pobierz

Cudzy umysł we własnym mózgu
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
Michał Denkiewicz
MISMaP UW
14 grudnia 2009
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
1 / 27
Copyright statement
This presentation has been prepared for the meeting of the Warsaw
University Student’s Society of Neurobiology, thus for a non-profit activity.
Pictures included, modified to various degree, have been copied from the
Internet and literature without indicating the original source, which is
frequently difficult to trace. Whoever finds his/her rights violated, is kindly
requested to notify the author (sknn(at)biol.uw.edu.pl) ; the
questioned picture will be immediately withdrawn. Unlimited use of these
slides in teaching is welcomed provided that the users take full
responsibility for it.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
2 / 27
Teoria Umysłu
Teoria Umysłu (ang. Theory of Mind - ToM) to zdolność do tworzenia
reprezentacji stanów umysłowych, takich jak:
wiedza
intencje
pragnienia
przekonania
Pierwsze użycie: Premack i Woodruff. Inna nazwa - np.
mentalizacja.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
3 / 27
Sposób działania ToM
Istnieją dwie podstawowe teorie dotyczące reprezentacji umysłów innych:
Teoria teorii (ang. Theory theory - TT) - mówi że wnioskowanie stanu
mentalnego innych dokonuje się na podstawie zbioru zasad
(teorii) opisujących te stany. Jest ono niezależne od
reprezentacji własnych stanów umysłowych.
Teoria symulacji (ang. Simulation theory - ST) - mówi, że stany mentalne
innych są symulowane przez „postawienie się na miejscu”
drugiej osoby. Oznacza to, że zdolność do reprezentowania
własnych stanów mentalnych jest podstawą dla myślenia o
cudzym myśleniu.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
4 / 27
Składniki ToM
ToM jest stosunkowo złożoną zdolnością. Aby mogła się rozwinąć
potrzebne są pewne składniki:
Kontrola wykonawcza
Rozpoznawanie kierunku patrzenia Gaze direction detector
Metareprezentacje
Rekursja
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
5 / 27
ToM 1 i 2 rzędu
Możemy mówić o ToM pierwszego i wyższych rzędów - charakteryzując w
ten sposób stopień skomplikowania.
ToM pierwszego rzędu to reprezentowanie cudzych myśli, przekonań
dotyczących rzeczywistości.
ToM drugiego rzędu to reprezentowanie cudzych przekonań, które same
dotyczą przekonań.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
6 / 27
Przykłady zastosowań ToM
Przekonania nt. rzeczywistości. Wiedza własna vs. cudza.
Wykrywanie cudzych intencji.
Rozdzielność własnych pragnień od cudzych.
Żarty i kłamstwa.
Gafy (Faux pas).
Ironia.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
7 / 27
Badanie ToM
Dla małych dzieci, pacjentów gorzej funkcjonujących:
False Belief Task (FB) - bada zdolność do zdawania sobie sprawy, że czyjeś
przekonania mogą nie zgadzać się z rzeczywistością (i że są różne od
własnych przekonań).
Klasyczny test Sally-Anne (unexpected transfer).
Też: unexpected contents, wersje implicite.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
8 / 27
Test Sally-Anne
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
9 / 27
Badanie ToM
Dla dorosłych, dobrze funkcjonujących pacjentów:
Odróżnienie żartów od kłamstw.
Rozumienie gaf, metafor, ironii.
Soap Opera Test.
Zadania te mają charakter explicite.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
10 / 27
Problemy Badań
Do skutecznego rozwiązywania tego typu zadań konieczne są pewne inne
zdolności:
pamięć operacyjna
funkcje wykonawcze (np. kontrola reakcji)
pozostałe składniki...
Jak odróżnić deficyty ToM od innych deficytów poznawczych?
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
11 / 27
Problemy Badań
Lepiej funkcjonujący pacjenci z łatwością radzą sobie z prostymi zadaniami
- trzeba badać ToM wyższego rzędu.
Gorzej funkcjonujący pacjenci, małe dzieci - problem z komponentem
werbalnym - stosujemy obrazki. Problem z rozumieniem polecenia - testy
implicite (ale: co badają?).
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
12 / 27
Zadania kontrolne
Żeby wykazać konkretnie zaburzenia ToM używa się zadań kontrolnych:
True Belief.
False Photograph.
Pytania o rzeczywistość.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
13 / 27
Podstawy neuronalne
Związek z ToM wykazuje wiele struktur mózgowych.
Wg. Abu-Akela wyodrębnić można 3 grupy:
Za reprezentację własnych stanów mentalnych odpowiada IPL
(prawy).
Za reprezentację cudzych stanów mentalnych odpowiadają okolice
bruzdy skroniowej górnej (STS).
W obu procesach biorą udział:
Ciało migdałowate.
Kora orbitofrontalna (OFC).
Przednia część zakrętu obręczy (ACG).
Obszary kory przedczołowej i czołowej (MPFC i ILFC).
Istnieje problem z selektywnością aktywacji struktur, np. R. Saxe, 2003
podaje RTPJ, czyli Styk skroniowo-potyliczny prawej półkuli, ale wykazano
brak selektywności (Mitchell, 2007).
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
14 / 27
Podstawy neuronalne - IPL
Inferior parietal lobule - wzmożona aktywacja przy przypisywaniu stanów
mentalnych sobie - np. Vogeley et al., 2004
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
15 / 27
Podstawy neuronalne - STS
Bruzda skroniowa górna - aktywacja w odpowiedzi na celowe ruchy innych.
Percepcja kierunku patrzenia innych, ruchów ust.
U naczelnych selektywnie pobudzana przez ruchy i dźwięki ożywione.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
16 / 27
Podstawy neuronalne - układ limbiczny
Pewne struktury limbiczne i paralimbiczne biorą udział w mentalizacji.
Ciało migdałowate - wczesne uszkodzenie poważnie zaburza zdolność
mentalizacji (Fine et al. 2001). Tzw. Eye Test - inferowanie stanów
mentalnych z kierunku patrzenia - brak aktywacji w autyzmie.
Kora orbitofrontalna - uszkodzenie powoduje upośledzenie zdolności
do rozumienie faux pas (Stone et al. 1999). Aktywowana przy
rozpoznawaniu określeń stanów umysłowych (Baron-Cohen et al.
1994).
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
17 / 27
Podstawy neuronalne - OFC
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
18 / 27
Podstawy neuronalne - ACG
Rysunek: Przednia część zakrętu obręczy
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
19 / 27
Podstawy neuronalne - MPFC
Rysunek: Przyśrodkowa część kory przedczołowej
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
20 / 27
ToM a Psychopatologia
Znaczenie kliniczne: rozważmy różne zaburzenia pod kątem deficytów ToM
Autyzm a zespół Aspergera.
Schizofrenia (objawy pozytywne i negatywne).
Brak - antyspołeczne zaburzenie osobowości.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
21 / 27
Ewolucja mózgu społecznego
W jaki sposób ewoluowała Teoria Umysłu.
1
Otoczenie społeczne
2
Dominacja zmysłu wzroku.
3
Presja ze strony grupy.
4
Potrzeba współpracy.
5
Wykrywanie oszustw.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
22 / 27
ToM u zwierząt
Koncentrowano się na naczelnych.
Tomasello (2001): Szympansy (Pan troglodytes) - potrafią inferować
o stanach mentalnych innych osobników. Osobnik podporządkowany
nie podejdzie do jedzenia, o którym wie dominant.
Ale: Povinelli (1990): szympans nie prosi o jedzenie tego opiekuna,
który wie, gdzie ono się znajduje.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
23 / 27
Bibliografia
Podstawowa:
1
Martin Brüne, Ute Brüne-Cohrs, „Theory of mind—evolution,
ontogeny, brain mechanisms and psychopathology”, Neuroscience and
Biobehavioral Reviews (Elsevier, 2006) vol. 30 str. 437-455.
2
Ahmad Abu-Akel „A neurobiological mapping of theory of mind”,
Brain Research Reviews vol. 43 (Elsevier, 2003) str. 29–40.
3
Rebecca Saxe „Why and how to study Theory of Mind with fMRI”,
Brain Research vol. 1079 (Elsevier, 2006) str. 57-65.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
24 / 27
Bibliografia
Pozostałe źródła wymienione w prezentacji:
Premack, D., Woodruff, G., (1978) „Does the chimpanzee have a
‘theory of mind’ ?” Behavioral and Brain Sciences 4, 515–526.
Saxe and Kanwisher (2003), „People thinking about thinking people:
The role of the temporo-parietal junction in ’theory of mind”’,
NeuroImage 19, 1835-1842.
Mitchell (2008), „Activity in Right Temporo-Parietal Junction is Not
Selective for Theory-of-Mind” Cerebral Cortex (online).
Vogeley, K., Bussfeld, P., Newen, A., Herrmann, S., Happe´, F.,
Falkai, P., Maier, W., Shah, N.J., Fink, G.R., Zilles, K., (2001).
„Mind reading: Neural mechanisms of theory of mind and
self-perspective”, Neuro-Image 14, 170–181.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
25 / 27
Bibliografia
c.d.:
C . Fine, J. Lumsden, R.J.R. Blair, „Dissociation between ‘theory of
mind’ and executive functions in a patient with early left amygdala
damage”, Brain 124 (2001) 287–298.
Baron-Cohen, S., O’Riordan, M., Stone, V., Jones, R., Plaisted, K.,
1999. „Recognition of faux pas by normally developing children and
children with Asperger syndrome or high-functioning autism.” J.
Autism Dev. Disord. 29, 407–418.
Hare, B., Call, J., and Tomasello, M. (2001). „Do chimpanzees know
what conspecifics know and do not know?” Animal Behavior, 61,
139-151.
Povinelli, D.J., Nelson, K.E., and Boysen, S.T. (1990). „Inferences
about guessing and knowing by chimpanzees (Pan troglodytes)”.
Journal of Comparative Psychology, 104, 203-210.
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
26 / 27
Dziękuję za uwagę!
M. Denkiewicz (MISMaP UW)
Neurobiologia „Teorii Umysłu”
14 grudnia 2009
27 / 27