Wpływ stosowania hormonalnej terapii zastępczej na samoocenę

556
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 556-560
Wpływ stosowania hormonalnej terapii zastępczej na
samoocenę stanu zdrowia fizycznego i psychicznego
wśród kobiet łódzkich
The influence of HRT use on self-estimation of mental and physical health status
among women from the Łódź region in Poland
Gabriela Henrykowska 1/, Maria Dziedziczak-Buczyńska 1/, Janusz Śmigielski 2/, Andrzej Buczyński 1/
Zakład Edukacji Zdrowotnej i Promocji Zdrowia, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Studium Informatyki i Statystyki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
1/
2/
Cel pracy. Ocena wybranych parametrów zdrowia fizycznego i psychicznego
kobiet łódzkich w wieku 45-60 lat.
Aim. The aim of the study was to assess the selected parameters of physical
and mental health in women from the city of Lodz aged 45-60 years.
Materiał i metoda. Badaniami objęto 151 kobiet z miasta Łodzi. Do
badań zastosowano kwestionariusz SF-36.
Material and methods. The research included 151 women from Lodz.
The SF-36 questionnaire was used in the research.
Wyniki i wnioski. Kobiety stosujące HTZ lepiej oceniały swój stan
zdrowia fizycznego w porównaniu z kobietami nie stosującymi takiej
terapii. Sprawność funkcjonalna w zakresie wykonywania czynności
dnia codziennego w grupie powyżej 55 roku życia była zdecydowanie
wyższa u osób stosujących HTZ. Kobiety w wieku 50-55 lat, stosujące
hormonalną terapię zastępczą miały mniejsze ograniczenia aktywności
społecznej oraz mniej ograniczeń w funkcjonowaniu z powodu zdrowia
psychicznego niż pozostałe badane kobiety. W zakresie ogólnej oceny
zdrowia psychicznego zdecydowanie lepsze wyniki uzyskały kobiety nie
stosujące terapii hormonalnej. Zarówno w zakresie zdrowia fizycznego jak
i psychicznego kobiety po 55 roku życia uzyskiwały zdecydowanie niższe
wartości analizowanych parametrów.
Results and conclusions. The women using hormone replacement therapy
assessed their physical health as better than the women who did not use
HRT. Functional efficiency concerning everyday activities in the group above
the age of 55 years was considerably higher in patients using HRT. Women
aged 50-55 years using HRT experienced fewer limitations in their social
activities and functioning in the mental health aspect than the remaining
women included in the research. In the general assessment of mental health
considerably better results were obtained by women who did not use HRT.
Women over 55 years of age manifested considerably lower values of the
analyzed parameters concerning physical and mental health.
Key words: quality of life, physical health, mental health, hormone
replacement therapy
Słowa kluczowe: jakość życia, zdrowie fizyczne, zdrowie psychiczne,
hormonalna terapia zastępcza
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 556-560
www.phie.pl
Nadesłano: 10.11.2009
Zakwalifikowano do druku: 27.12.2009
Wstęp
W ramach definiowania jakości życia możemy
mówić o ogólnej ocenie samopoczucia, ale także o ocenie jakości życia wewnątrz różnych szerokich domen
funkcjonowania i zachowania (domena fizyczna,
ekonomiczna, funkcjonalna, socjalna, psychologiczna, emocjonalna), wewnątrz części tych domen (np.
mówiąc o funkcjonowaniu fizycznym, możemy się
zająć jego komponentami – snem, bólem, zdolnością
do samodzielnego poruszania się, komunikacji z innymi ludźmi itd.) [1]. Można zatem powiedzieć, że
jakość życia to wszystkie elementy życia człowieka,
które związane są zarówno z faktem jego istnienia,
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr med. Gabriela Henrykowska
Zakład Edukacji Zdrowotnej i Promocji Zdrowia UM w Łodzi
ul. Żeligowskiego 7/9, 90-752 Łódź, e-mail: [email protected]
jak i odczuwania różnych stanów emocjonalnych [2].
Zawierają się tu wszystkie potrzeby człowieka i stopień
satysfakcji z ich zaspokojenia. Toteż na jakość życia
kobiet w wieku 45-60 lat mogą mieć wpływ: miejsce
zamieszkania, poziom wykształcenia, stan zdrowia,
zażywane leki, wiek oraz fakt bycia w okresie okołomenopauzalnym. Perimenopauza – to przejściowy
okres w życiu kobiet, obejmujący lata kończące okres
rozrodczy. Dla ponad 90% kobiet perimenopauza
przypada na okres pomiędzy 45. a 54. rokiem życia. Charakteryzują ją zmiany endokrynologiczne,
biologiczne i kliniczne, poprzedzające wystąpienie
menopauzy. Moment rozpoczęcia perimenopauzy
Henrykowska G i wsp. Wpływ stosowania hormonalnej terapii zastępczej na samoocenę stanu zdrowia fizycznego ...
Ocena jakości stanu zdrowia fizycznego i psychicznego kobiet w wieku 45-60 lat w aspekcie stosowania
hormonalnej terapii zastępczej oraz ocena wpływu
terapii na funkcjonalność i jakość życia kobiet
Materiał i metody
Programem badawczym objęto grupę 151 kobiet
w przedziale wiekowym 45-60 roku życia, zamieszkałych na terenie miasta Łodzi. Dla potrzeb dalszej analizy
badane podzielono na trzy grupy wiekowe (46-50 lat,
51-55 lat, powyżej 55 roku życia) oraz ze względu na
stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ).
W badaniu zastosowano metodę „śnieżnej kuli”
[5]. Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz
ankiety, który składał się z 2 części. Ogólnej dotyczącej
stanu społecznego, aktywności zawodowej, dolegliwości psychofizycznych oraz stosowania środków farmakologicznych, w tym hormonalnej terapii zastępczej
(HTZ). Drugą część stanowił kwestionariusz stanu
zdrowia – SF-36 [6].
Wyniki Kwestionariusz SF-36 rozpatrywano
w dwóch aspektach:
Ocena zdrowia w sferze fizycznej
Skale
1. brak ograniczeń w stanie funkcjonalnym w zakresie wykonywania czynności dnia codziennego
np. kąpiel, ubieranie się, odkurzanie, noszenie zakupów, przejście 100m-2km, wejście na pierwsze
oraz na trzecie piętro;
2. brak ograniczeń w funkcjonowaniu z powodu
zdrowia fizycznego w wykonywaniu czynności
dnia codziennego lub zrobienie mniej niż było
zamierzone;
3. brak odczuwania bólu w ciągu ostatnich 4 tygodni
oraz brak ograniczeń w wykonywaniu codziennych czynności z powodu bólu;
4. subiektywna ocena swojego stanu zdrowia.
Skale
A.witalność – wigor, brak przygnębienia, brak uczucia wyczerpania, brak uczucia zmęczenia;
B. brak ograniczeń w aktywności społecznej – życie
towarzyskie, spotkania z rodziną;
C. brak ograniczeń w funkcjonowaniu z powodu
zdrowia psychicznego w wykonywaniu czynności
dnia codziennego lub zrobienie mniej niż było
zamierzone;
D.ogólna ocena stanu zdrowia psychicznego (brak
zdenerwowania i przygnębienia, uczucie wewnętrznego spokoju i szczęścia).
Do analizy statystycznej wykorzystano pakiet
STATISTICA dla Windows. Wyniki przedstawiono
w odsetkach maksymalnej do uzyskania liczby punków, wynoszącej 100.
Wyniki
Spośród 151 respondentek 47 deklarowało stosowanie hormonalnej terapii zastępczej. Wyniki uzyskane w poszczególnych skalach oceny zdrowia w sferze
fizycznej dla kobiet stosujących HTZ przedstawione
są na rycinie 1, a dla kobiet nie stosujących HTZ na
rycinie 2.
Najwyższa sprawnością funkcjonalną w zakresie
wykonywania czynności dnia codziennego (skala 1)
charakteryzowały się badane do 50 r.ż. Zarówno
kobiety stosujące (97,7%) jak i nie stosujące HTZ
(97,7%) uzyskały prawie maksymalną możliwą ilość
%
Cel pracy
Ocena zdrowia w sferze psychicznej
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
do 50 lat
1
2
od 50 do 55 lat
3
powyzej 55 lat
4
Zdrowie Fizyczne
Ryc. 1. Parametry zdrowia fizycznego u kobiet stosujących HTZ
Fig. 1. Physical health parameters in women using HRT
%
i czas jej trwania jest zmienny indywidualnie. WHO
podaje jedynie precyzyjną definicję menopauzy, którą
rozpoznajemy retrospektywnie rok po ostatniej miesiączce, co jednocześnie jest momentem kończącym
perimenopauzę [3]. Biorąc pod uwagę, że średni czas
życia wynosi ok. 75 lat (w krajach rozwiniętych), a zanik krwawień następuje ok. 50 roku życia to 1/3 życia
przypada na okres po zaprzestaniu miesiączkowania,
który każda kobieta chciałaby przejść w jak najlepszym
zdrowiu fizycznym i psychicznym.
Jednym ze sposobów na poprawę jakości życia
kobiet w średnim wieku może być stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ), czyli podawanie hormonów płciowych w celu uzupełnienia niedoborów
powstających wraz ze starzeniem się organizmu[4].
557
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
do 50 lat
1
2
od 50 do 55 lat
3
4
powyzej 55 lat
Zdrowie Fizyczne
Ryc. 2. Parametry zdrowia fizycznego u kobiet nie stosujących HTZ
Fig 2. Physical health parameters in women not using HRT
558
do 50 lat
od 50 do 55 lat
powyzej 55 lat
%
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
A
B
C
D
Zdrowie
Psychiczne
Ryc. 3. Parametry zdrowia psychicznego u kobiet stosujących HTZ
Fig. 3. Mental health parameters in women using HRT
do 50 lat
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
od 50 do 55 lat
powyzej 55 lat
%
punktów. Minimalnie słabsze wyniki zaobserwowano
w grupie wiekowej 50-55 lat. Jedynie w grupie powyżej
55 roku życia HTZ miała pozytywny wpływ na uzyskiwane wyniki.
W skali 2 zaznaczył się wyraźny wpływ stosowanej terapii hormonalnej na poprawę stanu zdrowia
fizycznego w grupach wiekowych 50-55 lat oraz
powyżej 55 r.ż. Kobiety stosujące HTZ uzyskiwały
wyniki lepsze o ok. 10%. Natomiast w grupie do 50 r.ż.
sytuacja była odwrotna. Ponadto zauważalna jest dość
duża dysproporcja w zakresie uzyskiwanych wyników
między najstarszą wiekowo grupą a pozostałymi badanymi. Respondentki powyżej 55 r.ż. charakteryzowały
się zdecydowanie większymi ograniczeniami ruchowymi w wykonywaniu czynności dnia codziennego lub
też wykonywały mniej niż zamierzały.
Hormonalna terapia zastępcza miała pozytywny
wpływ na zmniejszenie odczuwania bólu (skala 3)
zarówno w grupie do 50 r.ż. jak i powyżej 55 lat. Natomiast w grupie wiekowej 50-55 lat zdecydowanie
mniejsze dolegliwości bólowe zgłaszały respondentki
nie stosujące HTZ.
Kobiety stosujące HTZ lepiej oceniały swój stan
zdrowia niż kobiety nie stosujące HTZ (skala 4), stąd
też sumaryczna ocena zdrowia w sferze fizycznej wypadła lepiej dla kobiet stosujących HTZ.
Wyniki uzyskane w poszczególnych skalach oceny
zdrowia w sferze psychicznej dla kobiet stosujących
HTZ przedstawione są na rycinie 3, a dla kobiet nie
stosujących HTZ na rycinie 4.
Parametry zdrowia psychicznego takie jak poziom
witalności, brak uczucia zmęczenia czy przygnębienia
(skala A) w grupie do 50 r.ż. przyjmowały podobne
wartości w grupie stosującej (72,7%) i nie stosującej
HTZ (74,5%). Natomiast w grupie wiekowej 50-55
lat zdecydowanie lepsze wyniki uzyskały kobiety nie
stosujące HTZ (72,8%) w porównaniu do grupy stosującej HTZ (63,9%). Podobna sytuacja miała miejsce
w najstarszej wiekowo grupie. Jednak poziom badanych parametrów był zdecydowanie niższy i wynosił
odpowiednio: 49,2% i 44,6 %
Parametry skali B, w której mieści się brak ograniczeń w aktywności społecznej i życiu towarzyskim
zdecydowanie najlepiej prezentuje się grupa wiekowa
50-55 lat z wynikiem 99 i 100%, a stosowanie HTZ
nie miało tu znaczenia. W pozostałych grupach wiekowych także nie odnotowano wpływu terapii hormonalnej na badane parametry zdrowia psychicznego.
W skali C najwyższe wyniki uzyskały kobiety
stosujące HTZ, w przedziale wieku 50-55 lat, natomiast w zakresie ogólnej oceny zdrowia psychicznego
(skala D) wykazano, że lepsze wyniki uzyskały kobiety
nie stosujące HTZ, we wszystkich trzech przedziałach
wiekowych
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 556-560
A
B
C
D
Zdrowie
Psychiczne
Ryc. 4. Parametry zdrowia psychicznego u kobiet nie stosujących
HTZ
Fig. 4. Mental health parameters in women not using HRT
Omówienie
Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej jest
zróżnicowane. Podjęcie decyzji o rozpoczęciu HTZ
zależy nie tylko od wskazań lekarskich, ale także
od wiedzy na ten temat[7], miejsca zamieszkania
[8] i wykształcenia kobiet [9,10]. Bińkowska i wsp.
wykazali, że jedynie 7% kobiet stosuje HTZ obecnie,
a 10% stosowało ją w przeszłości [11]. Badania własne
pokazują iż w rejonie łódzkim stosowanie HTZ jest
zdecydowanie bardziej popularne. Prawie 30% kobiet
w wieku 45-60 lat poddaje się tej terapii. Podobne
wyniki uzyskali w swoich badaniach ŻołnierczukKieliszek i wsp. [8]. Natomiast Rachoń i wsp podają
trochę niższy(12%) odsetek kobiet stosujących HTZ.
Również w badaniach Sikorskiej [12] odsetek ten jest
niższy (22%) niż w badaniach własnych. Odsetek kobiet stosujących HTZ w badaniach własnych zbliżony
jest do częstości stosowania tej terapii przez kobiety
w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej, gdzie także około 30% kobiet w wieku okołomenopauzalnym
stosuje terapię hormonalną [13,14].
Okres okołomenopauzalny związany jest z występowaniem zaburzeń psychoemocjonalnych. Obserwuje się poczucie zmniejszenia energii i motywacji do
działania, silne wahania nastroju. Ponadto wzmożone
Henrykowska G i wsp. Wpływ stosowania hormonalnej terapii zastępczej na samoocenę stanu zdrowia fizycznego ...
napięcie i chwiejność emocjonalną, a także lęk, podwyższoną drażliwość czy też obniżenie sprawności
procesów intelektualnych [14]. Na zmiany fizjologiczne związane z menopauzą wpływają dodatkowo
schorzenia ogólnoustrojowe dotyczące wieku średniego. Połączenie ich ze zmianami w pozycji społecznoekonomicznej może wpływać także na ogólną kondycję
fizyczną, psychiczną i społeczną kobiet w wieku 45-60
lat, co może skutkować negatywnym wpływem na
jakość życia [13].
Satoh i Ohashi [15] w swoich badaniach kobiet
w Japonii wykazali obniżenie jakości życia wraz
z nasileniem objawów klimakterycznych w okresie
okołomenopauzalnym. Podobnie Blumel i wsp. [16]
potwierdzają także niekorzystny wpływ menopauzy
na jakość życia kobiet.
Według Wiklunda i wsp. oraz Adler i wsp. terapia
hormonalna miała pozytywny wpływ na wszystkie
domeny jakości życia, zwiększenie ogólnej satysfakcji,
energii, aktywności, zmniejszenie napięcia, lęku, zaburzeń nastroju, zaburzeń snu oraz stopnia nasilenia
objawów klimakterycznych [17,18].
W badaniach własnych nie wykazano pozytywnego wpływu terapii hormonalnej na stan zdrowia
psychicznego.
Lai i wsp. donoszą o istotnym obniżeniu jakości
życia kobiet nie stosujących terapii hormonalnej w domenach funkcjonowania fizycznego, psychicznego,
społecznego i środowiskowego, w porównaniu z grupą
kontrolną. [19].
Skrzypulec i wsp. [20,21], w swoich badaniach
wykazali istotną poprawę w zakresie funkcjonowania
fizycznego, aktywności społecznej i witalności wśród
kobiet suplementowanych HTZ (p<0,05). Podobnie
w badaniach własnych uzyskano lepsze parametry
jakości życia w aspekcie zdrowia fizycznego wśród
kobiet stosujących HTZ.
Vaheri i wsp. [22] uzyskali także poprawę jakości
życia i parametrów seksualności kobiet poddanych
długotrwałej terapii hormonalnej (7-9 lat).
Również w badaniach Hays i wsp.[23] stwierdzono nieznaczny, ale istotny statystycznie korzystny
wpływ HTZ na aktywność fizyczną, odczuwanie
559
bólu i zaburzenia snu, co także potwierdzają badania
własne. Natomiast po 3 latach stosowania HTZ nie
wykazano już wyraźnej różnicy w końcowej ocenie
jakości życia kobiet.
Analiza materiału badawczego wykazała różną
skuteczność działania hormonalnej terapii zastępczej
na zdrowie psychiczne i fizyczne kobiet w średnim
wieku. Podjęcie lub zaprzestanie HTZ powinno być
wspólną decyzją lekarza i kobiety, po zweryfikowaniu
wszelkich zalet i wad tego postępowania, tak aby nie
doprowadzić do obniżenia jakości życia
Podsumowanie i wnioski
1. Sprawność funkcjonalna w zakresie wykonywania
czynności dnia codziennego wśród kobiet stosujących i nie stosujących terapii hormonalnej była na
podobnym poziomie w grupach 45-50 i 50 -55 lat,
natomiast w grupie powyżej 55 roku życia osoby
stosujące HTZ uzyskały zdecydowanie lepsze wyniki w porównaniu do nie stosujących terapii.
2. W zakresie parametrów dotyczących odczuwania
bólu lepsze wyniki uzyskały kobiety stosujące
HTZ. Jedynie w grupie wiekowej 50-55 lat sytuacja była odwrotna.
3. Kobiety stosujące HTZ lepiej oceniały swój stan
zdrowia fizycznego w porównaniu z kobietami nie
stosującymi takiej terapii.
4. Poziom witalności, brak przygnębienia czy uczucie zmęczenie był na podobnym poziomie w grupie do 50 lat zarówno w grupie stosującej, jak i nie
stosującej HTZ. Natomiast w grupach wiekowych
50-55 i 55-60 lat lepsze wyniki uzyskały kobiety
nie stosujące HTZ.
5. Kobiety w wieku 50-55 lat, stosujące hormonalną
terapię zastępczą miały mniejsze ograniczenia
aktywności społecznej oraz mniej ograniczeń w
funkcjonowaniu z powodu zdrowia psychicznego
niż pozostałe badane kobiety.
6. W zakresie ogólnej oceny zdrowia psychicznego
zdecydowanie lepsze wyniki uzyskały kobiety nie
stosujące terapii hormonalnej.
7. Zarówno w zakresie zdrowia fizycznego jak i psychicznego kobiety po 55 roku życia uzyskiwały
zdecydowanie niższe wartości analizowanych
parametrów.
Piśmiennictwo / References
1. Spilker B. Introduction. [in:] Quality of life and
pharmacoeconomics in clinical trials. Spilker B (ed).
Lippincott-Raven, Philadelphia 1996: 1-10.
2. Schipper H, Clinch J, Powell V. Quality of life studies:
definitions and conceptual isues. [in:] Quality of life
and pharmacoeconomics in clinical trials. Spilker B (ed).
Lippincott-Raven, Philadelphia 1996: 11-24.
3. World Health Organization. Research on the menopause
in the 1990s. Report of a WHO Scientific Group. WHO
Technical Report Series 866, Geneva 1996.
4. Słaby T. Poziom życia, jakość życia. Wiad Statyst 1990, 6,
8.
5. Etter JF, Perneger TV. Snowball sampling by mail: application
to a survey of smokers in the general population. Int
J Epidemiol 2000, 29: 43-48.
560
6. Ware JE, Sherbourne CD. The MOS 36-item short-form
health survey (SF-36). Med Care 1992, 30: 473-483.
7. Petryński T, Jędrzejczak S, Łukaszek M. Hormonalna terapia
zastępcza – wskazania, czas trwania, kontrowersje. Nowa
Klin 2001, 8: 9-13.
8. Żołnierczuk-Kieliszek D, Kulik T, Pacian A, Stefanowicz A.
Społeczno-zdrowotne uwarunkowania decyzji kobiet
o stosowaniu hormonalnej terapii zastępczej. Wiad Lek
2006, LIX, 9-10.
9. Rachoń D, Zdrojewski T, Suchecka-Rachoń K, et al.
Knowledge and use of hormone replacement therapy among
Polish women: estimates from a nationally representative
study – HORTPOL 2002. Maturitas 2004, 47:31-37.
10. Milewicz A. Hormonalna terapia zastępcza. Przew Lek 2000,
2: 65-66.
11. BińkowskaM, Pietrzak B, Dębski R. Hormonalna terapia
zastępcza w grupie kobiet polskich w wieku 45-54 lat.
Wiedza, opinie, stosowanie. Prz Menopauzalny 2005, 2:
19–27.
12. Sikorska B. Hormonalna terapia zastępcza a jakość życia
kobiet. Pielęg Położ 1999, 2: 21-22.
13. Nelson HD, Humprey LL, Nygren P. Postmenopausal
hormonal replacement therapy. Scientific review. JAMA
2002, 288: 872-881.
14. NAMS. Clinical challenges of perimenopause: consensus
opinion of The North American Menopause Society.
Menopause 2000, 1: 5-13.
15. Satoh T, Ohashi K. Quality-of-life assessment in communitydwelling, middle-aged, healthy women in Japan. Climacteric
2005, 8: 146-153.
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 556-560
16. Blumel JE, Castelo-Branco C, Binfa L. Quality of life after
menopause: a population study. Maturitas 2000, 34:
17‑23.
17. Wiklund J, Holst J, Karlberg J. A new methological approach
to the evaluation of quality of life in postmenopausal women.
Maturitas 1992, 14: 211-24.
18. Adler G, Young D, Galant R, et al. A multicenter, open-label
study to evaluate satisfaction and menopausal quality of
life in women using transdermal estradiol/norethindrone
acetate therapy for the management of menopausal signs
and symptoms. Gynecol Obstet Invest 2005, 59: 212-9.
19. Lai JN, Chen HJ, Chen CM, et al. Quality of life and
climacteric complaints amongst women seeking medical
advice in Taiwan: assessment using the WHOQOL-BREF
questionnaire. Climacteric 2006, 9: 119-28.
20. Skrzypulec V, Drosdzol A, Ferensowicz J. Ocena jakości życia
kobiet w okresie klimakterium. Gin Pol 2004, 75: 373-81.
21. Skrzypulec V, Naworska B, Drosdzol A. Analiza wpływu
objawów klimakterycznych na funkcjonowanie i jakość życia
kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Prz Menopauzalny
2007, 2: 96-101.
22. Vaheri R, Akkila J, Kainulainen P. Quality of life, mood and
sexual interest in women on long-term continuous combined
hormone therapy. Climacteric 2005, 8(suppl. 2): 214-5.
23. Hays J, Ockene JK, Brunner RL, et al. Effects of estrogen plus
progestin on health-related quality of life. N Engl J Med
2003, 348(19): 1839-54.