Sytuacja dochodowa wybranych typów gospodarstw

Sytuacja dochodowa wybranych typów gospodarstw

SYTUACJA DOCHODOWA WYBRANYCH TYPÓW GOSPODARSTW ROLNICZYCH
Z UWZGLDNIENIEM KLAS WIELKOCI EKONOMICZNEJ
MARIA JOLANTA ORŁOWSKA
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
Streszczenie
Na podstawie danych europejskiego systemu rachunkowoci FADN dokonano
oceny sytuacji dochodowej przecitnego gospodarstwa w Polsce i Unii Europejskiej
oraz w klasach wielkoci ekonomicznej w wybranych typach rolniczych. W tym celu
dokonano pogrupowania gospodarstw według typów rolniczych (TF8) i klas
wielkoci ekonomicznej (ES6). W opracowaniu zastosowano metody analizy
szeregów statystycznych, metody analizy poziomej. Badania potwierdziły, e
dochodowo badanych gospodarstw zaleała od obranego kierunku produkcji oraz
wielkoci ekonomicznej gospodarstwa.
Dochodowo redniego polskiego gospodarstwa mierzona wartoci dodan
brutto, wartoci dodan netto w przeliczeniu na osob pełnozatrudnion,
dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pracy nieopłaconej1 była
znacznie nisza od przecitnej w Unii Europejskiej. Najwysz warto dodan
brutto oraz najwyszy dochód z rodzinnego gospodarstwa rolniczego na jednostk
pracy nieopłaconej (Family Work Unit) uzyskały gospodarstwa w klasie wielkoci
ekonomicznej powyej 100 ESU specjalizujce si w uprawach ogrodniczych.
Najbardziej korzystn sytuacj dochodow mierzon wartoci dodan netto
w przeliczeniu na osob pełnozatrudnion (Annual Work Unit) miały gospodarstwa
mleczne w klasie wielkoci ekonomicznej 40-<100 ESU.
Słowa kluczowe: nastawienie produkcyjne, sytuacja dochodowa, wielko ekonomiczna, warto
dodana brutto, warto dodana netto, dochód z rodzinnego gospodarstwa
rolniczego.
1. Wprowadzenie
W komputerowej bazie w zestawie statystycznym „Wyniki standardowe FADN poziom 1”
publikowanym na stronie internetowej Unii Europejskiej [www.ec.europa.eu/agriculture/rica]
gromadzone s dane FADN2 dotyczce gospodarstw rolniczych Unii Europejskiej. Pozwalaj one
na porównywanie gospodarstw z rónych krajów niezalenie od ich zrónicowania produkcyjnego
i regionalnego [4]. Gromadzone s według jednolitych zasad. Gospodarstwa w bazie stanowi
statystycznie reprezentatywn prób gospodarstw towarowych funkcjonujcych na obszarze Unii
Europejskiej. W 2007 r. liczebno gospodarstw Unii Europejskiej bdcych w polu obserwacji
FADN wyniosła 6 322 379, natomiast wielko próby to 84 731 gospodarstw. W Polsce w polu
obserwacji FADN w tym samym roku znajdowało si 12100 gospodarstw reprezentujcych
1
Osoba pracy nieopłaconej – pojcie przyjte w FADN, stosowane przez IERiG
na okrelenie pracy rolnika i jego
rodziny.
2
FADN – Sie Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych (ang. Farm Accountancy Data Network).
232
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ
Seria: Studia i Materiały, nr 33, 2010
745 023 gospodarstwa towarowe. Zmienne w bazie FADN s szczegółowo opisane. Okrelone s
odpowiednimi symbolami. Jednoznacznie zdefiniowane s te algorytmy ich obliczania. Celem
pracy była ocena sytuacji dochodowej gospodarstw rolniczych z wykorzystaniem tych danych.
Gospodarstwa rolnicze pastw Unii Europejskiej róni si pod wzgldem uzyskiwanych
dochodów. Rónice te wystpuj nie tylko midzy poszczególnymi krajami, ale równie w obrbie
poszczególnych pastw. Sytuacja taka moe by spowodowana wahaniami cen i wydajnoci, na
które wpływ maj czynniki pogodowe (susze, znaczne opady deszczu, mróz). Duy wpływ na
rónice dochodów maj równie czynniki wewntrzne takie jak umiejtno zarzdzania
i zdolno adaptacji do konkretnych warunków [6]. Take sytuacja dochodowa gospodarstw
polskich jest bardzo zrónicowana. Od lat uzyskiwały one nisze dochody ni gospodarstwa
w pozostałych krajach europejskich. Po integracji z Uni Europejsk Polska została objta
Wspóln Polityk Roln, której jednym z fundamentalnych elementów jest zapewnienie dochodów
umoliwiajcych rolnikom godziwe ycie [2]. Uzyskany zatem dochód z rodzinnego gospodarstwa
rolnego powinien zapewni opłat pracy rolnika oraz rodki na rozwój gospodarstwa.
Do oceny sytuacji dochodowej gospodarstw mona stosowa nadwyk bezporedni,
warto dodan brutto, warto dodan netto, dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego.
Pierwsz kategori dochodow jest nadwyka bezporednia, która jest uywana w procesach
decyzyjnych w gospodarstwach rolniczych. Okrela si j odejmujc od wartoci produkcji koszty
bezporednie. Warto dodana charakteryzuje przyrost wartoci dóbr w gospodarstwie. Warto
dodana brutto przedstawia nowo wytworzon warto w gospodarstwie rolnym w okresie
obrachunkowym przez wszystkie trzy czynniki wytwórcze (ziemi, prac, kapitał), niezalenie od
tego kto jest ich włacicielem. Warto dodana netto jest miar dochodu uzyskanego przez
włacicieli czynników wytwórczych gospodarstwa. Odzwierciedla ona zrealizowan opłat
wszystkich czynników produkcji: ziemi, kapitału oraz pełnych nakładów pracy i zarzdzania.
Według metodologii FADN wynikiem finansowym gospodarstwa rolnego jest dochód
z rodzinnego gospodarstwa rolnego [3].
Wysoko uzyskiwanego dochodu w warunkach gospodarki rynkowej uzaleniona jest od
wielu czynników. Zwikszenia dochodów nie gwarantuje poprawa struktury agrarnej, zwikszenie
skali produkcji i unowoczenienie technologii [7]. W pracy przyjto załoenie, e dochód
gospodarstwa zaley midzy innymi od obranego kierunku produkcji i jego wielkoci
ekonomicznej. Dlatego badano sytuacj dochodow wybranych typów rolniczych gospodarstw
(TF83) wyspecjalizowanych w uprawach ogrodniczych, krowach mlecznych i zwierztach
ziarnoernych w klasach wielkoci ekonomicznej (ES64) [1].
2. Materiał i metody bada
ródłem danych do bada były wyniki FADN z 2007 r. Baza danych FADN pozwala na
grupowanie gospodarstw. Realizujc prac pogrupowano gospodarstwa według wybranych trzech
typów rolniczych (TF8). Typ rolniczy jest okrelany na podstawie udziału poszczególnych
działalnoci w tworzeniu ogólnej wartoci standardowej nadwyki bezporedniej (SGM5)
3
Zestawienie typow rolniczych TF8 jest kombinacj typów podstawowych, pochodzcych z rónych typów szczegółowych,
tworzc w rezultacie osiem grup gospodarstw rolnych.
4
ES6 – klasyfikacja ta obejmuje 6 klas wielkoci ekonomicznej gospodarstw rolnych (bardzo małe, małe, rednio – małe,
rednio – due, due, bardzo due) opracowanych na podstawie Wspólnotowej Typologii Gospodarstw Rolnych.
5
SGM - (ang. Standard Gross Margin).
Maria Jolanta Orłowska
Sytuacja dochodowa wybranych typów gospodarstw rolniczych
z uwzgldnieniem klas wielkoci ekonomicznej
233
w gospodarstwie. Gospodarstwa, w których adna z działalnoci nie przekracza 1/3 SGM s
okrelane jako mieszane. Gospodarstwa w których udział dwóch działalnoci zawiera si
w przedziale od 1/3 do 2/3 SGM to gospodarstwa dwukierunkowe. Jeeli udział jednej
działalnoci przekracza 2/3 SGM to gospodarstwa s uwaane za specjalistyczne. Wyznaczony
według tego kryterium typ rolniczy gospodarstwa odzwierciedla jego system produkcji [4]. Do
bada wybrano gospodarstwa specjalizujcew si w uprawach ogrodniczych, krowach mlecznych,
zwierztach ziarnoernych (odpowiednio symbole typów: C, F, H) w klasach wielkoci
ekonomicznej ES6.
W opracowaniu zastosowano metody analizy szeregów statystycznych, metody analizy
pionowej i poziomej.
3. Potencjał badanych gospodarstw
Przecitne polskie gospodarstwo, bdce w polu obserwacji polskiego FADN, o nastawieniu
produkcyjnym uprawy ogrodnicze, krowy mleczne, zwierzta ziarnoerne, było mniejsze od
odpowiadajcego mu w Unii Europejskiej. Ze wzrostem wielkoci ekonomicznej wzrastała
wielko obszarowa redniego gospodarstwa zarówno w Polsce jak i w UE. Sporód badnych
typów gospodarstw, najwiksz powierzchni uytków rolnych charakteryzowały si
gospodarstwa z krowami mlecznymi, nastpnie wyspecjalizowane w zwierztach ziarnoernych,
najmniejsze były z uprawami ogrodniczymi, zarówno w Polsce jak i w Unii Europejskiej.
Analizujc wielko obszarow w klasach wielkoci ekonomicznej mona stwierdzi, e
gospodarstwa polskie, specjalizujce si w uprawach ogrodniczych do 100 ESU6, z krowami
mlecznymi do 4 ESU i od 16 do 100 ESU oraz ze zwierztami ziarnoernymi niezalenie od
wielkoci ekonomicznej, były wiksze od analogicznych gospodarstw UE (tab. 1).
Nakłady pracy mierzone liczb osób pełnozatrudnionych (AWU6) w roku 2007 były nisze
w rednim gospodarstwie w Polsce, prowadzcym rachunkowo unijn, w porównaniu
z analogicznym w Unii Europejskiej. Najwiksze nakłady pracy obserwuje si w Polsce
i w krajach Wspólnoty w gospodarstwach specjalizujcych si w uprawach ogrodniczych, nisze
w gospodarstwach z krowami mlecznymi. Najniszymi nakładami pracy mierzonymi liczb
pełnozatrudnionych ogółem charakteryzowały si w Polsce gospodarstwa ze zwierztami
ziarnoernymi (tab. 2).
Przecitne zatrudnienie wzrastało wraz ze wzrostem wielkoci ekonomicznej gospodarstwa.
Jednak analizujc zatrudnienie w klasach wielkoci ekonomicznej mona stwierdzi, e
w przecitnym gospodarstwie powyej 4 ESU (w gospodarstwach specjalizujcych si
w uprawach ogrodniczych), powyej 8 ESU (w gospodarstwach z krowami mlecznymi) i powyej
16 ESU (w gospodarstwach z ziarnoernymi) było ono nisze w krajach UE ni w analogicznych
w Polsce (tab. 2).
6
AWU – jednostka przeliczeniowa pracy ogółem (ang. Annual Work Unit).
234
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ
Seria: Studia i Materiały, nr 33, 2010
Tabela 1. Powierzchnia uytków rolnych w ha (SE025) redniego gospodarstwa w Polsce i w Unii
Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielkoci ekonomicznej w 2007 r
7
Wielko ekonomiczna [ESU ]
Kraj
Polska
UE
TF8
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
Razem
ES6
Powierzchnia uytkowanych uytków rolnych (SE025)
1,87 2,39
3,82
5,87
8,34 10,71
4,20
7,05 11,89
19,32
34,71
72,27
20,01
3,41 6,59
11,51
23,43
40,41 92,64
14,62
1,02 1,92
2,21
3,63
6,26
17,03
4,90
4,31 14,52 19,94
32,52
60,37 125,23 36,83
2,55 5,59
10,09
16,02
26,22
49,86
18,89
0-<4
4 -<8
8 -<16
16-<40
40-100 >= 100
ródło: Opracowanie własne na podstawie FADN, http://www.ec.europa.eu/agriculture/rica.
Tabela 2. Nakłady pracy ogółem w AWU (SE010) w rednim gospodarstwie w Polsce i w Unii
Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielkoci ekonomicznej w 2007 r
Wielko ekonomiczna [ESU]
Kraj
Polska
UE
TF8
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
0-<4
4 -<8 8 -<16 16-<40
40-100
>= 100
1,52
1,44
1,42
1,84
1,60
1,22
Nakłady pracy ogółem w AWU (SE010)
1,97
2,22
3,56
6,03
17,44
1,62
1,84
2,09
2,97
1,49
1,64
1,91
2,23
4,79
1,75
1,91
2,41
3,69
8,86
1,87
1,78
1,63
1,83
3,46
1,51
1,69
1,69
1,78
4,23
Razem
ES6
2,96
1,80
1,71
3,19
1,88
2,05
ródło: Opracowanie własne na podstawie FADN, http://www.ec.europa.eu/agriculture/rica.
4. Produkcja i koszty bezporednie badanych gospodarstw
Produkcja ogółem z przecitnego gospodarstwa w Polsce w badanych typach rolniczych była
znacznie nisza ni z analogicznego gospodarstwa w UE. Analiza gospodarstw w klasach
wielkoci ekonomicznej pokazuje, e sporód gospodarstw z uprawami ogrodniczymi produkcj
wiksz ni w rednim gospodarstwie UE osignły gospodarstwa małe, rednio due i due.
W gospodarstwach z krowami mlecznymi tylko gospodarstwa małe charakteryzowały si wiksz
produkcj, natomiast w gospodarstwach duych pod wzgldem wielkoci ekonomicznej była ona
zbliona w Polsce i UE. Ze specjalizujcych si w ziarnoernych, podobnie jak z krowami
mlecznymi, take tylko gospodarstwa małe miały w Polsce produkcj wiksz ni podobne w UE
(tab. 3).
Koszty bezporednie s kosztami majcymi decydujcy wpływ na wielko uzyskiwanej
produkcji. Obejmuj one koszty nasion i sadzonek, nawozów, rodków ochrony rolin. W roku
2007 koszty bezporednie ponoszone przez przecitne gospodarstwo w Polsce (bdce w polu
obserwacji polskiego FADN), były znacznie nisze ni w analogicznym gospodarstwie UE.
Stanowiły one 45,2% ponoszonych przez gospodarstwo w UE z uprawami ogrodniczymi, 28,6%
z krowami mlecznymi i 37,7% ze zwierztami ziarnoernymi. Najwysze koszty bezporednie
7
ESU - europejska jednostka wielkoci (ang. European Size Unit).
Maria Jolanta Orłowska
Sytuacja dochodowa wybranych typów gospodarstw rolniczych
z uwzgldnieniem klas wielkoci ekonomicznej
235
zarówno w Polsce jak i Unii Europejskiej poniosły gospodarstwa specjalizujce si w zwierztach
ziarnoernych.
Tabela 3. Produkcja ogółem w EUR8 (SE131) przecitnego gospodarstwa w Polsce i w Unii
Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielkoci ekonomicznej w 2007 r
Wielko ekonomiczna [ESU]
Kraj
Polska
UE
TF8
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
0-<4
4 -<8
11737
7833
43753
9979
6126
15913
32350
13482
47206
32247
16907
40903
40- 100
>= 100
Razem
ES6
Produkcja ogółem (SE131)
33899
76517 170017
27336
60099 150535
55507
66884 131131
40510
72571 161164
30377
67164 150442
56225
82208 198322
591145
387849
725712
437865
636640
61633
30587
64006
150744
96614
184422
8 -<16
16-<40
ródło: Opracowanie własne na podstawie FADN, http://www.ec.europa.eu/agriculture/rica.
Wród gospodarstw specjalizujcych si w uprawach ogrodniczych tylko gospodarstwa
rednio małe i bardzo due, poniosły koszty bezporednie mniejsze ni odpowiadajce im
gospodarstwa w UE. W pozostałych klasach wielkoci ekonomicznej sytuacja była odwrotna.
Sporód gospodarstw z krowami mlecznymi, tylko gospodarstwa małe miały koszty bezporednie
wiksze ni analogiczne UE, natomiast z gospodarstw ze zwierztami ziarnoernymi małe
i rednio małe (tab. 4).
Tabela 4. Koszty bezporednie w EUR (SE281) przecitnego gospodarstwa w Polsce i w Unii
Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielkoci ekonomicznej w 2007 r
Wielko ekonomiczna [ESU]
Kraj
Polska
UE
TF8
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
0-<4
4 -<8
3407
2419
31261
2241
2304
10282
12154
4486
29589
9981
6231
25458
8 -<16
16-<40 40- 100 >= 100
Koszty bezporednie (SE281)
9142 20969 45904 138472
9038 19930 51804 37448 42207 83600 261306
10110 18174 42000 181993
10788 22872 52806 170569
37310 49472 124091 377308
Razem
ES6
17272
10167
41964
38230
35525
111265
ródło: Opracowanie własne na podstawie FADN, http://www.ec.europa.eu/agriculture/rica.
5. Dochodowo badanych gospodarstw specjalizujcych si w uprawach ogrodniczych,
krowach mlecznych i zwierztach ziarnoernych
Dochodowo badanych gospodarstw zmierzono wartoci dodan brutto, dochodem
z rodzinnego gospodarstwa rolnego oraz wartoci dodan netto na osob pełnozatrudnion
ogółem i dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion
rodziny.Warto dodana brutto jest nadwyk ekonomiczn odzwierciedlajc nowo wytworzon
warto w gospodarstwie w okresie obrachunkowym przez wszystkie trzy czynniki produkcji
(ziemi, prac, kapitał) niezalenie od tego czyj s własnoci [3]. Warto dodana brutto była
8
EUR –oznaczenie jednostki monetarnej o nazwie „euro”.
236
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ
Seria: Studia i Materiały, nr 33, 2010
w 2007 r. znacznie nisza w przecitnym gospodarstwie w Polsce, od uzyskanej przez rednie
gospodarstwo UE w badanych typach gospodarstw. Warto dodana brutto z przecitnego
gospodarstwa wzrastała wraz ze wzrostem jego wielkoci ekonomicznej zarówno w Polsce jak i w
Unii Europejskiej. Analizujc gospodarstwa w klasach wielkoci ekonomicznej mona stwierdzi,
e tylko polskie gospodarstwa z uprawami ogrodniczymi do 4 ESU, z krowami mlecznymi od 0<4 ESU i 40<100 ESU, a take specjalizujce si w zwierztach ziarnoernych do 16 ESU
uzyskały warto dodan brutto wiksz ni gospodarstwa o tej samej wielkoci ekonomicznej UE
(tab. 5).
Tabela 5. Warto dodana brutto w EUR (SE410) z przecitnego gospodarstwa w Polsce i w Unii
Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielkoci ekonomicznej w 2007 r
Wielko ekonomiczna [ESU]
TF8
Uprawy ogrodnicze
Polska Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
Uprawy ogrodnicze
UE
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
0-<4
Kraj
6552
5880
10769
5943
3976
4505
4 -<8
8 -<16
16-<40
40-100
>= 100
Warto dodana brutto (SE410)
14208 17346 36267 84839 270983
8922 17738 38882 94201 15432 15482 23000 44513 113919
14371 23009 41346 87299 344564
10883 19375 42374 88149 238144
13165 15288 25024 55633 204000
Razem
ES6
29669
19829
19743
75687
55750
57164
ródło: Opracowanie własne na podstawie FADN, http://www.ec.europa.eu/agriculture/rica.
Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego jest nadwyk ekonomiczn, która pozostaje na
opłacenie nakładów pracy rolnika i jego rodziny oraz za zaangaowanie własnego kapitału
w działalnoci operacyjnej gospodarstwa [4]. Dochód jaki uzyskało przecitne gospodarstwo
rolne, w badanych typach gospodarstw, w Polsce wyniósł około 50% tego jaki uzyskało
analogiczne gospodarstwo UE (56,1% uzyskanego przez specjalizujce si w uprawach
ogrodniczych, 46,2% z krowami mlecznymi i 51,7% ze zwierztami ziarnoernymi). Analiza
w klasach wielkoci ekonomicznej pokazała, e dochód przekraczajcy redni dochód
gospodarstwa w UE uzyskały sporód specjalizujcych si w uprawach ogrodniczych
gospodarstwa małe, due i bardzo due pod wzgldem wielkoci ekonomicznej, z krowami
mlecznymi małe, rednio due i due, ze zwierztami ziarnoernymi małe, rednio małe, rednio
due i due.
Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego wzrastał wraz ze wzrostem wielkoci
ekonomicznej badanych gospodarstw niezalenie od nastawienia produkcyjnego. Wyjtkiem były
gospodarstwa specjalizujce si w zwierztach ziarnoernych rednio małe, które w Polsce
osignły niszy dochód ni gospodarstwa małe. Okrelenie przyczyny takiej sytuacji powinno
by przedmiotem bardziej szczegółowych analiz (tab. 6).
Warto dodana netto w przeliczeniu na osob pełnozatrudnion take była znacznie nisza
w przecitnym polskim gospodarstwie (bdcym w polu obserwacji polskiego FADN)
specjalizujcym si w uprawach ogrodniczych, z krowami mlecznymi, ze zwierztami
ziarnoernymi ni w podobnym gospodarstwie w UE. Wyniosła ona około 40% uzyskanej przez
gospodarstwa UE (odpowiednio: z uprawami ogrodniczymi 40,6%, z krowami mlecznymi 38,6%
i ze zwierztami ziarnoernymi 42,4%). Warto dodana netto na osob pełnozatrudnion była
jedynie wysza w polskich gospodarstwach z uprawami ogrodniczymi małych pod wzgldem
Maria Jolanta Orłowska
Sytuacja dochodowa wybranych typów gospodarstw rolniczych
z uwzgldnieniem klas wielkoci ekonomicznej
237
wielkoci ekonomicznej, oraz w gospodarstwach ze zwierztami ziarnoernymi małych i rednio
małych.
Tabela 6. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego w EUR (SE420) z przecitnego
gospodarstwa w Polsce i w Unii Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas
wielkoci ekonomicznej w 2007 r
Wielko ekonomiczna [ESU]
Kraj
Polska
UE
TF8
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
Razem
ES6
Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego (SE420)
3893
7957 10420 20208 46846 130768 16429
4383
6426 13254 29460 70528
- 14775
6714 11350 10118 15447 30414 70698 13281
3846
8747 13090 23695 42555 97570 29278
3409
8491 13818 27986 50954 119929 31946
2982
9289
9606 13461 25394 84864 25686
0-<4
4 -<8
8 -<16
16-<40 40-100 >= 100
ródło: Opracowanie własne na podstawie FADN, http://www.ec.europa.eu/agriculture/rica.
Warto dodana netto na osob pełnozatrudnion wzrastała wraz ze wzrostem wielkoci
ekonomicznej badanych gospodarstw niezalenie od kierunku produkcji produkcji, zarówno
w Polsce jak i w UE. Tutaj równie wyjtkiem były gospodarstwa rednio małe wyspecjalizowane
w zwierztach ziarnoernych (tab. 7).
Tabela 7. Warto dodana netto na osob pełnozatrudnion w EUR/AWU (SE425) z przecitnego
gospodarstwa w Polsce i w Unii Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas
wielkoci ekonomicznej w 2007 r
Wielko ekonomiczna [ESU]
Kraj
Polska
UE
TF8
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
Razem
ES6
Warto dodana netto na osob pełnozatrudnion (SE425)
3032
5679
5811
7915 11339 11720
7763
3075
4089
7638 15332 26705
8825
5503
8469
6949
9108 15560 19234
8885
2647
6508
9491 14500 19944 30648 19137
2140
4670
8272 19548 35678 54874 22841
2783
6971
6612 10294 21278 37423 20978
0-<4
4 -<8
8 -<16
16-<40 40-100 >= 100
ródło: Opracowanie własne na podstawie FADN, http://www.ec.europa.eu/agriculture/rica.
Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny wyniósł
w przecitnym gospodarstwie w Polsce, prowadzcym rachunkowo unijn, wyspecjalizowanym
w uprawach ogrodniczych, krowach mlecznych i zwierztach ziarnoernych niespełna 50%
dochodu uzyskanego przez analogiczne gospodarstwa UE (odpowiednio w gospodarstwach
ogrodniczych 10 tys. EUR/FWU9, z krowami mlecznymi: 8,4 tys. EUR/FWU, ze zwierztami
ziarnoernymi 8,9 tys. EUR/FWU). W przecitnym gospodarstwie UE wyspecjalizowanym
w produkcji ogrodniczej osignł 20,3 tys. EUR/FWU, z krowami mlecznymi 19,2 tys.
EUR/FWU, ze zwierztami ziarnoernymi 18,9 tys. EUR/FWU. W Polsce jedynie bardzo due
9
FWU - jednostka przeliczeniowa pracy członków rodziny (ang. Family Work Unit).
238
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ
Seria: Studia i Materiały, nr 33, 2010
gospodarstwa pod wzgldem wielkoci ekonomicznej z uprawami ogrodniczymi, małe i due
z krowami mlecznymi a take małe i rednio małe ze zwierztami ziarnoernymi uzyskały dochód
z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion pracy rodziny wikszy ni
odpowiadajce im gospodarstwa UE.
Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny wzrastał wraz
ze wzrostem wielkoci ekonomicznej gospodarstwa z wyjtkiem gospodarstw ze zwierztam
ziarnoernymi rednio duych, w których to zarówno w przecitnym gospodarstwie UE jak
i Polski był niszy ni w gospodarstwie małym. Najwyszy dochód z rodzinnego gospodarstwa
rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny osignły gospodarstwa polskie specjalizujce si w
uprawach ogrodniczych oraz zwierztach ziarnoernych o wielkoci ekonomicznej powyej 100
ESU (odpowiednio: 63,3 i 35,8 tys. EUR/FWU), a take gospodarstwa z krowami mlecznymi
o wielkoci ekonomicznej powyej 40 ESU (31,9 tys. EUR/FWU). W UE natomiast najwikszym
dochodem na osob pracy nieopłaconej charakteryzowały si gospodarstwa bardzo due (powyej
100 ESU) z krowami mlecznymi (59,9 tys. EUR/FWU), zwierztami ziarnoernymi (55,3 tys.
EUR/FWU) oraz uprawami ogrodniczymi (54,5 tys. EUR/FWU) (tab. 8).
Tabela 8. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny
w EUR/FWU (SE430) z przecitnego gospodarstwa w Polsce i w Unii Europejskiej
w wybranych typach rolniczych według klas wielkoci ekonomicznej w 2007 r
Wielko ekonomiczna [ESU]
Kraj
Polska
UE
TF8
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
Uprawy ogrodnicze
Krowy mleczne
Zwierzta ziarnoerne
Razem
ES6
Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob
pełnozatrudnion rodziny (FWU) (SE430)
2764
5524
6562 10856 23291 63269 10028
3050
4003
7309 14884 31895 8425
5578
8742
6760
8807 16528 35770
8946
2808
6420 10422 16553 26730 54517 20331
2150
4813
8285 18375 31529 59872 19203
2726
7407
6264
8994 18362 55266 18938
0-<4
4 -<8
8 -<16
16-<40 40-100 >= 100
ródło: Opracowanie własne na podstawie FADN, http://www.ec.europa.eu/agriculture/rica.
6. Podsumowanie
W przedstawionym opracowaniu zasygnalizowano tylko istniejce zalenoci.
Przeprowadzone badania wskazuj na moliwo zastosowania osignitych wyników w dalszych
pracach analitycznych. Mog one by przedmiotem bardziej szczegółowych, pogłbionych analiz
z wykorzystaniem bazy danych FADN. W opracowaniu analiz ograniczono do trzech typów
rolniczych. Kontynuujc badania, mona j poszerzy o pozostałe typy TF8: z uprawami
polowymi, uprawami trwałymi, zwierztami ywionymi w systemie wypasowym, gospodarstwami
mieszanymi. Wyniki bada mog zosta wykorzystane równie w badaniach modelowych, przy
budowaniu modeli produkcji i dochodu z wykorzystaniem metod regresji. Mog one posłuy do
wstpnego rozpoznania czynników kształtujcych produkcj i dochód.
Badania wykazały, e dochodowo gospodarstw, bdcych w polu obserwacji FADN,
zaleała od obranego kierunku produkcji oraz wielkoci ekonomicznej gospodarstwa.
Dochodowo redniego polskiego gospodarstwa bdcego w polu obserwacji FADN mierzona
wartoci dodan brutto, dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego, wartoci dodan netto
Maria Jolanta Orłowska
Sytuacja dochodowa wybranych typów gospodarstw rolniczych
z uwzgldnieniem klas wielkoci ekonomicznej
239
w przeliczeniu na osob pełnozatrudnion, dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego na
osob pracy nieopłaconej była znacznie nisza od przecitnej w Unii Europejskiej. Najwysz
warto dodan brutto oraz najwyszy dochód z rodzinnego gospodarstwa rolniczego na jednostk
pracy nieopłaconej (Family Work Unit) uzyskały polskie gospodarstwa w klasie wielkoci
ekonomicznej powyej 100 ESU (bardzo due) specjalizujce si w uprawach ogrodniczych.
Najbardziej korzystn sytuacj dochodow mierzon wartoci dodan netto w przeliczeniu na
osob pełnozatrudnion (Annual Work Unit) miały gospodarstwa mleczne w klasie wielkoci
ekonomicznej 40-<100 ESU (due) oraz bardzo due gospodarstwa (powyej 100 ESU) ze
zwierztami ziarnoernymi.
Najwysze warto dodan brutto i dochód z rodzinnego gospodarstwa rolniczego uzyskało
w Unii bardzo due (powyej 100 ESU) gospodarstwo specjalizujce si w uprawach
ogrodniczych. Natomiast najwysze: warto dodan netto na osob pełnozatrudnion i dochód
z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny osignły bardzo due
gospodarstwa z krowami mlecznymi.
Gospodarstwa od 8-<16 ESU (rednio małe) wyspecjalizowane w zwierztach ziarnoernych
uzyskały warto dodan netto na 1 osob pełnozatrudnion ogółem oraz dochód z rodzinnego
gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny mniejsze ni gospodarstwa do 8 ESU
(małe). Zaleno taka wystpiła w przecitnym gospodarstwie ze zwierztami ziarnoernymi
w Polsce jak i w Unii Europejskiej.
%LEOLRJUDILD
[1] Commission Decision 85/377/EEC: of 7 June 1985 establishing a Community typology for
agricultural holdings.
[2] Czyewski A., Henisz-Matuszczak A.: Rolnictwo Unii Europejskiej i Polski. Studium
porównawcze struktur wytwórczych i regulatorów rynków rolnych. Wyd. Akademii
Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna 2004, s. 220.
[3] Goraj /red./: Słownik poj rachunkowoci gospodarstwa rolnego. ODR Minikowo 2001.
[4] Goraj L., Mako S.: Rachunkowo i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie
rolnym. Difin, Warszawa 2009.
[5] http://www.ec.europa.eu/agriculture/rica
[6] Poppe K.J., van Meijl H.: Differences in Farm Performance and Andjustment to Change:
A Perspective from the Netherlands. In: Policy Reform and Adjustment in the Agricultural
Sectors of Developed Countries (D. Blandford, B. Hill, Eds.). Cabi Publishing 2006.
[7] Sobczyski T.: Zmiany poziomu subsydiów gospodarstwach rolniczych UE-12 w latach
1989–2006. Journal Agribusiness and Rural Development 2009, 3(13), 205-216C.
240
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ
Seria: Studia i Materiały, nr 33, 2010
REVENUE SITUATION OF SOME TYPES OF AGRICULTURAL HOLDINGS WITH
CONSIDERATION OF THEIR ECONOMIC SIZE
Summary
On the basis of the European FADN accounting system the situation of the
average household income in Poland and the European Union and the economic size
classes in selected types of farming was assessed. To this end, the farms have been
grouped by type of agricultural holdings (TF8) and economic size classes (ES6). The
study used a method of analysis of statistical series, the horizontal method of
analysis. Research has shown that the profitability of farms surveyed depended on
the direction being the production and the economic size of the farm.
Profitability measured by the average Polish farm gross value added, net value
added per person employed full time, income from the family farm in the person of
unpaid labor was significantly lower than the average in the European Union. The
highest value and the highest gross income from farming on the family farm unit of
unpaid labor (Family Work Unit) have been holding in a class of economic size of
more than 100 ESU specializing in horticultural crops. The most favorable income
measured net value added per person employed full time (Annual Work Unit) were
dairy farms in economic size class 40 – <100 ESU.
Keywords: direction of production, income situation, The economic size, The Gross Farm
Income, Farm Net Value Added, Farm Net Income.
Maria Jolanta Orłowska
Katedra Ekonomiki i Doradztwa w Agrobiznesie
Wydział Rolnictwa i Biotechnologii
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
ul. Al. Prof. Kaliskiego 7, bud. 3.1, Bydgoszcz
e-mail: [email protected]