Magdalena Hryniewicka

IX Kongres Ekonomistów Polskich
Magdalena Hryniewicka
Dr
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Katedra Ekonomii
SKUTECZNOŚĆ I EFEKTYWNOŚĆ APLIKOWANIA O FUNDUSZE UNIJNE
PRZEDSIĘBIORSTW Z WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIEGO
Wprowadzenie
Od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej o dobrodziejstwie funduszy unijnych
mówi się wszędzie i dużo. Analizując wszystkie Programy Operacyjne przypadające na okres
programowania lat 2007-2013, trudno mieć jakiekolwiek wątpliwości. Zdecydowana większość
przeprowadzanych dotychczas analiz oddziaływania funduszy unijnych na polską gospodarkę
koncentruje się na badaniu ich makroekonomicznych efektów i jest wykonywana przy pomocy
modeli ekonometrycznych (np. HERMIN)1. Wskazują one na pozytywny wpływ na główne
wskaźniki makroekonomiczne np.: dynamikę PKB, tempo wzrostu nakładów brutto na środki
trwałe, rynek pracy i bezrobocie a przyjmowane w nich wartości są traktowane łącznie. Coraz
częściej pojawiają się zewnętrzne (niezależne od ministerstw i nie koniecznie współfinansowane
przez nie) próby analizy wpływu funduszy unijnych np. na przedsiębiorstwa.2 Jednak analizy na
poziomie mikroekonomicznym są przeprowadzane zdecydowanie rzadziej i najczęściej dotyczą
jednego, dwóch lub trzech województw.3 Najczęstszą przyczyną nie możności dokonania
szczegółowej analizy jest brak dostępności danych lub udostępnianie ich ze znacznym
opóźnieniem.4
Celem artykułu jest dokonanie oceny skuteczności i efektywności wpływu wykorzystania
funduszy unijnych przez przedsiębiorstwa funkcjonujące na terenie województwa świętokrzyskiego
na rozwój tych podmiotów oraz gospodarki regionu.
1
Zob. (1) Zaleski J. (red), Ocena wpływu realizacji polityki spójności na kształtowanie się wybranych wskaźników
makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym za pomocą modeli makroekonomicznych HERMIN,
Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wocław 2013; (2) Bukowski M. (kier.), Wpływ realizacji polityki
spójności na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych – Narodowego Planu Rozwoju 2004 –
2006 i Narodowej Strategii Spójności 2007 – 2013 oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na
poziomie krajowym i regionalnym za pomocą modeli Hermin, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2011, (3)
Bradley J., Zaleski J., Ocena wpływu Narodowego Planu Rozwoju Polski na lata 2004 – 2006 na gospodarkę przy
zastosowaniu modelu HERMIN,„Gospodarka Narodowa” 2003, nr 7-8.
2
Kotowicz-Jawor J. (red.), Wpływ funduszy strukturalnych UE na transfer wiedzy do przedsiębiorstw, Instytut Nauk
Ekonomicznych PAN, Warszawa 2012,
3
Zob. Lewandowska A., Wpływ funduszy strukturalnych wykorzystywanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa na
rozwój regionalny woj. podkarpackiego, lubelskiego i podlaskiego, Rzeszów 2008; Dorożyński T., Urbaniak W.; Rola
funduszy strukturalnych w rozwoju przedsiębiorstw w woj. łódzkim, Łódź 2011.
4
Np. w połowie 2013 r. dla Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej dostępny był raport za 2011 r.
1
Programy operacyjne dla przedsiębiorstw z woj. świętokrzyskiego
Województwo Świętokrzyskie utytułowane jest w środkowo-południowej części Polski na
obszarze Wyżyny Kieleckiej, Niecki Nidziańskiej i Wyżyny Przedborskiej. Graniczy z sześcioma
województwami: mazowieckim, lubelskim, podkarpackim, małopolskim, śląskim, łódzkim.
Położenie to jest bardzo charakterystyczne, ponieważ z jednej strony region graniczy z
największymi aglomeracjami miejskimi w Polsce (tj. warszawską, krakowską, katowicką i łódzką),
natomiast z drugiej strony dwa spośród sąsiadujących województw (podkarpackie i lubelskie)
razem ze świętokrzyskim zaliczone zostały do 5. najsłabiej rozwiniętych regionów Polski, objętych
dodatkowo Programem Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej. Według danych GUS na koniec
2012 r. region ten zajmuje obszar ponad 11 tys. km 2 i jest zamieszkiwany przez ok. 1,3 mln
ludności, a zatem jest jednym z mniejszych województw Polski. Składa się z 13 powiatów
ziemskich i jednego miasta na prawach powiatu (Kielce) oraz 102 gmin.
Uwzględniając poziom przedsiębiorczości mierzony ilością nowopowstałych firm do liczby
przedsiębiorstw zlikwidowanych region ten wg danych GUS z 2012 r. znajduje się wśród trzech
najsłabszych województw Polski. W województwie tym ogółem działalność gospodarczą prowadzi
ponad 108 tys. firm, z tego ponad 96% należy do przedsiębiorców prywatnych. Przedsiębiorcy
mogą korzystać ze środków unijnych w ramach wszystkich Programów unijnych obejmujących
okres programowania na lata 2007-2013 tj. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO
IG), Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ), Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki (PO KL), Regionalnego Programu Operacyjnego dla woj. świętokrzyskiego (RPO WŚ)
oraz dodatkowo, jako jeden z 5. regionów mogą uzyskać wsparcie w ramach Programu
Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW). Trzy pierwsze obejmują zasięgiem cały kraj,
natomiast dwa kolejne są bardziej dostosowane do potrzeb regionu, dlatego właśnie one zostaną
poddane bardziej szczegółowej analizie.
Regionalny Program Województwa Świętokrzyskiego 2007-2013 to instrument realizacji
polityki rozwoju regionu na lata 2007-2013, zatwierdzony przez Komisję Europejską 21 grudnia
2007 r. Jego nadrzędnym celem jest poprawa warunków sprzyjających budowie konkurencyjnej i
generującej nowe miejsca pracy regionalnej gospodarki. Nawiązuje on bezpośrednio do celów i
priorytetów sformułowanych w „Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 r.”
Wysokość budżetu ogółem wynosi 1,09 mld euro, z tego wkład unijny stanowi ok. 70% tej kwoty.
Cały program składa się z siedmiu osi priorytetowych oraz 19 działań. Najważniejszą z punktu
widzenia rozwoju przedsiębiorstw jest pierwsza oś priorytetowa – wysokość budżetu przewidziana
2
na realizację przedsięwzięć, w których beneficjentami są przede wszystkim przedsiębiorcy wynosi
273 mln euro (z tego ok.48% pochodzi ze środków unijnych).
Natomiast Program Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW) jest uzupełnieniem instrumentów
polityki regionalnej takich jak np.: Regionalne Programy Operacyjne. Zasięgiem obejmuje pięć
województw: warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, podkarpackie oraz świętokrzyskie.
Wysokość budżetu PO RPW przewidziana na realizację całego Programu dla wszystkich
województw objętych wsparciem wynosi ok. 2,8 mld euro, z tego na pomoc dla przedsiębiorstw
przewidziano nieco ponad 39% tej wysokości.
Rozmiary i efekty udzielonego wsparcia
Województwo to charakteryzuje się dość prostą konstrukcją Regionalnego Programu
Operacyjnego, ponieważ działania, z których mogą korzystać przedsiębiorcy nie są rozproszone
pomiędzy różne priorytety – jak w przypadku innych województw.5 Pierwsza oś Priorytetowa
dotyczy rozwoju przedsiębiorczości i składa się z czterech działań (tj. 1.1 Bezpośrednie wsparcie
sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw; 1.2 Tworzenie i rozwój powiązań
kooperacyjnych przedsiębiorstw; 1.3 Tworzenie i rozbudowa funduszy pożyczkowych i
gwarancyjnych; 1.4 Wsparcie inwestycyjne dla instytucji otoczenia biznesu). Wszystkie z
wymienionych działań w sposób pośredni lub bezpośredni dotyczą sektora przedsiębiorstw i mają
kluczowe znaczenie dla jego rozwoju (Tablica 1).
Tablica 1. Liczba i wartość projektów ukierunkowanych na rozwój przedsiębiorstw woj.
świętokrzyskiego (stan na I poł. 2013)
Działanie
Udział w
łącznej liczbie
umów (w%)
Wartość (w
mln zł)*
Udział w łącznej
wartości (w%)
Dofinansowanie
Liczba
Podpisane umowy
1.1. Bezpośrednie wsparcie sektora mikro, małych i
średnich przedsiębiorstw
1.2. Tworzenie i rozwój powiązań kooperacyjnych
przedsiębiorstw
1.3. Tworzenie i rozbudowa funduszy pożyczkowych
518
94,53%
1 147,8
83,95%
9
1,64%
49,5
3,62%
7
1,28%
141,3
10,33%
14
2,55%
28,6
2,09%
548
100%
1 367,2
100%
i gwarancyjnych
1.4 Wsparcie inwestycyjne dla instytucji otoczenia
biznesu
Razem
*Obejmuje łącznie dofinansowanie ze środków UE oraz środków krajowych.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: KSI (SIMIK 07-13) i obliczenia własne.
5
Regionalny Program Operacyjny dla woj. Łódzkiego składa się z 7 głównych osi priorytetowych oraz 31 działań.
Najważniejszą osią z punktu widzenia przedsiębiorstw jest trzecia oś, jednak poza nią przedsiębiorcy mogą być
beneficjentami w drugim, czwartym oraz szóstym priorytecie, więc łącznie mogą ubiegać się o środki unijne w ramach
14 działań. Zob. Uszczegółowienie Regionalnego Programu operacyjnego dla woj. łódzkiego na lata 2007-2013, Łódź
17 września 2013.
3
W pierwszym priorytecie wg danych KSI SIMIK na I poł. 2013 r. łącznie zawarto 548 umów, z
tego z przedsiębiorcami 523 umowy. Natomiast ogółem we wszystkich Priorytetach RPO woj.
świętokrzyskiego z przedsiębiorcami zawarto 533 umowy (o wartości 1,33 mld zł), z tego 523 (o
wartości 1,27 mld zł) właśnie w pierwszej osi priorytetowej. W zasadzie zaledwie 10 przedsięwzięć
z przedsiębiorcami była realizowana poza główną osią priorytetową nakierowaną na rozwój
przedsiębiorstw.6 Największym zainteresowaniem cieszyły się projekty z działania 1.1 odnoszące
się do bezpośredniego wsparcia podmiotów gospodarczych (prawie 95% udział w łącznej liczbie
zawartych umów i ponad 83% udział w ich łącznej wartości). W ich ramach przedsiębiorcy
realizowali szereg projektów o różnym zakresie wsparcia związanych np.: z rozbudową swoich
firm, poprawiających czy też wdrażających rozwiązania technologiczne lub organizacyjne, ale także
te związane z marketingiem (od udziału w targach i wystawach do prezentacji swojej oferty
eksportowej).
Istotnym warunkiem rozwoju przedsiębiorstw jest tworzenie warunków około biznesowych
oraz rozbudowa i tworzenie funduszy pożyczkowych i gwarancyjnych przyczyniających się do
poprawy funkcjonowania przedsiębiorstw w danym regionie. Nawiązując do funkcjonujących w
regionie instytucji otoczenia biznesu (IOB) ich sytuacja nie jest zadowalająca, borykają się one
jednocześnie z wieloma problemami m.in.: brakiem wystarczających środków na prowadzenie
działalności, słabością struktur organizacyjnych, słabą infrastrukturą i warunkami prowadzenia
działalności, ale jednocześnie tymi dotyczącymi zatrudnienia i doskonalenia zawodowego kadr.
Według danych Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości w 2012 r. w województwie
świętokrzyskim funkcjonowały 24 ośrodki innowacji i przedsiębiorczości (13. miejsce wśród
wszystkich województw w Polsce). Wsparciem unijnym objęto 14 przedsięwzięć, których udział w
łącznej liczbie zawartych umów jest znikomy (co wynika z konstrukcji programu i ilości tych
instytucji w regionie), jednak średnia jednostkowa wartość realizowanego projektu wyniosła ponad
2 mln zł., więc można stwierdzić, że powinna przyczynić się do poprawy funkcjonowania tych
instytucji. Z kolei w odniesieniu do konieczności wspierania i rozbudowy funduszy pożyczkowych
i gwarancyjnych zrealizowano 7 przedsięwzięć, także o wysokiej wartości jednostkowej.
Pozadotacyjne instrumenty wspierania przedsiębiorstw z tego województwa takie jak pożyczki czy
gwarancje stanowią także niezwykle ważny element rozwoju firm, ponieważ przedsiębiorcy często
borykają się z problemami braku kapitału na rozwój swoich firm (wynikający często ze znaczących
kosztów pozyskiwania kapitałów zewnętrznych czy trudności z otrzymaniem kredytu w bankach
komercyjnych).
6
W województwie mazowieckim wg danych na I poł. 2013 r. w najważniejszym z punktu widzenia rozwoju
przedsiębiorstw - priorytecie pierwszym - zawarto 1817 umów, z tego z przedsiębiorcami 836.
4
Bardziej szczegółowych danych uwidaczniających zróżnicowanie wewnątrzregionalne w
obszarze aktywności firm ubiegających się o fundusze unijne dostarcza przeanalizowanie liczby i
wartości zawartych z przedsiębiorcami umów w ramach Priorytetu 1 w poszczególnych powiatach
województwa Świętokrzyskiego.7 W województwie, w którym funkcjonuje ponad 104 tys. firm
prywatnych z beneficjentami pierwszej osi priorytetowej zawarto łącznie 548 umów o łącznej
wartości dofinansowania (obejmującej wsparcie unijne i krajowe) ok. 1,3 mld zł. W związku z tym
średnia wartość dofinansowania przypadająca na jedną firmę prowadzącą działalność w tym
regionie wyniosła ok. 13 tys. zł i przypada na Kielce oraz cztery powiaty (buski, kielecki, konecki
oraz staszowski) w pozostałych powiatach jest znacznie niższa. Interesujący obraz rysuje się na
podstawie analizy liczby zawartych umów (w najważniejszym w zakresie rozwoju przedsiębiorstw
priorytecie 1) w relacji do liczby aktywnych w danym regionie podmiotów gospodarczych. Ogółem
udział ten jest niski i wynosi ok. 0,52%, czyli z funduszy unijnych w ramach RPO dla woj.
świętokrzyskiego skorzystało zaledwie 0,5 firm. Tak znikoma liczba nie może przyczynić się do
znaczącego wpływu funduszy unijnych na rozwój przedsiębiorstw w tym regionie. Należy także
zauważyć, że dla Kielc wartość ta wyniosła 0,51% a dla powiatu koneckiego 0,52%. Ani jedna ani
druga wartość nie jest imponująca, jednak są to regiony znacznie różniące się od siebie. Kielce jako
stolica województwa jest liderem zarówno pod względem ilości firm prywatnych prowadzących
działalność jak i pod względem ilości realizowanych projektów unijnych (tj. 142) oraz ich łącznej
wartości (tj. 379,5 mln zł). Natomiast w powiecie koneckim funkcjonuje ponad 4.5 krotnie mniej
firm, z którymi zawarto 110 umów mniej, aniżeli z przedsiębiorcami z Kielc. To jednak wskaźnik
aktywności firm jest prawie taki sam. Okazuje się więc, że regiony najlepiej rozwinięte
gospodarczo na tle województwa (Kielce) nie koniecznie są najbardziej aktywne w pozyskiwaniu
środków unijnych, chociaż trafia do nich największe wsparcie. Taka sytuacja pozwala obalić tezę,
że firmy prowadzące działalność w dużych aglomeracjach miejskich są bardziej skuteczne w
pozyskiwaniu środków unijnych niż te funkcjonujące w mniejszych powiatach. Przyczyn takiego
stanu rzeczy może być wiele np.: dobrze funkcjonujące prywatne lub państwowe instytucje
pomagające przedsiębiorcom w ubieganiu się o środki unijne.
Oczywiście nie można zapominać, że przedsiębiorcy z tego województwa mogą także
realizować projekty unijne i ubiegać się o środki z innych programów operacyjnych ich
zaprezentowanie jest niezbędne do uzyskania pełnych informacji o aktywności przedsiębiorców w
pozyskiwaniu funduszy unijnych. Ogółem w ramach wszystkich dostępnych Programów
Operacyjnych w okresie programowania 2007-2013 dla woj. świętokrzyskiego zawarto 5211 umów
o wartości 13,5 mld zł, z tego ok. 37% z nich podpisano z przedsiębiorcami z tego regionu.
7
Do przeprowadzenia tej analizy wykorzystano dane pochodzące z KSI SIMIK, GUS oraz obliczenia własne.
5
Tablica 2. Wykorzystanie środków unijnych przez przedsiębiorców woj. świętokrzyskiego w
ramach wszystkich Programów Operacyjnych (stan na I poł. 2013 r)
Liczba zawartych umów
Program operacyjny
Program Operacyjny Innowacyjna
Gospodarka
Program Operacyjny Infrastruktura i
Środowisko
Program Operacyjny Rozwój Polski
Wschodniej
Program Operacyjny Kapitał Ludzki
Regionalny Program Operacyjny
Razem
Wartość zawartych umów
(w mld zł)
z przedsiębiorogółem
stwami
ogółem
z przedsiębiorstwami
378
352
1,3
1,1
71
33
3,9
1,6
37
2
1,7
0,2
3 166
1 559
5 211
1 020
523
1 930
1,6
5
13,5
0,3
1,2
4,4
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: KSI (SIMIK 07-13) i obliczenia własne.
Według danych KSI SIMIK uwzględniających stan na I poł. 2013 r. przedsiębiorcy z tego
województwa byli najbardziej aktywni w pozyskiwaniu funduszy unijnych z programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki (tj. 1020), wsparcie obejmowało głównie szkolenia i kursy a w
konsekwencji miało przełożenie na podnoszenie kwalifikacji własnych lub pracowników. Projekty
te charakteryzowały się także najniższą średnią jednostkową wartością zarówno ogółem jak i
przypadającą na jedno przedsiębiorstwo. W zakresie projektów ukierunkowanych na innowacyjność
przedsiębiorstw zawierane były umowy z podmiotami gospodarczymi z PO Innowacyjna
Gospodarka (tj. 352), natomiast w ramach bezpośredniego wsparcia na szeroko rozumiany rozwój
przedsiębiorstw zawierano umowy w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego (523).
Zdecydowanie najmniej umów z przedsiębiorstwami zawarto w ramach Programu Operacyjnego
Rozwój Polski Wschodniej, który stanowi uzupełnienie Programów Operacyjnych i miał być
dodatkową szansą na rozwój dla m.in. firm z tego województwa. Pomimo tego, że z
przedsiębiorcami podpisano i zakończono tylko dwa projekty to należy podkreślić, że średnia
wartość jednostkowa projektu wyniosła ok. 100 mln zł i była ponad dwukrotnie wyższa od średniej
jednostkowej wartości przedsięwzięć ogółem (średnia wartość jednego projektu ogółem wyniosła
ok. 45 mln zł). W związku z tym można stwierdzić, że realizacja dwóch projektów przez
przedsiębiorstwa może mieć kluczowe znaczenie dla rozwoju regionu. W odniesieniu do umów
zawieranych w ramach RPO średnia jednostkowa wartość projektu wykonywanego przez firmy
była o ok. 900 tys. zł niższa niż średnia wartość projektów ogółem.
Uwzględniając wszystkie zawarte z przedsiębiorcami umowy na realizację projektów
współfinansowanych przy pomocy środków unijnych można dokonać oceny aktywności firm z tego
regionu w skuteczności ubiegania się o środki unijne poprzez porównanie ilości zawartych umów z
liczbą funkcjonujących przedsiębiorstw w województwie świętokrzyskim. Współczynnik
6
aktywności wynosi ok. 1,8% co oznacza, że z funduszy unijnych skorzystało niecałe 2% firm.
Uwzględniając wielkość udzielonego wsparcia dla sektora przedsiębiorstw można mieć pewne
obawy co do odczuwania znaczącego ich wpływu na zauważalny rozwój regionu, jednak niektóre
projekty cechują się wysoką wartością dodaną i z pewnością mają znaczący wpływ na całe
województwo. Pomimo tego, że wysokość wsparcia, która trafiła do przedsiębiorstw na tle
wszystkich firm prywatnych z regionu jest niewielka to jednak przeprowadzenie badań w tym
regionie pozwoliłoby na uzyskanie odpowiedzi na pytanie czy firmy zrealizowałyby swoje
przedsięwzięcia gdyby nie otrzymały środków unijnych tzw. efekt deadweight. Jest to sposób na
uzyskanie informacji czy projekt był niezbędny dla określenia osiągniętych efektów.
Monitorowanie uzyskanych efektów udzielonego wsparcia nie jest rzeczą łatwą ani prostą,
ponieważ składa się na nią kilka czynników. Po pierwsze dobór metodologii do badania
określonych wskaźników jest bardzo różnorodny. Z jednej strony jest to uzasadnione, bowiem
każde województwo jest inne a w kwestii doboru zmiennych należy uwzględnić różne aspekty
(poziom bezrobocia, charakter firm prowadzących działalność, PKB, poziom przedsiębiorczości,
uwarunkowania regionu i inne). Z drugiej jednak strony brak jednorodności powoduje utrudnienia
w porównywaniu danych. Po drugie ich publikowanie odbywa się ze znacznym opóźnieniem i jest
odłożone w czasie, co także wynika z konstrukcji programów. Pewnych informacji dotyczących
uzyskanych efektów wsparcia możemy uzyskać poprzez dokonanie porównania wybranych
wskaźników charakteryzujących rezultaty osiągnięte na koniec grudnia 2012 r. z ich wartościami
planowanymi (zakładanymi w momencie budowania programów).8 Uzupełniających informacji
dostarczają przeprowadzone w województwie badania i ekspertyzy dotyczące różnych obszarów.
Tablica. 3 Wysokość osiągniętych oraz zakładanych wskaźników realizacji – Priorytet 1
Regionalnego Programu Operacyjnego woj. świętokrzyskiego (stan na 2012 r.).
Nazwa wskaźnika
Liczba projektów z zakresu bezpośredniej pomocy
dla przedsiębiorstw, w tym:
- mikro
- małe
- średnie
Liczba projektów dotyczących wsparcia IOB oraz
funduszy pożyczkowych i gwarancyjnych
Liczba utworzonych miejsc pracy we wspartych
MSP, w tym:
Wartość
określona
od początku
w
realizacji
programie
Programu
w 2015 r
342
500
Wskaźnik
realizacji
(w %)
68,4
194
94
57
2
300
130
70
15
64,6
72,3
81,4
13,3
1727,89
1300
132,8
8
Sprawozdanie z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego woj. świętokrzyskiego, Kielce 2013 r. oraz
załączniki do sprawozdania W artykule nie dokonano analizy wskaźników wszystkich programów operacyjnych,
ponieważ tylko te określone w Regionalnym Programie Operacyjnym najlepiej odzwierciedlają rzeczywiste efekty
udzielonego wsparcia dla przedsiębiorstw z tego regionu Polski. W przypadku pozostałych Programów Operacyjnych,
które swoim zasięgiem obejmują całą Polskę mierniki także odnoszą się monitorowania efektów makroekonomicznych.
7
- kobiety
511,75
400
127,7
- mężczyźni
1216,14
900
135,11
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sprawozdania z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego woj.
świętokrzyskiego, Kielce 2013 oraz załączników do sprawozdania i obliczenia własne.
W zasadzie można wymienić cztery najważniejsze wskaźniki monitorowania efektów pierwszej
osi priorytetowej tj.: (1) liczba projektów z zakresu bezpośredniej pomocy inwestycyjnej dla
małych i średnich przedsiębiorstw, (2) liczba projektów dotyczących wsparcia Instytucji Otoczenia
Biznesu oraz funduszy pożyczkowych i gwarancyjnych, (3) liczba utworzonych miejsc pracy we
wspartych przedsiębiorstwach oraz (4) wartość pożyczek i gwarancji udzielonych przez fundusze
pożyczkowe i gwarancyjne. Jak wynika z danych ujętych w sprawozdaniu ten ostatni miernik jest
na poziomie zerowym, jednak nie dlatego, że nie udzielono żadnej pożyczki ani gwarancji tylko
dlatego, że nie zakończono w tym obszarze żadnych projektów. 9 Wartości te zostaną
odzwierciedlone we wskaźnikach po ich zrealizowaniu, czyli w niektórych przypadkach na koniec
2015 r. Zwrotne instrumenty wsparcia cieszą się dużym zainteresowaniem ze strony
przedsiębiorców, bowiem są dostępne dla szerokiej grupy podmiotów – nawet tych a może przede
wszystkim tych, którzy z różnych przyczyn nie uzyskali kredytów w instytucjach komercyjnych.
Wskaźnik dotyczący monitorowania liczby projektów z zakresu bezpośredniej pomocy dla
przedsiębiorstw został zrealizowany w ok. 68% (wsparcie uzyskały 342 podmioty gospodarcze). Z
osiągniętej wartości wyszczególniono udzielony zakres wsparcia uwzględniając wielkość
przedsiębiorstwa (mikro, małe i średnie), co oznacza realizację na poziomie: 194 projektów dla
mikro przedsiębiorców (co stanowi ok. 64% wartości na 2015 r.); 94 projekty dla małych
przedsiębiorstw (co stanowi ok. 72% wartości na 2015 r.) oraz 57 projektów dla średnich
przedsiębiorstw (co stanowi 81% wartości na 2015 r.). Trzeci wskaźnik jest związany z efektem
udzielonego wsparcia, bowiem ma bezpośrednie przełożenie na tworzenie nowych miejsc pracy.
Jego wartość ogółem została osiągnięta na wysokim poziomie, który przekroczono o ponad 32% od
poziomu zakładanego na etapie planowania programu (łącznie utworzono ponad 1727 etatów).
Miernik uwzględnia podział na kobiety i mężczyzn i w obydwu przypadkach przekroczono
zakładaną wartość na 2015 r. Jednak prawie 2,5 krotnie więcej miejsc pracy stworzono dla
mężczyzn (tj. 1216) aniżeli dla kobiet (tj.511). Jest to wynik profilu działalności przedsiębiorstw,
gdzie zatrudnienie mogą znaleźć przede wszystkim mężczyźni np. w przetwórstwie przemysłowym
czy branży budowlanej.
Wskaźnik odnoszący się do monitorowania liczby projektów dotyczących wsparcia IOB oraz
funduszy pożyczkowych i poręczeniowych osiągnięto w ok. 13% (zakończono dwa projekty),
jednak autorzy raportu na podstawie zawartych umów uważają, że zostanie on osiągnięty w 100%,
9
Jak wynika z danych autorów raportu do końca 2012 wsparte fundusze pożyczkowe zawarły 560 na udzielenie
pożyczek o wartości ok. 18,2 mln euro a fundusze poręczeniowe 54 umowy o wartości ok. 2,8 mln euro.
8
co jest bardzo optymistycznym założeniem. Z uwagi na fakt, iż w trakcie realizacji różnych
przedsięwzięć przypadających na okres programowania 2007-2013 rozwiązaniu uległa znaczna
część umów.10 Do najważniejszych powodów rozwiązywania umów należy zaliczyć: brak środków
własnych na dokończenie przedsięwzięcia, dynamicznie zmieniająca się sytuacja na rynku czy też
niedoszacowanie kosztów projektu.
Jeszcze bardziej odłożone w czasie jest uzyskanie informacji o trwałości udzielonego wsparcia,
bowiem istnieją obawy, że przedsiębiorcy, który uzyskali wsparcie na utworzenie nowych miejsc
pracy (lub jednym z warunków uzyskania bezzwrotnej dotacji było utworzenie miejsc pracy) mogą
po pewnym czasie zwolnić tych pracowników i powrócić do stanu pierwotnego zatrudnienia
(sprzed uzyskania pomocy ze środków unijnych). Często liczył się sam wzrost zatrudnienia, a nie
jego jakość i trwałość. W związku z tym można stwierdzić, że monitorowanie trwałości
udzielonego wsparcia jest procesem trudniejszym i budzącym wiele wątpliwości. Informacji w tym
obszarze mogą dostarczyć tylko systematycznie przeprowadzane badania ankietowe oraz wywiady
z przedsiębiorcami (na poziomie mikroekonomicznym), jednak takie monitorowanie wszystkich
województw wiąże się z wysokimi kosztami. Część środków unijnych jest przeznaczona także na
analizy, badania, ewaluacje i każdy z regionów wykonuje taki monitoring, jednak potrzeby są
znacznie większe aniżeli możliwości finansowe. Łącznie wg. danych na I połowę 2013 r.
przeprowadzono w woj. świętokrzyskim 12 ekspertyz.11 Wśród tych monitorujących bezpośrednie
efekty wsparcia dla przedsiębiorców należy uwzględnić dwie najważniejsze:

„Analiza i ocena kierunków wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.1. RPOWŚ 20072013”.

„Ocena skuteczności działania funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, które otrzymały
dofinansowanie w ramach RPOWŚ 2007-2013”.
10
Łącznie rozwiązano 84 umowy, z tego najwięcej w RPO tj. 63 umowy.
11
(1) Ocena szacunkowa projektu programu operacyjnego na lata 2007-2013 województwa świętokrzyskiego; (2)
Ewaluacja mid-term Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013; (3)
Analiza i ocena kierunków wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.1. RPOWŚ 2007-2013; (4) Analiza i ocena
wydatkowania środków w ramach RPOWŚ 2007-2013 na projekty z zakresu edukacji, kultury, turystyki i sportu oraz
zbadanie potrzeb samorządów lokalnych w zakresie tego typu inwestycji w latach 2014-2020; (5) Ocena skuteczności
działania funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, które otrzymały dofinansowanie w ramach RPOWŚ 2007-2013;
(6) Badanie stopnia realizacji wskaźników celu głównego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa
Świętokrzyskiego 2007– 2013 za pomocą modelu HERMIN (do roku 2010) ; (7) Ocena postępów realizacji celów
RPOWŚ do roku 2009 za pomocą modelu HERMIN; (8) Analiza systemu zarządzania i wdrażania Regionalnego
Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013; (9) Ewaluacja systemu Kryteriów
wyboru projektów w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 20072013; (10) Analiza zdolności absorpcyjnych Województwa Świętokrzyskiego pod kątem identyfikacji barier
występujących podczas wdrażania RPOWŚ na lata 2007-2013; (11) Analiza skuteczności, jakości oraz użyteczności
działań informacyjnych i promocyjnych RPOWŚ (w tym Kampanii Promocyjnej) w kontekście zweryfikowania
trafności zapisów w Planie Komunikacji RPOWŚ 2007-2013; (12) Analiza systemu wskaźników monitorowania w
ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013.
9
Badanie pt. „Analiza i ocena kierunków wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.1. RPOWŚ
2007-2013” zostało przeprowadzone przez Pracownię Badań i Doradztwa „Re-Source” na zlecenie
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego w ramach badania ewaluacyjnego.
Głównym jego celem było uzyskanie wiedzy na temat typów projektów i beneficjentów, którzy
zostali objęci wsparciem w ramach działania 1.1 RPOWŚ na lata 2007-2013. Dokonano także
ocenę wpływ tego wsparcia na sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Badanie było
prowadzone w okresie wrzesień – październik 2011, a jego efektem jest raport końcowy liczący 139
stron.12 Wśród najważniejszych wniosków płynących z tego badania należy wymienić:13
1. Projekty zakwalifikowane do dofinansowania (realizowane lub zakończone) są istotnie
większe (pod względem finansowym) od projektów, które nie uzyskały dofinansowania
(odrzuconych, wpisanych na listę rezerwową lub umów rozwiązanych). Średnia całkowita
wartość realizowanego projektu była o ok. 0,923 mln zł wyższa od wartości projektu
nierealizowanego. Wynika to prawdopodobnie z lepszej jakości merytorycznej projektów o
wyższych wartościach, wysokim potencjale aplikujących firm (tj. dysponowaniem kadrą
pracowniczą, posiadającą wiedzę i umiejętności umożliwiającą przygotowanie wniosków
aplikacyjnych wysokiej jakości lub dysponowaniem możliwościami finansowymi do zlecenia
firmie zewnętrznej przygotowania dokumentacji projektowej na wysokim poziomie).
2. Przeciętne zatrudnienie przedsiębiorstw realizujących projekty wynosiło 29,81 Rocznych
Jednostek Roboczych (RJR) i było o 7,79 RJR wyższe niż w przedsiębiorstwach, których
projekty nie uzyskały dofinansowania.
3. Zdecydowana większość beneficjentów prowadziła działalność nie dłużej niż 10 lat, więc są
to podmioty dość młode.
4. Bardzo zróżnicowana struktura beneficjentów: przetwórstwo przemysłowe ok. 35%,
budownictwo 14%, działalność gastronomiczna i hotelowa ok. 12%.
5. Dla większości beneficjentów realizacja projektu przyczyniła się do spełnienia oczekiwań (w
przypadku 40% miało to miejsce w dużym stopniu, a dla ponad 33% respondentów nawet w
bardzo dużym). Jednak wśród badanych znaleźli się także ci, którzy twierdzili, że ich
oczekiwania nie spełniły się z powodu nadmiernej biurokracji, złego funkcjonowania urzędu
lub były związane ze zbyt dużą konkurencją na rynku.
6. Ponad 91% badanych beneficjentów zwiększyło w ostatnich 4 latach liczbę klientów, a ponad
85% wprowadziło na rynek nowe produkty, bądź usługi i zwiększyło zatrudnienie.
12
Badanie zostało przeprowadzone na podstawie wywiadów telefonicznych na grupie tj. 334 beneficjentów, grupie
kontrolnej (także przeprowadzonej za pomocą wywiadów telefonicznych) tj. 201 beneficjentów, wywiadów
pogłębionych z beneficjentami, którzy zakończyli realizację projektów tj. 31, studiów przypadków tj. 11 oraz
wywiadów z przedstawicielami zajmującymi się obsługą procesu wdrażania działania 1.1 tj. 5 pracowników.
13
Analiza i ocena kierunków wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.1. RPOWŚ 2007-2013, Raport końcowy
2011 s. 6-10.
10
7. W przypadku 13,5% beneficjentów projekty generowały w równym stopniu efekty krotko- i
długofalowe, a tylko 1% uczestników badania wskazał na przewagę rezultatów
tymczasowych.
8. Dla blisko 65% respondentów otrzymane środki pozwoliły w całości spełnić zakładane w
projekcie cele, dla 1/3 badanych były one istotnym wsparciem umożliwiającym uzyskanie
częściowych rezultatów, a zaledwie 2,1% beneficjentów nie było wstanie osiągnąć
założonego stanu docelowego przy pomocy otrzymanych środków finansowych.
Natomiast badanie pt” Ocena skuteczności działania funduszy pożyczkowych i poręczeniowych,
które otrzymały dofinansowanie w ramach RPOWŚ 2007-2013” zostało przeprowadzone przez
PSDB. Głównym celem badania była analiza i ocena efektywności funduszy pożyczkowych i
poręczeniowych, które uzyskały dofinansowanie w ramach Działania 1.3. RPOWŚ 2007-2013.
Przeprowadzono 7 indywidualnych wywiadów pogłębionych z osobami kierującymi funduszami
pożyczkowymi doręczeniowym oraz przebadano 272 klientów funduszy pożyczkowych, a także 41
klientów funduszy poręczeniowych. Wśród najważniejszych wniosków z badania należy wymienić,
że: (1) Oferta skierowana w ramach Działania odpowiada ich potrzebom klientów. Z deklaracji
przedstawicieli wszystkich funduszy pożyczkowych i poręczeniowych wynika, że Oferta
skierowana w ramach tego Działania odpowiada potrzebom klientów. Oceniają oni pozytywnie sam
fakt otrzymania wsparcia jak i tryb jego udzielenia. (2) Fundusze pożyczkowe konkurują z ofertą
bankową oraz innymi ofertami komercyjnymi w pierwszej kolejności łatwością dostępu do
pożyczek, relatywnie prostymi i szybkimi procedurami (najważniejszym kryterium jest wysokość
stopy procentowej). (3) Nastąpiła poprawa dostępu do usług finansowych świadczonych w ramach
RPOWŚ. (4) Z badań przeprowadzonych na reprezentatywnej próbie przedsiębiorców
województwa wynika, iż rozpoznawalność oferty funduszy pożyczkowych ze środków UE jest
wciąż bardzo mała. Jedynie 13,5% z nich twierdzi, że zna taką ofertę i wie na czym ona polega.
Dodatkowo, 43% słyszało o takiej ofercie, ale nie zna jej szczegółów. Aż 43% w ogóle o niej nie
słyszało. Jest to wynik wysoce niezadowalający. (5) Na niezadowalającym poziomie wypada także
rozpoznawalność oferty poręczeniowej. Tutaj, odsetek firm znających ofertę wynosi jedynie 7%,
zaś firm, które coś o niej słyszały około 30%. (6) Odsetek firm, którym odmówiono wsparcia jest
niewielki (ok. 7%) najczęstszą przyczyną był brak posiadania wystarczającego zabezpieczenia.
Podsumowanie
Fundusze unijne powinny przyczynić się do poprawy funkcjonowania polskiej gospodarki i jej
poszczególnych województw, a także mieć bezpośredni wpływ na jej rozwój, wzrost
konkurencyjności oraz dążenie do gospodarki opartej na wiedzy. W okresie programowania 20072013 wyodrębnionych zostało m.in. 16 Regionalnych Programów Operacyjnych, które miały
11
wspierać te obszary poszczególnych regionów, które tej pomocy najbardziej potrzebują. Z uwagi na
fakt, iż to właśnie przedsiębiorstwa są motorem napędowym polskiej gospodarki, to pomoc ta
powinna być ukierunkowana w znaczącej mierze właśnie na ten sektor. Jednak mając świadomość,
że wsparcie uzyskało niecałe 2% firm prowadzących działalność na terenie woj. świętokrzyskiego
trudno oczekiwać znaczących rezultatów i istotnego wpływu na rozwój całego regionu. Oczywiście
efekty wsparcia są widoczne, ale bardziej dotyczą one poszczególnych firm niż ich wpływu na
rozwój regionu.
Streszczenie
Artykuł podejmuje problematykę skuteczności i efektywności korzystania przez przedsiębiorstwa z
woj. świętokrzyskiego ze środków unijnych. Z przeprowadzonej analizy wynika, że ze środków
unijnych skorzystało zaledwie 1,8% firm prowadzących działalność na terenie województwa
świętokrzyskiego, natomiast bezpośrednie wsparcie inwestycyjne w ramach Regionalnego
Programu Operacyjnego uzyskało nieco ponad 0,5% firm. W związku z tym należy zastanowić się
nad skutecznością i efektywnością podejmowanych działań.
Słowa kluczowe:
Fundusze unijne, przedsiębiorstwa, woj. świętokrzyskie, skuteczność, efektywność.
12