo–
prezentacja
pieniężną – P,
przygotowanych
– charakteryzuje i ocenia
zagadnień
na podstawie
przemiany form gospodarowania
literatury;
w średniowieczu – PP,
– wyszukuje informacje w źródłach
– P,
mapa, źródła
statystyczne
– określa rodzaj źródła – P,
i aktowe,
– omawia na podstawie źródeł
statystycznych zmiany społeczne
związane
– P,
z tematem.
– porównuje i ocenia na podstawie
źródeł lokacje miast i wsi na
prawie polskim oraz niemieckim
– PP,
– przygotowuje prezentację – PP.
gospodarka naturalna, gospodarka
towarowo–pieniężna, lokacja,
immunitet, czynsz, pańszczyzna – P;
prawo polskie, prawo niemieckie,
łan – PP.
28
CZASY NOWOŻYTNE
1
1
24
25
Wpływ odkryć
geograficznych
na przemiany
gospodarcze.
Rola Polski
w gospodarce
europejskiej.
Dualizm
w rozwoju
społeczno-gospodarczym
Europy.
Naukowe
i technicznie
przesłanki
odkryć
geograficznych.
Odkrycia
geograficzne.
Podział świata.
Europa wobec
odkrytych
cywilizacji.
Poszerzanie
horyzontu
geograficznego
na przełomie
średniowiecza
i czasów
nowożytnych.
podręcznik,
mapa,
foliogramy
/ prezentacja
multimedialna.
wykład,
elementy
rozmowy
nauczającej;
podręcznik,
mapa,
foliogramy
/ prezentacja
multimedialna.
praca
z podręcznikiem
i mapą,
rozmowa
nauczająca;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wymienia cechy gospodarki
zachodnio– i środkowoeuropejskiej
– P,
– wyjaśnia dualizm społeczno–
–gospodarczy w Europie – PP,
– określa i ocenia miejsce Polski
w gospodarce europejskiej – PP,
– analizuje dane statystyczne – P.
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– wymienia wybrane przyczyny
i skutki wypraw odkrywczych – P,
– wyjaśnia przyczyny i ocenia
skutki odkryć geograficznych
dla Europejczyków i ludności
autochtonicznej – PP,
– rekonstruuje na podstawie mapy
szlaki podróżników i odkrywców
– P.
rewolucja cen, dualizm społeczno–
–gospodarczy, czynsz,
pańszczyzna, folwark
pańszczyźniany, manufaktura,
gospodarka ekstensywna,
gospodarka intensywna,
jarmarki, targi – P;
połownictwo, grodzenie, system
nakładczy, chałupnictwo – PP.
Krzysztof Kolumb, Vasco da Gama,
Ferdynand Magellan,
Amerigo Vespucci,
Henryk Żeglarz, Bartłomiej Diaz,
John Żabot, Jacques Cartier,
Francis Drake, Ferdynand Cortez,
Francisco Pizarro – PP.
1492 r., 1497 – 1499 r.,
1519–1522 r. – P;
1577–1580 r. – PP;
gospodarka towarowo–pieniężna,
papiery wartościowe, czeki, siatka
kartograficzna, kompas – P;
weksle, karawela, karraka,
astrolabium – PP;
29
26
1
Nowa
koncepcja
człowieka
i świata.
Wizerunek
świata
w twórczości
artystycznej.
Humanizm
a odrodzenie.
prezentacje
plastyczne,
multimedialne
przygotowane
przez uczniów /
słuchaczy.
Metoda
projektu,
elementy
rozmowy
nauczającej;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– wymienia cechy charakterystyczne
sztuki renesansowej – P,
– wymienia przedstawicieli renesansu
europejskiego i polskiego oraz ich
przykładowe dzieła – P,
– ocenia wkład Polaków w kulturę
renesansową – PP,
– porównuje renesansowy
i średniowieczny ideał człowieka
– PP,
– omawia treść źródeł
ikonograficznych (korzysta z tego
rodzaju źródeł) – P,
– określa przesłanie ideowe źródeł
ikonograficznych – PP.
Jan Guttenberg, Mikołaj Kopernik,
Niccolo Machiavelli,
Andrzej Frycz Modrzewski,
Erazm z Rotterdamu,
Leonardo da Vinci, Michał Anioł,
Albrecht Dürer, Bartłomiej Berrecci,
Franciszek Florentczyk,
Jan Chrzciciel, Giovanni di Quadro
– P;
Giordano Bruno, Galileusz,
Jean Bodin, Tomasz More,
Donato Brammante, Rafael Santi,
Pieter Bruegel, El Greco – PP.
humanizm, humanista,
antropocentryzm, ruchoma
czcionka, teoria heliocentryczna,
absolutyzm, fresk – P;
utopia – PP;
30
27
2
Kryzys Kościoła.
Społeczne,
ideologiczne
i polityczne
podłoże
reformacji.
Główne nurty
reformacji.
Wojna
i propaganda
religijna.
Reforma Kościoła
i kontrreformacja.
W poszukiwaniu
nowej
duchowości
– reformacja
i reforma
Kościoła.
podręcznik,
mapa, arkusze
papieru
foliogramy
/ prezentacja
multimedialna.
praca
z podręcznikiem
i mapą, praca
w grupach;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– wymienia wybrane przyczyny
reformacji,
– wymienia głównych przedstawicieli
reformacji i ich poglądy – P,
– porównuje i ocenia doktrynę
oraz organizację Kościołów
reformowanych – PP,
– ocenia przejawy kryzysu Kościoła
katolickiego – PP,
– ocenia program reformy
wewnętrznej Kościoła katolickiego
– PP,
– omawia na podstawie mapy zasięg
poszczególnych wyznań w Europie,
i w Rzeczpospolitej – P,
– wyjaśnia źródła polskiej tolerancji
religijnej – PP,
– omawia wojny religijne – PP,
– porównuje przejawy tolerancji
religijnej – PP,
– wyjaśnia rolę kultury i sztuki dla
kontrreformacji – P,
– charakteryzuje przesłanie ideowe
źródeł ikonograficznych – PP.
Marcin Luter, Jan Kalwin,
Henryk VIII, Ignacy Loyola – P.
1517 r., 1545–1563 r., 1555 r.,
1573 r. – P;
1524–1525 r.,1529, r., 1534 r.,
1540 r., 1572 r., 1598 r. – PP;
reformacja, protestanci, luteranie,
kalwini, anglikanie, sobór,
kontrreformacja, jezuici – P;
bulla, inkwizycja, indeks ksiąg
zakazanych, – PP;
31
28
1
Polityka
dynastyczna
Habsburgów
i Jagiellonów,
Zagrożenie
tureckie,
wojna
trzydziestoletnia.
Wzrost znaczenia
sąsiadów Polski.
Mapa polityczna
nowożytnej
Europy.
podręcznik,
mapa,
foliogramy
/ prezentacja
multimedialna.
wykład, praca
z mapą;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia najważniejsze konflikty
zbrojne epoki – P,
– ocenia wpływ rozpowszechnienia
się broni palnej na charakter
działań zbrojnych – P,
– omawia na podstawie mapy wzrost
terytorialny nowych potęg i proces
rozkładu starych – PP,
– wyjaśnia przyczyny wzrostu
znaczenia sąsiadów
Rzeczypospolitej – PP.
Gustaw Adolf, Ludwik XIV,
Jan III Sobieski – P;
Maksymilian I, Ludwik Jagiellończyk,
Sulejman Wspaniały, Kara Mustafa,
Iwan IV Groźny – PP.
1515 r., 1618–1648 r., 1683 r. – P;
1526 r., 1556 r., 1571 r., 1582 r.,
– PP;
Liga Katolicka, Unia Ewangelicka
– P;
32
1
1
29
30
Przyczyny
wojen,
terytorialne
skutki wojen.
Charakterystyka
działań
wojennych.
Znaczenie
wojen XVII
wieku w historii
Polski.
Unia lubelska.
Rzeczpospolita
jako kraj wielu
kultur i religii.
Organizacja
i funkcjonowanie
państwa.
Polska między
Wschodem
i Zachodem.
Rzeczpospolita
Obojga
Narodów.
podręcznik,
mapa,
foliogramy
/ prezentacja
multimedialna
(uzbrojenie);
fragmenty
filmów (np.
sceny walk
wykład, praca
z mapą;
podręcznik,
mapa,
foliogramy
/ prezentacja
multimedialna.
praca
z podręcznikiem
i mapą pod
kierunkiem;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– wymienia najważniejsze przyczyny
oraz skutki konfliktów Polski
z sąsiadami w XVII w. – P,
– wyjaśnia na tle międzynarodowym
przyczyny wojen Rzeczypospolitej
w XVII w. – PP,
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– wymienia postanowienia unii
lubelskiej – P,
– ocenia skutki unii polsko–litewskiej
– P,
– charakteryzuje Rzeczpospolitą
Obojga Narodów pod względem
wyznaniowym i etnicznym – PP,
– wyjaśnia różnice między unią
realną a unią personalną– PP,
– porównuje unie polsko–litewskie
z XIV – XVI w. pod względem
przyczyn, postanowień i skutków
– PP.
1605 r., 1619 r.,1621 r. 1648 r.
1655–1660 r., 1672 r., 1673 r.,
1683 r., 1686 r., 1699 r. – P;
1561 r.1600 r., 1610 r., 1620 r.,
1622 r., 1632–1634 r., 1654 r.,
1657 r., 1658 r., 1660 r., 1667 r.
– PP;
inkorporacja – P;
dymitriady – PP;
Zygmunt August – P.
1569 r., 1573 r. – P;
unia realna, sejm walny, sejmiki,
posłowie ziemscy, senatorowie,
hetman, kanclerz – P;
antytrynitarze (arianie), wolna
elekcja, kasztelan, wojewoda,
podskarbi – PP;
33
31
1
podręcznik,
mapa,
foliogramy
/ prezentacja
multimedialna
(zabytki
architektury
i sztuki
barokowej).
rozmowa
nauczająca,
wykład
z wykorzystaniem
ikonografii;
Człowiek
baroku.
Sztuka w służbie
religii.
Estetyka epoki.
Osiągnięcia
naukowe.
Sarmatyzm
jako polski
wkład w kulturę
baroku.
z Ogniem
i mieczem,
Potopu).
Skutki
demograficzne
i gospodarcze
wojen.
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– wymienia głównych przedstawicieli
baroku i oświecenia – P,
– wymienia cechy charakterystyczne
sztuki baroku – P,
– odróżnia zabytki sztuki barokowej
od zabytków z poprzednich
okresów – PP,
– ocenia wkład Polski w sztukę
baroku europejskiego – PP,
– przedstawia genezę
i charakteryzuje sarmatyzm – PP,
– omawia źródła ikonograficzne pod
względem treści i formy – P,
– określa przesłanie ideowe źródeł
ikonograficznych – PP.
– omawia na podstawie map
wybrane konflikty zbrojne Polski
z sąsiadami w XVII w. – P,
– rekonstruuje na podstawie mapy
zmiany terytorialne, będące
skutkami wojen
(I i II połowa XVII w.) – P,
– ocenia konsekwencje społeczno–
–gospodarcze wojen XVII w. – PP.
Giovanni Bernini,
Francisco Borromini,
Peter Paul Rubens, Kartezjusz – P;
Diego Velazquez, Anton van Dyck,
Giordano Bruno, Johannes Kepler
– PP.
sarmatyzm – P;
kontusz, żupan – PP;
Zygmunt III Waza,
Jan Karol Chodkiewicz,
Stefan Czarniecki, Stanisław
Żółkiewski, Bohdan Chmielnicki – P;
Betlem Gabor, Aleksander Losowski
– PP.
34
1
1
32
33
Reformy
wewnętrzne.
Wpływ wojny
północnej
na układ sił
w Europie
Środkowej.
Wzrost
znaczenia
sąsiadów Polski
w XVIII wieku.
Tendencje
oligarchiczne
jako
konsekwencje
wojen XVII
wieku.
Polska za
Sasów.
Ograniczenie
suwerenności
państwa.
Koncepcje
reform.
Kryzys
Rzeczypospolitej
w XVIII w.
Foliogramy
(reformy
w Rosji, Austrii
i Prusach),
Rozmowa
nauczająca
(analiza
i porównanie
reform w trzech
państwach),
wykład;
mapa,
foliogramy
ukazujące
koncepcje
reform.
wykład
z elementami
rozmowy
nauczającej;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia w podstawowym zakresie
wybrane reformy w państwach
ościennych – P,
– klasyfikuje i porównuje reformy
w państwach ościennych – PP,
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– wymienia przejawy kryzysu
politycznego Rzeczpospolitej
w czasach saskich – P,
– charakteryzuje źródła i przejawy
kryzysu państwa polskiego w XVIII
wieku,
– omawia w podstawowym zakresie
programy reform państwa – P,
– ocenia nowe koncepcje polityczne
i ustrojowe – PP.
Piotr I Wielki, Katarzyna II,
Maria Teresa, Józef II,
Fryderyk Wilhelm I, Fryderyk II – P;
Fryderyk III Hohenzollern –
Fryderyk I, Karol I Habsburg, – PP.
1721 r., 1715 r., 1740 r., – PP;
gubernie, józefinizm – P;
elektor, Duma Bojarska,
Senat Rządzący, junkrzy – PP;
1652 r. – P;
1697 r., 1700–1721 r., 1705 r.,
1709 r., 1715 r., 1733 r. – PP;
Władysław Siciński, Jan III Sobieski,
August II Sas, Stanisław Leszczyński,
Szymon Konarski – P;
Janusz Radziwiłł, August III Sas
– PP.
oligarchia magnacka, liberum veto,
familia – P;
karmazyn, królewszczyzny, rokosz,
posesjonaci, nieposesjonaci,
szlachta gołota – PP;
35
34
1
Próby ratowania
państwa.
Rozbiory Polski.
Upadek
państwa
polskiego.
podręcznik,
mapa,
foliogramy
(reformy Sejmu
Wielkiego,
Konstytucja
3 Maja);
plakat lub
prezentacja
multimedialna.
wykład
z elementami
rozmowy
nauczającej,
prezentacja:
przyczyny
upadku
Rzeczpospolitej
w XVIII wieku;
podręcznik,
mapa.
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia w podstawowym zakresie
przyczyny upadku Rzeczypospolitej
– P,
– ocenia różne postawy
Polaków wobec problemów
wewnętrznych kraju (np. targowica
i konfederacja barska, powstanie
kościuszkowskie) – PP,
– charakteryzuje i ocenia położenie
międzynarodowe Polski w XVIII
wieku – PP,
– ocenia przemiany wewnętrzne
doby oświecenia w Rzeczpospolitej
– PP,
– omawia główne założenia
Konstytucji 3 Maja – P,
– ocenia znaczenie Sejmu Wielkiego
i Konstytucji 3 Maja – PP.
– wyjaśnia wpływ reform na
międzynarodowe znaczenie Rosji,
Prus i Austrii – PP,
– wyjaśnia znaczenie wojny
północnej dla sytuacji politycznej
w Europie Środkowej i Wschodniej
– PP.
Stanisław August Poniatowski,
Szymon Konarski – P;
Mikołaj Repnin, Tadeusz Rejtan,
Otto von Stackelberg – P.
1764 r., 1772 r., 1788–1792 r.,
3 maja 1791 r., 1793 r., 1794 r.,
1795 r. – P;
1773 r. – PP;
prawa kardynalne, Komisja Edukacji
Narodowej, konstytucja – P;
Szkoła Rycerska, stolnik, Szkoła
Główna, szkoły wydziałowe, szkoły
podwydziałowe – PP;
36
35
1
Umysłowość
oświecenia.
Myśl społeczna
i polityczna.
Idee oświecenia
i ich wpływ
na koncepcje
państwa.
Nowe koncepcje
estetyczne.
Oświecenie
i klasycyzm.
podręcznik,
źródła (poglądy
myślicieli
oświecenia –
myśl społeczna
i polityczna),
foliogramy
/ prezentacja
multimedialna
(zabytki
architektury
i sztuki
barokowej oraz
klasycystycznej).
wykład
wprowadzający,
praca pod
kierunkiem;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia główne idee oświecenia
i ich przedstawicieli – P,
– wyszukuje w źródłach aktowych
sformułowania powstałe pod
wpływem ideologii oświecenia – P,
– wyjaśnia wpływ idei oświecenia na
koncepcje polityczne i ustrojowe
– PP,
– wymienia cechy charakterystyczne
sztuki klasycyzmu – P,
– porównuje sztukę baroku
i klasycyzmu – PP,
– rekonstruuje obraz społeczeństwa
na podstawie dzieł kultury
(literatura piękna, sztuki
plastyczne) – PP.
Kartezjusz, Monteskiusz,
Jean Jacques Rousseau,
John Locke, Ludwik XIV– P;
Immanuel Kant, Adam Smith,
François Quesnay, Denis Diderot
– PP.
racjonalizm, empiryzm, zasada
trójpodziału władzy państwowej,
teoria suwerenności narodu,
teoria umowy społecznej,
liberalizm polityczny i gospodarczy,
mechanizm rynkowy, neoklasycyzm
– P;
wolnomularstwo, fizjokratyzm,
absolutyzm oświecony, rokoko,
neogotyk, styl empire– PP;
37
36
2
Rewolucja
w Anglii w XVII
wieku.
Powstanie
Stanów
Zjednoczonych.
Rewolucja
francuska.
Rewolucje
i ich znaczenie
w dziejach
nowożytnego
świata.
podręcznik,
mapy, arkusze
papieru,
foliogramy.
Praca
w grupach,
rozmowa
nauczająca;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– wymienia główne przyczyny
walki o niepodległość Ameryki
oraz rewolucji francuskiej – P,
– wymienia główne wydarzenia
związane z powstaniem Stanów
Zjednoczonych i rewolucją
francuską – P,
– charakteryzuje ustrój republiki
prezydenckiej w świetle konstytucji
z 1787 r. – P,
– omawia przemiany społeczno–
–gospodarcze i polityczne w Anglii
spowodowane rewolucją w XVII
wieku – PP,
– charakteryzuje ewolucję ustroju
Francji okresu rewolucji – PP,
– ocenia działalność władz
francuskich w okresie rewolucji
– PP,
– wyjaśnia wpływ ideologii
oświecenia na wydarzenia
w Ameryce i Francji – PP.
Jerzy Waszyngton,
Maksymilian Robespierre,
Napoleon Bonaparte – P;
Karol I Stuart, Olivier Cromwell,
Tadeusz Kościuszko,
Kazimierz Pułaski, Georges Danton,
Ludwik XVI – PP.
4 lipca 1776 r., 1787 r.,
1789–1799 r., 1789 r. – P;
1645 r., 1651 r., 1660 r. 1679 r.,
1688 r., 1781 r., 1783 r., 1794 r.
– PP;
Kongres, prezydent, władza
federalna, władza stanowa, stan
pierwszy / drugi / trzeci – P;
gentry, Akty Nawigacyjne,
Habeas Corpus Act, restauracja,
sławetna rewolucja, gubernator,
Izba Reprezentantów, Senat,
Legislatywa – PP;
38
37
2
Reformy
napoleońskie
we Francji.
Supremacja
Francji
w Europie.
Sprawa polska
w polityce
napoleońskiej.
Polacy w walce
o odbudowę
państwa.
Europa
w okresie
przewagi
francuskiej
za czasów
Napoleona.
podręcznik,
mapa, arkusz
pytań do mapy.
Praca
z mapą, praca
w grupach,
rozmowa
nauczająca,
wykład
podsumowujący;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– wymienia i omawia
w podstawowym zakresie
reformy prawne i administracyjne
Napoleona – P,
– ocenia działalność wewnętrzną
Napoleona – PP,
– rekonstruuje na podstawie mapy
zmiany terytorialne w Europie,
będące skutkiem wojen
napoleońskich – P,
– charakteryzuje na podstawie mapy
sytuację polityczną w Europie
w epoce napoleońskiej (wyjaśnia
system napoleoński w Europie)
– PP,
– omawia powstanie i wybrane
działania legionów polskich w Italii
– P,
– wyjaśnia odwołania historyczne
w Mazurku Dąbrowskiego – P,
– omawia powstanie i rozwój
Księstwa Warszawskiego – P,
– ocenia działania Napoleona
w sprawie polskiej – PP.
Napoleon Bonaparte,
Aleksander I,
Jan Henryk Dąbrowski,
Józef Wybicki – P;
Horacy Nelson – PP.
1797 r.1804 r., 1805 r., 1812 r.,
1813 r., 1815 r. – P;
1806 r., 1807 r., 1809 r., – PP;
Kodeks Cywilny, system napoleoński,
Wielkie Cesarstwo,
Mazurek Dąbrowskiego – P;
departament, gmina, prefekt,
podprefekt, mer, KC, KK, KH, KPC,
KPK – PP;
39
ŚWIAT W XIX WIEKU
1
1
39
40
1
38
wykład,
praca z mapą
i źródłem
historycznym;
mapa,
podręcznik.
Zasady
kongresu.
Nowa mapa
Europy.
Święte
Przymierze.
Znaczenie wojny
krymskiej.
zestaw źródeł
/ arkusz pracy
źródłowej.
praca ze
źródłami
historycznymi;
System
wiedeński
w Europie i jego
funkcjonowanie.
Sprawdzian.
Podsumowanie.
Demokracja
szlachecka
w Polsce w XVI–
–XVIII wieku.
– wyjaśnia terminy historyczne – P lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia genezę i zasady kongresu
wiedeńskiego – P,
– wymienia główne decyzje kongresu
(przedstawia zmiany na mapie
politycznej Europy w wyniku
kongresu wiedeńskiego) – P,
– przedstawia na podstawie tekstu
źródłowego cele Świętego
Przymierza – P,
– ocenia założenia i realizację
systemu wiedeńskiego – PP,
– ocenia działalność Świętego
Przymierza – PP,
– wyjaśnia konsekwencje polityczne
wojny krymskiej – PP.
– omawia główne etapy rozwoju
i upadku demokracji szlacheckiej
– P,
– odczytuje informacje ze źródeł
historycznych – P,
– wyjaśnia przyczyny zmian ustroju
– PP,
– ocenia ustrój demokracji
szlacheckiej – PP.
Napoleon Bonaparte, Aleksander I,
Klemens Metternich,
Maurycy de Talleyrand – P;
Franciszek I, Robert Castlereagh,
Artur Wellington, Karol Nesselrode,
Karl Hardenberg, Fryderyk
August III, Fryderyk Wilhelm III,
Ludwik Filip – PP.
1814–1815 r., 1815 r., 1848 r.,
1853–1856 r. – P;
1830 r. – PP;
legitymizm, równowaga europejska,
Święte Przymierze, system
wiedeński, Wiosna Ludów – P;
restauracja – PP;
1493 r., 1505 r., 1569, 1572–1573 r.,
1652 r., 1788–1792 r., 1791 r. – P.
Sejm Walny, bezkrólewie,
wolna elekcja, liberum veto,
prawa kardynalne, sejmiki,
głosowanie większościowe – P;
rokosze, konfederacje,
obstrukcja sejmowania,
sejm konwokacyjny, sejmiki
kapturowe – PP;
40
41
1
Rewolucja
agrarno-przemysłowa.
Społeczne
skutki rewolucji
przemysłowej.
Walka
robotników
o lepsze
warunki pracy
i płacy.
Wystąpienia
chłopów przeciw
pańszczyźnie.
Zmiany
społeczno-gospodarcze
w XIX wieku.
podręcznik,
foliogramy
(m.in. źródła
statystyczne).
wykład;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia zmiany w rolnictwie
i przemyśle – P,
– wymienia główne wynalazki
i osiągnięcia służące rozwojowi
gospodarki – P,
– wyjaśnia znaczenie rewolucji
agrarno–przemysłowej – PP,
– omawia formy walki najniższych
grup społecznych o poprawę bytu
– P,
– ocenia formy walki klasowej
(chłopów i robotników) pod
względem ich skuteczności i pod
względem etycznym – PP.
Jamek Watt, Jakub Szela – P;
Thomas Malthus,
Richard Arkwright,
Edmund Cartwright,
Jamek Hargreaves,
George Stephenson – PP.
1846 r., 1864 r. – P;
1824 r., 1861 r. – PP;
rewolucja agrarna, rewolucja
przemysłowa, fabryka,
elektryczność, monopol, koncern,
kapitalizm wolnokonkurencyjny,
kapitalizm monopolistyczny,
imperializm kolonialny, burżuazja,
robotnicy, związki zawodowe,
rabacja galicyjska, uwłaszczenie
chłopów – P;
maltuzjanizm, płodozmian,
melioracja, luddyzm, czartyści – PP;
41
42
1
Konserwatyzm.
Liberalizm.
Socjalizm.
Nacjonalizm.
Nauka
społeczna
Kościoła.
Stare i nowe
idee.
arkusze papieru,
podręcznik,
źródła
(fragmenty
opisujące
omawiane
ideologie).
wykład
wprowadzający,
praca
w grupach
ze źródłami
historycznymi;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia zasadnicze cechy
dziewiętnastowiecznych doktryn
politycznych – P,
– interpretuje dokumenty
programowe i propagandowe – PP,
– identyfikuje doktrynę na podstawie
fragmentu tekstu programowego
– PP,
– porównuje i ocenia ideologie – PP.
Edmund Burke, Adam Smith,
John Stuart Mill – P,
Karol Marks, Fryderyk Engels – P;
Joseph de Maistre,
Karl Ludwig von Haller,
Alexis de Tocqueville,
Claude Henri Saint–Simon,
Charles Fourier, Robert Owen,
Eduard Bernstein, Leon XIII – PP.
1848 r – PP;
konserwatyzm, liberalizm, socjalizm,
socjaldemokracja, nacjonalizm,
demokratyzacja, nauka społeczna
Kościoła katolickiego, chadecja – P;
socjalizm utopijny, socjalizm
naukowy, falanster;
42
43
2
Założenia
i realizacja
programu pracy
organicznej.
Pozytywizm.
Działalność
konspiracyjna.
Powstania
narodowo-wyzwoleńcze.
Praca
organiczna
i działalność
spiskowo-powstańcza
w dziejach
narodu
polskiego
w XIX wieku.
mapy, źródła
i opracowania
związane
z pracą
organiczną;
arkusze papieru;
prezentacja
w formie
plakatu lub
w wersji
multimedialnej
(mieszkańcy
regionu
w walkach
narodowo–
–wyzwoleńczych
w XIX wieku.
oraz praca
organiczna
w moim
regionie).
praca
w grupach,
prezentacja
(praca
organiczna),
praca z mapą;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia założenia, przykładowe
inicjatywy organicznikowskie oraz
głównych przedstawicieli pracy
organicznej –P,
– omawia główne zagadnienia
związane z powstaniem
listopadowym oraz styczniowym
– P,
– omawia udział mieszkańców
regionu w walkach narodowo–
–wyzwoleńczych (np. w powstaniu
krakowskim i w Wiośnie Ludów)
– P,
– omawia działalność
organicznikowską mieszkańców
regionu – P,
– porównuje i ocenia efekty różnych
form walki z zaborcami – PP,
– porównuje powstania narodowe
pod względem charakteru działań
zbrojnych, organizacji władz
powstańczych i zaangażowania
społeczeństwa – PP.
Aleksander I, wielki książę Konstanty,
Mikołaj I, gen. Józef Chłopicki,
Adam Czartoryski, Emilia Plater,
Emilia Szczaniecka,
gen. Jan Skrzynecki,
Ludwik Mierosławski, Piotr Wysocki,
Karol Marcinkowski,
Hipolit Cegielski, Andrzej Zamoyski,
Edward Urgens,
Aleksander Świetochowski,
Aleksander Wielkopolski,
Zygmunt Padewski,
Stefan Bobrowski,
Romuald Traugutt – P;
1815–1830 r., 29 listopada 1830 r.,
1831 r., 1863–1864 r. – P;
1832 r., 1846 r. – PP;
autonomia, rusyfikacja,
germanizacja, Kulturkampf,
lojalizm, praca organiczna,
pozytywizm warszawski,
Sprzysiężenie Podchorążych,
Hotel Lambert, TDP, czerwoni,
biali, branka – P,
konstytucja oktrojowana,
statut organiczny, Towarzystwo
Patriotyczne, Stowarzyszenie Ludu
Polskiego, Związek Plebejuszy,
odwilż posewastopolska, rugi
pruskie, stańczycy, millenerzy – PP;
43
gen. Józef Zajączek,
Mikołaj Nowosilcow,
Michał Radziwiłł, Iwan Dybicz,
Iwan Paskiewicz,
gen. Jan Krukowiecki,
Edward Dembowski, Jan Tyssowski,
Ludwik Gorzowski,
Aleksander Grzegorzewski,
Eduard Flottwell,
Fryderyk Wilhelm IV,
Gustaw Potworowski, Karol Libelt,
Józef Szujski, Michał Bobrzański,
Seweryn Goszczyński,
Walerian Łukasiński,
ks. Piotr Ściegienny,
Walenty Stefański, Aleksander II,
Marian Langiewicz,
ks. Stanisław Brzóska – PP.
44
44
2
Przemiany
struktur państwa
i społeczeństwa
w Ameryce
Północnej
w okresie wojny
secesyjnej.
Zjednoczenie
Włoch.
Zjednoczenie
Niemiec.
Imperializm.
Zmiany
polityczne
na świecie
w II połowie
XIX wieku.
mapy,
podręcznik,
prezentacja
plastyczna lub
multimedialna.
wykład,
praca z mapą
i podręcznikiem,
prezentacja
(Ustrój II Rzeszy
Niemieckiej);
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia główne przyczyny i skutki
wojny secesyjnej w USA – P,
– omawia główne zagadnienia
związane ze zjednoczeniem
Niemiec – P,
– wyjaśnia społeczne, polityczne
i gospodarcze podłoże tendencji
integracyjnych w Niemczech
i Włoszech – PP,
– omawia na podstawie map (s. 201
i s. 246) zmiany polityczne
w Europie w XIX w. – P,
– przedstawia na podstawie mapy
obszary kolonialne poszczególnych
mocarstw i państw kolonialnych
– P,
– wyjaśnia przyczyny rozwoju
imperializmu – PP,
– charakteryzuje i ocenia wzajemne
relacje – PP,
– między kolonizatorami a ludnością
autochtoniczną – PP,
– ocenia efekty przenikania się
kultur zdobywców i podbitych – PP.
Abraham Lincoln , Camillo Cavour,
Otto von Bismsrck , Napoleon III,
– P;
gen. Robert Lee, gen. Ulisses Grant,
Giuseppe Garibaldi,
gen. Helmut von Moltke – PP.
1866 r., 1870 r., 1871 r.,1907 r.
– P;
1861–1865 r., 1859–1871 r.,
1864 r., 18 stycznia 1871 r.,
1904–1905 r. – PP;
niewolnictwo, partia polityczna,
imperializm, trójporozumienie – P;
abolicjoniści, risorgimento,
konwencja Alvenslebena, „depesza
emska”, Komuna Paryska – PP;
45
45
1
Rozwój
parlamentaryzmu.
Partie polityczne.
Kształtowanie się
nowoczesnego
narodu.
Wpływ przemian
ustrojowych
w drugiej
połowie XIX
wieku na rozwój
form aktywności
społecznej.
podręcznik,
mapa,
foliogramy.
praca
z podręcznikiem
pod kierunkiem;
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia w podstawowym zakresie
formy aktywności politycznej
społeczeństw drugiej połowy XIX w.
– P,
– wyjaśnia rolę partii politycznych
– P,
– klasyfikuje państwa europejskie
w XIX w. pod względem formy
rządów (monarchie i republiki)
– PP,
– charakteryzuje na przykładach
państw główne systemy polityczne
– PP,
– wyjaśnia proces kształtowania się
nowoczesnego narodu – PP.
Emmeline Pankhurst, Alfred Dreyfus
– PP.
1864 r. 1889r. – PP;
monarchia parlamentarna,
monarchia konstytucyjna,
monarchia absolutna,
republika parlamentarna,
odpowiedzialność parlamentarna
(polityczna) ministrów, partia
polityczna, mandat poselski,
demokratyzacja, antysemityzm,
nowoczesny naród – P;
sufrażystki, Międzynarodówka – PP;
46
2
1
46
47
Kultura XIX
i początku XX
wieku jako
odzwierciedlenie
problemów
epoki.
Wielka
Emigracja.
Główne nurty
polityczne
na ziemiach
polskich.
Przywódcy
polityczni.
Nurt
socjalistyczny.
Nurt narodowy.
Nurt ludowy.
Wizje państwa
i społeczeństwa
w programach
polskich partii
politycznych.
wykład,
rozmowa
nauczająca (z
wykorzystaniem
ikonografii);
źródła
historyczne,
podręcznik,
arkusz pytań do
źródeł.
wykład
wprowadzający,
praca ze
źródłami
(programy
obozów Wielkiej
Emigracji oraz
głównych
polskich partii
politycznych);
dyskusja (ocena
programów);
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia terminy historyczne – P
lub PP,
– właściwie posługuje się terminami
historycznymi – P lub PP,
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia główne założenia
programowe obozów Wielkiej
Emigracji – P,
– wyszukuje w tekstach źródłowych
główne punkty programu partii
politycznych – P,
– analizuje krytycznie treść
dokumentów programowych
nowoczesnych partii politycznych
– PP,
– wymienia główne polskie partie
polityczne i ich przedstawicieli na
przełomie XIX i XX w. – P,
– porównuje i ocenia wizje państwa
i społeczeństwa w programach
obozów Wielkiej Emigracji
i polskich partii politycznych – PP,
– ocenia znaczenie Wielkiej
Emigracji oraz polskich partii
politycznych – PP.
teoria ewolucji Darwina,
romantyzm, pozytywizm,
impresjonizm – P;
realizm, scjentyzm, eklektyzm,
modernizm, secesja – PP;
Adam Jerzy Czartoryski,
Wiktor Hetman,
Tadeusz Krępowiecki,
Ludwik Waryński,
Róża Luksemburg, Józef Piłsudski,
Roman Dmowski, Wincenty Witos
– P;
Joachim Lelewel, Stanisław Worcell,
Bolesław Limanowski,
Zygmunt Miłkowski – PP;
Stanisław Stojałowski,
Bolesław i Maria Wysłouchowie,
Karol Lewakowski, Jan Stapiński
– PP.
1893 r., 1895 r. – P;
1832 r., 1835 r., 1836 r., 1882 r.,
1903 r. – PP;
Wielka Emigracja, Hotel Lambert,
TDP, Gromady Ludu Polskiego,
SDKPiL, PPS, SND, endecja, PSL
– P;
Wielki Proletariat,– PP;
KNP, Liga Polska, Liga Narodowa,
SL, PSL – „Piast”, PSL–Lewica – PP;
47
1
1
48
49
Sprawdzian.
prezentacja;
Podsumowanie.
Sprawa polska
na tle Europy
w XIX wieku.
mapy, plakat,
prezentacja
multimedialna.
ikonografia
(sztuka,
architektura)
– foliogramy
/ prezentacja
multimedialna;
fragmenty
wybranych
utworów
muzycznych.
Zmiany
w sposobie
funkcjonowania
sztuki.
Romantyzm.
Pozytywizm.
Przełom
antypozytywistyczny.
– omawia różne formy aktywności
Polaków w XIX w. majace na celu
odzyskanie niepodległości. – P,
– wymienia problemy innych
narodów – P,
– wyjaśnia kwestię polska na tle
europejskim – PP,
– porównuje i ocenia aktywność
Polaków w XIX w. – PP.
– wyjaśnia w omawianym zakresie
działalność lub znaczenie postaci
– P lub PP,
– omawia w podstawowym zakresie
główne nurty w sztuce przełomu
XIX i XX w. – P,
– wymienia głównych twórców i ich
dzieła – P,
– charakteryzuje i ocenia twórczość
najwybitniejszych twórców
przełomu XIX i XX w. – PP;
– rekonstruuje obraz społeczeństwa
na podstawie dzieł kultury
(literatura piękna, sztuki
plastyczne) – PP.
Karol Darwin, Joann Wolfgang Goethe,
Friedrich Schiller, Aleksander Puszkin,
Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki,
Cyprian Kamil Norwid, Victor Hugo,
Fryderyk Chopin, Robert Schumann,
Franciszek Liszt, Francisco de Goya,
Claude Monet, August Renoir,
Józef Chełmoński, August Comte,
John Stuart Mill – P;
Feliks Mendelssohn–Bartholdy,
Hektor Berlioz, Eugené Delacroix,
Edouard Monet, Wojciech Gerson,
Aleksander Gierymski,
Antonio Gaudi, Herbert Spencer,
Henri Bergson, Fryderyk Nietsche,
Emile Zola, Karol Dickens,
Lew Tołstoj, Charles Baudelaire,
Oskar Wilde – PP.
Przykładowe scenariusze lekcji
powtórzeniowych
Scenariusz 1
Życie codzienne w antyku
Treści:
• Rodzina, małżeństwo, nauka dzieci w Grecji oraz w Rzymie;
• Obyczaje, moda i sztuka kulinarna w Grecji oraz w Rzymie;
• Formy spędzania czasu wolnego przez Greków oraz przez Rzymian.
Metody:
metoda projektu.
Środki dydaktyczne:
przygotowane przez uczniów plakaty, foliogramy, prezentacje multimedialne.
Osiągnięcia ucznia:
– omawia wybrane obyczaje Greków i Rzymian – P;
– omawia warunki życia codziennego – P;
– porównuje życie Hellena i Rzymianina – PP;
– porównuje formy spędzania wolnego czasu w obu cywilizacjach – PP.
Tok lekcji:
I. Wprowadzenie
Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem, głównymi zagadnieniami i celami
lekcji. Informuje również o sposobie realizacji tematu – zwraca szczególną
uwagę zebranym na potrzebę zachowania szczególnej samodyscypliny (dużo
prezentowanych zagadnień).
II. Rozwinięcie
Wyznaczeni wcześniej uczniowie / słuchacze prezentują przygotowane zagadnienia. Czas trwania poszczególnych prezentacji nie powinien przekroczyć 6 minut.
Referaty i materiały pomocnicze są przygotowywane w ciągu trzech–czterech tygodni, poprzedzających wystąpienia. Nauczyciel pomaga uczniom w pozyskaniu i doborze materiału, czyta wcześniej referaty i koryguje ewentualne
błędy. Referaty powinny być bogato ilustrowane (najlepiej, aby ilustracje były
48
kserowane na folii bądź zostały przygotowane w postaci prezentacji multimedialnej, ewentualnie w formie plakatu). Wskazane byłoby, aby przed prezentacją rozdano wszystkim zebranym przygotowany scenariusz wypowiedzi z zapisanymi podstawowymi informacjami.
Pierwszy uczeń przedstawia zagadnienia dotyczące rodziny, małżeństwa,
nauki dzieci w Grecji; drugi uczeń – w Rzymie.
Trzeci uczeń prezentuje obyczaje, modę i sztukę kulinarną w Grecji; czwarty
– w Rzymie. Piąty uczeń przedstawia formy spędzania czasu wolnego przez
Greków; szósty – przez Rzymian.
Instrukcja przygotowania prezentacji
Tok przygotowań:
1. Spotkanie organizacyjne.
2. Konsultacje.
3. Prezentacja.
Instrukcja do projektu: „Życie codzienne w antyku”
Zadania dla uczniów / słuchaczy (ewentualnie grupy):
!
a)
b)
c)
d)
e)
Uwaga! Praca wewnątrz grup wyłania zadania szczegółowe i podział
obowiązków
pozyskanie ilustracji;
selekcja uzyskanego materiału;
opracowanie merytoryczne;
opracowanie graficzne prezentacji;
komentarze.
Nauczyciel ustala:
• proponowaną literaturę (sugerujemy skorzystać z artykułów zamieszczonych
w magazynie „Mówią wieki” – zob. proponowana literatura);
• termin spotkań / konsultacji;
• termin prezentacji.
Kryteria oceny projektu:
• zbieranie i opracowanie materiału;
• jakość prezentacji – ocena formy, treści prezentacji oraz współpracy członków
grupy.
49
III. Podsumowanie
Dyskusja na temat: Podobieństwa i różnice życia codziennego Hellenów
i Rzymian.
VI. Ocena
Dla osób referujących jest to ocena w postaci oceny cząstkowej, według przyjętych wyżej kryteriów; dla całych grup – w postaci recenzji.
Scenariusz 2
Przemiany społeczno–gospodarcze
w średniowieczu
Treści:
• Gospodarka naturalna;
• Gospodarka towarowo–pieniężna;
• Kolonizacje i lokacje na prawie polskim oraz niemieckim;
• Immunitety;
• Społeczeństwo stanowe.
Metody:
wykład wprowadzający, praca ze źródłami, prezentacja.
Środki dydaktyczne:
mapa, źródła aktowe, przygotowana prezentacja.
Osiągnięcia ucznia:
– omawia gospodarkę naturalną – P;
– omawia gospodarkę towarowo–pieniężną – P;
– charakteryzuje i ocenia przemiany form gospodarowania w średniowieczu
– PP;
– wyszukuje informacje w źródłach – P;
– określa rodzaj źródła – P;
– porównuje i ocenia na podstawie źródeł lokacje miast i wsi na prawie polskim
oraz niemieckim – PP;
– przygotowuje prezentację – PP.
50
Tok lekcji:
I. Wprowadzenie
Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem, głównymi zagadnieniami i celami
lekcji. Informuje również o sposobie realizacji tematu.
II. Rozwinięcie
1. Nauczyciel w krótkim wykładzie ukazuje przemiany gospodarcze w średniowieczu.
2. Następnie rozdaje karki ze źródłami; pod kierunkiem nauczyciela odbywa
się omówienie treści źródeł oraz ich interpretacji.
Do źródła z załącznika 1 nauczyciel zadaje pytania typu:
Czym był immunitet?
Kto go wydawał?
Z jakiego powodu?
Jakie były konsekwencje upowszechnienia się immunitetów dla władcy, a jakie
dla możnych świeckich i duchownych?
Do źródła z załącznika 2 zadaje pytania typu:
Kto był wystawcą, a kto odbiorcą dokumentu?
Jakie uprawnienia posiadały strony umowy?
Na czym polegała lokacja na prawie polskim?
Na czym polegała lokacja na prawie niemieckim?
Do źródła z załącznika 3 zadaje pytania jak wyżej (z wyjątkiem prawa polskiego),
a ponadto: Jakie szczególne uprawnienia otrzymali wójtowie i dlaczego?
W czym przejawiał się samorząd miejski?
Etap końcowy: nauczyciel kieruje porównaniem obu typów lokacji.
III. Podsumowanie
Jeden z uczniów wygłasza prezentację, dotyczącą kształtowania się społeczeństwa stanowego. Uczeń korzysta z przygotowanych pomocy dydaktycznych
(prezentacja multimedialna, foliogramy, plakat).
51
Załącznik 1
Immunitet królewski
(Za:) Upadek cesarstwa rzymskiego i początki feudalizmu na Zachodzie
i w Bizancjum, oprac. M.H. Serejski, Warszawa 1954.
Sądzimy, że największą trwałość naszego królestwa [zapewniamy] w ten
sposób, jeżeli po życzliwym rozważeniu nadajemy kościołom (albo temu
kogo chciałbyś wymienić) dobrodziejstwa i, przy opiece Boskiej, pismem
na trwałe to potwierdzamy. Niechaj zatem będzie wiadome waszej gorliwości, że na prośbę męża apostolskiego (takiego a takiego) biskupa tego
miasta, dla zyskania sobie wiecznej nagrody, udzieliliśmy mu takiego dobrodziejstwa, ażeby do posiadłości jego kościoła, które w ostatnich czasach
otrzymał z naszego lub czyjegokolwiek nadania, albo które w przyszłości łaska Boża zechciałaby powiększyć w posiadaniu świętego miejsca, nie śmiał
wejść żaden urzędnik państwowy czy to dla odbywania sądów, czy też dla
ściągania skądkolwiek kar sądowych; lecz tym wszystkim niech władają dla
chwały Bożej sam biskup lub jego następcy na podstawie pełnego immunitetu. Postanawiamy zatem, abyście ani wy, ani wasi podwładni, ani następcy wasi, ani żaden inny urzędnik publiczny nie ośmielił się kiedykolwiek
wchodzić na ziemie nadane na terenie naszego królestwa wspomnianemu
kościołowi, czy to z hojności króla czy osób prywatnych, albo które zostaną
mu nadane, dla wysłuchania spraw spornych, dla ściągania kar z jakichkolwiek wyroków sądowych, dla korzystania z postojów i żywności albo dla
schwytania poręczycieli. Lecz ze wszystkiego, co skarb mógłby otrzymać od
wolnych albo służebnych i innych ludzi, którzy znajdują się na roli i w jego
granicach, czyli na ziemiach wspomnianego kościoła, niechaj, z naszej łaski i dla przyszłego zbawienia, płynie po wieczne czasy dochód na światło
dla wspomnianego kościoła, zbierany za pośrednictwem jego pełnomocników. I niechaj tego naszego nadania, uczynionego dla chwały Bożej i zbawienia duszy naszej i naszego potomstwa, nie usiłuje złamać ani wyniosłość
królewska, ani zachłanna żądza jakiegokolwiek urzędnika. I aby, przy Bożej
pomocy, obecna wola, pozostała nienaruszona zarówno teraz, jak i w przyszłości, postanowiliśmy utwierdzić ją poniżej własnoręcznym podpisem.
52
Załącznik 2
Dokument księcia Henryka Brodatego dla klasztoru
Panny Marii na Piasku we Wrocławiu z r. 1221.
(Za:) Sytuacja wsi feudalnej do końca XV w. Teksty źródłowe do nauki
historii w szkole, oprac. W. Korta, zesz. 7, Warszawa 1959.
[...] My Henryk z Bożej łaski książę Śląski, na prośbę opata [klasztoru] świętej Marii we Wrocławiu i jego braci nadajemy prawo niemieckie gościom
mieszkającym w Krzydlinie, Budziszowie, Tyńcu, Oleśniczce, Sobótce, Wirach, Zebrzydowie, Strzelbowie i we wszystkich innych ich wsiach, o ile
[osadnicy] chcieliby osiedlić się na tym prawie, w ten sposób, że będą wolni
od posług, do których zobowiązani są Polacy według prawa krajowego,
a które pospolicie nazywa się: powóz1, przewód ślad2, przesieka3, i od danin, które winny być pobierane, to jest: stróża4, podworowe5 i tym podobne.
Zastrzegamy jednak, że z każdego łanu płacącego opatowi będziemy pobierać 2 miary: jedną pszenicy, drugą owsa. Przy budowie grodów pomagać mają w wypadkach koniecznych; na wyprawy [wojenne] chodzić będą
tak, jak inni Niemcy.
Sprawy o ciężkie przestępstwa, mianowicie sprawy kapitalne6, to jest
mężobójstwo, zranienie mieczem lub nożem, które grozi śmiercią, sądzić
będziemy sami lub przez naszego sędziego według prawa niemieckiego.
Jeśli pomiędzy mieszkańcami wymienionych wsi i wsi innego właściciela wybuchnie spór w poważnej sprawie, mają oni wytoczyć sprawę przed
nami lub kasztelanem, na którego terenie mieszkają, a każdego osądzimy
według prawa mu przysługującego. Wszystkie inne sprawy będzie opat ze
swoimi sołtysami, zadośćczyniąc wnoszącym skargi [...] Pan opat otrzyma
trzecią część z wszystkich wyżej wymienionych spraw, które będą wobec nas
lub któregokolwiek z naszych sędziów sądzone. Pragniemy również, ażeby
żaden z naszych wójtów nie przywłaszczał sobie w tych wsiach jakichkolwiek praw w naszym imieniu [...]
1
2
3
4
5
6
obowiązek dostarczania środków transportu (koni, wołów, wozów) panującemu i jego urzędnikom
w czasie podróży dla przewożenia rzeczy książęcych.
obowiązek tropienia przestępców.
obowiązek udziału przy urządzaniu przeszkód w lasach z pościnanych drzew dla powstrzymania
nieprzyjaciela.
pierwotnie obowiązek straży grodowej, zamieniony następnie na daninę.
danina płacona księciu od domów.
tj. sprawy, za które przewidziana była kara śmierci.
53
Załącznik 3
Przywilej lokacyjny miasta Krakowa
(Za:) j.w.
W Imię Ojca i Syna i Ducha Św. Amen (...) Zamierzając (...) miasto założyć
w Krakowie i tam ludzi z różnych stron świata zebrać, podajemy do wiadomości wszystkim, tak obecnym, jako i przyszłym, że my, Bolesław, z łaski
bożej książę krakowski i sandomierski, wraz z matką naszą Grzymisławą
i z małżonką naszą Kunegundą, na tym prawie je osadzamy, na którym
i miasto. Wrocław założono, ale nie według tamecznej praktyki, lecz według tego, co zgadza się z prawem i formą miasta Magdeburga, tak iżby
z wątpliwościami, gdyby powstały, odnoszono się do tamtejszego pisanego
prawa. Przede wszystkim zaś to chcemy ściśle zachować i wójtom naszym
Gedkonowi zwanemu Stilvoyt, Jakóbowi, niegdyś sędziemu z Nysy, i Dytmarowi, zwanemu Wolk, którzy osobiście przed nami stanęli, przyrzekliśmy,
że nienaruszenie zachowamy, że wszyscy mieszczanie, w tymże mieście zamieszkujący, w przeciągu sześciu lat nie mają opłacać żadnego czynszu,
ani żadnego podatku, tak pogłównego jak od kramów, w których sprzedaje
się sukno i od kramów przekupniów, z których, ponieważ wybudowaliśmy je
według obietnicy własnym kosztem, my pięć szóstych czynszu, wspomniani
zaś wójtowie dziedzicznie jedną szóstą będą otrzymywać. To jednakże nie
z prawa, lecz ze szczególnej naszej łaski. Po ubiegu wszakże owych sześciu
lat z każdego dworzyszcza będą obowiązani płacić pół funta srebra według
wagi niemieckiej, która w terminie zapłaty będzie w użyciu; (...) Wójtowie
zaś po upływie lat woli otrzymają na wieki i bez obowiązku opłaty każdy
szósty dom w mieście, co znowu nie z prawa, ale z naszej szczególnej łaski.
Również inny dom poza miastem, w którym rżnie się bydło, bez opłaty i prawem dziedzicznym będą posiadać. Pozwalamy także i obiecujemy przestrzegać nienaruszenie, ażeby przerzeczeni wójtowie bez wszelakich opłat
i cel po wieczne czasy przewozili swoje towary i przechodzili przez całe
nasze państwo i księstwo, inni zaś mieszkańcy tego miasta, ażeby przez lat
dziesięć taką samą cieszyli się wolnością. Przyrzekamy również tym wójtom,
jak i wszystkim mieszkańcom, że nigdy im żadnego, ani specjalnego, ani
ziemskiego wójta nie ustanowimy, […]. Chcemy dalej i pozwalamy przerzeczonemu miastu, ażeby pod pług, na pastwiska i na inny użytek miało prawem dziedzicznym wieś, powszechnie zwaną Rybitwy ze wszystkimi
jej przynależnościami, z wyjątkiem tylko jezior; ponadto obszar, który leży
54
między miastem a Prądnikiem w pierścieniu od wyżej wspomnianej wsi Rybitw aż do wsi imieniem Krowodrzy, w ten jednak sposób, aby i wieś owa
Krowodrza z przynależnościami była włączona, z zachowaniem wszelako
praw biskupa tak w ziemi i młynach, jak i na wymienionej rzece. Na tej
rzece nadajemy wójtom lub tym, którym by oni to uprawnienie przekazali,
dwa nasze oraz trzeci młyn, który niegdyś należał do braci z Miechowa,
jak niemniej i czwarty, który należał do mnichów jędrzejowskich; gdyby zaś
mogli na tej rzece więcej wybudować młynów bez szkody czyjekolwiek, tedy
przyznajemy im to prawo, pod tym warunkiem, ażeby od każdego koła
obecnie istniejących, jako i przyszłych młynów wiardunek obiegowej monety byli obowiązani corocznie opłacać. Nadajemy także miastu w używanie
rzekę Wisłę razem z obydwu brzegami od granic. Zwierzyńca aż do granic
klasztoru mogliskiego, ażeby każdy swobodnie mógł ryby łowić, oraz ażeby
wspomniani wójtowie swobodnie mogli trzy młyny wybudować i posiadać je
bez jakiejkolwiek opłaty, prawem dziedzicznym; z tym wszelako ograniczeniem, ażeby mieli zboże, przeznaczone na nasz użytek w samym mieście
lub w bliskości, w szczególności zaś na przestrzeni trzech mil. Gdyby zaś
kto na obszarze tej rzeki zechciał więcej postawić młynów, to wolno mu to
będzie zrobić za wolę i zezwoleniem wójtów, pod tym jednak warunkiem,
że będzie obowiązany do opłaty na naszą korzyść w wysokości pół grzywny
od każdego koła. Poza tym na użytek całego miasta po wieczne czasy oddajemy cały las nad górnym biegiem Wisły, zwany pospolicie Facimiechem.
Przyznajemy także wymienionym wójtom trzydzieści łanów frankońskich na
własność na zasadzie prawa dziedzicznego, uwolnionych od wszelakich
opłat i ciężarów w posługach, w ogóle od prawa książęcego i od wszelakiego czynszu. A ponieważ jest zasadą prawa, że powód ma wnosić skargę
przed sąd właściwy pozwanemu, tedy zarządzamy i chcemy, ażeby mieszczanin krakowski, na wypadek gdyby miał skargę przeciw Polakowi z diecezji krakowskiej, prawa swego dochodził przed sądem polskim, przeciwnie,
jeżeli Polak będzie miał sprawę z mieszczaninem, natenczas wójci wyrok
wydadzą i sprawę rozstrzygną. To także nam ci wójci przyrzekli, że żadnego
przypisańca naszego, ani też kościelnego, ani też jakiegobądź innego, ani
też wolnego Polaka, który dotychczas na wsi mieszkał, nie przyjmą w poczet obywateli, ażeby w ten sposób nie pustoszały włości nasze, biskupie,
kanoniczne lub jakiebądź inne. To również owym wójtom i wszystkim mieszkańcom tego miasta obecnym i przyszłym, oraz ich potomkom po wieczne
czasy przyznajemy, nawet po upływie woli, aby nikt z nich, ani sam nie
wyrzucał, ani też nie wysyłał celem zwalczenia kogoś lub celem dania odporu komuś poza księstwo krakowskie w zakresie tych granic, które obecnie
55
posiadamy, lub za łaską bożą później będziemy posiadać. Chcemy również
i to za warunek kładziemy temu miastu, ażeby mincerze, którzy natenczas
będą, księdzu Prandocie, biskupowi krakowskiemu i jego następcom tytułem kościoła krakowskiego beż żadnych trudności bez domagania się tego
z naszej strony, składali w całości, a bez uszczerbku, dziesięcinę z monety,
oraz ażeby biskup mógł karą kościelną obłożyć każdego, kto by zapłacie tej
stawiał przeszkody, lub ją opóźniał w odniesieniu do terminu uiszczenia pozostałych dziewięciu części do skarbu naszego lub naszych dziedziców (...)
Scenariusz 3
Demokracja szlachecka w Polsce
w XVI – XVIII w.
Treści:
• Sejm walny – organizacja i kompetencje;
• Wolna elekcja;
• Artykuły henrykowskie;
• Liberum veto, Konstytucja 3 maja;
• Zasada parlamentarnej odpowiedzialności ministrów;
• Zasada kontrasygnaty.
Metody:
wykład wprowadzający, praca ze źródłami historycznymi.
Środki dydaktyczne:
mapa, zestaw źródeł / arkusz pracy źródłowej.
Osiągnięcia ucznia:
– omawia główne etapy rozwoju i upadku demokracji szlacheckiej – P;
– odczytuje informacje ze źródeł historycznych –P;
– wyjaśnia przyczyny zmian ustroju – PP;
– ocenia ustrój demokracji szlacheckiej – PP.
56
Tok lekcji:
I. Wprowadzenie
Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem, głównymi zagadnieniami i celami
lekcji. Informuje również o sposobie realizacji tematu.
II. Rozwinięcie
1. Nauczyciel w krótkim wykładzie ukazuje genezę demokracji szlacheckiej.
2. Następnie rozdaje karki ze źródłami oraz pytaniami do źródeł (źródło
1 otrzymuje ok. 1/3 klasy; źródło 2 – 1/3 klasy; źródło 4 – 1/3 klasy; źródło
3 otrzymują wszyscy).
Po przygotowaniu odpowiedzi na podane pytania, uczniowie / słuchacze
odczytują je. Nauczyciel koryguje odpowiedzi nieprawidłowe lub uzupełnia
niepełne. Formułuje pytania pomocnicze, angażując innych uczniów / słuchaczy.
III. Podsumowanie
Nauczyciel inicjuje dyskusję, dotyczącą ewolucji ustroju demokracji szlacheckiej. Inspiruje do formułowania ocen i wysuwania wniosków.
!
Uwaga! Inny scenariusz zakłada przygotowanie w domu przez wszystkich uczniów / słuchaczy odpowiedzi na wszystkie pytania do wszystkich źródeł: wtedy na zajęciach można dokładniej przeanalizować
różne wypowiedzi i pogłębić rozważania, dotyczące przyczyn kryzysu
ustroju demokracji szlacheckiej.
Źródło 1
Nuncjusz Fulwiusz Ruggieri o sejmie polskim w czasach
Zygmunta II Augusta
(Za:) Wiek XVI – XVIII w źródłach, wybór tekstów źródłowych
z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów,
oprac. Melania Sobańska – Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 2001.
(…) Zjazd senatorów i posłów zwany sejmem (…) odbywa się następującym sposobem. Król rozpisuje listy do biskupów, wojewodów, większych
kasztelanów [...] uwiadamia ich o zwołaniu sejmu i skłaniających go do
tego powodach, zapytuje o zdanie, czy sądzą to być z dobrej Rzplitej i gdzie
ma być zwołany. [...] Po wybraniu czasu i miejsca, król uwiadamia przez
57
starostę szlachtę każdego powiatu o czasie, miejscu i materyjach przyszłego sejmu, każąc jej wybrać deputowanych z zupełnym pełnomocnictwem
stanowienia wraz z senatem w sprawach publicznych. Szlachta zbiera się
wtedy po swych ziemiach i powiatach na zjazdy zwane partykularne, na
których posłów wybiera (…). Po wybraniu posłów następują trzy inne zjazdy
zwane generalne (…). Na tych zjazdach posłowie, biskupi, wojewodowie
i kasztelani każdej prowincyi radzą o tym wszystkim, co ma być roztrząsane
na sejmie [...]. Po czy król pierwszy przybywa na miejsce sejmu, niedługo
po nim senatorowie, których gdy się większa liczba zgromadzi, król nie czekając przybycia wszystkich otwiera sejm tym sposobem.
Arcybiskup gnieźnieński lub który z biskupów mówi mszę do Ducha św.,
aby Bóg zlał światło mądrości na króla i panów rad. Nazajutrz, gdy się
senat zgromadzi, król każe wprowdzadzić posłów, którzy podług zwyczaju
są przypuszczeni do ucałowania ręki królewskiej, po czym jeden z nich ma
mowę do króla, w której go prosi, aby pilnie sprawował królestwo. Dnia następnego w połączonych izbach kanclerz lub podkanclerz w długiej mowie
od tronu wylicza wszystko, co ma być oddane pod rozwagę sejmujących
i na tym kończy się otwarcie sejmu.
Czwartego dnia, gdy się wszyscy zgromadzą, podkanclerz zapytuje każdego senatora o zdanie. Naprzód mówi arcybiskup gnieźnieński, po nim
lwowski, dalej biskup krakowski i tak następnie każdy z kolei podług starszeństwa. Król, wyrozumiawszy myśl senatorów, podaje od siebie nazajutrz
każdy przedmiot do dalszego roztrząśnienia, o czym wszystkim naradza się
senat czasem w przytomności posłów, czasem w ich nieobecności. Król zapytuje wtenczas o zdanie posłów, którzy wprzód już naradziwszy się o wszystkim w swej izbie, odpowiadają w krótkości przez swego marszałka (…).
Król dawniej stanowił o wszystkim za zgodą senatu, posłowie ziemscy
nie byli w innym celu wzywani na sejm, tylko aby imieniem szlachty zezwolili
na podatek, bo żadnej zaś innej rady nie przypuszczani nie byli. Lecz odkąd herezja rozwolniła węzły posłuszeństwa szlachty, posłowie nabrali takiej
śmiałości, przywłaszczyli sobie taką władzę, że na kształt rzymskich trybunów nie dopuszczają przejść żadnemu prawu, na które by się wprzód nie
zgodzili, grożąc że prawu zapadłemu bez ich zezwolenia szlachta posłuszną
nie będzie, dlatego król i senat chcąc co postanowić starają się zjednać
wprzód na to przyzwolenie posłów, którzy dawnej żadnego prawie nie mieli
znaczenia. Do króla należy zwoływanie sejmów, lecz gdyby w ważnych potrzebach krajowych złożyć go nie chciał, arcybiskup gnieźnieński po bezskutecznym upomnieniu króla, sam ma prawo sejm, zwołać. Na sejmach
mówiono dawniej po łacinie, do niejakiego czasu mówią po polsku.
58
Źródło 2
Artykuły henrykowskie
(Za:) j.w.
My, Rady Stanu, szlachta i rycerstwo królestwa Polskiego, narodów tak polskiego, jako i litewskiego [...] to sobie głównie niniejszym pismem, czyli
dyplomem, zastrzegamy, aby przyszły nasz książe i pan świeżo przez nas
obrany był obowiązanym dać nam przywilej, czyli pismo, przez które by
niżej wyrażone artykuły zawierające w sobie pewne nasze prawa i prerogatywy, zostały uznane i zatwierdzone, a to w sposób następujący :
Henryk, z bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki pan, tudzież andegaweński, komu o tym wiedzieć należy, wszystkim w ogóle i każdemu z osobna, radom, senatorom, szlachcie
i Stanom Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, Rusi, Prus,
Mazowsza, Żmudzi, Wołynia, Podlasia i innych posiadłości.
1. Iż za żywota naszego my i potomkowie nasi, królowie polscy i ciż, wielkie
książęta Litewskie, [...] nie mamy mianować ani obierać jakiego, składać
żadnym sposobem ani kształtem wymyślonym, króla, na państwo
sukcesora naszego sadzać, a to dlatego, aby zawdy wiecznymi czasy
po zejściu naszym i potomków naszych wolne obieranie zostało wszem
stanom koronnym; dla czego tytułu dziedzica używać nie mamy ani
potomkowie nasi, królowie polscy.
2. A iż w tej zacnej Koronie [...] jest różnowierstwa, przestrzegając na potem
jakich sedycyj i tumultu, […] warowali to sobie niektórzy obywatele
korony konfederacją osobliwą, że w tej mierze w sprawie religii mają
być w pokoju zachowani, którą my obiecujemy trzymać w pokoju czasy
wiecznymi.
3. A w sprawach koronnych, które się dotykać będą osoby naszej
i dostojeństwa naszego, poselstw do krajów cudzych wysyłanych
i cudzych także poselstw słuchania i odprawowania, wojsk jakich albo
żołnierzów zbierania albo przyjmowania, my i potomkowie nasi nic
zaczynać i czynić nie mamy bez rady rad koronnych obojga narodu,
spraw sejmowi należących w niczym nie naruszając […].
4. O wojnie albo ruszeniu pospolitym nic zaczynać nie mamy mimo
pozwolenie sejmowe wszech stanów, ani za granice koronne obojga
narodu rycerstwa koronnego wojennym obyczajem wywodzić żadnym
obyczajem ani prośbą naszą królewską, ani płaceniem pięciu grzywien
59
7.
9.
17.
21.
60
od włóczni, my i potomkowie nasi (…) nie mamy i słowem naszym
królewskim przyrzekamy. Wszakże jeślibyśmy za uchwałą sejmową
ruszenie pospolite uczynili, jednak nie dłużej dzierżeć mamy poddanych
naszych na miejscu tam, kędy im wiciami ostatecznymi, to jest listy
wojennymi czas i miejsce naznaczamy, jeno dwie niedzieli. A jeślibyśmy
za pozwoleniem wszech stanów za granice poddane swe wywieść chcieli,
(…) Nie mamy ich dłużej trzymać na żołdzie (…) pięciu grzywien jedno
ćwierć roku, rozdziału żadnego na części wojsk tak wielkiego jak małego,
między nimi nie czyniąc (…).
Gdyż to jest rzecz pewna i dostateczna, iż sama osoba królewska tak
wielkich państw królestwa tego wszystkim sprawom zdołać nie może
(…) przeto ustanawiamy i za wieczne prawo mieć chcemy, aby każdego
sejmu walnego naznaczeni i mianowani byli z rad koronnych osób 16 tak
z Polski, jako i z Litwy i innych państw do Korony należących, (…) którzy
by u nas ustawicznie byli przestrzegając osoby dostojeństwa naszego
i wolności pospolitej, bez której rady i wiadomości nic my i potomkowie
nasi czynić nie mamy ani będziem mogli w sprawach potocznych (nie
wzruszając nic sejmowych) (…).
Sejm walny koronny we dwie lecie najdalej być ma składan, a gdzie
by tego była pilna a gwałtowna potrzeba Rzeczypospolitej, tedy za
radą panów Rad obojga państwa jako czas i potrzeba Rzeczypospolitej
przynosić będzie, powinni go składać będziem, a dłużej go dzierżyć nie
mamy, najdalej do sześciu niedziel. A przed takowymi sejmy w Polsce,
wedle zwyczaju, a Litwie wedle statutu Wielkiego Księstwa Litewskiego
sejmiki powiatowe być mają [...].
Osobliwie to warujemy, iż podatków ani poborów żadnych w imionach
naszych, królewskich i rad duchownych, także ceł nowych miast naszych
w Polsce i Wielkim Księstwie Litewskim i we wszystkich ziemiach naszych
do Korony należących składać i postanawiać nie mamy, bez zwolenia
wszech stanów na sejmie walnym; ani też monopola rzeczy tych, które
z państw koronnych tak polskich, jako litewskich pochodzą, ustawiać
i dopuszczać nie mamy.
A jeślibyśmy (czego Boże uchowaj) co przeciw prawom, wolnościom,
artykułom, kondycjom wkroczyli albo czego nie wypełnili, tedy obywatele
koronni obojga narodu od posłuszeństwa i wiary nam powinnej wolne
czyniemy i panowania.
Źródło 3
Kazimierz Obuchowicz o zerwaniu sejmu przez
Władysława Sicińskiego w 1652 r.
(Za:) j.w.
Roku 1652 sejm dnia 26 januara zaczął się, a według propozycji króla Jmci,
materią bezpieczeństwa (…). Więc berestecka wojna koło pospolitego ruszenia, że Kozacy uszli nie rozgromieni, że sami obywatele straże, utarczki, a lud
niemiecki tylko stojąc w szyku nic nie odprawował z ciężarów wojennych
i bardzo prywatne rzeczy bawiły wszystek czas izbę poselską (…). niejakiś
Siciński z Upity poseł […] zaniósł protestacją […] przeciwko wszystkiemu sejmowi i zaraz z izby zniknął, za Wisłę się przewiózł. I tak pretekstem wolności,
że za jednego kontradykcją nic się nie stanowi na sejmie, sejm się rozerwał.
Źródło 4
Konstytucja 3 maja
W imię Boga w Trójcy Świętej jedynego. Stanisław August z bożej łaski
i woli narodu Król Polski, [...] wraz z Stanami Skonfederowanymi w liczbie
podwójnej naród polski reprezentującymi.
Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisł, [...] dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej
granic, z największą stałością ducha niniejszą konstytucję uchwalamy i tę
całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy [...].
I. Religia panująca
Religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolicka ze wszystkimi jej prawami; [...] wszystkim ludziom jakiegokolwiek
bądź wyznania pokój w wierze i opiekę rządową winniśmy. I dlatego
wszelkich obrządków i religii wolność w krajach polskich podług ustaw
krajowych warujemy. [...]
IV. Chłopi włościanie
Lud rolniczy, spod którego ręki płynie najobfitsze bogactw krajowych
źródło, który najliczniejszą w narodzie stanowi ludność, [...] pod opiekę
prawa i rządu krajowego przyjmujemy [...].
61
V. Rząd, czyli oznaczenie władz publicznych
Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu,
[...] trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny i z woli prawa niniejszego na zawsze składać będą, to jest: władza prawodawcza w Stanach
zgromadzonych, władza najwyższa w królu i Straży, i władza sądownicza
w jurysdykcjach na ten koniec ustanowionych lub ustanowić się mających.
VI. Sejm, czyli władza prawodawcza
Sejm, czyli Stany zgromadzone, na dwie Izby dzielić się będą: na Izbę
Poselską i na Izbę Senatorską pod prezydencyją króla. [...]
Wszystko i wszędzie większością głosów zdecydowane być powinno.
Przeto liberum veto, konfederacje wszelkiego gatunku i sejmy konfederackie jako duchowi niniejszej konstytucji przeciwne, rząd obalające,
społeczność niszczące, na zawsze znosimy.
Zapobiegając z jednej strony gwałtownym i częstym odmianom konstytucji narodowej, z drugiej uznając potrzebę wydoskonalenia onej po
doświadczeniu jej skutków co do pomyślności publicznej, porę i czas
rewizji i poprawy konstytucji co lat dwadzieścia pięć naznaczamy [...].
VII. Król, władza wykonawcza
[...] Zawarowawszy przeto wolnemu narodowi polskiemu władzę praw
sobie stanowienia i moc baczności nad wszelką wykonawczą władzą
oraz wybierania urzędników do magistratur, władzę najwyższego wykonywania praw królowi w radzie jego oddajemy, która to rada Strażą Praw
zwać się będzie.
[...] Władza wykonawcza nie będzie mogła praw stanowić ani tłumaczyć, podatków i poborów pod jakimkolwiek imieniem nakładać, długów publicznych zaciągać, rozkładu dochodów skarbowych przez sejm
zrobionego odmieniać, wojny wydawać, pokoju ani traktatu i żadnego
aktu dyplomatycznego definitive zawierać. [...] Stanowimy przeto, iż po
życiu jakiego nam dobierać łaska pozwoli, elektor dzisiejszy saski w Polszcze królować będzie. Dynastia przyszłych królów polskich zacznie się
na osobie Fryderyka Augusta [...].
VIII. Władza sądownicza
Władza sądownicza nie może być wykonywana ani przez władzę prawodawczą, ani przez króla, lecz przez magistratury na ten koniec ustanowione i wybierane. [...]
IX. Regencja
Straż będzie oraz regencja, mając na czele królową albo w jej nieprzytomności prymasa. W tych trzech tylko przypadkach miejsce mieć może
regencja: 1. w czasie małoletności króla, 2. w czasie niemocy trwale
62
pomieszania zmysłów sprawującej, 3. w przypadku gdyby król był wzięty
na wojnie. Małoletność trwać tylko będzie do lat 18 zupełnych [...].
XI. Siła zbrojna narodowa
[...] Wszyscy przeto obywatele są obrońcami całości i swobód narodowych. Wojsko nic innego nie jest tylko wyciągnięta siła obronna i porządna z ogólnej siły narodu. Naród winien wojsku swemu nagrodę i poważanie za to, iż się poświęca jedynie dla jego obrony. [...]
Zadania:
Źródło 1:
1. Przedstaw w punktach procedurę zwoływania sejmu.
2. Przedstaw w punktach procedurę sejmowania.
3. Oceń rolę władcy w sejmie polskim.
4. Jak nuncjusz ocenia sejm za panowania Zygmunta Augusta?
5. Wyjaśnij termin: nuncjusz.
Źródło 2:
6. W jednym, krótkim zdaniu ukaż treść punktu 1.
7. O jakim akcie prawnym mowa w punkcie 2?
8. W jaki sposób szlachta mogła kontrolować poczynania króla? Jaką rolę miał
odgrywać w tym sejm? (sformułuj 3 przykłady).
9. Oceń treść punktu 21.
10. Jaką rolę pełniły w Rzeczypospolitej artykuły henrykowskie? Kiedy zostały
przyjęte? Dlaczego noszą taką nazwę?
Źródło 3
11. O jakim wydarzeniu mowa w cytowanym źródle?
Źródło 4:
12. Określ główne założenia ustroju politycznego Rzeczypospolitej.
13. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej, podaj i wyjaśnij dwie zasady opisujące
funkcjonowanie najwyższych organów władzy państwowej. W którym państwie europejskim one wcześniej funkcjonowały?
14. Wyjaśnij, jakie wady ustroju naprawiały konkretne normy zapisane w rozdziałach VI i VII.
15. Kto miał otrzymać koronę polską po śmierci Stanisława Augusta? Jaką
zasadę wprowadzić miała jego koronacja? W jaki sposób konstytucja roz63
wiązała kwestię ewentualnego faktycznego braku pierwszego stanu sejmującego?
16. Jakie idee oświecenia wpłynęły na kształt Konstytucji 3 maja?
17. Określ rodzaje źródeł: 1, 2 i 3.
Scenariusz 4
Konstytucje w XIX–wiecznej Europie
Treści:
• Władza ustawodawcza;
• Prawa wyborcze;
• Ustawodawstwo.
Metody:
praca ze źródłami aktowymi i statystycznymi; prezentacje uczniów.
Środki dydaktyczne:
fragmenty konstytucji Francji z 1814 r. i 1875 r.; Belgii z 1831 r.; Niemiec z 1871 r.;
Szwajcarii z 1874 r.
Osiągnięcia ucznia:
– interpretuje teksty konstytucji;
– korzystając z pomocy tekstów, prezentuje skład władz ustawodawczych,
charakteryzuje prawo wyborcze, przedstawia proces legislacyjny.
Tok lekcji:
I. Wprowadzenie
Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem, głównymi zagadnieniami i celami
lekcji. Informuje również o sposobie realizacji tematu. Następnie w krótkiej
wypowiedzi przedstawia rozwój konstytucjonalizmu europejskiego w XIX w.
II. Rozwinięcie
Nauczyciel dzieli uczniów na 3 zespoły i przydziela im zadania (zadania powinny być zapisane na kartkach i rozdane poszczególnym grupom):
Zespół I: wybierzcie spośród siebie
– lidera, który pokieruje pracą grupy;
– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;
– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
64
Waszym zadaniem będzie przedstawienie funkcjonowania władzy ustawodawczej we
Francji pod rządami Karty konstytucyjnej z 1814 r. Zadania szczegółowe:
• Przedstawcie skład władzy wykonawczej.
• Przedstawcie zasady prawa wyborczego.
• Przedstawcie proces legislacyjny.
Zespół II: wybierzcie spośród siebie
– lidera, który pokieruje pracą grupy;
– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;
– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
Waszym zadaniem będzie przedstawienie funkcjonowania władzy ustawodawczej w Belgii pod rządami konstytucji z 1831 r. Zadania szczegółowe:
• Przedstawcie skład władzy wykonawczej.
• Przedstawcie zasady prawa wyborczego.
• Przedstawcie proces legislacyjny.
Zespół III: wybierzcie spośród siebie
– lidera, który pokieruje pracą grupy;
– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;
– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
Waszym zadaniem będzie przedstawienie funkcjonowania władzy ustawodawczej w Szwajcarii pod rządami konstytucji z 1874 r. Zadania szczegółowe:
• Przedstawcie skład władzy wykonawczej.
• Przedstawcie zasady prawa wyborczego.
• Przedstawcie proces legislacyjny.
Zespół IV: wybierzcie spośród siebie
– lidera, który pokieruje pracą grupy;
– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;
– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
Waszym zadaniem będzie przedstawienie funkcjonowania władzy ustawodawczej we Francji pod rządami konstytucji z 1875 r. Zadania szczegółowe:
• Przedstawcie skład władzy wykonawczej.
• Przedstawcie zasady prawa wyborczego.
• Przedstawcie proces legislacyjny.
65
III. Praca uczniów w grupach
W trakcie trwania pracy samodzielniej grup nauczyciel ogranicza się do dozorowania pracy uczniów. Na życzenie udziela pomocy – zwłaszcza grupom
pracującym z programem multimedialnym. Uczniowie mogą potrzebować pomocy czysto technicznej. Nauczyciel powinien dopilnować, aby wszyscy członkowie grup brali czynny udział w opracowywaniu tematu. Aktywność w tej
części pracy powinna również znaleźć odzwierciedlenie w ocenie końcowej.
IV. Prezentacja referatów uczniowskich
V. Podsumowanie pod kierunkiem nauczyciela – porównanie treści konstytucji,
zwrócenie uwagi na proces liberalizacji życia politycznego.
VI. Ocena – dla całych grup w postaci recenzji, dla osób referujących w postaci
oceny cząstkowej.
Załącznik 1
Francja. Karta konstytucyjna z 4 VI 1814 r.
Art. 15.
Władza ustawodawcza jest sprawowana wspólnie przez Króla, Izbę Parów i Izbę Deputowanych departamentalnych.
Art. 16.
Król proponuje ustawę.
Art. 18.
Każda ustawa winna być przedmiotem dyskusji i swobodnie uchwalona
przez większość każdej z izb.
Art. 19.
Izby mają możność prosić Króla o wniesienie projektu ustawy (...).
Art. 22.
Król sam sankcjonuje i ogłasza ustawy.
Art. 27.
Nominacja parów Francji należy do Króla (...).
Art. 38.
Nie można wybierać do izby deputowanego, który nie osiągnął czterdziestego roku życia i nie płaci bezpośredniego podatku w wysokości
1000 franków.
Art. 40.
Wyborcy uczestniczący w wyborach deputowanych nie mają prawa głosu, jeśli nie płacą 300 franków bezpośredniego podatku i jeśli nie ukończyli 30 roku życia.
66
Załącznik 2
Belgia. Konstytucja z 7 II 1831 r.
Art. 26.
Władza ustawodawcza jest wykonywana łącznie przez króla, Izbę Reprezentantów i Senat.
Art. 27.
Inicjatywa ustawodawcza przysługuje wymienionym trzem członom władzy ustawodawczej.
Art. 41.
Projekt ustawy może być przyjęty przez każdą z izb tylko w drodze kolejnego przegłosowania poszczególnych artykułów.
Prawo wyborcze i skład izb
Art. 47.
Deputowanych do Izby Reprezentantów wybierają bezpośrednio obywatele, którzy ukończyli 21 lat (...).
Każdy wyborca ma jeden głos.
Na tych samych warunkach można w drodze ustawy przyznać prawa
wyborcze kobietom. Do uchwalenia takiej ustawy wymagana jest większość 2/3 głosów.
Art. 48.
(...) Wybory odbywają się na zasadzie proporcjonalności określonej
w ustawie.
Głosowanie jest obowiązkowe i tajne. (...)
Art. 50.
Bierne prawo wyborcze przysługuje osobom, które:
1) mają obywatelstwo belgijskie z urodzenia lub na podstawie pełnej
naturalizacji,
2) korzystają z praw cywilnych i politycznych,
3) mają ukończone 25 lat,
4) zamieszkują w Belgii.
Art. 53.
Senat składa się:
1) z członków wybranych zgodnie z art. 47 (...),
2) z członków wybranych przez rady prowincji w stosunku l senator na
200 tys. mieszkańców (...),
3) z członków wybranych przez Senat w stosunku odpowiadającym połowie liczby senatorów wybranych przez rady prowincji.
67
Art. 56.
Bierne prawo wyborcze do Senatu przysługuje osobom, które:
4) ukończyły 40 lat,
5) płacą w Belgii co najmniej 1000 florenów podatku bezpośredniego.
Załącznik 3
Szwajcaria. Konstytucja z 29 V 1874 r.
Art. 71.
Z wyłączeniem praw przysługujących narodowi i kantonom władza
zwierzchnią Związku należy do Zgromadzenia Związkowego, które składa się z dwóch izb:
A. Rady Narodowej,
B. Rady Kantonów.
Art. 72. 1.
Rada Narodowa składa się z 200 deputowanych ludu szwajcarskiego.
Art. 72. 2.
Mandaty są rozdzielane pomiędzy kantony i półkantony proporcjonalnie do liczby mieszkańców (...).
Art. 73.1.
Wybory do Rady Narodowej są bezpośrednie. Odbywają się one przy
zachowaniu zasady proporcjonalności (...).
Art. 74.1.
Uprawniony do głosowania jest każdy Szwajcar, który ukończył 20 lat
i nie jest pozbawiony praw obywatelskich (...).
Art. 80.
Rada Kantonów składa się z 44 deputowanych kantonów. Każdy kanton
wybiera 2 deputowanych; w kantonach podzielonych każda jego część
wybiera jednego deputowanego.
Art. 89.1.
Ustawy i postanowienia związkowe mogą być wydawane tylko za zgodą
obydwóch rad.
89.2.
Ustawy i powszechnie obowiązujące postanowienia związkowe winny być
przedstawiane do przyjęcia lub odrzucenia ludowi, jeżeli zażąda tego 30000
obywateli szwajcarskich uprawnionych do głosowania lub 8 kantonów.
68
Załącznik 4
Francja. Ustawy konstytucyjne z 1875 r.
Art. l.
Władzę ustawodawczą sprawują dwa zgromadzenia: Izba Deputowanych i Senat. Izba Deputowanych powoływana jest w głosowaniu
powszechnym w sposób określony przez ordynację wyborczą. (...)
Art. 3.
Prezydent Republiki ma inicjatywę ustawodawczą na równi z członkami
obu izb. Ogłasza ustawy po uchwaleniu ich przez obie izby. (...)
Art. l.
Ustawy o organizacji Senatu
Senat składa się z 300 senatorów wybieranych przez departamenty
i kolonie (...).
Art. 4.
Senatorowie (...) wybierani są bezwzględną większością głosów (...)
przez kolegium zebrane w siedzibie departamentu lub kolonii i składające się z:
10 deputowanych,
20 członków rady generalnej,
3 członków rady okręgowej,
40 delegatów wybranych po jednym przez zgromadzenie municypalne
(...).
Scenariusz 5
Okres okupacji w moim regionie
Treści:
• Polityka okupanta;
• Struktury organizacyjne ruch oporu;
• Formy walki z okupantem.
Metody:
metoda projektu.
69
Środki dydaktyczne:
pozyskane i przygotowane przez uczniów: wspomnienia uczestników wydarzeń,
plakaty, prezentacje multimedialne, zbiory fotografii, fragmenty filmów dokumentalnych i nagrań audio.
Osiągnięcia ucznia:
– charakteryzuje politykę okupanta w regionie – P;
– omawia regionalny ruch oporu – P;
– porównuje lokalny ruch oporu z krajowym – PP;
– porównuje i ocenia lokalną politykę okupanta z ogólnopolską – PP.
Tok lekcji:
I. Wprowadzenie
Nauczyciel informuje uczniów, że na lekcji będą analizować sytuację ich regionu w okresie okupacji, a na koniec porównają politykę okupanta i postawy
mieszkańców regionu z sytuacją ogólnokrajową.
II. Rozwinięcie
Wybrani wcześniej uczniowie dokonują prezentacji przygotowanego materiału.
Czas trwania poszczególnych prezentacji wynosi ok. 10 minut.
Referaty i materiały pomocnicze są przygotowywane w ciągu trzech–czterech tygodni poprzedzających wystąpienia. Nauczyciel pomaga uczniom
w pozyskaniu i doborze materiału, czyta wcześniej referaty i koryguje ewentualne błędy. Referaty powinny być bogato ilustrowane (najlepiej, aby ilustracje były kserowane na folii bądź zostały przygotowane w postaci prezentacji
multimedialnej).
Pierwszy uczeń przedstawia politykę okupanta wobec ludności regionu.
Drugi uczeń prezentuje struktury organizacyjne ruchu oporu w regionie.
Trzeci uczeń omawia stosowane w regionie formy walki z okupantem (zbrojne i cywilne).
III. Podsumowanie
Dyskusja na temat: Ocena wkładu mieszkańców regionu w walkę z okupantem.
Instrukcja przygotowania prezentacji
Tok przygotowań:
1. Spotkanie organizacyjne.
2. Konsultacje.
3. Prezentacja.
70
Instrukcja do projektu: „Okres okupacji w moim regionie”
1. Polityka okupanta wobec ludności regionu.
2. Struktury organizacyjne ruchu oporu w regionie.
3. Formy walki z okupantem.
Zadania dla grupy.
!
a)
b)
c)
d)
e)
Uwaga! Praca wewnątrz grup wyłania zadania szczegółowe i podział
obowiązków
pozyskanie ilustracji;
selekcja uzyskanego materiału;
opracowanie graficzne prezentacji;
opracowanie;
komentarze.
Nauczyciel ustala:
• proponowaną literaturę;
• termin spotkań / konsultacji;
• termin prezentacji.
Kryteria oceny projektu:
• zbieranie i opracowanie materiału;
• jakość prezentacji – ocena formy, treści prezentacji oraz współpracy członków
grupy.
Scenariusz 6
Przemiany gospodarcze i społeczne
w Polsce po II wojnie światowej
Treści:
• Reforma rolna;
• Nacjonalizacja przemysłu;
• Polityka gospodarcza i społeczna PZPR;
• Przemiany społeczne w Polsce Ludowej.
71
Metody:
praca ze źródłami aktowymi i statystycznymi; prezentacje uczniów; dyskusja na
temat skutków reform gospodarczych.
Środki dydaktyczne:
teksty źródłowe; dane statystyczne przygotowane w postaci foliogramów.
Osiągnięcia ucznia:
– omawia zmiany gospodarcze po II wojnie światowej – P;
– omawia zmiany w społeczeństwie polskim w ostatnim półwieczu – P;
– wyjaśnia kontekst polityczny i ideologiczny zachodzących przemian – PP;
– ocenia przeobrażenia społeczno–gospodarcze – PP.
Tok lekcji:
I. Wprowadzenie
Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem, głównymi zagadnieniami i celami
lekcji. Informuje również o sposobie realizacji tematu.
II. Rozwinięcie
Nauczyciel dzieli uczniów na 3 zespoły i przydziela im zadania (zadania powinny być zapisane na kartkach i rozdane poszczególnym grupom):
Zespół I: wybierzcie spośród siebie
– lidera, który pokieruje pracą grupy;
– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;
– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
Waszym zadaniem będzie przedstawienie reformy rolnej na podstawie fragmentów Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowadzeniu reformy rolnej i danych statystycznych.
• Przedstawcie cele reformy rolnej.
• Wymieńcie ziemie podlegające parcelacji.
• Na podstawie analizy porównawczej danych statystycznych, przedstawcie
wpływ reformy rolnej na strukturę wielkościową gospodarstw rolnych w Polsce.
Zespół II: wybierzcie spośród siebie
– lidera, który pokieruje pracą grupy;
– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;
– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
72
Waszym zadaniem będzie zaprezentowanie klasie nacjonalizacji przemysłu na
podstawie Ustawy o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej z 3. 1. 1946 r.
• Jakie przedsiębiorstwa miały przejść na własność państwa bez odszkodowania (sformułujcie uogólnienie)?
• Jakie przedsiębiorstwa miały przejść na własność państwa za odszkodowaniem?
• Przedstawcie zasady przyznawania odszkodowań.
• Jakie przedsiębiorstwa mogły pozostać w rękach dotychczasowych prywatnych właścicieli? Podajcie przykłady.
Zespół III: wybierzcie spośród siebie
– lidera, który pokieruje pracą grupy;
– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;
– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
Waszym zadaniem będzie zaprezentowanie planów, dotyczących kierunku
dalszych przemian gospodarczych w Polsce na podstawie Deklaracji ideowej
PZPR z 1948 r.
• Jaki stosunek PZPR miała do pozostałości prywatnej własności środków
produkcji?
• Jak władze PZPR wyobrażały sobie przyszłą strukturę własnościową środków produkcji w Polsce?
• W jaki sposób PZPR zamierzała realizować swoje plany?
III. Praca uczniów w grupach
W trakcie trwania pracy samodzielniej grup nauczyciel ogranicza się do dozorowania pracy uczniów. Na życzenie udziela pomocy – zwłaszcza grupom
pracującym z programem multimedialnym. Uczniowie mogą potrzebować pomocy czysto technicznej. Nauczyciel powinien dopilnować, aby wszyscy członkowie grup brali czynny udział w opracowywaniu tematu. Aktywność w tej
części pracy powinna również znaleźć odzwierciedlenie w ocenie końcowej.
IV. Prezentacja referatów uczniowskich
V. Podsumowanie
Pod kierownictwem nauczyciela toczy się dyskusja, dotycząca konsekwencji
społecznych zrealizowanych reform gospodarczych. Ewentualnie dokonuje się
krótkiego wykładu podsumowującego.
VI. Ocena
Dla całych grup jest to ocena w postaci recenzji; dla osób referujących – w postaci oceny cząstkowej.
73
Załącznik 1a
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego,
o przeprowadzeniu reformy rolnej, z 6 IX 1944 r.
(Za:) Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami
metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów,
oprac. M. Sobańska–Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 2001.
Art. l. (l)
Reforma rolna w Polsce jest koniecznością państwową i gospodarczą
i będzie zrealizowana przy udziale czynnika społecznego zgodnie z zasadami Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.
Ustrój rolny w Polsce oparty będzie na silnych, zdrowych i zdolnych
do wydatnej produkcji gospodarstwach, stanowiących prywatną własność ich posiadaczy.
Wobec tego, że znaczna część Polski pozostaje jeszcze pod okupacją,
w obecnej chwili nastąpić może jedynie częściowy nadział ziemi w rozmiarach zapasu ziemi na terytoriach już wyzwolonych.
(2) Przeprowadzenie reformy rolnej obejmuje:
a) upełnorolnienie istniejących gospodarstw o powierzchni niżej pięciu
hektarów użytków rolnych;
b) tworzenie nowych samodzielnych gospodarstw rolnych dla bezrolnych,
robotników i pracowników rolnych oraz drobnych dzierżawców;
c) tworzenie w pobliżu miast i ośrodków przemysłowych gospodarstw
dla produkcji ogrodniczo–warzywnej, kolonii i ogródków działkowych
robotniczych, urzędniczych i rzemieślniczych;
d) zarezerwowanie odpowiednich terenów dla szkół oraz poddanych zarządowi państwowemu lub samorządowi ośrodków dla podniesienia
kultury rolnej, wytwórczości nasiennej i hodowlanej oraz przemysłu
rolnego.
Art. 2. (l)
Na cele reformy rolnej przeznaczone będą nieruchomości ziemskie
o charakterze rolniczym:
a) stanowiące własność Skarbu Państwa z jakiegokolwiek tytułu;
b) będące własnością obywateli Rzeszy Niemieckiej i obywateli polskich narodowości niemieckiej;
c) będące własnością osób skazanych prawomocnie za zdradę stanu,
za pomoc udzieloną okupantom ze szkodą dla Państwa lub miejsco-
74
wej ludności, względnie za inne przestępstwa, przewidziane w dekrecie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 września
1944 r. (Dz. U. R. P. Nr 4, poz. 16)7
d) skonfiskowane z jakichkolwiek innych prawnych przyczyn;
e) stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub
prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha na powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych, a na terenie województw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego, jeśli ich rozmiar
łączny przekracza 100 ha powierzchni.
Załącznik 1b
Liczba gospodarstw rolnych w 1931 r. (w odsetkach)
Poniżej
2 ha
2–5 ha
5–10 ha
10–15 ha
15–50 ha
Powyżej
50 ha
25,5
38,7
24,8
6,5
4,0
0,5
(Za:) Słownik historii Polski, red. Tadeusz Łepkowski, Warszawa 1969
Załącznik 1c
Indywidualne gospodarstwa rolne w 1960 r.
Obszar
(w ha)
01–
05
05–2
2–3
3–5
5–7
7–10
10–
15
15–
20
20
i więcej
Liczba
(w odsetkach)
9,7
23,1
11,9
18,5
13,2
12,9
7,9
1,8
1,0
(Za:) Słownik historii Polski, red. Tadeusz Łepkowski, Warszawa 1969
7
Pomyłka w datowaniu tekstu: chodzi tu o dekret PKWN z 31 VIII 1944 r. „O wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz
dla zdrajców Narodu Polskiego” („Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 13 IX 1944, poz. 16).
75
Załącznik 2
Ustawa o przejęciu na własność państwa podstawowych
gałęzi gospodarki narodowej z 3.I.1946 r.
(Za:) Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami
metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów,
oprac. M. Sobańska–Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 2001.
Art. 2.
Bez odszkodowania przechodzą na własność Państwa przedsiębiorstwa:
przemysłowe, górnicze, komunikacyjne, bankowe, ubezpieczeniowe
oraz handlowe:
a) Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska,
b) obywateli Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska
z wyjątkiem osób narodowości polskiej lub innej przez Niemców
prześladowanej,
c) niemieckich i gdańskich osób prawnych prawa publicznego,
d) spółek kontrolowanych przez obywateli niemieckich lub przez
gdańskich albo administrację niemiecką lub gdańską,
e) osób, które zbiegły do nieprzyjaciela. [...]
3. Przedsiębiorstwa niemieckich i gdańskich osób prawnych prawa publicznego (ust. l, lit. c) przechodzą na własność odpowiednich polskich osób prawnych. W braku takich osób lub w razie zbiegu zainteresowań kilku osób prawnych, uchwała Rady Ministrów oznaczy
osobę prawną, na własność której ma przejść przedsiębiorstwo. [...]
Art. 3. l.
Za odszkodowaniem przejmuje Państwo na własność:
A. Przedsiębiorstwa górnicze i przemysłowe w następujących gałęziach gospodarki narodowej:
1. kopalnie oraz nadania górnicze podlegające przepisom prawa górniczego,
2. przemysł naftowy i gazu ziemnego z kopalniami, rafineriami, gazoliniarniami i innymi zakładami przetwórczymi, gazociągami oraz przemysł paliw syntetycznych,
3. przedsiębiorstwa służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania
lub rozdzielania energii elektrycznej w celu zarobkowego zbytu albo
w celu zasilania publicznych środków komunikacji korzystających
z prądu silnego,
76
4. przedsiębiorstwa służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania
lub rozdzielania gazu dla celów przemysłowych i domowych,
5. zakłady wodociągowe obejmujące więcej aniżeli teren jednej gminy
(okręgowe zakłady wodociągowe),
6. huty żelaza oraz huty metali kolorowych,
7. przedsiębiorstwa przemysłu zbrojeniowego, lotniczego oraz materiałów wybuchowych,
8. koksownie,
9. cukrownie i rafinerie cukru,
10. gorzelnie przemysłowe, destylarnie, rafinerie spirytusu oraz fabryki
wódek,
11. browary o zdolności produkcyjnej powyżej 15 000 hl rocznie,
12. fabryki drożdży,
13. młyny zbożowe o zdolności przemiałowej powyżej 15 ton zboża na
dobę, obliczonej na podstawie długości walców lub powierzchni kamieni młyńskich,
14. olejarnie o zdolności produkcyjnej powyżej 500 ton rocznie oraz
wszelkie rafinerie tłuszczów jadalnych,
15. chłodnie składowe,
16. wielki i średni przemysł włókienniczy,
17. przemysł poligraficzny i drukarnie.
Rozporządzenie Rady Ministrów określi co do przedsiębiorstw wymienionych
w pkt. 16 i 17, które kategorie z nich przechodzą na własność Państwa,
a co do drukarń, które z nich mają być przekazane na własność organizacji
politycznych lub społecznych, stowarzyszeniom lub spółdzielniom.
B. Przedsiębiorstwa przemysłowe nie wymienione pod A, jeśli zdolne są zatrudnić przy produkcji na jedną zmianę więcej niż 50 pracowników. [...]
C. 1) Przedsiębiorstwa komunikacyjne (kolei żelaznych normalnych
i wąskotorowych, kolei elektrycznych, komunikacji powietrznej),
2) przedsiębiorstwa telekomunikacyjne (telefoniczne, telegraficzne,
radiowe).
2. Przejęciu przez Państwo na własność nie podlegają przedsiębiorstwa, wymienione w ust. l, jeżeli stanowią własność związków
samorządowych, międzykomunalnych, spółdzielni albo związków spółdzielni. Jeżeli własność wymienionych związków lub
spółdzielni dotyczy tylko części przedsiębiorstw lub tylko części
udziału majątkowego w nim, natenczas przejęciu na własność
przez Państwo podlega tylko pozostała część. [...]
77
Art. 7. l.
Za przedsiębiorstwo przejęte przez Państwo na własność (art. 3) otrzyma jego właściciel od Skarbu Państwa odszkodowanie w terminie jednego roku, licząc od dnia doręczenia mu zawiadomienia w przedmiocie
prawomocnego ustalenia wysokości przypadającego odszkodowania.
2. Odszkodowanie to będzie w zasadzie wypłacane w papierach wartościowych, zaś w wyjątkowych gospodarczo uzasadnionych przypadkach może być wypłacane również w gotówce lub innych wartościach.
3. Wysokość należnego odszkodowania będą ustalały specjalne komisje. [...]
Załącznik 3
Deklaracja ideowa PZPR (20 XII 1948 r.)
(Za:) Dokumenty programowe polskiego ruchu robotniczego 1878–1984.
Red. N. Kołomejczyk i B. Sydka, Warszawa 1986.
[...] W warunkach demokracji ludowej klasa robotnicza buduje fundamenty
ustroju socjalistycznego w Polsce. [...]
W demokracji ludowej istnieją jeszcze warstwy kapitalistyczne. Należą
do nich kapitaliści w przemyśle i handlu oraz najliczniejsza warstwa kapitalistyczna: kapitaliści wiejscy.
Warstwy te, nie mogąc obecnie przywrócić panowania kapitalistów i obszarników, dążą do zahamowania marszu ku socjalizmowi w nadziei, że
nadarzy się jeszcze sytuacja sprzyjająca podjęciu próby przywrócenia kapitalizmu. Odbiciem nacisku i dążeń tych klas są fałszywe i anty–marksistowskie teorie o „stabilizacji gospodarki trójsektorowej” i o „wygasaniu walki
klasowej”.
Droga do socjalizmu prowadzi przez dalszą walkę klasową, przez ograniczanie, wypieranie, a wreszcie zniesienie warstwy wyzyskujących.
W naszej walce o zbudowanie socjalizmu w Polsce musimy pokonać szereg trudności będących spuścizną po ustroju kapitalistycznym, a zwłaszcza:
1) istnienie klas wyzyskujących i ich wrogą działalność, skierowaną przeciwko gospodarce narodowej, przeciwko masom pracującym i państwu
ludowemu; [...]
78
Walka o zbudowanie fundamentów socjalizmu w Polsce – to walka o rozwój gospodarczy kraju, walka z klasami wyzyskującymi [...]
Jest to walka o kontrolę i stopniowe rugowanie z gospodarki narodowej elementów kapitalistycznych, o objęcie wszystkich dziedzin gospodarki
przez sektor uspołeczniony, o objęcie spółdzielczością produkcyjną, wspomaganą i kierowaną przez państwo ludowe, wszystkich dziedzin gospodarki
drobnotowarowej.
Demokracja ludowa – przez reformę rolną na ziemiach starych i przez
zasiedlenie Ziem Odzyskanych – oddała masom chłopskim miliony hektarów ziemi. Demokracja ludowa złamała wyzysk mas chłopskich przez obszarników i kartele kapitalistyczne, ogranicza coraz bardziej wyzysk chłopa
przez spekulantów i kapitalistyczny handel. Dzięki temu demokracja ludowa
poważnie poprawiła położenie chłopów pracujących i hamuje proces pauperyzacji chłopów biednych i średniorolnych. Nie można jednak wstrzymać
tego procesu na stałe w warunkach gospodarki drobnotowarowej.
W warunkach demokracji ludowej trwa i zaostrza się na wsi walka pomiędzy kapitalistami wiejskimi a chłopami mało– i średniorolnymi. Walkę
tę toczy kapitalista poprzez pobieranie lichwiarskich procentów za pożyczki,
lichwiarskich odróbek za wypożyczenie żywego lub martwego inwentarza,
poprzez przechwytywanie kredytu i towarów przemysłowych przeznaczonych dla chłopów pracujących, przenikanie do dołowych ogniw spółdzielczości chłopskiej, administracji państwowej i samorządowej i inne metody.
Demokracja ludowa musi złamać wyzysk na wsi mobilizując chłopów
biednych i średniorolnych do walki z wyzyskiwaczami.
W tej walce klasa robotnicza i państwo musi poprzeć chłopów pracujących przez:
• oddanie do ich dyspozycji, poprzez ośrodki maszynowe, nowoczesnego
sprzętu rolniczego i zapewnienie im pierwszeństwa i uprzywilejowania
w korzystaniu z tego sprzętu;
• rozbudowę spółdzielczości chłopskiej i uwolnienie jej od wpływów bogaczy wiejskich;
• dostarczanie im kredytów poprzez ZSCh [Związek Samopomocy Chłopskiej] i spółdzielczość kredytową;
• oczyszczenie administracji państwowej i samorządowej na terenie wsi od
kapitalistów wiejskich i ich zauszników i przerzucenie głównego ciężaru
podatków na kapitalistów wiejskich.
Trwałe jednak zapewnienie dobrobytu chłopom pracującym i wydatne podniesienie produkcji rolnictwa, oparcie gospodarki rolnej na najnowszych
79
zdobyczach nauki i techniki możliwe jest tylko przez zespołową gospodarkę
na wsi, prowadzoną w formie spółdzielczości produkcyjnej. Świadczy o tym
najlepiej przykład Związku Radzieckiego. Konkretne formy tej spółdzielczości, dostosowane do naszych warunków, wytworzą i określą sami chłopi polscy, przekonując się w praktyce o wyższości zespołowego gospodarowania
w rolnictwie. Państwo ludowe i klasa robotnicza udzielą chłopom wszelkiej
pomocy w przebudowie gospodarki rolnej.
80
Testy sprawdzające postępy uczniów
Test 1: Starożytność
Łączna liczba punktów:
imię i nazwisko
klasa
..... /25
Ocena:
1. Zdefiniuj pojęcie: politeizm
(1p.)
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
2. Przeczytaj zamieszczoną niżej notatkę biograficzną i dokonaj identyfikacji postaci, której ona dotyczy.
(1p.)
Kartagiński wódz i polityk; zdobył w Hiszpanii Saguntum i rozpoczął II wojnę punicką (218–202 p.n.e.): wkroczył do Italii przez Alpy (przeprowadzając część swych bojowych słoni), zwyciężył Rzymian między innymi, pod
Kannami (216).
...................................................................................................................
3. Wymienione wydarzenia ułóż w kolejności chronologicznej: Powstanie Spartakusa, Śmierć Gajusza Juliusza Cezara, Bitwa pod Zamą, Zdobycie Sycylii przez
Rzymian.
(1p.)
1. ..............................................................................................................
2. ..............................................................................................................
3. ..............................................................................................................
4. ..............................................................................................................
81
4. Podpisz zamieszczony niżej rysunek. Co to za obiekt?
(1p.)
...................................................................................................................
5. Wymienione niżej godności/tytuły przypisz do państw wymienionych w lewej
kolumnie tabeli: wezyr, strateg, trybun ludowy, efor.
(1p.)
• Egipt
.........................................................................
• Ateny
.........................................................................
• Republika rzymska
.........................................................................
6. Dokonaj identyfikacji bóstwa, które widoczne jest na zamieszczonej poniżej
ilustracji. Napisz, czym się opiekowało.
(2p.)
..................................................................................................
..................................................................................................
..................................................................................................
..................................................................................................
7. Nazwij porządek, według którego wykonana została głowica zaprezentowana
na rysunku.
(1p.)
porządek .....................................................................
82
8. Przeczytaj zamieszczony poniżej tekst. Napisz, do jakiego wydarzenia nawiązuje.
(1p.)
Gdyśmy się szczęśliwie, ja, cesarz Konstantyn, jak również ja, cesarz Licynjusz, w Mediolanie zjechali i wszystko, co dotyczy dobra i bezpieczeństwa
publicznego omawiali, uznaliśmy za konieczne między innymi zarządzeniami, zdaniem naszym dla wielu ludzi korzystnymi, wydać przede wszystkim
i to, które do czci bóstwa się odnosi, a mianowicie chrześcijanom i wszystkim dać zupełną wolność wyznawania religii, jaką kto zechce.
...................................................................................................................
9. Dokonaj analizy zamieszczonej poniżej ilustracji. Jak nazywa się szyk przedstawiony na ilustracji? Na jej podstawie i na podstawie wiedzy pozaźródłowej,
opisz taktykę walki
(3p.)
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
10. Dokonaj analizy zamieszczonej poniżej mapki i odpowiedz na pytania:
a) Jaki to rodzaj źródła historycznego?
b) Jakie wydarzenie przedstawia załączona mapka?
c) W którym roku miało miejsce to wydarzenie?
d) Jaki był wynik bitwy?
(4p.)
83
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
11. Jedno z cytowanych poniżej zdań jest fałszywe. Podkreśl je.
(1p.)
Solon zreformował ustrój starożytnych Aten, wprowadzając między innymi
Radę Czterystu. W bitwie pod Issos wojska rzymskie ostatecznie rozgromiły armię kartagińską. Hellenizm charakteryzował się synkretyzmem kultury
wschodniej i greckiej. Krassus był jednym z trzech triumwirów.
12. Wymień przynajmniej trzy przyczyny klęski powstania Spartakusa.
(3p.)
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
13. Spójrz uważnie na ilustracje. Który obiekt nie pasuje do pozostałych? Pod
wybraną ilustracją postaw znak X. Poniżej uzasadnij swoją odpowiedź. (2p.)
a) ..........................................
b) ..........................................
c) ..........................................
d) ..........................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
84
14. Dokonaj analizy zamieszczonej poniżej ilustracji. Napisz, do jakiego wydarzenia nawiązuje.
(1p.)
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
15. Dokonaj analizy zamieszczonej poniżej ilustracji. Nazwij obiekt widoczny na
rysunku. Przedstaw jego funkcję.
(2p.)
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
85
Model odpowiedzi – Test 1: Starożytność
1. Politeizm – wiara w wielu bogów.
2. Hannibal.
3. 1) Zdobycie Sycylii przez Rzymian;
2) Bitwa pod Zamą;
3) Powstanie Spartakusa.
4) Śmierć Gajusza Juliusza Cezara.
4. Teatr.
5. Egipt - wezyr; Ateny – strateg; Republika rzymska - trybun ludowy.
6. Posejdon – władca mórz.
7. Porządek koryncki.
8. Edykt Konstantyna Wielkiego.
9. Falanga. Falanga to powszechnie stosowany w Grecji bojowy szyk linearny;
zwarty, o głębokości od 6 do 26 ludzi (najczęściej 8); falanga składała się
z ciężkozbrojnej piechoty, tak zwanych hoplitów.
10. a) źródło kartograficzne; b) bitwa pod Maratonem; c) 490 r. p.n.e.;
d) zwyciężyli Grecy (Ateńczycy).
11. W bitwie pod Issos wojska rzymskie ostatecznie rozgromiły armię kartagińską.
12. Np.: brak jedności w obozie powstańców; zdrada sojuszników (piratów); różnice w uzbrojeniu i wyszkoleniu żołnierzy.
13. Nie pasuje ilustracja d). Jest to rzeźba grecka z okresu hellenistycznego,
a pzostałe ilustracje odnoszą się do starożytnego Rzymu.
14. Wojny Aleksandra Macedońskiego z Persją. Ucieczka Dariusza.
15. Cyrk. Miejsce wyścigów rydwanów.
86
Test 2: Czasy nowożytne
Łączna liczba punktów:
imię i nazwisko
klasa
..... /31
Ocena:
1. Korzystając z zamieszczonej poniżej tabeli, napisz, jaki środek transportu był
bardziej opłacalny. Odpowiedź uzasadnij, podając dwa argumenty.
(3p.)
Środki i szlaki transportu miedzy Lubeką a Gdańskiem w XIV wieku
Lubeka – Gdańsk
Droga wodna (morska)
Droga lądowa
Środek transportu
statek
wóz
Czas podroży
4 dni
14 dni
Ładunek
120 ton
2 tony
Załoga
25 marynarzy
1 woźnica + straż
źródło: Historia Europy, Warszawa 1995, s. 160
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
2. Podkreśl prawidłową odpowiedź.
Rzeczpospolita w wyniku rozejmu w Dywilinie z 1619 r.
a) otrzymała ziemie: smoleńską, czernihowsko-siewierską;
b) straciła ziemie: smoleńską, czernihowsko-siewierską;
c) straciła lewobrzeżną Ukrainę.
(1p.)
3. Wpisz właściwą datę, podkreśl właściwą osobę.
(2p.)
Pierwsze liberum veto miało miejsce w roku ............ kiedy to poseł z Upity:
a) Hieronim Radziejowski
b) Janusz Radziwił
c) Władysław Siciński
nie dopuścił do kontynuacji obrad sejmu.
4. Wpisz właściwe liczby.
W sejmie walnym były: ………….. stany sejmujące oraz …………. Izby.
(2p.)
87
5. Wyjaśnij terminy historyczne:
(4p.)
• artykuły henrykowskie – ...........................................................................
...................................................................................................................
• Pacta conventa - ......................................................................................
...................................................................................................................
6. Ustaw chronologicznie wydarzenia. Zaznacz literą A najwcześniejsze wydarzenie, a literą B – najpóźniejsze, litery wpisz w wykropkowane miejsca.
(1p.)
…..........…. Pokój w Oliwie;
….........…. Powstanie Chmielnickiego;
….........…. I wolna elekcja;
….........…. Pokój w Polanowie;
…........….. Odsiecz wiedeńska;
….........…. Rządy kardynała Richelieu.
7. Obok każdego zdania prawdziwego wpisz literę P. (2p.)
a) ……. W XVI Polska eksportowała nadwyżki żywności na Zachód.
b) ……. Podczas I wolnej elekcji Stefan Batory został wybrany na króla Polski.
c) ……. W I połowie XVII wieku Rzeczpospolita utraciła tereny na
północnym-wschodzie oraz zyskała na wschodzie.
d) ……. Odsiecz wiedeńska zakończyła się zwycięstwem polskim.
e) ……. Pokój w Oliwie oddawał Rzeczypospolitej Inflanty.
8. Zatytułuj zamieszczoną mapę – tytuł wpisz w tabeli pod mapą. Uwzględnij
zakres rzeczowy, przestrzenny oraz chronologiczny.
(1p.)
...................................................................................................................
88
9. Określ trzy przyczyny wojen polsko – szwedzkich w XVII w.
(3p.)
1. ..............................................................................................................
2. ..............................................................................................................
3. ..............................................................................................................
10. Uzupełnij tabelę. Zaznacz dzieło renesansowe (wpisz literę R) oraz barokowe
(wpisz literę B). Uzasadnij swój wybór, odwołując się do formy dzieła oraz
wpływu ówczesnych idei / światopoglądu.
(5p.)
dzieło
treść
Nagrobek biskupa
A. Konarskiego w katedrze
poznańskiej
Nagrobek biskupa
A. Szołdrskiego w katedrze
poznańskiej
R lub B
forma dzieła
wpływ ideologii
89
11. Wypisz po trzy cechy (zjawiska), charakteryzujące Europę Zachodnią oraz
Europę Wschodnią w okresie dualizmu w rozwoju społeczno-gospodarczym
Europy.
(6p.).
Europa Zachodnia
Europa Wschodnia
12. Zapoznaj się z fragmentem źródła i odpowiedz na pytania. (2p.)
Artykuły henrykowskie z 1573 r.
21. A jeślibyśmy (czego Boże uchowaj) co przeciw prawom, wolnościom,
artykułom, kondycjom wykroczyli albo czego nie dopełnili, tedy obywatele
koronni obojga narodu od posłuszeństwa i wiary nam powinnej wolne czyniemy i panowania. […]
1) Jakie możliwości działania zyskała szlachta na mocy art. 21?
.................................................................................................................
.................................................................................................................
2) W jakich okolicznościach mogła je zastosować?
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
90
13. Wymień zasadę polityczną okresu oświecenia, która znalazła odbicie w prezentowanym fragmencie źródła. Podaj nazwisko jej twórcy. (2p.)
Konstytucja USA z 1787 r.
Artykuł I
Część 1. Wszelka władza ustawodawcza, ustanowiona przez niniejszą Konstytucję, należeć będzie do Kongresu Stanów Zjednoczonych.
Artykuł II
Część 1. Władza wykonawcza spoczywać będzie w ręku Prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki. Będzie on sprawował swój
urząd w ciągu czterech lat wraz z wybranym na ten sam okres
wiceprezydentem [...].
Artykuł III
Część 1. Władzę sądową Stanów Zjednoczonych będzie sprawował jeden Sąd Najwyższy oraz takie sądy niższe, jakie od czasu do czasu uchwali i ustanowi Kongres. […]
91
Model odpowiedzi – Test 2: Czasy nowożytne
1. 1) bardziej opłacalny był transport morski
2) był szybszy
3) można było przewozić więcej towarów
2. a) otrzymała ziemie: smoleńską, czernihowsko-siewierską
3. .....1652....... (1p.), c) Władysław Siciński
4. 3 (stany); 2 (Izby)
5. • artykuły henrykowskie - akt prawny o charakterze ustrojowym
opisujący najważniejsze elementy ustroju Rzeczypospolitej
• Pacta conventa – spisane zobowiązania danego
kandydata na króla Polski
formułowane podczas bezkrólewia / przed sama elekcją
6. …A… I wolna elekcja
…B… Odsiecz wiedeńska
7. a) P W XVI Polska eksportowała nadwyżki żywności na Zachód.
b) P W I połowie XVII wieku Rzeczpospolita utraciła tereny
na północnym-wschodzie oraz zyskała na wschodzie.
c) P Odsiecz wiedeńska zakończyła się zwycięstwem polskim.
!
(1p.),
(1p.),
(1p.),
(1p.),
(1p.),
(2p.),
(1p.),
(1p.),
(1p.),
(1p.),
(1p.),
(2p.),
Uwaga! Za 2 poprawne odpowiedzi – 1 punkt, za 3 poprawne
– 2 punkty.
8. Wielkie Odkrycia Geograficzne w XV – XVI w. /
Wyprawy odkrywcze w XV – XVI w.
9. 1) pretensje Jana Kazimierza (i jego synów) do korony szwedzkiej
2) inkorporacja Estonii do Rzeczypospolitej
3) dążenia Szwedów do opanowania wybrzeży Bałtyku – przejęcie
dochodów z handlu
10.
(1p.),
(3p.),
(4p.),
dzieło
treść
R lub B
forma dzieła
92
Nagrobek biskupa
A. Konarskiego w katedrze
poznańskiej
R
pełen łuk / postać ułożona
w pozycji horyzontalnej
Nagrobek biskupa
A. Szołdrskiego w katedrze
poznańskiej
B
łamane gzymsowanie, postać
modli się, klęcząc; spogląda na
Madonnę z dzieciątkiem
wpływ ideologii
umiar (zasada złotego środka)
/ antropocentryzm – postać
odpoczywająca – w centrum
kompozycji
wpływ kontrreformacji - modlący
kieruje nas ku Bogu / w centrum
zainteresowania człowieka jest
Bóg
11.
(6p.)
Europa Zachodnia
Europa Wschodnia
1) rozwój manufaktur w miastach
1) system cechowy w miastach
2) połownictwo / grodzenie (hodowla
owiec, możliwa dzięki komasacji
gruntów)
2) rozwój folwarków pańszczyźnianych
3) gospodarka intensywna
3) gospodarka ekstensywna
12. 1) Szlachta mogła wypowiedzieć królowi posłuszeństwo.
2) W przypadku, gdyby władca łamał prawo, naruszając swobody
szlachty / gdyby nie wypełnił zobowiązań wobec szlachty.
(1p.)
13. Zasada trójpodziału władzy państwowej
Monteskiusz
(1p.)
(1p.)
Ocena:
od 12 p.
od 15 p.
od 22 p.
od 27 p.
–
–
–
–
(1p.)
dopuszczająca
dostateczna
dobra
bardzo dobra
93
Test 3: I połowa XX wieku
Łączna liczba punktów:
imię i nazwisko
klasa
..... /33
Ocena:
1. Zdefiniuj pojęcie: interwencjonizm państwowy.
(1p.)
...................................................................................................................
2. Podpisz fotografie, identyfikując postaci historyczne.
a) .................................................
(2p.)
b) ...................................................
3. Napisz, jaki to rodzaj źródła historycznego?
(1p.)
...................................................................................................................
94
4. Przypisz zamieszczony poniżej fragment tekstu programowego do jednej z czterech partii politycznych. Podkreśl właściwą odpowiedź.
(1p.)
Partia (...), oparta na rewolucyjnej teorii marksizmu-leninizmu, wyrażając
ogólne i stałe interesy klasy robotniczej jako całości, reprezentuje jedność
i nieugiętość zasad proletariackich, woli proletariackiej i proletariackiego
czynu rewolucyjnego. Jest ona organizacją rewolucyjną, związaną żelazną
dyscypliną i jak najściślej przestrzegającą zasady rewolucyjnego centralizmu demokratycznego. (...)
a) Polska Partia Socjalistyczna
b) Komunistyczna Partia Polski
c) Polskie Stronnictwo Ludowe
d) Stronnictwo Narodowe
5. Podkreśl nazwiska dwóch działaczy polskiego ruchu ludowego.
a) Roman Dmowski
d) Walery Sławek
b) Ignacy Daszyński
e) Wincenty Witos
c) Stanisław Mikołajczyk
f) Tomasz Arciszewski
(2p.)
6. Podkreśl nazwisko osoby, która nie pasuje do pozostałych. Uzasadnij swój
wybór.
(2p.)
a) Stefan Grot-Rowecki
c) Paweł Finder
b) Tadeusz Komorowski
d) Cyryl Ratajski
7. Wśród wymienionych faktów wskaż ten, który chronologicznie jest pierwszy,
i ten, który jest ostatni. Wydarzenie pierwsze oznacz literą A, a ostatnie
literą B.
(2p.)
Wybuch wojny domowej w Hiszpanii
Zamach Józefa Piłsudskiego
Podpisanie paktu o nieagresji z Niemcami
Konferencja monachijska (tzw. „zdrada monachijska”)
Początek wielkiego kryzysu gospodarczego
8. Wymień trzech premierów rządu emigracyjnego.
(3p.)
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
95
9. Podkreśl nazwę partii, która nie weszła do Rady Jedności Narodowej.
Polska Partia Robotnicza
Stronnictwo Pracy
Stronnictwo Narodowe
Polska Partia Socjalistyczna WRN
(1p.)
10. Przeczytaj zamieszczony poniżej fragment konstytucji. Napisz jej tytuł i datę
uchwalenia (miesiąc i rok). (2p.)
Art.1. 1.
Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli.
2. Wskrzeszone walką i ofiarą najlepszych swoich synów ma być przekazywane w spadku dziejowym z pokolenia w pokolenie.
3. Każde pokolenie obowiązane jest wysiłkiem własnym wzmóc siłę i powagę państwa.
4. Za spełnienie tego obowiązku odpowiada przed potomnością swoim
honorem i swoim imieniem.
Art.2. 1.
Na czele Państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej.
2. Na nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy państwa.
3. Jego obowiązkiem naczelnym jest troska o dobro Państwa, gotowość
obronną i stanowisko wśród narodów świata.
4. W jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna władza państwa.
Tytuł konstytucji
Data uchwalenia
11. Przeczytaj zamieszczony poniżej tekst źródłowy i uzupełnij tabelę.
(4p.)
(...) Po pierwsze, ich kraje nie dążą do żadnego rozrostu ani pod względem
terytorialnym, ani pod żadnym innym względem.;
Po wtóre, nie pragną oni zrealizowania żadnych zmian terytorialnych, które
by nie zgadzały się ze swobodnie wyrażonymi życzeniami ludów zainteresowanych;
Po trzecie, szanują oni prawo wszystkich ludów do wybrania sobie formy
rządu, pod jakim chcą żyć, i pragną oni, żeby przywrócono prawa suwerenne i autonomię tym, którym je odebrano siłą;
96
Po czwarte, bez uszczerbku dla swych zobowiązań, będą oni usiłowali
ułatwić wszystkim państwom wielkim i małym, zwycięzcom i zwyciężonym,
korzystanie z dostępu, na stopie równości, do handlu i surowców świata,
potrzebnym im dla ich pomyślności gospodarczej (...);
Po szóste, spodziewają się oni, że po ostatecznym złamaniu tyranii narodowo-socjalistycznej, zapanuje pokój, który da wszystkim narodom możliwość przebywania bezpiecznie w swych własnych granicach (...).
Tytuł dokumentu:
Data (miesiąc i rok)
wydania dokumentu:
Autorzy:
12. Napisz krótką notatkę encyklopedyczną, zawierającą: czas powstania, miejsce na scenie politycznej i główne cele programowe.
(3p.)
Obóz Narodowo-Radykalny – ....................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
13. Dokonaj analizy tabeli i wykonaj polecenia.
(4p.)
Wskaźniki produkcji przemysłowej w latach 1928-1938
Lata
Obszar (kraj)
1928
1933
1935
1937
1938
Świata (bez ZSRR)
100
76
91
109
98
Europa (bez ZSRR)
100
80
96
115
113
Wielka Brytania
100
94
112
131
123
Francja
100
–
–
88
82
Niemcy
100
62
95
119
128
Węgry
100
86
113
140
136
Czechosłowacja
100
63
73
101
-
Polska
100
70
85
111
119
Stany Zjednoczone
100
68
81
99
77
Japonia
100
126
158
190
193
źródło: Władysław Rusiński, Zarys historii gospodarczej Polski na tle
dziejów gospodarczych powszechnych, Warszawa 1986
97
A. Napisz, jakie zjawisko w gospodarce ilustruje zamieszczona powyżej
tabela?
.................................................................................................................
B. W którym państwie produkcja przemysłowa nie uległa ograniczeniu?
.................................................................................................................
C. Wymień państwa, które po obniżeniu produkcji, najszybciej osiągnęły jej
stan sprzed 1928 r.
.................................................................................................................
D. Wymień państwa, które do 1938 r. nie zdołały przywrócić produkcji sprzed
1928 r.
.................................................................................................................
14. Przedstaw militarne i polityczne cele Planu „Burza”
(2p.)
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
15. Rozszyfruj skróty.
(3p.)
ZPP – ......................................................................................................
NSZ – ......................................................................................................
ZWZ – ......................................................................................................
98
Model odpowiedzi – Test 3: I połowa XX w.
1. Interwencjonizm państwowy – polityka gospodarcza państwa charakteryzująca się ingerowaniem państwa w gospodarkę.
2. Ignacy Mościcki i Józef Piłsudski.
3. Źródło ikonograficzne.
4. Komunistyczna Partia Polski.
5. Wincenty Witos, Stanisław Mikołajczyk.
6. Paweł Finder. Paweł Finder był działaczem ruchu komunistycznego w okresie II wojny światowej, a pozostali prolondyńskiego Polskiego Państwa
Podziemnego.
7. Pierwsze: zamach Józefa Piłsudskiego. Ostatnie: Konferencja monachijska
(tzw. „zdrada monachijska”).
8. Władysław Sikorski, Stanisław Mikołajczyk, Tomasz Arciszewski.
9. Polska Partia Robotnicza.
10. Tytuł konstytucji: Konstytucja kwietniowa.
Data uchwalenia: kwiecień 1935 r.
11. Tytuł dokumentu: Karta Atlantycka.
Data (miesiąc i rok) wydania dokumentu: sierpień 1941 r.
Autorzy: Franklin Delano Roosevelt, Winston Churchill.
12. Obóz Narodowo-Radykalny: skrajnie prawicowe ugrupowanie polityczne,
związane ideologicznie z narodową demokracją. Powstało w maju 1934 r.
ONR głosił hasła solidaryzmu narodowego, antysemityzm. W dziedzinie gospodarczej domagał się upaństwowienia kapitału zagranicznego oraz przedsiębiorstw użyteczności publicznej, przy zachowaniu prywatnej własności pozostałych środków produkcji.
13. a) wielki kryzys gospodarczy;
b) w Japonii;
c) Wielka Brytania i Węgry;
d) Francja i Stany Zjednoczone.
14. Cele Planu „Burza”:
a) militarne – zaatakowanie cofających się wojsk niemieckich.
b) polityczne – zajęcie opuszczonych przez Niemców terenów i niedopuszczenie do władzy w Polsce komunistów.
15. ZPP – Związek Patriotów Polskich;
NSZ – Narodowe Siły Zbrojne;
ZWZ – Związek Walki Zbrojnej.
99
Praca źródłowa 1: Gospodarka średniowiecza
Łączna liczba punktów:
imię i nazwisko
klasa
..... /15
Ocena:
Źródło A
(Za:) Witold Hensel, Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna, Warszawa 1987.
Źródło B
Dokument ks. Henryka Brodatego dla klasztoru Panny Marii na Piasku
we Wrocławiu z r. 1221.
(Za:) Sytuacja wsi feudalnej do końca XV w. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, opracował W. Korta, zesz. 7, Warszawa 1959
(...) My Henryk z Bożej łaski książę Śląski, na prośbę opata [klasztoru] świętej Marii we Wrocławiu i jego braci nadajemy prawo niemieckie gościom
mieszkającym w Krzydlinie, Budziszowie, Tyńcu, Oleśniczce, Sobótce, Wirach, Zebrzydowie, Strzelbowie i we wszystkich innych ich wsiach, o ile
100
[osadnicy] chcieliby osiedlić się na tym prawie, w ten sposób, że będą wolni
od posług, do których zobowiązani są Polacy według prawa krajowego,
a które pospolicie nazywa się: powóz, przewód, ślad, przesieka, i od danin,
które winny być pobierane, to jest: stróża, podworowe i tym podobne. Zastrzegamy jednak, że z każdego łanu płacącego opatowi będziemy pobierać 2 miary: jedną pszenicy, drugą owsa. Przy budowie grodów pomagać
mają w wypadkach koniecznych; na wyprawy [wojenne] chodzić będą tak,
jak inni Niemcy.
Sprawy o ciężkie przestępstwa, mianowicie sprawy kapitalne, to jest
mężobójstwo, zranienie mieczem lub nożem, które grozi śmiercią, sądzić
będziemy sami lub przez naszego sędziego według prawa niemieckiego.
Jeśli pomiędzy mieszkańcami wymienionych wsi i wsi innego właściciela wybuchnie spór w poważnej sprawie, mają oni wytoczyć sprawę przed
nami lub kasztelanem, na którego terenie mieszkają, a każdego osądzimy
według prawa mu przysługującego. Wszystkie inne sprawy będzie opat ze
swoimi sołtysami, zadość czyniąc wnoszącym skargi (...) Pan opat otrzyma
trzecią część z wszystkich wyżej wymienionych spraw, które będą wobec nas
lub któregokolwiek z naszych sędziów sądzone. Pragniemy również, ażeby
żaden z naszych wójtów nie przywłaszczał sobie w tych wsiach jakichkolwiek praw w naszym imieniu (...)
Źródło C
Dokument lokacyjny dla wsi Radlin z r. 1291.
(Za:) Wiek X-XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami
metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów,
oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1997.
(...) Przeto my, komes Jan, syn Czechosława z Galewa, razem z bratem naszym Wojciechem chcemy, aby do każdego z współczesnych i przyszłych;
patrzących na tę kartę, doszła wiadomość, że dziedzictwo nasze, Radlino
powszechnie zwane, Marcinowi zwanemu ze Staniewa i jego dziedzicom
oddaliśmy w celu lokacji na prawie niemieckim, tym mianowicie prawem,
którym mieszczanie i miasto Nowego Targu w swoich prawach się posługuje, tym układem i kształtem, iż mieszkańcy przerzeczonej wsi przez
poszczególne lata z każdego łanu małego w dzień św. Marcina płacić
101
będą obowiązani 2 miary pszenicy, 4 miary żyta, 6 miar owsa na miarę
pyzdrską, wiadrunek srebra będącego w obiegu i ten czynsz zwozić będą
obowiązani na nasz dwór bliższy. Ażeby ci uprawiający przerzeczoną wioskę mogli wypłacić to wszystko, otrzymają 9 lat wolnych od wszelkich
danin i opłat.
Wspomniany Marcin zaś, sołtys i jego dziedzice z tytułu lokacji siódmy
łan z całym prawem i państwem, jak to my w naszych [posiadłościach]
zwykliśmy wykazywać, swobodnie będą posiadali. Ogrody zaś dwa w przerzeczonej wsi sołtys i jego potomstwo z całym czynszem i pożytkiem na
swoją korzyść obejmą. I trzeci denar z każdej sprawy sądzonej. Daliśmy
także z całą wolnością i prawem wspomnianemu Marcinowi sołtysowi i jego
dziedzicom moc wystawienia młynów, ile tylko będą mogli w owym dziedzictwie; karczmę, jatkę, sadzawkę z wolności o jakie wyżej (była mowa),
będą mieć dla siebie i sukna także będą mogli sprzedawać. Dajemy Marcinowi sołtysowi i jego potomstwu moc sądzenia; ucięcie głowy i obcięcie
członków co do tych, którzy by zawinili we wsi wspomnianej. Przy tym jeśliby
na sołtysa przed nami jakaś sprawa lub skarga była wytoczona, nie inaczej
jak wobec innego sołtysa wedle prawa niemieckiego będzie odpowiadał.
Chcemy ponadto, z usunięciem wszelkiej przeszkody, ażeby wspomniany
Marcin sołtys i jego następcy mieli moc chwytania zajęcy, kuropatw, bażantów, łowienia ryb w wodach wspomnianego dziedzictwa, w którejkolwiek
części się znajdą. Wreszcie często wspomniani wieśniacy wóz nam z 2 końmi przyprowadzić mają na wyprawę. Kościołowi zaś dwa łany wolne dajemy
także. Ażeby więc jakiś z naszych potomków lekkomyślną odwagą nie śmiał
darowizny naszej, prawnie dokonanej, zaczepić, niniejszą kartę powagą naszej pieczęci potwierdziliśmy.
Dano w Kożminku w r. P. 1291, w dniu św. Urbana papieża i męcz.,
w przytomności Jana sołtysa, H... ze Staniewa, Piotra Łaziebnika
102
Źródło D
Karczunek i orka.
(Za:) Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, pod red. Antoniego Mączaka, Wiedza Powszechna, Warszawa 1981.
Źródło E
Wieś ulicówka z regularnym układem niwowym.
(Za:) Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku,
pod red. Antoniego Mączaka, Wiedza Powszechna, Warszawa 1981.
103
Zadania:
I. Na podstawie źródła A:
Zadanie 1.
(1p.)
Nazwij czynność, wykonywaną przez chłopów przedstawionych na rysunku.
...................................................................................................................
II. Na podstawie źródła B:
Zadanie 2.
(2p.)
Wymień dwa rodzaje ciężarów prawa polskiego. Przyporządkuj do nich po dwa
przykłady.
• ................................................................................................................
................................................................................................................
• ................................................................................................................
................................................................................................................
Zadanie 3.
(1p.)
Ustal, kto sprawował władzę sądowniczą nad mieszkańcami wsi wymienionych
w dokumencie.
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
III. Na podstawie źródła C:
Zadanie 4.
(1p.)
Wyjaśnij pojęcie: lokacja.
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
Zadanie 5.
(3p.)
Wymień przykłady trzech kategorii dochodów sołtysa.
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
104
IV. Na podstawie źródła D:
Zadanie 6.
(2p.)
Dokonaj analizy ilustracji. Wymień nazwy dwóch narzędzi używanych przez
chłopów do pracy.
...................................................................................................................
...................................................................................................................
V. Na podstawie źródła E:
Zadanie 7.
(2p.)
Wyjaśnij, na czym polega niwowy układ pól.
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
Zadanie 8.
(1p.)
Nazwij system uprawy roli, przedstawiony na ilustracji.
...................................................................................................................
VI. Na podstawie źródeł: A, B oraz E:
Zadanie 9.
(2p.)
Określ rodzaj źródeł:
Źródło A – ..................................................................................................
Źródło B – ..................................................................................................
Źródło E – ..................................................................................................
105
Model odpowiedzi – Praca źródłowa 1:
Gospodarka średniowiecza
1. omłoty (młócenie zboża);
2. ciężary prawa polskiego:
• daniny (zboża, podworowe);
• posługi (powóz, przewóz, ślad);
3. książę lub jego urzędnicy, opat;
4. lokacja – założenie nowej osady lub przekształcenie już istniejącej poprzez jej
regulację przestrzenną lub wyodrębnienie prawne/ nadanie prawa, np. niemieckiego;
5. np. dochody z ogrodów; dochody z sądownictwa; dochody z młynów
6. motyka; łopata; pług;
7. regularny układ gruntów, który w systemie trójpolowym charakteryzował się
wyodrębnieniem pól: odłogowanych, obsiewanych oziminą i obsiewanych zbożem jarym;
8. trójpolówka;
9. Źródło A – ikonograficzne;
Źródło B – aktowe;
Źródło E – kartograficzne.
106
Praca źródłowa 2: System wiedeński w Europie
w I połowie XIX wieku
Źródło A
Europa w okresie napoleońskim 1799 –1815
107
Źródło B
Europa po kongresie wiedeńskim
Źródło C
Akt końcowy Kongresu Wiedeńskiego
(Za:) J. Rusinowa, T. Wituch, Teksty źródłowe do dziejów powszechnych
XIX w., Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1981, s. 102-108.
Wiedeń 9 czerwca 1815 r.
„W Imię Najświętszej i Nierozdzielnej Trójcy
Mocarstwa, które podpisały traktat zawarty w Paryżu dnia 30 maja 1814 r.
zebrawszy się w Wiedniu stosownie do artykułu XXXII tego aktu, z Książętami i Państwami swymi sprzymierzeńcami, […] upoważniły swoich pełnomocników do zebrania w jeden akt, ogólny postanowień trwałej i większej
wagi, i do dołączenia do tego aktu, jako składowych części układów kon-
108
gresu, traktatów, konwencji, deklaracji, regulaminów i innych aktów szczególnych, tak jak one są przytoczone w niniejszym traktacie. [...]
Art. I
Księstwo Warszawskie, z wyjątkiem prowincji i okręgów, którymi w następnych artykułach inaczej rozporządzono, połączone zostaje z Cesarstwem
Rosyjskim. Związane z nim będzie nieodwołalnie przez swoją konstytucję, aby było posiadane przez Najj.[jaśniejszego] Cesarza Wszechrosji,
jego dziedziców i następców, na wieczne czasy. J. C. Mość zastrzega
sobie nadać temu krajowi, używającemu administracji oddzielnej, rozciągłość wewnętrzną, jaką uzna za stosowną. Przybierze z innymi swymi
tytułami tytuł Cara, Króla Polskiego, zgodnie z formularzem używanym
i przyjętym co do tytułów przywiązanych do innych jego posiadłości.
Polacy, poddani państw Rosji, Austrii i Prus, otrzymają reprezentację
i instytucje narodowe urządzone wedle modły bytu politycznego, jakie
każdy z Rządów, do których przynależą, osądza za pożyteczne i stosowne im udzielić.
Art. II
Część Księstwa Warszawskiego, którą Najj. Król Pruski posiadać będzie
w zupełnym wszechwładztwie i własności dla siebie i swoich następców
pod nazwą W. Księstwa Poznańskiego, objęte będzie następującą linią
[...].
Art. III
JC i Apostolska Mość posiadać będzie zupełne prawo własności i wszechwładztwo Saliny Wielickie równie jak i Okrąg do nich należący..].
Art. VI
Miasto Kraków ze swoim okręgiem ogłoszone będzie na wieczne czasy
miastem wolnym, niepodległym i ściśle naturalnym pod opieką Rosji,
Austrii i Prus.
Art. LIII
Książęta panujący i wolne miasto Niemiec, obejmują w tej umowie Najj.
Cesarza Austriackiego, królów Prus, Danii, Niderlandów, a mianowicie:
Cesarza Austriackiego i króla Pruskiego we wszystkich posiadłościach,
które należały niegdyś do Cesarstwa Niemieckiego; Króla Duńskiego
dla Księstwa Holsztynu, króla Niderlandów dla W. Księstwa Luksemburskiego; zawierają pomiędzy sobą Konfederację wieczystą, która nosić
będzie nazwę Związku Niemieckiego.
Celem tego Związku jest utrzymanie bezpieczeństwa zewnętrznego
i wewnętrznego Niemiec, niepodległości i nietykalności państw skonfederowanych”.
109
Źródło D
Deklaracja niepodległości Grecji – 15 stycznia 1822 roku
(Za:) T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w źródłach nie tylko pisanych […]
Czasy nowożytne, SOP Oświatowiec Toruń 2004, s. 22.
Naród grecki bierze niebo i ziemię na świadka, iż mimo strasznego jarzma
Ottomanów, którzy grozili mu zniweczeniem, on ciągle istnieje.
Po odparciu przemocy samą odwagą swoich dzieci, ogłasza on dziś
przed Bogiem i ludźmi, za pośrednictwem organu swoich prawnych przedstawicieli, zgromadzonych na kongresie narodowym, swą polityczną niepodległość.
Ta wojna jest wojną narodową i świętą; jej celem jest tylko restauracja
narodu i jego integracja w prawach własności, honoru i życia, które są
udziałem narodów ucywilizowanych.
(...) Wychodząc z tego założenia i pewni naszych praw, my nie chcemy
rzeczy dowolnej, my się domagamy tylko powrotu do rodziny europejskiej,
gdzie nasza religia, nasze obyczaje, nasza pozycja wzywa nas do połączenia
się w wielką rodzinę chrześcijan. Idziemy wspólnie do naszego wyzwolenia,
z mocnym postanowieniem osiągnięcia go albo pogrzebania na zawsze
naszych nieszczęść pod wielką ruiną, godną naszej przeszłości.
Źródło E
Akt detronizacji z 25.01.1831 r.
(Za:) Angeberg, Recueil des traites [...], s. 790; Diariusz sejmu, t. I, s. 243.
„Najświętsze i najuroczyste umowy tyle tylko są nienaruszonymi, ile wiernie dotrzymanymi z stron obydwóch. Długie cierpienia nasze znane światu
całemu, przyciągają zaręczone przez dwóch panujących, a pogwałcone
tylekroć swobody nawzajem i naród polski od wierności dziś panującemu
uwalniają. Wyrzeczone na koniec przez samego cesarza Mikołaja słowa,
że pierwszy z strony naszej wystrzał stanie się na zawsze zatracenia Polski
hasłem, odejmując nam wszelaką sprostowania krzywd naszych nadzieję,
nie zostawują jak rozpacz szlachetną.
110
Naród zatem polski na sejm zebrany oświadcza, iż jest niepodległym ludem i że ma prawo temu koronę polską oddać, którego godnym jej uzna, po
którym z pewnością będzie się mógł spodziewać, iż mu zaprzysiężonej wiary
dotrzyma i zaprzysiężonych swobód święcie i bez uszczerbku dochowa”.
Źródło F
Deklaracja niepodległości Belgii z 4 września 1830 roku
(Za:) T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w źródłach nie tylko pisanych […]
Czasy nowożytne, SOP Oświatowiec Toruń 2004, s. 23.
Rząd Tymczasowy Belgii pragnąc utrwalić przyszły ustrój kraju postanawia
co następuje:
1. Prowincje Belgii przemocą oderwane od Holandii tworzą niepodległe
i niezawisłe państwo.
2. Komitet powołany z ramienia Rządu Tymczasowego zajmie się jak najszybciej opracowaniem własnej konstytucji.
3. Postanowiono, że zostanie możliwie szybko zwołany Parlament narodu
Belgii. W czasie obrad parlamentu rozpatrzone zostaną wszystkie sprawy
poszczególnych prowincji. Przejrzy on również projekt przyszłej konstytucji i, o ile uzna za potrzebne, dokona w niej poprawek, i ogłosi konstytucję za obowiązującą w Belgii.
Źródło G
Program węgierskiego „Stowarzyszenia opozycyjnego” – 12 marca
1848 roku
(Za:) T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w źródłach nie tylko pisanych […]
Czasy nowożytne, SOP Oświatowiec Toruń 2004, s. 23.
Czego pragnie naród węgierski? Niech będzie pokój, wolność i zgoda.
1. Żądamy wolności druku, zniesienia cenzury.
2. Powołania odpowiedzialnego rządu w Buda-Peszcie.
111
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Corocznego parlamentu w Peszcie.
Równości wobec prawa w stosunkach obywatelskich i religijnych.
Powołania gwardii narodowej.
Wprowadzenia powszechnego opodatkowania.
Zniesienia pańszczyzny.
Powołania sądów przysięgłych przedstawicielstwa wyłonionego na zasadzie równości wobec prawa.
Powołania banku narodowego.
Zaprzysiężenia armii na konstytucję, nie wysyłania żołnierzy węgierskich za granicę, wyprowadzenia od nas obcych żołnierzy.
Uwolnienia więźniów politycznych.
Unii z Siedmiogrodem.
Źródło H
Odezwa Fryderyka Wilhelma IV do berlińczyków z 19 marca 1848 r.
(Za:) W. Zdziabek, Ćwiczenia z historii dla szkół średnich 1795 – 1871 Od
epoki napoleońskiej do utworzenia cesarstwa w Niemczech, s. 68 – 69,
Wydawnictwo eMPI² Poznań 1999.
Do moich drogich berlińczyków.
W moim patencie z dnia dzisiejszego o powołaniu Sejmu połączonego
otrzymaliście rękojmią wiernego usposobienia Waszego króla do Was i do
całej ojczyzny niemieckiej. [...] rozgorączkowane umysły wielu spośród moich wiernych i drogich berlińczyków myślą o zemście za rzekomo przelaną
krew! I w ten sposób stali się potwornymi sprawcami przelewu krwi. Moje
wojska, a Wasi braci i rodacy, uczyniły dopiero wówczas użytek z broni, gdy
zostały do tego zmuszone licznymi strzałami [...].
Do Was, mieszkańcy mojego ukochanego miasta ojcowskiego, należy teraz
zapobieżenie większym nieszczęściom. Dowiedzcie się, że Wasz król i Najwierniejszy Przyjaciel błaga Was o to na wszystko, co jest dla Was święte,
[porzućcie] nieszczęsne błędy! Przywróćcie spokój, uprzątnijcie barykady,
które jeszcze stoją, i wyślijcie do mnie mężów pełnych prawdziwego berlińskiego ducha ze słowami, jakie przystają wobec Waszego króla, a ja daję
Wam moje królewskie słowo, że wszystkie ulice i place zostaną zaraz opróżnione z wojsk [...] Wysłuchajcie ojcowskiego głosu Waszego Króla, mieszkańcy
112
mojego wiernego i pięknego Berlina, i zapomnijcie o tym, co się stało, tak
jak ja chcę zapomnieć i zapomną w moim sercu ze względu na wielką przyszłość, jaka rozpocznie się pod pokojowym błogosławieństwem Bożym dla
Prus, a poprzez Prusy dla Niemiec. [...]
Napisano w nocy z dnia 18 na 19 marca 1948 r.
Fryderyk Wilhelm
Źródło I
Deklaracja niepodległości narodu węgierskiego – 14 kwietnia 1849 roku
(Za:) T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w źródłach nie tylko pisanych […]
Czasy nowożytne, SOP Oświatowiec Toruń 2004, s. 23 - 24.
My Zgromadzenie Narodowe, prawnie reprezentujące państwo węgierskie,
tym uroczystym oświadczeniem ustanawiamy Węgry suwerennym państwem, razem ze wszystkimi przynależącymi im częściami i prowincjami,
a także w ich niewywłaszczalnych naturalnych prawach; włączamy je do
rzędu suwerennych, niepodległych państw europejskich i ogłaszamy przed
Bogiem i światem detronizację dynastii Habsburgów-Lotaryngów. (...)
Przeszło trzysta lat temu naród węgierski swym wolnym wyborem wezwał na tron królewski dynastię austriacką w oparciu o dwustronne zobowiązania.
I te trzy wieki były niczym innym jak trzema wiekami nieprzerwanych
cierpień.
(...) kierując się obowiązkiem każdej nacji utrzymywania swego narodu
ogłaszamy i postanawiamy, jak następuje:
Po pierwsze: Węgry z prawnie jednoczącym się z nimi Siedmiogrodem
i należącymi do nich wszystkimi okręgami i prowincjami w całości ogłasza
się wolnym, suwerennym i niepodległym państwem europejskim (...).
Po wtóre: Dynastia Habsburgów-Lotaryngów wskutek jej zdrady, przeniewierstwa wobec narodu węgierskiego, wskutek wystąpienia z bronią
w ręku przeciw narodowi węgierskiemu (...) pozbawia się ją prawa posługiwania się wszelkimi tytułami przynależnymi koronie węgierskiej, wypędza
się z obszaru kraju i pozbawia się wszelkich praw obywatelskich. (...)
Po czwarte: Przyszły ustrój polityczny kraju we wszelkich szczegółach
będzie ustanowiony przez Zgromadzenie Narodowe (...) do tego czasu
113
krajem zarządzał będzie Lajos [Ludwik] Kossuth, jednogłośnie wybrany
przez wszystkich członków Zgromadzenia Narodowego rządcą [dyktatorem] kraju (...).
Zawiadamiamy o tych naszych postanowieniach wszystkie narody cywilizowane świata z mocnym przekonaniem, że przyjmą one naród węgierski
jako jednego ze swych braci w szeregi niepodległych narodów (...).
Zadania:
1. Na podstawie źródła A i B wymień 5 zmian politycznych, które zaszły w Europie na przełomie XVIII i XIX wieku.
(5p.)
• ................................................................................................................
• ................................................................................................................
• ................................................................................................................
• ................................................................................................................
• ................................................................................................................
2. Na podstawie źródła C sformułuj w jednym zdaniu zasadę, w oparciu o którą
miał być uregulowany status Polaków w trzech zaborach.
(2p.)
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
3. Na podstawie źródła C i źródła B wymień kraje, wchodzące w skład Związku
Niemieckiego.
(3p.)
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
4. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej, wymień i wyjaśnij zasady, którymi kierowali się uczestnicy Kongresu Wiedeńskiego przy podejmowaniu decyzji. (3p.)
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
114
5. Na podstawie źródła D:
A) wyjaśnij, z jakim państwem Grecy toczyli wojnę o niepodległość (podaj
współczesną nazwę państwa).
(1p.)
.................................................................................................................
.................................................................................................................
B) wyjaśnij, dlaczego Grecy użyli w deklaracji sformułowania, że domagają
się powrotu do rodziny europejskiej i funkcjonowania na zasadach narodów cywilizowanych.
(2p.)
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
6. Na podstawie źródła F wyjaśnij, jakie wydarzenie bezpośrednio poprzedziło
wydanie przez Belgów aktu niepodległości.
(1p.)
.................................................................................................................
.................................................................................................................
7. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej, podaj nazwę państwa, w którym doszło
do tzw. rewolucji lipcowej. Wyjaśnij, na czym polegało znaczenie tej rewolucji
(podaj 2 przykłady).
(3p.)
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
8. Na podstawie źródła E, wyjaśnij, do jakiej zasady oświeceniowej odwołał się
sejm polski w akcie detronizacji (ostatni akapit).
(1p.)
.................................................................................................................
.................................................................................................................
9. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej, wyjaśnij, o jakich swobodach, łamanych
przez cara, wspomina źródło E. Podaj 3 przykłady.
(3p.)
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
10. Na podstawie źródeł G i I wyjaśnij, jak zmieniło się nastawienie polityczne
Węgrów w okresie Wiosny Ludów. (2p.)
...................................................................................................................
...................................................................................................................
115
11. Na podstawie źródeł E i I porównaj powody głoszenia niepodległości przez
oba narody.
(3p.)
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
12. Na podstawie źródła H, wyjaśnij, w czym Fryderyk Wilhelm widział przyczyny,
uderzenia wojska na społeczność Berlina.
(2p.)
...................................................................................................................
...................................................................................................................
13. Na podstawie źródła 9 - scharakteryzuj relacje między władcą i społeczeństwem.
(3p.)
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
14. Podaj wydarzenia, które określa się mianem cezury systemu wiedeńskiego.
Uzasadnij swój wybór.
(3p.)
...................................................................................................................
...................................................................................................................
15. Określ rodzaj źródeł: A oraz C.
(2p.)
...................................................................................................................
...................................................................................................................
Ocena:
0 – 15
16 – 19
20 – 29
30 – 35
36 – 41
116
p.
p.
p.
p.
p.
–
–
–
–
–
niedostateczna
dopuszczająca
dostateczna
dobra
bardzo dobra
Model odpowiedzi – Praca źródłowa 2: System wiedeński
w Europie w I połowie XIX wieku
Zadania:
1. np.
• powiększenie Rosji o tereny Królestwa Polskiego (część Księstwa Warszawskiego);
• powiększenie Prus o Wielkopolskę (Wielkie Księstwo Poznańskie) / część
Saksonii /…;
• powiększenie Austrii o tereny północnych Włoch;
• powstanie Królestwa Niderlandów (Holandia i Belgia);
• rozerwanie unii duńsko-norweskiej – zawiązanie unii szwedzko-norweskiej.
!
Uwaga! Uznać należy każdą inną poprawną merytorycznie odpowiedź.
!
Uwaga! W pełni poprawna odpowiedź powinna zawierać trzy podane
wyżej kategorie państw (po jednym punkcie dla każdej kategorii). Jednoznacznie błędne jest podanie Danii oraz Niderlandów.
2. Każdy monarcha regulował status Polaków w swoim państwie w taki sposób, jaki
uważał za stosowny / Status Polaków w danym państwie zależał od decyzji władcy.
3. Prusy i Austria; inne państwa niemieckie (i wolne miasta) w granicach byłego
Cesarstwa Niemieckiego; Księstwo Holsztynu z Danii oraz Wielkie Księstwo
Luksemburskie; Z Niderlandów.
4.
• legitymizm – głosił nienaruszalność praw monarchów; pozbawieni tronów
•
•
!
mieli je odzyskać;
równowaga europejska – żadne państwo nie miało prawa dominować nad
innymi państwami;
restauracja – przywrócenie dawnego porządku, sprzed okresu rewolucji
francuskiej.
Uwaga! Za wymienienie i wytłumaczenie każdej zasady – 1 punkt lub
za samo wymienienie 3 zasad 1 punkt.
5. Na podstawie źródła D:
A) Turcja;
B) 1) Turcja była uznawana za państwo azjatyckie, orientalne;
2) Turcja była państwem, w której dominującą religią był islam. Kultura
tego państwa opierała się na islamie, a w Europie taka rolę odgrywało
chrześcijaństwo.
117
6. Powstanie zbrojne Belgów przeciw rządom Holendrów / dominacji holenderskiej.
7. Francja;
1) zmiana na tronie (pojawienie się bocznej, orleańskiej linii Burbonów –
Ludwik Filip;
2) liberalizacja systemu politycznego (zlikwidowanie absolutyzmu).
8. Suwerenność narodu.
9. • wolności (obywatelskie) słowa i druku;
• wolność polityczna / prawo do istnienia opozycji;
• suwerenność wewnętrzna Królestwa Polskiego( połączonego unią
personalną z Rosją).
10. Początkowo Węgrzy domagali się autonomii w ramach Cesarstwa Austriackiego, następnie zażądali niepodległości – pełnej niezależności od Austrii
i Habsburgów. / Od autonomii przeszli do walki o niepodległość.
11. Podobne powody ogłoszenia niepodległości:
1) złamanie przez władców układów / umów ze społeczeństwami obu krajów
2) cierpienia obu narodów (Węgrów przez 3 wieki, a Polaków – 15 lat).
!
Uwaga! 2 punkty za wymienienie konkretnych podobieństw oraz
1 punkt za wniosek generalny.
12. Zbrojne wystąpienia społeczeństwa przeciw władcy – jego wojskom. / Strzały
oddawane do żołnierzy pruskich.
13. Relacje patriarchalne - dobrotliwy władca / ojciec narodu traktuje swoich
poddanych jak dzieci; władca wie lepiej, co jest lepsze dla jego poddanych.
14. Cezura roku 1815 – tj. Kongresu wiedeńskiego, na którym ukształtowany
został system wiedeński. Cezura wojny krymskiej (1853-56), która doprowadziła do konfliktu między mocarstwami europejskimi; tym samym system wiedeński przestał istnieć.
15. Źródło A - kartograficzne; Źródło C – aktowe; Źródło I – aktowe.
118
Praca źródłowa 3: Kryzysy w PRL
Źródło A
Przemówienie radiowe Józefa Cyrankiewicza na temat wydarzeń poznańskich z 29 VI 1956 r.
(Za:) Poznański czerwiec 1956, pod redakcją J. Maciejewskiego, Z. Trojanowiczowej, Poznań 1990.
[...] nie trzeba ukrywać faktu, że zbrodniczy prowokatorzy wykorzystali istniejące bezsprzecznie bolączki i niezadowolenie w niektórych zakładach
pracy z powodu trudności ekonomicznych [...]
Nie przeszkodziło to prowokatorom w zorganizowaniu w czwartek demonstracji, którą od dawna przygotowywali także przy pomocy przyjezdnych organizatorów [...] Krew przelana w Poznaniu obciążyła wrogie Polsce ośrodki imperialistyczne i reakcyjne podziemie, które są bezpośrednimi
sprawcami zajść.
[...] Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę
przeciw władzy ludowej, niech będzie pewny, że mu tę rękę władza ludowa
odrąbie w interesie klasy robotniczej, w interesie chłopstwa pracującego
i inteligencji, w interesie walki o podnoszenie stopy życiowej ludności, w interesie dalszej demokratyzacji naszego życia, w interesie naszej Ojczyzny.
Źródło B
Opinia Władysława Gomułki o wydarzeniach poznańskich, wygłoszona
na VIII Plenum KC PZPR 30 X 1956 r.
(Za:) „Nowe Drogi” 1956, nr 10.
[…] Robotnicy Poznania nie protestowali przeciwko Polsce Ludowej, przeciwko socjalizmowi, kiedy wyszli na ulice miasta. Protestowali […] przeciwko wypaczeniom podstawowych zasad socjalizmu, który jest ich ideą. [...]
Wielką naiwnością polityczną była nieudolna próba przedstawienia bolesnej tragedii poznańskiej jako dzieła agentów imperialistycznych i pro-
119
wokatorów. [...] Sześcioletni plan gospodarczy, reklamowany w przeszłości
z wielkim rozmachem jako nowy etap wysokiego wzrostu stopy życiowej,
zawiódł nadzieje szerokich mas pracujących. [...] Jestem przekonany, że
robotnicy poznańscy nie wystąpiliby do strajku, [...] gdyby […] kierownictwo
partii, przyszło do nich z całą prawdą. Należało bez kunktatorstwa uznawać
słuszne pretensje robotników, należało powiedzieć, co jest dzisiaj możliwe, a co niemożliwe do zrealizowania, należało powiedzieć prawdę o dniu
wczorajszym i dzisiejszym.
Źródło C
Pieśń o Janku z Gdyni
(Za:) Materiały z dziejów Polski 1945-1980, a. 3: Nowe wstrząsy, zesz. 2:
Grudzień 1970, Warszawa 1985 (wydanie niezależne).
Chłopcy z Grabówka, chłopcy z Chylonii,
Dzisiaj milicja użyła broni,
Dzielnieśmy stali i celnie rzucali.
Janek Wiśniewski padł.
Na drzwiach ponieśli go Świętojańską
Naprzeciw glinom, naprzeciw tankom.
Chłopcy-stoczniowcy, pomścijcie druha,
Janek Wiśniewski padł.
Huczą petardy, ścielą się gazy,
Na robotników sypią się razy,
Padają dzieci, starcy, kobiety,
Janek Wiśniewski padł.
Jeden zraniony, drugi zabity,
Krwi się zachciało słupskim bandytom,
To partia strzela do robotników,
Janek Wiśniewski padł.
Krwawy Kociołek to kat Trójmiasta,
Przez niego giną dzieci, niewiasty.
Poczekaj, draniu, my cię dostaniem,
Janek Wiśniewski padł.
120
Stoczniowcy Gdyni, stoczniowcy Gdańska,
Idźcie do domu, skończona walka,
Świat się dowiedział, nic nie powiedział,
Janek Wiśniewski padł.
Nie płaczcie matki, to nie na darmo
Nad stocznią sztandar z czarną kokardą
Za chleb i wolność, za nową Polskę
Janek Wiśniewski padł.
Źródło D
Protokół porozumień gdańskich
(Za:) Dokumenty. Protokoły porozumień Gdańsk, Szczecin, Jastrzębie. Statut NSZZ „Solidarność”, Warszawa 1980.
Komisja Rządowa i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy po rozważeniu 21
żądań strajkujących załóg Wybrzeża doszły do następujących ustaleń:
W sprawie punktu pierwszego, który brzmi: „Akceptacja niezależnych od
Partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, wynikająca z ratyfikowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy
dotyczącej wolności związkowych” ustalono:
1. Działalność Związków Zawodowych w PRL nie spełniła nadziei i oczekiwań pracowników. Uznaje się za celowe powołanie nowych samorządnych związków zawodowych, które byłyby autentycznym reprezentantem
klasy pracującej. […].
2. Tworząc nowe, niezależne, samorządne związki zawodowe, MKS stwierdza, że będą one przestrzegać zasad określonych w Konstytucji PRL.
Nowe związki zawodowe będą bronić społecznych i materialnych interesów pracowników i nie zamierzają pełnić roli partii politycznej. [...]
W sprawie punktu drugiego, który brzmi: „Zagwarantowanie prawa do
strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym”
ustalono:
Prawo do strajku będzie zagwarantowane w przygotowywanej ustawie
o związkach zawodowych. Ustawa powinna określić warunki proklamowania i organizowania strajku, metody rozstrzygania spornych spraw
i odpowiedzialności za naruszenie prawa. [...] Do czasu zaś uchwalenia
121
ustawy rząd gwarantuje strajkującym i osobom wspomagającym bezpieczeństwo osobiste i utrzymanie dotychczasowych warunków pracy.
W sprawie punktu trzeciego, który brzmi: „Przestrzegać zagwarantowaną
w Konstytucji PRL wolność słowa, druku i publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego
przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań” ustalono:
l. Rząd wniesie do Sejmu […] projekt ustawy o kontroli prasy, publikacji i widowisk, oparty na następujących zasadach. Cenzura powinna chronić
interesy państwa. Oznacza to ochronę tajemnicy państwowej oraz gospodarczej, której zakres określą bliżej przepisy prawa, spraw bezpieczeństwa
państwa i jego ważnych interesów międzynarodowych, ochronę uczuć
religijnych, a jednocześnie uczuć osób niewierzących, jak i uniemożliwienie rozpowszechniania treści szkodliwych obyczajowo. Projekt ustawy
obejmowałby również prawo zaskarżania decyzji organów kontroli prasy,
publikacji i widowisk do Naczelnego Sądu Administracyjnego. [...]
Źródło E
Kozłowski P., Menz M.,
Zdziabek W., Historia dla
dwuletniego uzupełniającego
liceum… ,
Wydawnictwo REA s.j.
Warszawa 2005
122
Zadania:
I. Na podstawie źródła A:
Zadanie 1.
(2p.)
Wymień dwa powody - zdaniem Cyrankiewicza - wydarzeń w Poznaniu.
Zadanie 2.
Oceń styl wypowiedzi Cyrankiewicza.
(2p.)
II. Na podstawie źródła B:
Zadanie 3.
Podaj dwa zasadnicze powody wystąpienia robotników w Poznaniu.
(2p.)
III. Na podstawie źródeł A i B:
Zadanie 4.
(2p.)
Na podstawie obu wypowiedzi porównaj przyczyny poznańskiego czerwca.
Zadanie 5.
(2p.)
Na podstawie wiedzy pozaźródłowej napisz krótko kim byli: Józef Cyrankiewicz
i Władysław Gomułka.
IV. Na podstawie źródła C:
Zadanie 6.
(2p.)
Zidentyfikuj wydarzenie, o którym mowa w pieśni. Podaj datę tego wydarzenia.
V. Na podstawie źródła D:
Zadanie 7.
(2p.)
Zidentyfikuj wydarzenie, o którym mowa w źródle. Podaj datę tego wydarzenia.
Zadanie 8.
Wymień 3 główne postanowienia sformułowane w źródle.
(3p.)
Zadanie 9.
(2p.)
Wyjaśnij znaczenie punktu 1 porozumienia w państwie socjalistycznym.
123
VI. Na podstawie źródła E:
Zadanie 10.
Jakie wydarzenie upamiętnia prezentowane źródło?
(1p.)
Zadanie 11.
(2p.)
Rozszyfruj daty kryzysów ukazanych na pomniku, które nie zostały ujęte w pracy źródłowej.
Zadanie 12.
Określ rodzaj źródeł: C, D oraz E.
Ocena:
10 p. – dopuszczająca
13 p. – dostateczna
19 p. – dobra
23 p. – bardzo dobra
124
(3p.)
Model odpowiedzi - Praca źródłowa 3: Kryzysy w PRL
Zadanie 1.
(2p.)
1) problemy gospodarcze w zakładach pracy;
(1p.)
2) działalność prowokatorów i agentów obcych (zachodnich /
imperialistycznych) państw.
(1p.)
Zadanie 2.
(2p.)
Piszący powinien:
1) zwrócić uwagę na pomniejszanie rzeczywistych przyczyn kryzysu,
tworzenie atmosfery zagrożenia porządku społecznego przez
prowokatorów;
(1p.)
2) powinien przede wszystkim skomentować język wypowiedzi
w ostatnim akapicie.
(1p.)
Zadanie 3.
(2p.)
1) problemy gospodarcze;
(1p.)
2) alienacja władzy / oderwanie partii od społeczeństwa.
(1p.)
Zadanie 4.
(2p.)
Piszący powinien zwrócić uwagę na:
1) różne ukazywanie problemów gospodarczych (minimalizowanie ich
przez Cyrankiewicza, a podkreślaniu ich wagi przez Gomułkę);
2) diametralnie różne ocenienie działań robotników, wynikające
z działalności agentów (Cyrankiewicz) oraz alienacji władzy (Gomułka);
3) rzetelną analizę dokonaną przez Gomułkę, a tendencyjną –
przez Cyrankiewicza.
!
Uwaga! wystarczy, gdy piszący poda 2 elementy z 3 – każdy element
za 1p.
Zadanie 5.
(2p.)
Józef Cyrankiewicz – premier rządu polskiego;
(1p.)
Władysław Gomułka – I Sekretarz KC PZPR (prześladowany w okresie
stalinowskim) / przywódca PZPR (tu: musi pojawić się nazwa partii!).
(1p.)
Zadanie 6.
(2p.)
Zidentyfikuj wydarzenie, o którym mowa w pieśni. Podaj datę tego wydarzenia.
• Wydarzenia na Wybrzeżu / grudzień ’70 / wydarzenia grudniowe
(na Wybrzeżu);
(1p.)
• 1970 rok (wystarczy podanie roku).
(1p.)
Zadanie 7.
(2p.)
• Porozumienia sierpniowe / Porozumienie między władzą
i strajkującymi na Wybrzeżu;
(1p.)
• 1980 r. (wystarczy podanie roku).
(1p.)
125
Zadanie 8.
(3p.)
1) utworzenie wolnych / niezależnych od władzy związków zawodowych; (1p.)
2) zapewnienie prawa do strajku na zasadach określonych w ustawie
/ prawie;
(1p.)
3) zapewnienie wolności słowa, druku z pewnymi ograniczeniami
(cenzura w kwestiach związanych z bezpieczeństwem państwa).
(1p.)
Zadanie 9.
(2p.)
Piszący powinien:
1) zwrócić uwagę na fakt zgody państwa / partii komunistycznej na
oficjalne / legalne funkcjonowanie niezależnego od władzy związku
zawodowego;
(1p.)
2) skomentować odejście władzy od założeń ideologicznych,
kontrolowania wszelkich form aktywności społecznej obywateli.
(1p.)
Zadanie 10.
(1p.)
Wydarzenia poznańskie z 1956 r. / poznański czerwiec ’56
Zadanie 11.
(2p.)
1968 r. – wydarzenia marcowe / marzec ‘68;
1976 r. – wystąpienia robotników w Płocku, Ursusie, Radomiu / czerwiec ‘76;
1980 r. – strajki ’80 / sierpień ’80 / strajki na Wybrzeżu, Zagłębiu i Lubelskiem;
1981 r. – pacyfikacja w kopalni „Wujek” / wprowadzenie stanu wojennego.
!
Uwaga! Po 1 punkcie za rozszyfrowanie dwóch dat.
Zadanie 12.
Źródło C – narracyjne; Źródło D – aktowe; Źródło E - ikonograficzne.
Ocena:
10 p. – dopuszczająca
13 p. – dostateczna
19 p. – dobra
23 p. – bardzo dobra
126
(3p.)
Przedmiotowy regulamin oceniania
I. Oceny cząstkowe:
A. obowiązkowe za:
1. Prace klasowe – ocena wagi cztery (praca stylistyczna); ocena wagi dwa (test
wg formularzy maturalnych).
a) kartkówka sprawdza przede wszystkim wiedzę i umiejętności;
b) sprawdzian zapowiadany jest przynajmniej z tygodniowym wyprzedzeniem;
c) zakres materiału obowiązującego na sprawdzianie określa nauczyciel:
– szczegóły, dotyczące materiału obowiązującego na każdy sprawdzian, precyzyjnie określają dyspozycje zamieszczone w zeszycie ćwiczeń;
– faktografia, obowiązująca na ocenę dopuszczającą, zaznaczona jest czcionką półgrubą;
– praca klasowa może mieć charakter wypowiedzi stylistycznej, zbioru zadań:
krótkich odpowiedzi testowych, zadań z tekstem źródłowym lub innym materiałem źródłowym. O formie przeprowadzenia sprawdzianu uczeń jest informowany na tydzień przed sprawdzianem;
d) ocenę z pracy klasowej można poprawić w dowolnym terminie, nie później
jednak niż do świąt Bożego Narodzenia dla pierwszego semestru i do końca
maja dla drugiego semestru;
– w ramach poprawy sprawdzianu uczeń zobowiązany jest przygotować materiał obowiązujący na sprawdzianie;
– w przypadku niepowodzenia na poprawie sprawdzianu, uczeń nie otrzymuje
kolejnej oceny niedostatecznej, ale nie może więcej razy poprawiać danego
sprawdzianu;
e) ocenę niedostateczną za pracę klasową można anulować poprzez przeczytanie i zaliczenie lektury (zamiast oceny celującej). Wcześniej jednak uczeń musi
napisać poprawę sprawdzianu.
f) napisanie sprawdzianu całogodzinnego jest obowiązkiem ucznia;
– w przypadku nieobecności ucznia na pracy klasowej, uczeń ma obowiązek
uzupełnić sprawdzian w ciągu 2 tygodni. Termin ten może być przedłużony
jedynie w przypadku długotrwałej, obłożnej choroby.
2. Kartkówki – ocena wagi dwa.
a) kartkówka sprawdza przede wszystkim systematyczność uczniów;
127
b) do kartkówki nie można zgłosić się na ochotnika;
c) kartkówka dotyczy materiału ostatnich trzech jednostek lekcyjnych:
– zakres materiału obowiązującego na kartkówce precyzyjnie określają dyspozycje zamieszczone w zeszycie ćwiczeń;
– faktografia obowiązującą na ocenę dopuszczającą zaznaczona jest czcionką półgrubą;
– zadanie na kartkówce może mieć charakter krótkiej stylistycznej wypowiedzi, ćwiczenia z tekstem źródłowym lub innym materiałem źródłowym;
d) ocenę z kartkówki można poprawić jedynie na kolejnej lekcji i po oddaniu kartkówek:
– w ramach poprawy kartkówki uczeń zobowiązany jest przygotować materiał
trzech jednostek lekcyjnych, które obowiązywały w dniu kartkówki;
– w przypadku niepowodzenia na poprawie kartkówki uczeń nie otrzymuje
kolejnej oceny niedostatecznej, ale nie może więcej razy poprawiać danej
kartkówki;
e) ocenę niedostateczną za kartkówkę można anulować poprzez przeczytanie
i zaliczenie lektury.
3. Oceny za aktywność na lekcji.
a) ocena za pracę na lekcji. Uczniowie otrzymują za pracę na lekcji oceny wagi jeden
w skali od 1 do 5. Kryteria przyznawania punktów za wypowiedzi ustne na lekcji:
– za samodzielną, swobodną wypowiedź z pamięci: 5,
– za odpowiedź w zasadzie samodzielną, ale z korzystaniem z notatek: 4,
– za odpowiedź przeczytaną z kartki, ale samodzielnie przygotowaną i sparafrazowaną w stosunku do tekstu podręcznika: 3,
– za odpowiedź przeczytaną i w dużych fragmentach niesamodzielną (przepisane fragmenty z podręcznika): 2,
– za zadanie wykonane niedbale lub za brak zadania: 1.
b) ocena za ćwiczenia. Uczniowie otrzymują za ćwiczenia wykonywane na lekcjach i w domu oceny wagi dwa w skali od 1 do 5:
– za zadanie wykonane wyczerpująco, poprawnie pod względem merytorycznym, poprawnie pod względem stylistycznym, samodzielnie (odpowiedź udzielona przez ucznia nie jest dosłownym cytatem z opracowywanego tekstu): 5,
– za zadanie wykonane wyczerpująco, poprawnie pod względem merytorycznym, samodzielnie: 4,
– poprawnie pod względem merytorycznym i poprawnie pod względem stylistycznym: 3,
– za odpowiedź nie wyczerpującą i zawierającą błędy merytoryczne i stylistyczne: 2,
– za zadanie wykonane niedbale lub za zgłoszony na początku lekcji brak
zadania: 1,
128
– uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną wagi dwa za brak zadania nie zgłoszony na początku lekcji,
– uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną wagi jeden za dwukrotny brak zadania domowego,
– uczeń ma obowiązek uzupełnić braki w ćwiczeniach. Za nieuzupełnione
ćwiczenia uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną wagi dwa,
– uczeń może skreślić ocenę niedostateczną wagi jeden otrzymaną za brak
zadania zaliczonym artykułem (w tym przypadku nie przysługuje mu ocena
za artykuł).
5. Kryteria oceniania.
a) kryteria oceniania za prace o charakterze stylistycznym:
• ocena bardzo dobra:
– praca wyczerpuje temat pod względem rzeczowym, chronologicznym
i terytorialnym w zakresie wiadomości podanym w zeszycie ćwiczeniowym; tekst jest w zasadzie poprawny merytorycznie;
– konstrukcja pracy jest właściwa; uczeń prawidłowo zrozumiał temat, trafnie dobrał i zorganizował materiał faktograficzny;
– uczeń wykazał się opanowaniem umiejętności historycznych takich jak:
porównywanie, wnioskowanie, uogólnianie, udowadnianie itp.;
– styl wypowiedzi, język, ortografia i interpunkcja nie budzą większych zastrzeżeń;
– forma graficzna pracy na ogół poprawna.
• ocena dobra:
– zawarty w pracy materiał faktograficzny w zasadzie wyczerpuje temat;
występują drobne błędy rzeczowe;
– konstrukcja pracy jest na ogół poprawna; pewne zakłócenia i nieprawidłowości mają charakter sporadyczny; dopuszczalne drobne błędy w rozplanowaniu pracy;
– uczeń wykazał umiejętności historyczne w ograniczonym zakresie;
– styl wypowiedzi, język, ortografia i interpunkcja nie budzą większych zastrzeżeń;
– forma graficzna pracy na ogół poprawna.
• ocena dostateczna:
– praca wyczerpuje temat w zakresie najbardziej podstawowych wiadomości. Występują poważne błędy rzeczowe;
– konstrukcja pracy jest nieprawidłowa: np. brak wstępu, logicznych powiązań; plan pracy nie rozwiązuje tematu;
– praca ma charakter przede wszystkim opisowy, odtwórczy; w bardzo małym stopniu uczeń podjął próbę stosowania wiadomości historycznych
w nowych sytuacjach poznawczych, np. ocena, porównanie;
129
– występują nieliczne błędy językowe, ortograficzne, interpunkcyjne;
– forma graficzna budzi zastrzeżenia;
• ocena dopuszczająca:
– temat nie został właściwie opracowany; daje się odczuć brak wielu podstawowych wiadomości przewidzianych w zeszycie ćwiczeniowym; występują liczne błędy rzeczowe.
– kompozycja pracy jest niewłaściwa, na przykład występuje brak ujęcia
materiału faktograficznego w chronologicznym następstwie, brak właściwych proporcji między częściami pracy; praca została zaplanowana
w sposób nie odpowiadający tematowi;
– praca ma charakter wyłącznie opisowy, odtwórczy; uczeń nie podjął się
zaprezentowania takich umiejętności jak: ocena, porównanie;
– w pracy występują liczne błędy stylistyczne, językowe, interpunkcyjne i ortograficzne;
– forma pracy trudna do zaakceptowania – brak akapitów, nieczytelne pismo, liczne nieestetyczne zakreślenia;
• ocena niedostateczna:
– temat nie został opracowany nawet w części; brak niezbędnego minimum podstawowych wiadomości określonych dyspozycjami zamieszczonymi w ćwiczeniach; występują liczne błędy rzeczowe;
– praca pozbawiona jakiejkolwiek koncepcji, stanowi zlepek przypadkowo
dobranych informacji na temat wydarzeń historycznych; uczeń często
wykracza w sposób nieuzasadniony poza ramy zakreślone tematem;
– charakter pracy zdecydowanie odtwórczy; uczeń nie wykazał się opanowaniem niezbędnych umiejętności historycznych;
– w pracy występuje duża ilość błędów stylistycznych, językowych, interpunkcyjnych i ortograficznych;
– praca jest rażąco nieestetyczna;
b) w przypadku pracy o charakterze tekstowym uczeń informowany jest o ilości
możliwych do zdobycia punktów za każde zadanie; oceny przydzielane są po
uzyskaniu przez ucznia określonej procentowo ilości punktów:
Ocena:
bardzo dobra
130
90–100%
dobra
75–89%
dostateczna
55–74%
dopuszczająca
40–54%
niedostateczna
0–39%
B. Oceny dodatkowe za:
1. Referaty – ocena wagi dwa:
– za referaty przygotowane w domu i wygłoszone na lekcji lub na sesji popularno-naukowej uczeń otrzymuje oceny w skali 4-6;
– ocenę 6 otrzymuje uczeń, który przygotował bardzo wartościowe pod względem
merytorycznym wystąpienie, cechujące się wysokim poziomem samodzielności
zarówno na poziomie przygotowania tekstu, jak i w czasie jego wygłaszania
(wypowiedź ustna z pamięci);
– ocenę 5 otrzymuje uczeń, który samodzielnie przygotował tekst wartościowego pod względem merytorycznym wystąpienia, ale nie zdołał wygłosić go
z pamięci;
– ocenę 4 otrzymuje uczeń, który przygotował niepełną wypowiedź, która ponadto wyraźnie stanowi kompilację nie do końca przemyślanych i zrozumianych fragmentów tekstu źródłowego;
– ocena, która nie zadowala ucznia może nie zostać wpisana do dziennika.
2. Lektury – ocena wagi dwa:
– lekturą może być każda książka popularno-naukowa lub naukowa z zakresu
historii omawianej w danej klasie;
– wybór książki należy każdorazowo konsultować z nauczycielem;
– lektury uczniowie zaliczają podczas rozmowy nauczającej, której celem jest
ustalenie, czy uczeń książkę faktycznie przeczytał;
– za zaliczoną lekturę uczeń otrzymuje ocenę celującą;
– ocenę celującą uczeń może przeznaczyć na wykreślenie oceny niedostatecznej
każdej wagi, którą otrzymał za sprawdzian, kartkówkę lub nie zgłoszony brak
ćwiczeń.
3. Artykuły – ocena wagi dwa:
– pod pojęciem artykuły rozumiemy teksty popularno-naukowe lub naukowe zamieszczane w pismach historycznych;
– artykuły uczniowie zaliczają pisemnie – piszą streszczenie artykułu z pamięci;
– otrzymują ocenę z pełnej skali ocen;
– ocena, która nie zadowala ucznia może nie zostać wpisana do dziennika;
– wyjątek stanowi ocena niedostateczna za próbę oszustwa;
– uczniowie, którzy zaliczą 7 artykułów otrzymują dodatkową premię w postaci
oceny celującej cząstkowej traktowanej tak, jak ocena za lekturę;
– zaliczonym artykułem uczeń może wykreślić ocenę niedostateczną wagi jeden.
4. Oceny za udział w konkursach określa każdorazowo regulamin konkursu.
131
II. Ocena semestralna:
1. Ocena semestralna wystawiana jest na podstawie średniej ważonej wszystkich
ocen cząstkowych pod warunkiem uzyskania średniej ważonej 1, 80 z samych
ocen obowiązkowych (patrz: I, A).
2. Uczeń uzyskuje ocenę po przekroczeniu progów:
!
ocena niedostateczna
– do 1, 79
ocena dopuszczająca
– od 1, 80
ocena dostateczna
– od 2, 66
ocena dobra
– od 3, 66
ocena bardzo dobra
– od 4, 66
ocena celująca
– od 4, 00 (oraz 5 lektur w semestrze);
– klasy maturalne ( 4 lektury w semestrze).
Uwaga! Wszystkie średnie muszą być przekroczone, nie uwzględnia
się zaokrąglania ocen w górę!
3. Warunkiem koniecznym otrzymania oceny pozytywnej jest uzyskanie średniej
1, 80 z samych ocen obowiązkowych (patrz: I, A). Oceny dodatkowe (patrz:
I, B) wliczane są do średniej ocen dopiero wtedy, gdy materiał obowiązkowy
opanowany jest przynajmniej na ocenę dopuszczającą. Nie można uchylać
się od obowiązku systematycznej nauki materiału programowego w drodze
zdobywania wysokich ocen dodatkowych.
– „plus” wliczany jest jako 0,5;
– „minus” obniża wartość liczbową oceny o 0,2 (3- =2,8; 3+ =3,5)
4. Obowiązują następujące wagi:
132
• Sprawdzian całogodzinny stylistyczny
waga cztery
• Sprawdzian całogodzinny testowy
waga trzy
• Sprawdzian powtórzeniowy testowy, obejmujący całą epokę
waga dwa
• Kartkówka
waga dwa
• Prezentacja przygotowana na lekcji
waga jeden
• Referat przygotowany w domu
waga dwa
• Ćwiczenia wykonywane w zeszycie ćwiczeń
waga dwa
• Zgłoszony dwukrotny brak ćwiczeń
waga jeden
• Nie zgłoszony brak ćwiczeń
waga dwa
III. Ocena końcowa:
1. Ocena końcowa jest oceną całoroczną, co oznacza, że wystawiana jest na
podstawie ocen cząstkowych z całego roku.
2. Z ocen cząstkowych obowiązkowych (patrz: I, A), uzyskanych w drugim semestrze musi jednak wychodzić średnia przynajmniej 1,80. Uczeń, który uzyskiwał bardzo wysokie oceny w pierwszym semestrze nie może przestać się
uczyć. Jeśli w drugim semestrze uzyskał średnią poniżej 1,80 – otrzyma ocenę
niedostateczną, mimo że, dzięki wysokim ocenom za pierwszy semestr, średnia
roczna wychodzi powyżej 1,80.
3. Uczeń uzyskuje ocenę po przekroczeniu progów:
!
ocena niedostateczna
- do 1, 79
ocena dopuszczająca
- od 1, 80
ocena dostateczna
- od 2, 66
ocena dobra
- od 3, 66
ocena bardzo dobra
- od 4, 66
ocena celująca
- od 4,0 (oraz 10 lektur w roku);
klasy maturalne - 8 lektur w roku.
Uwaga! Wszystkie średnie muszą być przekroczone, nie uwzględnia
się zaokrąglania ocen w górę!
IV. Sprawy ogólno-organizacyjne:
A. Nieprzygotowanie się ucznia do lekcji („N” – „enka”):
1. Uczniowi przysługuje prawo do jednorazowego zgłoszenia „enki” w ciągu semestru.
Uczeń zgłasza „enkę”, gdy jest nieprzygotowany do lekcji z każdego powodu,
oprócz dłuższej choroby.
2. Uczeń może zwiększyć pulę „enek” poprzez przygotowanie gazetki tematycznej, bądź przygotowanie pomocy dydaktycznych;
3. Nauczyciel może zawiesić tę możliwość w przypadku, jeśli uczeń nadużywa
możliwości zdobywania dodatkowych „enek”, i jeśli w opinii nauczyciela może
to prowadzić do powstania problemów w nauce w przyszłości.
133
4. „Enka”, z której uczeń nie skorzysta w pierwszym semestrze, przechodzi na
drugi semestr.
5. Uczeń ma obowiązek zgłosić „enkę” na początku lekcji, podczas czytania listy
obecności przy swoim nazwisku. Obowiązek ten jest obłożony sankcją nieważności.
B. Usprawiedliwione chorobą nieprzygotowanie się ucznia
do lekcji:
1. Uczeń ma prawo zgłosić, że jest nieprzygotowany do lekcji z powodu choroby
w ciągu trzech dni od momentu przyjścia do szkoły, o ile choroba trwała przynajmniej tydzień.
2. Uczeń ma obowiązek zgłosić nieprzygotowanie z powodu choroby na początku lekcji – podczas czytania listy obecności przy swoim nazwisku. Obowiązek
ten jest obłożony sankcją nieważności.
3. Uczniowie, którzy chorowali bardzo długo, ustalają indywidualny tryb zaliczania zaległego materiału.
C. Nieklasyfikowanie ucznia:
1. Uczeń, który opuści ponad 50% faktycznie odbytych jednostek lekcyjnych, nie będzie klasyfikowany i nie uzyska przewidzianej dla klasy ilości ocen obowiązkowych.
Zasada ta jest stosowana niezależnie od tego, co było przyczyną absencji.
2. Uczeń, który nie został sklasyfikowany, zdaje egzamin klasyfikacyjny zgodnie
ze Statutem Szkoły.
134
Proponowana literatura
Ze względu na ograniczoną ilość miejsca w Poradniku autorzy zdecydowali się na
zamieszczenie tylko bibliografii artykułów. Wyszli z założenia, że bibliografie wydawnictw zwartych są powszechnie dostępne, a bibliografii artykułów popularno-naukowych nie ma. Dokonali podziału artykułów, dobierając je do konkretnych
rozdziałów w podręczniku. Autorzy liczą, że rzetelnie opracowana przez nich bibliografia okaże się przydatna, a udostępniona uczniom, przyczyni się do wzrostu
czytelnictwa w Państwa szkołach.
1. Wprowadzenie do metodologii historii:
Adamczewski M., Narodziny heraldyki, czyli jak powstawały herby, Mówią Wieki 1991,
nr 8
Feruga S., Gall Anonim i jego Kronika, Mówią Wieki 1980, nr 4
Łojko J., Janko z Czarnkowa i jego „Kronika”, Mówią Wieki 1981, nr 8
Węcowski M., Homer i historia – ku przestrodze Mówią wieki 2005, nr 6
2. Specyfika cywilizacji Bliskiego Wschodu:
Gurba J., Łoposzko T., Najstarsze miasto świata, Mówią wieki 1970, nr 10
Niesiołowski-Spano Ł., Palestyna mieczem i ogniem zdobywana, Mówią Wieki 2002, nr 7
Targalski J., Rewolucja neolityczna, Mówią wieki 1980, nr 10
3. Specyfika i warunki rozwoju społeczeństw i gospodarek świata antycznego:
Kolendo J., Kryzys państwa rzymskiego w III wieku, Mówią Wieki 1986, nr 5
Kosman M., Hunowie w Europie, Mówią Wieki 1963, nr 4
Kulesza R., Demokracja ateńska, Mówią Wieki 1990, nr 10, 11, 12
Lipińska J., Złoto faraonów, Mówią Wieki 1974, nr 6
Rola J., Drogi rzymskie, Mówią Wieki 1989, nr 3
Scheid J., Kim byli rzymscy kapłani, Mówią Wieki 1996, nr 7
Strzelczyk J., Wizygoci w Hiszpanii, Mówią Wieki 1980, nr 1
Wipszycka E., Niewolnictwo a przyczyny upadku cywilizacji antycznej, Mówią Wieki
1985, nr 4
Wipszycka E., Powstanie pieniądza w starożytnej Grecji. Wątpliwości i spory, Mówią
Wieki 1983, nr 11
4. Od monarchii przez republikę do monarchii. Ewolucja ustrojów politycznych
antyku:
Adamski J. F., Reformy Dioklecjana, Mówią Wieki 1986, nr 7
Bravo B., Wipszycka E., O państwie, które państwem nie było, czyli o polis
starożytnych Greków, Mówią Wieki 1983, nr 10
Janiszewski P., Cesarz Dioklecjan (284-305), Mówią Wieki 1993, nr 8
Łoposzko T., Przekupstwa wyborcze w starożytnym Rzymie, Mówią Wieki 1960, nr 10
Maria Jaczynowska, Koncepcja władzy Juliusza Cezara, Mówią Wieki 1984, nr 7
135
Ratajewski J., Pierwszy Rzymianin, Mówią Wieki 1965, nr 10
Węcowski M., Czy starożytni Grecy byli narodem?, Mówią Wieki 1994, nr 5
Węcowski M., Sympozjon - czyli wspólne picie, Mówią Wieki 1995, nr 11
Wipszycka E., Spór o padanie na twarz, Mówią Wieki 1996, nr 2
Wipszycka-Bravo E., Rzym – państwo naszych marzeń, Mówią Wieki 2003, nr 6
Wojna R., W Azji i w Europie, Mówią Wieki 1968, nr 8 i 9
5. Wojny obronne i zaborcze w świecie antycznym:
Aleksandrowicz T., Wojna, z której zwycięzcy wyszli zwyciężeni. Italicy przeciwko
Rzymowi: 90-88 p.n.e., Mówią Wieki 1979, nr 9
Bron P., Rzymianie i barbarzyńcy. Trudne początki, Mówią Wieki 1998, nr 9
Kęciek K., Rzeź na Psich Głowach, Mówią Wieki 2000, nr 6
Kęciek K., Hamilkar – piorun wojny, Mówią Wieki 2002, nr 10
Kęciek K., Termopile – klęska wielkiego króla, Mówią Wieki 2002, nr 5
Kęciek K., Zama – odwet za Kanny, Mówią Wieki 2001, nr 1
Krawczuk Aleksander, Granikos, Mówią Wieki 1980, nr 4
Niewęgłowska M., Bitwa pod Salaminą, Mówią Wieki 1981, nr 3
Niewęgłowska M., Bitwa pod Termopilami, Mówią Wieki 1981, nr 2
Świderek A. Oblężenie antycznego miasta, Mówią Wieki 1965, nr 11
Wiewióra H., Armia wielkiego Macedończyka, Mówią Wieki 1966, nr 3
Wipszycka E., Armia, która mogła podbić świat, Mówią Wieki 1991, nr 3
Wipszycka E., Co o sztuce wojennej Greków wiedzieć się powinno, Mówią Wieki 1984,
nr 9
Wipszycka E., Na początku były – oczywiście – Ateny, Mówią wieki, 1995, nr 1
Wipszycka E., Okręty wojenne czasów hellenistycznych, Mówią Wieki 5/1990, nr 5
Wipszycka E., Sztuka oblężnicza epoki hellenistycznej, Mówią Wieki 1989, nr 2
Wojciechowska M., Jak wojowali starożytni Rzymianie, Mówią Wieki 1980, nr 11
Wojciechowska M., Co o organizacji armii rzymskiej wiedzieć się powinno, Mówią
Wieki 1979, nr 1
Wojciechowska M., Jak starożytni Rzymianie z barbarzyńcami wojowali, Mówią Wieki,
1981, nr 12
Ziółkowski A., Czy należało zniszczyć Kartaginę?, Mówią Wieki 1998, nr 4
Żyromski M., Flota wojenna cesarstwa rzymskiego, Mówią Wieki 1980, nr 5
6. Twórcze naśladownictwo i nowatorstwo – kształtowanie się cywilizacji
antycznej:
Bravo B., Wipszycka E., Losy antycznej literatury, Mówią Wieki 1978, nr 5
Ciechanowicz J., Pitagoras z Samos, Mówią Wieki 1994, nr 6
Kaczyński J. R., Uczty rzymskie, Mówią Wieki 1978, nr 6
Łanowski J., Igrzyska olimpijskie w starożytności, Mówią Wieki 1980, nr 2 i 3
Łoposzko T., Cycero w oczach współczesnych, Mówią Wieki 1965, nr 12
Mroczkowska A., Kolumny triumfu, Mówią Wieki 2003, nr 12
Stępień M., Gliniana korespondencja - czyli, o czym i jak mieszkańcy starożytnej
Mezopotamii w listach do siebie pisywali, Mówią Wieki 1987, nr 8
Stępień M., Gliniane „kamyczki”, neolityczni handlarze i początki najstarszego pisma,
Mówią Wieki 1986, nr 12
Szczepańska A., Bestie na arenie, Mówią Wieki 2004, nr 4
Świderkówna A., Spotkanie dwóch światów Aleksandrii: Żydzi wobec kultury greckiej,
Mówią Wieki 1988, nr 5
Targalski J., Sumeryjska opowieść o potopie, Mówią Wieki 1980, nr 8
Wolicki Aleksander, Piśmienność starożytnych Greków, Mówią Wieki 1995, nr 6
136
7. Chrześcijaństwo a inne religie starożytności i świata antycznego:
Elżbieta Jastrzębowska, Katakumby Chrześcijańskie w Rzymie, Mówią Wieki 1982, nr 6
Jaczynowska M., Triumf i upadek religii Mithry w Cesarstwie Rzymskim, Mówią Wieki
1985, nr 5
Konieczniak P., Proces Chrystusa, Mówią Wieki 1990, nr 7
Lipińska J., Jak Egipcjanie sporządzali mumie, Mówią Wieki 1974, nr 1
Łoposzko T., Wróżby w starożytnym Rzymie, Mówią Wieki 1967, nr 2
Łukaszewicz A., „Złoty faraon” i jego skarb, Mówią Wieki 1981, nr 4
Marciniak M., Jadwiga Lipińska, Magia w Egipcie faraonów, Mówią Wieki 1975, nr 5
Musiał D., „Ciało jest więźniem duszy” – o nauce orfików, Mówią Wieki 12/1990, nr 12
Niwiński A., Obym towarzyszył Sokarisowi z cebulą na szyi... Formy pobożności
zbiorowej w religii egipskiej, Mówią Wieki 1988, nr 8
Nowicka E., Mit w społeczeństwie pierwotnym, Mówią wieki 1996, nr 9
Nowiński A., Formy pobożności indywidualnej w religii egipskiej, Mówią Wieki 1988, nr 7
Olendzki K., Chrześcijanie a Manichejczycy w cesarstwie rzymskim, Mówią Wieki
1984, nr 11
Piątkowska M., Mitra. Niezwyciężone słońce, Mówią Wieki 1967, nr 1
Sadowska E., Szamańskie podróże w zaświaty, Mówią wieki 1983, nr 4
Świderkówna A., Co to jest Biblia, Mówią Wieki 1991, nr 4
Świderkówna A., Jahwe, Baal i prorok Ozeasz, Rozmowy o Biblii, Mówią Wieki 1992,
nr 11
Trzcinkowski L., Pod przymusem Erosa, czyli magia miłosna starożytnych Greków,
Mówią Wieki 2001, nr 2
Vegetti M., Człowiek grecki i bogowie, Mówią Wieki 2000, nr 1
Wipszycka E,. Obrzędy religijne starożytnych Greków, Mówią Wieki 1981, nr 9
Wipszycka E., Chrześcijaństwo a dorobek kultury antycznej, Mówią Wieki 1982, nr 2
Wipszycka E., Drogi rozwoju antycznego chrześcijaństwa, Mówią Wieki 1985, nr 12
Wipszycka E., Kłopoty z religią Greków, Mówią Wieki 1987, nr 1
Wipszycka E., Kto padał ofiarą prześladowań chrześcijan w starożytności, Mówią
Wieki 1990, nr 6
Wipszycka E., O chrześcijaństwie antycznym. Co w naszych sądach wymaga zmiany,
Mówią Wieki, 1985, nr 1
Wipszycka E., O ciężarze barier cywilizacyjnych, czyli o spóźnionych początkach
misyjnej działalności Kościoła starożytnego, Mówią Wieki 1992, nr 10
Wipszycka E., Poganie wobec chrześcijańskiej wiary w czasach cesarstwa rzymskiego,
Mówią Wieki 1981, nr 10
Wipszycka E., Szymon Słupnik - czyli o pustelnikach syryjskich, Mówią Wieki 1975, nr 1
Wipszycka E., Święty Antoni. Czyli o pierwszych pustelnikach, Mówią Wieki 1974, nr 12
Zawadzka A., Obol Charona, Mówią Wieki 2002, nr 4
8. Kształtowanie się zrębów Europy:
Kelm T., Meczet, Mówią Wieki 1993, nr 5
Kowalewski K., Czech, Lech, Rus, Mówią Wieki 1996, nr 9
Leszka M. J. , Synobójczyni i święta, Mówią Wieki 2002, nr 9
Mórawski K., Jak powstały Węgry, Mówią Wieki 1963, nr 6 i 7
Rohoziński J., Dawno temu pod Karbalą, Mówią Wieki 2004, nr 2
Sieklicki J., Państwo Wielkomorawskie, Mówią Wieki 1962, nr 1
Stępniewska B., Tysiąc lat uniwersytetu al.-Azhar, Mówią Wieki 1973, nr 12
Strzelczyk J., Żydzi w państwie karolińskim, Mówią Wieki 1993, nr 9
Wicham Ch., Elity wczesnego średniowiecza, Mówią Wieki 2002, nr 11
137
9. Feudalizm a system lenny:
Kowalewski K., Rycerze rozbójnicy i prawo zemsty, Mówią Wieki 1994, nr 10
Kowalewski K,. Ministeriałowie - czyli niemiecka wersja feudalizmu, Mówią Wieki
1994, nr 5
Michałowski R., Otton III - cesarz ludów, sługa Chrystusa i apostołów, Mówią Wieki
1995, nr 6
10. Cesarstwo i papiestwo w walce o Dominium Mundi:
Gawlas S., Terytorializacja Rzeszy Niemieckiej w średniowieczu, Mówią Wieki 1997,
nr 8 i 9
Strzelczyk J., Imperium Romanum w średniowieczu, Mówią Wieki 1977, nr 5
11. Kryzysy religijne i polityczne w średniowieczu:
Hauziński J., Miraculum Mundi. Fryderyk II Hohenstauf „monarcha mało niemiecki”,
Mówią Wieki 1997, nr 8 i 9
Nodl M., Kraj podwójnej wiary - czyli Czechy po rewolucji, Mówią Wieki 1997, nr 4
Zaremska H., Chrześcijanie i Żydzi w średniowieczu: od tolerancji do wypędzenia,
Mówią Wieki 1991, nr 6
Zaremska H., Proces Joanny d’Arc, Mówią Wieki 11/1993
12. Początki Polski:
Dalewski Z., Korona i święta włócznia, Mówią Wieki 2000, nr 2
Feruga S., Kazimierz Odnowiciel, Mówią Wieki 1979, nr 2
Głosik J., Biskupin – gród nad jeziorem, Mówią Wieki 1990, nr 7
Głosik J., Biskupin polskie Pompeje, Mówią Wieki 1994, nr 2
Hensel W., Początki państwa polskiego, Mówią Wieki 1961, nr 2
Jaskulski J., Kilka refleksji o Dagome iudex, Mówią Wieki 1994, nr 10
Kolendo J., Wpływ kultury rzymskiej na ziemie polskie w starożytności, Mówią Wieki
1977, nr 3
Lalik T., Od zagród wśród lasów do wielkich grodów. Osadnictwo Polski za Piastów
i przed Piastami, Mówią Wieki 1968, nr 3
Michałowski R., Monarchia wczesnopiastowska: podstawy ideowe, Mówią Wieki
1991, nr 7
Rola J., Tajemnice Ostrowa Lednickiego, Mówią Wieki 1989, nr
Sobolewski J. P., Walki o Wolin za pierwszych Piastów, Mówią Wieki 1988, nr 2
13. Polska między jednością a rozbiciem:
Barański M., O rozbiciu dzielnicowym inaczej, Mówią Wieki 1985, nr 9
Barański M., Pierwsze elekcje władców w Polsce, Mówią Wieki 1988, nr 6
Dygo M., Między dominacją a współpracą. Prusy krzyżackie wobec książęcego
Mazowsza., Mówią Wieki 1994, nr 4
Dygo M., Prawo niemieckie w Polsce średniowiecznej, Mówią Wieki 1997, nr 8 i 9
Kowalewski K., Piołun i oleaster, Mówią Wieki 1998, nr 2
Lechowicz Z., Konrad Mazowiecki – władca zły czy niedoceniony?, Mówią Wieki
1981, nr 7
Maleczyński K., Śląscy budowniczowie państwa polskiego, Mówią Wieki 1962, nr 10
Małaczyńska G., Prusowie, Mówią Wieki 1966, nr 10
Sztetyłło J., „Gorze nam się stało” Legnica 1241, Mówią Wieki 1961, nr 4
Wojna R., Władca stepów, Mówią Wieki 1963, nr 12
Zientara B., Jak chłop polski stał się poddanym, Mówią Wieki 1976, nr 8
138
14. Od rozbicia do zjednoczenia. Polska w XII-XIV wieku:
Gawlas S., Rządy Kazimierza Wielkiego, Mówią Wieki 1986, nr 6
Iwańczak W., Czy Jan Luksemburski był wrogiem Polski?, Mówią Wieki 1997, nr 4
Pietras T., „Krwawy wilk z pastorałem...”. Opowieść o biskupie krakowskim Janie
Muskacie, Mówią Wieki 2001, nr 6
Pietras T., Znak zwycięskiego orła, Mówią Wieki 2001, nr 9
Zientara B., Jak się rodziła świadomość narodowa Polaków, Mówią Wieki 1970,
nr 2
Zientara B., Króla Kazimierza wojny i układy, Mówią Wieki 1970, nr 10
15. Znaczenie unii w dziejach Polski średniowiecznej:
Jarmolik Włodzimierz, Między Krewem a Lublinem. Czyli o stosunkach polskolitewskich w latach 1385-1569, Mówią Wieki 1986, nr 2
Jarmolik Włodzimierz, Niedoszłe korony Wielkiego Księcia Witolda, Mówią Wieki
1984, nr 11
Kokot Juliusz, Polityka i strategia Litwy wobec księstw polskich i Królestwa Polskiego,
Mówią Wieki 1979, nr 6
Ochmański Jerzy, Na rozdrożu. Jagiełło w przededniu unii Litwy z Polską, Mówią
Wieki 1974, nr 3
16. Jagiellonowie wobec wyzwań epoki w XV wieku:
Biskup M., Pokój toruński, Mówią Wieki 1966, nr 9
Bogucka M. Słońce Jagiellonów w samo południe Z dziejów polityki dynastycznej
Kazimierza Jagiellończyka, Mówią Wieki 1967, nr 7
Bogucka M., Młodość króla, Mówią Wieki 1974, nr 4
Grzelak Cz., Polsko-czeska wyprawa na państwo krzyżackie w 1433 roku, Mówią
Wieki 1983, nr 12
Jarmolik W., Upadek Republiki Nowogrodzkiej, Mówią Wieki 1988, nr 1
Jurczak S., Podróże pierwszych Jagiellonów w „Rocznikach Jana Długosza”, Mówią
Wieki 1983, nr 12
Klimecka G., Granice prawem określone. Polityka personalna Władysława Jagiełły,
Mówią Wieki 1995, nr 9
Klimecka G., Rycerze Jagiełły w wielkiej wojnie 1410 roku, Mówią Wieki 1985, nr 4
Kuczyński S. K., Władysław Jagiełło w oczach dawnych Polaków, Mówią Wieki 1983,
nr 1
Kuczyński S. M., Wywiad krzyżacki w czasach Władysława Jagiełły, Mówią Wieki
1970, nr 12
Maleczyńska E., Konfederacja Spytka z Melsztyna, Mówią Wieki 1960, nr 9
Midzio J., Syn Jagiełły na tronie węgierskim, Mówią Wieki 1981, nr 19
Piwowarczyk D., Jan Błażyński – chluba Prus i Polski, Mówią Wieki 2003, nr 12
Piwowarczyk D., Zlinczowany wielmoża, Mówią Wieki 2002, nr 4
Trelińska B., Co to była kancelaria średniowieczna?, Mówią Wieki 1978, nr 7
Werde M., Dwór Jagiellonów, Mówią Wieki 1995, nr 9
Wierzchowski M., Ruś dzielnicowa, Mówią Wieki 1964, nr 2
Wojtowicz Z., O legendarnym zagrożeniu króla Władysława pod Grunwaldem,
Mówią Wieki 1989, nr 3
Wojtowicz Z., Stanisława Ciołka droga do podkanclerstwa i infuły, Mówią Wieki
1983, nr 1 i 2
17. Wojskowość i wojny średniowiecza:
Aścik Kazimierz, Wpływy litewskiej sztuki wojennej na uzbrojenie i wojskowość innych
państw, Mówią Wieki 1979, nr 1
139
Biebrzycki K., Turnieje rycerskie – dziejów sportu. Karta chwalebna, choć krwawa,
Mówią Wieki 1965, nr 12
Brzozowski A., Diabli spod znaku krzyża, Mówią Wieki 2003, nr 7
Gąssowska M., Na krucjatę do Inflant, Mówią Wieki 1999, nr 8
Ginter K., Mieszko i jego drużyna, Mówią Wieki 2001, nr 12
Hauser Z., Śladami słowiańskich korsarzy, Mówią Wieki 1979, 12
Iwańczak W., Turnieje rycerskie w średniowiecznej Europie, Mówią Wieki 2002, nr 2
Kowalewski K., Kosowe Pole, Mówią Wieki 1999, nr 7
Kowalewski K., Broń palna w późnym średniowieczu, Mówią Wieki 1995, nr 5
Kulecki M., Polacy wśród krzyżowców w XII i XIII w., Mówią Wieki 1977, nr 1
Löwener M., Ordo Theutonicorum, Krzyżacy, Deutscher Orden, Mówią Wieki 1997,
nr 8 i 9
Łbik L., Zakon Krzyżacki jego interpretacje, Mówią Wieki 1985, nr 9
Piwowarczyk D., Dwaj krzyżowcy z Mazowsza, Mówią Wieki 2002, nr 9
Sawicki W. R., Ideologia wypraw krzyżowych, Mówią wieki 1982, nr 4
Teodorczyk J., Trudne początki „piorunowej broni” , Mówią Wieki 1963, nr 3
Wasilewski T., Z pamiętnika Janczara - czyli niezwykłe dzieje serbskiego jeńca.
Fragment z dziejów walk serbsko-tureckich w XV wieku na podstawie relacji
Konstantyna Janczara, Mówią Wieki 1958, nr 12
18. Kultura średniowieczna jako odzwierciedlenie światopoglądu
średniowiecznego:
Baszkiewicz J., Droga do wiedzy, Mówią Wieki 1962, nr 8
Bochnak A., Ołtarz Wita Stwosza, Mówią Wieki 1960, nr 6
Bogacz T., Miejsce wiedzy geograficznej w nauce do końca XV stulecia, Mówią Wieki
1984, nr 11
Chowański A., Królewski tezaurus, Mówią Wieki 2000, nr 6
Geremek B., Średniowieczni kontestatorzy, Mówią Wieki 1972, nr 4
Gronowska A., Pieśni o wielkich czynach, Mówią Wieki 2004, nr 7
Gryzio E., Ludzie rozrywki w późnośredniowiecznej Polsce, Mówią Wieki 1992, nr
specjalny
Jurczak S., Uroczystości na dworze Jagiellonów w świetle „Roczników” Jana
Długosza, Mówią Wieki 1981, nr 6
Klimecka G., O zdobieniu średniowiecznych rękopisów, Mówią Wieki 1992, nr 10
Koczerska M., Człowiek wielkiego formatu: Zbigniew Oleśnicki (1389-1455), Mówią
Wieki 1976, nr 12
Konarska B., Podróże kształcą, Mówią Wieki 1962, nr 11
Lalik T., Piękno na co dzień w Polsce pierwszych Piastów, Mówią Wieki 1967, nr 9
Manikowska H., Mędrzec z Yorku, Mówią Wieki 1973, nr 6
Manikowska H., Świadomość narodowa w późnośredniowiecznej Polsce, Mówią
Wieki 1992, nr 1
Michałowski R., Urodzenie, bogactwo i cnota. Poglądy etyczne arystokracji VIII-XI w.,
Mówią Wieki 1977, nr 2
Mischke W., Społeczne uwarunkowanie kultu św. Stanisława – biskupa krakowskiego,
Mówią Wieki 1981, nr 3
Osięgłowski J., Upadek świętej wyspy, Mówią Wieki 1967, nr 11
Russocki S., Sztuka gotycka książęcego Mazowsza, Mówią Wieki 1962, nr 3
Samsonowicz H., Kultura mieszczańska w Polsce w schyłku średniowiecza, Mówią
Wieki 1968, nr 1
Sikora A., Abelard: rozum i wiara, Mówią Wieki 2000, nr 8
Sikora A., Eckhart - czyli otchłanie duszy, Mówią Wieki 2000, nr 11
Sikora A., Eriugena: Bóg, świat, człowiek, Mówią Wieki 1998, nr 6
140
Słupecki L. P., Wyrocznie pogańskich Słowian, Mówią Wieki 1991, nr 10
Słupecki L.P., Pogańska religia dawnych Słowian, Mówią Wieki 1992, nr specjalny
Sołtan A., Szkolnictwo w kulturze polskiej późnego średniowiecza, Mówią Wieki
1979, nr 1
Spież A., Mikołaj z Polski. Słynny lekarz, Mówią Wieki 1966, nr 3
Strzelczyk J., Abelard z Bath. Dwunastowieczny pionier myśli naukowej, Mówią Wieki
1971, nr 2
Wawro E., Herby i herbarze, Mówią Wieki 1974, nr 1
Wyrobisz A., Średniowieczne place budowy, Mówią Wieki 1978, nr 4
Zaremska H., Wspólnota żakowska w średniowiecznym Krakowie, Mówią Wieki
1995, nr 2
19. Poszerzenie horyzontu geograficznego na przełomie średniowiecza
i czasów nowożytnych:
Bojanowski Eugeniusz i Bogdan Bero, Aztekowie budują imperium, Mówią wieki
1967, nr 5
Drohojewski Jan, Dylematy Atahualpy, Mówią Wieki 1968, nr 9
Grabski Jan, Irokezi i inni. Koalicje i wojny indiańskie w kolonialnej Ameryce
XVII-XVIII wieku, Mówią wieki 1998, nr 9
Iwańczak Wojciech, Mapy morskie i ich tajemnice, Mówią wieki 1993, nr 1
Kieniewicz Jan, Rozbójnicy, piraci i awanturnicy w ekspansji europejskiej, Mówią
wieki 1988, nr 6
Wojtczak Jarosław, Pontiac spod Detroit, Mówią wieki 2004, nr 4
Zajączkowski A. Czarna Afryka (Dawne państwa), Mówią wieki 1976, nr 3
Zajączkowski A. Czarna Afryka (Epoka wielkich odkryć), Mówią wieki 1976, nr 3
Zajączkowski A. Czarna Afryka (Gospodarka), Mówią wieki 1976, nr 4
Zajączkowski A. Czarna Afryka (Islam), Mówią wieki 1976, nr 8
Zajączkowski A. Czarna Afryka (Więzy krwi), Mówią wieki 1976, nr 5
Zajączkowski A. Czarna Afryka (Źródła wiedzy), Mówią wieki 1976, nr 2
20. Dualizm w rozwoju gospodarczo-społecznym Europy:
Choińska-Mika Jolanta, Pierwsze powszechne i polskie indeksy ksiąg zakazanych,
Mówią wieki 1984, nr 2
Geremek Bronisław, Blask złota, Mówią wieki 1966, nr 7
Geremek Bronisław, Pieniądze i władza, Mówią wieki 1966, nr 3
Tazbir Janusz, Stolica polskich arian, Mówią wieki 1969, nr 5
Tazbir Janusz, Ustawa, która gwarantowała tolerancję, Mówią wieki1973, nr 5
Tazbir Janusz, Zgoda sandomierska, Mówią wieki1970, nr 9
21. Humanizm i odrodzenie:
Barczak E., Szlachcic się żeni, Mówią wieki 2002, nr 6
Bartel O., Jan Łaski, Mówią Wieki 5/1960
Czaja S., Spór Kopernika z Decjuszem o reformę monety, Mówią wieki 1989, nr 8
Hauser Z., Ostatnie lata Leonardo da Vinci, Mówią wieki 1980, nr 7
Kasperowicz R., Pochwała renesansowego artysty, Mówią wieki 2002, nr 7
Małłek J., Czy Mikołaj Kopernik mówił po polsku?, Mówią wieki 1994, nr 4
Mikocka-Rachubowa K., Działalność kulturalna Medyceuszy we Florencji w XVI
wieku, Mówią wieki 1981, nr 8
Sołtan A., Kultura umysłowa Warszawy w XVI wieku, Mówią wieki 1973, nr 8
Szczygieł R., Jak powstał Zamość, Mówią Wieki 1981, nr 2
Urban W., Spojrzenie na kulturę polskiego odrodzenia, Mówią wieki 1985, nr 10
Wałęga S., Mapy Mikołaja Kopernika, Mówią wieki 1973, nr 2
141
Witusik A. W., Pierwsze lata Zamościa, Mówią wieki 1975, nr 4
Wyrobisz A., Kultura mieszczaństwa polskiego złotego i srebrnego wieku, Mówią
wieki 1975, nr 5
22. W poszukiwaniu nowej duchowości – reformacja a reforma Kościoła
katolickiego:
Choińska-Mika J., Polityka wyznaniowa ostatnich Tudorów, Mówią Wieki 1996, nr 4
Fłorja Borys N., Kozaczyzna wobec przemian religijnych na ziemiach ruskich
Rzeczypospolitej w latach trzydziestych XVII w., Mówią Wieki 1995, nr 12
Jezierski W., Walka inkwizycji o weneckie dusze, Mówią Wieki 2002, nr 9
Krawczyk D., Franciszek i sprawa plakatów, Mówią Wieki 2003, nr 5
Michałowska A., Gmina żydowska w Rzeczypospolitej XVI-XVII w. Władza i urzędy,
Mówią wieki 12/1991, nr 12 i 1992, nr 1
Tazbir J., Ideologiczne następstwa reformacji, Mówią Wieki 1963, nr 5
Tazbir J., Jezuickie państwo w Paragwaju, Mówią Wieki 1972, nr 3
Tazbir J., Kolor, dźwięk i słowo w służbie reakcji katolickiej, Mówią Wieki 1958, nr 10
Tazbir J., Loyola, Mówią Wieki 6/1993
Urban W., Odrodzenie a reformacja, Mówią Wieki 1987, nr 9
Wiejak A., Królowa dziewięciu dni, Mówią Wieki 2004, nr 12
23. Mapa polityczna nowożytnej Europy:
Bogucka M., Żelazny książę, Mówią wieki 1960, nr 8
Bohun T., Biała Góra 1620 – czeska klęska wszechczasów, Mówią wieki 2002, nr 2
Brechunenko W., Ukraina i Moskwa od połowy XV w do połowy XVII w., Mówią wieki
1995, nr 12
Bues A., Nie kończąca się wojna trzydziestoletnia, Mówią wieki 1996, nr 10
Gucman R., Ostatni bój „Revenge”, Mówią wieki 2003, nr 5
Guner L., Awantura króla Chrystiana, Mówią wieki 2002, nr 3
Majewski W., Skutki wielkiego przełomu w artylerii, Mówią wieki 1963, nr 2
Nagielski M., Na odsiecz Wiedniowi, Mówią Wieki 2003, nr 9
Swoboda W., O pretendentach do tureckiego tronu w XV-XVII wieku, Mówią wieki
1986, nr 12
Teodorczyk J., Wielki przełom w artylerii, Mówią wieki 1963, nr 1
Teodorowicz J., Drugi wielki przełom w artylerii, Mówią wieki 8/1963, nr 8
Wyczański A., Młodość króla Franciszka I , Mówią wieki 1960, nr 3
24. Rzeczpospolita Obojga Narodów:
Biskup M., Hołd pruski, Mówią wieki 1965, nr 1
Błaszczyk G., Rola władzy hetmanów w życiu politycznym państwa polskiego w XVI
i XVII wieku, Mówią Wieki 1978, nr 2
Bogucka M., Jak w dawnej Polsce sól wydobywano, Mówią Wieki 1961, nr 5
Bogucka M., Hołd Pruski, Mówią wieki 1970, nr 11
Boras Z., Związki handlowe Polski i Mołdawii w XVI w., Mówią wieki 1983, nr 10
Choińska- Jolanta M., Poseł jedzie na sejm, Mówią wieki 1994, nr 10
Choińska-Mika J., Krzykacze czy parlamentarzyści: reprezentacja Mazowsza na
sejmach dawnej Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1998, nr 11
Dutka J., Między Francją a Turcją, Mówią Wieki 1974, nr 11
Dzięgielewski J., O dążeniu do zgody, Mówią wieki 1995, nr 1
Filipczak-Kocur A., Senat za dwu pierwszych Wazów (1587-1648), Mówią wieki,
1995, nr 1
Filipczak-Kocur A., O skuteczności i nieskuteczności sejmikowania, Mówią wieki
1976, nr 9
142
Filipczak-Kocur A., Senat za dwu pierwszych Wazów (1587-1648), Mówią wieki,
1995, nr 1
Gąsior M., Kotewicz R., Trybunał Koronny w Piotrkowie Trybunalskim, Mówią wieki,
1979, nr 8
Gieysztorowa I., Finis Masoviae, czyli o kłopotach mazowieckich Zygmunta Starego,
Mówią wieki 1961, nr 9
Grala H., Korona i Wielkie Księstwo Litewskie. Cztery stulecia wspólnej państwowości
– próba bilansu, Mówią wieki 2001, nr 2
Grala H., Raport Bułgakowa o sytuacji w Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1996, nr 11
Grala H., Zakładnicy racji stanu. Rzecz o jeńcach spod Orszy, Mówią wieki 1999, nr 6
Grott B., Z dziejów „starożytnej religii greckiej” w dziejach Rzeczypospolitej, Mówią
wieki 1976, nr 11
Hoffmann M. K., Pierwsza batalia w obronie „złotej wolności”, Mówią Wieki 2000, nr 1
Jaworski R., Pierwsza Rzeczpospolita jako państwo wieloetniczne, Mówią wieki 2002,
nr 8
Kriegseisen W., Samorząd szlachecki w Rzeczypospolitej XVI-XVIII w., Mówią Wieki
1991, nr 7
Kunicki M.,. Republikanie polscy w XVII wieku, Mówią Wieki 2003, nr 2
Mazur K., Prawem i lewem na Wołyniu, „ Mówią wieki” 1999, nr 10
Michałowska A., Sejm Czterech Ziem (Waad Arba Aracot), Mówią wieki 1995, nr 1
Milewski Dariusz, Między Habsburgami a Turcją. Wyprawa Jana Zamoyskiego na
Mołdawię w 1595 roku, Mówią wieki, 2004, nr 4
Pudłowski L., Nobilitacje w Polsce, Mówią Wieki 1988, nr 5
Raudeliunas V., Wisner H., Trzeci statut litewski, Mówią wieki 1984, nr 3
Serwański M., Wokół tronu Jagiellonów. Francuskie starania o sukcesję w Polsce,
Mówią wieki 1974, nr 1
Sucheni-Grabowska A., Koniec dynastii, Mówią wieki 1972, nr 8
Tazbir J., Polska świadomość narodowa w XVI-XVIII w., Mówią wieki 1963, nr 11
Turnau I., Obyczaje w cechach skórniczych w XVI-XVIII wieku, Mówią wieki 1976,
nr 6
Tygielski W., Nuncjatura apostolska w Polsce – ambasada nietypowa?, Mówią wieki
1989, nr 5
Wisner H., O Zygmuncie III inaczej, Mówią wieki 1971, nr 7
Wisner H., Litwini i Polacy za Wazów, Mówią wieki 1976, nr 6
Wisner H., Państwa pierwszych Wazów. Sejm walny koronny, Mówią wieki 1978, nr 10
Wisner H., Państwo pierwszych Wazów. Sejmiki, Mówią wieki 1978 nr 12
Wisner H., Państwo pierwszych Wazów. Senat Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1978,
nr 9
Wisner H., Rzeczpospolita pod berłem Zygmunta III. Magnateria, Mówią wieki 1980,
nr 5
Wisner H., Tworzenie się Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1980, nr 6
Wisner H., Władysław IV Waza, Mówią wieki 1972, nr 6
Witusik A., Elekcja Jana Kazimierza, Mówią Wieki 1967, nr 4
Wyczański A., Folwark szlachecki, Mówią Wieki 1964, nr 10
Wyczański A., Szlachta polska w XVI wieku, Mówią wieki 1972, nr 10
Zaleska E., Kłopoty z prymasem, Mówią wieki 1972, nr 3
25. Znaczenie wojen siedemnastowiecznych w historii Polski:
Bobiański K., Wigilia Kiejdan, Mówią wieki 2002, nr 7
Bobiański K., Z dala od nieprzyjaciela. Armia litewska w wojnie z Turcją o 1683 roku,
Mówią Wieki 2003, nr 9
Bohun T., Iwan Bohun – szkic do portretu, Mówią Wieki 1999, nr 10
143
Bohun T., Krawczyk J., Sto wozów Chodkiewicza, czyli co by było, gdyby, Mówią wieki
2004, nr 6
Bohun T., Piechota sama się wyjadła, Mówią wieki 1999, nr 2
Brechunenko W., Kozaczyzna wobec najazdów tatarskich w pierwszej połowie XVII w.,
Mówią Wieki 1997, nr 6
Brechunenko W., Ukraina i Moskwa od połowy XV w. do połowy XVII w., Mówią
wieki 1995, nr 12
Cichowski J., Szulczyński Andrzej, Jak walczyła husaria, Mówią wieki 1976, nr 12
Englund P., Masakra pod Nowym Dworem, Mówią wieki 2/2001
Gawęda M., Świadectwa klęski. Bitwa pod Wiedniem w oczach Turków, Mówią Wieki
2002, nr 11
Grala H., Wielka smuta, Mówią wieki 1996, nr 4
Grala H., Krawczuk J., Zaprzepaszczone szanse? Polska i Ukraina między unią
lubelską i ugodą hadziacką, Mówią Wieki 2000, nr 7
Grala H., Lis z jeżem w herbie, Mówią wieki 1998, nr 4
Grala H., Przemierzyć Rosję zagonem, Mówią wieki 1998, nr 5
Jaworski R., Wielka smuta z polskiej perspektywy, Mówią Wieki 2004, nr 6
Kaczmarczyk J., Kozak Tatar dwa bratanki. Stosunki kozacko-tatarskie w pierwszej
połowie XVII w., Mówią Wieki 1983, nr 4 i 5
Kaczmarek J., Piękna Helena z Dzikich Pól, Mówią Wieki 1979, nr 10
Kałamaska-Saeed M., Przedmurze chrześcijaństwa, Mówią Wieki 1965, nr 2
Komuda J. L., Na zmrożonym polu. Ochmatów 1655, Mówią wieki 1999, nr 7
Kroll P., Bohaterowie drugiego planu. Tatarzy i Kozacy w kampanii wiedeńskiej 1683
roku, Mówią Wieki 2003, nr 9
Kroll P., Upadek Smoleńska, Mówią wieki 2003, nr 4
Kupisz D., Czy unia z Moskwą była możliwa? Plany sojuszu polsko-moskiewskiego
w latach 1634-35, Mówią wieki 1992 (nr specjalny)
Kurbatow O. A., Połonka 1660 – spojrzenie z Moskwy, Mówią wieki 2000, nr 10
Majewski A., Po czapkę Monomacha. Wyprawa królewicza Władysława do Moskwy
w latach 1617-1618, Mówią wieki 2005, nr 2
Makowski M. P., Stronnictwo pokojowe w latach 1648-49, Mówią Wieki 1978, nr 6
Makowski M. P., Stronnictwo wojenne w latach 1648-1649, Mówią Wieki 1978, nr 5
Milewski D., Między Habsburgami a Turcją. Wyprawa Jana Zamoyskiego na
Mołdawię w 1595 roku, Mówią Wieki 2004, nr 4
Milewski D., Przeciw Tymoszce: wyprawa suczawska 1653 roku, Mówią Wieki 2000,
nr 2
Nagielski M., Husaria – broń pancerna XVII wieku, Mówią wieki 2001, nr 7
Nagielski M., Obraz wojny polsko-szwedzkiej 1655-1660 w relacjach rajtara
Hieronima Christiana Holstena, Mówią wieki 1996, nr 4
Nagielski M., Przesławna szarża, Mówią wieki 1998, nr 11
Podhordecki L., Chocim, 1621, Mówią Wieki 1971, nr 8
Ratajczyk L., Zwycięstwo podziwiane w Europie, Mówią wieki 1970, nr 3
Rymar E., Pierwsza wyprawa Stefana Czarnieckiego na Pomorze Zachodnie, Mówią
wieki 1986, nr 5
Skworoda P., Wielkopolska apokalipsa. Rzecz o żołnierskiej swawoli, Mówią wieki
2004, nr 12
Teodorczyk J., Bicz na husarię, Mówią wieki 1963, nr 7
Tiumiencew I., przeł. M. Straszewicz, Caryca i najemnik, Mówią wieki 2004, nr 6
Tygielski W., Dyplomacja papieska – Rzeczpospolita – Liga Święta, Mówią Wieki
1995, nr 11
Urwanowicz J., Turcja – Polska – przedmurze chrześcijaństwa. Między ideologią
a polityką, Mówią Wieki 1986, nr 6
144
Wasilewski T., Przygody pana Samuela Kmicica, pułkownika wojsk Jego Królewskiej
Mości w latach potopu, Mówią wieki 1972, nr 2
Wasilewski W., Wyprawy mołdawskie Sobieskiego, Mówią Wieki 2003, nr 9
Wisner H., Jan Karol Chodkiewicz, Mówią wieki 1978, nr 1
Wisner H., Lisowczycy, Mówią wieki 1974, nr 3
Wisner H., Rok 1672, Mówią Wieki 1972, nr 10
Witusik A. A., Egzamin bojowy twierdzy zamojskiej, Mówią Wieki 1966, nr 2
Wojtasik J., Bitwa pod Chocimiem 11 IX 1673 roku , Mówią Wieki 1981, nr 9
Wojtasik J., Cecorska potrzeba, Mówią Wieki 1970, nr 11
Woliński J., Odsiecz Wiednia a polska racja stanu, Mówią Wieki 1960, nr 4
26. Człowiek baroku:
Bogucka M., Kobieta w społeczeństwie staropolskim, Mówią Wieki 1995, nr 4
Chmielewski S., Kartografia polska XVII wieku, Mówią Wieki 1966, nr 2
Chynczewska-Hennel T., „Polacy są szczerzy i uczciwi”, Mówią Wieki 1991, nr 8
Gałaj R., Kontusz męski, Mówią Wieki 1991, nr 10
Gieysztorowa I., Warszawa 1596-1655, Mówią Wieki 1962, nr 3
Kołakowski A., Rozum doświadczalny, Mówią wieki 1993, nr 8
Kubowicz Z., Lecznictwo domowe w Polsce XVI i XVII wieku, Mówią wieki 1976, nr 4
Manikowski A., Dyskretny urok purpury kardynalskiej, Mówią Wieki 1995, nr 6
Morka M., Polskie malarstwo batalistyczne w XVII w., Mówią Wieki 1993, nr 7
Pilaszek M., Procesy czarownic w Polsce XVI- XVIII wieku, Mówią Wieki 2002, nr 1
Pośpiech A., Ludzie i przedmioty. Codzienność sarmacka w XVII w., Mówią Wieki
1995, nr 11
Rok B., Wydawnictwa kalendarzowe w dawnej Polsce (XVI-XVIII w.) Mówią Wieki
1979, nr 11
Sikora A., Służebnik Lewiatana, Mówią wieki 1997, nr 4
Tazbir J., Tomasz Morus a Polska, Mówią Wieki 2001, nr 3
Tazbir J., Sarmacki stereotyp Szweda, Mówią Wieki 1995, nr 3
Tazbir J., Kościół a państwo. Z dziejów Polski u schyłku XVI i w XVII w., Mówią Wieki
1966, nr 4 i 5
Tazbir J., Sarmatyzm a kultura europejska, Mówią Wieki 1971, nr 4
Tazbir J., Staropolskie spory o bicie dzieci, Mówią Wieki 1990, nr 2
Witusik A. A., Akademia Zamojska i jej pierwsi profesorowie, Mówią Wieki 1980, nr 12
Wojtyński M., Lubiąż, Mówią Wieki 1994, nr 10
Żukowska M., Wilanów, Mówią Wieki 1964, nr 5
27. Kryzys Rzeczpospolitej w XVIII wieku:
Czapliński W., Wolność w oczach dawnych Polaków, Mówią wieki 1998, nr 8
Czechowski M., Biblioteka Rzeczypospolitej Załuskich zwana, Mówią Wieki 1979, nr 6
Kriegseisen W., O dolach i niedolach sejmowania w epoce saskiej, Mówią Wieki
1995, nr 1
Krupiński K., Dzieci króla Jana III Sobieskiego, Mówią wieki 1978, nr 1
Morawska K., Zakochani w wielkich stołach. Uczty magnackie w dawnej Polsce,
Mówią Wieki 2004, nr 4
Nagielski M., Połamane skrzydła, Mówią wieki 2000, nr 1
Salmonowicz S., Toruń w latach wojny Północnej, Mówią wieki 1973, nr 11
Serejski M. H., Złota wolność na ławie oskarżonych, Mówią Wieki 1972, nr 7
Staszewski J., Czasy saskie, Mówią wieki 1987, nr 8
Szaniawski J., Szkoła Rycerska, Mówią Wieki 1966, nr 9
Wojakowski J., Turcja a bezkrólewie w 1733 roku w Polsce, Mówią Wieki 1967, nr 3
Wójcik Z., Wokół „liberum veto”, Mówią Wieki 1987, nr 7
145
28. Wzrost znaczenia sąsiadów Polski:
Cegielski T., Polska i Polacy w oczach Niemców w XVIII w. Pięć stereotypów, Mówią
wieki 1994, nr 4
Dahigren Stellan, Państwo Karola XI: Absolutyzm i kameralistyka, Mówią wieki
1995, nr 3
Drobiszewski Jerzy, Pięć twarzy cara. Historyczno-anegdotyczny wizerunek Piotra I,
Mówią wieki 1958, nr 12
Kopczyński Michał, W cieniu wojny. Państwo i społeczeństwo Szwecji XVII w., Mówią
wieki 1995, nr 3
Kowalczyk M., Róże na kapeluszach, Mówią wieki 1999, nr 4
Ławreintiew Aleksander, „Moskwa Inflanty wojuje”: o pewnym emalierskim zabytku
z czasów wojny północnej, Mówią wieki 2000, nr 12
Majewski W., Artyleria Fryderyka II i Gribeauvala, Mówią wieki1963, nr 12
Nowáky György, Chłopi, lasy i kopalnie. Gospodarka Szwecji we erze
mocarstwowości, Mówią wieki 1995, nr 3
Rostworowski E., Związek między trzema datami 1740–1762–1772, Mówią wieki
1972, nr 7
Salmonowicz S., Młodość Fryderyka króla pruskiego, Mówią wieki 1977, nr 2
Serczyk Władysław, Powstanie Pugaczowa, Mówią wieki 1973, nr 6
Strzelczyk J., Kręte drogi dyplomacji brandenburskiej za rządów „Wielkiego Elektora”,
Mówią wieki 1979, nr 6
Włodarczyk T., Ród Kalksteinów, Mówią wieki 1996, nr 8
29. Upadek państwa polskiego:
Barańczak M., Książę złodziei, Mówią Wieki 1989, nr 8
Drozdowski M., Zamach na Stanisława Augusta, Mówią Wieki 1982, nr 1 i 3
Michalski J., I Rozbiór Polski. Przyczyny i reakcje, Mówią Wieki 1972, nr 8
Rózga Z., Bitwa pod Olmontami, Mówią Wieki 1962, nr 6
Szczygielski W., Spory o konfederację barską, Mówią Wieki 1968, nr 10
Woltanowski A., Na szlakach zesłań barskich, Kazamaty kijowskie, Mówią Wieki
1988, nr 2
Woltanowski A., Na szlakach zesłań barskich. Do Kazania, Tobolska i dalej, Mówią
Wieki 1988, nr 3
Woltański A., Na szlakach zesłań barskich. Do Kijowa, Mówią Wieki 1988, nr 1
Zielińska Z., Imitacja przymierza. Plany sojuszu polsko-rosyjskiego w początkach
panowania Stanisława Augusta, Mówią Wieki 1994, nr 12
30. Oświecenie i klasycyzm:
Affek M., Przeciw okrucieństwu kar, Mówią wieki 1991, nr 1
Cegielski T., Sekrety „sztuki królewskiej” w XVIII wieku, Mówią wieki 1986, nr 2
Coutin C., Maria Antonina – mecenas sztuki, Mówią wieki 2005, nr 1
Drozdowski M., Działalność Komisji Edukacji Narodowej, Mówią wieki 1974, nr 1
Gawerski A., Książka francuska w epoce Oświecenia, Mówią wieki 1971, nr 9
Grochulska B., Program modernizacji Rzeczypospolitej w II połowie XVIII wieku,
Mówią wieki 1981, nr 4
Grochulska B., U źródeł nowoczesnej szkoły, Mówią wieki 1963, nr 9
Grochulska, B., Miejsce Kościoła w polskim Oświeceniu, Mówią wieki 1990, nr 11
Gryczka M., Rzeczpospolita wedle księdza Kołłątaja, Mówią wieki 2000, nr 2
Grześkowiak-Krwawicz A., Oświeceni Francuzi o Stanisławie Auguście, Mówią wieki
1988, nr 6
Kołakowski A., Rozum krytyczny, Mówią wieki1994, nr 3
Król A., Jakub Frank - mesjasz żydowski, Mówią wieki 2001, nr 7
146
Kruchow E., Oswobodzenie chłopów w Danii, Mówią wieki 1962, nr 6
Kwiatkowski E., Powstanie sceny narodowej, Mówią wieki 1961, nr 9
Midzio J., Franciszek Florain Czaki – kartograf i inżynier polski w XVIII wieku, Mówią
wieki 1978, nr 8
Mierzwiński H., Księżna pani na Kocku i Siemiatyczach, Mówią wieki 1989, nr 2
Sikora A., W spojrzeniu Boga, Mówią wieki 1997, nr 2
Sołtan A., Księgozbiory warszawskie w XV-XVIII w., Mówią wieki 1976 , nr 7
Szwankowska H., Mieszkanie warszawskie sprzed dwustu lat, Mówią wieki 1964,
nr 2
Szwankowski E., Wolter w teatrze polskiego oświecenia, Mówią wieki 1960, nr 1
Turnau I., Ubiór warszawskich dzieci i młodzieży w XVIII wieku, Mówią wieki 1964,
nr 1
Turnau I., Warszawscy urzędnicy w dobie Oświecenia, ,Mówią Wieki 1968, nr 5
Wołoszyński R. W., Ostatni alchemik króla Jegomości, Mówią wieki 1960, nr 11
31. Rewolucje i ich znaczenie w dziejach nowożytnego świata:
Borucki B., Valmy 1792 – zwycięstwo w imię rewolucji, Mówią wieki 2000, nr 12
Kalinowska A., Jakuba I Stuarta sen o Rosji, Mówią wieki 2001, nr 8
Libiszowska Z., Narodziny niepodległości Stanów Zjednoczonych, Mówią wieki
1965, nr 8
Libiszowska Z., Powstanie Stanów Zjednoczonych, Mówią wieki 1976, nr 7
Łepkowski T., Danton, Mówią wieki 1963, nr 2
Manikowski A., Wymyślona rewolucja, Mówią wieki 1995, nr 8
Meller S., Stary kordelier, Mówią wieki 1981, nr 11
Nieuważny A., Włochy 1796-1797. Początek sławy, początek legendy,, Mówią wieki
2001, nr 5
Pomian R., Wojna, absolutyzm, modernizacja, rewolucja, Mówią wieki 1992, nr 10
Rossi J., W jakobińskich więzieniach, Mówią wieki 1972, nr 12
Rusinowa I., Konstytucja amerykańska – 1787 roku, Mówią wieki 1988, nr 5
Rusinowa I., Kościuszko w Ameryce, Mówią wieki 1967, nr 9
Skowronek J., Dąbrowskiego droga do Legionów, Mówią wieki 1968, nr 7
Spieralska B., Rewolucja to rodzaj żeński, Mówią wieki 2002, nr 1
Tomczak E., Tadeusz Kościuszko „ojcem” amerykańskiej artylerii. Opracowanie i wydanie
„Manewrów artylerii Konnej” Tadeusza Kościuszki, Mówią wieki 1990, nr 6
32. Europa w okresie przewagi francuskiej za Napoleona:
Borkowski S., Pruski pogromca Napoleona, Mówią wieki 2002, nr 2
Buniewicz N., Kodeks Napoleona w Księstwie Warszawskim, Mówią wieki 2001, nr 3
Czubaty J., Rytm napoleońskiej Warszawy, Mówią wieki 1996, nr 2
Goclon J., Polska na królu pruskim zdobyta, Mówią wieki 2002, nr 2
Grundman M., Czarna legenda Napoleona, Mówią wieki 1980, nr 4
Grzelak Cz., Bitwa pod Raszynem 1809 , Mówią wieki 1990, nr 12
Karpińska M., 18 Brumaire’a Napoleona Bonaparte, Mówią wieki 2000, nr 4
Nałęcz D., Dwa oblicza etosu legionowego, Mówią wieki 1995, nr 7
Nieuważny A., Włochy 1796-1797. Początek sławy, początek legendy – wojny
napoleońskie, Mówią wieki 2001, nr 5
Rosner A., Obraz wolnej, nowej Polski, Mówią wieki 1982, nr 2
Różański P., Wagram 6 lipca 1809, Mówią wieki 2001, nr 5
Szaniawski J., Austerlitz, Mówią wieki12/1970
33. System wiedeński w Europie i jego funkcjonowanie:
Skowronek J., Tańczący kongres, Mówią wieki 1962, nr 10 i 12
147
34. Zmiany gospodarczo-społeczne w XIX wieku:
Isacson M., Rewolucja przemysłowa w Skandynawii, Mówią wieki 1995, nr 3
Jezierski A. i Zawadzki S. M., Od fryszerki do martena, Mówią wieki 1960, nr 6
Kaczyńska E., Szybciej – dalej, Mówią wieki 1993, nr 3
Kochanowicz J., Dlaczego Europa – raz jeszcze, Mówią wieki 1987, nr 11
Kochanowicz J., Kwestia chłopska w XIX i XX wieku, czyli jak chłopi stali się
obywatelami Mówią wieki 1993, nr 2
Kolej żelazna, Mówią wieki 1962, nr 8
Kowalski W., Złoty wiek kolei żelaznych, Mówią wieki 1977, nr 5
Kozierkiewicz E., Telefon, Mówią wieki 1977, nr 1
Szelągowska G., Geneza państwa dobrobytu. Model skandynawski , Mówią wieki
1995, nr 3
Szlanta P., Pociągiem do Bagdadu. Kolej bagdadzka 1888-1918, Mówią wieki 2004,
nr 2
Wind B. W., Kanał Panamski, Mówią wieki 1990, nr 7
Wituch T., Budowa kanału sueskiego, Mówią wieki 1970, nr 4
Żelichowski R., William Lindley – człowiek, który skanalizował Europę, Mówią wieki
2000, nr 7
35. Stare i nowe idee:
Grinberg D., Dziewiętnastowieczni anarchiści. Mity i rzeczywistość, Mówią wieki
1986, nr 6
Kasprowicz R., Rembrandt, Rembrandt über alles, Mówią wieki 2003, nr 11
Kopczyński M., Widmo Komunizmu, Mówią wieki 2003, nr 4
Kwiatkowski P., Konserwatyzm, Mówią wieki 1985, nr 11
Kwiatkowski P., Postęp, Mówią wieki, 1985, nr 9
Kwiatkowski P., Ewolucjonizm, Mówią wieki 1986, nr 7
Kwiatkowski P., Socjalizm utopijny, Mówią wieki1986, nr 1
Kwiatkowski P., Trudna sztuka wolności, Mówią wieki, 1986, nr 11
Petrozolin-Skowrońska B., Fin de siècle po damsku, Mówią wieki 1977, nr 9 i 10
Pleskot P., Owen – człowiek, który wynalazł współczesność, Mówią wieki 2002, nr 7
Sikora A., Użyteczność - czyli prawda, Mówią wieki, 1996, nr 4
Sujecki J., Terror zaczepny i odporny, Mówią wieki 1981, nr 12
36. Praca organiczna i działalność spiskowo-powstańcza w dziejach narodu
polskiego w XIX wieku:
Bohun T., Partyzanci powstania styczniowego, Mówią wieki 2003, nr 1
Cegielski T., Sentymentalny kaprys czy polityczna przyjaźń?„Niemiecka przyjaźń dla
Polski” 1791-1848, Mówią wieki 1985, nr 5
Czubaty J., W służbie czarnych orłów Polscy ochotnicy w armiach zaborczych
w latach 1795-1815, Mówią wieki 2001, nr 6
Dylągowa H., Dwa tajne związki Waleriana Łukasińskiego, Mówią wieki, 1967, nr 11
Dylągowa H., Sąd Sejmowy 1827-1829, Mówią wieki1968, nr 10
Grzybowska W., Przyczyny klęski. Powstanie listopadowe w oczach uczestników,
Mówią wieki 1979, nr 8
Jagiełło B., Walki powstańcze 1863 r. na Mazowszu Południowym, Mówią wieki
1978, nr 3
Kalembka S., Uwięzienie Szymona Konarskiego 27 maja 1838 roku wedle
zapomnianej relacji, Mówią wieki 1988, nr 4
Kalembka S., Wróg zewnętrzny i nieprzyjaciel „domowy” w opiniach Wielkiej
Emigracji, Mówią wieki 1985, nr 8
Karpińska M., Satrapa i insurgenci, Mówią wieki 1999, nr 11
148
Kąkolewski I., Europa wobec powstania styczniowego, Mówią wieki 2003, nr 4
Kieniewicz S., Polska przed stu laty, Mówią wieki 1968, nr 1
Kieniewicz S., Powstanie poznańskie 1848 roku, Mówią wieki 1960, nr 12
Koberdowa I., Tajemnice węglarskiego spisku, Mówią wieki 1968, nr 8
Krzywobłocka B., Bardzo dziwna rodzina, czyli saga panów na Kórniku , Mówią wieki
1968, nr 2
Kwiatkowski P., Pozytywizm, Mówią wieki 1986, nr 4
Kwiatkowski P., „Pierwszy pozytywizm”, Mówią wieki1986, nr 5
Kwiatkowski P., Pozytywizm warszawski, Mówią wieki, 1986, nr 6
Łubieński T., Gra na śmierć i życie, Mówią wieki 2003, nr 1
Marchlewicz K., Szpiedzy i emigranci, Mówią wieki 2004, nr 10
Matusik P., Między gimnastyką a polityką: z dziejów „Sokoła” polskiego 1867-1914,
Mówią wieki 1996, nr 6
Mycielski M., Roboty sejmikowe Prota Lelewela, Mówią wieki, 1995, nr 1
Petrozolin-Skowrońska B., Normalizacja i terroryzm 1862, Mówią wieki 1988,
nr 6 i 7
Petrozolin-Skowrońska B., Wierni do końca, Mówią wieki 1983, nr 6
Rusin J., Traugutt – bohater narodowego mitu, Mówią wieki 2003, nr 1
Sikora A., Ewangelia i rewolucja, Mówią wieki 1999, nr 9
Sikora A., W kręgu nowego objawienia, Mówią wieki 1999, nr 4
Sikorska-Kulesza J., Murawiew – kat Litwy i zbawca Rosji, Mówią wieki 2003, nr 1
Skowronek J., Konspiracja Ściegiennego, Mówią wieki 1973, nr 2
Skowronek J., Rząd Narodowy powstania listopadowego, Mówią wieki 1980, nr 5
Szal E., Sejm Królestwa Polskiego w powstaniu 1830-1831 roku, Mówią wieki 1980,
nr 2
Szarota T., Millenerzy , Mówią wieki 1964, nr 6
Szlanta P., Admirał Gopła, Mówią wieki 2001, nr 9
Szlanta P., Bismarcka wojna z Kościołem. Kulturkampf (1871-1887), Mówią wieki
1003, nr 12
Szwarc A., Czy Wielopolski miał szansę, Mówią wieki 2003, nr 1
Tobera M., Cenzura prasy w zaborze rosyjskim na przełomie XIX i XX wieku, Mówią
wieki 1991, nr 12
Treściński T., Wyzuci z majątku. O konfiskatach w zaborze rosyjskim, Mówią wieki
2002, nr 9
Trynkowski J., Sybir – etap, Mówią wieki, 1991, nr 10
Wawrykowa M., „Panta Koina”, Mówią wieki 1967, nr 5
Wawrykowa M., Związek Wolnych Polaków, Mówią wieki, 1967, nr 6
Woltanowski A., Warszawskie Królewskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk 1800-1832,
Mówią wieki, 1968, nr 11
Zielińska M., Od pięciu ofiar do pięciu szubienic, Mówią wieki 1985, nr 1
Żewłakow K., Dzieło Abrahama Sterna w Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół
Nauk, Mówią wieki 1980, nr 9
37. Zmiany polityczne na świecie w drugiej połowie XIX wieku:
Adamski Ł., Druga Rzesza – droga do państwa narodowego, Mówią wieki
11/2003
Boruski M., Włochy w trójprzymierzu, Mówią wieki 7/1981
Czapliński M., Wyścig zbrojeń morskich przed I wojną światową (1890-1914), Mówią
wieki 1979, nr 11
Grafowski M., Czas hańby. Deportacje i próby zagłady Indian Ameryki Północnej
w XIX wieku., Mówią wieki 1998, nr 10
Gygiel Sz., Bohaterowie drugiej ojczyzny, Mówią wieki 2003, nr 6
149
Janowski M., Łączą czy dzielą? , Mówią wieki 1995, nr 6
Kozubal M., Kurdyjska republika mahabadzka, Mówią wieki 1989, nr 7
Kucharzewski J., Aleksander II – reformator czy despota, Mówią wieki 2003, nr 1
Kula M., Simon Bolivar. Fiasko koncepcji zjednoczenia Ameryki dziś zwanej Łacińską,
Mówią wieki 1977, nr 8
Majewski P. M., Od Mozy po Kłajpedę, Mówią wieki 2003, nr 11
Mathea E., Z przeszłości czarnego lądu, Mówią wieki, 1967, nr 11
Morzycki-Markowski M., W stepie szerokim. Rosyjski podbój Azji Środkowej, Mówią
wieki 2002, nr 5
Serwatka T., Na drodze do „Entente cordiale”. Tajne układy francusko-włoskie z lat
1900-1902, Mówią wieki, 1992, nr 10
Stępniewska-Holzer B., Państwo Mahdiego w Sudanie, Mówią wieki 1993, nr 5
Szczepłek J., Powstanie II Rzeszy, Mówią wieki 1971, nr 8
Szelągowska G., „Drang nach Norden”. Z dziejów pruskiej ekspansji na północ.,
Mówią wieki 1987, nr 7
Szlanta P., Długi skok „pantery” , Mówią wieki 1999, nr 9
Szlanta P., Narodziny ententy, Mówią wieki 2004, nr 8
Szlanta P., Niemiecki sen o Chinach, Mówią wieki 1997, nr 3
Szlanta P., Rozdzieranie perskiego dywanu, Mówią wieki 2001, nr 3
Szlanta P., Wojna przełożona. Bośniacki kryzys aneksyjny 1908/1909, Mówią wieki
2005, nr 5
Winid B., Wojna amerykańsko-hiszpańska 1898 roku, Mówią wieki 1/1987
Wojtczak J., Vicksburg 1863. Mistrzowska kampania generała Granta, Mówią wieki
2003, nr 3
38. Wpływ przemian ustrojowych w drugiej połowie XIX w. na rozwój form
aktywności społecznej:
Grylicka-Rewera M., Głosowanie dla kobiet, Mówią wieki 2005, nr 7
Janowski M., Nowy styl w polityce, czyli koniec epoki liberalnej, Mówią wieki 1995,
nr 2
Kaczyńska E., Masy wkraczają w historię, Mówią wieki 1993, nr 5
Łysakowski P., Żelazny kanclerz Otto von Bismarck 1815-1898, Mówią wieki 1991,
nr 5
Piber A., Stany Zjednoczone u progu XX wieku, Mówią wieki 1977, nr 5
Szelągowska G., Od Absolutyzmu oświeconego do monarchii konstytucyjnej.
Przemiany ustrojowe w Danii w I połowie XIX wieku, Mówią wieki 1988, nr 8
39. Wizje państwa i społeczeństwa w programach polskich partii politycznych:
Grinberg D., Z dziejów polskiego anarchizmu, Mówią wieki 1981, nr 11
Krzywobłocka B., Proletariat, Mówią wieki 1972, nr 8
Myśliński J., Encyklopedia polskiego ruchu robotniczego 1906-1918, Mówią wieki
1983, nr 2
Notkowski A., W zaraniu socjalizmu polskiego, Mówią wieki 1982, nr 7 i 8
Pruss W., Rewolucja 1905 roku w Królestwie Polskim, Mówią wieki 1982, nr 1
Sobczak J., SDKPiL a kwestia narodowa, Mówią wieki 1975, nr 7
Ziaja L., Przywódca partii „Proletariat” Ludwik Waryński, Mówią wieki 1977, nr 2
Żarnowska A., Klasa robotnicza wobec ruchu socjalistycznego w Królestwie Polskim
w końcu XIX wieku, Mówią wieki 1983, nr 5
Żarnowska A., Kultura polityczna społeczeństwa Królestwa Polskiego w dobie
rewolucji 1908-1907, Mówią wieki 1985, nr 8
150
40. Kultura europejska XIX wieku:
Grinberg D., Wczesny film niemy jako zwierciadło swojej epoki, Mówią wieki 1985,
nr 12
Kabied L. W., Wynalazek kina , Mówią wieki 1964, nr 1
Mościcki T., Fotografia: kłopotliwa muza, Mówią wieki, 1994, nr 9
Sikora A., Drugi brzeg nihilizmu, Mówią wieki 1996, nr 7
41. Znaczenie I wojny światowej w dziejach Europy i świata:
Brudek P., Erich Ludendorff – wódz totalny, Mówią wieki 2003, nr 11
Brudek P., Pancerni kowboje. Amerykańskie czołgi w pierwszej wojnie światowej,
Mówią wieki 2004, nr 8
Dziewanowski M.K., Farys z Oksfordu, Mówią wieki 1994, nr 1
Frącki E., Pierwsza wojna światowa 1914-1918, Mówią wieki 1978, nr 11
Leleszyński J., W stalowym pancerzu, Mówią wieki 1974, nr 10
Łuczak W., Ci wspaniali straceńcy w swoich płóciennych maszynach, Mówią wieki
2002, nr 1
Rosen-Zawadzki K., Bitwa nad Marną 5-10 IX 1914r , Mówią wieki 1965, nr 9
Rosen-Zawadzki K., I wojna światowa 1914-1918, Mówią wieki, 1964, nr 12
Sądecki J., Bitwa nad jeziorami mazurskimi, Mówią wieki 1980, nr 4
Szlanta P., Klęska u wrót Bagdadu. Kut al-Amara 1915-1916, Mówią wieki 2003, nr 5
Wrzosek M., Działania militarne pierwszej wojny światowej , Mówią wieki 1984, nr 10
Wrzosek M., Niemieckie gazy trujące podczas I wojny światowej, Mówią wieki 1986,
nr 2
42. Odbudowa Polski po I wojnie światowej:
Achmatowicz A., Sprawa Polski 1914-1917, Mówią wieki 1967, nr 7 i 8
Balcerek W., Polska i sąsiedzi (1918-1923), Mówią wieki 1991, nr 3
Chamot M., Generał Stanisław Taczak. Pierwszy głównodowodzący powstania
wielkopolskiego, Mówią wieki 1986, nr 4
Korkus M., Pomoc powstańcom śląskim (1919-1921), Mówią wieki 1984, nr 1
Mańczuk T., Z Orłem przeciw Pogoni. Powstanie sejneńskie 1919 roku, Mówią wieki
2003, nr 10
Meller S., W oczach obcego. Francuska bezpieka o Polakach w czasie pierwszej
wojny światowej, Mówią wieki 1993, nr 9
Molenda J., Rola głównych nurtów politycznych w odzyskaniu niepodległości Polski
w 1918 roku, Mówią wieki 1988, nr 11
Molenda J., Rola robotników i chłopów w odzyskaniu niepodległości państwa
polskiego w 1918 r., Mówią wieki 1978, nr 8
Molenda J., Ziemianie, burżuazja i inteligencja a odzyskanie niepodległości Polski
w 1918 roku, .Mówią wieki 1978, nr 10
Nałęcz T., Sprawa polska w I wojnie światowej „Mówią wieki”, 1983, nr 1 i 2
Nałęcz T., Wyłanianie się Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1988, nr 11
Nałęcz T., Drogi do niepodległości, Mówią wieki 1988, nr 10
Nałęcz T., Niepodległość Polski w myśli politycznej Józefa Piłsudskiego, Mówią wieki
1989, nr 5
Parafanowicz H., Spawa polska w polityce Woodrowa Wilsona w czasie I wojny
światowej, Mówią wieki 1991, nr 3
Rudnicki Sz., Poglądy na genezę niepodległości Polski w 1918 r., Mówią wieki 1981
nr 12 i 1982 nr 1
Snopko J., Wyprawa wileńska 1919 roku, Mówią wieki 1990, nr 11
Szczepański J., Kontrowersje wokół bitwy warszawskiej 1920 roku, Mówią wieki
2002, nr 8
151
Wieczorkiewicz P. P., Polska polityka zagraniczna 1918-1925, Mówią wieki 1982,
nr 2
Wrzosek M., Rok 1920 (cz. 1). Wyprawa na Kijów, Mówią wieki 1988, nr 7
Wrzosek M., Rok 1920 (cz. 5) Bitwa pod Brodami, Mówią wieki 1989, nr 1
Wrzosek M., Armia Polska we Francji (czerwiec 1917- kwiecień 1919), Mówią wieki
1988, nr 1
Wrzosek M., Legiony Polskie 1914-1918, Mówią wieki 1982, nr 5
Wrzosek M., Bitwa pod Górą Świętej Anny, Mówią wieki 1966, nr 6
Wrzosek M., Bitwa warszawska 1920 r, .Mówią wieki 1985, nr 8
Wrzosek M., Kaniów , Mówią wieki 1968, nr 10
Wrzosek M., Polski czyn zbrojny w I wojnie światowej, Mówią wieki 1983, nr 5
Wrzosek M., Powstania śląskie, Mówią wieki 1970, nr 4
Wrzosek M., Rok 1920 (cz. 2) Powstrzymanie pierwszej ofensywy Tuchaczewskiego.
(14 V – 5 VI 1920 rok), Mówią wieki 1988, nr 8
Wrzosek M., Rok 1920 (cz. 3). Czerwiec: Odwrót z Ukrainy, Mówią wieki 1988, nr 9
Wrzosek M., Rok 1920 (cz.4) Ofensywa Tuchaczewskiego, Mówią wieki 1988, nr 10
43. Problemy gospodarcze dwudziestolecia międzywojennego:
Drozdowski M. M., Centralny Okręg Przemysłowy Plany i realizacja, Mówią wieki
1987, nr 9
Łopatniuk S., Z dziejów współpracy gospodarczej Polska – ZSRR w latach
międzywojennych, Mówią wieki, 1976, nr 12
Walczak Z., Gospodarcze problemy II Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1981, nr 4
44. Agresywna polityka państw totalitarnych w dwudziestoleciu międzywojennym:
Balcerak W., Powstanie Ligi Narodów, Mówią wieki 1968, nr 12
Bartnicki A., Konflikt mandżurski, Mówią wieki 1964, nr 7 i 8
Czajka M, Hiszpania. Przyczyny i przebieg wojny domowej 1936-1939, Mówią wieki
1981, nr 10
Lewandowski J., Locarno 1925, Mówią wieki 1961, nr 9
Machcewicz P., Dwie Hiszpanie – wojna domowa 1936-1939, Mówią wieki 1999,
nr 3
Machniewicz P., Frankizm. Analiza ruchu politycznego, Mówią wieki 1990, nr 8
Miłkowski T., Hiszpanie przeciw Hiszpanom. Paracuellos del jarama. 1936, Mówią
wieki 1995, nr 5
Serwatka T., Faszyzm włoski, Mówią wieki 1993, nr 10
45. Druga wojna światowa:
Berghauzen J., III Rzesza a Czechosłowacja, Mówią wieki 1975, nr 5
Berghauzen J., III Rzesza a Słowacja, Mówią wieki 1975, nr 6
Bielski M., Mokra 1939, Mówią wieki 1981, nr 10
Bielski Mieczysław, Wrześniowe boje Wołyńskiej Brygady Kawalerii, Mówią wieki
1979, nr 9
Bork B., Lądowa obrona wybrzeża w 1939 roku, Mówią wieki 1983, nr 9
Bzowski M., Wynaleźć, aby wygrać, Mówią wieki 1995, nr 5
Charmley J., Wielka Brytania w II wojnie światowej, Mówią wieki 1995, nr 8
Dmitrów E., Mittgart nad Wołgą. O nazistowskiej mitologii Wschodu, Mówią wieki
1996, nr 9
Duraczewski E., Francja w opiniach polski podziemnej (1940-1944), Mówią wieki
1978, nr 3
Duraczyński E., Przed wybuchem wojny, Mówią wieki 1989, nr 9
152
Gilbert M., Winston Churchill, Mówią wieki 1995, nr 8
Hortyński S., Upadek Singapuru, Mówią wieki 1973, nr 1
Iwanowski W., Bitwa nad Bzurą, Mówią Wiek 1972, nr 10
Jurga T., Kawaleria II Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1977 nr 9
Jurga T., Obrona Polski 1939, Mówią wieki 1990, nr 9 i 10
Kędzierski J., Czarny dzień lotnictwa brytyjskiego, Mówią wieki 1961, nr 7
Kochanowicz T., Czy można było uniknąć klęski 1939 roku?, Mówią wieki
(nr specjalny)
Krwawicz M., O polskich wyższych dowódcach we wrześniu 1939 r., Mówią wieki,
1979, nr 9
Krząstek T., „Brad” – Omar Bradley, Mówią wieki 1987, nr 3
Krząstek T., Dwight Dawid Eisenhower, Mówią wieki 1987, nr 8
Kubisz B., Obrońcy Poczty Gdańskiej: chwała i zbrodnia, Mówią wieki 2004, nr 8
Lang W., Zamach na Heydricha, Mówią wieki 1972, nr 5
Lewandowska S., Prasa we wrześniu 1939 roku, Mówią wieki 1977, nr 9
Łossowski P., Inkorporacja państw bałtyckich do ZSRR , Mówią wieki 1990, nr 7
Majewski P. M., Powstanie pod Tatrami, Mówią wieki 2000, nr 2
Maresch E., Katastrofa w Gibraltarze. Po 60 latach wciąż tajemnica, Mówią wieki
2003, nr 7
Miniewicz J., Wał Atlantycki, Mówią wieki 1980, nr 12
Naziębło J., Aliancka inwazja na Sycylię w 1943 roku, Mówią wieki 1985, nr 1
Ney-Krwawicz M., Obrona Lwowa w 1939 roku, Mówią wieki 1988, nr 9
Nososad R., Największa bitwa pancerna września (Tomaszów Lubelski 18-20
września 1939), Mówią wieki 1980, nr 9
Pawłowski E., Kawaleria polska w 1939 r, Mówią wieki 1991, nr 1
Rawski T., Operacja Overlord, Mówią wieki 1984, nr 6
Rawski T., Wiosna roku 1945 na Zachodzie, Mówią wieki 1985, nr 7
Rzepniewski A., Produkcja lotnicza mocarstw walczących w drugiej wojnie światowej,
Mówią wieki 1962, nr 2
Sawicki T., Bitwa w Ardenach. Grudzień 1944-styczeń 1945, Mówią wieki 1974,
nr 6
Szelągowska G., W obronie państwa dobrobytu, kolaboracja w państwach
nordyckich w latach II wojny światowej, Mówią wieki 1996, nr 1
Tarczyński M., Międzyrzecka „Linia Maginota”, Mówią wieki 1974, nr 8
Teleszyński J., W stalowym pancerzu. Czołgi na frontach II wojny światowej, Mówią
wieki 1974, nr 12
Urbańczyk T., Wojna radziecko-fińska (1939-40), Mówią wieki 1991, nr 7
Wieczorkiewicz P. P., Wrzesień 1939 – próba bilansu, Mówią wieki 2002, nr 9
Wilanowski J., Mołotow w Berlinie, Mówią wieki 2/1989
Zapolski S., Czarny Smok, Mówią wieki 1972, nr 1
Zapolski S., Finał na Dalekim Wschodzie, Mówią wieki, 1986, nr 1
Zapolski S., Pearl Harbor, Mówią wieki 1972, nr 11
Zapolski S., Wojna na Dalekim Wschodzie, Mówią wieki 1985, nr 12
Ziaja L., Stalingrad – największa bitwa II wojny światowej, Mówią wieki 1978, nr 2
Ziaja Leon, Na Łuku Kurskim, Mówią wieki1978, nr 8
Zuziak J., Alianci na froncie włoskim, Mówią wieki 2004, nr 5
46. Polityk okupantów podczas wojny:
Bonarczuk M., Módlcie się do swego Boga, Mówią wieki 1998, nr 8
Borek M., Wspomnienia ze służby wojskowej w Czerwonej Armii, Mówią wieki 1994,
nr 5
Chabuda M., Brytyjskie reakcje na zbrodnię katyńską, Mówią wieki 1988, nr 12
153
Dziadosz E., Gryń E., Marciakówna F., Marszałek J., Murawska Z., Majdanek 19411944, Mówią wieki 1962, nr 1 i 2
Klejn Z., Przerwana zagłada, Mówią wieki 2003, nr 6
Podolska A., „Policja żydowska” w Getcie warszawskim 1940-1943, Mówią wieki
1996, nr 1
Sujecki J., Zieleniak, Mówią wieki 1979, nr 8
Tokarz Z., Eksterminacja dzieci polskich podczas okupacji hitlerowskiej, Mówią wieki
1979, nr 5
Wróbel P., „Społeczeństwo zagrożone” w „Dzienniku lat okupacji” Zygmunta
Klukowskiego, Mówią wieki 1985, nr 5
47. Społeczeństwo polskie wobec okupacji:
Basarabowicz T., Brytyjskie wojska powietrzno-desantowe, Mówią wieki 1988, nr 12
Białek W., Niszczyciel ORP „Grom”, Mówią wieki 1974, nr 6
Białek W., Niszczyciele ORP „Garland” i „Piorun”, Mówią wieki 1977, nr 6
Białek W., ORP „Orzeł”Mówią wieki 1974, nr 3
Białek Władysław, ORP „Błyskawica”, Mówią wieki 1975, nr 2
Biegański W., Na zachodnich frontach II wojny światowej , Mówią wieki 1969, nr 10
Borodziej W., Polska walcząca. Formy oporu w Generalnym Gubernatorstwie 19391944, Mówią wieki 3,4 i 5/1989, nr 3, 4 i 5
Chojczyk L., Komisariat przy Sienkiewicza, Mówią wieki 1996, nr 1
Duraczyński E., Powstanie warszawskie – motywy decyzji, Mówią wieki 1984, nr 8
Engelking B., Powstanie w święto Pesach, Mówią wieki 2003, nr 4
Figauzer E., Nie tylko Enigma, Mówią wieki 2002, nr 7
Friedl J., Niechciani goście. Brygada Świętokrzyska NSZ w Czechosłowacji, Mówią
wieki 2004, nr 4
Gałązka S., Bataliony Chłopskie (1940-1944), Mówią wieki 1983, nr 7
Gałązka S., Bataliony Chłopskie na Rzeszowszczyźnie, Mówią wieki 1981, nr 1
Gross J., Raport Jana Karskiego o stosunkach polsko-żydowskich w czasie wojny,
Mówią wieki 1992, nr 11
Iwanowski W., Polski epos żołnierski, Mówią wieki 1970, nr 10, 11 i 12
Iwanowski W., Strzelcy karpaccy w kampanii afrykańskiej, Mówią wieki 1972, nr 4
Iwanowski W., Żołnierze w walce o swoją ojczyznę, Mówią wieki 1974, nr 11 i 12
Kasprzak J., Polscy lotnicy w obronie Francji, Mówią wieki 1983, nr 8
Kisielewski T. A., Tajemnice tragedii w Gibraltarze, Mówią wieki 2001, nr 12 i 2002,
nr 1
Krawczyk J., Jedwabne i my, Mówią wieki 2003, nr 3
Kubiak W., W lasach janowskich i Puszczy Solskiej, Mówią wieki1980, nr 4
Kulwieć J., Tajna Politechnika (1939-1944), Mówią wieki 1975, nr 8
Madej K., Uzbrojenie i umundurowanie w powstaniu warszawskim, Mówią wieki
1977, nr 8
Milczyński S., Dziennik powstańca, Mówią wieki 1992, nr 12
Morawski Sz., Generał na białym koniu, Mówią wieki 2004, nr 5
Mróz S., Powstanie na Pradze, Mówią wieki 2004, nr 10
Natkowska M., Żydzi a powstanie warszawskie, Mówią wieki 2004, nr 10
Przemyski A. P., Alianckie zrzuty dla Armii Krajowej, Mówią wieki 1987, nr 9
Przemyski A. P., Początki alianckiej pomocy dla konspiracji w Polsce, Mówią wieki
1987, nr 8
Ratajczyk L., Bitwa pod Lenino, Mówią wieki 1978, nr10
Rawski T., Monte Cassino, Mówią wieki 1984, nr 5
Rosen-Zawadzki K., Po wrześniu 1939 r. Polityczne i militarne następstwa kampanii
1939 r., Mówią wieki 1963, nr 9
154
Wawer Z., Na straży pól naftowych. Wojsko polskie w Iraku 1942-1943, Mówią wieki
2004, nr 2
Wawer Z., Polska bitwa o Monte Cassino, Mówią wieki 2004, nr 5
Wawer Z., Stanisław Sosabowski – niepokorny generał, Mówią wieki 2004, nr 10
Winnicka H., Wizja Polski w publicystyce konspiracyjnej, Mówią wieki 1974, nr 10
Wojtczak A., Bitwa o szyny, Mówią wieki 1980, nr 6
Wrzosek M., Bitwa w lasach Lipskich i Janowskich, Mówią wieki 1972, nr 2
Zapolski S., Operacja Falaise, Mówią wieki 1984, nr 8
Ziaja L, Żołnierskie drogi do zwycięstwa, Mówią wieki 1978, nr 10
Ziaja L., Polski wkład w zwycięstwo, Mówią wieki 1975, nr 4
Ziółek Z., Akcja „N”, Mówią wieki 1967, nr 1
48. System jałtańsko-poczdamski na świecie po II wojnie światowej:
Bankowicz M., Kambodżańska epopeja wojenna, Mówią wieki 1996, nr 4
Bankowski M., Chińska wojna domowa (1945 – 1949), Mówią wieki 1996, nr 4
Dołęgowski T., Praska Wiosna 1968-1969, Mówią wieki 1991, nr 2
Dudek A., Konflikt kubański, Mówią wieki 1996, nr 11
Kochanowicz T., Konferencja w Teheranie , Mówią wieki 1994, nr 3
Kochanowski J., Węgry Kádára. Kto nie przeciw nam ten z nami, Mówią wieki1995,
nr 11
Kocian J., Lutowy zamach stanu w Czechosłowacji w 1948 roku, Mówią wieki 1997,
nr 4
Krawczyk A., Od praskiej wiosny do „normalizacji”. Czechosłowacja w 1968 roku
i po nim, Mówią wieki 2004, nr 3
Kula M., Trzeci Świat? A cóż to takiego?, Mówią wieki 1994, nr 1
Leszczyński A., Korea 1950-53, Mówią wieki 1995, nr 5
Machcewicz P., Mur i okolice, Mówią wieki 2000, nr 8
Machcewicz P., Węgry 1956 - oblicza rewolucji, Mówią wieki 1990, nr 11
Młynarz Z., Sierpień, 1968 Czechosłowacja, Mówią wieki 1990, nr 8
Pernes J., Stalinizm w Czechosłowacji, Mówią wieki 1997, nr 4
49. Budowa systemu komunistycznego w Polsce po II wojnie światowej:
Bankowicz B., „Księża patrioci”, Mówią wieki 1995, nr 10
Dudek A., Z dziejów Kościoła katolickiego w epoce gomułkowskiej, Mówią wieki
1994, nr 11
Duraczewski E., Moskiewski proces szesnastu, Mówią wieki 1989, nr 8
Jarosz D., Na traktorze i z lizakiem, Mówią wieki 2000 nr 3
Jarosz D., Ze słownika propagandy stalinowskiej: „K” – jak „kułak”, Mówią wieki
1990, nr 12
Krajewski A., Jak wykuwało się film, Mówią wieki 2004, nr 12
Lesiakowski K., Konspiracyjne Wojsko Polskie (1945-1948), Mówią wieki 1993, nr 10
Misiło E., Akcja „Wisła”, Mówią wieki 1991, nr 3
Paczkowski A., Referendum z 30 czerwca 1946 r, Mówią wieki 1995, nr 1
Paczkowski A., Aparat bezpieczeństwa publicznego w Polsce (1944-1990), Mówią
wieki 1992, nr 12
Paczkowski A., Polityczne i społeczne korzenie „nowej władzy” 1944-1948, Mówią
wieki 1996, nr 2
Słabek H., Założenia i rzeczywistość ruchu spółdzielczości produkcyjnej (1948-60),
Mówią wieki 1983, nr 6
Turlejska M., Pierwsze represje w latach Polski Ludowej, Mówią wieki 1990, nr 11
Woźniczka Z., Polskie podziemie niepodległościowe (1945-1952), Mówią wieki
1991, nr 3
155
50. Kryzysy społeczno-gospodarcze i polityczne w PRL:
Andrzej Jezierski, Spór o gospodarkę PRL, Mówią wieki 1994, nr 1 i 2
Cegieła K., Kartki na szczęście. Reglamentacja dóbr w powojennej Polsce, Mówią
wieki 4/2002
Eisler J., Rok 1968 – zderzenie dwóch porządków, Mówią wieki 1991, nr 2
Friszke A., Polska Gierka, Mówią wieki 1995, nr 2
Krajewski A., Polska Gierka – bilans „złotej dekady”, Mówią wieki 2003, nr 2
Kula M., Marcowe błoto, Mówią wieki 2003, nr 3
Machcewicz P., Dysydent i autokrata, Mówią wieki 1994, nr 10
Machcewicz P., Poza placem defilad, Mówią wieki 1993, nr 10
Machcewicz P., Wybory 1957 roku, .Mówią wieki 1995, nr 1
Paczkowski A., Opozycja w Polsce w latach 1944-1989, Mówią wieki 1991, nr 7
Rykowski Z., Władyka W., Polski październik 56, Mówią wieki 1986, nr 10, 11, 12
Wielowieyska A., Związek Literatów Polskich i „List 34”, Mówią wieki 1991, nr 10
51. Znaczenie polskiej rewolucji „Solidarność”:
Andronow J., Pod maską „Solidarności”, Mówią wieki 1995, nr 9
Dudek L., Kościół w pierwszych dniach stanu wojennego, Mówią wieki 1992, nr 11
Machcewicz P., Generał, „Solidarność”, stan wojenny, Mówią wieki 1992, nr 11
Polska 1981 r. w oczach przyjaciół z bloku. Raport STASI, Mówią wieki 1995, nr 9
52. Kultura po II wojnie światowej:
Fik M., Teatr pierwszej połowy lat pięćdziesiątych, Mówią wieki 1990, nr 8
Godlewska J., Co na afiszu towarzyszu? Repertuar teatralny 1949-1955, Mówią
wieki 1995, nr 7
Jarosz D., Jak słowo stawało się ciałem, Mówią wieki 1996, nr 10
Krajewski A, Twórca manipulowany, Mówią wieki 2001, nr 11
Marszałek R., Monokultura filmowa 1945-1980, Mówią wieki 1990, nr 9
Paczkowski A., „Prasa nowego typu” 1944-1953, Mówią wieki 1990, nr 8
Wielowieyska A., Iwaszkiewiczowski model Związku Literatów Polskich, Mówią wieki
1991, nr 6
Zieliński P., Początki Warszawskiej Jesieni, Mówią wieki 2003, nr 10
156
Wydawnictwa źródłowe:
1. Boras Z., Serwański. M, Historia powszechna XVI wieku, teksty źródłowe, Poznań
1978
2. Druga Rzeczpospolita. Wybór dokumentów, A. Łuczak, J. R. Szaflik, Warszawa 1988
3. Druga wojna światowa. Wybór źródeł, Warszawa 1968
4. Dzieje Polski 1918-1939. Wybór materiałów źródłowych, opracował W. Serczyk,
Kraków 1990
5. Filipowicz S. i inni (red.), Historia idei politycznych: wybór tekstów źródłowych, tom
I i II, Warszawa 2002
6. Florkowska H., Francić M., Wybór tekstów źródłowych do historii Polski 1795-1918,
Kraków 1977
7. Galicja w dobie autonomicznej (1850-1914). Wybór tekstów, opracował
S. Kieniewicz, Warszawa 1952
8. Hemmerling Z., Nadolski M., Opozycja demokratyczna w Polsce 1976-1980. Wybór
dokumentów, Warszawa 1994
9. Historia 1789-1990. Wybór tekstów źródłowych do szkół średnich, opracowali
J. Eisler i M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1995
10. Historia nowożytna 1648-1789. Wybór teksów, opracował K. Piwarski, Warszawa
1954
11. Historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych pod redakcją. B. Lesińskiego,
Poznań 1995
12. Historia Polski 1648-1764. Wybór tekstów, opracowali B. Baranowski, J. Bartyś,
J. Michalski, Warszawa 1956
13. Historia Polski 1764-1795. Wybór tekstów, opracował J. Michalski, Warszawa 1954
14. Historia Polski w liczbach. Ludność, terytorium, Warszawa 1994
15. Historia powszechna XIV-XV w. Wybór tekstów źródłowych, opracował M. Małowist,
Warszawa 1954
16. Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640-1870, Wybór tekstów źródłowych pod
red. B. Krauzego, tom I, Warszawa 1951
17. Historia powszechna 1789-1918. Wybór tekstów źródłowych, opracowali
L. Jaśkiewicz, I. Rusinowa, T. Wituch, Pułtusk 1997
18. Historia powszechna 1918-1945. Wybór tekstów źródłowych, opracowali
W. Bonusiak, M. Kozaczka, A. Pasternak, Rzeszów 1990
19. Historia powszechna 1919-1991. Wybór tekstów źródłowych, opracowała
L. Mularska-Andziak, Pułtusk 1997
20. Historia ustroju państwa w tekstach źródłowych, opracowali B. Lesiński,
J. Walachowicz, Warszawa-Poznań 1992
21. Historia XIX i XX wiek. Wybór tekstów źródłowych, t. I: 1795-1864, pod red.
naukową A. Koseskiego, J. R. Szflika, R. Turkowskiego, Pułtusk 1997
22. Jakóbczyk W., Wielkopolska (1815-1914). Wybór źródeł, Wrocław 1954
23. Jedlicki M., Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych,
Warszawa 1965
24. Kazimierski J., Kołodziejczyk R., Dzieje Mazowsza i Warszawy. Wybór źródeł,
Warszawa 1961
25. Kącka-Rutkowska B., Sadaj-Sado K., Stępka S., Najnowsze dzieje Polski 1914-1989.
Wybór źródeł, Warszawa 1997
157
26. Kocot K., Wolfke K., Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego,
Wrocław-Warszawa 1972
27. Lapter K., II wojna światowa (1939-1945), Dokumenty i materiały, Warszawa 1961
28. Lato S., Stankiewicz, Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów, Warszawa
1969
29. Lesiński B., Walachowicz J., Powszechna historia państwa i prawa – feudalizm. Wybór
tekstów źródłowych, Poznań 1971
30. Link-Lenczowski A., Magdziarz W., Sowa A., Wybór tekstów źródłowych z historii
powszechnej 1648-1789, Kraków 1976
31. Materiały z dziejów Polski 1945-1980. Od października 1956 do grudnia 1970,
Warszawa 1986
32. Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, t. I, Warszawa 1966
33. Panter A., Iluk J., Na tabliczce, papirusie i pergaminie. Źródła historyczne dla
uczniów szkoły średniej. Starożytność, średniowiecze, Kalisz 1997
34. Polska myśl polityczna XIX wieku. Wybór tekstów źródłowych z komentarzem, wyboru
dokonali J. Juchnowski, W. Kalicki, J. Tomaszewski, Wrocław 1999
35. Polska w latach 1795-1864. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii. Wybór
i opracowanie I. Rusinowa, Warszawa 1986
36. Polska w latach 1864-1918. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii. Pod
red. A. Galosa, Warszawa 1986
37. Polska w latach 1918-1939. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, praca
zbiorowa pod red. W. Wrzesińskiego, Warszawa 1986
38. Polska w latach 1945-1956. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, Wybór
i opracowanie Z. Kozik, współpraca E. Grzędziński, Warszawa 1987
39. Polskie programy socjalistyczne 1878-1918, opracował F. Tych, Warszawa 1975
40. Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866-1925, pod red. H.
Janowskiej i T. Jędruszczaka, Warszawa 1981
41. Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych, wyboru dokonali
M. J. Ptak i M. Kinstler, Wrocław 1996
42. Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939-1945, opracowali
D. Baliszewski, A. Kunert, t. I: 1939-1942, Warszawa 1999, t. II: 1943-1944,
Warszawa 1999, t. III: 1944-1945, Warszawa 2000
43. Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyczna. Wybór dokumentów, opracował
L. Gelberg t. I Warszawa 1954, t. II, Warszawa 1958, t. III, Warszawa 1960
44. Religie Wschodu i Zachodu. Wybór tekstów źródłowych, praca zbiorowa pod
redakcją K. Banka, Warszawa 1991
45. Sierpowski S., Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego,
t. I: 1917-1926, Poznań 1989, t. II: 1927-1934, Poznań 1992, t. III: 1935-1939,
Poznań 1992
46. Sprawa polska w czasie drugiej wojny światowej na arenie międzynarodowej. Zbiór
dokumentów, pod redakcją naukową S. Stanisławskiej, Warszawa 1965
47. Stolarczyk M., Wybór tekstów źródłowych z historii Polski 1795-1914, Rzeszów
1985
48. Stolarczyk M., Wybór tekstów źródłowych z historii powszechnej do 1789 roku,
Rzeszów 1984
49. Stosunki polsko-radzieckie w latach 1917-1945. Dokumenty i materiały, Warszawa
1967
50. Teksty źródłowe do nauczania historii w szkole 1795-1864, opracował J. Kazimierski,
Warszawa 1972
51. Wiek V-XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi
dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard,
Warszawa 1999
158
52. Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla
nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa
2001
53. Wiek XVI-XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi
dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard,
Warszawa 1999
54. Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi
dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard,
Warszawa 2001
55. Wilder J. A., Okiem cudzoziemca. Ze wspomnień cudzoziemców o dawnej Polsce,
Warszawa 1959
56. Wizje Polski. Programy polityczne lat wojny i okupacji 1939-1944, wybór, wstęp
i opracowanie K. Przybysz, Warszawa 1992
57. Wybór tekstów źródłowych do historii państwa i prawa polskiego, tom I, część 1,
opracował J. Sawicki, Warszawa 1952
58. Wybór tekstów źródłowych do historii powszechnej 1789-1815, opracował
J. Willaume, Lublin 1975
59. Wybór tekstów źródłowych do historii powszechnej po II wojnie światowej,
t. I: 1945-1955, wybór i opracowanie A. Basak i T. Marczak, Wrocław 1993
60. Wybór tekstów źródłowych z historii doktryn politycznoprawnych, t. I, wyboru dokonał
i opracował J. Justyński, Toruń 1985
61. Wybór tekstów źródłowych z historii doktryn politycznoprawnych, t. II, A. Czarnota,
J. Justyński, Toruń 1988
62. Wybór tekstów źródłowych z historii Polski 1815-1980, opracował J. Bojanowski,
Toruń 1987
63. Wybór tekstów źródłowych z historii Polski w latach 1795-1864, opracowali
S. Kieniewicz, T. Mencel. W. Rostocki, Warszawa 1956
64. Wybór tekstów źródłowych z historii powszechnej 1789-1815, opracował
J. Kazimierski, Warszawa 1972
65. Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej, zesz. 5. Polska sztuka wojenna
w latach 1563-1647, opracowali Z. Spieralski i J. Wimmer, Warszawa 1961.
159