uwarunkowania zachowań - Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

AGNIESZKA TURSKA-KAWA
OSOBOWOŚCIOWE
UWARUNKOWANIA ZACHOWAŃ
WYBORCZYCH
Studium województwa śląskiego
RECENZENCI
dr hab. Danuta Plecka, prof. hlMK
dr hab. Łukasz Tomczak, prof. US
Spis treści:
REDAKTOR PROWADZi}CY
Radosław Urbański
REDAKTOR TECHNICZNY
Paweł
Banasiak
ROZDZiAŁ
KOREKTA
Martyna Janiak
PROJEKT
OKŁADKI
Krzysztof Galus
Copyright by Wydawnictwo Adam Marszałek
Toruń
2013
ISBN 978-83-7780-833-7
I
ZAŁOŻENIA ROZWAŻAŃ TEORETYCZNYCH I PRZEPROWADZONYCH
BADAŃ WŁASNYCH
ROZDZIAŁ
... . .. ... .. ............ . ................... .. . ..... .
Osobowość -
zagadnienia d~fi~ic';j~~'i'kia~~iik;~;j~~' . : : : : : : : : : : : : : : : : : : :
1.1. Pojęcie osobowości .............. . ......... .. ........ . . . .. . ... . .
1.2. Pomiar osobowości .. ......... . ...... .. ... ............... . .. ....
1.3. Cechowe ujęcie osobowości ....... . ....... . . . . . ..... . . . ... ... .. .
2. Pięcioczynnikowy model osobowości - historia, podstawowe założenia,
krytyka .... . .... . . . .. . . . ........... . ..... . ...... . ....... . . . .. ... .. .
2.1. Historia badań nad pięcioczynikowym modelem osobowości .... .. . .
2.2. Pięcioczynnikowa Teoria Osobowości Paula T. Costy
i Roberta R. McCrae . .. .. ... ... .. ... . ..... . .............. . ... ...
2.3. Krytyka modelu pięcioczynikowego ...... . .... . . . . . . . . . . . .... .. . .
3. Osobowość jako kategoria polityczna ..................... . .... . .. . .. . .
ROZDZIAŁ
Wydawnictwo Adam Marszałek, ul. Lubicka 44, 87-100 Toruń
tel./fax 56 648 50 70; tel. 56 660 8160,566642235
e-mail: [email protected] www.marszalek.com.pl
Drukarnia nr 2, ul. Warszawska 52,87-148 Łysomice, tel. 56 6783478
17
17
17
20
23
27
27
31
36
38
III
POJĘCIE I SPECYFIKA ZACHOWAŃ WYBORCZYCH .......... . ... . . . ..... .
Wydawnictwo prowadzi sprzedaż wysyłkową:
tel./fax 56 648 50 70, e-mail: [email protected]
II
II
OSOBOWOŚĆ ORAZ JEJ MIEJSCE WE WSPÓŁCZESNYCH BADANIACH
ZACHOWAŃ WYBORCZYCH
1.
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Śląski w Katowicach
7
WSTĘP
l. Podstawowe formy zachowań wyborczych . . .... . .. . ..... . . . ........... .
2. Uwarunkowania aktywności wyborczej ....... . ... .. . . ................ .
2.1. Psychologiczne uwarunkowania aktywności wyborczej .... . . . ... . .. .
2.1.1. Poznawcze mechanizmy motywacyjne ... . . . ..... .. ........ .
2.1.2. Procesy afektywne . . . . . . .. . . .. .. . . .............. . . . ... . . .
2.1.3. Motywy specyficzne . . .. . .. . ..... . . . . .. .... . . . .... .. ..... .
2.2. Sytuacyjne uwarunkowania aktywności wyborczej ...... . ..... . .... .
2.3. Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania aktywności wyborczej . . . .. .
48
48
55
56
56
60
61
64
66
Spis treści
3. Modele zachowań wyborczych .......... .. .................. . ........ .
3.1. Model socjologiczny (socjalno-strukturalny) ................. . ... . .
3.2. Model psychologiczny (identyfikacji partyjnej, uspołecznionej
jednostki) ..... ,.... ........ .. .. . . .. .. ..... ......... ......... . . .
3.3. Model ekonomiczny (teoria racjonalnego wyboru) .... ....... ... . . .
4. Osobowościowe uwarunkowania preferencji politycznych. Klasyczne teorie
i badania ..................... . ..................... .......... . . .. .
4.1. Charakter autorytarny (Erich Fromm) .... ............. .......... .
4.2. Osobowość autorytarna (Theodor WAdorno, Nevitt San ford,
Else Frenkel-Brunswik, Daniel Levinson) ..... ....... .. . .. ..... ... .
4.3. Umysłowość twarda-miękka (Hans J. Eysenck) ........ .... . .. . .... .
4.4. Dogmatyczność umysiu (Milton Rokeach) .. .. ................. ... .
4.5. Polaryzacja afektywna (Silvan Tomkins) ......................... .
4.6. System wartości (Milton Rokeach) .... ........ ...... .......... .. .
Spis
69
70
72
74
78
79
81
84
86
88
90
ROZDZIAŁ
treści
VI
EMPIRYCZNA EKSPLORACJA WYNIKÓW BADAŃ .. .......... .. ....... ... .
l. Rozstrzygnięcia empiryczne . . .. .............. . .... ... .......... .. ....
2. Pytania badawcze . . ..... ....... . ................... .. .. .. .... .... . ..
3. Typy wyborców oraz ich charakterystyka osobowościowa ........... .. .. .
3.1. Lojalni .......................................... ..... .........
3.2. Aktywni labilni ..... . . . .................... .. ...... . .. . ........
3.3. Bierni ................. .. ..... . .. . ............... ... ... . . ... . .
3.4. Niesystematyczni ... .... ........... . ... .. . ...... . .. ..... . . .... .
4. Preferencje ideologiczne a typy wyborców. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Nieufność polityczna a typy wyborców .... ............... . . ......... . ..
140
140
145
146
146
151
157
164
170
178
ZAKOŃCZENIE:
MOBILIZACJA OBYWATELSKA - DYSKUSJA NAD WNIOSKAMI
PŁYNĄ.CYMI Z PRZEPROWADZONYCH BADAŃ ............. .. ... . ... . . ...
186
ROZDZIAŁ
IV
ZNACZENIE OSOBOWOŚCI W ANALIZIE I PROGNOZIE ZACHOWAŃ
WYBORCZYCH ........... ............ . . .. . . .. .... ...... ........... . ....
l. Praktyczny wymiar badań nad osobowością wyborców .... .. . . ......... .
1.1. Segmentacja psychograficzna rynku ...... .... . ... .... ......... .. .
1.2. Rola osobowości wyborcy w kampaniach wyborczych .............. .
1.3. Psychograficzne wskaźniki jednostek biernych wyborczo
i niezdecydowanych ................. . . ... ...... . ..... ......... .
2. Pomiar osobowości wyborców ....... ... ... ..... .. . ..... ... . . ...... .. .
2.1. Metody pomiaru osobowości wyborców ...... . .............. . . . .. .
2.2. Trudności w pomiarze osobowości wyborców ..................... .
3. Pięcioczynnikowy model osobowości w badaniach zachowań
wyborczych ...................... . .................. . ............. .
ROZDZIAŁ V
OPIS WYKORZYSTANYCH METOD BADAWCZYCH
ORAZ CHARAKTERYSTYKA PRÓBY ..... ......... .... ................ . ..
l. Metody pomiaru zmiennych .................... . ... . ................
2. Organizacja badań, sposób doboru oraz charakterystyka badanej próby ....
2.1. Charakterystyka socjodemograficzna badanej próby .... ...... ... . . .
2.2. Charakterystyka socjodemograficzna jednostek biernych i aktywnych
wyborczo w elekcjach 2009-2011 ....... ......... .......... . ... ..
2.3. Charakterystyka socjodemograficzna jednostek o różnych preferencjach
wyborczych i ideologicznych . ............ .......... ......... ....
BIBLIOGRAFIA
93
93
93
97
101
105
106
110
112
122
122
127
128
130
135
I
•
•
•••
•
••••
0.
0
•
•
••••••••••••••••••
0.0
•••
••••••••
•••••
•
•
••
•
SPIS TABEL I RYSUNKÓW ..... .. .... ........ ......................... ...
197
227
5
Spis tabel i rysunków
SPIS TABEL
Tabela 1. Koncepcja człowieka oraz warsztat naukowo-badawczy
w podstawowych teoriach osobowości ..................................
Tabela 2. Najważniejsze punkty w historii rozwoju modelu
pięcioczynnikowego ...... .. ........... . ....... . ............... ..... . .
Tabela 3. Struktura socjodemograficzna badanej próby z uwagi na kategorię
płci, wieku oraz miejsca zamieszkania ........ . ....... ......... . ........ .
Tabela 4. Struktura wykształcenia w badanej próbie ....... ... ... . ...........
Tabela 5. Struktura socjodemograficzna jednostek aktywnych i biernych
w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2009 roku ...................
Tabela 6. Struktura socjodemograficzna jednostek aktywnych i biernych
w wyborach prezydenckich w 20 lOroku .................................
Tabela 7. Struktura socjodemograficzna jednostek aktywnych i biernych
w wyborach do sejmiku województwa w 2009 roku .................. . ....
Tabela 8. Struktura socjodemograficzna jednostek aktywnych i biernych
w wyborach do sejmu w 2011 roku . ....................................
Tabela 9. Struktura socjodemograficzna jednostek o odmiennych
deklarowanych preferencjach politycznych ....... . ...... ............ . ....
Tabela 10. Struktura socjodemograficzna jednostek o odmiennych
deklarowanych preferencjach ideologicznych ............. ..... ... . . . . . . .
Tabela 11. Wyniki analizy skupień na zbiorze wyników dotyczących
zachowań wyborczych respondentów .. .......... ... ... . . ... . .... .. .....
Tabela 12. Wyróżnione typy wyborców wśród badanych . . ............... . .. .
Tabela 13. Wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji ANOVA
dla głównych czynników modelu Wielkiej Piątki ........ . ............... . .
Tabela 14. Wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji ANOVA dla
poszczególnych składników głównych czynników modelu Wielkiej Piątki
Tabela 15. Zestawienie wartości głównych czynników modelu Wielkiej
Piątki - wartości stenowe oraz odchylenia standardowe (analiza dla
wartości istotnych w teście ANOVA) . .......... ..... .... . ...............
24
27
128
129
130
131
133
134
137
139
140
141
141
142
144
228
I
Spis tabel i rysunków
Tabela 16. Zestawienie wartości poszczególnych składników głównych
czynników modelu Wielkiej Piątki - wartości sten owe oraz odchylenia
standardowe (analiza dla wartości istotnych w teście ANOVA) ....... . ......
Tabela 17. Struktura socjodemograficzna lojalnych ... . ........ .. ...... .. . ..
Tabela 18. Struktura socjodemognificzna aktywnych labilnych ...... ...... . . .
Tabela 19. Odpowiedzi badanych uzasadniające ich bierność w analizowanym
cyklu wyborczym .................. . .. . ... . ........ . .................
Tabela 20. Wyróżnione podtypy biernych ... ................. . .. . . .........
Tabela 21. Struktura socjodemograficzna biernych .................... . ....
Tabela 22. Rozkład odpowiedzi uzasadniających bierność w poszczególnych
elekcjach w grupie niesystematycznych .......... .. ......................
Tabela 23. Wyróżnione podtypy niesystematycznych oraz ich deklarowana
bierność w poszczególnych elekcjach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tabela 24. Bierność w poszczególnych wyborach w grupie
niesystematycznych ..................... . ......... . ................ . ..
Tabela 25. Struktura socjodemograficzna niesystematycznych ................
Tabela 26. Struktura preferencji ideologicznych w poszczególnych typach
zachowań wyborczych ...... ..... . . . ... ................ .. .... ... ......
Tabela 27. Rezultaty analizy wariancji dla różnych typów wyborców .. ..... . . .
Tabela 28. Średnie oraz odchylenia standardowe wskaźnika nieufności
politycznej oraz wyniki w teście post-hoc Tukey'a HSD dla analizowanych
typów wyborców .. . . ......... ... ... ............. . .. .. . ... .. .. . . ..... .
Tabela 29. Zestawienie poziomów zaufania jako składnika ugodowości
oraz nieufności politycznej wśród różnych typów wyborców ... .. ..... . .. . .
Tabela 30. Postawy względem sceny politycznej poszczególnych typów
wyborców . . .... ..... .................................. .. . . ..........
Tabela 31. Znaczenie cech osobowości poszczególnych typów wyborców
dla aktywności obywatelskiej .. ...... .... ...... . .. .. ........... ........
144
151
157
159
160
163
165
166
167
170
177
183
184
185
189
194
SPIS RYSUNKÓW
Rysunek l. Schemat osobowości według Pięcioczynnikowej Teorii
Osobowości . .. . .. . .. . .... .................................... . ......
Rysunek 2. Zależności pomiędzy polityką, osobowością a zachowaniem
politycznym ............ . ... .. . . . ... ... .. . . . . .. . . . ... . ...............
Rysunek 3. Predyspozycyjne zaplecze aktora politycznego .. .... .............
Rysunek 4. Model znaczenia" wolności" i "równości" w ideologiach
politycznych w teorii Miltona Rokeacha . . ......... .... .. ........ . . ......
31
39
39
92
ISBN 978-83-7780-833-7
9