Elementarz dla Katolichich szkó ludowych ..

Transkrypt

ipfomy
of ®a\\$xc&$.
&m
_!
yg/iî
UNITED STATES OF AMERICA.
nû^\j2/ -'
/
x
Elementarz
dla
szkó ludowych.
katolickich
UUuJOa^cc^/
Kosztuje
W
W
c.
k.
oprawny 16 nkr.
Wiednia.
nakadzie ksiek szkolnych.
1870.
Przeda wanie
ksiek
ksiek, wjrdaaych
w c. k. nakadzie
szkolnych, po cenach wyszych, jak na tytule
loymieniono, nie jest dozwolonem.
i.
i
u
o
a
i
e
u
o
a
y
o
a
e
u y
y
•
i
3.
i
y
e
i
a o
u
y u
e a
j
•
• •
aj> ej, oj, uj, y, yj,
ja, je, jo, ju,
j, j,
jaj°, jaju,
jaja.
5.
11
en, on,
III
o-na, o-ni,
o-ne, em, im, mi,
ma, ma-my, ma-j.
ma-ma, ma-m, moja
ma-mo
!
in-na,
iri-n, in-ny,
m-ne-
mu. mi-na,
a- ni,
je-mu,
mo-je-mu,
na-mi, ja-ma, je-my,
myj, myj.
6.
1
I
ul,u-le, u-la-mi, a-le,
i, i-u,
i-lu,
ma-y,
ma-li, nia-la,
mi-a,
mi-la,
i-lo-ma,
mi-l,
mi-o, ma-o, o-no,
u-na, a-ny, le-j,
a-ja,
ma-li-na,
li-
li-je.
r
rz
or-l, or-y,
or-a-mi; orz,o-rz,
o-rz, ra-no, ra-na,
ra-ma,ra-m, ra-my,
er,
ru-ra,
ru-ry,
mu-
ru-j, mi-ra, mi-r,
roje,
ryj, jare,
mo-rze,
ja-rzy-na,
mo-rza, na mo-rzu;
orz-my ro-l!
8.
p
li
pa ba li-pa, li-py,
lip, ryba, ryb,
!
!
ry-by, pa-na, pa-ni,
pi-je,
bi-je,
pa-ra,
pa-rzy, a-pa, ro-pa,
ro-bi, pi-a, bi-a, pili,
bi-Ii,
pi-y, bi-y,
ro-bi -y,
rze - pa,
o-bo-ra ? bi-bu-a,
a-by, al-bo, ra-na
bo-li,
na
po-Iu.
9.
f
W
wy!
wa-la, wu,
ef,fe!
lu-fa,
lu-fy,
fi!
fa-la,
u-fa,
lu-f, lu-f,
a-wa,
a-w, a-wy
fa-rze, o-wa,
a-w,
?
fa-ra,
o-we,
o-wi, ro-wy, wo-ry?
wo-la, wo-a? pi-wo,
mu-ra-wa,
o-ba-wa, po-o-wa.
kio.
wi-no,
ak. ag. ka,ga,
ku-
ma, gu-ma, ko-y,
go-y, ku-Ia, gu-la,
ka-ra,
rze,
ka-ry,
ka-wa,
ka-
ki-je,
ko-o, ko-pa, ko-ra,
ku-fa, ku-ra, kurze, ko-mu? ko-go?
noga, nogi, nog,
10
no-go,
no-g,
no-
ga-mi. na-gi, na-ga,
goli, figa, raki,
bu-ra-ki,
na-u-ka,
fi-gu-ra,
-ka, k-
pa, ko-ro-na, ka-
na-pa, ma -ma mi
ku-pi-a ko-ni-ka.
u.
cli
ach
!
och
li
!
e-cho,
u-cho, u-cha, chu-
cha,
ha!
ho -la!
II
mu-chy,
mu-cho,
mu-cha,
much,
mu-ch, mu-cha-mi,
o-rze-chy,
cho-Ie-
wa, cho-ry, chorzy cho-ru-j, choro-ba, chy-ba, haki,
ha-mu-je, hu-
ka, hu-la.
12.
t
d
ot! od, tu, da, ta-je,
da-je, ta pa-ni,
to
42
po-le, te po-la, te-
mu
po-lu,
cha-ta,
cha-ty, cha-t, cha-
t, la-to,
ta-to, la-ta,
a-ta, la-da. me-ta,
ta -ma, da-ma,
du-
ma, do do -mu, na
do-le, ra-da, ra-dy,
ra-du-je, ra-tu-je,
da-ru-je,
wa-da,
wa-ta,
do-li-na, ro-
bo-ta, u-do, u-da,
13
ud,
i-d od
ta-ty
do ma-my, a od
ma -my do ta-ty,
to-po-la,
ny,
tu-li-pa-
al-ta-ny.
13.
S
Z
as, a-sa, o-sa,
o-sa-mi,
za, ra-sy,
ra-zy, ko-s,
ko-si
sa-la,
o-s,
ko-s,
sa-mo,
ko-z,
fo-sa,
si-to,
14
si-we, si-ne, so-fa,
so-wa, su-ma, spy,
g
zby, kpa,
chy
i
s
muosy, ko-zy i
-ba,
tu
wo-zy i ozy, no-sy i w-sy,
zi-ma, za-ra-za, od
ra-zu, so-bo-ta, wese-le, we-so-a zako-sy,
ba-wa, sa-a-ta,
fa-
so-la, ka-la-re-pa,
;15
o-sa
la-ta,
ro-sa
pa-da, pa-pu-ga ga-
da, no-ga bo-sa,
ko-za we-so-a.
14.
oc, co? cu-dze, cu-
dzy, cu-dz, ca-Ie,
ce-na, nu-ci,
dzi, ci-cho,
bu-
ca-y,
cy-na, ob-cy, ob-ca,
ob-ce, ob-c,
ob-
16
ce-mu, ta-ca, cecha, n-dza, ndzy, n-dz,n-dzo,
n-dz, n-c,
dzi,
ce-
ce-dz,je-dz,
cho-dz, cho-dzi,
cho-dz, le-c, pdz, i-d su-ch uli-c, cho-dz po
u-li-cy, radz mu,
o-ni
wi-dz li-ch
cha-t.
17
15.
sz
m
asz, a, usz, i, sza-fa,
na sze , du sza,
sza - fy
,
du-a, du-, szy-ba,
szu-ka. a-ba, e-by, w-a,
du-sza.
w-e,
yje,
y-to, y-a, szy-a,
szyje, szyja, ona,
ka-sza, ka-szy, ka-sz,
szy, ka-rz,
ro-bi,
mo-rzu,
ka-,
co
mo-e
b-d
ko-szu-l
ka-sz warzy-a,
sze na-sze
myto
na
szy-a,
ka-pe-lu-
wa-sze, e-lazo na no-e, cho-ry le-y,
no-sz no-e i no-y-ce.
i
16.
d
ez
ucz u-cz, u-cz, na-u-cz,
!
du-ma
Elementarz.
,
du-m
,
czu-je,
18
czu-j, czu-y, czu-wa,
czo-o,
na-u-cza-li,
wo-y
cze-go,
cho-rzy
la-rze
ry-cza, ko-zy
le-ka-rze
be-cza,
czy-li,
le-cz,
na-rze-ka-j,
ma-
ma-lu-j, mu-la-rze
mu-ruj, ku-cha-rze gotu-j, on no-gi mo-czy,
bo go bo-l o-czy, czy-ta
du-o, pi-sze ma-o.
17.
sa-dy, sad; s-dy,
sd; ga-je,
gaj; ko-ty, kot; no-cy, noc;
ma-e,
a-pa,
ma;
ap;
na-sze, nasz;
rze-czy, rzecz;
ry-dze, rydz; da-chy, dach;
raz,
masz, kosz,
lecz, dar,
19
sen, syn, byt, syt, nas,
mur,
dom.
ma-a
rzecz, daj
mu
bicz!
on go ju ma, y-cz ci
no-we=go ro-ku, nasz wuj
jest cho-ry, id na -k,
czy to wasz
a-da
dom?
ta-to? ile
cze-go
masz
lat?
18.
d.
, ,
pa, czy; kos, ko,
11,
pan,
fc.
no; guz, guz; nic, ni,
da; id, ko, wo, o,
za,
pi,
le,
wo, ma, la, u,
my, bd, o-d, jes-e, ka-ra, o-so,
20
ga-,
o-ra,
ko-cha,
u-czy, y-czy.
19.
ni, si rf« ci, dzi.
.
gon, on go-ni, ja go-ni,
oni go-ni; o, o-si, osie,
ry,
o-si;
pa,
paziom,
rysia;
pazia, pa-zie,
paziami; ch, ch-ci,
ch-ci; rad, ra-dzi-cie;
on
p-dzi, o -na je-dzie;
sid, sd, s-dzio!
20.
mi,
mi,
pi,
iii, ii,
mi, ra-mi,
wi.
ra-mie-nia,
na ra-mie-niu; ku-pi, kupi, kupi; apie, api;
ro-bi,
ro-bi, ro-bi;
ko-
21
pi; lu-H lu-bi; o-wie,
o-wi, o-wia,
wi - my
o-wi, o-
ar - fa,
;
ar~fie.
cie, dzie, sie, sie-mi,
cie-mi, nio-s, nie-sie-cie;
na-sio-na;
sie-je-cie
sie-je,
na ko-niu; mi-ta,
pita, pi -ty, pie-cze,
sie-dzi
pia-na, pie-j, bia-y, bie-li,
bie-lenie,
bio -
r,
bior, pio-r;
pio
r
k
;
-
piel,
wie-rz
wie-a,
wie - y, wie si ga,
sioo, sioa, zioa, zi-ba,
cia - o, dzia o, dzie - o,
wia-ra
,
;
;
dzia-dzio,
dzie-gie,
cio-cia,
|a-kie,
-
okie,
ta-kie,
22
gier
-
mek
,
gie
-
ra ni -
ja,
m-giel, w-giel
21.
dzie-ci
sie
u-cza,
ko-ni-
si zie-le-ni, na
d-bie wi-sz o--dzie,
czy -na
g-sie-ni-ca za-mie-nia
si na mo-ty-la, czy-ta-cie
po ci-chu, z mie-dzi ro-bi
pie-ni-dze, la-ta dzie-li-my
na mie-si-ce, g-si g-ga-j,
mo-rze
ko-gu-ty pie-j
,
szu-mi,
po-mie
bu-cha*
22.
gó-ra, ró-a, pió-ro, cór-ka,
mó-wi, mów, so-li, sól, ko-y,
23
kó,
lo-dy,
lód,
po-ko-je,
po-kój, o-so ba, o-sób, no-ga,
nó g> ja-go-da, jagód, rola,
ról, po-le, pól,
e
=
i.
dzie-ci, dzie-ci, zle-wa,
sie-ro-ta, ko-bie-ta, ka-le-ka,
sie-kie-ra, bie-da,
pie-rze, le-je,
pie-rze,
lej, o-lej,
sie-
mo-je, mojej,
mo-jem, two-jóm.
je,
siej,
e=y.
sera, ser, rze-ka, ka-re-ta,
ma-a, ma-ej, wi-cej,
wy-ej, ni-ej, na tern
ea-em
cie-le.
24
23.
a,
,
b,
c,
d,
e,
a
a,
b,
c,
d,
e,
h,
i,
j,
k,
1,
h,
i,
j,
k,
l,
p, r,
s, t,
p, r,
s,
f,-g,
f,
g,
, m,
n,
o,
, m,
n,
o,
w, (x =
ks,
gz)
uy w, (x=
ks,
g%)
u,
t,
,
,
y»
z.
y,
*.
eh, cz, dz, rz,
sz,
eh, e%,
sz,
e,
o.
0,
o,
—
—
dz, rz,
e,
n, s, z, dz,
,
,
, d.
,
%,
d,
25
24.
a
jak, la, las, lak,
a,
mam, masz,
mia, maj. mak nasz, nad,
pa,
raj, raz, rad. pan,
rak,
pal,
pia. paw, pas, bal, baw, wa,
wia wam, wasz. ka. karz,
kad, tak, tam, taj, daj, da, dam,
dasz, da, sam, sak, sad, sad,
?
sia,
sia,
cia,
al
5
za.
cal,
ak, ab,
car,
dzia,
czas.
25.
e
eb, le,
e,
ez, le,
jed,
lep,
iecz,
mech, miech, miecz, lew,
miel,
piecz,
mierz,
bez,
niech,
bierz,
pies,
piec,
wie, we,
wiek, kie, kier, gier, ten, dech,
sen, sie, sied, cel, cep,
czesz, ciesz, cie, dzie.
ced,
26
e
6
g, pi, pid, pd,
ks, g, pk, tcz, sk,
jk,
lek,
wch,
sep, zi.
26.
i,y,
li,
lis,
licz,
lin,
ni, pi, bi,
e.
mir, nic,
bicz,
ni,
bij,
kij,
mysz, ry, rydz, ry,
ryj,
pij,
wir.
gil,
my,
ry, ry,
ryk,
ryb,
by, wy, wy.
wij,
py, by,
wi, wi.
y,
tym, dym, syn, syp, szy,
szy,
szyj, yj, czyj, czy,
y,
czy.
jem,
jesz,
jedz,
je,
lej,
mej,
miej,
niej,
piec,
tej.
te,
ser,
siej,
siec,
szem,
mem.
27.
o,
los,
o,
.
moc, noc, nos, no, rok,
pot, pod, bok,
wód, ko, go,
27
kot, kosz, koc, kosz,
cho, chod,
dom, sok, sos.
j, gt, ld,
k, m, mi, pi,
w, wi, ws, kt, kp, d,
d, db, sd, zb,
rzd?
rzd ci,
.
,
cia.
28.
W,
O,
uk, ug, much, mur,
nu, nud, rum, ruch, rzu, buk,
but, wuj, ku, kuj, ku. kul, kum,
ju,
lub,
guz, duch, sum, susz. zuch, zuch,
czu,
lód,
u.
czu.
czuj.
ód,
rób, rój,
bój,
wó,
dó,
sól,
ój, mól, miód, nó,
pó, pól, pór, bór, ból,
wór, wóz, wódz, kó,
sió, zió.
29.
In, Iw, 1%, tb,
k, g,
1%, 1%,
rzn.
lnu, lny, lnem; lwa.
Iy, lysz,
lwów, lwom;
ly; ba, by, bem;
28
ka,
ka,
;
esz,
rzn,
ka: ga, ga, e,
za, z, zy, zom;
rzn.
rznie,
mn, mr, mr% mch,
msz rw, rdz.
mle; myn, mot, mó;
m,
ml,
mleko,
mnie.
mn
mnich; mróz, mrok;
mrze, u-mrze; mchy. mchem;
msza, msza; rwa, rwie, rwij.
rdza. rdza, rdze.
—
30.
pi,
p, pr,
prz, ps, pn, pch,
pt,
plac,
pe;
psz.
plu, ple; pacz, pot,
prt. proch, próg; przy,
psu, psu;
pcha;
pniak;
przed, przód; psy,
pne,
pniesz,
pcha; ptak;
psze-ni-ca.
29
bl,
b, br, br%, b%, wn, wch,
wt, wsz.
bo-to,
b-dzi, bd; brat, bruk, bróg;
brzo-za, brzuch; bzu, bzem;
wnuk ; wcho-dzi, wchód ; wte-dy,
wto-rek wtór; wsz-dzie, wszak.
bla-dy,
fi,
bli-ej,
blich;
wl, fr, wr, wl, wr%,
wd,
wdz.
fla-sza, flet, flis;
wla, wlec, wlot;
frak. fr akt, frant ; wrona, wró-bel,
wróg,
wrcz, wry; wa-dza,
wos, woch wrza-wa, wrz-co,
wrzód,wrze-sie wdo-wa, wdów,
;
;
wda;
wdzik.
wdzie-ki,
31.
ki,
ki,
km, kn, kr, kr%,
ks,
kt,
kw.
kiacz, klucz, klej;
kad, ku,
kuj; kmie, kmin; knia, knot,
30
knysz;
kra,
kraj,
krzak, krzew,
któ; ksi-,
król,
krzy;
kret;
kto,
ksie-yc, ksi-ga,
kto,
ksidz; kwas, kwiat, kwit.
gl,
g, gm, gn,
gr, gr%, gd,
gz, gd%> gw.
gle-ba,
gód;
gli-na;
gmi-na,
go-wa, gos,
gmach; gna,
gniew, gnój; grad, groch, grób;
grza, grzech, grzyb; gdy, gdy;
gzi. gzy, gzyms; gdzie, gdzie;
gwar, gwat.
32.
m.
tli,
tle; to, tuc, tucz; tne,
tniesz,
tn,
tnij; traf,
trd, trud;
trzy, trzech, trzon; twój, twór,
twarz; tka, tkacz, tka;
wicz; ma,
mi.
wi-ka,
,
31
dl, dl,
dn, dr, drz, dw, dzw,
dw,
dla;
do,
dug, du-to;
dnie;
dnia,
db.
drag,
drut,
dno,
drób;
drze, drzew, drzym ; dwa, dwóch
dwór; dzwon, dzwo; dwik,
dwiga; dba,
dbasz,
dba.
33.
s, $m, sn, sr,
st,
sp,
sw, sk,
sch.
sa.
sód, sa-by; smak, smarzy, smok; snop, snu; sro-gi,
sro-ka: spa, spi, spij; swd,
swój; ska-a, sk-py, skarb;
sto,
stó,
sta
stan;
schab,
schód.
%, %m, zn, %r, zb, zw, %g, zd.
za-ma,zo-to; zmie-ni, zmie,
zmie-rzy; zna, znak, znacz,
znój; zraz,
zbiór,
zrób,
zbieg;
zrb; zbaw,
zwa,
zwierz;
zga-ni, zgu-bi; zda, zda-nie,
zdo-bycz.
34.
szl,
szw,
szm, szp,
SZCZ
szrij
SZKy SZly
szlach-cic,
szlaz?
szwa -gier,
szwal-nia, szwacz-ka;
sznur;
sznu-ry,
szma-ty, szmat, szmer;
szpet-ny, szpak; szkoa,
szkód;
sztu-ka,
szkó,
sztuk, sztych;
szczep, szczaw, szczur.
ii,
m,
sn,
iw,
sc,
zdi, z,
zw.
ii-wa, liw,
miech;
led;
mie-ta-na,
ni - da - nie,
nieg;
wie-ca, wiat; cia-na,
cian,
o-by,
ób;
ciel,
po-ciel;
wa-wy.
;
;
;
;;
33
35.
eh- 1,
m,
9
w
r%,
r,
9
c.
c*-c«.
chle-ba. chleb, chlu-ba; cho-sta,
chód
cho
,
-
piec;
chmu-ra,
chro; chrzan,
chmiel; chro-bry,
chwaL chwia, chwat,
chwy-ta; chce, chcesz, chcc;
czcz czcz; czka, czka,
chrzest;
czo-wiek.
36.
p sup,
b ób,
f
w
k
traf,
moc, piec, nic;
liz wódz, bied, rydz
garb, drób;
no, wie, pro
kuf;
szaf,
traw, staw,
Z
rów;
S
ub, bruk, bk;
ug, próg, drg;
t
drut, gont, brat
d
trud,
pies, las,
bez, szlaz,
mróz
;
ma
pi, je, la;
dzid, jed, kad;
SZ wisz, mysz, wasz
wie, je, wa;
prz, warz.
wierz,
rz
;
grad;
nos
Z
wo, we,
C
bd,
8
Elementarz.
C
kup
karp,
;
3
34
Przykady do
dzielenia
sów
na
zgoski.
ezo-wiek, go-wa, czoo, wo-sy,
no-gi, z-by, bro-da, g-ba, j-zyk, szy-ja,
palec, oko, rce, drzewo, lipa, rzepa, zboe, pajk, zajc, topola, fasola, buraki, szpanie- bo,
ragi,
maliny,
saata,
kalarepa,
tulipany,
zie-mia, o-wies, po-lo-wa-nie, ka-mie-ni-ca,
urawie, sonie, gobie, konopie,
sy-sz
wi-dz
u-szy-ma,
o-rze-chy,
ucze,
si uczy do
kochamy naszego
chodzi
suchamy
szkoy,
o-czy-ma, lu-bi
i
siedz,
rachuj, godzina bije.
nauczyciela,
pisz,
czytam
i
38.
pan-na, lek-ki, ran-ny, pe-y, wan-na,
mikki, cienny, dziewanna, mea, nie
kammy.
oj-ciee,
baj-ka,
szyj-ka,
bój-ka,
raj-ski,
wojna,
kijkiem,
czujny,
hojny,
wojsko,
sar-na, jarz-mo,
biel-mo,
stajnia, siejba.
pil-ny,
we-na,
o-na,
garnek, marmur, ciernie,
czarny, wntrzny,
burzliwy, obszerny.
ai-bo, o-tarz, dym-ka, so-ce, war-ga,
cienki, wierzba, mamka, niaka, mapa,
wietrz-no,
ziarno,
czóno, arna,
35
szynka,
karta,
serce,
morwa,
marchew,
parkan,
barwa,
twardy, twierdza, czwartek,
cerkiew,
handel,
palce,
piersi,
czoga, peza,
haba.
39.
ja-bo,
ju-tro,
cza-pla, ko-smate, ja-gni,
pa-trz, — mdry, chrobry,
dzisa, kropla,
pieprzu,
mokry, jagy,
grobla,
joda, pieko, prawido,
trzoso
motowido
zgrzebo
dobrze,
,
,
kafle,
kufry,
,
kopru,
wachlarz,
dobry,
do,
szabla,
szpichlerz,
muszla, okrt, ikra, ogniem, nagli, mdrze,
iga, miota, pytle, widy, kol, kozami, wiadro, maso.
cia-stoj
—
cho-sta,
i-skra,
o-stry,
bi-twa«
mosty, poci, koci, gocie, pusto,
puszcza, aska, wosku, woskowa, iskrze,
jaskrawy, bystry, pastwa, probostwo, gonitwa, rybitwa, kuropatwa, pigwa, miazga,
gwiazda, rózga, wyspy, ospa.
40.
pod-uczy, pod-oy, roz-o-ra, pod-robi, po-drobi, po-uczy, przy-sporzy,
nad-mieni; roz-ama, roz-drani, nadrobi, nad-ro-bi, na-grobek, na-wlee,
po-wróci, za-wrze, do-sta, u-prosi,
wy-pi, ze-bra, prze-trze, ob-mowa, omówi, do-oy, wy-ostrzy, od-zwyczaji.
3
*
36
macz-ka
usz-ko
,
wios-ka
,
,
kur-czat-ko,
kratka, plotka, apka,
gorczka, miska, wieczko, pitka, ptaszki,
myszki, jabko, dziecko, oczko, cieltko,
przystaw-ca, pochlebca, nastpca, wadca,
matka,
klatka,
dzierawca.
pa-ski,
syp- ki,
krótki,
dziarski, niemiecki,
gitki,
eski,
kupiecki,
damski, gracki,
gorzki.
wios-na, ós-my, bieliz-na, stud-nia, ojczyzna,
tama, siódmy,
siwizna,
pralnia, drukar-
nia.
druba,
licz-ba,
chwalba,
praczka,
koba,
suba, wróba, paksa,
poczta,
izba,
baszta, reszta.
wany, cudny, duchowny, pieniny, pikny, bitny, trudny, straszny,
gnuny pomocny krnbrny czytelny,
mlecz-ny,
,
,
,
wierzytelny.
-do, mydo, godo, motowido
kowado,
przecierado.
chud-szy
tuk-szy
lepszy
krótszy,
gupszy, strzegszy, pisawszy, kupiwszy,
,
,
,
dawszy, grubszy.
dusz-no, trudno, dawno, godno, dziwno,
chodno.
tup-na, klasn,
nc, widnc.
bysn, stukn,
puch-
37
41.
pa-czek,
skar-biec,
sie-kacz,
krze-si-wo,
ra-ehu-nek,
sar-ni-na,
su-szy.
bie-li,
bia-a-wy, nia-da-wy, so-czy-sty, krwi-sty,
pa- no - wa, czap-kc-wa, do - wcip - ni,
grzecz-ni, tref -ni, cho-pak, czer-pak,
go-to-wo, stycz-no, nud-no, zdatno, zgry-zo-ta, tsk-no-ta, szczo-dro-ta,
mie-szcza-nin, i-krzak, nie-wie-ciuch.
42.
ni-gdy, ni-gdzie, za-wsze, wiedz-e, powiedz-no, od-gos, sto-nóg, tak-e, nicpo, bez-pieczny, nie-dbay, dobro-duszny,
samo-lubny, pó-wysep, bez-ad, od-ludek,
na-mys, chod-my, pisz-my, om-nacie,
jedno-razowy, wspó-uczen.
43.
sowik piewa, wrona
pracowita
rów gboki
,
kracze,
mrówka
rzeka
szeroka,
,
mleko sodkie, drzewo wysokie, koció
pikny, nieg biay, wiosna przyjemna,
licie
zielone,
róa czerwona,
jabko
dojrzae, orzech twardy, gruszka podugowata, ptak lata, ryba pywa, drzewa
kwitn, rolnik orze, praca zbogaca, dusza
jest niemiertelna.
44.
i, li, wie, o, go, ko,
spa, do, sze,
cz,
deszcz^
ma,
jad.
38
fad,
rzek,
wiersz,
cier,
list,
nikt,
pie, bieg,
sierp,
móg, mók, myl, szewc, wierzch,
dar, hem, wosk, targ, gar, pój,
barszcz, ostrz.
brn,
brzmi,
chrzci,
chrztu,
drzwi, drga, grzmi, grzmot, grzbiet, krta,
male, mga, mgna, pstry, pstrg, pszczó,
schn, szklarz, sklep, skrt, skro, schro,
skryj, skrzy, skwar, spraw, sprzt, stra,
brnie,
strza,
stryj,
tchn, tkn,
trzcin, trzmiel,
wprost, wschód, wsta,
zblad, zdrów,
wstrzas,
wzrost,
paszcz, gwózdz, chrzszcz, dreszcz,
ksztat, wierk, wrzask, ple.
trzpiot,
wstyd,
— prz,
szcz,
45.
A
a
Adam,
Anna,
B
Bogdan,
C
Czesaw,
D
Dawid,
E
Elijasz,
b
Barbara,
C
Cecylija,
d
Dorota,
e
Elbita,
.
A
Austryja,
B
Brzeany,
C
a
Alpy,
b
Biaa,
c
Czstochowa, Czeremosz*
D
Dobromil,
d
Dniepr,
E
e
Europa,
Elstra,
39
F
Floryjan,
G
Grzegorz,
f
F
f
Franciszka, Francyja,
*.
G
Gabryjela, Galicyja,
Fulda,
9
Giewont,
H
h
H
h
Hipolit,
Helena,
Halicz,
Hory,
•
I
i
Ignacy,
Izabela,
*
J
Józef,
K
Karol,
i
Iwonicz,
•
Izar,
J
Jadwiga,
J
J
Jaso,
Jasioka,
k
K
k
Kazimira, Kraków,
L
i
L
Leon,
Ludwika,
Lwów,
m
Krzemionki,
i
Lodowa-Tur
nia,
ukasz,
M
Micha,
N
Noe,
ucyja,
m
acut,
M
aba,
m
Maryja, Mylenice, Milanówki,
n
Natalija,
N
Niemirów,
n
Narew,
o
Onufry,
Olimpija,
Olkusz,
Odra,
40
p
Piotr,
R
Roman,
s
Stanisaw,
T
Tadeusz,
P
P
Petronela, Przemyl,
r
Rozalija,
S
Salomej a,
t
Tekla,
R
Rzym,
V
Poprady
r
Raba,
&
S
Sieniawa,
San,
T
t
Tarnów,
Tatry,
U
U
u
U
Urban,
Urszula,
Ulanów,
Uwica,
w
W
w
W
Wojciech,
Wanda,
Warszawa,
Wisa,
Z
Zygmunt,
Z
Zofija,
z
Z
Zamo,
Zbrucz»
Stopie pierwszy.
wiczenia do czytania.
46.
Licz.
Mam jedne gow, dwoje oczu, dwoje
uszu, dwa ramiona, dwie rce, dwie nogi.
masz palców u
do j nogi? Ile u
obydwóch nóg?
ka dój
obydwóch rk
u
Ile
Ile
u
obydwóch rk?
Ile
palców
jest
obydwóch
ka-
u
razem u
Ile
nóg. Ptak
Ko chodzi na cztórech
Mucha ma sze nóg. We nie maj
ma dwie
nogach.
i
rki?
nogi.
nóg.
47.
Barwy.
Krewjest czerwona.Góg jest psowy.
Bawat jest niebieski. Niebo jest bkitne.
Drzewo orzechowe jest brunatne. Jaskier
óty.
Trawa jest zielona. Kruk jest
Mysz
jest szara. nieg jest biay.
czarny.
Co ma kolor pomaraczy, jest pomaraczowe. Co barwy takiój, jak winia, jest wini o w e.Co wyglda jak popió, to p o p i el at e.
jest
48.
Postaci,
Kula jest okrga. Tablica jest graniasta. Laska jest prosta. Róg jest krzywy.
42
Iga
jest
wat.
koczysta.
Pnie
s
odugo-
Jajo jest p
proste,
mog by
take
krzywe.
49.
Róne
przymioty.
Maso jest mikkie. Kamie jest twardy.
cikie.
Zoto
jest
Szyba
w oknie
jest
suchy.
Lód jest
Snig
rawe,
albo
lekkie.
jest
gadka. Kamie myski
jest
gadki, zimny
biay
jest
Pióro
cikie
i
i
twardy.
zimny. elazo jest szatwarde, abywa gadkie
i
rdzawe. Wena
jest
gsta
lekka,
i
kdzierzawa. Mech jest zielony, mikki
n i z k Kamie wapienny jest do mikki,
niezbyt ciki; a co do barwy, bywa biay,
i
i.
ótawy, czerwoniawy, szarawy
ylasty.
Róe,
Siarka
godziki i rezeda
zapach niemiy.
fijoki,
ma
s
wonne.
Bez turecki i lilije woniej mocno. Dojrzae jabko jest s m a c z n e niedojrzaa gruszka
;
jest
cirpka,
a zielona liwka jest
kwana.
50.
Przymioty sobie przeciwne.
jest
Szyba do okna j est przezroczysta; mur
nieprzezroczysty. Dzie jest jasny;
noc jest ciemna. Woda studzienna jest
czysta; kaua jest m t n a.Zoto ma poysk;
43
ma poysku. Pióra pawia s,
pikne; nogi za jego brzydkie. Wó
cynk
nie
wielki; mysz jest maa. Grabie s
dugie; motyka jest krótka. Most jest
kadka jest wazka. Kzóka jest
s z ó r oki
jest
;
gboka;
strumyk
wysoka;
chatka jest nizka.
jest
pytki. Wiea
jest
Powrozy s grube, nici s cienkie.
Szcze jest gruba, sier zajcza jest cienka.
Gazki wiórzb owe s gibkie; gazki bzowe
o m n e. Skóra jest gitka; szko jest
s
tgi
kruche. Mleko
jest
cieke;
Trawa
jest
soczysta; soma
(skrzepy).
sór jest
jest
sucha. Dziadek jest stary; wnuczek jest
mody. Kot jest schludny; winia jest plu-
gawa. Skóra jelenia jest mocna; skóra owcza jest saba. Kuna jest sroga; owca jest
agodna.
Ko
jest
miay;
zajc
jest
bo-
laliwy.
51.
Dziaania.
Czytam, uczymy si. Syszymy,
widzimy,
mylimy.
mówimy,
co. Moemy
czynie. Lecz powinnioddychamy,
Czynimy
bardzo wiele
tylko dobrze czyni. Nauczyciel uczy.
Uczniowie si u cza. Piekarz piecze. Kucharka i kucharz gotuj. Eybak apie ryby.
my
Myliwy poluje.
Pies
szczeka.
Wó
ry-
44
Niedwied mruczy. Lis s o m k 1
Owca beczy. Wieprz kwiczy. Wilk wyje.
Osie wrzeszczy. Ko ry, biegnie, cignie wóz nosi jedca, j - siano, ley,
czy.
i.
;
p
p i w a. Kura
gdacze. Kwoka kwocze. Kogut pieje.
Gob gruchocze.
gga. Ptak lata.
Ryba pywa. Drzewo ronie, zieleni si
s
Mysz piszczy. Sowik
i.
G
Kamie ley. Wicher dmie i
wiszczy. Pomie bucha trzeszczy
Woda pynie.
i
kwitnie.
i
52.
Okoliczno dziaania.
Jele biega szybko. Kogut pieje gono. Ucze pilnie si uczy. Dzwon powanie dwiczy. Lewkonija pachnie przyjemnie. Kania wznosi si wysoko. Gob
ata
G
prdko. Wó
zwinnie.
biey
zlatuje
stpa powoli. Cieka-
wy sucha chtnie.
pynnie!
Czytajcie
z
wo
j
i
c
i
e
!
Módl si
ciko. Ko
Mówcie wyranie!
Zachowuj si p r z y-
pobonie!
Kwiaty pielgnuj dla przyjemnoci.
Trawa usycha od upau. Ptaka poznajemy
po p i ó w i e. Chory radzi si lókarza, aby
wyzdrowia. Ucze chodzi
si sta uytecznym
miy m.
do szkoy, aby
ludziom, a Bogu
Przedmioty do pogldu*
53.
1.
Przybory do nauki:
atrament, pióro, rysik,
tablica,
oówek,
papir,
cyrkiel, króda,
linija.
Sprzty domowe:
2.
krzeso
stoek
,
Czci
3.
awka
,
szafa, skrzynia,
podnóek
,
izby: ciana,
podoga,
,
kanapa,
komoda*
óko.
zwierciado,
sklepienie),
sufit,
stó,
strop (powaa,
próg, gzyms, piec,
okno, drzwi.
4.
Czci
kuchnia,
domu:
izba (pokój), komora,
schody,
piwnica,
chodnik,
strych,
dach, komin.
5.
Narzdzia rzemielnicze:
yce, iga, naparstek,
— pia,
—
no-
nó, szydo, obcki,
hybel (gadnik),
wgielnica, wider, klamra, duto, mot, klszcze,
obcgi, raszpla, pilnik, moteczek.
6.
surdut,
siekiera, topor, strug,
Odzie:
paszcz,
tuurek,
spodnie,
na szyj, kapelusz,
-
czamarka,
upan,
kamizelka, chustka
czapka,
ciemki,
buty,
rkawiczki, bielizna.
7.
Poywienie:
legumina, jarzyna, maso,
chlób,
sór,
rosó, miso,
owoce, jaja.
8. Napoje: woda, mlóko, herbata, piwo,
moszcz (wino mode), wino, kawa.
46
9.
Sprzty stoowe:
karafki,
pómiski, talerze,
szklanki, solniczki, czarki,
yki.
10. Rodzina:
noe, wi-
delce,
ojciec,
matka, syn, córka,
dziadek, babka, wnuk, wnuczka^ brat, siostra,
wuj, stryj, ciotka.
11.
Róne
artysta,
kupiec,
stany:
ksidz, urzdnik, nauczyciel.
Rzemielnicy, którzy dostar-
12.
czaj wyrobów
larz,
rzemielnik,
rolnik,
z
drzewa:
bednarz, sto-
ciela, koodziój, tokarz, snycerz.
Rzemielnicy, którzy
13.
kru-
szce przerabiaj:
kowal, lusarz, ludwi-
sarz, blacharz, kotlarz,
mosinik, zotnik.
Nad odzieniem pracuj:
14.
tkacz,
sukiennik, postrzygacz, krawiec, garbarz, szewc,
kunierz, biaoskórnik, rkawicznik, szmuklerz?
farbiarz.
15.
Zwiórzta domowe:
krowa, wó, ko, osie,
kogut, kura, kurcz,
indyk, paw.
16.
Roliny:
pies,
kot,
owca, koza, winia,
kaczka, gob,
g,
drzewo,
krzew,
zioo,
trawa, mech, porost, grzyb.
17.
Czci
roliny: korze, pie,
li-
cie, kwiat, owoc.
18.
Kopaliny:
19.
Zwiórzta drapiene:
kamienie i ziemie,
metale czyli kruszce, ciaa palne.
sole,
kot, tygrys,
47
lew, hijena,
wilk,
pies,
wydra,
asica, kuna,
tchórz.
20-
Drzewa lene:
modrzew,
brzoza,
olsza,
db,
jasion,
wierzba, lipa, topola, modrzew,
buk,
grab,
klon,
wiz,
sosna, joda,
smerek.
21-Ptakipiewajce: sowik, kanarek,
czyyk, szczygie, dzwoniec, wróbel,
ziba,
trznadel,
skowronek, drozd, pliszka, kos,
sikora, jaskóka, sojka, kukuka, wilga, ona,
szpak, dudek, kruk, wrona, kawka, sroka.
22. Ptaki drapiene: sp, orze, sokó*
gil,
jastrzb, krogulec, puchacz, sowa.
23-
Drzewa owocowe: jabo, grusza,
orzech, liwa, winia, czerenia.
24.
Krzewy:
agrest, porzóczki, maliny,
leszczyna, bez, tarnina, góg, bluszcz, kalina,
pieprz.
25-
Roliny
jadowite: bielu,
lulek,
tojad, jaskier, szale.
26.
lazo,
Krusz ce
:
zoto, platyna, srebro,
—
e-
mied, oów, cyna, cynk,
arszenik, rt.
27. Kamienie: krzemie, wapie, upek,
marmur, alabaster,
granat, krwawnik.
— dyjament, turkus, rubin,
Ryby: kieb, lin, kara, leszcz, pimitus, karp, wgorz, szczupak, pstrg
28-
skorz,
oso, sum,
29.
zamek,
jesiotr,
—
Budynki:
— stodoa,
lód,
sardele.
koció,
stajnia,
dom, paac,
wozownia, szpichrz.
48
30.
Wntrze kocioa:
krzy, Wielki
otarz, otarz poboczny, chrzcielnica, konfesy-
jona, kazalnica (ambona), organy,
wieczniki.
31.
— ampuka,
Roliny warzywne:
kapusta,
ziemniaki, marchew, pasternak, buraki, rzepa,
—
kalarepa, szparagi, kalafijory,
fasola,
szczaw,
soczewica,
bób, groch,
szpinak,
cebula,
czosnek, selery, pory, pietruszka, ogórki, me-
kawony, arbuzy.
32. Sp r zety rolnicze: pug, brona,
grabie, widy, sierp, kosa, motyka, opata,
wóz;
czci wozu: dyszel, waga, lon, przednia i tylnia o, nasad, podyma, sworze,
lony,
—
konica, lunia, drabie, szczeble,
no, szprychy, obaga).
33.
Czci
koa
— (dzwo-
ciaa ludzkiego: gowa,
czonki, tuów.
Ciemi
(wiórzch gowy), czoo, oczy, uszy,
nos, policzki, usta, broda.
y b> y jadalne: grzyb prawdziwy, pieczarka, rydz, gobek, maluk, siniak,
jadowite: mubil, liszka, podpieka, trufla
34. Gr r z
;
chomor, kurzawka.
w
35.
Pazy:
aba, ropucha, jaszczurka,
krzeczek (salamandra),
36-
Czci
ów,
krokodyl.
ciaa zwiórzcego:
róg,
pysk, kopyto, pazury, dziób, skrzyda, szpony,
ogon, petwy, skrzele.
-
49
Owoce:
37.
jabko,
liwka,
gruszka,
czerenia, winia, brzoskwinia, morela, orzech?
— jagoda winna,
migda, pomaracza, kasztan;
porzeczka,
czernica, orzech laskowy,
malina,
tamka, jagoda gogowa, poziomka, truskawka.
Widok:
38.
ogród,
droga.
las,
Zboa
39.
jczmie,
góra,
strumyk,
owies,
ka,
dolina,
staw,
rzóka,
trawy: yto, pszenica
proso, hreczka, ry; kukui
szuwar (kalmus), trzcina
trzcina cukrowa;
len, konopie.
rudza,
—
40.
Zioa
rola,
jezioro,
lókarskie:
pospolita,
mita,
ruta,
pioun, any, koper, kmin, szafran,
szawija,
rumianek, laz.
41.
Kwiaty: róa
,
lewkonija
,
lilija,
fijoek, aster, gieorginija, pierwiosnka, dzwonki,
bawat
Kopaliny palne:
niezapominajki,
42.
wgiel kamienny, torf.
43. Sole: sól kuchenna,
miak, aun, witryjol, soda.
44.
nieg,
siarka,
nafta,
sól gorzka, sal-'
Zjawiska napowietrzne:
dószcz,
byskawica, grzmot, obok,
chmura, mga, rosa, szron, tcza, dzie, zorza
lód,
grad,
poranna, zorza wieczorna, noc.
Elementarz.
Stopie drugi.
54.
Dom
rodzinny.
Mam
Jestem dziecicim.
Mam
take
braci
i
siostry.
ojca
matk.
i
Znam róne
Oto dom rodziców. Ta
tym domie jest wicej
domu.
spostrzegam: ciany, podog,
rzeczy.
czci
izba jest tylko
W
drzwi
stoki,
Widz
okna.
i
óka,
szaf,
W
izb.
izbie
powa,
piec,
róne sprzty: stó,
komod, sof
i
kanap,
pokryty
obrazy i zwierciada na cianie. Dom
przez
komin,
jest dachem. Nad dachem wida
domem
który dym z kuchni wychodzi. Pod
Dom chroni ludzi od zimna,
jest piwnica.
Wiatru, deszczu
i
od mocnego upau.
—
Droga ta chatka
Gdzie mieszka matka.
55.
Ko
S
róne domy.
W
ció
Oto dom
Boy,
co go
kociele s otarze, na
zowi kocioem.
otarzach krzy i wiece. Jest take kazalnica,
do kocioa,
z której ksidz naucza! Dzwoni
si schodz. Klcz na kolanach, do
Boga si modl. Bóg ludzi kocha, wszystko
a ludzie
51
im
co im jest zbawienne. Daje
daje,
wie,
ywno,
odzie
wszystko,
i
im zdro-
czego po-
trzebuj.
da
Kto
dla ludzi?
chlebek
gdy si
liczne wiateko,
ci budzi? Kto da
Kto
zboe?
kwiatki,
drzewka
i
ptaszki
da wod w ródeku
—
dzie-
i
na
Bóg, co Go czowiek wiWszystko, wszystko od
dzi poj nie moe.
i
Niego,
o dziecino
bonie,
i
módl si wic po-
droga!
kochaj Boga.
56.
Modlitwa poranna.
O dzikuj
w
Ci
pokorze
Za sen zdrowy, dobry Boe!
Wszystko co dzi dobrze zrobi,
Wszystko ofiaruj Tobie;
Chc by dobrym
bez ustanku,
Od poranka do poranku.
57.
Szkoa.
Ten dom,
si szkoa.
gdzie
uczy si chodz, nazywa
W szkole s awki,
zeszyty, papir, pióra
i
tablica,
kaamarze
ksiki,
atramen-
z
W
szkole
Ja lubi chodzi do szkoy.
nauczy si mona wiele ciekawych rzeczy.
Ucz tam poznawa Boga i powinnoci, jakie
tem.
peni mamy
rachunków*
,
I
—
ucz tam czytania pisania i
ja ju czytam, lecz jeszcze nie
,
4*
52
dobrze.
Kto chce czyta dobrze, niech czyta
wiele, niech czyta uwanie.
Kto nie ma do nauk ochoty,
Nie nabdzie rozumu
i
cnoty.
58.
Powoli dalej zajdziesz.
Pisz dzieci uwanie, pisz dzieci z ostrona;
Powoli po zgosce, bo razem nie mona:
Co z wolna przychodzi, to duój zostanie.
Wic
lepij powoli, a dobrze, kochanie!
59.
Sad
Przy domie
s
i
ogród.
jest sad
i
grusze, liwy, winie, czerenie
i
dajce owoc,
jak:
Lubi owoce
ale tylko dojrzae.
rosn jarzyny
:
agrest,
W
ogród.
róne drzewa owocowe, jako
sadzie
jabonie
krzewy, wyto:
maliny
i
porzeczki.
Po ogrodach
saata, szpinak, kapusta, kala-
repa, buraki, ogórki, rzodkiewka, bób, groch,
marchew, pietruszka
bardzo zdrowe.
fasola, cóbula,
Jarzyny
s
i
ziemniaki.
60.
Pole
Chodmy
rzeczy
na
i
plony.
pole.
Tam
wiele ciekawych
zobaczy mona. Tu pikne rosn zboa,
yto, jczmie, owies, tatarka lub
pszenica,
proso.
Z
Z yta
jczmienia
chlób smaczny, z pszenicy buki.
i
tatarki
robi krupy,
z
prosa
!
53
jagy: zgotowane krupy lub jagy nazywamy
kasz. Owies konikom smakuje. Z lau i
konopi robi pótno, z pótna szyj koszule.
61.
Pszczoa i czowiek.
rzecze czowiek
Pszczóeczko
,
,
owadów
zaszczycie,
Mijaj ten kwiat szkodliwy, bo postradasz
ycie
Nie obawiaj si o mnie,
ciwy
czowieku pocz-
!
Ja
dobry
sok
szkodliwy.
wycigam
,
zostawiam
62.
Dobytek.
Tu znowu bydo si
pasie:
konie,
woy,
krowy, owce i kozy. Wszystkie te zwierzta
bardzo poyteczne.
suy do zaprzgu
Krowy, kozy i owce daj nam
i cignie pug.
mlóko. Z mlóka robi sr i maso. Z weny
owczój robi sukno. Z sukna krawiec szyje
róne suknie. Misem tych zwierzt
si
Z oju robi mydo i wióce. Skór
ludzie.
wyprawia garbarz, a szewc robi z niój buty
Ko
s
ywi
i
trzewiki.
63.
Wieczór.
Ju soce
si znia.
wonawe chmury.
skuje.
Chodny
Zdaa wida
czer-
Wiebzorna gwiazda poy-
wietrzyk igra wierzchokami
54
Ptaszta nuci przestay. Pasterz powraca z trzod. Rolnik pieszy po dziennej
pracy do domu.
Rzemielnik porzuca swój
warsztat, bo z wiey kocioa wzywa dzwon
na Anio Paski. Pobona gromadka klka
przed obrazem Najwitszej Matki. I dobre
drzew.
dziatki
rczta skadaj
;
dzikuj Bogu
wszelkie dobro i prosz o zdrowie
sawiestwo dla siebie i rodziców.
i
za
bogo-
64.
Co jest
w
ziemi?
W
wntrzu ziemi s róne potrzebne rzeZ ziemi wykopuj: elazo, miód, oów
czy.
cyn
elazo jest najuyteczniejsze. Kowal wykuwa z elaza kosy, sierpy
lemiesze do pugów, okuwa nióm koa.
i
,
sróbro
i
zoto.
elaza zamki, klucze i zawiasy.
Z miedzi robi kotlarz koty, rdle i wiele
innych naczy. Z oowiu lej kule. Z cyny
robi konwisarz yki, pómiski, wieczniki.
Z sróbra i zota wyrabia zotnik wiele piknych
rzeczy. Z miedzi, srebra i zota bij piónidze.
Sól potrzebna jest do potraw, którym nadaje
smaku.
Nie ten szczliwy, co ma zoto w worze,
lusarz robi
z
Lecz kto go dobrze
"uywa
chce
i
moe.
65.
Ciao i dusza.
Kady czowiek ma ciao i dusz.
widzimy
duszy widzie nie mona.
,
Ciao
Ciao
55
yje na
pocztkowo mae
umióra, dusza
jest
wieki.
Ciao dziecicia
sabe,
mocniejszym.
czasem
Rodzice
czci ciaa
ludzkiego
i
ale z
si wikszóni i
doznaj wiele trudu i kopotu, nim dziecko
staje
doronie. Najwaniejsz
gowa. Czonki za ciaa s rce i nogi.
kadój rki i nogi jest pi palców. Na
gowie s: wosy, czoo, oczy, uszy, po*
jest
U
zby
wargi
nos,
liczki,
i
broda.
i
W
gbie
mamy
jzyk.
68.
Wzrok.
Widz oczyma róne
Widz,
rzeczy.
biae, co czarne, co czerwone, zielone, co
niebieskie.
we,
co
Poznaj take,
mae
co
óte,
co proste a co krzy-
a co wielkie.
Biae
jest
sróbro,
wapno i mlóko. Czarne s litery w mój
ksice, take atrament jest czarny. Krew
s
wargi moje
czerwone.
Winie i czerenie
równie czerwone. Licie
na drzewie, trawa i inne roliny
zielone.
Zoto, wosk, siarka, cytryna
óte. Niebo*
czerwona,
jest
i
s
s
s
bawat, fijoek
s
niebieskie.
byszcz, jako
Niektóre rzeczy
sróbro, stal.
Inne
s
to: zoto,
przezroczyste, jak: szko?
woda, powietrze.
Koo i piercionek
okrge, jajo podugowate. Wysokie jest drzewo, wysoka wiea
s
góra. Nizki jest kwiatek, nizki pagórek.
boka
dolina,
gboka
rzóka,
G-
najgbsze morze.
56
e
To wszystko poznaj oczyma,
mam wzrok, czyli zmys wzroku.
i
mówi>
W
kadej trawce, w kadym tworze,
Czowiek Boga widzió moe.
67.
Such.
Sysz
uszyma. Sysz, gdy matka kochana do mnie mówi: Dzici moje, suchaj
mnie, i nie czy tego! gdy ojciec mnie woa:
Chod tu mój synu, kocham ci, bo grzeczny
Sysz gos zwiórzt; sysz szum
jeste!
—
dwik
dzwonów i pikn muzyk. Ten
zmys nazywam suchem.
wiatru,
68.
Powonienie
i
smak.
Wcham
co
nosem. Rozróniam, co pachnie?
mierdzi. Pachnie fijoek, pachnie róa i
S
take rzeczy mierdzce.
inne kwiaty.
Ten zmys zowió si powonieniem.
Smakuj jzykiem.
—
Niektóre rzeczy
s
sodkie, inne gorzkie, inne za kwane lub
cierpkie. Sodki jest cukier i miód, a pioun
Kwany jest ocet, a niedojrzay
ciórpki. Mam zmys smaku.
gorzki.
jest
owoc
69.
Dotykanie.
Czuj na caóm ciele, a najbardziej kocami palców. Dotykam si kocami palców
rónych rzeczy, i poznaj, co cienkie lub grube
57
co szorstkie lub gadkie, co twarde lub mikkie, co cikie lub lekkie, co ciepe lub zimne,
co suche lub mokre jest.
stal.
Twardy
Mikkie
jest
jest
orzech,
maso
i
twardsze elazo
chleb.
Pynna
i
jest
woda. Cikie elazo, cisze sróbro i zoto.
Lekkie jest pióro. Cienki jest wos, gruba jest
lina. Zimny jest lód, ciepy jest piec ogrzany.
Gadkie jest szko, szorstki jest mur. To
wszystko poznaj zmysem dotykania.
70.
Zagadka.
W
kciku sta musz
Krokiem si nie rusz,
W
W
zimiem szanowairf,
zapomniany.
lecie
Stopie trzeci.
TL
Mam
dusz.
Nie tylko widz, sysz, wcham, smai czuj; lecz wim take, co czyni.
rzeczy od rzeczy odrónia. Mog rodzi-
Mog
kuj
wyobrazi, chocia ich tu nie
spamita, com czyta. Mog
przypomni sobie, com sysza. Wim, co
jest dobre, co ze, co czyni trzeba, a co nie.
Mog dobre wypenia, a zego unika. Ja
ców
sobie
Mog
widz.
myl,
—
To wszystko tylko czowiek potrafi; bo tylko czowiek ma dusz
ja
rozumn.
mówi.
O jakem szczliwy,
e
jestem
czowiekiem.
72.
Potrzeby do utrzymania [ycia.
Do
utrzymania ycia trzeba pokarmu i
chlb, owoc,
napoju.
miso, mlko, ryby, jaja i jarzyny. Najzdrowszym napojem jest woda. Niemierno w
jedzeniu, i piciu zdrowiu szkodzi. Zdrowia
Zwyke pokarmy s:
szanowa trzeba. Kto
ycie nie mie. Nie
nie
bd
ma zdrowia, temu i
wic ani jad, ani
59
czego mi rodzice nie pozwol. A gdy
zachoruj, lekarstwa chtnie zayj.
Jeeli zdrów dzikuj Bogu, i nikomu
pi,
adnych
wiksze
zazdro skarbów:
dóbr doczesnych.
nie
z
masz
naj-
73.
Potrzeby do utrzymania zdrowia.
Do utrzymania
i
zdrowia potrzeba odziey
pomieszkania. Odzie i pomieszkanie chroni
mnie od
wpywu
ostrego powietrza,
od wiatru,
deszczu, upau i zimna. Koszula najblisza
ciaa. Nie wiele mi sukien potrzeba bucików
lub trzewików, spodni, upanika i czamarki,
:
gow
czapeczki lub kapelusika. Trzeba
a na
sukienek szanowa, bo one wielel kosztuj.
Odzie w porzdku i czystoci utrzymywa
naley. Cho ubogo, lecz chdogo.
Sta.
Sta na sukni zrobi plam, pacze
sza
mam*
Korzystajc
z
chwili
mama,
i
przepra-
rzecze:
Na
sukni wypierze si plama; ale strze si, moje dzie-
ci! brzydkim czynem splami ycie. Bo ci mówi,
Stasiu! szczerze: ta si plama nie wypierze*
74.
Róne
Eóne
wia pole,
wszelkich
wsi.
—W
zatrudnienia.
s zatrudnienia ludzi.
Rolnik upra-
hoduje bydo, i dostarcza nam
ywnoci. Rolnicy mieszkaj na
miastach mieszkaj
rzemielnicy.
60
Mynarz
miele zboe.
chlb
Piekarz piecze
i
buki. Tkacz robi pótno, a sukiennik sukno.
Krawiec szyje suknie, a szewc buty i trzewiki. Ciela stawia domy z drzewa, a mularz
z kamienia lub cegy muruje.
Stolarz robi
stoy, stoki, szafy i inne sprzty domowe.
Garncarz robi g&riiki z gliny.
jeszcze inni
rzemielnicy, jako to: Kowale, lusarze, ko-
S
blacharze, tokarze,
tlarze,
stelmachy,
Do rónych zatrudnie
i
t.
d.
rónych
potrzeba
narzdzi. Szewc potrzebuje szyda, dratwy i
kopyta. Krawiec potrzebuje igy, nitki i noyc-
mota
duta
obcgów,
hybla,
stolarz
i
i
piy; lusarz
i
kowal
75.
Miasto
W
i
wie.
s
zwykle domy murowane
miastach
i wysokie,
a im wiksze miasto, tm wicj
w nim kocioów i szkó.
rodku miasta
W
rynek
Rynek
s
brukomiastach odbywaj si targi i jarmarwane.
ki. Na targ przywo ze wsi róne rzeczy
na sprzeda.
Po wsiach
zwykle domy drewniane,
pokryte.
Do wiejskiej
a najczciej
jest
i
ratusz.
W
i
ulice
s
som
zagrody
nale róne
chlewy, stodoy. Na wsi
mieszka, ni w miecie, a na
lecie bardzo przyjemnie.
owczarnie,
stajnie,
jest zdrowiej
wiosn
i
w
budynki gospodarskie:
.61
76.
Sklepienie niebieskie.
Na
soce,
niebie
widzimy we dnie wspaniae
i mnóstwo
a w nocy ksiyc przeliczny
gwiazd jasnych.
Soce
ogrzewa ziemi. Ani
bez
ludzie, ani zwierzta nie mogliby
wiata i ciepa. I roliny nie mog si obej
bez wiata. Niektóre roliny rosn wprawdzie
w ciemnych miejscach, lecz wygldaj bardzo
ndznie, nie kwitn i nie rodz owoców. Gdy
dzie. Gdy soca
soce wióci, mówimy,
nie wida, i tylko ksiyc i gwiazdy wic,
mówimy,
noc. Soce codzie wschodzi i
zachodzi.
Poranek jest pocztkiem dnia;
owióca
i
y
e
e
—
poow
wieczór jest kocem dnia. Poudnie jest
dnia; pónoc jest
nocy. Dzie jest
poow
do pracy, a noc do snu. Noc i dzie razem
zowimy dob. Najlepszy czas do pracy jest
dzie, najlepszy czas do spoczynku jest noc.
Najlepszym spoczynkiem jest sen.
Praca i dobry uczynek, sprawiaj miy
spoczynek.
77.
Soc
e.
Sonko! ach jak piknie wschodzisz! Ty
za twojóm,
owiecasz, grzejesz, rodzisz;
sonko! przybyciem, wszystko nowm yje
yciem.
62
Ty
strojisz
przez ciebie
Ptaszki
jest
yciem
Pan
w
w
pola
woniej kwiatki;
bawatki przez ciebie
owoc maj drzewa;
;
z ciebie
zboe dojrzwa.
kwil przez swe
e
pienia,
ty
O! jak dobry ten
który stworzy, dla nas ciebie.
stworzenia.
niebie,
78.
Modlitwa icieczorna,
Ciemno ju
nastaje
Bóg spoczynek
daje.
Wszelkiemu stworzeniu.
Mióje
miy Boe.
Opiek nad
nami,
Otocz nasze
oe
Twojimi stróami
W
tsknym nocy
cieniu!
79.
S w
i
a t
wiat cay skada si z ziemi, na którój
yjemy, ze soca, które owiea i ogrzewa
ziemi, z ksiyca, który wióei w nocy, i
z niezliczonego
mnóstwa gwiazd, które pogo-
dnój nocy byszcz na niebie. Ziemia, na której
mieszkamy jest okrga, jak kula. Ziemi
otacza
dokoa
powietrze
,
które jest
bkitnego koloru dlatego nam si
bkitne wydaje. Na okrgu
;
nieba
ld
i
morze.
Morza
jest
trzykro
blado
sklepienie
ziemi jest
tyle,
co
ldu,
63
czyli
staj
ziemi.
Na
ladzie
s
róne
kraje,
góry, pagórki, doliny wody, to jest jeziora,
stawy, sadzawki, rzki, strumienie, potoki,
i
:
róda.
80.
Czowiek.
Czowiek jest najprzedniejszym stworzeniem Boskim, bo ma rozum i wol, których
innym zwiórztom brakuje. Eozumem czowiek
poznaje
Boga, Stworzyciela wiata,
poznaje
Jego stworzenia, poznaje, co dobre, a co ze;
powinien si czowiek rzdzi.
rozumem
Wola suy mu na to, aby wybiera i czyni
tylko to, co jest dobre. Dobre uczynki nazywamy cnotami, a dobrych ludzi cnotliwymi.
t
81.
K
o n.
Ko jest
bardzo szlachetne i poyteczne
zwierz; odznacza si si i pikn budow
ciaa.
Moe który z was powi, na co
jest czowiekowi przydatny ? Konie w stanie
dzikim
dzi jeszcze po stepach ukrajiskich, a w innych czciach wiata (w Azyji i
w Afryce) dosy jest dzikich koni. Najsawniejsze
konie arabskie i angielskie. Kraj
nasz dostarcza wiele koni dla wojska, które
na wojnie konno walczy.
ko
yj
s
—
64
82.
Bydo.
Wó jest
ko
prawie tak wielki jak
lecz
budowa wou nie jest tak ksztatna jak konia.
ma niezgrabny i prawie cztrokaciasty
eb, a na nim dwa gadkie zakrzywione rogi
zaprzga si do pugu ub wozu.
Krowa jest do wou podobna, tylko jest cokolwiek mniejsza. Jest ona w- gospodarstwie
bardzo poyteczn. Wszyscy wiómy,
clzlób
i ziemniaki
smaczniejsze z masem, ni
;
Wó
—
Woy
e
s
buki s o wiele lepsze,
gdy si do ciasta rnlka i masa przyda.
co to za
Woowa lub cielca piecze
wyborne miso! Woy, krowy, cielta, zowiemy sowem: bydo. Bydo jest czerwone,
powe, pstre, bure i t. p. Skór bydlcych
uywaj do rónych potrzeb, take na obuwie,
abymy boso chodzi nie potrzebowali.
jaowe. Nawet placki
i
—
83.
Owca.
Jedno z najuyteczniejszych zwierzt domowych, bo i
swoj odziwa i misem karmi czowieka. Z mleka owiec robi
bardzo smaczne sery. Owiec liczne s gatunki;
z jednych wena jest cienka, z drugich gruba.
Najlepsze owce s hiszpaskie, które i w naszym kraju bardzo dobrze si udaj, tak i
wena polska powszechnie jest poszukiwan.
wen
—
;
65
84.
G
l
Ptak domowy znajduje si u nas take
dzikim. Kto z was widzia stada
dzikich .gsi, moe wie. czem one si gównie
róni od swojskich? Z gsi wielki jest poytek, bo i miso smaczne i smalec wyborny:
pierzem i puchem nasypuj si poduszki i
piernaty.
Gsich piór uywaj take do
w
stanie
pisania.
—
85.
K
lub
u r y.
Kury sprawiaj swem biaem,
rónokolorowem pokryciem
czubeczkami
i
czar nem
,
swómi
grzebyczkami
czerwonemi
s
krótkie,
przyjemny widok. Ich skrzyda
a ogony do góry wzniesione.
tó kury
bez ogonów
te zowi si kuse. Dziób kur
jest krótki z dwoma nosowemi dziurkami.
S
;
Kura ma
krótkie, mocne nogi z cztrma pazurami, z któiych trzy naprz >d a jeden w ty
wystaje. Jaj kurzych uywa si
rozmajity
sposób.
Wicój jednak podoba si kogut. Jaki
on to powany, jak upstrzone jest piórze
jego, jak dumnie zadarty jest ogon jego
nawet chodzi przy ostrogach Chodzc sobie
napuszony zwouje swe kurki, gdy im znalezione wskaza chce ziarnko. Przytóm niezy
z
niego gospodarz;
przesyajc bowiem
w
!
domownikom dzie dobry
kukuryku, oznajmuje
,
—
e ju
znanm nam
czas do wsta-
wania.
Elementarz.
5
!
6C>
86.
Kotek kulawy.
Kotek kulawy szed sobie drog, a kto
umylnie trci go nog.
— Nie
trcaj Panie
winna biódna ko-
rzeka dziecinka, i có ci
cinka? Ej! daj jj pokój, niech sobie
i ona umió zapaka w bidzie.
—
idzie,
87.
Dobra
Józia.
wtm
kotek przyPiesek koci ogryza,
chodzi: Piesku rzecze, z biedniejszym podzieli si godzi jam jeszcze dzi nic nie jad,
ty masz tyle koci. Nic nie dam! krzykn
!
;
piesek,
i
warkn
Józia
nie
jj
z
ze
zoci.
w rku staa waalem na kotka, za
Ostatni smaczny ksek od
z ciasteczkiem
boku; spojrzy
bynie w
ust odejmuje,
i czstuje.
oku.
woa
z
kotka do
siebie,
gaszcze
88.
Kubu i owieczka.
Kubu mia bardzo pikn
owieczka
Ta
miaa bia wen
owieczk.
nig.
Skoro Kubu rano wsta, umy si ubra i
pacirz zmówi, szed do stajenki zobaczy
jak
sw
owieczk i zaniós jej trawy, siana lub
Na widok Kubusia wdziczna owieczka
podskakiwaa z radoci, lizaa mu rczki i
chleba.
e
Kubu jest przy nij Kubu
cieszya si,
najmilj po nauce z owieczk si bawi; prowadzi j do ogrodu i pasie.
!
67
89.
Sta
i
Marynia.
kochany, zostae w domu!
zabawek mojich
tak mówia
Marynia do Stasia. Ale Sta na to
Serci
dzikuj, moja siostrzyczko!
decznie
Musz spieszy do szkoy. Có wy tam
w szkole robicie? zapytaa Marynia. Sta odpowiedzia: Uczymy si w szkole bardzo
piknych rzeczy i dowiadujemy si jakim
sposobem Bogu i ludziom sta si moemy
miymi. Ach! jeeli tak, to we mnie z sob,
prosia Marynia, i czem prdzj pospieszya
Braciszku
ustpi
ci
,
:
z braciszkiem
do szkoy.
90.
Delikatno
Kostusia.
Kostusiowi przeszkadza czsto przy zabawie brat modszy, chopczyk z dobrm
serduszkiem, ale za nadto roztrzepany, Gdy
ni zwykle
si mu pewnego razu wîj
,
naprzykrzy wyrzek zniecierpliwiony Kostu grob, wedug swego zdania najdotkliwsz Poczekaj,
niedugo moje imie,
:
bd
niny, a wtenczas nic od ciebie nie
przyjm
!
W
Bd
:
zgodny.
Henryka wszyscy kochaj. Wszdzie si
Henryk przyjdzie. Kady z Henrykiem chtnie si bawi. A to dlaczego ?
Bo Henryk dla kadego grzeczny, agodny,
uprzejmy, i zgadza si z kadym. Nigdy nie
5*
ciesz, gdzie
—
68
wszczyna kótni z innymi chopcami; a gdy
si kóc, to on dobrómi sowy ich godzi.
Naladujcie Henryka, jeeli chcecie, aby
i was tak kochano.
92.
Orzech.
Dwaj chopcy znaleli orzech na drodze.
„Ten orzech do mnie naley u woa Kajetan,
„bo jago najpierw spostrzegem." „To nieprawda!" woa Jdrzej, „do mnie naley, bo ja
najpiórw go podniosem." Wszcza si kótnia.
„Ja was pogodz!" odezwa si do nich star!
szy chopiec, który
pomidzy nimi we
wanie
nadszed.
Stan
rodku, zgryz orzech,
i rzek
Jedna upinka naley do tego, który
najpiórw zobaczy orzech druga upinka naledo tego, który go najpiórw podniós a do
mnie naley jderko, boja orzech rozupaem.
:
:
y
;
Pamitajcie o tern, dzieci!
Z kótni dwóch, korzysta trzeci.
93.
Gos
sumienia.
Matka. Podwiódz Anno czy kiedy nie
dowiadczasz tego,
cie tam co przestrzega,
gdy co robisz zego; tak, jakby ci mówio:*
Moja Anno droga, ej nie rób, nie rób tego,
bo obrazisz Boga.
Anna. Prawda, Mamo! raz mi si wzi
migdaek chciao, a tu jakby co Annie rczk
zatrzymao.
,
!
e
!
Matka. Widzisz, dzióci kochane, jest to
sumienia, ten daje ci do zrozumienia,
tylko dobre czynie, a zego strzedz si trzeba.
Kto go nie sucha, nie trafi do nieba.
gos
e
69
94.
Pobone dzieci.
Dzieciny dostay obrazki w kociele, bo
piknie umiay nauczk w niedziel. Pobona
modlc si,
Anusia w ksieczk je
serduszko do witych wznosia. Szymonek
zawiesi obrazki na cianie, by wspomnia na
witych, gdy ze snu powstanie. Marynia
swój matce obrazek oddaa, by Panna Najwitsza w opiece
miaa. Ksidz pleban
dziecinkom uciech znów sprawi, da nowych
obrazków i pobogosawi. Niech uram, rzek,
dziateczki! udziela Bóg aski; postpujcie
w dobrom, patrzc na obrazki.
woya
,
j
95.
dziebetko.
Porwa ptaszek
somk w
dzióbek.
Mamo!
zapyta Jakub ek, co tó po somce ptaszkowi ?
Na
mama mu
ii
odpowió
:
I
ptaszyny
maj
matki, a gniazdeczka, to ich chatki. Do tych
chatek, mój Jakubku! matka dzieba nosi
dzióbku znosi piórka i co moe, i ueiela
dziatkom oe. Bo somki, piórka w gnia-
w
;
zdeczku,
jakby pociel na óeczku. Tak,
dziateczki ukochane, wszystkim serca matek
znane nawet i biódna ptaszyna o dzieciach
nie zapomina.
te uczucia wlwawserc.e
;
—Bóg
matki
;
chwalcie
imi Jego
dziatki.
96.
Skarbonka.
mam skarbonk glinian z wziutkim
otworem, mówi Ludwi; bd w ni rzuca
Ja
70
•
—
centy, powoli nazbiera si duo pienidzy,
a pienidze, rzecz bardzo potrzebna, mówi Mama, pinidzy marnowa nie trzeba. Prawda,
odpowiedzia Walu,
e
pinidzy
dobrze
ale
Mama take mówia,
uywa
naley.
Czy ty masz take tak skarbonk, gdzie
rzucasz centy, zapyta Ludwi?
Walu. Ja mam skarbonk w niebie u Boga.
Ludwi. Jakto? w niebie? u Boga?
Walu. Jak co dostan pinidzy, to sobie nie kupuj ani pierniczków, ani orzezaraz bidnj babce lub
ciemnemu dziadkowi.
Ludwi. To ty nigdy nic nie zbierzesz?
szków;
dam
ale
Walu.
w
O zbira si tam wszystko u Boga,
Mama mówili; co dasz
!
niebie, bo Tato i
ubogim, nie zginie. I
tam moja skarbonk.
97.
Zdania
czy
—
drugiemu, co tobie nie mio.
Bóg
Kochaj bliniego, jak siebie samego.
jest ojcem i matk dla dzieci, które nie maj
Wszyscy ludzie powinni kocha
rodziców.
si jak bracia, podobnie i wszystkie dzieci.
Nie
—
—
Ze
dzieci
na ziemi nie godne
s
nieba.
—
—
98.
Rozmowny Igna.
Igna mówi z matk pacirz, a potom
mia
je
niadanie. Po skoczonym pacierzu
niadania nie mona bez
zapyta, czemu
pacierza. „Bo potrzeba, mój synku? zawsze
zaczyna dzie od modlitwy, odpowiedziaa
matka. Pan Jezus, gdy
na tj ziemi, to
je
y
71
sam nauczy dziatki- mówi Ojczenasz. Dlatego
wszystkie dziatki i wszyscy ludzie ju suszni,
powinni rano najpirwj si pomodli do
Boga, który jest Ojcem wszystkich ludzi na
ziemi, a dobre dziatki kocha bardzo, i daje
im to, czego im potrzeba. Dlatego *to powinno
grzeczne, dobre, posuszne, uczy
dzici
by
si dobrze, eby je Bóg wysucha, gdy si
modli bdzie o zdrowie dla ojca, matki, dla
—
Podla siostrzyczek i braciszków.
winno prosi Boga o szczcie dla wszystkich
ludzi na wiecie i o
na tj ziemi, na
którj si urodzio, a paciorek taki powinno
siebie,
ask
mówi
wyranie i pomaleku; przytm kocha Boga nade wszystko,
bo je Pan Bóg wysucha i pozwoli mu wyró na czowieka, którego Bóg i ludzie kocha
bd.
zawsze uwanie,
tt
Igna sucha matki uwanie,
rano
i
wieczór
odtd
i
szed ochoczo do pacierza
i
matk bardzo pobonie, a matka
zauwaya, e odkd Igna si tak piknie
mówi
go
modli,
odtd
z
jest lepszy, grzeczniej szy
lepij si uczy.
—
i
coraz
99.
Rzetelno Stefanka.
Noga za nog szed sobie Stefanek
peen mlka dzbanek. Chopczyk
si
drugi
i
niós
mia
z niego.
Stefanek.
czegó si ty miejesz, z czego?
Bo jak
przeazisz drog.
Id z wolna, bo si boj; wi-
7*
Chopczyk.
Stefanek.
dzisz peno, wyla
ów
mog.
72
Chopczyk. Upij troch.
Stefanek.
i
kropelki;
To
nie moje.
krzywdzi kogo,
Nie
chc cudzj
grzch
to
wielki.
i 00.
Badi posuszny.
Zima bya mrona
i
.
niegu bardzo
wiele,
Karolek patrza przez okno i ujrza, iak swawolne chopczyki z góry na dó sankami
szybko zjeday. Podobao si to Karolkowi,
i rad by przyczy si do nich.
Lecz pierwij zapyta ojca, czy mu pozwoli bawi si
z dziemi tamtmi.
Ojciec mu nie pozwoli.
Posuszny Karolek pozosta przy ojcu, i dalj z nim grzecznie rozmawia.
Wnet matka nadesza, i przyniosa
flaszeczk Ikarstwa. To lkarstwo, mój synu!
ma
lkarz ci przysya od kaszlu. Nalaa troch
Ikarstwa na
i daa je Karolkowi. Lekarstwo byo gorzkie. Karol, skosztowawszy je,
Lecz matka spojrzaa
nie chcia go zay.
posuszny
surowo na niego, i rzeka:
synu! Natychmiast zay Karolek lekarstwa,
by grzeczny jak przedtm. Wkrótce te
i
pozby si kaszlu.
Karol by posuszny ojcu i matce; bdcie i wy takimi.
yk,
Bd
Posuszne
To skarb
dziatki,
dla matki.
101.
Ptaszek i chopczyk.
Chopczyk. Jak ty licznie piewasz ptaszku ?
Ja to sam uwaam.
kochanku! wisz dla czego?
bo cigle powtarzam;
Ptaszek.
A
—
:
73
Gdyby
naladowa,
byaby pochwaa:
ty mnie
Bo ochota
wytrwao
i
to nie jest rzecz
maa.
102.
Dar
szczery.
Mama picioletniego Zygmusia bya chora,
z domu nie moga; zawoaa wic
raniuteko swego synka, tak mu powiedziaa
wychodzi
i
Zygmusiu
!
we
ten koszyk jabek,
go babuni, bo dzi
id
i
ofia-
s
jj imieniny, a to
jabko zidz na niadanie. To mówic, daa
mu liczne, czerwone jabko. Zygtnu pocaruj
owa matk w rk,
woy
wz
koszyk,
jabko do kieszeni i ze starym lokajem poszed
Babuniu
do babuni.
babuniu
woa
winszuj ci imienin
wchodzc
i
podajc
jój koszyk owoców powiedzia: To od mamy,
- a wyjmujc za z niemiaoci swoje
jabko z kieszeni, doda: A to od Zygmusia!
—
:
!
!
—
•
!
103.
Zagadki.
mam skórzane pokrycie,
Bawi si ze mn lubicie
Cho bez nóg, wysoko skacz,
Ja
;
Cho
si rozbij,
nie
pacz.
Cztery mam drewniane nogi,
Cztery mam po bokach rogi,
Przy mnie zawsze prosto siadasz,
Wieczerzasz, obiadasz, niadasz,
I przy mnie ucz}t sz si nieraz:
Co
ja jestem, zgadnij teraz!
—
;
74
cay
Przez dzie
Le
w
nie nie robi,
kciku, dnia unikam
Ale zato w nocnej dobie
Iskry z ogniem wraz poykam.
104.
Bd grzeczny.
Pewien podróny szed przez wie. Kilku
stao na drodze. Gdy obcy
czowiek si zblia, ustpowali to w prawo,
to w lewo, pozdejmowali czapeczki, i woali
chopczyków
Dobry wieczór Podróny pozdronawzajem. Idzie potm dalj
lecz
wnet si obraca, i pyta: Którdy droga do
miasta? Chopcy zawoali: Tdy na prawo.
Jeden z chopczyków poszed nawet z po
do pagórka, zkd mu drog wskadronym
za dokadnie.
Byy to grzeczne chopczyki. Grzeczne
uprzejmie:
wi
!
ich
,
a
dzieci
kady
kocha.
Pamitaj
I dia
o
uprzejmoci
swojich
i
dla sroci.
105.
Wzajemna przysuga.
Nioso raz dzióci wody dzbanuszek.
Spotka je w drodze siwy staruszek, i rzek
do niego z uprzejm mink: Pozwól si na-
pi
dziecinko Dziecina spiesznie uchyla dzbastaruszka.
nuszka, i napojia
!
wod
Raz koo
z
sadu,
sza
owocem drzewo si
ta dziecina, patrzy, ..
zgina.
Jakeby rada
—A
zje kilka gruszek!
staruszek,
dziecink
ow
tu wychodzi siwy
dobr poznaje, i
najpikniejszych gruszeczek
daje.
—
!
75
106.
Bd
dobroczynny.
Gdy Wojtu powróci z pola, daa mu
biaa
matka podwieczorek. Byato pikna
,
bueczka. Wojtu wyszed na podwórze i
zajada smacznie, bo by bardzo godny. Wtóm
ujrza przed sob chopczyka biednego ssiada.
Ten chopczyk mile poglad na buk, west-
chn
mówi:
Ach, moja chora siostrunia tak
bueczki, a ja nie mam
za co jj kupi takowój
al si zrobio Wojtusiowi. Patrza to
na bueczk, to na biednego chopczyka. Nareszcie rozama buk, i nawet wikszy kai
czsto
ju pragna
waek da chopcu. Zaniee, mówi, prdko
buk
twej siostrze
pozdrów
i
j
t
serdecznie
odemnie.
107.
Bd
wdziczny.
mia ojca bidnego, który nie
nic zarobi. Poszed wic do jednego
z gospodarzy, i prosi, aby go przyj na
Marcinek
móg ju
sub.
Dobrze, rzek
na
ów
gospodarz, przyjm ci
a gdy bdziesz
sub. Dam ci codzie je,
pilny, dostaniesz za lato dwanacie zotych.
pilny, odrzek Marcinek; lecz
O!
bd
m
prosz was, mój gospodarzu! bycie mi
pac co tydzie dawali. Mam ja bidnego
ojca, który nie moe ju zarabia.
Jemuto
chciabym dawa to, cq zasu.
Ta
dzicicia podobaa si bardzo
gospodarzowi. Przysta na to, a nawet po-
mio
;
!
76
wikszy mu pac. Wdziczny Marcinek niecay zarobek pióniny, lecz take chlb
tylko
maso, które swój
ojcu donosi.
i
Marcinek
gbie ujmowa,
co
sobot
by dobrym, wdzicznym synem.
108.
Przebaczaj urazy.
wióa
Anulka,
jak kwiatek, jak anio
ród ziemskich dziatek, syszaa czsto od
mamy: e wtenczas blinich kochamy, gdy
im
z serca przebaczamy.
Wierna
zasadzie, na strony urazy kadzie.
tj wite]
Gdy si braciszek rozgniewa, Anulka luba,
cierpliwa, grzeczna, agodna,
chmurk, z oczka, z czoa.
On dobro
wesoa, spdza
ledwie pojmuje, Anulki raczki
cauje.
Mamie
Tak
ten widok
sodkie
czucia nieci.
w cam
yciu postpujcie dzieci
Uchybienie bliniego niech serce tumaczy
gdy drugim przebaczycie,i wam Bóg przebaczy.
—
rzecze,
109.
Bdi ochdoiny.
mia ubogich rodziców,
Piotru
a by
bardzo porzdny. Twarz, rce, wosy i suknie
byy zawsze czyste u niego. Pamita dobrze
Piotru o tóm przysowiu „Cho ubogo, ale
chdogo."
Kady tó chwali Piotrusia.
Krzysia przeciwnie, cho córeczka za-
—
monych
:
-
rodziców, nie
bya
porzdna.
Jj
twarz brudne, wosy rozczuchrane,
suknia poplamiona. Wszyscy od Krzysi stro-
rce
i
77
bo
nili,
bya
niechlujna.
zdrowiu szkodzi.
—
— Niechlujstwo nawet
Czysto, prawdziwa ozdoba,
Nikt
si brudny
nie podoba.
110.
Czemu
Czysty kotek.
si tak czsto myjesz?
—
zapytano
Bo czysto, odpowiedzia je stt o pikna cnota.
Jako doprawdy kocina, my si prawie co godzina.
Chtnie mu do pokoju wchodzi pozwalano, powszechnie go kochano doznawa wszelkich pieszczotek.
A czemu?
Bo czysty by kotek.
kota.
—
—
;
111.
Suchaj
starszych.
Raz na wiosn bawili si chopczyki na
e a
pot la si
dworze. Tak wiele biegali,
im z czoa. Pobiegli do róda, aby napi si
wody. Kobióta jaka, co bya wanie przy
ródle, upominaa ich, by wody nie pili
bo
nage ochodzenie zaszkodzi moe.
Nie
;
usucha
zdj
Stefcio.
jeszcze
dzi.
Nie
w
Napi si zimnj wody, i
aby si lepi] ocho-
sukienk
,
dugo potm dosta
bólu
gowy
i
Choroba si powikszaa,
a w kilka miesicy umar Stefcio na suchoty.
Inni chopczyki posuchali kobity i nie
popadli w chorob.
kucia
piersiach.
Posuchaj starszych przestrogi,
A
nie zejdziesz z dobrej drogi.
112.
Dzici:
Nauczyciel, dzieci i
Hej. pani ksiko
!
Uycz mi
Bo mówi
ksika.
prosz Jjmoci,
swojj mdroci,
nauczyciele,
Ze umisz wiele:
:
!
78
Tu dzici ksik przykada
I
sucha
do ucha,
.
Nic nie mówi
dzikuj za pani
ksieczk,
A
na
.
.
.
poucz
nauczyciel:
to
si
chwileczk,
.
Popracuj sam kochanku
!
ksika
ci
pomoe,
Bo
sobie przypomnisz
moe
Pieczone gobki
Nie ida same do gbki
113.
Mów prawd.
Ole bawi si przy
padkiem szyb.
by w
izbie.
oknie, i stuk przyNikt tego nie widzia, bo sam
Grdy ojciec do domu powróci,
spostrzeg stuczon szyb. Któto stuk szyb ?
zapyta surowo ojciec. Chocia Ole obawia
si kary, nie chcia jednak si zapira ani
,
te kama. Ole brzydzi si kamstwem, i
zawsze prawd mówi. Przyzna si zaraz do
—
Ojciec
winy, a to mu na dobre wyszo.
Olesiowi kar darowa, bo wyzna prawd.
Mio
114.
braterska.
Tadzio i Miecio bardzo si kochaj. Bawi si zawsze razem i nigdy si nie sprzeczaj.
Co jeden chce, drugi na to przystaje. Jeeli
Tadzio dostanie ciasteczek albo owoców, dzieli
si zaraz z Miciem. To samo czyni Miecio.
Jeden drugiemu w robocie dopomaga. Jeeli
rodzice Tadziowi co robi ka, nie mówi on
nigdy, niechaj to Miecio zrobi. Sam robi natychmiast i rad jest, gdy moe wyrczy brata.
Podobnie postpuje
i
Miecio.
>
79
Jakto piknie^ jeli bracia
i kochaj si wzajemnie.
s
z
sob w
zgodzie
Dzieci dobre, nieba kwiatki,
ojca, szczcie matki.
Rado
115.
bd akotliwy!
Nie
Rózia postrzega na piecu
na stoek,
zdao si
i
talerz.
Wylaza
e na talrzu cukier
jj,
posypany. Ju chciaa skosztowa, lecz przyszo
akomatka zakazaa jj
j] na myl,
tliw. Nie tkna si talrza, czem prdzej odstawia stoek i posza znowu do swj roboty.
Nadesza matka, a ciekawa Rózia si pyta
Co tam mamo na piecu ? To trucizna na myszy,
odpowiedziaa matka. Ojciec postawi umylnie
ten talerz tak wysoko, aby tego nie ruszaa;
e
by
—
:
—
gdyby
co z tego zjada, toby umara.
Przestraszya si Rózia, i sama si przyznaa,
co zrobi chiaa.
bo
—
Cóby
si stao
Rózia
z
gdyby bya
akotliw ?
116.
Badz mierny!
Kazio
by
godny,
i
jad u stou bardzo
smacznie. Potrawy byy wyborne i rad
zje jak najwicej. Ale przypomnia sobie,
niemierno zdrowiu
je, i dobrze zrobi.
wstrzemiliwa.
wicej.
szkodzi.
Wandzia
Przesta
nie
bya
by
e
wic
tak
Cho bya ju syta, jada jeszcze
To Wandzi bardzo
szkodzio. Choro-
waa czsto, wygldaa zawsze blado i cirpiaa
ból gowy
odka. — Kazio przeciwnie
i
zawsze
by
zdrów
i
wesó.
60
Któ wam
si
lepiej
podoba, czy mierny
Kazio, czy Wandzia niemi erna.
117.
Myszka przemdrzaa.
Wysza myszka z jamki i zobaczya apk
na myszy. „Aha!" zawoaa, „otó i apka na
myszy. Jacy to ludzie mdrzy! Ustawiaj na
cik
ceg, a do jednego
drewienka przyczepiaj kawaek soninki, i to
na myszy. Kaniam unienie
nazywaj
my myszki troch mdrsze.
Szczcie,
jakbym tylko
Oho dobrze ja wiem,
trzech drewienkach
apk
e
!
e
!
ugryza soninki, klap! eegaby spada i ju
po myszce. Ale my si znamy na takich figlach.
Jednak pomylaa sobie myszka, e sonink
powcha mona. Od samego powchania
apka przecie nie spadnie. Ah! bardzo ja lu-
bi
wcha
ju
po myszce!
sonink! Powcham troszk!"
Zblia si wic myszka do apki, a wta kap
chajc sonink apk ruszya,
—
!
i
118.
Nie wdawaj si ze zymi.
Sta
bardzo
mia
wa nad tern, aeby
zmi dziemi. Lecz
e
dobrego
Sta
nie
ojca.
Ten
czuze
wdawa si
si zdawao,
pozosta dobrym,
Stasiowi
mona pomidzy zymi
aby tylko nie naladowa ich zych przykadów.
Raz matka przyniosa peny koszyk jabek, które ju kilka dni stay w spiarni.
Z podziwieniem pokazywaa, jak jedno zgnie
jabko psuo
inne.
::
81
Ojciec przywoa Stasia, i rzek do niego
Patrz, Stasiu jak jedno zgnie jabko wiele
Otó podobnie
innych zdrowych zepsuo.
dobre dzieci od zego zepsu si moe.
Pamitaje sobie to przysowie:
Z jakim si wdajesz, takim zostajesz.
—
119.
Naladuj pszczóki pracowite!
Byato raz pszczóka maa, co miodek
kwiatków zbióraa. Od kwiateczka do kwiateczka lataa sobie pszczóeczka. Nigdy próno
nie wrócia, duo miodku nanosia.
Przysza
jesie, zima chodna, pszczóeczka byaby
godna; lecz e w lecie pracowaa, w zimie
si godu nie baa.
Pracujcie wic, i wy dziatki, póki pora,
póki kwiatki, a na staro mió bdziecie zaz
—
pasy, zebrane
w
lecie.
120.
Muchy
Mody
jeden
i
pajki.
ksi
mawia
czsto: „Na
Pan Bóg stworzy muchy pajki. Te
owady na nic si nie zdadz czowiekowi
co to
i
Gdybym
ziemi.
tylko
móg, wytpibym
je
na
4 '
Pewnego razu w czasie wojny, ksi
musia ucieka przed nieprzyjacielem. Znuony
pooy si w lesie pod drzewem i zasn.
Wtm nagle mucha przebudzia ksicia ukuciem bolesnem.
si,
i
—
Zniecierpliwiony
zrywa
wanie, gdy zorzeczy myli muchom,
Elementarz.
6
82
w oddaleniu onierzy nieprzyjaktórzy si prawdopobnie za nim
w pogo udali. Widzc
niebezpieczestwo skry si w lesie do jaskini. Przez noc
zasnu pajk wejcie do jaskini. Rano dwaj
onierze, którzy szukali ksicia, nadeszli w to
postrzega
cielskich,
ksi
ksi
sysza ich rozmawiajcych.
miejsce, a
„Kto wi, rzek jeden czy si tu nie ukry."
„tu on
„Nie !" odpowiedzia drugi
nie
moe, bo wchodzc do jaskini byby pajczyn
:
by
;
porozdziera."
Gdy oniórze odeszli, ksi wzruszony
zawoa, wzniósszy rce do nieba: ,,0 Boe!
raczy zesa wczoraj
dzikuj Ci gorco,
much a dzi pajka, co mi ycie uratoway.
e
Boe!
wszystko, co stworzye, wszystko
dziom przyda si moe."
lu-
121.
Skutki lekkomylnoci.
Walu
lubia rzuca kamieniami.
Ju
nie
stuk szybk, i nieraz by za to karany.
Raz rzuca za wróblami, co na ulicy ziarnka
zbiray. Nie uwaa, e niedaleko stao dzi-
jedne
Gdy rzuci za
wybi mu oko.
ci.
i
wróblem, trafi to dzici,
122.
Ukarana kradzie.
si chopczyk na drzewo co nad
potem roso, bo cudzych akomcowi gruszek
si zachciao. Ale na takich sprawkach kady
zle wychodzi cudza wasno jest wit, nie
godzi si jj tyka. I nasz chopczyk to popotuk si,
zna, ale ju po szodzie Spad
i nie dosta gruszek.
Pi
,
;
—
!
83
123.
Ostronie
z
ogniem!
Anto bawi si ogniem w kuchni, gdy
matka wieczerz przyrzdzaa. Bra trzaseczki,
zapala je, i naokoo obraca nimi. Matka go
przestrzegaa, aby gdzie iskra nie pada i
czego nie zapalia. Anto zrazu usucha. Zaledwie matka wysza na chwil z kuchni,
Anto rozpocz znowu swoje zabawk. Nie
postrzeg,
iskra pada midzy drobne trzaseczki, pod któremi bya soma.
Dano wie-
e
czerze,
wszyszy spa poszli. Z ukrytrzaseczkami iskry wszcz si o
ogie tak wielki,
cay dom stan
po
której
midzy
tej
pónocy
w
—
e
Ledwie ywi uciekli ojciec,
matka i Anto. Wszystko si spalio Nie byo
ju gdzie mieszka, nie byo w czem chopomieniach.
!
dzi, nie
by
byo
co
je
Tego wielkiego nieszczcia przyczyna
nieostrony Anto.
124.
Tome
k.
Tomek byto chopczyk
mia
wiejski,
ubogich rodziców, nie umia czyta ani pisa, ale Tomek mia serce poczciwe, sucha
chtnie, kiedy o czem dobrom mówiono, a
unika towarzystwa zepsutych.
Ojciec i matka mówili mu nieraz
rolinka opuszczona, to sirotka. Jako nie:
raz
podwign upadajc
tm
wanie
rolink. Raz
by
zajty, kiedy do niego dzieci
paskie przybiegy. Co robisz, Tomku ? zapytay Co robi? ratuj bidn rolink sto:
84
czon, i spodziewam si, e podwignita
znowu bdzie zielona, liczna. Roztrzepane
ale przydzieci nic na to nie powiedziay
biegszy do domu, mówiy o Tomku, czem
si zajmowa.
;
Ojciec tych dzieci wzi wic Tomka do
dworu, przeznaczy do ogrodu, i rzek dobry
to bdzie ogrodnik, kiedy tak kocha rolinki.
Tomek wyszed na
I tak si stao
doskonaego ogrodnika, zamonego i szczliwego czowieka. A co mu drog utorowao
Oto dzwignienie rolinki.
do szczcia
:
:
!
125.
Dobra Marynia.
W
y
jednej wsi
poczciwy i pobony
koodziej, którego wszyscy ssiedzi szanowali
Raz w polu chcc si schroni
i kochali.
przed ulów, stan pod starym dbem. Wtóm
nagle zagrzmiao; piorun w drzewo uderzy
Jego ona i
i zabi poczciwego koodzieja.
córka Marynia po stracie ojca, nie mogy si
on ich ywi,
utuli od rzewnego paczu,
—
okrywa, on ich tak kocha!
A teraz obie zostay same,
biódna
matka musi ciko na ehlób pracowa!
Biódna wdowa zachorowaa ze zgryDobra Marynia pielgnowaa matk i
zoty.
wtedy tylko odchodzia od niój kiedy ludzi
listociwych baga musiaa o kawaek chleba
dla schorzaj matki, eby obiedwie z godu
nie pomary. Nieraz pobona dziecina, klczc
przy óku matki, modlia si z ezk w oku:
„Boe! dopomó nam, ebymy nad sob nie
•
,
—
85
pakay !"
I
zy
rzsiste
wydobyy si
z
oczu
pobonej dziewczyny.
„Kochane dziócie!" zawoaa matka, ja
przy tobie my tylko dwie na
mnie
take nie opucisz. Nieprawda?
ty
zawsze
wiecio
bd
—
Gdyby
;
nie ty
ya?
— dobre
dzióci,
ty nie wstydzisz
moebym ju
si dla matki
prosi o jamun. Dobre, wdziczne dzieci!
Bóg ci nagrodzi. Matko ty dla mnie winie
!
zrobia dobrego, jak tobie wywdziczy
si mog najmniejsza usuga, jak dla ciebie wypeniam, sprawia mi rado!
Bóg w niebie usysza modlitw Maryni,
cój
;
i
wysucha.
Matka wkrótce przysza do zdrowia.
Potom matka jeszcze serdecznij Maryni
kochaa, nieli przedtem, bo Marynia
dobra,
pilna,
wdziczna
i
pobona
bya
córka.
Maryni stokro drosz staa si matka, któr
obdarzy.
Pan Bóg na nowo
Kiedy si dowiedziano, jak dobr córka
bya Marynia, wszyscy ludzie kochali Maryni,
j
a rozmajite dary
sama
z
matk
zewszd przybyway. Przytm
pracowaa.
Nigdy im chleba
nie zabrako.
Tak
yy dugo szczliwie razem.
Matka
z czasem umara, a Marynia zostaa sirot.
Ale pocziwi ludzie przyjli do siebie dobr
Maryni za swoje córk, a umirajc zostawili
jj po sobie cay majtek.
126.
Dobre dzieci.
Bogumi i Franusia zawsze si<J starali,
aby swojim rodzicom rado sprawi. Jednego
86
pomagajc im w ogrodzie przy pracy,
mówi: „W tm miejscu
chciabym zasadzi jeszcze jedno drzewko.
dnia,
syszeli, jak ojciec
Musz si
o nie wystara."
Wanie nastpoway imieniny oj ca.
Bogu-
mi Franusia, co tak ojca kochali, potajemjabonk. We wilij
nie zakupili
imienin ojca wkradli si do ogrodu, eby
drzewko zasadzi na miejscu, jakie sobie oji
pikn mod
upodoba.
ciec
„Jake si
ucieszy nasz kochany
kiedy przechodzc si
miejscu
zobaczy w
tm
ojciec,
rana po ogrodzie,
z
t pikn mod
ja-
bonk/*
Tak rozmawiajc, Franusia przytrzymywaa bratu drzewko, a Bogumi wykopywa
rydlem doek w ziemi na jabonk. W tm
niespodzianie co mu zachrzcio pod rydlem.
Bogumi rozbi garnek, napeniony monet
zot
i
srbrn.
Skarb !"
„Skarb
zawoay ucieszone
dzieci i zasadziwszy drzewko pobiegy do
!
by im
wiadomo, rzek
rodziców,
doni
o odkryciu.
Na
t
„Bóg to, kochane
dzieci, nagradza wasze przywizanie ku rodzicom, chocia nie zawsze w taki nadzwyojciec:
czajny sposób. Zachowajcie cigle dobre serca,
a Bóg was jeszcze lepszym skarbem obdarzy,
nieli zoto i srbro.
127.
Grzyby.
Bidna Jakubowa posaa córeczk Kasi
Kasia przyniosa
koszyk grzybów.
do lasu na grzyby;
wieczorem
peny
nad
87
„Patrzcie matulu!" rzeka dziewczynka,
patrzcie jakich piknych grzybów nazbieraam. Niektóre takie liczne, czerwone, zote,
czarno nakrapiane: a na niektórych takie
centki, gdyby pereki! Widziaam ja tam i
ale
ciemne, i dlatego
inne grzyby,
ich niezbióraam, bo mi si wydaway nie„Nierozsdna dziewdobre bo jedzenia.
czyno!" odpowiedziaa matka. „Czy ty wiósz,
te czerwone i jaskrawe grzyby, co pereki
byy
—
e
s to bedki, od których kady
umrz musi, ktoby je poy. Przeciwnie
huby ciemne s to prawdziwe grzyby, które
miao je mona."
maj
na
sobie,
128.
Chata na ustroniu.
Ole wyszed z ojcem na przechadzk,
pocztku bit drog, wysadzon równo drzewami, po boku leay kupy poupanych kamieni porzdnie uoone, a midzy
Szli z
kup
a
kup
sta
duy kamie
z liczb, mie-
rzcy drog,
dal^j stay supy z napisami.
Wszystko to chopczyn zajmowao, o wszystko si pyta
dla czego ?
Potom udali
si wziutk ciók na lewo, co si krcia jak wstka. To schylali gow pod
—
:
gaziami drzewka,
to przeskakiwali przez
rowek, to si drapali na wzgórek, i znowu
z niego schodzili, to po kamykach przechodzili przez strumyk i doszli do nizkiój chatki.
Tu
zastali
matk
z
czworgiem
dzieci:
trzech
chopczyków i jedne dziewczynk. Matka
przda, dziwczjoika szya, a chopczyki patyczki strugali.
88
„Widzisz synu!" rzek
prónuj cho mae, zawczasu przyzwyczajaj si
ojciec,
nie
do pracy. Dzieci byy ubogo odziane, ale
czysto pomyte, woski licznie uczesane paznokcie obcite. „Widzisz Olesiu!" rzek znowu
ojciec, czy uwaasz jak schludnie okoo dzieci.
O co si tych dziatek ojciec zapyta, na
wszystko mu grzecznie odpowiedziay.
,
—
'
129.
wity
Mikoaj.
Ju
y
bardzo dawno temu, jak
na wieMikoaj, ów wielki wity,, który
wam, dziatki kochane, dobrze jest znany,
bocie w dzie wita Jego niejeden odebray
podarunek. Ciekawie zagldaycie pod powam przyniós wity Mikoaj.
duszk, co
Trafio si rónie. Pobone, pilne i grzeczne
cie
wity
t
—
dostaway róne pikne rzeczy,
a co
si dostao niedobrym i niegrzecznym dzieciom same odgadniecie. A któto wam spra-
dzieci
wia tak niespodzian rado, albo czasem i
Oto
smutek, jeeli na to zasugujecie?
wasi rodzice kochani, naladujc witego
Mikoaja.
Posuchajcie, dziatki! opowim wam nieco
o witym Mikoaju.
—
Ju w
upodoba
dziecistwie
Bóg witego Mikoaja
i
Sucha
udziela
sobie
mu
Pan
szcze-
kocha on rodziców i stara si sprawi im rado dobrom
swm zachowaniem. Oddany do szkoy pilnie
si uczy i suy za wzór swojim wspóuczgólniój Swój aski.
niom. Lecz najmilsz
i
szko jego by koció?
89
nabywa
najzbawienniejszychnauk Jewity Mikoaj zosta potm
ksidzem, nareszcie biskupem. Grodno ta nie
uczynia go dumnym zawsze on wszystkich
Wspióra
ludzi kocha jak braci swój ich.
ubogich, ratowa nieszczliwych, odwiedza
kademu czyni, ile móg dobrego.
chorych
Szczególniej wyszukiwa ubogich i nieszczliwych, i ostatkiem dzieli si z nimi. Nie
bo tu
zusa Chrystusa.
;
—
w
tóm pochway ludzkiój, lecz czyni
jednemu ubogiemu rzuci
okienkiem pienidze, i czóm prdzój uchodzi,
aby go niepostrzeono. Cay swój majtek
rozda midzy ubogich.
szuka
to
w
cichoci. Nie
130.
Bóg
nie
Co
Przysowia.
opuci, kto si na spuci.
nie mio, tego drugiemu nie czy.
tobie
Dla przyjaciela nowego, nie opuszczaj starego*
Godnemu chleb na myli.
Jestto
cnota
nad cnotami, trzyma jzyk za
zbami.
Kto cnotliwy, ten szczliwy.
Kto rano wstaje, temu Pan Bóg
Mdry gupiemu
daje.
ustpi.
Kraków zbudowano.
Ogldaj si na tylne koa.
Pozna z mowy, jakiej kto gowy.
Z miechu czstego, pozna gupiego.
Nie od razu
131.
Kalendarzyk dla
Tydzie
ma
dzieci.
s
Niedziela*
siedm dni. Te
Wtorek, roda, Czwartek, Pitek,
Sobota. — Niedziela jest dniem witym; nastpujcych dni sze zowiemy dniami powszedniemu
Poniedziaek,
t
:
:
!
90
Cztery tygodnie zowiemy miesicem, trzy miesice zowiemy kwartaem, a dwanacie miesicyrokiem.
Te miesice tak po
nazywaj
nastpuj,
sobie
i
si
tak
:
Stycze, Luty, Marzec, Kwiecie, Maj, CzerWrzesie, Padziernik, Listopad, Grudzie.
Eok dzieli si take na cztery pory. Te
Wiosna jest w Marwiosna, lato, jesie i zimaato jest w Czerwcu, Lipcu
cu, Kwietniu i Maju
Wrzeniu, Padzierniku
i Sierpniu; jesie jest we
a zima w Grudniu, Styczniu i Lui Listopadzie
wiec, Lipiec, Sierpie,
s
—
;
—
tym-
kanoc
;
wita
Zielone
i
roczne
s: Boe
Narodzenie, Wiel-
witki.
Szanuj czasu, drogie dzieci
Bo z czasu skada sie ycie.
132.
W
Wiosna
i
o s
n
a.
najpikniejsz
jest
por
Soce
najwicej kwiatów.
duej
zielone
i
i
cieplej,
bawi si
a dzieci
wracaj
ptaszki
wieci
Na
roku.
wiosn wszystko wesoe, pikne, wiee,
ochoczo na dworze. Wesoe
krajów, zakadaj znowu
piewaj przyjemnie w ogrodach
z dalekich
swe gniazdeczka i
Wtedyto
lasach.
i
aby egocz w
bagnach
i
pracowite pszczóki zbieraj miód i wosk
z kwiatów ; a wieniak ze witem ju spieszy do
robót polnych.
Na pocztku wiosny przypada Wielkanoc. Wielki Pitek jest dniem mierci Pana Jezusa, a Nie-
stawach
dziela
I
;
nastpujca dniem Zwartwychwstania
my
Jego.
zmartwychwstaniemy.
y
Po zmartwychwstaniu
Pan Jezus jeszcze
dni czterdzieci na ziemi poród uczniów swojich,
ich przytomnoci wstpi na niebiosa,
potem
w
91
gdzie siedzi na prawicy Boga Ojca. Dziesitego
dnia
zesa im Ducha witego, Pocieszyciela
obiecanego. Na
pamitk obchodzimy uroczysto
Wniebowstpienia Pana Jezusa, a Zielone witki
t
przypominaj nam zesanie Ducha witego.
Na
Zielone witki zdobimy nasze mieszkania majem
zielonym.
przypadaj na kocu
Oba te
wiosny* Wtenczas wszystko ju w najpikniejszym
stoji kwiecie.
Zboe znacznie uroso, i w kosy
sypa sie zaczyna.
—
wita
133.
Lato.
W
wionie nastpuje lato.
lecie upay
bardzo dugie kwiatów nie tyle, lecz
owoców wicej. Zboe i owoce dojrzewaj, a wszelkie
stworzenie cieszy si darami, któremi Bóg ziemi
nawiedzi.
Niekiedy jednak zdarzaj si byskawice
i pioruny
przy mocnych ulewach. Czasem take
grad pada, i wielkie zrzdza szkody na polu. Lecz
i nawanice nie
bez poytku
one bowiem czyszcz powietrze, i uyniaj ziemi. Latem chtnie
si ludzie w góry puszczaj, z nich widz pikne,
rozlege pola i lasy, wsie i miasta. Uraczaj si
piknoci przyrody, i dzikuj Panu Bogu za tak
Po
wielkie, dni
—
s
pikn
ziemi,
;
któr
nowym
corocznie
przyodziewa
strojem.
134.
Jesie.
Ojciec
Franus.
nastaa
w
nie
;
lecz
i
Franus.
Kochany Ojcze
mówisz, e jesie
dlaczegó jeszcze tak ciepo jak
!
,
lecie ?
Ojciec. To prawda, moje dzieci.
poznasz, jak mdrze kochany
ztd
ten wiat,
e
Lecz
wa-
Bóg urzdzi
zimno nie nastpuje zaraz po
cieple*
;
92
Franus.
Jak
rozumiesz, Ojcze ?
sobie dzie gorcy. Jake
byoby nam przykro, gdyby po takim dniu naraz
zimno nam dokuczyo? Dla tegoto kochany Bóg
midzy latem i zim umieci jesie, a midzy
zim i latem wiosn.
Franus. Rozumiem ju Ojcze. Wszake i ja,
Ojciec.
to
Wyobra
bdc
dzi may, nie mog by jutro ju duy.
Jesie jednak pozna mona po pewnych znakach. Dnia ubywa, a nocy przybywa
powietrze coraz wicej chodnieje*
Franus. Tak jest
Ojcze.
jesieni zboe
Ojciec.
W
,
do stodó ju zwiezione, a rolnik na
nowo orze i zasiewa swe pole.
licie
Ojciec. Gdy wszelkie owoce zebrane
dojrzao
i
,
ókniej
zwolna opadaj.
Franus. Nieprawda, kochany Ojcze,
i
skowronki, jaskóki,
odlatuj do obcych krajów,
do nas powracaj ?
sieni
si ju
e Tak
Ojciec.
bardzo,
jest,
i
inne
i
e
ptaki
e w
je-
przelotne
na wiosn znowu
kochany Franusiu. Ciesz si
nauczy.
tyle
135.
Z
i
m
a.
nastpuje zima. Wtenczas wszystko
Drzewa z licia obnaone, i nie
ma ju kwiatów piknych, i zielonej trawy. Nie
wida tjiko niegi i lody. Wiatry ostre wiej, a
chmury gste zakrywaj soce. Zimno coraz bardziej dokucza. Kady przywdziewa ciep sukni
lub futro, i szuka schronienia w ogrzanej izbie od
krótkie, a nocy
ostrych wiatrów i mrozu. Dnie
bardzo dugie Ju wczenie z wieczora zapalaj
nie
Ptaszki przelotne daleko od nas
wiece.
sycha ju ich wesoego pienia. Wszystko zda si
spoczywa i smutn przybrao posta.
Jednake, dziatki kochane. Ojciec niebieski nie
Po
puste
i
jesieni
martwe.
s
;
93
i w tej
przykrej porze swej dobroczynnej rki. Zaopatrzeni w zapasy jesienne
niairfy wszystko, czego nam potrzeba i dla nas
samych, i dla naszych zwierzt domowych. Lecz i
o innych zwierztach nie zapomina dobrotliwy Bóg.
Kade zwierz znajduje potrzebn sobie
a gciejsze pierze, i gciejsza sierc chroni je od
mrozu. Na lichej poprzestajc strawie, kontentuj
si mchem, korzonkami, i ronem ziarnem. Niektóre
zbieraj zapasy na zim, jak mrówki, pszczoy,
wiewiórki i inne. Mniejsze zwierzta
wikszym
za poywienie. Inne obumieraj na zim, i dopiero
z wiosn ze snu si budz.
Wszystko to Bóg
miosierny tak mdrze urzdzi.
zimie przypada Boe Narodzenie. To wito
przypomina nam nieskoczon dobro Boga, który
Syna Swego jednorodzonego zesa na ten wiat
dla naszego zbawienia. Dlategoto wtenczas wszyscy
si radujemy i piewamy wesoe kolendy.
Anio pasterzom mówi:
Chrysuus sie nam narodzi,
©dwróci od nas
ywno,
su
—
W
W
Betlejem, nie bardzo
podem
miecie,
Narodzi si w ubóstwie
Pan wszego stworzenia.
Chcc si
tego dowiedzie
Poselstwa wesoego,
Bieeli do Betlejem skwapliwie,
I naleli dzieci w obie,
Maryje z Józefem.
136.
Dziadek
Dziadeczku
przypatrzcie
i
dzieci.
dziadeczku
!
si troch
!
usidcie na awce,
dziecinnej zabawce.
Dziadek.
Pikna
wite
dzie
to
wielki
zabawka, Bóg dziateczki z wami,
O dzisiaj
czcijcie piosenkami
imi
Jego
!
Pan si wiata
!
rodzi,
w
postaci
!;
94
czowieka Bóg z nieba przychodzi. Czycie te,
kochane dziateczki, syszay: Pan Jezus w stajence
urodzi si maej, i w óbku ubogim, zamiast koebeczki, i nie na pierzynce,
na sianku, dziateczki
—
Dzieci.
a
Piknie mówisz, dziadku,
powiedzie nam, powiedz, jak
cie
sucha mio
to dalej
byo?
Dziadek.
Bya
ciemna, wszyscy dobrze spali,
tylko pastuszkowie, przy trzodzie czuwali, pastusz-.
kowie dobrzy, pastuszkowie mili,
a do nich
noc
to
—
z
nowin Anieli przybyli. wiato zajaniao,
si
pasterze
przed Anioami na kolana klkli. „Nie
Chrystus
rzecze Anioek gwiadzisty
si narodzi z dziewicy przeczystej w Betlejem
stajence, w skromnym óbku ley
dalej pastuszkowie
kto pierwej, dobiey."
Najprzód si,
dziateczki Bóg biednym objawi, najpierwej uciech
ubouchnym sprawi. Widzicie dziateczki Bóg uczy
przykadem: nie gardcie sierot i zgrzybiaym dziadem; sierot otulcie, pocieszcie staruszka, bo wam
•
na to Pan Bóg da dobre serduszka.
zlkli,
bójcie si
i
—
—
,.
—
;
!
!
!
Dzieci.
Oj! dobrze, dziadeczku!
bdziem pamitali.
Dziadek.
Niech kady jak moe, Pana Boga
chwali.
137.
Wiadomoci
z historyji biblijnej.
Bóg stworzy wiat w szeciu dniach, a siódmego odpocz po pracy, na pamitk czego my
obchodzimy niedziele. Pierwsi ludzie nazywali si
ale gdy zjedli
Adam i Ewa mieszkali w raju
owoc zakazany, do czego namówi ich zy duch,
;
;
—
;
95
w wa,
przemieniony
Synami
ztamtd wydaleni.
zostali
Kain i Abel
Kain zabi Abla
przez zawi, potem drczony sumieniem
si po wiecie. Po mierci Abla mia jeszcze Adam
syna Seta. Gdy ju wicej ludzi byo na wiecie,
Bóg zesa potop, w którym
tak si zepsuli,
wszyscy wj^ginli. Ocalony zosta tylko Noe i jego
rodzina, którzy z rozkazu Boga cay czas potopu
ich
byli
;
bka
e
w duym okrcie, gdzie byy take
nimi wszystkie zwierzta po jednej parze. Synowie
Noego: Sem, Cham i Jafet z rodzinami swemi
rozeszli si w róne strony wiata ; na pamitk
Babel, która miaa
za chcieli zbudowa
nieba dotykaa. Lecz Bóg
tak wysok, eby
zniweczy ich zamysy, i tak im pomiesza jzyki,
nie
mogc si zrozumie, porzucili swoje
dzieo.
przesiedzieli
z
wie
by
a
e
Wkrótce ludzie przeszli do dawnego bawochwalstwa, oprócz Abrahama, którego Bóg powoa
do ziemi Kananejskiej.
Chcc dowiadczy
posuszestwa, kaza mu Bóg zabi na ofiar jedynego syna Izaaka
ale gdy Abraham ju podnosi
nó na swoje dziecko, wstrzyma go Anio z rozkazu
Pana.
—
;
mia dwóch synów
Ezawa i Jakuba
synów, od których
powstao dwanacie pokole ydowskich. Najbardziej
Izaak
ten
by
kocha
w
ojcem
Józefa,
:
dwunastu
którego zazdroni bracia
sprzedali
niewol do Egiptu. Tu Józef za swoj
w tómaczeniu snów króla Faraona do
wysokich doszed urzdów. Gdy potem straszny
gód panowa w Kanaan, Józef rodzin swoj
sprowadzi do Egiptu, która rozmnoywszy si
wpada w niewol.
Z tej niewoli wydoby
Hebrajczyków natchniony przez Boga Mojesz,
który ziomkom swojim udzieli objawione przez
Pana dziesicioro przykaza i liczne inne prawa,
za to
mdro
96
czterdziestoletniem bkaniu si w pustyni,
zawiód ich do Palestyny. Umierajc mianowa
nastpc, brata swego, Jozuego, który naród ydowski
podzieli na dwanacie pokole. Po mierci Jozuego
ydzi zaczli znowu czci bawany, za co Bóg
dopuci, eby ich podbijay pod swoje wadz
inne narody, a nareszcie dostali si pod panowanie Rzymian. Za panowania rzymskiego cesarza
Augusta narodzi si w miasteczku Betlejem Pan
nasz i Zbawiciel, Jezus Chrystus, Syn Boy, który
mierci Swoj odkupi grzechy wszystkich ludzi.
a po
!
Dodatek.
Powinszowania.
fta
Nowy Rok.
Kochani rodzice! Przy Nowym Roku
nios wam szczre yczenia zdrowia i pomylnoci. Za dobro wasze taki wam tylko
dar przynie mog; przyj mcie go askawie,
bo jest serca danin, a serce wycie ksztacili
W
dzie Imienin
Matki.
Kochana Mamo! Ledwiem otworzy
szczrze do Boga o szczcie
westchnem
oczy,
kochanj Mamy. O Boe! powiedziaem,
i.
Mam
w dugie lata, daj jj
zachowaj mi
zdrowie i niech si z nas doczeka pociechy.
2.
3.
O Ty Mamo
moja droga
Ledwie umiem prosi Boga
O Twe szczcie z stam zdrowiem;
Jak urosn, wicj powim.
!
Zdrowia
i
szczcia
ycz
dobrj
Mamie:
Serce to mówi, a serce nie kamie,
yczenie z serca samo si wyrywa,
O
droga
Elementarz,
Mamo yj
!
zawsze szczliwa.
7
98
4.
Pan Bóg, co
A my Go
w
niebie,
da nam
Ciebie
króluje
Droga Matko!
bagamy,
By zesa szczcie dla Mamy.
W
tkliwie
dzie Imienin
Ojca.
Tatu kochany! raniutko dzi wstaem,
rczki pobonie i prosiem Boga,
eby Tacie da dugie ycie, zdrowie czórstwe,
i z nas, dziateczek Twojich, pociech.
i.
zoyem
2.
Miym dwikiem
mowy
swojskiej
yczenie Ci powiem z gowy:
Powióni krótko, wzowato,
yj
3.
Ty
szczliwie, drogi Tato!
nasz ukochany Tatu!
wicisz
dzisiaj imieniny,
A wic yj nam
Poród drogij
4.
setne lata,
Ci rodziny.
—
Niech w póny czas wiek si Twój przeduy,
Niech go na chwil troska nie zachmurzy,
Niech Ui si szczcie tak mile umiecha,
Jak niespodziana strapionym uciecha.
W
1.
dzie Imienin
Ja szkóka
w
Nauczyciela.
jednój osobie,
Przynosz cze Panie, Tobie!
Wszak Ty yjesz dla ludzkoci,
yje sto lat w pomylnoci.
:
99
Anio
2.
Boski ludzi strzee,
Umacnia w cnocie i wierze,
I do Boga ich prowadzi
—
Ze okra
dobre radzi
nieraz czeka,
Na popraw
I miewa posta czowieka
Czy to nie Ty, dobry Panie?
Bo to jako serce gada,
I dzi Tobie na wizanie,
.
.
.
Serdeczne yczenia skada;
A gos
serca nie zawodzi,
Niechaj Ci to Bóg nagrodzi!
Modlitwy
i
pieni nabone.
Molitwa Paska.
wi
który jest w niebie
si imi Twoje! Przyjd królestwo Twoje!
Ojcze nasz
:
,
bd
w
wola Twoja, jako
niebie tak
ziemi! Chleba naszego powszedniego daj
dzisiaj! I
odpu nam
nasze winy, jako
i
na
nam
i
my
odpuszczamy naszym winowajcom! I nie
nas na pokuszenie, ale nas zbaw ode
zego! Amen.
wód
Pozdrowienie anielskie.
Zdrowa Maryja, aski pena, Pan z Tob
Bogosawiona Ty midzy niewiastami i
bogosawion owoc ywota Twojego, Jezus.
wita Maryjo, Matko Boa! módl si za nami
—
grzsznymi
Amen.
teraz
i
w godzin
mierci naszej!
7*
100
Skad
Wierz
w
apostolski.
Boga, Ojca wszechmogcego,
Stworzyciela nieba i ziemi: I w Jezusa
Chrystusa, Syna Jego Jedynego. Pana naszego
•
Który si pocz z Ducha witego narodzi
si z Maryji Panny: Umczon pod Ponckim
Piatem, ukrzyowan, umar, i pogrzebion:
Zstpi do pieków, trzeciego dnia zmartwychwsta
Wstpi na niebiosa, siedzi na
prawicy Boga Ojca wszechmogcego Ztamtd
przyjdzie sdzi ywych i umarych. Wierz
,
!
:
w Ducha witego wity koció powszechny,
•*
witych obcowanie: Grzóchów odpuszczenie:
ywot wieczny.
Ciaa zmartwychwstanie
Amen.
:
Pie
poranna.
Kiedy ranne wstaj
zorze,
Tobie ziemia, Tobie morze,
Tobie piwa ywio wszeki;
pochwalon, Boe wielki!
A czowiek, który bez miary
Bd
Obsypany
Co
Twmi
go stworzy
A czemuby Ci
dary,
ocali,
nie chwali?
i
Ledwie oczy przetrzó zdoam,
Wnet do mego Pana woam,
Do mego Boga na niebie,
I szukam Go w koo siebie.
Wielu snem mierci upadli,
Co si wczoraj spa pokadli;
My si jeszcze obudzili,
Bymy Ci, Boe, chwalili.
—
:
101
Pie
wieczorna.
Wszystkie nasze dzienne sprawy
Przyjm litonie, Boe prawy!
A gdy bdziem zasypiali,
Niech Ci nawet sen nasz chwali.
Twoje oczy obrócone
Dzie i noc patrz w t stron,
Gdzie niedono czowieka
Twojego ratunku czeka.
Odwracaj nocne przygody,
Od wszelakiej bro nas szkody,
Mij nas wiecznie w Twojj pieczy,
Stróu
i
Sdzio czowieczy.
Modlitwa przed jedzeniem.
Bogosaw, Panie Boe! nas i dary Twoje,
Twój szczodrobliwoci poywa mamy
abymy Ci za wszystko chwalili przez Pana
naszego, Jezusa Chrystusa. Amen.
które z
Modlitwa po jedzeniu.
Dzikujemy Ci, Boe Ojcze najaskawszy,
!
za wszystkie dobrodziejstwa Twoje, i za pokarm nam udzielony.
bogosawion
da-
Bd
rach
i
w
wszystkich dzieach Twojich. Amen.
Modlitwa przed naukjj
Boe! w Twoje imi wite, zaczynamy
pracy dzienne; bo w ten sposób rozpoczte,
plony dadz nam zbawienne.
Czy zabawa,
czy nauka, niech zaczyna si od Ciebie; bo
kto Twego wsparcia szuka, w kadój dozna
—
!
102
go potrzebie.
—
Gdy si modl
dobre
Ty
i
ich probom czynisz zado,
dla matki zesa raczysz zdrowie,
Pobogosaw
si ustali,
i
nam
bymy
Panie
mogli
!
i
dziatki,
dla
ojca
rado.
—
dozwól w cnotach
w kadym stanie
blinich wspira, Ciebie chwali.
Modlitwa po nauce.
Boe
dae nam
Twojich ask bez miary nowe
zadatki; nowemi obsypa dary
pokorne, pilne dziatki. Owiecie serce,
!
Twe
,
uzdolnie myl i mow; powicie
szczr wol, by ziarnka nauk i cnoty, pobonoci i prostoty, pady na dobr rol. Boe
gow,
za te aski wielkie, niesiemy Ci dziki wszelkie.
Wieczny ywot.
adne oko nie widziao, adne ucho nie
syszao, ani myl czowieka zgadnie, co na
dobrego przypadnie. ywot wieczny w drogim
niebie chowa mu Pan Bóg u Siebie, peen
pociech rozmajitych
uwielbi go wieczn
sta.
rozkoszy znamienitych,
chwa za jego pobono
i
Przepisy szkolne.
Przychod do szkoy na czas naznaani zbyt rycho, ani te za póno.
Nie opuszczaj szkoy bez wanj
1.
czony,
2.
przyczyny,
gdy
a
nie
by w
szkole,
nie
zmylaj wymówek.
Przychod do szkoy umyty, uczesany,
3.
porzdnie
i
Wchod
do szkoy przyzwojicie i obyrób krzyku, usid zaraz na swoszkole tak, jak w kociele.
miejscu.
4.
czaj nie, nie
jm
czysto ubrany.
—W
Wszedszy do szkoy, pozdrów wspógrzeczny, bo grzeczno ozdob
5.
uczniów.
Bd
dziatek.
6- Rzeczy twoje, ksiki, zeszyty poó
na swojóm miejscu.
Porzdek jest dusz
—
pracy
i
Nie
7.
mie
nauki.
i
8.
powsta
psuj
nie pisz
Gdy
sprztów
szkolnych, nie
to niepiknie.
po awkach, bo
nauczyciel
spokojnie,
a podczas modlitwy
módl si nabonie.
i
wejdzie
poko
zó
do
klasy,
si grzecznie;
rce skromnie,
i
104
Bd
9.
spokojny
uwany w
i
szkole.
Tylko tym sposobem bdziesz mia z nauk
poytek.
10. Jeeli potrzebujesz wyj na dwór,
to
pro
czy
nauczyciela o pozwolenie;
tego nigdy bez potrzeby.
lecz
nie
Suchaj, kochaj i szanuj twego
11.
nauczyciela. Nauczyciel zastpuje miejsce ojca
i
matki
12.
z
i
w szkole.
yj w zgodzie
brami
usuny.
;
kochaj
Drukiem
ich,
wspóuczniami, jak
dla nich grzeczny
bd
Karola Goryszka w
Wiódniu.

Elementarz dla Katolichich szkó ludowych ..

Transkrypt

Podobne dokumenty