Raport roczny
Transkrypt
Raport roczny
ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 WARSZAWA, 2009 -1- ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 RAPORT AKCEPTUJĄ: Lp. Nazwisko i imię Funkcja 1. Pan Janusz Związek Główny Lekarz Weterynarii 2. Pan Andrzej Wojtyła Główny Inspektor Sanitarny 3. Pan Tadeusz Kłos 4. Pan Stanisław Kowalczyk 5. Pani Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów RolnoSpożywczych Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów -2- Podpis i data ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 1. KONTROLE URZĘDOWE PRZEPROWADZANE ZGODNIE Z PLANEM W 2008 R. ................................................................................................................ 7 1.1. INSPEKCJA WETERYNARYJNA (IW) ............................................................................... 7 1.1.1. Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego .............................. 7 1.1.2. Prawo paszowe...................................................................................................... 10 1.1.3. Systemy kontroli i procedury dotyczące ochrony zdrowia zwierząt i zwalczania chorób zakaźnych zwierząt ........................................................................ 14 1.1.4. Plany awaryjne na wypadek sytuacji wyjątkowych.......................................... 16 1.1.5. Nadzór nad identyfikacją i rejestracją zwierząt (IRZ)..................................... 17 1.1.6. Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt ............................................................ 22 1.1.7. Systemy kontroli i procedury dotyczące weterynaryjnej kontroli granicznej 27 1.2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA .......................................................................... 40 1.2.1. Bezpieczeństwo i higiena żywności ..................................................................... 40 1.3. PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA .................................. 50 1.3.1. Obrót, konfekcjonowanie i stosowanie środków ochrony roślin ..................... 51 1.3.2. Sektor zdrowia roślin ........................................................................................... 57 1.4. INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO - SPOŻYWCZYCH ............... 58 1.4.1. Kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych............................. 58 1.5. INSPEKCJA HANDLOWA (IH) ........................................................................................ 60 1.5.1. Kontrola jakości handlowej żywności w obrocie ............................................... 60 ROZDZIAŁ 2. OGÓLNA ZGODNOŚĆ Z PRZEPISAMI W PRZYPADKU PRZEDSIĘBIORCÓW I PRODUKTÓW ........................................................................... 63 2.1. INSPEKCJA WETERYNARYJNA ...................................................................................... 63 2.1.1. Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego ............................ 63 2.1.2. Sektor prawa paszowego ..................................................................................... 81 2.1.3. Weterynaryjna kontrola graniczna .................................................................... 89 -3- ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 2.2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA .......................................................................... 91 2.2.1. Bezpieczeństwo i higiena żywności .................................................................... 91 2.3. PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA ................................ 125 2.3.1. Obrót i stosowanie środków ochrony roślin .................................................... 125 2.3.2. Sektor zdrowia roślin ......................................................................................... 144 2.4 INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO-SPOŻYWCZYCH................ 147 2.4.1. Jakość handlowa artykułów rolno-spożywczych ............................................. 147 2.5. INSPEKCJA HANDLOWA .............................................................................................. 171 ROZDZIAŁ 3. AUDYTY PRZEPROWADZANE ZGODNIE Z ART. 4 UST. 6 ROZPORZĄDZENIA (WE) NR 882/2004 ........................................................................ 180 3.1. INSPEKCJA WETERYNARYJNA .................................................................................... 180 3.2. AUDYTY WEWNĘTRZNE PRZEPROWADZANE PRZEZ ORGANY PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI SANITARNEJ ....................................................................................................................... 180 ROZDZIAŁ 4. DZIAŁANIA MAJĄCE NA CELU ZAPEWNIENIE SKUTECZNEGO DZIAŁANIA SŁUŻB KONTROLI URZĘDOWYCH ..................................................... 184 4.1. DZIAŁANIA SZKOLENIOWE ......................................................................................... 184 4.1.1. Inspekcja Weterynaryjna .................................................................................. 184 4.1.2. Państwowa Inspekcja Sanitarna ....................................................................... 189 4.1.3. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa ................................... 195 4.1.4 Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych ...................... 195 4.1.5. Inspekcja Handlowa ........................................................................................... 199 4.2. ZMIANY W ORGANIZACJI LUB ZARZĄDZIE URZĘDÓW WŁAŚCIWYCH ........................ 199 4.2.1. Inspekcja Weterynaryjna .................................................................................. 199 4.2.2. Inspekcja Handlowa ........................................................................................... 200 4.3. NOWE USTAWODAWSTWO .......................................................................................... 202 4.3.1 Inspekcja Weterynaryjna ................................................................................... 202 4.4. KONTROLE WEWNĘTRZNE .......................................................................................... 205 4.4.1. Inspekcja Weterynaryjna .................................................................................. 205 4.4.1.1. Kontrole przeprowadzane przez Biuro Kontroli GIW ................................ 205 4.4.1.2. Kontrole Granicznych i Powiatowych Lekarzy Weterynarii prowadzone -4- ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 przez Biuro ds. Granic GIW ....................................................................................... 216 4.4.2. Państwowa Inspekcja Sanitarna ....................................................................... 218 4.4.3. Państwowa Inspekcja ochrony Roślin i Nasiennictwa .................................... 224 4.4.4. Kontrole wewnętrzne Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno – Spożywczych ................................................................................................................. 226 4.4.5. Inspekcja Handlowa – kontrole wewnętrzne .................................................. 227 4.5. SYSTEMY WEWNĘTRZNE (PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA) ............................ 227 ROZDZIAŁ 5. PODSUMOWANIE OGÓLNEJ SKUTECZNOŚCI SYSTEMU KONTROLI URZĘDOWYCH W POLSCE ..................................................................... 229 SPIS TABEL ......................................................................................................................... 235 -5- ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 WSTĘP W raporcie przedstawiono zbiorcze dane uzyskane od organów sprawujących urzędową kontrolę środków spożywczych w Polsce. Kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa żywności i sprawowaniu urzędowej kontroli odgrywają 2 Inspekcje: Państwowa Inspekcja Sanitarna i Inspekcja Weterynaryjna. Dodatkowo uwzględniono dane z pozostałych Inspekcji działających w wąskich precyzyjnie określonych obszarach tj. Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów RolnoSpożywczych, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Ww. raport sporządzono w oparciu o Decyzję Komisji 2008/654/WE z dnia 24 lipca 2008 r. w sprawie wytycznych dla pomocy państwom członkowskim w sporządzaniu rocznego sprawozdania dotyczącego zintegrowanego wieloletniego krajowego planu kontroli, przewidzianego w rozporządzeniu (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady. Niezależnie od ww. raportu do Komisji Europejskiej przesłano w stosownych terminach inne szczegółowe raporty dot. urzędowej kontroli. Do sporządzenia ww. raportu wykorzystano dane uzyskane od poszczególnych organów urzędowej kontroli za 2008 r., oficjalne formularze statystyczne (druki MZ-48 „Sprawozdanie z działalności w zakresie higieny żywności, żywienia i przedmiotów użytku” dział 1, druk GUS RRW-5 „Sprawozdanie z działalności i stanu sanitarnego obiektów w zakresie higieny artykułów żywnościowych pochodzenia zwierzęcego”), dane z realizacji planów pobierania próbek i badania żywności, a także planów kontroli podmiotów prowadzących produkcję i obrót żywnością. -6- ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Rozdział 1. Kontrole urzędowe przeprowadzane zgodnie z Planem w 2008 r. 1.1. Inspekcja Weterynaryjna (IW) 1.1.1. Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego Plany kontrolne Organy Inspekcji Weterynaryjnej odgrywają podstawową rolę w zakresie nadzoru nad bezpieczeństwem Weterynaryjna produktów sprawuje spożywczych nadzór nad pochodzenia pozyskiwaniem, zwierzęcego. chowem, Inspekcja wytwarzaniem, oczyszczaniem, ubojem, rozbiorem, przetwarzaniem, pakowaniem, przepakowywaniem, przechowywaniem oraz transportem produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego. Kontrole urzędowe podmiotów prowadzących ww. działalności są planowane i przeprowadzane przez organy IW szczebla powiatowego. W 2008 roku kontrole urzędowe planowane były przez powiatowych lekarzy weterynarii (PLW) w oparciu o Instrukcję Głównego Lekarza Weterynarii (GLW) Nr GIWhig–500-11/07 z dnia 14 sierpnia 2007 r. w sprawie określenia na podstawie analizy ryzyka częstotliwości kontroli podmiotów sektora spożywczego objętych urzędowym nadzorem IW, która wdraża postanowienia art. 3 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 882/2004. Ponadto w 2008 r. Inspekcja Weterynaryjna realizowała również szczegółowe programy kontroli przewidziane na mocy następujących przepisów prawa wspólnotowego: dyrektywy Rady 96/23/WE z dnia 29 kwietnia 1996r. w sprawie środków monitorowania niektórych substancji i ich pozostałości u żywych zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego (Dz. Urz. WE L 125, z 23.05.1996 z późn. zm.), zalecenia Komisji 2006/794/WE z dnia 16 listopada 2006r. w sprawie monitorowania poziomu tła dioksyn, dioksynopochodnych PCB i niedioksynopochodnych PCB w środkach spożywczych (Dz. Urz. WE L 322, z 22.11.2006). -7- ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Liczba kontroli planowanych Zgodnie z informacjami przekazanymi przez powiatowych lekarzy weterynarii w 2008 r. zaplanowano 102976 kontroli (kompleksowych lub wycinkowych) podmiotów sektora spożywczego, z czego zrealizowano 98695 kontroli. Należy wyjaśnić, że ww. kontrole nie obejmują kontroli stałych w zakładach prowadzących ubój zwierząt rzeźnych lub rozbiór i przetwórstwo mięsa zwierząt łownych w trakcie trwania procesów produkcyjnych. Realizacja specyficznych programów przewidzianych prawem wspólnotowym: A. Krajowy program monitoringu obecności substancji niedozwolonych oraz pozostałości chemicznych, biologicznych i produktów leczniczych u zwierząt i w żywności pochodzenia zwierzęcego (ang. NRCP – National Residue Control Plan); W 2008 roku w ramach programu pobrano do badań ogółem 29 717 próbek (obejmujących program „target” i „suspect”). Materiał do badań, zgodnie z planem był pobierany w gospodarstwach i rzeźniach. Obejmował również produkty pochodzenia zwierzęcego pochodzące z krajów trzecich lub innych krajów członkowskich. Szczegółowe wyniki z realizacji programu wraz z planem monitoringu na rok 2008 zostały przekazane Komisji Europejskiej - za pośrednictwem Krajowego Laboratorium Referencyjnego PIWetPIB w Puławach, przy użyciu bazy danych Sanco Residue, co zostało potwierdzone 31 marca 2009 r. B. Krajowy program monitoringu PCDD, PCDF i dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (dl-PCB) w produktach pochodzenia zwierzęcego. Badania w ramach programu wykonano w Zakładzie Radiobiologii PIW-PIB w Puławach. Materiał do badań stanowiły próbki produktów pochodzenia zwierzęcego nadsyłane z terenu kraju do grudnia 2008r. Próbki pobrane zostały przez pracowników IW, zgodnie z Instrukcją GLW Nr GIWhig-500-10/07z dnia13 grudnia 2007 r. dotyczącą sposobu i zakresu realizacji ww. programu oraz wytycznymi dotyczącymi liczby próbek do pobrania na terenie każdego województwa. Do badań przesłano 102 próbki produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym: 27 próbek ryb bałtyckich (9 łososia, 9 szprota, 9 śledzia), -8- ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 10 próbek ryb słodkowodnych (5 karpia, 5 pstrąga), 18 próbek mleka (3 próbki mleka koziego, 15 krowiego), 21 próbek mięsa (6 bydła, 6 świń, 3 owiec, 6 drobiu), 3 próbki mięsa zwierząt łownych 23próbki jaj (15 kurzych, 4 przepiórcze, 2 kacze, 2gęsie). Dodatkowo, w trakcie realizacji programu, po analizie wyników za rok 2007 zdecydowano o dwukrotnym zwiększeniu (o 9) liczby próbek pobieranych z łososia bałtyckiego. Oznaczenia zawartości 29 kongenerów PCDD/PCDF i dl-PCB wykonano metodą zgodną z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1883/2006. Przyczyny braku realizacji kontroli planowych Głównymi przyczynami niezrealizowania założeń kontrolnych było: Zaprzestanie lub zawieszenie prowadzenia działalności przez podmioty, Niewystarczające zasoby kadrowe , Konieczność wykonania kontroli nieplanowanych, Konieczność wykonywania dodatkowych zadań. Kontrole pozaplanowe Poza kontrolami urzędowymi przeprowadzonymi zgodnie z planem PLW wykonali 16704 kontroli nieplanowanych. Kontrole problemowe podmiotów sektora spożywczego zlecone poza planem przez GLW dotyczyły kontroli mięsa drobiowego wprowadzanego na rynek polski w ramach handlu. Dodatkowo można wymienić następujące przyczyny przeprowadzenia kontroli nieplanowanych: powiadomienia RASFF, skargi, doniesienia prasowe o nieprawidłowościach, -9- ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 informacje o nieprawidłowościach przekazywane przez inne Inspekcje i instytucje publiczne, nadawanie/rozszerzenie uprawnień eksportowych na rynki krajów trzecich, postępowania wyjaśniające związane z wynikami badań wykonywanych w ramach programu monitoringu pozostałości, powiadomienia o niezgodności z kryteriami mikrobiologicznymi, rozpatrywanie wniosków o zatwierdzenie, rejestrację zakładów. 1.1.2. Prawo paszowe Plany kontrolne Częstotliwość urzędowych kontroli podmiotów działających w sektorze pasz określa Roczny Plan Urzędowej Kontroli Pasz. W 2008 roku Główny Lekarz Weterynarii zalecał przeprowadzenie kontroli przedsiębiorstw zgodnie z następującymi wytycznymi: w jakim zakresie zrealizowano założenia w zakresie częstotliwości lub intensywności oraz charakteru kontroli urzędowych ustalone w krajowym planie kontroli. W obecnie obowiązujących krajowych przepisach prawnych prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania jak i wprowadzania do obrotu pasz wymaga rejestracji lub zatwierdzenia wydanego przez właściwego Powiatowego Lekarza Weterynarii. Ewidencję tych podmiotów prowadzi Główny Lekarz Weterynarii i przekazuje Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi, który na podstawie art. 39 ust. 2 ustawy z dnia 22 lipca 2006 roku o paszach (Dz.U. Nr 144, poz. 1045) ogłasza przedmiotowy wykaz w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. - 10 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 1. Zatwierdzeni / zarejestrowani producenci i przedsiębiorstwa handlowe Produkcja roczna w tonach Bez względu na wielkość produkcji, przy ustalaniu częstotliwości przez organy IW należy brać pod uwagę ocenę ryzyka i stopień zagrożenia Liczba kontroli Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 4 x do roku, w przypadku podwyższonego ryzyka w produkcji zwiększyć częstotliwość o 2 - 4 kontroli w roku. Bez względu na wielkość produkcji, przy ustalaniu częstotliwości przez organy IW należy brać pod uwagę ocenę ryzyka i stopień zagrożenia Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Producenci premiksów - zatwierdzeni - zarejestrowani Bez względu na wielkość produkcji, przy ustalaniu częstotliwości przez organy IW należy brać pod uwagę ocenę ryzyka i stopień zagrożenia Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Zaleca się minimum 4 x do roku, w przypadku podwyższonego ryzyka w produkcji zwiększyć częstotliwość o 24 kontroli w roku Rolnicy stosujący pasze i produkujące pasze na potrzeby własne J.w. kontrola w zakresie pasz może być łączona z innymi czynnościami urzędowymi 2 % liczby gospodarstw w roku. Ustala WIW/PIW biorąc pod uwagę: stwierdzane czynniki zagrożeń i dane uzyskane w analizie ryzyka Przedsiębiorstwa zatwierdzone Bez względu na wielkość produkcji, przy ustalaniu częstotliwości przez organy IW należy brać pod uwagę Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Producenci mieszanek paszowych dla zwierząt gospodarskich Producenci dodatków paszowych - zatwierdzeni - zarejestrowani handlowe Zaleca się minimum 4 x do roku, w przypadku podwyższonego ryzyka w produkcji zwiększyć częstotliwość o 2 - 4 kontroli w roku Zaleca się minimum 4 x do roku Przedsiębiorstwa zarejestrowane handlowe Wytwórnie pasz leczniczych Dystrybutorzy pasz leczniczych Wytwórcy domowych karmy dla zwierząt Inne podmioty wytwarzające dodatki paszowe Bez względu na wielkość produkcji, przy ustalaniu częstotliwości przez organy IW należy brać pod uwagę ocenę ryzyka i stopień zagrożenia Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. Bez względu na wielkość produkcji, przy ustalaniu częstotliwości przez organy IW należy brać pod uwagę ocenę ryzyka i stopień zagrożenia Bez względu na wielkość produkcji, przy ustalaniu częstotliwości przez organy IW należy brać pod uwagę ocenę ryzyka i stopień zagrożenia Bez względu na wielkość produkcji, przy ustalaniu częstotliwości przez organy IW należy brać pod uwagę ocenę ryzyka i stopień zagrożenia Bez względu na wielkość produkcji, przy ustalaniu częstotliwości przez Zaleca się minimum 4 x do roku - 11 - Zaleca się 50% liczby przedsiębiorstw w roku Zaleca się minimum 4 x do roku Zaleca się minimum 4 x do roku Ustalać w oparciu o analizę zagrożeń i analizę ryzyka. ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 organy IW należy brać pod uwagę ocenę ryzyka i stopień zagrożenia Transport pasz. Nie dotyczy Podmioty zajmujące się produkcją pierwotną materiałów paszowych Gospodarstwa Podmioty zajmujące się produkcją materiałów paszowych Gospodarstwa, młyny, gorzelnie, zakłady przetwórcze i tłuszczowe Nadzór nad wytwarzaniem, obrotem pasz Zaleca się minimum 2 x do roku Ustala WIW/PIW biorąc pod uwagę: stwierdzane czynniki zagrożeń i dane uzyskane w analizie ryzyka Ustala WIW/PIW biorąc pod uwagę: stwierdzane czynniki zagrożeń i dane uzyskane w analizie ryzyka Ustala WIW/PIW biorąc pod uwagę: stwierdzane czynniki zagrożeń i dane uzyskane w analizie ryzyka sprawuje w Polsce Inspekcja Weterynaryjna. W roku 2008 nadzorem objętych było 342 671 podmiotów gospodarczych działających w sektorze paszowym, w tym było 1861 działających na podstawie zatwierdzenia wydanego przez powiatowego lekarza weterynarii, 340 810 działających na podstawie rejestracji. W 2008 r. poddano urzędowej kontroli 28 794 podmiotów. Przeprowadzono 33 936 kontroli urzędowych, w tym 4532 u podmiotów podlegających zatwierdzeniu oraz 29 404 - podlegających rejestracji. Tabela 2. Liczba podmiotów działających na rynku pasz (1) oraz liczba podmiotów poddanych urzędowej kontroli (inspekcji) (2) w 2008 roku Typ paszowego przemysłu Zatwierdzeni 1 Wytwórcy materiałów paszowych Magazynowanie materiałów paszowych Wytwórcy dodatków, bioprotein i premiksów Wytwórcy mieszanek paszowych Wytwórcy pasz leczniczych Importerzy i przedstawiciele przedsiębiorstw w krajach trzecich Pośrednicy, dystrybutorzy i detaliści Hodowcy zwierząt gospodarskich Wytwórcy karm dla zwierząt domowych Innego rodzaju działalności w zakresie pasz Łącznie Łącznie Zarejestrowani 2 1 2 1 2 10 10 4500 536 4510 546 1 1 80 67 81 68 35 32 20 19 55 51 316 310 1495 394 1811 704 56 53 0 0 56 53 8 8 16 15 24 23 1175 1172 5452 3187 6627 4359 167 111 329185 22732 329352 22843 93 87 62 60 155 147 0 0 0 0 0 0 340810 27010 342671 28794 1861 - 12 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 3. Liczba urzędowych kontroli (inspekcji) podmiotów działających na rynku pasz w 2008 roku Typ przemysłu paszowego Wytwórcy materiałów paszowych Magazynowanie materiałów paszowych Wytwórcy dodatków, bioprotein i premiksów Wytwórcy mieszanek paszowych Wytwórcy pasz leczniczych Zatwierdzeni Łącznie Zarejestrowani 39 614 653 3 76 79 130 19 149 1260 647 1907 117 0 117 Importerzy i przedstawiciele przedsiębiorstw w krajach trzecich 26 15 41 Pośrednicy, dystrybutorzy i detaliści Hodowcy zwierząt gospodarskich 2297 4139 6436 274 23774 24048 dla 386 120 506 rodzaju zakresie 0 0 0 4532 29404 33936 Wytwórcy zwierząt domowych Innego działalności pasz Łącznie karm w 1) kontrole bieżące Kontrole bieżące były wykonane w przypadkach stwierdzenia np. w obrocie mieszanek paszowych nie spełniających wymogów (kontrolowano wytwórców tych mieszanek). 2) specjalne działania kontrolne poświęcone wybranemu zagadnieniu Przeprowadzono również kontrole tematyczne dotyczące mikotoksyn, rtęci, cynku i miedzi w paszach. W wyniku tych kontroli nie stwierdzono poważniejszych uchybień. 3) kontrole urzędowe przeprowadzone poza planem (krótkie wyjaśnienie powodu, dla którego przeprowadzono nieplanowe kontrole urzędowe) Kontrole wynikały również z informacji od podmiotów gospodarczych, obywateli (skargi, wnioski) wpływających do Inspekcji Weterynaryjnej. - 13 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 5) w przypadku, gdy cele operacyjne ustalone dla kontroli urzędowych nie zostaną zrealizowane, należy przedstawić analizę stosownych czynników łagodzących i /lub czynników przyczyniających się do takiego stanu rzeczy. Nie zrealizowanie planu operacyjnego dotyczącego kontroli produkcji pasz na potrzeby własne oraz żywienia zwierząt w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta wynika z faktu przeszacowania możliwości kadrowych i niewystaraczącej liczby inspektorów. 1.1.3. Systemy kontroli i procedury dotyczące ochrony zdrowia zwierząt i zwalczania chorób zakaźnych zwierząt Plany kontrolne i liczba przeprowadzonych kontroli W ramach wykonywanych przez Inspekcję Weterynaryjną zadań z zakresu ochrony zdrowia zwierząt oraz zwalczania chorób zakaźnych zwierząt w 2008 r. prowadzone były badania monitoringowe m.in. w zakresie brucelozy bydła (B. abortus), brucelozy owiec i kóz (B. melitensis), gruźlicy bydła wywołanej przez Mycobacterium bovis, gąbczastej encefalopatii bydła oraz wścieklizny lisów wolno żyjących zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. Nr 282, poz. 2813 z późn. zm.). W wyniku przeprowadzonych badań w 2008 roku wykryto: 16 stad z dodatnim wynikiem serologicznym w kierunku Brucella abortus; 18 stad z wynikiem dodatnim w kierunku izolacji Mycobacterium bovis; 24 przypadki wścieklizny u zwierząt dzikich oraz 5 u zwierząt domowych; 5 przypadków gąbczastej encefalopatii bydła; nie wykryto żadnego przypadku izolacji Brucella melitensis Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zostało uznane za oficjalnie wolne od brucelozy owiec i kóz w decyzji Komisji 2006/169/WE z dnia 21 lutego 2006r. zmieniającej decyzję 93/52/EWG w odniesieniu do uznania Polski i niektórych prowincji lub regionów Włoch za wolne od brucelozy (B. melitensis) oraz decyzję 2003/467/WE w odniesieniu do uznania niektórych prowincji lub regionów Włoch za wolne od gruźlicy bydła, brucelozy bydła i enzootycznej białaczki bydła a także decyzją Komisji 2009/342/WE z dnia 23 kwietnia 2009 - 14 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 roku zmieniająca decyzję 2003/467/WE w odniesieniu do uznania niektórych regionów administracyjnych Włoch za oficjalnie wolne od gruźlicy bydła, brucelozy bydła i enzootycznej białaczki bydła, uznania niektórych regionów administracyjnych Polski za oficjalnie wolne od enzootycznej białaczki bydła oraz uznania Polski i Słowenii za państwa członkowskie oficjalnie wolne od gruźlicy bydła Polska została uznana za kraj oficjalnie wolny od gruźlicy bydła. Na podstawie art. 57 ustawy z dnia 11 marca 2004r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69, poz. 625 z późn. zm.) Główny Lekarz Weterynarii opracował programy zwalczania niektórych chorób zakaźnych zwierząt, które były realizowane w 2008r., a także przedłożył je do Komisji Europejskiej w celu uzyskania współfinansowania ich realizacji zgodnie z przepisami decyzji Rady 90/424/EWG o wydatkach na polu weterynaryjnym. W 2008r. realizowane były następujące programy zwalczania chorób zakaźnych zwierząt przyjęte, zgodnie z art. 57 ust. 7 ww. ustawy, w drodze rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 2008r. w sprawie wprowadzenia na 2008 rok programów zwalczania i kontroli, gruźlicy bydła, enzootycznej białaczki bydła, zakażeń wirusami wysoce zjadliwej grypy ptaków u drobiu i ptaków dzikich oraz zwalczania gąbczastej encefalopatii bydła i wścieklizny (Dz. U. Nr 64, poz. 399): program zwalczania gruźlicy bydła (Bovine tuberculosis); program zwalczania enzootycznej białaczki bydła (Enzootic bovine leucosis - EBL); program zwalczania i kontroli zakażeń wirusami wysoce zjadliwej grypy ptaków d. pomoru drobiu u drobiu i ptaków dzikich (Highly patogenic avian influenza HPAI); program zwalczania gąbczastej encefalopatii bydła (Bovine spongiform encephalopathy - BSE); program zwalczania wścieklizny (Rabies). Jednocześnie rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 19 marca 2008 r. w sprawie wprowadzenia programu zwalczania choroby Aujeszkyego u świń (Dz. U. Nr 64 poz. 397 ) wprowadzono program zwalczania choroby Aujeszkyego a rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 19 marca 2008 r. w sprawie wprowadzenia "Krajowego programu zwalczania niektórych serotypów Salmonelli w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus)" na 2008 r. - 15 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 (Dz. U. Nr 64 poz. 398) wprowadzono krajowy program zwalczania niektórych serotypów Salmonelli w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus). Ponad to w 2008 roku realizowany był również krajowy program zwalczania niektórych serotypów Salmonelli w stadach hodowlanych gatunku kura (Gallus gallus) na lata 2007 – 2009 przyjęty w drodze rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 marca 2007r. w sprawie wprowadzenia „Krajowego programu zwalczania niektórych serotypów Salmonelli w stadach hodowlanych gatunku kura (Gallus gallus)” na lata 2007 – 2009 (Dz. U. Nr 61, poz. 414 z późn. zm.). W przypadku programu zwalczania brucelozy bydła w 2008r., z uwagi na zadowalająca sytuację epizootyczną w zakresie tej jednostki chorobowej, Polsce nie zostało przyznane współfinansowanie ze środków UE na jego realizację. Raport odnośnie sytuacji epizootycznej w zakresie brucelozy bydła w 2008r. został przesłany do Komisji Europejskiej stosownie do art. 9 dyrektywy Rady 64/432/EWG w sprawie problemów zdrowotnych zwierząt wpływających na handel wewnątrzwspólnotowy bydłem i trzodą chlewną. Raporty z realizacji pozostałych programów w 2008r. zostały przekazane do Komisji Europejskiej w formie sprawozdań półrocznych, rocznych oraz sprawozdań finansowych. W odniesieniu do wysoce zjadliwej grypy ptaków wyniki badań w trybie „on-line” są przekazywane do Komisji Europejskiej. 1.1.4. Plany awaryjne na wypadek sytuacji wyjątkowych Plany gotowości zwalczania chorób zakaźnych zwierząt są opracowywane na podstawie art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt. Plany gotowości zostały opracowane dla następujących chorób zakaźnych zwierząt: pryszczyca – FMD, klasyczny pomór świń – CSF, afrykański pomór świń – ASF, choroba pęcherzykowa świń – SVD, gąbczasta encefalopatia bydła – BSE, rzekomy pomór drobiu – ND, - 16 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 wysoce zjadliwa grypa ptaków – HPAI, wirusowa posocznica krwotoczna ryb łososiowatych (IHN), wirusowa posocznica krwotoczna (VHS), zakaźna anemia łososi (ISA). W roku 2008r. plany te podlegały okresowej aktualizacji mając na uwadze zmiany regulacji prawnych oraz wniosków wynikających z ćwiczeń symulacyjnych. Ponadto w grudniu 2007r. opracowano projekt planu gotowości choroby niebieskiego języka i przesłano do zatwierdzenia Komisji Europejskiej. 1.1.5. Nadzór nad identyfikacją i rejestracją zwierząt (IRZ) Liczba przeprowadzonych kontroli – bydło W 2008 r. Inspekcja Weterynaryjna skontrolowała 77566 siedzib stad bydła, co stanowi 10,45% siedzib stad bydła w skali kraju. Powyższe wyniki dotyczą kontroli identyfikacji i rejestracji bydła, przeprowadzonych w gospodarstwach oraz podczas formowania przesyłek bydła do handlu wewnątrzwspólnotowego. Zgodnie z rozporządzeniem Komisji nr 1082/2003/WE z 23 czerwca 2000r. ustanawiającym zasady szczegółowej implementacji Rozporządzenia 1760/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady odnośnie minimalnego poziomu kontroli przeprowadzanych w ramach systemu identyfikacji i rejestracji bydła, każde państwo członkowskie jest obowiązane każdego roku skontrolować 10% siedzib stad bydła. W 55309 siedzibach stad na 77566 poddanych kontroli zostały stwierdzone nieprawidłowości w zakresie identyfikacji lub rejestracji zwierząt, co stanowi ponad 71,3% siedzib stad z uchybieniami. Jedynie w stosunku do 4646 siedzib stad z 55309, w których odnotowano nieprawidłowości, zostały zastosowane sankcje zgodnie z rozporządzeniem Komisji 494/98/WE z dnia 27 lutego 1998 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 820/97 w odniesieniu do stosowania minimalnych sankcji administracyjnych w przypadku bydła (8,4% siedzib stad, na które nałożono kary). Główne uchybienia w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt, które stwierdzono podczas kontroli dotyczyły nieprawidłowości w zakresie notyfikowania przemieszczeń, - 17 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 śmierci i urodzeń zwierząt do Centralnej Bazy Danych Systemu IRZ (47145 siedzib stad z 55 309, co stanowi ponad 85%). Uchybienia dotyczące nieprawidłowości identyfikacji bydła dotyczyły ponad 52% siedzib stad, natomiast nieprawidłowości odnośnie prowadzenia księgi rejestracji w gospodarstwie i paszportów bydła dotyczyły poniżej 9% siedzib stad, w których odnotowano nieprawidłowości w trakcie kontroli. Tabela 4. Kontrole identyfikacji i rejestracji zwierząt – bydło 1. Ogólne informacje o zwierzętach i kontrolach 1.1. Ogólna liczba stad bydła zarejestrowanych na terytorium Polski na początku okresu sprawozdawczego/ kontrolnego 742141 1.2. Ogólna liczba skontrolowanych stad bydła 77566 1.3. Ogólna liczba dokonanych kontroli 1.4. Ogólna liczba sztuk bydła zarejestrowanego na terytorium Polski na początku okresu sprawozdawczego/ kontrolnego 1.5. Ogólna liczba sztuk bydła w skontrolowanych stadach 2. Stwierdzone naruszenia 78355 6111007 1847261 Zwierzęta, których dotyczy 2.1. Błąd identyfikacji zwierzęcia 2.2. Niezgodności w księdze rejestracji 2.3. Błąd w powiadomieniu o urodzeniu, śmierci lub przemieszczeniu Stada, których dotyczy 117214 29084 23750 4473 307887 47145 2.4. Anomalia paszportowe 2.5. Zwierzęta/stada, których dotyczy tylko jedno naruszenie, wymienione w punktach 2.1-2.4 12304 4840 411025 51641 2.6. Zwierzęta/stada, których dotyczy więcej niż jedno naruszenie, wymienione w punktach 2.1-2.4 24278 3668 2.7. Zwierzęta/stada, których dotyczą naruszenia ogółem (pkt. 2.5 i 2.6) 435303 55309 3. Sankcje nałożone zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 494/98 Zwierzęta, których dotyczy 3.1. Restrykcje dotyczące przemieszczeń pojedynczych sztuk bydła 3.2. Restrykcje dotyczące przemieszczeń wszystkich sztuk bydła w siedzibie stada 3.3. Utylizacja zwierząt - 18 - Stada, których dotyczy 7451 2353 28056 2293 0 0 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 3.4. Ogółem (suma pkt. 3.1-3.3) 35507 4646 Z uwagi na fakt, iż główną grupę błędów stwierdzonych podczas kontroli w 2008 r., stanowią nieprawidłowości w zakresie zgłaszania przemieszczeń, urodzeń i śmierci zwierząt do Centralnej Bazy Danych Systemu IRZ oraz oznakowania zwierząt, podczas analizy ryzyka dla kontroli na 2009 r. uwzględniono ww. uchybienia i na parametr „zgłoszenia dotyczące zwierząt w terminie późniejszym niż 7 dni (wszystkie rodzaje zgłoszeń” nałożono wagę o wielkości 90, natomiast na parametr „wyniki kontroli prowadzonych w 2007 r. – prawidłowość oznakowania zwierząt” nałożono wagę o wielkości 50. Tabela 5. Parametry analizy ryzyka dla wyboru siedzib stad bydła do kontroli identyfikacji i rejestracji w 2009 r. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Parametr analizy ryzyka Waga Wyniki kontroli prowadzonych w 2008 r. – prawidłowość prowadzenia księgi rejestracji. Wyniki kontroli prowadzonych w 2008 r. – utrzymywanie we właściwy sposób paszportów. Wyniki kontroli prowadzonych w 2008 r. – prawidłowość oznakowania zwierząt. Status epizootyczny - stado zablokowane i częściowo zablokowane Zgłoszenia dotyczące zwierząt w terminie późniejszym niż 7 dni (wszystkie rodzaje zgłoszeń) Sprzedaż zwierząt podmiotowi prowadzącemu działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt oraz prowadzenia miejsc gromadzenia zwierząt. Kontrola 10% siedzib stad w powiecie. Kontrola w miejscowościach, w których w 2009 r. będzie przeprowadzany monitoring gruźlicy i brucelozy bydła. 20 10 50 100 90 100 100 100 Liczba przeprowadzonych kontroli - owce i kozy W 2008 r. Inspekcja Weterynaryjna skontrolowała 725 siedzib stad owiec i kóz oraz 27140 sztuk zwierząt z ww. gatunków, co stanowi 4,21% siedzib stad owiec i kóz oraz 8,13% pogłowia owiec i kóz skontrolowanych w 2008 roku w skali kraju. Zgodnie z rozporządzeniem Rady nr 21/2004/WE z dnia 17 grudnia 2003 r. - 19 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 ustanawiającym system identyfikacji i rejestrowania owiec i kóz oraz zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1782/2003 i dyrektywy 92/102/EWG i 64/432/EWG każde państwo członkowskie jest obowiązane każdego roku skontrolować 3% siedzib stad owiec i kóz oraz 5% pogłowia owiec i kóz. W 421 siedzibach stad na 725 poddanych kontroli zostały stwierdzone nieprawidłowości w zakresie identyfikacji lub rejestracji zwierząt, co stanowi ponad 58% siedzib stad z uchybieniami. Jedynie w stosunku do 14 siedzib stad z 421, w których odnotowano nieprawidłowości, zostały zastosowane sankcje (3,3% siedzib stad, na które nałożono kary). Podsumowanie przeprowadzonych kontroli Główne uchybienia w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt, które stwierdzono podczas kontroli dotyczyły nieprawidłowości w zakresie notyfikowania przemieszczeń zwierząt do Centralnej Bazy Danych Systemu IRZ (359 siedzib stad z 421, co stanowi ponad 85%). Uchybienia dotyczące nieprawidłowości identyfikacji owiec i kóz lub prowadzenia księgi rejestracji w gospodarstwie dotyczyły ok. 14% siedzib stad, w których odnotowano nieprawidłowości w trakcie kontroli. Tabela 6. Kontrole identyfikacji i rejestracji zwierząt – owce i kozy 1. Ogólne informacje o gospodarstwach, zwierzętach i kontrolach 1.1. Ogólna liczba gospodarstw owiec i kóz zarejestrowanych na terytorium Polski na początku okresu sprawozdawczego/ kontrolnego 17201 1.2. Ogólna liczba skontrolowanych gospodarstw 725 1.3. Ogólna liczba przeprowadzonych kontroli 761 1.4. Ogólna liczba sztuk owiec i kóz zarejestrowanych na terytorium Polski na początku okresu sprawozdawczego/ kontrolnego 1.5. Ogólna liczba sztuk owiec i kóz w skontrolowanych gospodarstwach 2. Stwierdzone naruszenia zgodnie z rozp. 21/2004 wg kategorii 333520 27140 Liczba zwierząt 2.1a. Niezgodności w zakresie identyfikacji owiec Liczba gospodarstw 536 - 20 - 57 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 2.1b. Niezgodności w zakresie identyfikacji kóz 2.2. Niezgodności w księdze rejestracji 2.3. Niezawiadomienie o przemieszczeniu 2.4. Nieprawidłowości w dokumentach przewozowych 2.5. Zwierzęta/gospodarstwa, których dotyczy tylko jedno naruszenie, wymienione w punktach 2.1-2.4 2.6. Zwierzęta/gospodarstwa, których dotyczy więcej niż jedno naruszenie, wymienione w punktach 2.1-2.4 2.7. Zwierzęta/gospodarstwa, których dotyczą naruszenia ogółem (pkt. 2.5 i 2.6) 3. Nałożone kary 237 710 7074 64 40 359 76 8 7847 383 599 38 8446 421 Liczba zwierząt, których dotyczy niezgodność Ogółem Liczba gospodarstw, których dotyczy niezgodność 224 14 Z uwagi na fakt, iż główną grupę błędów stwierdzonych podczas kontroli w 2008 r., stanowią nieprawidłowości w zakresie zgłaszania przemieszczeń zwierząt do Centralnej Bazy Danych Systemu IRZ, podczas analizy ryzyka dla kontroli na 2009 r. uwzględniono ww. uchybienia i na parametr „zgłoszenia dotyczące przemieszczeń zwierząt w terminie późniejszym niż 7 dni” nałożono wagę o wielkości 90, natomiast na parametr „zgłoszenia urodzeń zwierząt w terminie późniejszym niż 6 miesięcy” nałożono wagę o wielkości 80. Tabela 7. Parametry analizy ryzyka dla wyboru siedzib stad owiec i kóz do kontroli identyfikacji i rejestracji w 2009 r. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Parametr analizy ryzyka Waga Wyniki kontroli prowadzonych w 2008 r. – prawidłowość prowadzenia księgi rejestracji. Zgłoszenia dotyczące przemieszczeń zwierząt w terminie późniejszym niż 7 dni. Wyniki kontroli prowadzonych w 2008 r. – prawidłowość oznakowania zwierząt. Zgłoszenia urodzeń zwierząt w terminie późniejszym niż 6 miesięcy. Sprzedaż zwierząt podmiotowi prowadzącemu działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt oraz prowadzenia miejsc gromadzenia zwierząt. Kontrola 3% siedzib stad z 5% pogłowiem zwierząt w powiecie. 20 - 21 - 90 40 80 100 100 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 7. 8. 9. 10. Siedziby stad, w których przebywa w dniu typowania więcej niż 20 zwierząt. Kontrola w miejscowościach, w których w 2009 r. będzie przeprowadzany monitoring gruźlicy i brucelozy bydła. Wyniki kontroli prowadzonych w 2008 r. – utrzymywanie we właściwy sposób dokumentów przewozowych. Brak dokonywania spisu owiec/kóz w stadzie co najmniej raz na 12 miesięcy i nie przekazywanie wyników tego spisu do ARiMR. 90 100 10 70 1.1.6. Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt Inspekcja Weterynaryjna prowadzi nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt. W ramach realizowanego nadzoru, prowadzone są corocznie kontrole dobrostanu podczas uboju w rzeźniach, podczas transportu oraz w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta, w szczególności cielęta, świnie oraz kury nieśne. Kontrole przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt podczas uboju ( w rzeźniach) Odnośnie nadzoru nad dobrostanem zwierząt podczas uboju w rzeźniach w 2008 roku obowiązywała instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii nr GIWz.III.401/AW – 33/2005 z dnia 21 marca 2005r. w sprawie postępowania powiatowych lekarzy weterynarii oraz wyznaczonych lekarzy weterynarii przy przeprowadzaniu kontroli w rzeźniach pod względem dobrostanu zwierząt oraz raportowania o przeprowadzonych w tym zakresie kontrolach. Liczba przeprowadzonych kontroli Organy Inspekcji Weterynaryjnej w 2008 r. sprawowały nadzór nad 1 384 rzeźniami bydła, świń, owiec, kóz i domowych zwierząt jednokopytnych oraz drobiu. - 22 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Podsumowanie przeprowadzonych kontroli Wyniki kontroli dobrostanu w rzeźniach wykonanych w 2008 r. przedstawia tabela nr 7. Podczas kontroli dobrostanu zwierząt w rzeźni kontrolowane jest spełnianie wymagań strukturalnych, zapewnienie zwierzętom odpowiedniej opieki na terenie rzeźni, a także sposób postępowania ze zwierzętami przed oraz podczas uboju. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości to niewłaściwe przetrzymywanie zwierząt przed ubojem, brak kontroli sprawności urządzeń do oszałamiania, brak oddzielnego pomieszczenia przeznaczonego do oszałamiania zwierząt. Tabela 8. Roczny raport z kontroli rzeźni pod względem dobrostanu zwierząt Liczba zarejestrowanych rzeźni: 1384 przez szczebel powiatowy przez szczebel wojewódzki Liczba rzeźni skontrolowanych: 1113 142 Liczba przeprowadzonych kontroli: 5515 166 Liczba rzeźni, w których stwierdzono nieprawidłowości: Liczba stwierdzonych nieprawidłowości: 256 48 489 75 Nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt podczas transportu W związku z wejściem w życie rozporządzenia Rady (WE) 1/2005 z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań oraz zmieniające dyrektywy 64/432/EWG i 93/119/WE oraz rozporządzenie (WE) nr 1255/97, znowelizowano poprzednią Instrukcję Głównego Lekarza Weterynarii, obowiązującym dokumentem w 2008 r. była Instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWz.400/AW93/2007 z dnia 8 października 2007 r. w sprawie postępowania powiatowych lekarzy weterynarii przy przeprowadzaniu kontroli środków transportu drogowego wykorzystywanych do przewozu zwierząt pod względem dobrostanu zwierząt oraz w sprawie raportowania o przeprowadzonych w tym zakresie kontrolach. - 23 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Liczba przeprowadzonych kontroli Na koniec 2008 r. było zarejestrowanych 474 przewoźników zatwierdzonych do przewozów powyżej 8 godzin i 2 603 przewoźników zatwierdzonych do przewozów do 8 godzin. Do przewozu zwierząt na koniec 2008 r. dopuszczonych było 722 środków transportu drogowego do przewozu zwierząt w czasie powyżej 8 godzin. Zgodnie z przepisami, odpowiednia kontrola powinna być prowadzona przy każdym załadunku oraz rozładunku zwierząt, podczas transportu drogowego, w miejscach docelowych, w punktach skupu, miejscach wysyłki, punktach kontroli i punktach przeładunku. Kontrole obejmują przede wszystkim zgodność środków transportu z wymaganiami, zdolność zwierząt do transportu oraz czas transportu zwierząt. Tabela 9. Roczny raport z kontroli środków transportu wykorzystywanych do przewozu zwierząt pod względem dobrostanu zwierząt Transportowane zwierzęta (w sztukach) a) rzeźne b) przeznaczone na eksport c) importowane do celów hodowlanych d) inne a+b+c+d Bydło Świnie Drób i zającowate 473 827 508 inne gatunki 18 473 1 284 107 16 736 789 333 762 380 428 66 057 16 395 30 260 165 163 635 7491 431 840 30 128 22 803 686 163 929 101 807 603 896 3718 6514 37 905 260 977 801 1 727 167 18 152953 78241 59 451 Liczba przeprowadzonych kontroli b) w miejscu docelowym c1) na targach, w punktach skupu 564796619 1 323 838 Liczba zwierząt Liczba środków transportu a) podczas transportu drogowego Owce/ Koniowate kozy 8436 36 414 Bydło Świnie Owce/ kozy Koniowate Drób i zającowate Inne gatunki 43 235 90 482 1 978 792 2477 7559 78 131 182 177631 353 762 894668 9 199 345 638 15 671 243 361 427 22 863 52 158 107 111 940 346 1404 5714 4 841 784 28 753 - 24 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 c2) w miejscu wysyłki 20 109 327 708 409 339 78 284 20 099 76 158 883 894 696 c3) w miejscu odpoczynku 16 261 90 473 1 076 488 952 1302 30 381 975 45 038 c4) w punkcie transferowym 0 0 0 0 0 0 0 a+b+c1+c2+c3+c4 485 885 1 510 442 13 604 310 83 755 50 345 432 875 251 1 168 981 d) kontrola dokumentacji 349 865 1 110 568 6 414 672 39 778 44 806 158 769 201 1 170 382 Liczba stwierdzonych niezgodności Liczba stwierdzonych niezgodności Liczba zwierząt Bydło Świnie Owce/ kozy Koniowate Drób i zającowate Inne gatunki a) podczas transportu drogowego 22 248 449 0 106 44856 0 b) w miejscu docelowym 888 173 22032 0 4 326386 0 c1) na targach, w punktach skupu 76 21 483 0 9 3600 0 c2) w miejscu wysyłki c3) w miejscu odpoczynku 14 0 47 0 3 38442 0 11 0 9 0 5 2 0 a+b+c1+c2+c3 d) kontrola dokumentacji 1011 442 23 020 0 127 413 286 0 Nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt w gospodarstwach Plany kontrolne W 2008 r. obowiązywała Instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii nr GIWz.400/AW –14/2008 z dnia 30 stycznia 2008 r. w sprawie postępowania powiatowych lekarzy weterynarii przy przeprowadzaniu kontroli gospodarstw utrzymujących zwierzęta pod względem dobrostanu zwierząt oraz raportowania o przeprowadzonych kontrolach gospodarstw utrzymujących świnie, cielęta i kury nioski pod względem dobrostanu zwierząt, - 25 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 oraz raportowania o przeprowadzonych kontrolach gospodarstw utrzymujących zwierzęta pod względem dobrostanu zwierząt, zgodnie, z którą kontrola dobrostanu zwierząt w gospodarstwach powinna objąć 5% gospodarstw w ciągu roku. Inspekcja Weterynaryjna kontroluje gospodarstwa utrzymujące zwierzęta, sprawdzając przestrzeganie przepisów o ochronie zwierząt, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarstw utrzymujących świnie, cielęta i kury nieśne. Liczba przeprowadzonych kontroli Roczny raport z kontroli przeprowadzonych w 2008 roku wykazał, że na terytorium Rzeczpospolitej Polski było 1 029 852 gospodarstw utrzymujących te gatunki zwierząt. W poniższej tabeli znajdują się dane dotyczące liczby poszczególnych nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli. Podsumowanie przeprowadzonych kontroli Tabela 10. Raport z kontroli gospodarstw utrzymujących zwierzęta gospodarskie Cielęta Świnie Kury nioski Inne zwierzęta 541 096 384 862 10 136 516 399 20 283 10 629 1 310 20 547 1. Personel 13 14 5 16 2. Dozór 530 231 9 520 2 172 1 556 71 2 531 142 131 27 93 1 400 464 228 636 60 86 51 64 a. Liczba gospodarstw b. Liczba skontrolowanych gospodarstw c. Liczba niezgodności 3. Prowadzenie rejestrów 4. Swoboda ruchu 5. Budynki i pomieszczenia 6. Sprzęt - 26 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 442 273 26 442 8. Okaleczenia 6 48 1 4 9. Metody chowu 5 16 0 3 10.Wystarczająca przestrzeń 118 91 219 - 11. Minimalne oświetlenie 98 64 3 - 7. Pasza, woda i inne 12. Powierzchnia podłoża - 92 13. Materiał manipulacyjny - - 78 14. Poziom hemoglobiny 2 15. Pasze bogate we włókno 1 1.1.7. Systemy kontroli i procedury dotyczące weterynaryjnej kontroli granicznej Weterynaryjna kontrola graniczna dotyczy wszystkich przesyłek zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego oraz pasz wprowadzanych na terytorium UE z krajów trzecich. W/w kontrole urzędowe przeprowadzane są w 12 posterunkach weterynaryjnej kontroli granicznej. W roku 2008 liczba przeprowadzonych kontroli kształtowała się następująco: - 27 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 11. Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek wprowadzonych w 2008r. w ramach procedury importu Graniczny Inspektorat Weterynarii Liczba kontroli przesyłek produktów Liczba kontroli przesyłek zwierząt Liczba przesyłek odrzuconych Bezledy 217 40 1 Dorohusk 6036 586 9 Hrebenne 0 0 0 Gdańsk 127 0 1 Gdynia 2838 0 8 Korczowa 919 155 8 Koroszczyn 2282 255 14 Kuźnica Białostocka 369 7 4 Warszawa-Okęcie 246 176 2 Szczecin 2514 0 17 Świnoujście 1 0 0 Razem 15549 1219 64 Tabela 12. Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek wprowadzonych w 2008r. w ramach procedury tranzytu (w tym tranzytu z czasowym składowaniem w składach celnych) Graniczny Inspektorat Liczba skontrolowanych Liczba skontrolowanych Weterynarii przesyłek – tranzyt wjazd przesyłek – tranzyt wyjazd produkty produkty zwierzęta zwierzęta Bezledy 3 22 0 43 Dorohusk 0 0 8 0 Hrebenne 0 0 32 0 Gdańsk 0 0 1 0 Gdynia 321 0 0 0 Korczowa 3 0 600 38 Koroszczyn 2 7 204 87 Kuźnica Białostocka 8 0 61 0 Warszawa-Okęcie 0 0 0 0 Szczecin 0 0 0 0 Świnoujście 0 0 0 0 337 29 906 168 Razem - 28 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 13. Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek wprowadzonych w 2008r. w ramach procedury reimportu Graniczny Inspektorat Weterynarii Liczba skontrolowanych przesyłek Bezledy 65 Dorohusk 14 Hrebenne 1 Gdańsk 1 Gdynia 3 Korczowa 1 Koroszczyn 16 Kuźnica Białostocka 9 Warszawa-Okęcie 0 Szczecin 1 Świnoujście 0 Razem 111 Tabela 14. Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek w 2008r. w ramach procedury eksportu Graniczny Inspektorat Weterynarii Liczba skontrolowanych przesyłek Bezledy 566 Dorohusk 308 Hrebenne 0 Gdańsk 0 Gdynia 0 Korczowa 976 Koroszczyn 2585 Kuźnica Białostocka 165 Warszawa-Okęcie 1 Szczecin 0 Świnoujście 0 Razem 4601 - 29 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Realizacja krajowego planu monitoringu pozostałości w żywności pochodzenia zwierzęcego wwożonej z krajów trzecich przedstawia się następująco: Tabela 15. Wyniki krajowego planu monitoringu pozostałości w żywności pochodzenia zwierzęcego wwożonej z krajów trzecich za rok 2008 Graniczny Inspektorat Weterynarii Liczba pobranych prób Bezledy 42 Liczba wyników dodatnich 0 Dorohusk 4 0 Hrebenne 0 0 Gdańsk 15 0 Gdynia 74 16 Korczowa 15 0 Koroszczyn 54 0 Kuźnica Białostocka 0 0 Warszawa-Okęcie 7 0 Szczecin 30 0 Świnoujście 0 0 Razem 241 12 Zgodnie z art. 37 ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2003r. o weterynaryjnej kontroli granicznej (Dz. U. Nr 165, poz. 1590 z późn. zm.) zastosowano kontrolę wzmocnioną w 2 przypadkach. Głównym powodem zarządzania kontroli były przekroczenia substancji niedozwolonych, pozostałości chemicznych, oraz niewłaściwa temperatura produktu. Kontrole graniczne dobrostanu zwierząt Prowadzone są zgodnie z art. 21 rozporządzenia Rady 1/2005 i dotyczą wszystkich przesyłek zwierząt wwożonych i wywożonych z terytorium Wspólnoty. Liczba przeprowadzonych kontroli W 2008 r. przeprowadzono 4 906 kontroli dobrostanu transportowanych zwierząt w eksporcie i imporcie w 6 GrIW tj. Koroszczynie, Warszawie, Bezledach, Korczowej, Kuźnicy - 30 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Białostockiej i Dorohusku, w tym: 846 transportów koni, 879 bydła, 1949 świń, 1027 drobiu, 16 owiec, 45 norek, 19 psów, 12 kotów, 44 ryb żywych oraz 69 transportów innych zwierząt. Kontrole dotyczące monitorowania chorób zakaźnych prowadzone są zgodnie z decyzją Komisji 97/794. Kontrole przeprowadzone w 2008 roku zostały przedstawione w tabeli nr 16. - 31 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 16. Recording of checks of live animals consignments introduced for import into the Community (97/794) Poland 01 January – 31 December 2008 POLAND 01 January - 30 June 2008 Reference number Identification of the veterinary number of certificate animal 1. 23/01 XIV 2. 23/01 XXII 3. 23/01 XIII 4. 2/2008 XXIII 5. 2/2008 XXIV 6. 2/2008 XII Laboratory the requested test Result of the test GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE - 32 - Complete address of the final destination of the consignment Positive, Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 7. 2/2008 8. 001776-1 9. 177/0000086 10. 004060 11. 004060 12. 004060 13. 004060 INFECTIOUS ANEMIA XV GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA Mare passport GLANDERS, nr.00474 EQUINE INFECTIOUS ANEMIA, DOURINE Mare Werba GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA, DOURINE VIII GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA X GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA XII GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA XXI GLANDERS, - 33 - Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Negative LUX Sp z oo ul.Siatkowskiego 25 Negative Negative Negative Giedt Wilhelm 38104 Brauschweig Heerstr. 19B Niemcy Negative Negative MKZ Sp. z oo POLSKA Targowa 10 63-900 Rawicz Negative Negative MKZ Sp. z oo POLSKA Targowa 10 63-900 Rawicz Negative Negative MKZ Sp. z oo POLSKA Targowa 10 63-900 Rawicz Negative MKZ Sp. z oo Targowa 10 63-900 Rawicz ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 14. 15. 30 Nr 0022013 DE421000034003 30 Nr 0022013 DE433331076200 Calipsa / grey/ Karmen /grey/ POLAND 01 JULY- 31 DECEMBER 2008 Reference number Identification of the veterinary number of certificate animal 1 10/2008 VII 2 10/2008 XIV 3 10/2008 II EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA, DOURINE GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA, DOURINE Negative POLSKA Negative Negative Negative Heinrich Ramsbrock Im Kleeblatt 3 49637 Menslage Niemcy Negative Negative Negative Heinrich Ramsbrock Im Kleeblatt 3 49637 Menslage Niemcy Laboratory test Result of the test the requested GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, - 34 - Complete address of the final destination of the consignment Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 4 177N0000149/6 KLACZ SALMA 5 13/2008 V 6 13/2008 XVI 7 13/2008 VIII 8 13/2008 IV 9 19/2008 XVI EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA - 35 - Negative mięsnymi sp. jawna POLSKA 08-305 Dzierzby 45 Negative Negative Stajnia Alfena 5401 Levoca ul.Ovocinarska 36 SŁOWACJA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 10 19/2008 XV 11 19/2008 IV 12 19/2008 IX 13 21/2008 XII 14 21/2008 XVI 15 21/2008 XXIV 16 21/2008 XXV GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS - 36 - Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Krawczyk Paweł Miechowity 15/19 31-479 Kraków POLSKA Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA Negative Negative Onyśk Euzebia i Ryszard ubój Handel art. mięsnymi sp. jawna 08-305 Dzierzby 45 POLSKA ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 17 1817/2008 18. 2031/2008 19. 2032/2008 20. 2290/2008 21. 2291/2008 ANEMIA Eagano /szary/ GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA, DOURINE Rozen ParadeGLANDERS, /beżowy/ EQUINE INFECTIOUS ANEMIA, DOURINE Philini /kasztan/ GLANDERS, EQUINE INFECTIOUS ANEMIA, DOURINE Baron De Vallas GLANDERS, /beżowy/ EQUINE INFECTIOUS ANEMIA, DOURINE Salerio /ciemny GLANDERS, beż/ EQUINE INFECTIOUS ANEMIA, DOURINE - 37 - Negative Negative Negative Gutenhof Himber Gutenhof 1 2325 Himberg Bei Wien Austria Negative Doubtful Negative Stall Ramsborck Im Kleeblatt 3 49637 Menslage Niemcy Negative Doubtful Negative Stall Ramsborck Im Kleeblatt 3 49637 Menslage Niemcy Negative Doubtful Negative Klub Sportowy “UNIA” Kierownik Sekcji Jeździeckiej B Zgórski ul. Sportowa 1 86-050 Solec Kujawski Polska Klub Sportowy “UNIA” Kierownik Sekcji Jeździeckiej B Zgórski ul. Sportowa 1 86-050 Solec Kujawski Polska Negative Negative Negative ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 17. Raport za rok 2008 zawierający dane liczbowe dotyczące wyników wykonywania zasad dotyczących przywozu z krajów trzecich mięsa i mleka przeznaczonych do indywidualnego spożycia, zgodnie z rozporządzeniem (WE) komisji 745/2004 INFORMACJE PODSTAWOWE a) Państwo Członkowskie (proszę określić)………………………………………………………Polska b) Przybliżona liczba punktów wprowadzenia Wspólnoty Europejskiej (proszę określić) ....................................................................... …55 MECHANIZMY STOSOWANE W CELU PODNIESIENIA ŚWIADOMOŚCI WARUNKÓW ZDROWIA ZWIERZĄT W ODNIESIENIU DO PRZYWOZU OSOBISTEGO. Proszę wskazać mechanizmy stosowane przez właściwy organ w celu podniesienia świadomości warunków zdrowia zwierząt w odniesieniu do przywozu osobistego. Powinno to obejmować zarówno odnośne mechanizmy, jak i częstotliwość, z jaką były one stosowane (np. plakaty, ogłoszenia publiczne, dodatkowa reklama itp.): a) Okres sprawozdawczy (proszę określić rok) 2008 Plakaty, ulotki i ogłoszenia na przejściu w języku: polskim, angielskim, rosyjskim, francuskim – działania ciągłe Informacje głosowe, filmy informacyjne Pojemniki na produkty pochodzenia zwierzęcego, do których wyrzucane są powyższe produkty w celu ich utylizacji – umieszczone na terenie przejścia Funkcjonariusze dokonujący kontroli celnej na bieżąco informują podróżnych o zakazie przywozu z krajów trzecich produktów pochodzenia zwierzęcego. WYKONYWANIE a) Mechanizmy stosowane w okresie sprawozdawczym w celu wykrycia nielegalnych przesyłek zawierających mięso i mleko (niepotrzebne skreślić): Wyrywkowe rewizje celne/planowane rewizje celne/psy policyjne/urządzenia detekcyjne/inne Proszę przedstawić szczegółowe dane dotyczące systemów wykonywania, stosowanych w okresie sprawozdawczym: 1. Planowane oraz wyrywkowe rewizje celne bagażu podróżnych na podstawie - 38 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 analizy ryzyka 2. Kontrole przy użyciu aparatów prześwietlających 3. Psy policyjne b) Przybliżona łączna liczba nielegalnych przesyłek zawierających mięso i mleko, wykrytych w okresie sprawozdawczym w bagażu osobistym w punktach wprowadzeni Wspólnoty ……………231……………..(proszę określić) c) Przybliżona ilość mięsa i mleka w bagażu osobistym, zajętego i/lub zniszczonego, w wyniku kontroli stosowanej w punktach wprowadzenia Wspólnoty w okresie sprawozdawczym (proszę określić): • • 2437,22 553,16 kg mięsa i produktów mięsnych kg mleka i przetworów mlecznych d) Proszę wymienić pięć państw trzecich, z których pasażerowie byli najczęściej uznawani za przewożących nielegalne przesyłki zawierające mięso lub mleko, w okresie sprawozdawczym: Rosja, Rosja, Białoruś, Czeczenia, Kazachstan, Mongolia, Chiny, Wietnam, Turcja, Nigeria, Ukraina, Mołdawia, Egipt, Izrael, Liban e) Jeżeli jest to odpowiednie, proszę wymienić państwa trzecie, z których pasażerowie byli najczęściej poddawani planowanym rewizjom celnym oraz przedstawić szczegółowe dane, w tym liczę przeprowadzonych rewizji oraz ilość i rodzaj wykrytych nielegalnych przesyłek: Rosja, Chiny, Wietnam, Turcja, Mongolia, Ukraina, Izrael, USA, Tunezja, Egipt, Białoruś, Czeczenia, Kazachstan, Liban - 39 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 1.2. Państwowa Inspekcja Sanitarna 1.2.1. Bezpieczeństwo i higiena żywności Liczba obiektów objętych nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2008 r. W roku 2008 organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej obejmowały nadzorem 334 574 obiekty żywności, żywienia i przedmiotów użytku, w tym: 17 693 zakłady produkcji żywności, w tym: 803 wytwórni lodów, 2436 automatów do lodów, 26 wytwórni tłuszczów roślinnych i mieszanin tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi, 6391 piekarni, 3260 ciastkarni, 893 przetwórnie owocowo-warzywne i grzybowe, 66 browarów i słodowni, 176 wytwórni napojów bezalkoholowych i rozlewnie piwa, 135 wytwórni naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych, 545 zakładów garmażeryjnych, 651 zakładów przemysłu zbożowo-młynarskiego, 212 wytwórni makaronów, 411 wytwórni wyrobów cukierniczych, 159 wytwórni koncentratów spożywczych, 47 wytwórni octu, majonezu i musztardy, 63 wytwórnie chrupek, chipsów i prażynek, 90 wytwórni suplementów diety, 14 wytwórni środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego, 59 wytwórni substancji dodatkowych, 26 cukrowni oraz 1 230 innych wytwórni żywności, 195 364 obiektów obrotu żywnością, w tym: 147 884 sklepy spożywcze (w tym 3059 super i hipermarketów), 21 707 kiosków spożywczych, 10 455 magazynów hurtowych, 5724 obiekty ruchome i tymczasowe oraz 6535 innych obiektów obrotu żywnością, 20 872 środków transportu żywności, 69 004 zakłady żywienia zbiorowego otwarte, w tym m.in.: 41 773 zakładów małej gastronomii, 32 259 zakładów żywienia zbiorowego typu zamkniętego, w tym: 863 stołówki pracownicze, 2131 bufetów przy zakładach pracy, 2034 stołówki w domach wczasowych, 900 bloków żywienia w szpitalach, 265 kuchni niemowlęcych, 236 bloków żywienia w sanatoriach i prewentoriach, 1541 bloków żywienia w domach opieki społecznej, 392 stołówki w żłobkach i - 40 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 domach małego dziecka, 9268 stołówek szkolnych, 778 stołówek w bursach i internatach, 2854 stołówki na koloniach, półkoloniach i obozach, 7571 stołówki w przedszkolach, 345 stołówek w domach dziecka i młodzieży, 117 stołówek studenckich, 692 stołówki w zakładach specjalnych i wychowawczych, 242 zakłady usług cateringowych oraz 2030 inne zakłady żywienia, 2441 wytwórni i miejsc obrotu przedmiotami użytku, w tym m.in.: 549 wytwórni materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Plany kontrolne Państwowej Inspekcji Sanitarnej W celu zapewnienia skutecznego działania służb kontroli urzędowych jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzają urzędowe kontrole żywności zgodnie z kompetencjami określonymi w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171 poz. 1225) oraz ustawie o Państwowej Inspekcji Sanitarnej z dnia 14 marca 1985r. (Dz. U. z 2006r. Nr 122 poz. 851 z późn. zm.) w oparciu o rozporządzenie (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt. Sposób przeprowadzania kontroli oparty jest o procedury kontroli opracowane i wprowadzone zarządzeniami Głównego Inspektora Sanitarnego nr 35 i 36 z dnia 28 października 2006r.: - PK/HŻ/01 „Urzędowa kontrola żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu żywnością”, - PK/NG/01 „Kontrola jakości zdrowotnej przywożonej z zagranicy żywności, składników żywności, substancji pomagających w przetwarzaniu oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu żywnością”, - PP/NB/01 „Pobieranie próbek do badań w ramach nadzoru bieżącego”, oraz w oparciu o: - Wytyczne Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 29 października 2007 r. do planowania i działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2008 roku, - Plan pobierania próbek do badania żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu dla Państwowej Inspekcji Sanitarnej na 2007 rok. - 41 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Ponadto w jednostkach Państwowej Inspekcji Sanitarnej w poszczególnych województwach wdrożono system zarządzania jakością zgodny z normą PN-EN ISO 9001:2000 oraz wymogami normy PN-EN-ISO/IEC 17020: 2006 – „Ogólne kryteria działania różnych rodzajów jednostek kontrolujących”, w związku z czym opracowuje się i wdraża procedury wewnętrzne i instrukcje robocze dotyczące funkcjonowania Państwowej Inspekcji Sanitarnej, które są na bieżąco aktualizowane i uzupełniane. W procesie planowania rocznego w poszczególnych organach PIS uwzględniano następujące elementy: rodzaj produkowanych lub wprowadzanych do obrotu środków spożywczych, w tym ocenę jakości zdrowotnej żywności (wyniki badań producenta, wyniki badań próbek pobranych w ramach urzędowej kontroli i monitoringu); rodzaj zakładu (produkcja, obrót, żywienie zbiorowe); znaczenie zakładu, zasięg produkcji (liczba konsumentów, znaczenie lokalne, regionalne, przeznaczenie żywności produkowanej w zakładzie np. dla wrażliwych grup konsumentów); strukturę zakładu i stan zakładu: ocenę stanu sanitarnego z roku 2007 (analiza stwierdzonych niezgodności, rodzaje niezgodności) podjęte działania represyjne (mandaty, decyzje) przedmiot prowadzonego postępowania administracyjnego, terminowość usuwania nieprawidłowości; własne systemy kontroli (GHP, GMP, HACCP); sygnały i skargi wnoszone przez konsumentów; ocenę potencjalnego ryzyka, na które narażona może być żywność w procesie produkcji lub w obrocie. Liczba kontroli Dane dotyczące liczby przeprowadzonych kontroli zostały zestawione w tabeli nr 18. Łącznie w 2008 roku przeprowadzono 358 627 kontroli. W 2008 roku zaplanowano 196 312 kontroli podmiotów sektora spożywczego - 42 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 objętych nadzorem PIS, z czego zrealizowano 168 260 kontrole, co stanowi 86 % zrealizowanych kontroli planowych. Głównymi przyczynami niezrealizowania 14 % założeń kontrolnych było: zawieszenie działalności zakładów w okresie poprzedzającym termin ustalonych działań kontrolnych; likwidację części zakładów w ciągu 2008 roku; powstawanie nowych obiektów, które obejmowane były nadzorem doraźnym; prowadzenie licznych działań kontrolnych nieplanowanych związanych z licznymi wnioskami przedsiębiorców o zatwierdzenie zakładu; prowadzenie licznych działań kontrolnych nieplanowanych związanych z powiadomieniami w ramach funkcjonowania systemu RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed); prowadzenie licznych działań kontrolnych nieplanowanych związanych z interwencjami zgłaszanymi przez konsumentów dot. niewłaściwego stanu sanitarnego obiektu lub niewłaściwej jakości zdrowotnej żywności; braki kadrowe (urlopy, zwolnienia chorobowe, rotacja); braki zasobów m.in. środków transportu. Oprócz kontroli planowych organy PIS przeprowadziły 190 367 kontroli nieplanowych, w tym, m.in. : 63 024 rekontroli, 27 130 kontroli interwencyjnych oraz 22 853 kontroli akcyjnych. W ramach kontroli nieplanowych przeprowadzono również kontrole zatwierdzające. - 43 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 18. Liczba kontroli przeprowadzonych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w podziale na województwa. Liczba zaplanowanych kontroli w zakładach Liczba przeprowadzonych kontroli planowanych % realizacji planu kontroli Liczba kontroli nieplanowanych 12107 10572 87 pomorskie 10294 9115 lubelskie 13465 lubuskie Województwo w tym Łączna liczba przeprowadzonych kontroli Liczba rekontroli Liczba kontroli interwencyjnych Liczba kontroli akcyjnych 19002 7199 2452 2186 29574 89 9498 3802 965 1518 18613 12716 94 9776 3563 1019 453 22492 3476 2528 73 6187 2170 729 662 8715 12032 9054 75 12158 3399 1994 1992 21212 małopolskie 26762 21841 82 14586 5800 3841 1780 36427 mazowieckie 17972 15062 84 21079 7874 3465 2238 36141 opolskie 4940 4244 86 4275 1532 954 946 8519 podkarpackie 10210 8664 85 8817 4279 684 2358 17481 dolnośląskie kujawsko- łódzkie - 44 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Liczba zaplanowanych kontroli w zakładach Liczba przeprowadzonych kontroli planowanych % realizacji planu kontroli Liczba kontroli nieplanowanych podlaskie 8606 8131 94 pomorskie 12 767 11 341 29083 Województwo w tym Łączna liczba przeprowadzonych kontroli Liczba rekontroli Liczba kontroli interwencyjnych Liczba kontroli akcyjnych 4750 2908 1041 801 12881 89 11 820 2 880 1 989 4 869 23161 24479 84 27920 7896 3832 816 52399 4943 3838 78 4199 1132 1053 262 8037 mazurskie 9158 8750 96 10247 5 630 1 485 220 18997 wielkopolskie 14292 12766 89 14934 4458 1335 1556 27700 pomorskie 6205 5159 83 11119 4132 1777 196 16278 Podsumowanie 196 312 168 260 86 190 367 63 024 27 130 22 853 358 627 śląskie świętokrzyskie warmińsko - zachodnio - - 45 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Rekontrole miały na celu sprawdzenie: wykonanie zaleceń pokontrolnych, sposobu usunięcia stwierdzonych uchybień, skuteczności nałożonych sankcji karnych. Kontrole interwencyjne zostały przeprowadzone w związku z: 1) skargami zgłaszanymi przez konsumentów dot. niewłaściwego stanu sanitarnego obiektu, niewłaściwej jakości zdrowotnej żywności lub podejrzenia zatruć pokarmowych. Interwencje najczęściej dotyczyły: wprowadzania do obrotu środków spożywczych o zmienionych cechach organoleptycznych oraz po upływie terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości (m.in. wędlin, mięsa, pieczywa, przetworów mleczarskich, ciastek z kremem), nieprawidłowego przechowywania środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie (poza urządzeniem chłodniczym, brak segregacji w urządzeniach chłodniczych, temperatura przechowywania żywności niezgodna z deklarowaną przez producenta), niewłaściwych warunków sanitarno-technicznych w obiektach, zgłoszenia faktu wystąpienia dolegliwości żołądkowo- jelitowych po spożyciu różnych środków spożywczych, w tym potraw gastronomicznych, niewłaściwego składowania odpadów, wprowadzania do obrotu środków spożywczych bez oznakowania lub nieprawidłowo oznakowanych, wprowadzania do obrotu mięsa i wędlin z nielegalnego uboju oraz dokonywania rozbioru mięsa na terenie sklepu, nieprawidłowego żywienia w zakładach żywienia zbiorowego zamkniętego, braku właściwego zabezpieczenia obiektu przed szkodnikami, niewłaściwej higieny personelu, braku aktualnych orzeczeń lekarskich do celów sanitarno – epidemiologicznych osób zatrudnionych przy produkcji lub obrocie środkami spożywczymi niewłaściwej wentylacji w pomieszczeniach obiektu. - 46 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Konsumenci najczęściej składali skargi na następujące grupy obiektów: sklepy spożywcze, w tym super i hipermarkety, piekarnie, ciastkarnie, kioski, punkty małej gastronomii, zakłady żywienia zbiorowego otwarte, zakłady żywienia zbiorowego zamknięte, hurtownie, obiekty ruchome. Kontrole potwierdziły słuszność ok. 40% ogółu rozpatrzonych skarg. Osobom interweniującym udzielano pisemnej odpowiedzi o wynikach przeprowadzonej kontroli oraz ewentualnych działań pokontrolnych w przypadku potwierdzenia się wnoszonych uwag. W przypadku podejrzenia zatruć pokarmowych ściśle współdziałano z Sekcją Epidemiologii. Przeprowadzone kontrole sprawdzające (rekontrole) wykazały poprawę stanu sanitarnego obiektów. 2) otrzymanymi powiadomieniami w ramach funkcjonowania systemu RASFF o nieprawidłowej jakości środków spożywczych mogących znajdować się w obrocie. Informacje przesyłane były bezpośrednio z Krajowego Punktu Kontaktowego (KPK) oraz za pośrednictwem PWIS. W każdym przypadku powiadomienia natychmiast przesyłano do właściwych Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych celem podjęcia działań wyjaśniających i zaradczych zmierzających do wycofania produktów niebezpiecznych z obrotu handlowego. Za każdym razem informacje zwrotne o wynikach podjętych czynności kontrolnych przekazywano do KPK oraz właściwym PWIS. - 47 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Kontrole akcyjne stanowią stały element rocznego planu pracy działalności organów nadzoru sanitarnego nad żywnością i żywieniem i wynikały z zaleceń GIS określonych na rok 2008. W zakresie kontroli akcyjnych przeprowadzono następujące działania: kontrole w obiektach, które wprowadzają do obrotu mięso i jego przetwory, wędliny, w których istnieje prawdopodobieństwo „odświeżania” w/w produktów. W wyniku kontroli stwierdzono, że „odświeżanie mięsa i wędlin” nie miało miejsca, natomiast stosowane jest wprowadzanie do obrotu wędlin po upływie terminu przydatności do spożycia; kontrola obiektów zlokalizowanych przy dworcach kolejowych w związku z organizacja w Polsce EURO 2012; kontrole związane z wprowadzaniem do obrotu żywności pochodzącej z nielegalnego źródła (kontrole na targowiskach przy współudziale Policji) kontrole w obrocie suplementów diety sfałszowanych, niewłaściwej jakości zdrowotnej, zawierających w swoim składzie substancje niedozwolone. Ponadto stacje sanitarno-epidemiologiczne podejmowały kontrole akcyjne z własnej inicjatywy, w tym: kontrole w ramach akcji letniej - dotyczyły obiektów znajdujących się w miejscowościach wypoczynkowych i przy trasach turystycznych oraz w miejscach zgromadzeń ludności; kontrole sanitarne obiektów letniego wypoczynku młodzieży; kontrole w ramach akcji zimowej - dotyczyły obiektów znajdujących się w miejscowościach wypoczynkowych i przy trasach turystycznych oraz w miejscach zgromadzeń ludności; kontrole sanitarne obiektów zimowego wypoczynku młodzieży; kontrole w super i hipermarketach oraz dużych sklepach spożywczych w okresach przedświątecznych; kontrole obiektów obrotu drobiem w związku z pojawieniem się w obrocie jaj i drobiu zakażonego bakteriami Salmonella; - 48 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 kontrole wynikające z potrzeby oceny sytuacji sanitarnej na terenach objętych skutkami burz (brak prądu w obiektach wprowadzających do obrotu żywność wymagającej warunków chłodniczych i zamrażalniczych) Podsumowanie przeprowadzonych kontroli Ograny PIS przeprowadzały także kontrole we współpracy z przedstawicielami Policji i Straży Miejskiej. Ponadto utrzymywały stały kontakt służbowy i współpraca z innymi organami urzędowej kontroli żywności głównie Inspekcją Weterynaryjną oraz urzędami np. Strażą Rybacką, Urzędem Skarbowym itp. Działania podjęte w czasie kontroli sanitarnych przeprowadzonych w związku ze złożonymi interwencjami polegały, w przypadku stwierdzenia obecności w sprzedaży towarów uznanych jako niebezpieczne dla zdrowia, na spowodowaniu wycofania z obrotu zakwestionowanych towarów, powiadomieniu właściwych organów i instytucji o zaistniałym zagrożeniu dla zdrowia ludzkiego. W trybie pilnym podejmowano działania kontrolno – represyjne w przypadku wnoszonych informacji/skarg ze strony ludności, a także ze strony organów państwowych i instytucji na niewłaściwe warunki higieniczno – sanitarne w obiektach i zagrożenia bezpieczeństwa żywności. W przypadkach wskazujących na zatrucia pokarmowe, przeprowadzano wywiady epidemiologiczne, pobierano do badań próbki żywności i wymazy do badań sanitarnych. W udokumentowanych przypadkach wydawano decyzje o odsunięciu od pracy osób chorych, nosicieli, itp. w celu ochrony przed rozprzestrzenianiem chorób zakaźnych, a także wstrzymywano działalność produkcyjno – usługową w uzasadnionych przypadkach. Wykonanie zaleceń weryfikowano podczas kontroli sprawdzających (rekontroli). W przypadku podania danych osobowych przez osobę wnoszącą interwencję każdorazowo udzielana była pisemna odpowiedź. Partie żywności niebezpiecznej dla zdrowia zabezpieczano lub wycofywano z obrotu. Ponadto Powiatowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne monitorowały zwroty zakwestionowanej masy towarowej. Wobec sprawców zaistniałych zatruć/nieprawidłowości podejmowano sankcje karne ustalone prawem. W przypadku otrzymania powiadomienia w ramach systemu RASFF - 49 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 podejmowane były działania mające na celu sprawdzenie występowania w obrocie kwestionowanego produktu. W przypadku jego stwierdzenia następowało wycofanie z obrotu. Każdorazowo postępowanie w takich przypadkach prowadzone jest zgodnie z obowiązującą procedurą RASFF. Zakwestionowane produkty objęte powiadomieniami zostały zwrócone do dostawców bądź poddane procesowi utylizacji. Inne działania podejmowane w wyniku kontroli doraźnych to: wydanie decyzji zatwierdzających zakład, zakwalifikowanie obiektu do wypoczynku dzieci i młodzieży, wydanie doraźnych zaleceń, wydanie decyzji nakazujących poprawę warunków sanitarnych, wydanie decyzji o wstrzymaniu działalności, wydanie decyzji o wstrzymaniu wprowadzania do obrotu i/lub wycofaniu z obrotu, wydanie świadectwa jakości zdrowotnej, ukaranie mandatem, sporządzenie wniosku o ukaranie do odpowiedniego organu. Biorąc pod uwagę powyższe dane należy stwierdzić, iż działał skuteczny system urzędowej kontroli celem zapewnienia bezpieczeństwa żywności. Przedsiębiorcy prowadzący działalność na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności zostali objęci nadzorem celem potwierdzenia przestrzegania przepisów prawa żywnościowego. Stan sanitarno-higieniczny obiektów wyznaczonych do wzmożonego nadzoru uległa systematycznej poprawie. W przypadku uzyskania zbyt małej poprawy stanu sanitarnego bądź technicznego w tych zakładach, dany zakład wyznaczony został ponownie do wzmożonego nadzoru (zwiększona częstotliwość kontroli w 2009 roku). 1.3. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa W 2008 r. w ramach nadzoru nad przestrzeganiem obowiązującego prawa w zakresie obrotu i stosowania środków ochrony roślin Inspekcja przeprowadziła 32 942 kontroli miejsc sprzedaży i stosowania chemicznej ochrony roślin, w tym 1 871 kontroli - 50 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 sprawdzających. W wyniku kontroli miejsc obrotu, których zgodnie z prowadzoną przez Inspekcję ewidencją jest 6 164, stwierdzono i wycofano z obrotu 1 317 kg środków ochrony roślin niespełniających obowiązujących wymogów. Główną przyczyną wycofywania środków ochrony roślin było ich przeterminowanie, z tego powodu wycofano 1 269 kg środków. W porównaniu z rokiem ubiegłym nastąpił spadek ilości wycofywanych środków ochrony roślin o 70 %. Jednym z ważniejszych elementów kontroli obrotu było pobieranie 350 prób środków do badań w celu sprawdzenia przestrzegania przez producentów parametrów jakościowych określonych w procesie rejestracji. Na podstawie analizy wyników urzędowej kontroli można stwierdzić, iż środki ochrony roślin znajdujące się w obrocie handlowym odpowiadają wymaganiom jakościowym. W 2008 r. pracownicy Inspekcji, nadzorując stosowanie środków ochrony roślin przeprowadzili 19 364 kontroli w miejscach ich stosowania oraz pobrali 2 535 prób płodów rolnych na badanie pozostałości pestycydów. W 66 przypadkach stwierdzono przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów, co stanowi 2, 6 % wszystkich prób. Efektem kontroli stosowania środków ochrony roślin było stwierdzenie 5 199 różnych nieprawidłowości, które skutkowały wystawieniem 373 mandatów karnych oraz złożeniem 1 wniosku do sądu. Zastosowanie środka ochrony roślin niedopuszczonego do obrotu lub zastosowanie go w sposób stwarzający zagrożenie zdrowia człowieka lub zwierząt skutkowało uruchomieniem procedury powiadamiania zgodnie z systemem wczesnego ostrzegania o niebezpiecznej żywności i paszach RASFF. W ramach RASFF przekazano do Krajowego Punktu Kontaktowego 113 powiadomień. 1.3.1. Obrót, konfekcjonowanie i stosowanie środków ochrony roślin Rejestracja podmiotów prowadzących obrót i konfekcjonowanie środków ochrony roślin Rejestracja przedsiębiorców prowadzących obrót lub konfekcjonowanie środków ochrony roślin odbywa się na zasadach określonych w ustawie z dnia 18 - 51 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 grudnia 2003 r. o ochronie roślin i ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Na dzień 31 grudnia 2008 roku łączna liczba przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie obrotu i konfekcjonowania środków ochrony roślin wyniosła 5493. Przedsiębiorcy ci działali w ramach 5072 podmiotów gospodarczych. W okresie sprawozdawczym wojewódzcy inspektorzy ochrony roślin i nasiennictwa wpisali do rejestru 238 nowych przedsiębiorców, wykreślając 156 przedsiębiorców dotychczas działających. Zgodnie z ewidencją obrót środkami ochrony roślin na terenie kraju prowadzony był w 6321 punktach sprzedaży. Konfekcjonowanie środków ochrony roślin prowadzone jest w 16 punktach zlokalizowanych w 8 województwach. W stosunku do ogólnej liczby 6305 punktów obrotu środkami ochrony roślin, 325 (tj. 5,15 %) prowadzi sprzedaż hurtową. Na terenie kraju zlokalizowanych jest 5980 sklepów prowadzących sprzedaż detaliczną, w tym 152 prowadzi sprzedaż sezonową. Punkty obrotu środkami ochrony roślin prowadzą sprzedaż środków ochrony roślin w różnym asortymencie. Spośród wszystkich zarejestrowanych punktów obrotu 2 379 (tj. 37,73 %) prowadzi obrót środkami ochrony roślin w pełnym zakresie, w tym również środkami zaliczanymi do bardzo toksycznych i toksycznych dla ludzi. Kontrola obrotu i stosowania środków ochrony roślin W ramach sprawowanego nadzoru nad przestrzeganiem przepisów w zakresie obrotu i stosowania środków ochrony roślin pracownicy Inspekcji wykonywali czynności kontrolne zgodnie z zasadami określonymi w „Instrukcji kontroli obrotu i stosowania środków ochrony roślin”, wprowadzonej 28 października 2005 r. zarządzeniem Nr 7 Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Zgodnie z tą instrukcją wszystkie wykonywane kontrole zostały podzielone na rodzaje: kontrole typu A, B, C, D. - 52 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 19. Rodzaj i ilość przeprowadzonych kontroli i re-kontroli w 2008 roku Re-kontrole Ogółem Rodzaj kontroli Kontrole A - w punktach konfekcjonowania środków ochrony roślin i zaprawiania materiału siewnego, w hurtowniach, magazynach, punktach obrotu detalicznego, na targowiskach i w innych miejscach gdzie jest lub może być prowadzony obrót środkami ochrony roślin i zaprawionym materiałem siewnym 7383 286 7669 24,71% B - w gospodarstwach prowadzących towarową produkcję roślinną, w magazynach płodów rolnych, w strefach ochronnych źródeł i ujęć wody, na terenie uzdrowisk, otulin parków narodowych i rezerwatów oraz w innych miejscach, gdzie stosowanie środków ochrony roślin może być ograniczone lub zabronione 18819 1261 20080 64,69% C - w jednostkach upoważnionych przez wojewódzkiego inspektora do prowadzenia badań sprawności technicznej opryskiwaczy 1567 13 1580 5,09% 515 0 515 1,66% 1198 0 1198 3,86% 29482 1560 31042 100,00% D - w jednostkach upoważnionych przez wojewódzkiego inspektora do przeprowadzania szkoleń inne kontrole Razem % W okresie sprawozdawczym Inspekcja przeprowadziła 29482 kontrole, w tym 1560 kontroli sprawdzających. Wśród wykonanych kontroli (31042) największy udział, tj. 64,69 %, miały kontrole w miejscach stosowania środków ochrony roślin (kontrole typu B), natomiast kontrole w zakresie obrotu i konfekcjonowania (kontrole typu A) stanowiły 24,79 % ogólnej liczby kontroli. Pozostałe kontrole (typu C, D oraz inne) stanowiły odpowiednio: 5,09 %, 1,66 % i 3,86 %. - 53 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Badania pozostałości pestycydów w płodach rolnych w ramach urzędowej kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin W ramach urzędowej kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin sprawowanej przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa w 2008 roku, podobnie jak w latach poprzednich, pobierane były próby płodów rolnych w celu poddania ich analizom na obecność pozostałości środków ochrony roślin. Celem badań było sprawdzenie przestrzegania przez producentów rolnych prawidłowego stosowania środków ochrony roślin. Badania pozostałości środków ochrony roślin wykonywane są w Centralnym Laboratorium Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Toruniu (CLPIORiN), laboratoriach Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu (IOR), Białymstoku, Trzebnicy, Rzeszowie i Sośnicowicach oraz laboratorium Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach (ISiK). Ilość prób przesłanych do poszczególnych laboratoriów w ramach urzędowej kontroli z podziałem na grupy upraw przedstawia tabela nr 19. Tabela 20. Liczba prób płodów rolnych przesłanych do poszczególnych laboratoriów Warzywa spod Laboratorium osłon Warzywa i gruntowe pieczarki IOR IS i K CL PIORiN Razem 255 60 173 488 514 169 63 746 Owoce Uprawy rolnicze Kontrole wyrywkowe Razem 401 254 364 1019 162 21 0 183 46 46 1 332 550 600 2 482 Do oznaczeń pozostałości środków ochrony roślin stosowane były przede wszystkim sprawdzone w badaniach międzylaboratoryjnych oraz uznane w skali międzynarodowej metody: IUPAC, DFG i PAM. Oznaczenia końcowe środków ochrony roślin prowadzono głównie za pomocą chromatografii gazowej, a także wysokociśnieniowej chromatografii cieczowej i spektrofotometrii. Przed przystąpieniem do oznaczeń sprawdzono wiarygodność każdej metody analitycznej - 54 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 wyznaczając średnie odzyski i odchylenie standardowe, współczynnik zmienności oraz dolne granice oznaczalności dla poszczególnych związków. Ocenę uzyskanych wyników prowadzono w oparciu o wykazy najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP) środków ochrony roślin uwzględnione w: rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 maja 2007 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów, które mogą znajdować się w środkach spożywczych lub na ich powierzchni (Dz. U. z 2007 r., Nr 119, poz. 817 z późn. zm.) rozporządzeniu (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni, zmieniające dyrektywę Rady 91/414/EWG Dz. U. L 70 z dnia 16 marca 2005 r. (obowiązujące od 1 września 2008 r.) Integrowana Produkcja (IP) Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w 2008 roku rozpoczęła piąty rok sprawowania nadzoru nad systemem Integrowanej Produkcji. Zgłoszenia do przystąpienia do systemu Integrowanej Produkcji wpłynęły ze wszystkich 16 województw od 1939 producentów rolnych. W gospodarstwach z Integrowaną Produkcją przeprowadzono 1 655 kontrole pod kątem zgodności prowadzenia upraw z wymogami IP. W 2008 roku do Inspekcji wpłynęły ogółem 1160 wnioski o wydanie certyfikatu IP, co stanowi 59,8 % wszystkich zgłoszeń do systemu. PIORiN wydał 1 174 certyfikatów z czego 694 wydano producentom jabłek, co stanowi 59,1 % wszystkich wydanych certyfikatów. Łącznie na owoce wydano 1037 certyfikatów (88,3 %), a na warzywa 124 (10,6 %). Największą liczbę certyfikatów – 318 (27,1 %) wydano w województwie mazowieckim. Certyfikacją IP w Polsce w 2008 roku objęto 7480,2 ha upraw. Powierzchnie upraw sadowniczych i warzywniczych stanowiły odpowiednio 6726,8 i 8714,3 ha. - 55 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Największy udział (73,2 %) w ogólnej powierzchni miały sady jabłoniowe. W 2008 roku wydane certyfikaty objęły łącznie produkcję 203 449,1 ton płodów rolnych, z czego 70,1 % stanowiły jabłka. Największą produkcję w systemie IP odnotowano w województwie mazowieckim (32,6 % całkowitej certyfikowanej produkcji), następnie w województwach: kujawsko-pomorskim (21,6 %) i łódzkim (13,5%). Tabela 21. Certyfikacja IP w 2008 r. w podziale na poszczególne uprawy Certyfikowany gatunek jabłka gruszki porzeczki czar. i czer. maliny śliwki brzoskwinie i morele borówki wys. wiśnie truskawki pomidory pod osł. pomidory gr. buraki ćwik. marchew kapusta gł. kalafior cebula sałata ogórki gr. ziemniaki razem Liczba wydanych certyfikatów 694 41 34 23 13 6 7 112 107 15 1 9 59 6 4 25 2 3 13 1174 - 56 - Wielkość certyfikowanej powierzchni upraw (ha) 5 476,1 90,5 224,0 78,9 42,2 7,9 10,1 420,2 377,0 25,7 1,0 32,5 483,0 7,9 6,9 156,5 0,1 1,8 38,1 7 480,2 Wielkość certyfikowanej produkcji (t) 142 687,0 1 351,7 1 198,6 545,0 813,6 59,9 31,4 4 720,4 3 239,2 10 413,3 50,0 1 664,0 27 835,0 512,0 83,8 7 111,5 2,2 54,0 1 076,5 203 449,1 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 1.3.2. Sektor zdrowia roślin Plany kontrolne Kontrole dotyczące występowania organizmów kwarantannowych, regulowanych oraz kontrole dokumentów były prowadzone przez wojewódzkie inspektoraty ochrony roślin i nasiennictwa, zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Przy planowaniu brano pod uwagę spełnienie zdrowotnościowych wymagań specjalnych dla określonego materiału roślinnego, jak również konieczność przeprowadzenia w ciągu 1 roku co najmniej jednej kontroli dokumentów u podmiotów wpisanych do rejestru przedsiębiorców. Liczba przeprowadzonych kontroli W 2008 roku w skali całego kraju inspektorzy Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa wykonali łącznie 107 583 kontroli zdrowotności pod kątem występowania zdrowotności organizmów objęto m.in. kwarantannowych uprawy roślin, i regulowanych. produkty roślinne Kontrolami i przedmioty w przechowalniach i magazynach, w miejscach przeładunku, na giełdach i targowiskach. Ogółem kontroli poddano 307 553 ha upraw roślin, 647 611 t, 594 526 426 szt. i 4 104 039 m3 produktów roślinnych i przedmiotów. W poszczególnych województwach liczba przeprowadzonych kontroli zdrowotności była zróżnicowana i zależała od rodzaju upraw, produktów roślinnych lub przedmiotów, na danym terenie. Podobnie jak w latach ubiegłych taki i w 2008 r., najwięcej kontroli zdrowotności przeprowadzono w województwach: wielkopolskim – 11 820, mazowieckim – 11 598 i lubelskim – 10 544. Najmniej kontroli wykonano w województwie: zachodniopomorskim – 2 938 i opolskim – 3 078. Ze względu na dość powszechne występowanie w kraju na przestrzeni ostatnich lat bakterii Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus, sprawcy bakteriozy pierścieniowej ziemniaka, w roku 2008 najwięcej kontroli zdrowotności wykonano pod kątem występowania tego organizmu: łącznie w całym kraju wykonano 31 534 kontrole, tj. o 3 775 kontrole mniej niż w poprzednim roku. Liczba przeprowadzonych kontroli zdrowotności w tym zakresie była zróżnicowana w poszczególnych - 57 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 województwach. Podobnie jak w 2007 r. najwięcej takich kontroli przeprowadzono w województwach: wielkopolskim – 5 379 kontroli, małopolskim – 4 363 kontrole oraz lubelskim – 2 171 kontroli. Najmniej takich kontroli wykonano w województwach: opolskim – 863 kontroli i podkarpackim – 879 kontrole. Wśród organizmów kwarantannowych, w odniesieniu do których przeprowadzono relatywnie najwięcej kontroli, należy wskazać kontrole na obecność grzyba Synchytrium endobioticum sprawcy raka rostochiensis ziemniaka (mątwik oraz kontrole ziemniaczany) dotyczące oraz występowania Diabrotica virgifera Globodera (zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa). W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2008 r. pracownicy Inspekcji wykonali odpowiednio: 26 000 kontroli dotyczących Synchytrium endobioticum, 13 992 kontrole na obecność Globodera rostochiensis oraz 12 627 kontroli na obecność Diabrotica virgifera. 1.4. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych 1.4.1. Kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych Plany kontrolne Tematy kontroli planowych określone zostały w Rocznym ramowym planie kontroli, opracowywanym na podstawie analizy ryzyka opartej na wynikach kontroli z poprzednich lat, propozycjach zgłaszanych przez MRiRW, instytucje współpracujące z IJHARS oraz wojewódzkie inspektoraty JHARS. Zgodnie z Rocznym ramowym planem kontroli na 2008 r. kontrole planowe dotyczyły: a. jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w zakresie zgodności z obowiązującymi przepisami oraz deklaracją producenta, w tym: świeżych owoców i warzyw, przetworów zbożowych, przetworów z mięsa czerwonego, ryb i przetworów rybnych, win gronowych, napojów spirytusowych, soków i nektarów, mięsa i przetworów drobiowych, oliwy z oliwek, przetworów mlecznych, makaronu, napojów bezalkoholowych, pieczywa, przetworów owocowo-warzywnych, wyrobów cukierniczych, przypraw, - 58 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 b. znakowania artykułów rolno-spożywczych, w tym: jaj, produktów seropodobnych, produktów mlekopodobnych, zabieraczy do kawy, herbaty i herbatek owocowych, kawy rozpuszczalnej, mieszanek kawy naturalnej ze zbożową, miodu, koncentratów spożywczych, majonezu, fermentowanych napojów winiarskich. c. certyfikacji chmielu i produktów chmielowych, produktów posiadających chronione nazwy pochodzenia, produktów ekologicznych, wprowadzania do obrotu nawozów, funkcjonowania domów składowych, warunków chowu i tuczu gęsi, obecności GMO w artykułach sojowych i kukurydzianych oraz w pomidorach i ziemniakach, d. zadań związanych z nadzorem nad klasyfikacją mięsa wołowego i wieprzowego w systemie EUROP, potwierdzaniem pochodzenia mięsa wołowego z dorosłych osobników płci męskiej, e. importowanych artykułów rolno-spożywczych. Liczba przeprowadzonych kontroli Ogółem w 2008 roku Inspekcja JHARS przeprowadziła kontrole jakości handlowej w 30 tematach. Wszystkie kontrole określone w Rocznym ramowym planie kontroli zostały zrealizowane w 100%. Kontrole pozaplanowe Poza kontrolami określonymi w Rocznym ramowym planie kontroli Inspekcja przeprowadziła kontrole doraźne, zlecone w 2008 roku przez Głównego Inspektora JHARS. Tematyka tych kontroli obejmowała: 1. jakość handlową koncentratu jabłkowego, 2. jakość handlową mleka pasteryzowanego i masła; w przypadku kontroli masła szczególną uwagę zwrócono na zafałszowanie tłuszczem obcym; kontrole przeprowadzono w zakładach produkcyjnych, w których wcześniejsze kontrole IJHARS wykazały fałszowanie masła tłuszczami obcymi, 3. jakość handlową artykułów mlecznych; kontrolą objęto mleko - 59 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 pasteryzowane i UHT, tłuszcze mleczne do smarowania (w tym masło), sery podpuszczkowe dojrzewające i topione. Ponadto przeprowadzone były kontrole doraźne z inicjatywy wojewódzkich inspektorów JHARS, które dotyczyły głównie jakości handlowej: mięsa czerwonego, drobiu, ryb, ziarna zbóż, mleka i ich przetworów, pieczywa, świeżych owoców i warzyw, przetworów owocowo-warzywnych, wyrobów cukierniczych i garmażeryjnych oraz wprowadzania do obrotu nawozów. Realizując zadania ustawowe IJHARS przeprowadziła w 2008 r. ogółem 60.038 czynności kontrolnych, w tym: 14 958 (tj. 24,9%) czynności kontrolnych na rynku krajowym, realizowanych w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, w tym 9 067 kontroli planowych i doraźnych oraz 5 891 w ramach sprawowanego nadzoru oraz zadań określonych w odrębnych ustawach, 45.080 (tj. 75,1%) kontroli jakości handlowej artykułów rolno- spożywczych w obrocie z zagranicą. Z ogólnej liczby 9 067 kontroli jakości handlowej na rynku krajowym, 8 047 (tj. 88,8%) zrealizowano w trybie kontroli planowych zatwierdzonych przez Głównego Inspektora JHARS, a 1 020 (tj. 11,2%) jako kontrole doraźne, w tym 306 na polecenie Głównego Inspektora, 630 z inicjatywy wojewódzkich inspektorów JHARS oraz 84 w ramach rozpatrzenia skarg skierowanych do IJHARS. 1.5. Inspekcja Handlowa (IH) 1.5.1. Kontrola jakości handlowej żywności w obrocie W 2008 r. Inspekcja Handlowa przeprowadziła zgodnie ze swoimi kompetencjami kontrole środków spożywczych w handlu detalicznym (także w obrocie hurtowym i gastronomii). Zakres kontroli obejmował ocenę jakości handlowej żywności1, w tym pod kątem zafałszowań i oznakowania, a także sprawdzenie legalności i rzetelności działania przedsiębiorców. 1 „Jakość handlowa” nie obejmuje wymagań weterynaryjnych, sanitarnych i fitosanitarnych. - 60 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Na podstawie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (Dz. U. z 2001 r. Nr 4, poz. 25 ze zm.), organy IH wykonywały zadania realizując założenia Planu kontroli Inspekcji Handlowej na rok 2008 oraz podejmując kontrole nieplanowe. W obszarze przestrzegania prawa żywnościowego oraz paszowego w odniesieniu do karmy dla zwierząt towarzyszących w 2008 r. Inspekcja Handlowa przeprowadziła łącznie 8.227 kontroli o różnorodnym zakresie badanych zagadnień. Realizacja Planu kontroli Inspekcji Handlowej na rok 2008 Zrealizowano wszystkie kontrole tematyczne (łącznie 15) przewidziane w Planie kontroli na rok 2008. Wszystkie założenia Planu kontroli zostały wykonane – przeprowadzono 2 422 kontrole wobec planowanych 2 250, tj. o 7,6% więcej. Uwzględniając miejsca dystrybucji: 262 kontroli przeprowadzono w hurtowniach, 636 w placówkach należących do dużych sieci handlowych (magazynach centralnych, hiper- i supermarketach), 34 w sklepach internetowych, 1.080 w pozostałych sklepach oraz 410 w lokalach gastronomicznych. Wszystkie planowe kontrole przeprowadzane były na miejscu w obiekcie handlowym. Objęto nimi następujące produkty i usługi: mięso i przetwory mięsne, mrożone wyroby kulinarne, produkty żywnościowe oferowane w sklepach wielkopowierzchniowych, głównie pod marką sieci lub wyprodukowane dla tych sieci, kawę i herbatę, ryby i przetwory rybne, soki i napoje bezalkoholowe oraz wody mineralne i źródlane, mleko i przetwory mleczne, jaja spożywcze, produkty rolnictwa ekologicznego, karmy dla zwierząt domowych, punkty sprzedaży detalicznej i gastronomicznej działające w rejonach o nasilonym zimowym ruchu turystycznym, sprzedaż artykułów żywnościowych za pośrednictwem Internetu, punkty handlu detalicznego i usług gastronomicznych zlokalizowane na targowiskach, usługi gastronomiczne w rejonach o nasilonym letnim ruchu turystycznym. - 61 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Kontrole pozaplanowe W związku z wpisaniem polskiego Oscypka do wspólnotowego rejestru chronionych nazw pochodzenia oraz na wniosek Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Inspekcja Handlowa przeprowadziła doraźną kontrolę, której celem było wyeliminowanie z obrotu handlowego produktów sprzedawanych lub dystrybuowanych jako Oscypki, nieodpowiadających specyfikacji zarejestrowanego produktu. Ponadto poza Planem kontroli IH wojewódzkie inspektoraty IH w szerokim zakresie realizowały kontrole bieżące o charakterze interwencyjnym, wynikające ze skarg konsumentów lub podmiotów gospodarczych, a także własnego rozeznania inspektoratów o negatywnych zjawiskach występujących na rynkach lokalnych. Kontrole pozaplanowe zajmowały znaczące miejsce w działalności IH stanowiąc około 2/3 kontroli ogółem. - 62 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Rozdział 2. Ogólna zgodność z przepisami w przypadku przedsiębiorców i produktów 2.1. Inspekcja Weterynaryjna 2.1.1. Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami Do weryfikacji zgodności zakładów z wymaganiami prawa żywnościowego stosowane były przez urzędowych lekarzy weterynarii ujednolicone wzory list kontrolnych SPIWET: lista kontrolna SPIWET – kontrola okresowa ogólne wymagania dla zakładów zatwierdzonych i zarejestrowanych, do weryfikacji zgodności zakładów z wymaganiami zawartymi w ustawie o produktach pochodzenia zwierzęcego, rozporządzeniu (WE) nr 178/2002, rozporządzeniu (WE) nr 852/2004; lista kontrolna SPIWET – 00 - kontrola stała i doraźna – do weryfikacji zgodności zakładów z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniu (WE) nr 852/2004, (WE) nr 853/2004, (WE) nr 1774/2002, wraz z listami kontrolnymi dot. sekcji I, II, III, IV, V, VI, VIII, IX, X, XI rozporządzenia 852/2004. Ocena zgodności zakładów w odniesieniu do poszczególnych wymagań określonych prawem oparta była o klasyfikację: pozytywna – negatywna, przy czym ocena negatywna w odniesieniu do kryterium wymienionego w liście kontrolnej wymagała szczegółowego opisu w odpowiedniej rubryce znajdującej na końcu formularza kontrolnego oraz ustalenia daty usunięcia uchybień. W tabeli nr 21 przedstawiono zestawienie: liczby podmiotów sektora spożywczego w poszczególnych kategoriach działalności będących pod nadzorem IW w 2008 r. (włącznie z podmiotami działającymi sezonowo oraz podmiotami, które prowadziły działalność, ale zakończyły ją w ciągu roku sprawozdawczego), - 63 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 liczby podmiotów, które zostały skontrolowane w 2008 r., liczby podmiotów, u których były stwierdzone nieprawidłowości w odniesieniu do wymagań dotyczących pomieszczeń żywnościowych oraz wymagań dotyczących sprzętu i wyposażenia, wymagań dla transportu, zagospodarowania odpadów żywnościowych, UPPZ, w tym SRM, wymagań dla wody, higieny osobistej pracowników i szkoleń, zabezpieczenia przed szkodnikami i ich zwalczania, zachowania łańcucha chłodniczego, obróbki cieplnej, wymagań dla opakowań i materiałów opakowaniowych, traceability i znakowania, systemu HACCP, specyficznych wymagań określonych 853/2004. - 64 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 22. Stan sanitarny obiektów w zakresie higieny produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego 0 Razem (02+30) Razem (03+07+14+15+16+17+18+19+20+21+22+23+24+ 25+28+29) Razem (04+05+06) Chłodnie składowe wolnostojące (S 0) Zakłady przepakowywania - niezależne (S 0) Rynki hurtowe - z wyłączeniem produktów rybołówstwa (S 0) 01 1 2 3 4 222179 45339 8239 5388 02 03 04 05 6080 130 114 15 5556 125 112 12 06 1 1 1989 1279 36 16 36 16 0 0 0 - 65 - 0 systemu HACCP specyficznych wymagań określonych 853/2004 traceability i znakowania obróbki cieplnej wymagań dla opakowań i materiałów opakowaniowych jakości wody higieny osobistej pracowników i szkoleń zabezpieczenia przed szkodnikami i ich zwalczania zachowania łańcucha chłodniczego dla transportu wymagań odpadów zagospodarowania żywnościowych, UPPZ, w tym SRM Rodzaj obiektu wymagań dotyczących pomieszczeń żywnościowych wymagań dotyczących sprzętu i wyposażenia nadzorowanych skontrolowanych Liczba obiektów w których stwierdzono niezgodności w odniesieniu do: 5 193 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 1137 2296 3228 1816 485 25 247 816 1856 2699 73 1 1 0 531 9 9 0 178 3 3 0 509 16 16 0 0 0 0 0 355 119 10 144 354 1024 205 8 3 0 13 15 21 2 8 3 0 13 14 19 2 0 0 0 0 1 2 0 0 0 0 0 0 0 0 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Razem zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08 i/lub 09 i/lub 10 i/lub 11 i/lub 12 i/lub 13 i/lub 26 i/lub 27 Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08a i/lub 08b i/lub 08c i/lub 08d i/lub 08e i/lub 08f i/lub 08g -działy prowadzące ubój zwierząt kopytnych udomowionych (S I) -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt kopytnych udomowionych (S I) -działy składujące w warunkach chłodniczych (S I) -działy przetwórstwa mięsa zwierząt kopytnych udomowionych (S VI) - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt kopytnych udomowionych (S V) - działy prowadzące produkcję tłuszczy zwierzęcyh i skwarek (S XII) '- działy prowadzące obróbkę jelit, pęcherzy i żołądków (S XIII) Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 09a i/lub 09b i/lub 09c i/lub 09d i/lub 09e -działy prowadzące ubój drobiu i/lub zajęczaków (S II) 07 1495 1474 884 766 39 378 53 286 142 76 4 100 237 548 146 08 1043 1029 652 586 21 278 36 202 106 49 2 59 169 398 104 08a 561 547 326 274 10 197 14 111 65 13 17 64 174 69 08b 690 677 242 251 3 106 15 76 28 16 23 61 135 31 08c 509 499 68 44 2 18 4 20 10 7 0 8 27 35 6 08d 576 566 268 221 8 66 15 69 29 9 2 27 62 146 23 08e 271 263 42 35 3 10 3 18 7 4 5 17 31 11 08f 127 120 11 8 0 3 0 5 1 1 0 0 3 5 3 08g 88 87 12 12 1 5 0 7 2 0 0 1 2 3 3 09 342 337 186 154 14 81 11 67 25 22 0 34 54 114 40 09a 171 168 80 66 7 39 3 35 14 4 7 14 50 19 - 66 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 -działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S II) 09b 282 278 101 94 7 39 8 37 8 6 20 24 54 20 09c 195 189 35 31 0 9 3 4 4 3 2 7 12 7 09d 102 101 32 27 1 10 4 11 6 5 5 15 15 4 09e 100 97 21 21 0 7 4 4 2 3 4 6 11 10 10 5 5 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 10a 5 5 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 10b 5 5 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 10c -działy przetwórstwa mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych 10d - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych 10e 5 5 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 6 1 0 1 2 0 -działy składujące w warunkach chłodniczych (S II) -działy przetwórstwa mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S VI) - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S V) Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 10a i/lub 10b i/lub 10c i/lub 10d i/lub 10e -działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) -działy składujące w warunkach chłodniczych Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 11a i/lub 11b i/lub 11c 11 20 19 7 5 1 3 1 4 2 1 - działy prowadzące rozbiór dziczyzny (S IV) 11a 14 12 4 2 0 0 1 4 4 0 - 67 - 0 0 0 0 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 -działy prowadzące przetwórstwo dziczyzny (S IV) 11b 10 8 1 1 1 2 0 1 0 1 - działy składujące w warunkach chłodniczych (S IV) 11c 16 15 2 2 0 0 0 0 0 Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM (S V) 12 11 11 5 3 0 1 0 1 Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie przetwórstwo mięsa (S VI) 13 81 80 34 16 3 10 2 Zakłady wysyłki - żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) 14 0 0 0 0 0 0 Zakłady oczyszczania żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) Statki przetwórnie (S VIII) Statki zamrażalnie (S VIII) 15 16 17 0 8 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 18 13 12 8 7 19 250 237 135 20 21 22 23 24 318 3478 362 3 11 310 3024 344 3 11 185 686 46 1 5 Rynki hurtowe i aukcje produktów rybołówstwa (S VIII) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa produktów rybołówstwa (S VIII) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa mleka (S IX) Punkty odbioru mleka (S IX) Zakłady pakowania jaj (S X) Zakłady produkcji jaj płynnych (S X) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa jaj (S X) 0 0 3 1 0 0 0 1 0 0 2 1 2 5 1 8 6 3 4 11 22 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 1 3 4 1 1 3 6 1 60 9 36 4 36 24 9 2 14 30 68 11 123 266 38 1 1 19 2 3 0 0 50 13 39 1 1 9 85 21 1 1 32 91 42 0 2 33 116 24 1 1 4 24 1 0 0 4 13 0 2 0 0 30 12 22 1 2 98 216 59 0 3 27 12 3 0 1 - 68 - 0 2 0 0 0 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Zakłady przetwórcze - żabie udka i ślimaki (S XI) Zakłady zajmujące się wyłącznie tłuszczami zwierzęcymi i skwarkami (S XII) Zakłady prowadzące wyłącznie obróbkę jelit i/lub pęcherzy i/lub żołądków (S XIII) Zakłady odbierające surowce lub produkujące żelatynę (S XIV) Zakłady odbierające surowce lub produkujące kolagen (S XV) Razem (31+32+33+34+35+36+37+38+39+40+41+42+43+4 4+45) Zakłady produkujące na rynek krajowy3), w których funkcjonują działy 31a i/lub 31b i/lub 31c i/lub 31d i/lub 31e 25 7 7 3 1 0 1 0 1 1 1 0 1 1 2 1 26 10 10 2 1 0 2 0 1 0 0 0 0 1 2 0 27 25 25 12 8 0 5 2 6 6 0 0 2 4 5 3 28 3 3 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 1 0 29 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1 30 216099 39783 6250 4109 120 606 2118 2719 1461 366 15 103 462 832 2494 31 1174 1101 811 735 45 277 57 219 132 50 31a 576 523 314 291 22 168 36 112 67 31b 756 702 300 302 19 105 24 84 31c 765 724 395 350 22 103 23 31d 113 113 26 29 0 4 -działy prowadzące składowanie mięsa w warunkach chłodniczych 31e 422 366 67 49 10 20 -działy prowadzące ubój zwierząt kopytnych -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt kopytnych -działy prowadzące przetwórstwo mięsa zwierząt kopytnych -działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt kopytnych udomowionych - 69 - 6 50 192 498 0 16 7 59 242 0 48 20 22 75 188 0 102 60 14 33 108 246 0 3 3 3 6 4 10 30 0 7 23 11 8 5 29 50 0 6 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Zakłady produkujące na rynek krajowy3), w których funkcjonują działy 32a i/lub 32b i/lub 32c i/lub 32d -działy prowadzące ubój drobiu i zajęczaków -działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków -działy prowadzące przetwórstwo mięsa drobiowego i/lub zajęczaków -działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego 32 32a 132 63 116 55 98 27 53 26 12 6 12 5 4 1 24 7 8 5 9 2 32b 71 65 64 21 6 4 2 12 2 3 32c 37 32 14 7 2 2 0 1 0 3 0 0 5 2 15 4 40 19 0 1 3 8 15 0 1 4 3 0 0 0 2 0 32d 3 3 2 1 0 1 0 1 0 0 Zakłady wytwarzające żywność złożoną (roślinnozwierzęcą) 33 56 53 16 15 1 3 4 4 5 0 0 2 5 9 0 Zakłady konfekcjonujące lub przetwarzające miód i produkty pszczele 34 95 31 14 2 1 1 1 12 2 0 0 0 1 10 0 35 62 40 0 3 0 2 0 0 0 0 1 3 0 Zakłady prowadzące składowanie produktów pochodszenia zwierzęcego bez wymagań temperaturowych Zakłady prowadzące działalność marginalną, lokalną i ograniczoną Podmioty prowadzące sprzedaż bezpośrednią Gospodarstwa produkcji mleka Punkty skupu dziczyzny Statki rybackie (z wyłączeniem statków przetwórni i statków zamrażalni) Fermy jaj konsumpcyjnych Punkty skupu jaj 36 37 38 39 40 41 42 1167 1037 441 363 2758 916 46 45 203927 32313 4645 2673 1158 1031 82 96 671 985 7 117 852 7 9 67 0 0 97 1 - 70 - 19 1 0 3 169 39 173 115 39 9 11 23 52 16 0 7 1919 2082 1052 251 1 56 64 55 11 25 111 256 28 6 13 0 0 11 83 0 2466 1 16 0 0 0 1 0 0 123 0 0 2 0 0 13 1 13 65 1 0 66 1 0 2 0 4 15 0 0 0 0 0 0 0 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Podmioty prowadzące transport produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym mleka Podmioty zajmujące się pośredniczeniem w transakcjach kupna-sprzedaży Inne 43 3433 1941 44 45 242 232 121 107 17 21 - 71 - 9 36 1 0 0 0 1 7 3 0 9 4 0 5 0 0 0 0 1 1 0 0 16 0 0 0 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Poniższa tabela podaje zestawienie wyników badań laboratoryjnych środków spożywczych oraz wyniki badań środowiskowych w zakresie zanieczyszczeń biologicznych i chemicznych wykonanych przez laboratoria urzędowe (Zakłady Higieny Weterynaryjnej). Wyniki dotyczą badań wykonanych w ramach urzędowego nadzoru. Tabela 23. Zestawienie wyników badań laboratoryjnych środków spożywczych oraz wyniki badań środowiskowych w zakresie zanieczyszczeń biologicznych i chemicznych wykonanych przez laboratoria urzędowe Liczba prób Przyczyny zakwestionowania prób 2461 384 416 1661 13 14 62 2 15 16 17 93 0 0 listeria salmonellozy inne 2634 12 radionuklidy 35933 11 organoleptyczne 51958 10 PCB / dioksyny 87891 9 pestycydy 8 hormony 7 antybiotyki 6 polifosforany dodane 5 azotany, azotyny 4 chemiczne 3 pozostałe 2 mikrobiologiczne 1 chemicznych mikrobiologicznych w tym zbadano ogółem 0 Uprawnione laboratoria (ZHW, laboratoria zakwestionowanych w tym leki weterynaryjne Rodzaj prób 18 19 0 2 01 171 6 4 4 Mięso 02 45129 26078 19051 1341 1251 194 209 848 88 3 2 2 31 2 48 0 0 0 2 Przetwory mięsne 03 10169 2396 7773 35 17 0 6 11 18 0 0 1 14 0 3 0 0 0 0 Drób 04 8635 7904 731 161 156 6 138 12 5 3 2 0 0 0 0 0 0 0 0 Przetwory z mięsa drobiowego 05 4953 1179 3774 244 242 82 3 157 2 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 Ryby 06 384 355 29 18 18 5 1 12 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Przetwory rybne 07 930 86 844 33 0 0 0 0 33 0 0 0 0 0 33 0 0 0 0 Mięczaki i skorupiaki 08 441 329 112 11 10 0 5 5 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 Mleko 09 6 0 6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Przetwory mleczarskie 10 5019 3506 1513 185 178 0 0 178 7 0 0 0 7 0 0 0 0 0 0 - 72 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Miód 11 2315 Jaja spożywcze 12 Przetwory jajczarskie 13 Tłuszcze zwierzęce Mięso mielone i preparaty mięsne Wyroby garmażeryjne 2234 81 79 79 0 9 70 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 124 0 124 7 0 0 0 0 7 0 0 0 7 0 0 0 0 0 0 672 193 479 4 2 1 0 1 2 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 14 36 36 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 15 1378 40 1338 13 5 0 0 5 8 0 0 0 0 0 8 0 0 0 0 16 1617 1603 14 208 208 42 6 160 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Próby do badań sanitarnych 17 440 376 64 34 34 1 24 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Inne środki spożywcze 18 5643 5643 0 261 261 53 15 193 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 - 73 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Występowanie, charakter i przyczyny niezgodności Analiza przypadków niezgodności w odniesieniu do głównych sektorów zajmujących się produktami pochodzenia zwierzęcego przedstawia się następująco. A. Sektor mięsa czerwonego W 2008 r. nadzorem IW objętych było 3 547 zakładów zajmujących się: ubojem zwierząt domowych kopytnych, rozbiorem i przetwórstwem mięsa tych zwierząt, rozbiorem i przetwórstwem mięsa zwierząt łownych oraz zwierząt łownych hodowlanych. Kontrolami urzędowymi objęto 3 333 zakłady. Jakość mięsa czerwonego Laboratoria urzędowe wykonały 56 712 analizy mięsa czerwonego, z czego 28 550 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 28 162 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. W wyniku przeprowadzonych badań laboratoryjnych uzyskano 1 273 wyniki niezgodne ze względu na zanieczyszczenia mikrobiologiczne i 114 ze względu na zanieczyszczenia chemiczne. B. Sektor mięsa drobiowego W 2008 r. nadzorem IW objętych było 474 zakładów zajmujących się ubojem, rozbiorem i przetwórstwem mięsa drobiowego, jak również króliczego, z czego zostało skontrolowanych 453 zakładów. Jakość mięsa drobiowego W 2008 r. w laboratoriach urzędowych wykonano 13 588 analizy mięsa drobiowego, z czego 9 083 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 4 505 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły odpowiednio 398 oraz 7 zbadanych próbek. - 74 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 C. Sektor produktów rybołówstwa W 2008 roku pod nadzorem IW znajdowało się 263 zakładów przetwórstwa produktów rybołówstwa, z czego skontrolowano 249 zakładów . Liczba statków rybackich objętych nadzorem IW w 2008 roku wynosiła 679 (671 statków zarejestrowanych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 852/2004, 8statków przetwórni), z czego 121 zostało skontrolowanych. Jakość produktów rybołówstwa Laboratoria urzędowe przebadały 384 próbek pobranych z ryb, z czego 355 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 29 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. Niezgodności dotyczyły jedynie zanieczyszczeń mikrobiologicznych. W odniesieniu do przetworów rybnych w 2008 roku wykonano 930 analiz, z czego 86 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 844 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły jedynie zanieczyszczeń chemicznych. W odniesieniu do mięczaków i skorupiaków w laboratoriach urzędowych wykonano 441 analiz, z czego 329 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 112 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. Niezgodności dotyczyły odpowiednio 11 i 1zbadanych próbek. D. Sektor mleczarski Na 318 zatwierdzonych zakładów przetwórstwa mleka skontrolowanych zostało 310 obiektów. W odniesieniu do przechowywania (punkty odbioru mleka) mleka surowego nadzorem IW było 3 478 podmioty z czego 3 024 zostało skontrolowanych. Liczba gospodarstw produkcji mleka wynosiła 203 927, z czego 32 313 zostało skontrolowanych. - 75 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Jakość mleka W roku sprawozdawczym laboratoria urzędowe wykonały 5 025 analizy mleka, z czego 3 506 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 1 519 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. Niezgodności dotyczyły odpowiednio 178 oraz 7 zbadanych próbek. E. Przetwórstwo jaj W 2008 r. nadzorem IW objętych było 362 zakładów pakowania jaj, z czego zostało skontrolowanych 344 zakładów. W 2008 r. nadzorem IW objętych było 14 zakładów przetwórstwa jaj, przy czym poddano kontroli wszystkie zakłady. Jakość jaj konsumpcyjnych W 2008 r. w laboratoriach urzędowych wykonano 796 analiz jaj konsumpcyjnych i produktów jajecznych, z czego 193 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 603 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły odpowiednio 2 oraz 9 zbadanych próbek. Weryfikacja zgodności z wymaganiami „prawa żywnościowego” innych podmiotów sektora spożywczego przedstawiała się następująco: F. Miód i produkty pszczele Na 95 zakładów konfekcjonujących lub przetwarzających miód i produkty pszczele, skontrolowano 31 podmiotów . W 2008 roku w laboratoriach urzędowych wykonano 2315 analizy miodu, z czego 2234 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 81 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły 79 zanieczyszczeń mikrobiologicznych. - 76 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 G. Chłodnie składowe Z nadzorowanych 114 chłodni składowych skontrolowanych zostało 112 obiektów. H. Zakłady wytwarzające żywność złożoną (roślinno-zwierzęcą) Z nadzorowanych 56 zakładów wytwarzających żywność złożoną skontrolowano 53 podmiotów. I. Podmioty prowadzące sprzedaż bezpośrednią Z nadzorowanych 2 758 podmiotów skontrolowano 916 podmiotów J. Podmioty prowadzące działalność marginalną, lokalną i ograniczoną Z nadzorowanych 1167 podmiotów prowadzących działalność marginalną, lokalną i ograniczoną skontrolowano 1037 podmiotów. Transport produktów pochodzenia zwierzęcego (w tym mleka) W 2008 roku pod nadzorem IW znajdowało się 3 433 podmiotów zajmujących się transportem produktów pochodzenia zwierzęcego, kontrole dotyczyły działalności 1 941. Z analizy występujących nieprawidłowości wynika, że największy odsetek stwierdzanych uchybień dotyczył odpowiednio: ograniczonej niezgodności w ramach spełniania wymagań w pomieszczeniach żywnościowych, wymagań dla sprzętu i wyposażenia, higieny osobistej pracowników i szkoleń, specyficznych wymagań określonych w rozporządzeniu (WE) nr 853/2004, jakości wody oraz systemu HACCP. Charakter prowadzonej sprawozdawczości z kontroli urzędowych nie pozwala jednak na ocenę stopnia nasilenia tych niezgodności (poważne/drobne). Niezgodności stwierdzane podczas kontroli urzędowych charakteryzują się różnym - 77 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 stopniem ryzyka. Uchybienia w utrzymaniu porządku i czystości przez podmioty sektora spożywczego mogą mieć wpływ na zwiększone występowanie w produktach zanieczyszczeń mikrobiologicznych i chemicznych. Wyniki analiz laboratoryjnych prowadzonych w 2008 r. dowodzą, że występowanie zanieczyszczeń mikrobiologicznych w przetworzonych produktach pochodzenia zwierzęcego stanowi w niektórych sektorach ciągle poważny odsetek. Niezgodności dotyczące utrzymania porządku i czystości wynikają z niewystarczącej świadomości osób prowadzących jak i zatrudnionych w przedsiębiorstwach sektora spożywczego oraz dużej rotacji pracowników. Dotyczy to zakładów przetwórczych funkcjonujących we wszystkich sektorach. Nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania w zakładach systemu opartego na zasadach HACCP często związane są z brakiem przeszkolonych pracowników efektywnie zaangażowanych w tworzenie i wdrażanie systemu w zakładzie. Dotyczy to w większej mierze zakładów małych i średnich. W przypadku niewielkich gospodarstw prowadzących produkcję podstawową, spełnienie wymagań o charakterze technicznym napotyka na trudności, które są głównie związane z brakiem środków finansowych na modernizację budynków, urządzeń i instalacji. Odnotowywane uchybienia w odniesieniu do jakości, częstotliwości i zakresu badań wody używanej w gospodarstwach związane są z brakiem podłączenia do sieci wodno-kanalizacyjnych i pozyskiwaniem wody z własnych ujęć głębinowych oraz nieprecyzyjnymi wymaganiami prawnymi w odniesieniu do częstotliwości i zakresu badań. Monitoring pozostałości W trakcie realizacji programu monitoringu pozostałości w roku 2008 wyniki niezgodne zostały stwierdzone w 170 na 29 717 przebadanych próbek, co stanowi 0,57% wszystkich wykonanych badań monitoringowych. Jeszcze korzystniejszy wskaźnik uzyskano dla próbek ukierunkowanych (target), wśród których wyniki niezgodne stanowiły 0,36% ocenianych. W programie „target” wykryto 7 przypadków niezgodności dla substancji należących do gr. A – substancji wykazujących działanie anaboliczne oraz substancji, których - 78 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 stosowanie u zwierząt jest niedozwolone. Wśród nich, w kierunku pozostałości hormonów, wykrywane pojedyncze wyniki dotyczyły głównie pochodnych hormonów naturalnych (19-nortestosteron – 1 próbka u świń, testosteron – 2 próbki bydła). Dodatkowo w toku postępowań wyjaśniających przeprowadzonych w gospodarstwach, nie potwierdzono nielegalnego stosowania tych związków przez hodowców, co mogłoby wskazywać na inną przyczynę wystąpienia wyników niezgodnych. W 1 próbce pochodzącej od bydla (na ponad 2 tysiące przebadanych) wykryto chloramfenikol. Pozostałości innych leków przeciwbakteryjnych (gr. B1) wykryto w około 0,48% przebadanych w tym kierunku próbek. Badania potwierdzające wykazywały najczęściej obecność pozostałości tetracyklin i fluorochinolonów. Zaobserwowano wzrost liczby wyników niezgodnych w zakresie pozostałości kokcydiostatyków u drobiu i w jajach. W minionym roku wykryto 36 takich wyników, co stanowi niemal 22% wszystkich stwierdzonych niezgodności. Ponadto stosunkowo często stwierdzano obecność pozostałości zieleni malachitowej (i jej metabolitu zieleni leukomalachitowej) w rybach – ok. 10% przebadanych próbek. W odniesieniu do zanieczyszczeń środowiskowych (pestycydy, PCB, pierwiastki toksyczne) zaobserwowano niskie stężenia tych związków, często na poziomie wykrywalności stosowanych metod analitycznych. Wyjątek stanowią zwierzęta łowne, wśród których stężenia kongenerów PCB na poziomie 0,6 mg/kg tłuszczu dzików były podstawą uznania 7 wyników jako niezgodne. Na podobnie niskich poziomach kształtowały się stężenia ołowiu, kadmu, rtęci i arsenu w mięśniach zwierząt, jak również w mleku, jajach i miodzie. W trakcie realizacji programu monitoringu pozostałości przez granicznych lekarzy weterynarii, w roku 2008 wyniki niezgodne zostały stwierdzone w 16 próbkach, co stanowi 6,64% wszystkich 241 wykonanych badań monitoringowych. W programie nie wykryto żadnego związku należącego do gr. A – substancji wykazujących działanie anaboliczne oraz substancji, których stosowanie u zwierząt jest niedozwolone. Wśród substancji z gr. B to jest produktów leczniczych, zanieczyszczeń chemicznych oraz innych zanieczyszczeń występujące niezgodności najczęściej dotyczyły następujących grup związków: B3c – zanieczyszczeń środowiskowych, metali ciężkich stwierdzonych w produktach pochodzenia zwierzęcego. - 79 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Monitoring PCDD, PCDF i dl-PCB Przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów potwierdzono tylko w dwóch próbkach łososia bałtyckiego oraz jednej próbce mięsa świń. W przypadku pierwszej próbki łososia bałtyckiego (pochodzącego z łowiska nr 25) stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego poziomu zarówno dla PCDD/PCDF jak i dla sumy PCDD/PCDF/dl-PCB. W przypadku drugiej próbki łososia (również z łowiska nr 25), stwierdzono przekroczenie sumy PCDD/PCDF/dl-PCB. W próbce mięsa wieprzowego (pochodzącego z woj. mazowieckiego) stwierdzono przekroczenie PCDD/PCDF. W odniesieniu do podmiotów sektora spożywczego zajmujących się żywnością pochodzenia zwierzęcego i działających w ramach całego łańcucha produkcyjnego organy IW wydały w roku sprawozdawczym: 4 901 decyzji administracyjnych wydanych zgodnie z art. 54 ust. 2 lit. a rozp. 882/2004, 2 529 decyzji administracyjnych produkcji wydanych zgodnie z art. 54 ust. 2 lit. b rozp. 882/2004, 113 decyzji administracyjnych produkcji wydanych zgodnie z art. 54 ust. 2 lit. c rozp. 882/2004, 30 decyzji administracyjnych zwierzęcego wydanych zgodnie z art. 54 ust. 2 lit. d rozp. 882/2004, 273 decyzje administracyjne zakładu wydanych zgodnie z art. 54 ust. 2 lit. e rozp. 882/2004, 78 decyzji administracyjnych wydanych zgodnie z art. 54 ust. 2 lit. f rozp. 882/2004, 10 decyzji administracyjnych gospodarstw wydanych zgodnie z art. 54 ust. 2 lit. g rozp. 882/2004, 5170 decyzji administracyjnych rejestru wydanych zgodnie z art. 54 ust. 2 lit. h rozp. 882/2004, 12 160 decyzji administracyjnych wydanych na podstawie przepisów ustawy o produktach pochodzenia zwierzęcego. Dodatkowo w ubiegłym roku Inspekcja Weterynaryjna nałożyła: 775 mandaty karne na łączną kwotę 149818 zł, z czego zostało - 80 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 wyegzekwowanych 471 mandatów na łączną kwotę 87739 zł. 366 kar pieniężnych łączną kwotę 798712 zł. 71 spraw skierowanych zostało do organów ścigania z powodu podejrzenia popełnienia przestępstwa 2.1.2. Sektor prawa paszowego Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami W przyprowadzanych kontrolach stosowano listy kontrolne SPIWET, które określają wymogi prawa paszowego (zgodnie z przepisami krajowymi i unijnymi). Ocena zgodności oparta jest o klasyfikacje: prawidłowo, nieprawidłowo, wymaga poprawy. W opisie do SPIWET (uwagi) uwzględnia się obserwacje dodatkowe poczynione przez kontrolującego inspektora. 1) Częstotliwość i rodzaj niezgodności W trakcie przeprowadzonych w 2008 roku przez Inspekcje Weterynaryjną kontroli urzędowych podmiotów gospodarczych działających w sektorze paszowym oraz podmiotów prowadzących działalność z zakresu przetwarzania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego zostały wykryte następujące naruszenia. Tabela 24. Wyniki kontroli urzędowych w sektorze paszowym Stwierdzone naruszenia Liczba podmiotów l.p. Działania podjęte w wyniku przeprowadzonej kontroli Decyzja administracyjna 1 2 3 4 5 System HACCP procedury Pomieszczenia i wyposażenie Kontrola jakości produkcja Personel Przechowywanie i i Kary pieniężne 2827 502 16 Skierowanie do organów ścigania 1 2078 329 8 0 761 101 5 2 808 1479 87 179 1 10 0 0 - 81 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 6 7 8 9 10 9 i transport Prowadzenie dokumentacji Reklamacje, wycofanie, przekroczenia (monitoring oraz RASFF) Pasze lecznicze Etykietowanie Inne (wymienić) przekroczenie dopuszczalnych poziomów substancji niedozwolonych i niepożądanych w paszach Ogółem 1937 178 0 0 148 79 6 1 98 305 179 12 91 120 24 13 43 5 2 33 126 44 10620 1678 Tabela 25. Wyniki kontroli urzędowych w sektorze utylizacyjnym. Działania podjęte w wyniku przeprowadzonej kontroli l.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Stwierdzone naruszenia Liczba podmiotów Pomieszczenia i wyposażenie System HACCP i procedury Przechowywanie i transport Kontrola jakości, skład, obecność niedozwolonych substancji Warunki sanitarne (mycie , dezynfekcja) Prowadzenie dokumentacji, pozwolenia Oznakowanie produktu Organizacyjne Drobne naruszenia Naruszenie wymagań zawartych w Rozporządzeniu WE Nr 1774/2002 Utrudnianie przeprowadzenia kontroli Niewłaściwe zagospodarowanie ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego i produktów przetworzonych Nie spełnienie warunków metod przetwarzania 1 – 5 ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego Ogółem - 82 - 147 43 48 20 65 28 24 9 4 0 0 1 Skierowani e do organów ścigania 0 1 2 0 46 20 1 1 125 29 1 2 25 63 58 7 13 25 0 6 1 0 0 0 0 5 0 0 1 0 0 1 9 2 1 2 1 3 0 0 593 224 9 14 Kary pieniężn e Decyzja administracyjna ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 W ramach prowadzonej przez Inspekcję Weterynaryjną urzędowej kontroli pasz w 2008 roku pobrano 14215 próbek do badań laboratoryjnych, w tym 4596 u podmiotów zatwierdzonych i 9619 u podmiotów zarejestrowanych. Tabela 26. Zestawienie wyników badań laboratoryjnych w sektorze paszowym Ilość pobranych próbek Zatwierdzeni Zarejestrowani Łącznie Typ przemysłu Poddane W tym nie Poddane W tym nie Poddane W tym nie paszowego badaniom spełniające badaniom spełniające badaniom spełniające wymagań wymagań wymagań Wytwórcy 200 9 421 9 621 18 materiałów paszowych Magazynowanie 1 0 31 3 32 3 materiałów paszowych Wytwórcy 127 0 26 0 153 0 dodatków, bioprotein i premiksów Wytwórcy 3111 85 325 7 3436 92 mieszanek paszowych Wytwórcy pasz 102 0 0 0 102 0 leczniczych Importerzy i przedstawiciele przedsiębiorstw w krajach trzecich 0 0 0 0 0 0 Pośrednicy, dystrybutorzy i detaliści Hodowcy zwierząt gospodarskich 602 7 1621 31 2223 38 290 22 7165 205 7455 227 Wytwórcy karm dla zwierząt domowych Innego rodzaju działalności w zakresie pasz Łącznie 163 11 30 2 193 13 0 0 0 0 0 0 4596 134 9619 257 14215 391 - 83 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Materiał do badań stanowiły próbki pasz pobierane w ramach urzędowej kontroli z krajowych zakładów paszowych, z produktów importowanych oraz próbki od prywatnych producentów pasz i podmiotów wytwarzających pasze nieprzeznaczone do obrotu. Wykonano łącznie 17011 analiz. W wyniku przeprowadzonych badań analitycznych nieprawidłowości w zakresie jakości pasz stwierdzono w 406 analizach, co stanowi ok. 2,39%. 2) Analiza przypadków niezgodności Na podstawie analizy wyników badań i kontroli należy stwierdzić, że bezpieczeństwo wytwarzanych pasz w odniesieniu do roku 2007 uległo pogorszeniu. Znacznie zwiększyła się liczba prób dodatnich w kierunku obecności niedozwolonego przetworzonego białka zwierzęcego w żywieniu zwierząt gospodarskich. Liczba ta zwiększyła się z 1,11% w roku 2007 do 2,89% w roku 2008. Ponadto, w okresie sprawozdawczym w stosunku do roku 2007 zwiększyła się liczba próbek pasz nie spełniających wymagań w zakresie jakości mikrobiologicznej pasz (w 2007 r. – 64, w 2008 r. - 77). Zwiększyła się również liczba wykroczeń w zakresie nieprawidłowości oznakowania pasz (w 2007 r. – 383 stwierdzone nieprawidłowości w etykietowaniu, w 2008 r. - 528). W celu wykrycia obecności przetworzonego białka zwierzęcego w materiałach paszowych i mieszankach paszowych przeprowadzono łącznie 7088 analiz, w tym 989 próbek stanowiły materiały paszowe. W celu wykrycia obecności mączek mięsnokostnych ze zwierząt lądowych przeprowadzono 6418 analiz, w tym 856 w materiałach paszowych. W tym zakresie stwierdzono nieprawidłowości w 163 próbkach, co stanowi ok. 2,54 %. W przypadku mieszanek paszowych przeznaczonych dla przeżuwaczy pobrano 1858 próbek, a dla trzody chlewnej 2228 (łącznie 4086). Analizę przeprowadzono metodą mikroskopową, określoną w dyrektywie Komisji 2003/106/WE z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawie analitycznej metody określania składników pochodzenia zwierzęcego do celów urzędowej kontroli pasz. W 24 próbkach materiałów paszowych stwierdzono obecność przetworzonego białka zwierzęcego, natomiast w przypadku mieszanek paszowych dla przeżuwaczy w 8 próbkach zidentyfikowano składniki pochodzące ze zwierząt lądowych, a w 6 próbkach - 84 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 składniki pochodzące z ryb. Spośród pobranych 1666 próbek mieszanek paszowych dla drobiu stwierdzono 80 naruszeń w zakresie obecności mączek mięsno-kostnych. Przeprowadzone kontrole w kierunku wykrywania obecności przetworzonego białka pochodzenia zwierzęcego wykazały, iż w mieszankach paszowych dla drobiu występowały znacznie częściej zanieczyszczenia składnikami pochodzenia zwierzęcego. Nieprawidłowości te należały do najczęściej występujących w Polsce w 2008 roku. W ramach kontroli urzędowej w 2008 roku przeprowadzono również badania, których celem była ocena stanu mikrobiologicznego środków żywienia zwierząt. Badania te były prowadzone w kierunku obecności pałeczek Salmonella. Zbadano 2303 próbek mieszanek paszowych i 903 próbek materiałów paszowych. Celem oznaczenia ogólnej liczby bakterii tlenowych mezofilnych poddano badaniu 6 próbek pasz. Liczba bakterii z rodziny Enterobacteriaceae została oznaczona w 42 próbkach pasz. Miano Clostridium spp. określono w 7 próbkach pasz. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono w 70 próbach obecność pałeczki Salmonella w mieszankach paszowych i materiałach paszowych, co stanowiło ok. 2,18 % w tym zakresie nieprawidłowości. W 3 przebadanych próbkach materiałów paszowych stwierdzono beztlenowe laseczki z rodzaju Clostridium. Tabela 27. Zestawienie wyników badań laboratoryjnych w odniesieniu do niektórych parametrów w sektorze pasz PAP Salmonella Niedozwolone czynniki wzrostu Metale ciężkie Arsen Kadm Ołów Rtęć Łącznie Dioksyny PCDD+PCDF Dioksynopodobne PCB Koncegenery PCB Łącznie Pestycydy Szkodniki żywe Materiały paszowe Mieszanki paszowe Pobrano W tym nie Pobrano W tym nie prób spełniające prób spełniające wymagań wymagań 989 24 6099 179 903 30 2303 40 69 2 1320 35 34 0 61 0 27 0 109 0 26 0 110 0 34 0 131 0 121 0 411 0 39 0 39 0 25 1 28 0 39 103 381 113 - 85 - 0 1 8 9 87 154 85 48 0 0 0 0 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Zanieczyszczenia botaniczne Mikotoksyny 179 174 3 0 3 297 0 0 Inne nieprawidłowości (fluor, azotyny, inne mikroorganizmy, radionuklidy, czynnik antypsynowy w produktach sojowych) Łącznie 123 1 350 7 3155 78 11070 261 Przeprowadzono również badania w kierunku oznaczenia poziomu dioksyn oraz zawartości pestycydów w materiałach paszowych i mieszankach paszowych. Łącznie przeprowadzono oznaczenia w poziomu dioksyn w 257 próbach, a pozostałości pestycydów w 466 próbach. W wyniku czynności kontrolnych stwierdzono 1 przypadek przekroczenia dioksynopodobnych PCB w produktach pochodzenia zwierzęcego. 3) Występowanie niezgodności Występowanie niezgodności dotyczyło głównie gospodarstw indywidualnych utrzymujących zwierzęta i produkujących pasze na potrzeby własne szczególnie w odniesieniu do producentów trzody chlewnej i drobiu. Natomiast w odniesieniu do wytwórców pasz wprowadzanych do obrotu podstawowa niezgodność dotyczyła oznakowania pasz, nieprzestrzegania przepisów w tym zakresie. Liczba uchybień w zakresie jakości pasz w tym sektorze dotyczyła również nieprawidłowości w jakości handlowej produktów, na przykład zaniżanie poziomu białka. Podkreślić należy, że do kategorii naruszeń poważnych zalicza się niezgodne z prawem stosowane mączek mięsno - kostnych. Inną częstą niezgodnością było prowadzenie działalności bez zgodnego z prawem paszowym (rozporządzenie (WE) nr 183/2005 parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 stycznia 2005 r. ustanawiającego wymagania dotyczące higieny pasz) zgłoszenia. Dotyczy to głównie rolników indywidualnych. Przy czym na podstawie posiadanych informacji można stwierdzić, że dotyczy to regionów południowowschodnich, w których występuję duże rozdrobnienie gospodarstw. - 86 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 4) Charakter zagrożeń wynikających z niezgodności Należy podkreślić, że wysoka częstotliwość występowania niezgodności dotyczących nielegalnego stosowania mączek mięsno kostnych świadczy, że są to niezgodności potencjalnie mogące mieć wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt. 5) Przyczyny niezgodności Niezgodność dotycząca nielegalnego stosowania mączek mięsno-kostnych jest wynikiem z jednej strony braku świadomości ze strony rolników, a z drugiej dążeniem do maksymalnego obniżenia kosztów produkcji środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego. Wpływ na powstanie tej niezgodności ma również brak skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji. W 2008 roku na podstawie przepisów Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 września 2007 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wymagań weterynaryjnych dla dodatków do wzbogacania gleby (Dz. U 2007 Nr 175 poz. 1231) wprowadzono obowiązek znakowania mączek mięsno-kostnych przeznaczonych na polepszacze gleby, poprzez wymieszanie ich z wapnem nawozowym w ilości 10-30%. W/w działania zostały wprowadzone w życie celem ograniczenia możliwości nielegalnego stosowania mączek mięsno-kostnych w żywieniu zwierząt gospodarskich. Zgodnie z Instrukcją Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWpuf 710u.1/2006 (z późn. zm.) wszystkie przypadki wykrycia nielegalnego zastosowania mączek mięsnokostnych były kierowane do organów ścigania. W stosunku do podmiotów, u których wykryto nieprawidłowości, nakładano karę grzywny. Poniższa tabela przedstawia zastosowane przez Inspekcje Weterynaryjną środki i sankcję nakładane na podmioty gospodarcze działające w sektorze pasz przy stwierdzeniu nieprawidłowości. - 87 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 28. Środki i sankcje zastosowane przez Inspekcje Weterynaryjną przy stwierdzeniu nieprawidłowości w sektorze paszowym. Środki działania Liczba Sankcje Liczba przypadków przypadków zakaz stosowania w żywieniu 154 wstrzymanie, zawieszenie zatwierdzenia lub rejestracji zapewnienie zgodności 56 cofnięcie zatwierdzenia lub produkowanych pasz z rejestracji wymaganiami w określonym czasie zatrzymanie, zakaz 55 decyzja o wstrzymaniu 36 wprowadzania do obrotu produkcji produktu paszowego wycofanie pasz z obrotu 18 decyzja nakazująca usunięcie 165 uchybień zastosowanie zabiegu 22 wszczęcie postępowania w 60 dekontaminacji pasz sprawie o wykroczenie przetwarzanie pasz w inny 9 postępowanie karne 52 odpowiedni sposób przeznaczenie, użycie pasz do 8 postępowanie egzekucyjne na 45 innych celów drodze administracyjnej cofnięcie paszy do miejsca 2 inne sankcje 206 pochodzenia utylizacja, zniszczenie paszy 109 zakaz uboju zwierząt 15 ubój zwierząt zatrzymanie, zakaz 4 wprowadzania do obrotu produktu żywnościowego wycofanie żywności z obrotu 5 przeznaczenie, użycie 0 żywności do innych celów utylizacja, zniszczenie 1 żywności inne podjęte środki i działania 225 W 2008 roku zakaz stosowania w żywieniu zwierząt gospodarskich wydawano przy stwierdzeniu w paszy niedozwolonego białka pochodzenia zwierzęcego oraz przy zanieczyszczeniu pasz Salmonella. Przy stwierdzeniu PAP wydawano również decyzje administracyjne dotyczące zniszczenia paszy lub wycofania z obrotu. W piętnastu przypadkach wydano zakaz uboju zwierząt. Dotyczyły one wykrycia stosowania w żywieniu zwierząt mączek mięsno-kostnych (10 przypadków), oraz wykrycie substancji antybakteryjnych w mieszankach paszowych stosowanych w żywieniu trzody chlewnej. Jako inne podjęte środki i działania można wymienić: zmiana nazwy mieszanki - 88 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 paszowej (przy stwierdzeniu poziomów makro-/mikro elementów, witamin, składników pokarmowych niezgodnych z deklaracją producenta) zawiadomienie PLW właściwego dla miejsca wytworzenia (pochodzenia) paszy, wykonanie powtórnych badań z próbek archiwalnych i in.). W 2008 roku nie wydano decyzji administracyjnych nakazujących ubój zwierząt. Nie odnotowano również takich sankcji w stosunku do podmiotów gospodarczych jak wstrzymanie (zawieszenie) zatwierdzenia lub rejestracji oraz decyzji o cofnięciu zatwierdzenia lub rejestracji. Reasumując, należy uznać iż nastąpił postęp w realizacji celów strategicznych, oraz zaleceń Komisji Europejskiej w odniesieniu do wytwarzania, obrotu i stosowania pasz. Nadal jednak potrzebne są działania mające na celu wzrost świadomości rolników i hodowców w zakresie przestrzegania prawa paszowego. Wprowadzenie kontroli CROSS-COMPLIANCE powinno wpłynąć na poprawę tej świadomości. 2.1.3. Weterynaryjna kontrola graniczna W okresie objętym kontrolą zanotowano w sumie 191 przypadków uchybień w zakresie dobrostanu zwierząt obejmujących 6 rodzajów nieprawidłowości: niewłaściwe warunki transportu, błędy w wypełnianiu dzienników podróży (lub brak dzienników), brak bezpiecznego poskromienia zwierząt podczas transportu, przekroczone limity czasowe podczas transportu zwierząt, brak licencji przewoźnika, brak zatwierdzenia środka transportu zwierząt. Najwięcej uchybień zanotowano z powodu braku urządzeń lub posiadania niesprawnego systemu do mierzenia i notowania temperatury powierza na środkach transportu. Takich uchybień stwierdzono 88. Najwięcej przypadków powyższych nieprawidłowości zanotowano w przypadku transportów i transportów świń (głównie rzeżnych) – 75 oraz bydła hodowlanego – 13. Dziennik podróży: Błędy w prawidłowym wypełnianiu dziennika podróży zanotowano w 58 przypadkach, w tym najwięcej przy transporcie świń (41), zwierząt cyrkowych (10) i bydła (6). Kontrole przeprowadzane w krajach trzecich przez Biuro Żywności i Weterynarii Komisji Europejskiej wskazują pewne nieprawidłowości, a w przypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt wprowadzane są - 89 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 zmiany do obowiązującego prawodawstwa (o ile nieprawidłowości dotyczą części lub całości systemu kontroli w danym kraju) polegające na obowiązku zaostrzonych kontroli granicznych (pobieranie prób z każdej przesyłki, do momentu uzyskania wyników przesyłka pozostaje pod nadzorem urzędowego lekarza weterynarii). W przypadku nieprawidłowości dotyczących pojedynczych podmiotów (zakładów) wycofuje się uprawnienia eksportowe do UE. Prowadzi się także analizę częstotliwości powiadamiania za pomocą systemu RASFF o stwierdzanych podczas m.in. kontroli granicznych nieprawidłowościach. Na tej podstawie można ustalić, który kraj trzeci wykazuje większy odsetek nieprawidłowości w stosunku do ogólnej liczby nieprawidłowości w danym sektorze. Niezgodności stwierdzane podczas kontroli granicznej charakteryzują się różnym stopniem ryzyka, z uwagi na fakt, iż przesyłki po stwierdzeniu nieprawidłowości mogą być odrzucone w posterunku kontroli granicznej, a zatem nie są wprowadzone do wolnego obrotu lub, w przypadku losowo pobranych prób do badań laboratoryjnych, są przewożone do miejsca przeznaczenia w oczekiwaniu na wyniki, które są przesyłane do powiatowego lekarza weterynarii natychmiast po ich uzyskaniu. Wówczas istnieje możliwość wprowadzenia przesyłki do obrotu i konieczność wdrożenia działań po uzyskaniu wyniku niezadowalającego. Niekiedy z uwagi na czas oczekiwania na wyniki badań laboratoryjnych towar zwolniony do obrotu trafia do konsumenta i jego wycofanie jest niemożliwe. Uzyskanie stosownej wiedzy na temat wymogów prawa UE w zakresie warunków eksportowych do UE leży po stronie kraju pochodzenia, które udziela gwarancji dotyczących produktu i potwierdza spełnienie wszelkich wymagań poprzez podpisanie wypełnionego prawidłowo świadectwa zdrowia. Z chwilą uzyskania uprawnień eksportowych wymagania te powinny być spełnione przez podmiot działający w sektorze spożywczym a stosowny nadzór powinien być zapewniony przez właściwą władzę nadzorująca dany podmiot. W przypadku stwierdzenia powtarzających się lub poważnych nieprawidłowości urzędowy lekarz weterynarii w posterunku kontroli granicznej postępuje zgodnie z decyzja wydaną przez Głównego Lekarza Weterynarii o zarządzeniu kontroli wzmocnionej przesyłek pochodzących z tego samego miejsca pochodzenia. Powiadamia także Komisję Europejska za pomocą sytemu RASFF. W przypadkach - 90 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 poważnego naruszenia prawa sprawa jest kierowana do organów ścigania (próby nielegalnego wwozu, fałszerstwa dokumentów). 2.2. Państwowa Inspekcja Sanitarna 2.2.1. Bezpieczeństwo i higiena żywności Zakłady produkcji i obrotu żywnością Stan sanitarny nadzorowanych obiektów oceniany był zgodnie z procedurami urzędowej kontroli żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Do tego celu wykorzystane były ujednolicone arkusze oceny stanu sanitarnego dla poszczególnych rodzajów obiektów. Do najczęściej występujących niezgodności z przepisami prawa żywnościowego należą: brak procedur kontroli wewnętrznej opartych na zasadach systemu HACCP, w tym: - brak procedur opartych na zasadach systemu HACCP, - brak opisu procesów technologicznych, - brak analizy zagrożeń, - brak zidentyfikowanych krytycznych punktów kontroli, - brak opracowania i prowadzenia działań korygujących w przypadku stwierdzenia niezgodności z założeniami, - brak lub zbyt szerokie zakresy tolerancji, - brak procedur weryfikacji systemu, - brak audytów wewnętrznych, - brak bieżących zapisów w dokumentacji HACCP. Ograniczenia we wdrażaniu systemu HACCP wynikają z problemów ekonomicznych związanych z potrzebą modernizacji przestarzałej infrastruktury, a także niewystarczającą wiedzą merytoryczną - 91 - zatrudnionego personelu, ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 odpowiedzialnego za wprowadzenie systemu. Często stwierdzano, że właściciele zakładów dysponowali gotową dokumentacją systemu HACCP, bez zgłębienia wiedzy w tym zakresie. W przypadku stwierdzenia powyższej niezgodności wydano polecenia i decyzje administracyjne nakazujące opracowanie i wdrożenie procedur kontroli wewnętrznej opartych na zasadach systemu HACCP. Wydano także zalecenia pokontrolne dotyczące min. uzupełnienia posiadanej już przez przedsiębiorców dokumentacji o dodatkowe dokumenty systemowe. Ponadto udzielano instruktażu w zakresie funkcjonowania systemu HACCP. nieprawidłowy stan techniczny i czystość w zakładzie, w tym: ściany z ubytkami tynku, odpryskami farby, zagrzybiałe i zawilgocone, zacieki wodne na sufitach, podłogi trudne do utrzymania w czystości, brak czystości i porządku w pomieszczeniach, brak czystości urządzeń, sprzętu produkcyjnego, powierzchni mających kontakt z żywnością, brak środków dezynfekujących do urządzeń, pomieszczeń, sprzętu i wyposażenia. W przypadku stwierdzenia powyższej niezgodności: wydano decyzje administracyjne nakazujące doprowadzenie do właściwego stanu sanitarno-technicznego powierzchni ścian, sufitów, podłóg bądź sprzętu produkcyjnego; zastosowano karanie mandatowe za nie przestrzeganie zasad higieny w procesie produkcji lub w obrocie środkami spożywczymi; w przypadku uchybień stwarzających zagrożenie dla zdrowia człowieka wydano decyzje unieruchomienia zakładu; przeprowadzono kontrole sprawdzające wykonanie zaleceń pokontrolnych. brak prawidłowo opracowanych, wdrożonych i przestrzeganych instrukcji GHP i GMP, w tym: - 92 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 brak instrukcji i rejestrów z zakresu GHP/GMP; brak zapisów z przeprowadzanych zabiegów mycia i dezynfekcji; brak zapisów ze szkoleń pracowników; brak rejestru temperatur w urządzeniach chłodniczych; brak monitorowania obecności szkodników. W przypadku stwierdzenia powyższej niezgodności: wydano zalecenia pokontrolne, wydano decyzje administracyjne nakazujące opracowanie i wdrożenie instrukcji oraz prowadzenie rejestrów w ramach Dobrej Praktyki Produkcyjnej i Dobrej Praktyki Higienicznej. niezachowanie ciągłości łańcucha chłodniczego środków spożywczych łatwo psujących się brak dokumentacji dotyczącej zachowania ciągłości łańcucha chłodniczego na etapie dostaw i przechowywania środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie - łatwo psujących się, przechowywanie środków spożywczych niezgodnie z deklaracją producenta. Przyczyną tego stanu rzeczy jest zbyt mała powierzchnia chłodnicza w zakładach (mała ilość urządzeń chłodniczych w stosunku do wielkości asortymentu), niewiedza w zakresie zasady prawidłowego przechowywania produktów, zgodnie z wymaganiami producentów. W przypadku stwierdzenia powyższej niezgodności wydano zalecenia pokontrolne oraz zastosowano karanie mandatowe. wprowadzanie do obrotu lub używanie do produkcji środków spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia/ daty minimalnej trwałości oraz o zmienionych cechach organoleptycznych W przypadku stwierdzenia powyższej niezgodności wydano zalecenia pokontrolne - 93 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 wydano decyzje nakazujące wycofanie z obrotu środków spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia bądź daty minimalnej trwałości, zastosowano karanie mandatowe za wprowadzanie do obrotu artykułów spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia bądź daty minimalnej trwałości lub o zmienionych cechach organoleptycznych. brak właściwej segregacji żywności, w tym: środki spożywcze tj: jaja, mięso, nieczyszczone warzywa przechowywane obok produktów przeznaczonych do bezpośredniego spożycia brak zachowanej segregacji w urządzeniach chłodniczych brak rozdzielnej sprzedaży artykułów spożywczych W przypadku stwierdzenia powyższej niezgodności wydano zalecenia pokontrolne oraz zastosowano karanie mandatowe. brak aktualnych epidemiologicznych osób orzeczeń lekarskich zatrudnionych w do celów sanitarno- bezpośrednim kontakcie z żywnością w zakładach produkcji i obrotu W przypadku stwierdzenia powyższej niezgodności wydano zalecenia dot. przedłożenia aktualnych orzeczeń lekarskich do celów sanitarno-epidemiologicznych zatrudnionego personelu. wydano decyzje nakazujące odsunięcie pracowników od pracy w bezpośrednim kontakcie z żywnością. rozpoczęcie / rozszerzenie działalności bez uzyskania decyzji o zatwierdzeniu zakładu i wpisu do rejestru W przypadku stwierdzenia powyższej niezgodności w przypadku stwierdzenia uchybień stwarzających zagrożenie dla zdrowia człowieka wydano decyzje unieruchomienia zakładu wydano decyzje o nałożeniu kary pieniężnej. - 94 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Jako główne przyczyny wykrytych niezgodności, szczególnie w małych obiektach w nadzorowanych obiektach wskazywano brak środków. W wielu zakładach stwierdza się, że personel zatrudniony przy bezpośrednim kontakcie z żywnością wykazuje niską świadomość zagrożeń związanych z niewłaściwym postępowaniem ze środkami spożywczymi. Personel jest często słabo wykwalifikowany. Następuje duża rotacja na stanowiskach pracy głównie w piekarniach, ciastkarniach, gastronomii oraz w obrocie, a coraz częściej właściciele zakładów skarżą się na niemożność pozyskania nowych, wykwalifikowanych pracowników w sytuacji zwalniania stanowisk pracy przez poprzedni personel. W takich przypadkach duże obciążenie tych osób, które pracują może stanowić dodatkowe zagrożenie przez niedokładne wypełnianie obowiązków z powodu ich nadmiaru. Stwierdza się również zbyt małą świadomość właścicieli obiektów prowadzących swoje przedsiębiorstwa często niezgodnie ze swoim zawodowym przygotowaniem. Na podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, iż większość uchybień wynika z nieświadomości pracowników zatrudnionych w sektorze spożywczym i związana jest z brakiem wdrożenia systemu HACCP oraz dobrej praktyki higienicznej i produkcyjnej. Skutkuje to m.in. niedostatecznym wykształceniem personelu z zakresu zagadnień higieny, a szczególnie widoczne jest w małych i średnich obiektach. Powyższe przedkłada się w negatywny sposób na stan higieniczno – sanitarny danego przedsiębiorstwa, a w szczególności widoczne jest w niżej wymienionych obszarach: zachowania czystości pomieszczeń, urządzeń i sprzętu, właściwej segregacji środków spożywczych zapewniającej nie występowanie zakażeń krzyżowych zachowania łańcucha chłodniczego dla wprowadzanej do obrotu żywności, monitoringu temperatur na wszystkich etapach produkcji i obrotu żywnością. Kolejną przyczyną powstawania niezgodności są problemy z dostatecznym finansowaniem placówek takich jak: szkoły, przedszkola, szpitale, domy pomocy społecznej, żłobki, internaty, domy dziecka należące do grupy zakładów żywienia zbiorowego zamkniętego. Brak środków finansowych przedkłada się na wydłużanie się terminów realizacji związanych z poprawą stanu technicznego pomieszczeń, urządzeń i - 95 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 sprzętu. Na podstawie analizy niezgodności w zakładach produkujących środki spożywcze można stwierdzić, że w pełni wymagania prawa żywnościowego spełniają duże firmy, wdrażające systemy jakości w każdym obszarze działalności, produkujące duże partie środków spożywczych. Stan sanitarny zakładów w podziale na grupy obiektów Stan sanitarny obiektów w latach 2003-2008 przedstawia poniższa tabela. Tabela 29. Odsetek obiektów żywności i żywienia o stanie sanitarnym niezgodnym z wymaganiami w latach 2003-2008 Odsetek obiektów o złym Lata stanie sanitarnym 2003 10,2 2004 8,6 2005 2,9 2006 2,3 2007 2,3 2008 2,3 Na podstawie przedstawionych wyżej danych liczbowych można stwierdzić, że w latach 2003 - 2006 następowała systematyczna poprawa stanu sanitarnego zakładów produkcji i obrotu żywnością. Natomiast w latach 2007 i 2008 odsetek zakładów o złym stanie sanitarnym utrzymał się na poziomie z roku 2006, tj. 2,3 %. Stan sanitarny nadzorowanych obiektów oceniany był przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgodnie z jednolitymi procedurami urzędowej kontroli żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością uwzględniającymi przepisy w zakresie wymagań higieniczno – sanitarnych. Na podstawie szczegółowych danych, które zostały zestawione w tabeli nr 30 odnotować należy największą poprawę w stosunku do roku 2007 stanu sanitarnego: - 96 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 zakładów przemysłu zbożowo-młynarskiego (o 1,3%) i zakładów garmażeryjnych (o 0,5%) - od wielu lat należących do grup, w których stwierdzano najwyższy, odsetek zakładów niezgodnych z wymaganiami. Niepokojące jest jednak nieznaczne pogorszenie, w porównaniu do roku 2007, stanu sanitarnego sklepów spożywczych (o 0,1%), bowiem stanowią one najliczniejszą grupę obiektów nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Tabela 30. Stan sanitarny obiektów żywności, żywienia i przedmiotów użytku w latach 2007-2008 % obiektów o złym stanie sanitarnym w latach Rodzaj obiektów L.p. Różnica 2007 2008 1 Wytwórnie lodów 0,3 0,2 -0,1 2 Automaty do lodów 1,0 1,2 0,2 3 Wytwórnie tłuszczów roślinnych i mieszanin tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi 4 Piekarnie 3,8 3,9 0,1 5 Ciastkarnie 2,0 1,7 -0,3 6 Przetwórnie owocowo - warzywne i grzybowe 0,5 0,9 0,4 7 Browary i słodownie - 2,1 2,1 8 Wytwórnie napojów bezalkoholowych 0,7 -0,5 1,2 i rozlewnie piwa 9 - Wytwórnie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych 4,8 4,8 0,9 0,9 - 10 Zakłady garmażeryjne 1,9 1,4 -0,5 11 Zakłady przemysłu zbożowo - młynarskiego 4,7 3,4 -1,3 12 Wytwórnie makaronów 0,5 - -0,5 13 Wytwórnie wyrobów cukierniczych 1,2 1,2 - 14 Wytwórnie koncentratów spożywczych 0,8 0,8 - 15 Wytwórnie octu, majonezu i musztardy - - - - 97 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 16 Wytwórnie chrupek, chipsów i prażynek - - - 17 Wytwórnie suplementów diety - - - 18 Wytwórnie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego - - - 19 Wytwórnie substancji dodatkowych - - - 20 Cukrownie - 5 5 21 Inne wytwórnie żywności 0,7 1,1 0,4 22 Sklepy spożywcze 3,1 3,2 0,1 23 Kioski spożywcze 3,2 2,9 -0,3 24 Magazyny hurtowe 1,7 1,4 -0,3 25 Obiekty ruchome i tymczasowe 2,7 2,6 -0,1 26 Środki transportu 0,2 0,1 -0,1 27 Inne obiekty obrotu żywnością 3,5 2,2 -1,3 28 Zakłady żywienia zbiorowego otwarte 2,1 2,1 - 29 Zakłady żywienia zbiorowego zamknięte 1,0 0,7 -0,3 30 Razem (obiekty żywności i żywienia) 2,4 2,3 -0,1 31 Wytwórnie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością 32 33 Miejsca obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością Obiekty produkcji, konfekcjonowania i obrotu kosmetykami OGÓŁEM – obiekty objęte nadzorem -0,7 0,4 1,1 -0,4 0,4 0,5 0,3 2,3 - 0,2 2,3 Pomimo dość wysokiego odsetka obiektów o złym stanie sanitarnym z grup: wytwórnie tłuszczów roślinnych i mieszanin tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi, wytwórnie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych oraz browary i słodownie, a także cukrownie, należy stwierdzić, że w ww. grupach stwierdzono niezgodność z przepisami tylko w 1 obiekcie w każdej z grup. Jednakże, ze - 98 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 względu na małą liczbę obiektów objętych nadzorem przełożyło się to na wysoki wskaźnik niezgodności. W grupie zakładów żywienia zbiorowego zamkniętych skontrolowano 26 330 obiektów. Pomimo poprawy ich stanu sanitarnego w stosunku do roku poprzedniego, niepokoi dyskwalifikacja 144 zakładów, co stanowi 0,7 % obiektów tego typu (w 2007 r. – 1,0 %), w tym m.in. 0,8 % bloków żywienia w szpitalach (w 2007 r. – 0,7 %) oraz 0,6 % stołówek przedszkolnych (w 2007 r. – 1,1 %). W roku 2008 skontrolowano 7667 stołówek szkolnych, z których 52 oceniono jako niezgodne z obowiązującymi wymaganiami higieniczno-sanitarnymi, co stanowi 0,8 % (w 2007 r. – 1,3 %). Do grup obiektów, w których nie stwierdzono złego stanu sanitarnego należą wytwórnie: makaronów, octu, majonezu i musztardy; chrupek, chipsów i prażynek; suplementów diety, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz substancji dodatkowych. Jednakże zakłady te nie mają istotnego znaczenia w ogólnej statystyce oceny stanu sanitarnego kraju w zakresie higieny żywności, żywienia i przedmiotów użytku, bowiem stopień zagrożenia zdrowia związany z tymi zakładami w ujęciu populacyjnym jest stosunkowo niewielki. W przypadku grup obiektów, których stan sanitarny może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa żywności, najczęściej występującymi uchybieniami były: 1. Piekarnie (na 6101 skontrolowanych, jako niezgodne z wymaganiami oceniono 216 zakładów, co stanowi 3,9 % ocenionych): stwierdzenie obecności szkodników zbożowo-mącznych, a także brak skutecznej ochrony zakładu przed szkodnikami, brak zachowanej ciągłości łańcucha chłodniczego środków spożywczych łatwo psujących się, stwierdzenie surowców niewłaściwej jakości zdrowotnej, nieprawidłowe znakowanie wyrobów gotowych (brak pełnego składu surowcowego lub skład niezgodny ze stanem faktycznym), zły stan sanitarno-techniczny pomieszczeń i urządzeń, brak aktualnych orzeczeń lekarskich do celów sanitarno- epidemiologicznych osób mających kontakt z żywnością. Liczba piekarni zmniejsza się systematycznie w ciągu ostatnich lat. W 2004 r. objętych nadzorem było 7339 piekarni, w 2005 r. – 7151, w 2006 r. – 6971, w 2007 r. – - 99 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 6683, natomiast w 2008 r. - 6391. Likwidacji najczęściej ulegają małe zakłady o złych warunkach sanitarnotechnicznych. Nadzorowane obiekty charakteryzują się zróżnicowanym stanem sanitarno-technicznym. Znaczną część zakładów stanowią rzemieślnicze piekarnie rodzinne o niedużej produkcji, prowadzące sprzedaż głównie na rynku lokalnym i w powiatach ościennych. Funkcjonują one często w starych, adaptowanych i wyeksploatowanych budynkach, w których utrudnione jest (również z przyczyn ekonomicznych) prowadzenie modernizacji. Niemniej następuje dalsza poprawa warunków sanitarno-technicznych obiektów – poprzez sukcesywne modernizacje, polegające na zwiększeniu funkcjonalności zakładów, wydzieleniu pomieszczeń do mycia pojemników transportowych do pieczywa, wymianie urządzeń, wyposażenia i sprzętu produkcyjnego itp. 2. Zakłady przemysłu zbożowo-młynarskiego (na 556 skontrolowanych, jako niezgodne z wymaganiami oceniono 17 zakładów, co stanowi 3,4 % ocenionych): brak bieżącej, zimnej i ciepłej wody, obecność gryzoni i innych szkodników zbożowo-mącznych, brak właściwie urządzonego węzła sanitarnego, niewłaściwa wentylacja lub całkowity jej brak. W tej grupie obiektów większość stanowią młyny gospodarcze usługowo mielące zboża na potrzeby okolicznych mieszkańców. Są to na ogół stare, niewielkie zakłady, wyposażone w wyeksploatowane urządzenia. Obiekty nierentowne są likwidowane, o czym świadczy zmniejszenie liczby zakładów objętych nadzorem z 941 w 2003 r. do 774 w 2007 r. i do 651 w 2008 r. Zatem w ciągu 5 lat (2003 - 2008) nastąpił spadek o 30,8 %. Natomiast w 2008 r. liczba zakładów tego typu, w stosunku do roku 2007, zmniejszyła się o 123 zakłady, czyli o 15,89%. 3. Ciastkarnie (na 3097 skontrolowanych, jako niezgodne z wymaganiami oceniono 46 zakładów, co stanowi 1,65 % ocenianych): nieprawidłowa funkcjonalność pomieszczeń, niezachowanie ciągłości łańcucha chłodniczego, - 100 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 zły stan techniczny pomieszczeń, brak prawidłowego znakowania wyrobów gotowych, surowce po upływie terminu przydatności do spożycia W przypadku pozostałych grup obiektów najczęściej występującymi uchybieniami były: Kioski (na 9847 skontrolowanych, jako niezgodne z wymaganiami oceniono 184 obiekty, co stanowi 2,9 % ocenionych): rozszerzenie działalności handlowej bez możliwości jednoczesnego zapewnienia właściwych warunków sanitarno-higienicznych, przechowywanie nietrwałych artykułów spożywczych poza urządzeniem chłodniczym, przechowywanie artykułów spożywczych w opakowaniach bezpośrednio na podłodze, brak czystości i porządku w pomieszczeniach. Sklepy spożywcze (na 88 736 skontrolowanych, jako niezgodne z wymaganiami oceniono 1951 obiektów, co stanowi 3,17 % ocenionych). Sklepy spożywcze są najliczniejszą grupą ewidencjonowanych obiektów żywności i żywienia i stanowią 43,8 % nadzorowanych obiektów. Liczba nadzorowanych sklepów utrzymuje się na podobnym poziomiew 2008 r. - 147 884 (w 2007 r. – 148 989, w 2006 r. – 149 864, w 2005 r. – 150 060, w 2004 r. – 150 906). Stan sanitarny sklepów spożywczych jest zróżnicowany. Nadzorowane 3059 duże obiekty typu hiper i supermarkety, które stanowią 2,1 % sklepów spożywczych, wyposażone są w odpowiednie urządzenia i sprzęt, zapewniające prawidłowe warunki do przechowywania i sprzedaży żywności. Zdecydowaną większość nadzorowanych obiektow tego typu stanowią jednak sklepy małe zlokalizowane głównie na terenach wiejskich. Nadal najwięcej uchybień stwierdzano w małych sklepach. Do najczęściej stwierdzanych należą: przechowywanie artykułów nietrwałych w niewłaściwej temperaturze lub poza urządzeniami chłodniczymi, nie zachowanie należytej czystości, zwłaszcza na zapleczu sklepu, - 101 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 brak zabezpieczenia pieczywa nie opakowanego przed zanieczyszczeniami, nieodpowiednia higiena osobista personelu, brak prawidłowej odzieży ochronnej, oferowanie do sprzedaży przeterminowanych środków spożywczych, brak prawidłowych zapisów kontroli wewnętrznej, w tym rejestrów temperatury przechowywania łatwo psującej się żywności. Zakłady żywienia zbiorowego otwarte (na 47 472 skontrolowanych, jako niezgodne z wymaganiami oceniono 707 obiektów, co stanowi 2,11 % ocenionych): zbyt mała powierzchnia, złe wyposażenie przygotowalni do wstępnej obróbki surowców, używanie do produkcji zniszczonego sprzętu i urządzeń, brak wydzielonej zmywalni naczyń stołowych od zmywalni naczyń kuchennych lub sprzętu do ich wyparzania. Zakłady żywienia zbiorowego zamknięte (na 26 330 skontrolowanych, jako niezgodne z wymaganiami oceniono 144 obiekty, co stanowi 0,68 % ocenionych): nieprawidłowe mycie naczyń stołowych, kuchennych i transportowych, brak wydzielonej zmywalni naczyń stołowych, niewystarczająca ilość urządzeń chłodniczych, używanie do produkcji wyeksploatowanych urządzeń oraz zniszczonego sprzętu i naczyń, brak przygotowalni do obróbki wstępnej surowców (czynności te wykonuje się w kuchni właściwej). Bloki żywienia w szpitalach W roku 2008 organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej nadzorowały 900 bloków żywienia w szpitalach, a skontrolowały – 877. W wyniku przeprowadzonej oceny stanu sanitarnego, w 7 szpitalach bloki żywienia oceniono jako niezgodne z wymaganiami - 102 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 (0,8% skontrolowanych). Przeprowadzono 2 198 kontroli sanitarnych, w tym 80 interwencyjnych. Wydano 468 decyzji administracyjnych, nałożono 56 mandatów, na kwotę 9 750,00 zł. Stan sanitarny bloków żywienia w szpitalach jest zróżnicowany. Oprócz nowoczesnych, wyposażonych w odpowiednie urządzenia i sprzęt, zapewniające prawidłowe warunki do produkcji i dystrybucji posiłków, są również zlokalizowane w starych, zdekapitalizowanych budynkach, wyposażone w wyeksploatowane urządzenia. Uchybienia najczęściej występujące w blokach żywienia w szpitalach: nieprawidłowy stan sanitarno – techniczny powierzchni ścian, sufitów, podłóg w pomieszczeniach produkcyjnych oraz magazynowych, zniszczony i wyeksploatowany drobny sprzęt produkcyjny, nieprawidłowości w zakresie mycia i osuszania naczyń stołowych, brak segregacji żywności oraz monitoringu temperatur w urządzeniach chłodniczych, nieprawidłowa odzież ochronna personelu, niezgodne z posiadanymi procedurami (zbyt niskie) temperatury podawanych posiłków. Na 900 nadzorowanych obiektów tego typu 833 wdrożyły zasady GHP/GMP, co stanowi 92,55% (w 2007 r. - 87,30%), a 384 – posiada wdrożony system HACCP, co stanowi 42,67% (w 2007 r. - 26,63%). Pomimo poprawy, stan wdrożenia ww. systemów nie jest zadowalający, ponieważ odpowiednie żywienie pacjentów szpitali w higienicznych warunkach stanowi istotny element leczenia. Ogólna ocena obiektów żywności i żywienia Stan sanitarno-higieniczny obiektów żywności i żywienia nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest bardzo zróżnicowany. Działają zarówno obiekty stare (zwłaszcza w miastach o zwartej zabudowie), jak i nowoczesne, obiekty małe (sklepy w rejonach wiejskich) oraz bardzo duże (typu super i hipermarkety). Stan sanitarny i techniczny obiektów żywności i żywienia poprawia się m.in. dzięki systematycznym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Niektóre zakłady, szczególnie małe, mieszczące się w budynkach mieszkalnych w zwartych zabudowach - 103 - miast lub w domach ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 jednorodzinnych na wsi, pozbawione są możliwości rozbudowy i modernizacji (niezbędnej z uwagi na konieczność wdrażania systemów GMP/GHP/HACCP), głównie z powodu trudności ekonomicznych właścicieli oraz dekapitalizacji infrastruktury. W wielu zakładach stan sanitarny ulega systematycznej poprawie, dzięki coraz większej świadomości przedsiębiorców w zakresie obowiązujących wymagań oraz wdrażaniu i stosowaniu zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP), a także wprowadzaniu systemu HACCP. W skali całego kraju zasady GHP/GMP wdrożyło 210 181 zakładów, co stanowi 67 % nadzorowanych obiektów żywności i żywienia w (2007 r – 53,64 %). Najwyższy odsetek obiektów z wdrożonymi zasadami GHP/GMP stwierdzono w województwach: opolskim – 84,11 % (w 2007 r. -76,99 %), śląskim – 83,88 % (w 2007 r. - 70,33 %) oraz w podlaskim – 83,35 % (w 2007 r. - 76,64 %). Natomiast system HACCP wprowadziło 57 536 nadzorowanych obiektów, co stanowi 18,68 % nadzorowanych obiektów żywności i żywienia (w 2007 r. - 8,56 %). Najwyższy odsetek obiektów z wdrożonym system HACCP stwierdzono w województwach: śląskim 29,02 % (w 2007 r. - 16,40%), podkarpackim 28,25 % (w 2007 r. 10,62%) oraz dolnośląskim 27,36 % ( w 2007 r. 7,33 %). Stan sanitarny środków transportu żywności W 2008 r. organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej skontrolowały 12 054 środki transportu żywności, spośród których 7 (0,14 %) oceniono jako niezgodne z wymaganiami higieniczno-sanitarnymi (w 2007 r. – 0,18 %). Najczęściej stwierdzane uchybienia sanitarne w środkach transportu żywności dotyczyły: braku zapisów w rejestrach mycia i dezynfekcji, niedostatecznej higieny personelu – braku odzieży ochronnej, braku oznakowania pojazdu, nieprawidłowej temperatury przewożonych artykułów spożywczych, nie zachowania odpowiedniej segregacji przewożonych środków spożywczych, zniszczonej powierzchni wewnętrznej. Zakłady produkujące żywność posiadają na ogół własne środki transportu, na - 104 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 które uzyskały pozytywne decyzje organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Większość obiektów obrotu żywnością dysponuje prawidłowymi środkami transportu, dobrymi technicznie i przeznaczonymi wyłącznie do przewozu artykułów spożywczych. Niektóre zakłady korzystają z usług specjalistycznych firm transportowych. Jakość zdrowotna żywności W Państwowej Inspekcji Sanitarnej opracowywano „Plan pobierania próbek do badania żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu dla PIS na 2008 rok”. Powyższy dokument został opracowywany we współpracy z jednostkami badawczorozwojowymi współpracującymi z ww. Inspektoratem tj.: Narodowym Instytutem Zdrowia Publicznego - Państwowym Zakładem Higieny, Instytutem Żywności i Żywienia, Instytutem Chemii i Techniki Jądrowej. W planie określono ogólne liczby próbek dla: poszczególnych kierunków i zakresów badań, w podziale na poszczególne grupy i podgrupy asortymentu, w podziale na województwa. Ww. plan na 2008 r. przesłano do Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych (PWIS). Państwowi Wojewódzcy Inspektorzy Sanitarni są odpowiedzialni za nadzór nad procesem planowania i realizacji zadań określonych w rocznym planie pobierania próbek i badania żywności w województwie oraz sporządzaniem stosownych sprawozdań z realizacji. Ww. plan ma charakter ramowy. Zawarte w nim liczby próbek to obligatoryjne minimum - 100%. Przydzielenie ok. 25-30% (lub większej liczby próbek) ponad plan pozostaje w kompetencji Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego. Ww. rezerwa ok. 25-30% próbek daje możliwość Państwowym Wojewódzkim Inspektorom wykonania badań w kierunku wybranych parametrów, zgodnie ze specyfiką danego regionu (np. kontrola importu środków spożywczych z krajów trzecich w GSSE), czy też zgodnie z bieżącymi potrzebami – w wybranym zakresie. Ww. pula rezerwowa dotyczy próbek pobieranych: w przypadku podejrzenia niewłaściwej jakości zdrowotnej i możliwości zagrożenia zdrowia, - 105 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 w przypadku zatruć, skarg składanych przez konsumentów w ramach kontroli i pobierania próbek w tych podmiotach, u których wcześniej stwierdzono przekroczenia (tzw. follow-up inforcement). Monitoring żywności (m.in. kontrola pozostałości pestycydów, azotanów, metali szkodliwych dla zdrowia, mikotoksyn, dioksyn, napromieniania żywności, kontrola żywności wzbogacanej) jest prowadzony zgodnie z wymaganiami Komisji Europejskiej (rozporządzenia, decyzje, zalecenia). Szczegółowe dane dotyczące realizacji Planu w 2008 r. przedstawiono w poniższej tabeli. Dla każdego kierunku badań podano liczbę próbek zbadanych (ogółem, w tym ile próbek ewidencjonowano w ramach urzędowej kontroli oraz monitoringu), liczbę próbek zaleconą w Planie oraz procent realizacji Planu. Tabela 31. Realizacja Planu Pobierania Próbek % Liczba próbek REALIZACJI wg Planu na 2008 Kierunek badań w ramach M Mikrobiologia 36488 1280 Metale 6590 Pozostałości pestycydów Mikotoksyny Azotany substancji dodatkowych Kryteria w ramach RAZEM U M U M 44366 42316 2050 116 160.15 1675 8544 7097 1635 107.69 97.61 1590 1455 1621 1616 1455 950 50 1437 1413 54 148.7 108 700 350 777 777 332 100.90 94.85 6740 - 6873 6873 - 101.97 - 300 - 331 331 - 110.33 - 101.63 100 czystości substancji dodatkowych PLANU w ramach U Zawartość Zbadanych w 2008r. i substancji - 106 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 pomagających w przetwarzaniu Skażenia promieniotwórcze - 360 601 139 485 - 134.72 1840 240 2216 2001 233 108.75 97.08 600 600 97.8 97.8 Badania materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością GMO 613 + 100 w rezerwie 613 + 100 w 600 rezerwie 3- MCPD 250 100 341 240 101 96 101 Histamina 200 - 273 273 0 136.5 - Metanol, cyjanowodór 100 - 127 127 - 127 Jod w soli - 320 373 36 337 - 105.3 Znakowanie wg.decyzji PWIS 41198 41082 551 414 414 342 342 331 82.6 79.95 645 645 673 650 607 100.77 94.10 - 47551 47188 693 9109 9098 15 147 129 147 86 98 Wybrane parametry w środkach specjalnego żywieniowego przeznaczenia i suplementach diety Kontrola żywności wzbogacanej Pozostałe parametry (organoleptyka, oznaczenia 250 fizyko- chemiczne, itd.) Zanieczyszczenia biologiczne i fizyczne wg. decyzji PWIS Badania w kierunku 150 150 - 107 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 napromieniowania żywności promieniowaniem jonizującym Akryloamid - 140 140 16 140 250 730 730 243 - 64 64 4 64 100 Furan - 150 147 - 147 98 Dioksyny - 20 20 - 20 - 100 Antybiotyki - 80 20 - 20 - 100 OGÓŁEM 58670 8456 168621 163078 10260 112.1* 107.1* WWA (benzo[a]piren) 750 Izomery trans kwasów tłuszczowych 100 97.33 97.2 U - urzędowa kontrola żywności M- monitoring żywności *Przy obliczaniu procentu realizacji planu wzięto pod uwagę wyłącznie realizację pracy w zakresie kierunków, w ramach których zalecono w planie liczbę próbek do zbadania. W porównaniu do roku 2007, w 2008 r jakość zdrowotna środków spożywczych i wprowadzanych do obrotu w kraju uległa nieznacznemu pogorszeniu. Sytuację w odniesieniu do środków spożywczych w latach 2007-2008 przedstawia poniższa tabela. Tabela 32. Jakość zdrowotna środków spożywczych Środki Rok spożywcze W tym razem krajowe Próbki Próbki importowane UE Próbki Próbki Próbki Próbki Próbki Próbki zbadane zakwesti zbadane zakwesti zbadane zakwesti zbadane zakwesti onowane onowane onowane onowane % % % % 2007 99 657 3,28 83 999 2,77 10 806 7,6 4 852 2,54 2008 76247 3,69 63137 3,3 9376 6,74 3734 2,54 - 108 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 W 2008 r. laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej działające w zintegrowanym systemie badania żywności zbadały ogółem 76 247 próbek środków spożywczych, z których 2 813, tj. 3,7 % nie spełniało obowiązujących w kraju wymagań jakości zdrowotnej (w 2007 r. – 3,3 %). Jakość produktów żywnościowych, które stanowią podstawę wyżywienia tj. mięso, drób, jaja, przetwory zbożowo-mączne oraz warzywa i owoce jest dość dobra, ponieważ odsetki zbadanych próbek w ww. grupach asortymentowych wahały się na niskim poziomie od 1,51% do 3,84%. W niektórych asortymentach żywności stwierdzono zwiększenie odsetka zdyskwalifikowanych próbek. Dotyczy to np.: mleka i przetworów mlecznych - na 13 101 zbadanych próbek - 629 nie spełniało obowiązujących wymagań, co stanowi 4,8% (w 2007 r. - 3,61%), w tym: 510 próbek ze względu na zanieczyszczenia mikrobiologiczne (czyli 4,4% próbek zbadanych) oraz 71 próbek w zakresie znakowania (0,87% próbek zbadanych); ryb, owoców morza i ich przetworów – na 3 006 zbadanych próbek - 130 nie spełniało obowiązujących wymagań, co stanowi 2,93% (w 2007 r. - 1,49%), w tym: 43 próbki w zakresie znakowania (czyli 2,01% próbek zbadanych) oraz 11 próbek ze względu na zanieczyszczenia mikrobiologiczne (0,70% próbek zbadanych); cukru i inne – na 58 zbadanych próbek - 3 nie spełniały obowiązujących wymagań, co stanowi 5,17% (w 2007 r. - 3,35%), w tym: 1 próbka w zakresie znakowania oraz po 1 ze względu na zanieczyszczenia biologiczne i fizyczne, wody mineralne i napoje bezalkoholowe – na 2382 próbki zbadane, zdyskwalifikowano – 161, co stanowiło 6,76% (w 2007 r. - 3,77%), w tym: 61 próbek za badania organoleptyczne (czyli 4,31% próbek zbadanych), 52 próbki ze względu na zanieczyszczenia mikrobiologiczne (3,82%) oraz 52 próbki w zakresie znakowania. Pozytywnie należy podkreślić poprawę jakości żywności z grup: warzywa; grzyby; napoje alkoholowe; ziarna roślin oleistych; koncentraty spożywcze; majonezy, musztardy, sosy oraz suplementy diety. W 2007 r. największe nieprawidłowości stwierdzono w grupie suplementy diety - 109 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 (19,47 % zbadanych próbek nie spełniało obowiązujących wymagań - głównie w zakresie znakowania). Natomiast w 2008 r. odsetek zdyskwalifikowanych próbek suplementów diety spadł do 6,92% (czyli o 12,55%), w tym 6,98% krajowych (w 2007 r. - 21,11 %), aż 16,19% pochodzących z UE (w 2007 r. - 38,17 %) oraz 4,42% importowanych z krajów trzecich (w 2007 r. - 6,07 %). Do najczęściej kwestionowanych środków spożywczych należą od wielu lat: kawa, herbata i kakao z importu. W 2008 r. w grupie kawa, herbata, kakao, herbatki owocowe i ziołowe zdyskwalifikowano ogółem 17,48 % próbek pobranych do badań (w 2007 r. - 17,01%), w tym: 1,59% produktów krajowych (w 2007 r. - 2,92%), 2,19% wyprodukowanych w UE (w 2007 r. - nie kwestionowano), 25,87%, czyli 403 próbki z 1558 pobranych do badań z importu (w 2007 r. 18,59%), głównie za obecność zanieczyszczeń biologicznych oraz nieprawidłowe znakowanie. Po przebadaniu drożdży, octu i nowej żywności nie stwierdzono podstaw do kwestionowania pobranych i zbadanych próbek. Znakowanie środków spożywczych Próbki pobierane do badań laboratoryjnych oceniane są m.in. w kierunku zgodności znakowania z obowiązującymi przepisami. W 2008 r. na 42 972 ocenionych próbek - zakwestionowano 800, co stanowi 1,86% (w 2007 r. - 1,86%). Najczęściej stwierdzonymi uchybieniami w znakowaniu środków spożywczych były: brak daty minimalnej trwałości lub terminu przydatności do spożycia, brak określenia nazwy producenta lub jego siedziby (dotyczyło to w szczególności pieczywa, wędlin i niektórych przetworów zbożowych), brak etykiety na mięsie mielonym i wędlinach, bądź umieszczanie etykiet w pojemnikach tak, aby nie były one widoczne dla konsumentów, etykiety nietrwale przymocowane do opakowań, przypisywanie suplementom diety działania, których nie posiadają lub przypisywanie im właściwości zapobiegania chorobom, ich leczenia albo - 110 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 odwoływanie się do takich właściwości. Nadzór nad obrotem grzybami i przetwórstwem grzybów oraz zatrucia grzybami W 2008 r., podobnie jak w latach ubiegłych prowadzono nadzór nad obrotem grzybami i przetworami grzybowymi, w sklepach spożywczych, warzywniczych, hurtowniach oraz nad targowiskową sprzedażą grzybów świeżych i suszonych. Obrót grzybami i przetworami grzybowymi na targowiskach w większości przypadków prowadzony był prawidłowo. Szczególnym nadzorem objęte były również przetwórnie warzywno-grzybowe. Pod względem stosowania grzybów, szczególnie dziko rosnących, kontrolowano także zakłady żywienia zbiorowego typu otwartego i zamkniętego. W czasie pełnienia nadzoru zwracano uwagę, czy oferowane do sprzedaży grzyby posiadały ważne atesty i były prawidłowo oznakowane. W 2008 r. 63 osoby uległy zatruciu grzybami, w tym najwięcej, bo aż 32 przypadki spowodowane były spożyciem muchomora sromotnikowego, 6 - krowiakiem podwiniętym, 5 – piestrzenicą kasztanowatą. W wyniku zatrucia grzybami w 2008 r. odnotowano 5 zgonów, w tym 4 - po spożyciu muchomora sromotnikowego, a w przypadku 1 osoby - nie można było ustalić przynależności gatunkowej grzybów, które spowodowały zatrucie. Największą liczbę zatruć grzybami stwierdzono w województwach: łódzkim – 11, małopolskim – 8, świętokrzyskim – 7 oraz lubelskim – 7. Natomiast w woj. opolskim i dolnośląskim nie zgłoszono żadnych zatruć po spożyciu grzybów. W ramach działań profilaktycznych grzyboznawcy zatrudnieni w Państwowej Inspekcji Sanitarnej udzielali porad w zakresie przynależności gatunkowej grzybów. Ponadto organizowano wystawy grzybów oraz za pośrednictwem mediów przekazywano informacje dotyczące grzybów, targowiskowej sprzedaży grzybów, grzybobrania, jego zalet oraz niebezpieczeństw wynikających z niewłaściwego postępowania. - 111 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Badanie żywności w kierunku obecności organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO) W 2008 r. zbadano 600 próbek żywności w kierunku obecności organizmów genetycznie zmodyfikowanych. Do badań zostały pobrane próbki z produktów potencjalnie mogących zawierać GMO, takich jak np.: produkty z soi, kukurydzy i ryżu, warzywa, mięso, przetwory mięsne i drobiowe, wyroby cukiernicze i ciastkarskie, koncentraty spożywcze, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz cukier (traceability). Badania zostały przeprowadzone w 3 Laboratoriach Badania Żywności Genetycznie Zmodyfikowanej działających w strukturach Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Spośród zbadanych próbek 6 zostało zdyskwalifikowanych ze względu na nieprawidłowe oznakowanie produktów, w których wykryto genetycznie zmodyfikowaną soję Roundup Ready. Soja Roundup Ready jest organizmem genetycznie zmodyfikowanym autoryzowanym jako żywność oraz do produkcji żywności zgodnie z rozporządzeniem nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy. Soja ta może znajdować się na rynku pod warunkiem, że jest oznakowana zgodnie z przepisami ww. rozporządzenia. Soję genetycznie zmodyfikowaną wykryto wyłącznie w waflach o smaku: czekoladowym (4 próbki), śmietankowym (1 próbka) mlecznym (1 próbka). Ponadto, w pobranych do badań (w ramach wypełniania zobowiązań wynikających z decyzji Komisji nr 2006/601 z dnia 5 września 2006 r. w sprawie środków nadzwyczajnych w odniesieniu do niedozwolonego genetycznie zmodyfikowanego organizmu pod nazwą LL RICE 601 w produktach z ryżu, zmienionej decyzją nr 2006/754/WE z dnia 6 listopada 2006 r.) próbkach produktów ryżowych nie stwierdzono genetycznie zmodyfikowanego materiału. - 112 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Badanie żywności w kierunku napromieniania promieniowaniem jonizującym. W 2008 roku pobrano i zbadano pod kątem napromieniania 147 próbek środków spożywczych. Do badań wybrano produkty z grup: zioła i przyprawy, warzywa, drób, podroby i produkty drobiarskie, orzechy, ryby, owoce morza i ich przetwory oraz owoce świeże i suszone. Szczególną uwagę zwracano na próbki przypraw w torebkach dołączane do azjatyckich zestawów obiadowych (wyłącznie w postaci suchej ), oraz próbki produktów konfekcjonowanych w postaci proszkowej, często stanowiące mieszaninę kilku przypraw lub wchodzące w skład półproduktów kulinarnych. Próbki w ramach badania żywności poddanej napromienianiu promieniowaniem jonizującym badane były jednocześnie w ramach urzędowej kontroli i monitoringu. Szczególną uwagę zwracano na pobieranie próbek pochodzących z krajów trzecich (spoza UE), a w mniejszej ilości pochodzących z krajów UE. Próbki do badań pobierano: w ramach granicznej kontroli sanitarnej przez GSSE i PSSE, w ramach nadzoru nad zakładami, które zajmują się paczkowaniem przypraw, z magazynów surowców zakładów przetwórstwa spożywczego, w których przyprawy stanowią surowiec do produkcji wyrobów gotowych, drób, orzechy w łupinach i krewetki były pobierane z obrotu: z hurtowni i z dużych sieci handlowych. Na 147 pobranych próbek środków spożywczych 2 próbki (1,36%) zostały zdyskwalifikowane. W obu przypadkach były to przyprawy: przyprawa do kurczaka (produkcji krajowej), gałka muszkatołowa mielona (z Indonezji). System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach – RASFF Informacje o produktach, które nie spełniają wymagań przepisów prawnych i stanowią równocześnie potencjalne zagrożenie dla zdrowia lub życia konsumentów są przesyłane w ramach Systemu Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i - 113 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Paszach – RASFF. W roku 2008 Krajowy Punkt Kontaktowy systemu RASFF otrzymał 403 powiadomienia o niebezpiecznych produktach żywnościowych i paszach (w roku 2007 – 361, w 2006 – 286, w 2005 – 190, w 2004 – 179, w 2003 – 89 powiadomień), w tym: 292 powiadomienia dotyczące niezgodności wykrytych podczas kontroli urzędowej (w 2007 – 257 powiadomień, w 2006 r. - 193, w 2005 r. - 102, w 2004 r. – 137, w 2003 r. – 76), 111 powiadomień z Komisji Europejskiej dotyczące produktów pochodzących z Polski (w 2007 – 104 powiadomienia, w 2006 r. - 93, w 2005 r. - 87, w 2004 r. 42, w 2003 r. - 13). Do najczęściej występujących rodzajów zagrożeń zgłoszonych do systemu RASFF w 2008 roku należały chemiczne zanieczyszczenia żywności (199 zgłoszeń w tym: z kraju 152, z KE – 47). Powiadomienia krajowe W 2008 r. najczęściej występującym zagrożeniem w zakresie chemicznych zanieczyszczeń żywności, zgłaszanych w ramach RASFF, było zgłoszenie 43 przypadków przekroczenia limitu pozostałości środków ochrony roślin, takich jak: benomyl w pieczarkach (2), dimetoat w jabłkach, śliwkach i rzodkiewkach (4), karbendazym - w większości przypadków w pieczarkach (10), chloropiryfos w marchwi, brokułach, ryżu brązowym oraz w brzoskwiniach (4), endosulfan w czarnej porzeczce i marchwi (2). Kolejną grupą zagrożeń (39 powiadomień) były notyfikacje w sprawie stwierdzenia mykotoksyn, z czego większość przypadków (28) dotyczyło obecności aflatoksyn w orzeszkach, pistacjach, curry, chili suszonym. W 7 przypadkach stwierdzono ochratoksynę A. Ponadto zgloszono 3 przypadki stwierdzenia zearalenonu w kaszy gryczanej oraz 1 przypadek deoksyniwalenonu – DON w płatkach kukurydzianych. W produktach rybnych – szprotach w 10 przypadkach stwierdzono przekroczenie poziomu benzo(a)pirenu, zaś 2 przypadki przekroczenia limitu tego zanieczyszczenia dotyczyły oleju i oliwy z oliwek. - 114 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Ponadto 23 powiadomienia dotyczyło przypadków migracji substancji chemicznych do żywności, z czego 10 stanowiła migracja formaldehydu, a w 13 przypadkach – migracja globalna. W stosunku do poprzedniego roku zmniejszeniu uległy przypadki stwierdzenia dwutlenku siarki i siarczynów – zarówno ponadnormatywną ich zawartość, jak i obecność tych związków w produktach, do których zakazane jest stosowanie tej substancji dodatkowej. W 2008 roku ich ilość zmalała do 2 powiadomień. Ponadto w ramach funkcjonowania systemu RASFF zgłoszono 12 przypadków przekroczenia dopuszczalnych limitów metali szkodliwych dla zdrowia, z czego 8 powiadomień dotyczyło przekroczenia zawartości ołowiu, 2 - przekroczenia sumy ołowiu i kadmu oraz po jednym przypadku przekroczenia arsenu i kadmu. Obecność barwników Sudan I-IV, które nie są dopuszczone do stosowania w produktach spożywczych stwierdzono, tak jak w poprzednim roku, w 2 przypadkach. W zakresie ww. barwników powiadomienia dotyczyły papryki ostrej – Sudan I i IV pochodzącej z Hiszpanii oraz Sudan I w kurkumie importowanej z Indii. Spośród zagrożeń mikrobiologicznych, które stwierdzono w 71 powiadomieniach (z kraju – 41, z KE – 30), ok. 65% powiadomień krajowych spośród zagrożeń mikrobiologicznych dotyczyło obecności Salmonelli, głównie w importowanej śrucie sojowej / słonecznikowej (12), produktach pochodzenia zwierzęcego (10), makaronie (1), jajach (1), w makuchach lnianych i mączce mięsno – kostnej po jednym i w morelach suszonych (po 1). Przesyłano również powiadomienia dot. zanieczyszczenia bakteriami Listeria monocytogenes (w boczku wędzonym, metce cebulowej, filetach z pstrąga wędzonego, gyrosie z kurczaka oraz stekach drobiowych smażonych i kotlecie drobiowym). Nadmierne zanieczyszczenie bakteriami Pseudomonas aeruginosa (4), stwierdzono głównie w wodzie, gdzie w dwóch przypadkach towarzyszyło im zanieczyszczenie bakteriami z grupy coli. Natomiast zmiany organoleptyczne stwierdzono w 18 przypadkach. W ziarnach słonecznika, orzechach, nasionach gorczycy, fasoli białej, ryżu białym i pieprzu czarnym stwierdzono szkodniki lub ich ekskrementy. Krajowy Punkt Kontaktowy RASFF otrzymał również informację o przypadku wykrycia antybiotyku w odtłuszczonym mleku w proszku przeznaczonym na cele - 115 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 paszowe. Na podstawie oceny ryzyka dokonywanej każdorazowo przez zespół ekspertów naukowych, organy urzędowej kontroli żywności podejmowały działania zapewniające wyeliminowanie zagrożenia. Zakwestionowane produkty były wycofywane z rynku zgodnie z ustawowymi kompetencjami, podejmowano również działania wyjaśniające i działania zaradcze, stosownie do stanu faktycznego. Ponadto przesyłane były powiadomienia dotyczące nieprawidłowego oznakowania produktów spożywczych (4), brak oznakowania dotyczącego zawartości GMO (1), dwa przypadki niepełnego oznakowania oraz brak informacji o napromienianiu (1), uszkodzenie opakowania (1), a także brak oznakowania (1) i podanie na opakowaniu informacji sprzecznych (1). Siedem przypadków dotyczyło zakładów niezatwierdzonych do eksportu na rynek UE. Krajowa sieć RASFF przekazała również trzy powiadomienia o niespełnieniu przez zakład / środek transportu wymagań higienicznych, trzy powiadomienia o stwierdzeniu niewłaściwej temperatury podczas transportu, zaś siedem przypadków dotyczyło stwierdzenia niedozwolonej substancji. Spośród tych 292 powiadomień przesłanych przez krajową sieć powiadamiania do Komisji Europejskiej wysłano 159 powiadomień. Spośród środków importowanych, zakwestionowanych w wyniku granicznej kontroli sanitarnej, powiadomienie zostało przesłane w 107 przypadkach. Największą grupę (24) stanowiły przekroczenia dopuszczalnej zawartości aflatoksyn w orzechach ziemnych, curry, ryżu i figach. Produkty te były zwracane do producenta bądź utylizowane. Powiadomienia przesłane przez Komisję Europejską Spośród 111 powiadomień przesłanych przez KE dotyczących żywności produkowanej lub importowanej do Polski 47 przypadków dotyczyło produktów zanieczyszczonych chemicznie, z czego największy odsetek stanowiły powiadomienia o przekroczeniu zawartości dioksyn i polichlorowanych bifenyli (6) w produktach spożywczych, takich jak: wątróbka z dorsza w sosie własnym, mrożone mięso wieprzowe, premiksy paszowe. Kolejną grupę stanowiły aflatoksyny (5) w migdałach, - 116 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 gałce muszkatołowej, nasionach ogbono, ziarnach słonecznika i paście pistacjowej oraz z przyborów kuchennych z nylonu oraz stwierdzenie obecności melaminy (4) w cukierkach, snackach sojowych, wodorowęglanie amonu i słonych paluszkach. Liczba powiadomień odnośnie zawartości benzo(a)pirenu w środkach spożywczych uległa zmniejszeniu w porównaniu do 2007 roku z pięciu do jednego zanotowanego w szprotach wędzonych w oleju. Dodatkowo w porównaniu do roku 2007, w którym stwierdzono w 5 przypadkach zbyt wysoki poziom ochratoksyny A, w 2008 roku nie otrzymano żadnego powiadomienia z Komisji Europejskiej dotyczącego Polski. Z zanieczyszczeń mikrobiologicznych kwestionowane były przeważnie produkty wyprodukowane w zakładach nadzorowanych przez Inspekcję Weterynaryjną. Większość stanowiły zanieczyszczenia bakteriami Salmonella (19) różnych asortymentów mięs chłodzonych lub mrożonych, z czego 13 powiadomień odnosiło się do piersi / filetów z indyka, 2 do śruty rzepakowej i pojedyncze do mielonego pieprzu, proszku jajecznego, mrożonego mięsa odkostnionego mechanicznie i płuc wołowych przeznaczonych na pokarm dla zwierząt. Bakterie z gr. coli stwierdzono w ciętych kwiatach lipy srebrzystej, zaś jeden przypadek dotyczył stwierdzenia zarówno bakterii Salmonella i z gr. coli w mrożonej dziczyźnie. Listeria monocytogenes obecna była w 3 produktach – serze owczym solonym oraz w próżniowo pakowanym łososiu wędzonym. Natomiast jedno powiadomienie związane było ze stwierdzeniem zanieczyszczenia udźca i skóry z indyka bakteriami Campylobacter jejuni zaś w mrożonych skrzydełkach z kurczaka stwierdzono wystąpienie bakterii Listeria monocytogenes i bakterii Campylobacter jejuni. Ponadto w trzech przypadkach stwierdzono obecność pasożytów w wątróbkach z dorsza w sosie własnym i w oleju – wyprodukowanych w Polsce. Stwierdzono również przypadek obecności włośnia w koniach przeznaczonych na rzeź -pochodzących z Polski. Przedmiotem powiadomień były także środki spożywcze niezadeklarowaną na opakowaniu obecność składników alergennych: orzechów ziemnych w czekoladzie; kazeiny w gorzkiej czekoladzie; - 117 - zawierające ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 glutenu w kaszce dla dzieci; mleka w filetach z łupacza; białka orzechów ziemnych w ciasteczkach z orzechami. Ponadto były również przypadki, w których wykryto obecność nieautoryzowanej substancji - siarczanu wadylu; substancji dodatkowej E 316 izoaskorbinianu sodu w mrożonych plastrach ośmiornicy; kwasu sorbowego w jogurcie pitnym; GMO w makaronie z Chin; barwnika - red yeast rice w kluskach; barwników żółcieni pomarańczowej i czewieni koszenilowej, Pąs 4R w kiełbasie góralskiej oraz barwnika - czerwieni koszenilowej i Pąs 4R w parówkach drobiowych; barwnika – erytrozyny (E 127) w suplemencie diety; składnika pochodzącego z nieautoryzowanego genetycznie modyfikowanego organizmu - rzodkiewnika pospolitego w suplemencie diety;. Ponadto zanotowano jeden przypadek napromienianego składnika w suplemencie diety. Komisja Europejska przesłała ponadto 7 powiadomień dot. przypadków zanieczyszczeń fizycznych (obecność ciał obcych w skrawkach wołowiny, fragmentów szkła w ogórkach w zalewie octowej, w kawie rozpuszczalnej i w ciasteczkach oraz plastiku w czekoladowych jajkach). Stwierdzano także obecność kamieni w mrożonej herbacie z cytryną oraz kawałków metalu w paluszkach z dorsza głęboko mrożonych. Ponadto 5 powiadomień dotyczyło migracji formaldehydu z naczyń melaminowych wyprodukowanych w Chinach. Jeden przypadek zaś dotyczył migracji I- rzędowych amin z nylonowych przyborów kuchennych, pochodzących z Chin. W zakresie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością z krajowej sieci, jak i z Komisji Europejskiej w większości kwestionowane produkty importowane były z Chin. Stwierdzono w nich nadmierną migrację ołowiu, kadmu i formaldehydu. Graniczna kontrola sanitarna żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w 2008 r. Graniczna kontrola sanitarna żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w roku 2008 prowadzona była przez organy - 118 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Państwowej Inspekcji Sanitarnej na zasadach określonych w obowiązujących przepisach prawnych, w tym w szczególności - w rozporządzeniu (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt (Dz. Urz. UE L 191 z 30.04.2004, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, Rozdz. 3, t. 45, str. 200), a w zakresie nieuregulowanym w ww. rozporządzeniu - ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171, poz. 1225) oraz rozporządzeniach wykonawczych wydanych na jej podstawie. Zgodnie z ww. ustawą o bezpieczeństwie żywności i żywienia organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzają graniczne kontrole sanitarne żywności pochodzenia niezwierzęcego oraz materiałów lub wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, przywożonych z państw niebędących członkami Unii Europejskiej oraz z państw niebędących członkami Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. Powyższej kontroli podlegają również ww. towary wprowadzone na terytorium Wspólnoty przez przejście graniczne leżące na terytorium innego państwa członkowskiego UE lub państwa EFTA i niepoddane w tym państwie granicznej kontroli sanitarnej, obejmowane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej procedurą celną, z którą wiąże się dopuszczenie do obrotu. Zgodnie z ww. rozporządzeniem 882/2004, celem granicznej kontroli sanitarnej jest zapewnienie, aby na rynek Wspólnoty z państw trzecich były wprowadzane towary bezpieczne (w tym żywność oraz materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością). Zatem kontrole te przeprowadzane są głównie na granicy zewnętrznej Unii Europejskiej. Jednakże w przypadku zaistnienia okoliczności uniemożliwiających dokonanie ostatecznej kontroli sanitarnej towarów na przejściu granicznym związanych np. z koniecznością przeprowadzenia badań laboratoryjnych - ww. przepisy dopuszczają możliwość przekazania importowanych towarów do odprawy ostatecznej przez terenowo właściwych państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych w głębi kraju. Organy PIS, podobnie jak w latach poprzednich, w 2008 r. stosowały jednolite procedury, w tym procedurę kontroli PK/NG/01 „Kontrola jakości zdrowotnej - 119 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 przywożonej z zagranicy żywności, składników żywności, substancji pomagających w przetwarzaniu oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością”. W roku 2008 - w ramach nadzoru nad jakością zdrowotną żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej pobrały do badań: 9 376 próbek żywności importowanej z krajów trzecich, z których 632 tj. 6,74% nie spełniało obowiązujących w kraju wymagań jakości zdrowotnej (w 2007 r. 7,60%), 885 próbek importowanych materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, z których 68 tj. 7,68% nie spełniało obowiązujących w kraju wymagań (w 2007 r. - 8,60%). Najczęściej importowane produkty kwestionowano za: zanieczyszczenia – biologiczne na 5737 próbek zbadanych zdyskwalifikowano - 480 (8,37% zbadanych), w tym: 398 próbek kawy, herbaty, kakao, herbatek owocowych i ziołowych, co stanowi 82,9% próbek zakwestionowanych, zanieczyszczenie mikotoksynami – na 508 zbadanych próbek zdyskwalifikowano – 43 (8,46% zbadanych), w tym: 21 próbek orzechów, 12 próbek owoców i 6 próbek ziarna zbóż i przetworówy zbożowo-mącznych, nieprawidłowe znakowanie – na 2 555 zbadanych próbek zdyskwalifikowano – 42 (1,64% zbadanych), w tym: 18 próbek suplementów diety, 12 próbek materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Ponadto na 227 próbki materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością importowane z krajów trzecich (głównie Chin) zbadanych w kierunku migracji metali szkodliwych dla zdrowia - zakwestionowano 7 próbek, co stanowi 3,08%. - 120 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Działalność represyjna W 2008 r. w wyniku podjętych czynności kontrolnych, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydały 51 726 decyzji administracyjnych, nałożyły 26 638 mandatów na łączną kwotę 5 030 080 zł oraz złożyły 54 akty oskarżenia i zawiadomień do prokuratury. Zestawienie działań mających na celu zapewnienie zachowania zgodności z prawem przez podmioty działające w sektorze spożywczym zostało przedstawione w poniższej tabel. Tabela 33. Działalność represyjna i Działalność represyjna nałożono mandatów liczba wniosków o ukaranie OBIEKTY PRODUKCJI ŻYWNOŚCI Wytwórnie lodów 118 4 Automaty do 257 25 lodów Wytwórnie tluszczów roślinnych i mieszanin 7 tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi Piekarnie 3869 103 Ciastkarnie 1296 41 Przetwórnie owocowo 273 9 warzywne i grzybowe Browary i 18 1 słodownie Wytwórnie napojów 85 bezalkoholowych i rozlewnie piwa Wytwórnie naturalnych wód 96 9 mineralnych, liczba wniosków o nałożenie kar pieniężnych przez PWIS razem razem na kwotę w tym unieruchomienia/ przerwania działalności całego lub części zakładu zakazu wprowadzenia produktu do obrotu razem Rodzaj obiektów w tym liczba aktów oskarżenia zawiadomień do prokuratury decyzji do Sądu Grodzkiego wydano administracyjnych 43 8360 1 1 4 138 26770 3 2 1 3 6 4 1382 539 305800 117610 20 16 3 5 17 11 4 3 5 47 10700 13 1 12 9 3 550 1 1 1 5 10 1450 7 9 1900 - 121 - 2 1 1 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 naturalnych wód źródlanych i stołowych Zakłady 249 4 garmażeryjne Zakłady przemysłu 158 1 zbozowomłynarskiego Wytwórnie 64 1 makaronów Wytwórnie wyrobów 146 3 cukierniczych Wytwórnie koncentratów 43 1 spożywczych Wytwórnie octu, majonezu i 17 musztardy Wytwórnie chrupek, chipsów 23 i prażynek Wytwórnie suplementów 36 diety Wytwórnie środków spożywczych 4 specjalnego przeznaczenia żywieniowego Wytwórnie substancji 4 1 dodatkowych Cukrownie 13 Inne wytwórnie 255 9 żywności OBIEKTY OBROTU ŻYWNOŚCIĄ Sklepy spożywcze 22756 251 W tym: super, 1052 12 hipermarkety Kioski 1395 32 W tym: - kioski na targowiskach 112 2 sprzedające mięso Kioski na targowiskach 264 9 sprzedające inne środki spożywcze Magazyny 2064 18 hurtowe W tym: hurtownie suplementów 38 diety Obiekty ruchome i 176 21 3 97 25050 3 3 8 20 3100 1 1 2 16 2300 1 1 4 43 9800 5 1 8 8 1800 4 4 1 2 300 1 1 3 3 700 6 6 6 3 4 1 1 2 400 62 12200 849 12574 80 26 7 2 8 1 2123650 183 51 132 12 1060 245410 10 5 5 2 966 166820 19 2 17 182 29750 14 294 58700 7 87 663 137930 47 4 43 1 8 3 400 6 - 6 - 14 569 104430 51 3 48 - 122 - 10 7 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 tymczasowe Środki transportu 322 2 Inne obiekty 317 12 obrotu żywnością OBIEKTY ŻYWIENIA ZBIOROWEGO Zakłady żywienia zbiorowego 11717 326 otwarte W tym: zakłady 4897 170 małej gastronomii Wagony gastronomiczne (restauracyjne i barowe) Zakłady żywienia zbiorowego 5826 86 zamknięte (a-p) a) stołówki 158 5 pracownicze b) bufety przy 168 20 zakladach pracy c) stołówki w domach 531 8 wczasowych d) bloki żywienia 468 1 w szpitalach w tym: żywienie w systemie 76 cateringowym e) kuchnie 22 niemowlęce f) bloki żywienia w sanatoriach i 113 2 prewentoriach w tym: żywienie w systemie 4 cateringowym g) bloki żywienia w domach opieki 240 4 społecznej w tym: żywienie w systemie 16 1 cateringowym h) stołówki w żłobkach i 56 1 domach małego dziecka i) stołówki 1820 21 szkolne w tym: żywienie w systemie 174 2 cateringowym j) stołówki w bursach i 214 1 internatach k) stołówki na 179 2 68 8700 3 53 132 20670 30 48 7937 20 3 2 28 3 1675170 223 13 210 6 3117 597036 124 7 117 4 1 500 1297 262420 55 5 50 5 88 21800 5 1 4 2 200 43600 11 2 9 5 188 40170 5 1 4 2 56 9750 1 1 9 2150 1 100 39 5000 2 400 57 10100 4 4 8 1700 7 1450 1 1 151 26970 4 4 16 4050 1 1 13 2300 228 45800 1 1 21 4 2 2 - 123 - 1 1 1 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 koloniach/półkolo niach/obozach/zi mowiskach l) stołówki w przedszkolach w tym: żywienie w systemie cateringowym ł) stołówki w domach dziecka i młodzieży m) stołówki studenckie n) stołówki w zakładach specjalnych i wychowawczych o) zakłady usług cateringowych p) inne zakłady żywienia Razem Wytwórnie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością Miejsca obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością w tym: a) hurtownie b) sklepy Razem Ogółem 1328 94 14200 7 7 33 6 1100 3 3 67 12 2150 20 4450 6 6 1 15 1950 70 21850 3 3 1 7 40 7 1 154 1 64 7 204 6 3 58 10780 51604 960 1172 26630 66 2 56 1 6 5028580 697 96 601 54 4 1000 3 3 16 4 500 2 2 49 13 4 500 1 1 7 122 51726 3 18 1190 8 26638 1 1500 5 5030080 702 601 54 960 - 124 - 1 5 101 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 2.3. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa 2.3.1. Obrót i stosowanie środków ochrony roślin W ramach przeprowadzanych kontroli inspektorzy PIORiN wydali 5425 zaleceń pokontrolnych, o 10,83 % mniej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Zrealizowano 3645 zaleceń, co stanowi 67,19 % ogólnej liczby wydanych zaleceń. Najniższy procent zrealizowanych zaleceń pokontrolnych obserwuje się w województwie lubuskim - 12 % (powód: wyznaczanie terminu realizacji zaleceń przypadającego na rok 2009), a najwyższy w województwach zachodniopomorskim i warmińsko – mazurskim - ponad 90%. Tabela 34. Szczegółowe zestawienie wydanych w okresie sprawozdawczym zaleceń pokontrolnych i sankcji karnych w rozbiciu na poszczególne rodzaje kontroli Typ kontroli Liczba Liczba rekontr kontroli oli Wydane zlecenia pokontrolne Odpowiedzialność karna % decyzje o Zrealizo realizacji wnioski mandat opłacie Ogółem wazaleceń do sądu y sankcyjn nych pokontrol ej nych 726 597 82,23 0 54 29 4677 3029 64,76 4 281 15 14 93,33 0 0 5 3 60,00 0 0 A B C D inne kontrole 7383 18819 1567 515 286 1261 13 0 1198 0 2 2 razem 29482 1560 5425 3645 100,00 1 1 5 336 Najwięcej nieprawidłowości stwierdzono podczas przeprowadzania kontroli typu B, mających na celu sprawdzenie prawidłowości stosowania środków ochrony roślin. W trakcie tych kontroli wydano 86,21 % wszystkich zaleceń pokontrolnych, a ich realizacja została sprawdzona w 3029 re-kontrolach, co stanowi 83,1 % wszystkich kontroli sprawdzających. Mandaty nałożone za nieprawidłowe stosowanie środków ochrony roślin stanowią 83,63 % wszystkich wydanych mandatów. - 125 - 29 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Urzędowa kontrola pozostałości pestycydów w produktach roślinnych przeznaczonych do spożycia przez ludzi na etapie produkcji pierwotnej W roku 2008 badania pozostałości obejmowały 46 upraw w tym: 22 warzyw i pieczarek, 13 upraw ogrodniczych i 11 rolniczych. Ogółem w ramach urzędowej kontroli przebadano 2 482 próbek płodów rolnych, w tym odpowiednio: 1 019 dotyczyło owoców, 746 stanowiły warzywa gruntowe, 488 dotyczyło warzyw spod osłon i pieczarek, 183 stanowiły próbki pobrane z upraw rolniczych oraz 46 próby w ramach kontroli wyrywkowej. Łącznie na 2 482 przebadanych próbek, przekroczenia NDP stwierdzono w 53 przypadkach, co stanowi 2,1 %. Wykres 1. Pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych w 2008 roku. próbki bez pozostałości z pozostałościami śor bez przekroczeń NDP próbki z przekroczeniami NDP 2,1% 30,6% 67,3% Integrowana Produkcja W wyniku kontroli uchybienia stwierdzono u 45 producentów (na 1655 kontroli u producentów ogółem). Pobrano 160 próbek płodów rolnych na potrzeby zbadania pozostałości środków ochrony roślin. Wśród pobranych próbek w 5 wykryto nieprawidłowości. Zostało również pobrane 208 próbek na obecność pozostałości nawozów i innych pozostałości, wśród których stwierdzono 2 przypadki nieprawidłowości. Próbki płodów rolnych przebadano u 30,7 % certyfikowanych w 2008 roku producentów. - 126 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Obrót stosowanie środków ochrony roślin Kontrole obrotu środkami ochrony roślin (kontrole typu A) W ramach sprawowanego nadzoru nad przestrzeganiem przepisów ustawy o ochronie roślin Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa objęła czynnościami kontrolnymi miejsca, w których jest lub może być prowadzona działalność w zakresie obrotu i konfekcjonowania środków ochrony roślin. W 2008 roku przeprowadzono 7383 takich kontroli oraz 286 kontroli sprawdzających wykonanie zaleceń pokontrolnych. Liczba kontroli, w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, zmniejszyła się o 12 %, co było spowodowane prowadzeniem w 2008 roku szczegółowych i długotrwałych kontroli punktów sprzedaży hurtowej środków ochrony roślin. Tabela 35. Szczegółowe zestawienie kontroli typu A w rozróżnieniu na miejsca prowadzenia kontroli Liczba wydanych zaleceń pokontrolnych Typ kontroli hurtownie śor Liczba Liczba kontroli rekontroli Odpowiedzialność karna decyzje o zrealizwniosk niezrealimandat opłacie ogółem owanyc i do zowanych y sankcyjn h sądu ej 519 38 118 104 15 0 9 6 4966 235 546 465 82 0 41 9 12 2 5 4 1 0 1 0 958 3 45 14 31 0 1 14 inne 928 8 12 10 2 0 2 0 Ogółem 7383 286 726 597 131 0 54 29 punkty detaliczne śor punkty konfekcjonow ania śor miejsca potencjalnej sprzedaży śor (targowiska, kwiaciarnie itp.) - 127 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Kontrole typu A były przeprowadzane zarówno w zaewidencjonowanych przez Inspekcję rejestrach przedsiębiorców wykonujących działalność w zakresie konfekcjonowania lub obrotu środkami ochrony roślin, tj. punktach konfekcjonowania środków ochrony roślin, w hurtowniach, punktach obrotu detalicznego, jak również w innych miejscach, w których jest lub może być prowadzony obrót środkami ochrony roślin i zaprawionym materiałem siewnym (np. kwiaciarnie, targowiska). Przedmiotem tych kontroli było sprawdzenie warunków wykonywania działalności w zakresie konfekcjonowania lub obrotu środkami ochrony roślin zgodnie z wymogami ustawy o ochronie roślin i ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, jak również spełnienia obowiązujących wymogów odnośnie wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i zaprawionego materiału siewnego. Wśród 7393 wykonanych kontroli typu A największy udział (tj. 67,99 %) miały kontrole przeprowadzone w punktach detalicznych, natomiast kontrole w hurtowniach stanowiły 7,02 % tych kontroli. Zgodnie z przyjętymi przez PIORiN na rok 2008 założeniami, największa częstotliwość kontroli przypadała na punkty hurtowe. Średni wskaźnik częstotliwości kontroli hurtowni w 2008 roku wyniósł 1,59, natomiast punktów obrotu detalicznego – 0,83. Tabela 36. Szczegółowe zestawienie nieprawidłowości wykazanych podczas kontroli typu A w układzie krajowym Ogólna liczba kontroli Liczba stwierdzonych nieprawidłowości 2 283 29 2 684 63 warunków przechowywania śor 4 780 75 szkoleń w zakresie obrotu lub konfekcjonowania śor 4 856 161 ewidencji nabywców środków b. toksycznych i toksycznych 1 953 53 inne 1 746 58 niedopuszczenia środka ochrony roślin do obrotu 4 998 75* przeterminowanego środka ochrony roślin 5 174 386* Nieprawidłowości sprzedaż bez wpisu do rejestru dokumentacji dopuszczającej prowadzenia obrotu śor pomieszczenia do - 128 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 opakowań 5 085 10* etykiet-instrukcji stosowania 5 360 2 411* zaprawionego materiału siewnego 1 322 13* 40 241 3 334 Razem *) 1 środek ochrony roślin lub 1 rodzaj zaprawionego materiału siewnego W wyniku przeprowadzenia 7383 kontroli typu A pracownicy Inspekcji stwierdzili 3334 różnych nieprawidłowości. Dotyczyły one przede wszystkim: braku aktualizacji etykiet-instrukcji stosowania środków ochrony roślin (na 5360 kontroli w tym zakresie stwierdzono 2411 nieprawidłowości) oraz obecności w obrocie przeterminowanych środków ochrony roślin (na 5147 przypadków kontroli w tym zakresie wykazano 386 nieprawidłowości). Wykazane nieprawidłowości skutkowały wydaniem 726 zaleceń pokontrolnych, 54 mandatów karnych, 29 decyzji o nałożeniu opłaty sankcyjnej i 70 decyzji o wycofaniu środków ochrony roślin z obrotu. W wyniku przeprowadzonych działań kontrolnych wydano 29 decyzji o naliczeniu opłaty sankcyjnej (art. 108 ust. 1 ustawy o ochronie roślin). Przyczyną naliczenia takiej opłaty było wprowadzanie przez przedsiębiorców do obrotu środków ochrony roślin bez wymaganego zezwolenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, lub bez wpisu do rejestru działalności regulowanej, tj. niezgodnie z art. 64 ust. 1 w/w ustawy. Kontrole stosowania środków ochrony roślin (typu B) W ramach sprawowanego przez Inspekcję nadzoru nad prawidłowością stosowania środków ochrony roślin inspektorzy ochrony roślin i nasiennictwa przeprowadzali kontrole w miejscach stosowania środków ochrony roślin. W 2008 roku przeprowadzono 20080 takich kontroli, w tym 1261 re-kontroli. Głównym przedmiotem kontroli było sprawdzenie czy w gospodarstwie prowadzona jest ewidencja wykonywanych zabiegów i czy opryskiwacz jest sprawny technicznie, a także czy rolnik ukończył szkolenie w zakresie stosowania środków ochrony roślin i czy wykonuje zabiegi zgodnie z zaleceniami zawartymi w etykiecie-instrukcji stosowania. - 129 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Sprawdzeniu podlegały również zapisy zawarte w prowadzonej przez rolników ewidencji wykonywanych zabiegów. Kontrole typu B przeprowadzane były w gospodarstwach konwencjonalnych i prowadzących Integrowaną Produkcję, w miejscach prowadzenia fumigacji środkami ochrony roślin oraz w miejscach zaprawiania materiału siewnego. Szczegółowe zestawienie liczby kontroli w ww. miejscach przedstawia tabela poniżej. Tabela 37. Zestawienie liczby kontroli w zakresie stosowania środków ochrony roślin Typ kontroli gospodarstwa rolne 1-15 ha produkcja konwencjonalna gospodarstwa rolne >15 ha produkcja konwencjonalna gospodarstwa IP 1-15 ha gospodarstwa IP >15 ha miejsca fumigacji miejsca zaprawiania materiału siewnego pozostałe miejsca stosowania śor Ogółem Liczba Liczba rekontr kontroli oli Liczba wydanych zaleceń pokontrolnych Ogółem zrealizowa niezrealizon- ych wanych Odpowiedzialność karna wnioski do sądu mandaty 7374 607 2589 1594 1004 0 148 8687 626 1961 1360 602 2 102 1167 8 29 18 11 0 2 492 2 9 4 5 0 3 202 9 25 16 7 0 12 208 2 4 4 0 0 1 689 7 60 33 26 2 13 18819 1261 4677 3029 1655 4 281 W wyniku przeprowadzonych kontroli typu B w 2008 r. stwierdzono 4677 nieprawidłowości, które skutkowały wystawieniem 281 mandatów karnych oraz złożeniem 4 wniosków do sądu. Stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły przede wszystkim braku badania technicznego opryskiwacza (16 477 kontroli – 2048 nieprawidłowości), braku ukończenia szkolenia (16982 – 1325 nieprawidłowości) oraz braku prowadzenia ewidencji wykonywanych zabiegów (16577 kontroli – 1113 - 130 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 nieprawidłowości). Szczegółowe zestawienie nieprawidłowości wykazanych podczas kontroli typu B przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 38. Szczegółowe zestawienie nieprawidłowości wykazanych podczas kontroli typu B w układzie krajowym Rodzaj nieprawidłowości Ogólna liczba kontroli Liczba stwierdzonych nieprawidłowości Procentowy udział nieprawidłowości użycia środka ochrony roślin niedopuszczonego do obrotu 16648 38 0,23 użycia środka ochrony roślin niezgodnie z zakresem stosowania określonym w etykiecie-instrukcji stosowania 15915 116 0,73 6440 39 0,60 12316 16982 39 1325 0,32 8,52 16577 1113 7,80 16447 2048 12,45 1662 42 2,53 warunków bezpiecznego stosowania dot. art. 77 warunków przechowywania ukończenia szkolenia ewidencji wykonywanych zabiegów badań sprawności technicznej opryskiwacza kontroli dot. Integrowanej produkcji Razem 4760 Badania pozostałości pestycydów w produktach roślinnych w ramach urzędowej kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin powiadomienia RASFF W roku 2008 najczęściej wykrywane przekroczenia odnotowano w uprawie porzeczki, pieczarek i jabłoni. Dotyczyły one takich substancji czynnych jak: fenazachina, karbendazym, fenitrotion, cypermetryna dimetoat. W 2008 roku stwierdzono również stosowanie niedozwolonych środków ochrony roślin. Najczęstsze przypadki dotyczyły uprawy pieczarki (substancje czynne: karbendazym, chlorfenfinfos), porzeczki (substancje czynne: karbendazym, endosulfan, tebukonazol, bitertanol, bromopropylat) i rzodkiewki (substancje czynne: dimetoat, iprodion). Przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości oraz przypadki wykrycia związków niedopuszczonych do stosowania w danej uprawie objęte - 131 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 były procedurą powiadamiania RASFF. W 2008 roku Główny Inspektorat Ochrony i Nasiennictwa otrzymał 74 powiadomień informacyjnych RASFF, z czego tylko jedna próbka jabłek zawierała pozostałości dimetoatu (2,1 mg/kg) zagrażające zdrowiu małych dzieci. Poniższy wykres przedstawia liczbę i nazwy substancji aktywnych przekazywanych w ramach powiadomień informacyjnych RASFF w 2008 roku. Wykres 2. Liczba substancji aktywnych przekazywanych w powiadomieniach informacyjnych RASFF 25 20 17 15 10 5 9 4 6 5 3 1 2 2 2 5 3 1 4 2 3 3 1 2 1 2 1 2 1 1 1 1 0 y ow yl et m s ifo m lina ry pi ozo l rf nk o wi tom os f e m nfin di rfe lo ch on l za a t fo m ry pi a bu alid bin o ks str bo sy l k o flo a z tri on ol k z bu a te iko n op pr ion a d n ny ro hi ip zac inia na am fe a rb k t io n di yn o il n az lo di ota l r lo n i ch kso o di t flu toa n a e try m di rme os pe ryf cy p i ro lo nil ch dy o il pr n cy eta bin a m ry tro pi sys ok fa n az sul do nid en flu a n lilo do t o y mi oc n pr tio tro ym ni az fe nd e rb ka Wyniki badań pozostałości pestycydów przeprowadzone przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach Ogółem w 2008 roku zanalizowano 550 próbek płodów rolnych, w tym: 254 próbek owoców, 60 próbek warzyw spod osłon, 169 próbek warzyw gruntowych, 21 próbek upraw rolniczych oraz 46 próbek dla celów kontroli wyrywkowej. Badaniami kontrolnymi objęto 172 substancje biologicznie czynne środków ochrony roślin oraz 40 upraw, w tym: 11 upraw sadowniczych, 5 upraw warzyw spod osłon, 20 upraw gruntowych i 4 uprawy rolnicze. W wyniku badań w 336 próbkach, czyli w 61,1% ogółu nie stwierdzono obecności pozostałości środków ochrony roślin. W 203 próbkach, czyli w 36,9 % wykryto pozostałości pozostające poniżej najwyższych dopuszczalnych pozostałości - 132 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 (NDP), a w 2,0 % ogólnej liczby próbek, tj. w 11 próbkach, stwierdzono przekroczenia NDP. Analizując poszczególne grupy upraw stwierdzono, że: na 254 próbek owoców: 141 próbek (55,5 %) nie zawierało pozostałości, 112 próbek (44,1 %) zawierało pozostałości poniżej NDP, a przekroczenia NDP stwierdzono w 1 próbce (0,4 %); na 60 próbek warzyw spod osłon: 32 próbki (53,3 %) nie zawierało pozostałości, 23 próbki (38,3 %) zawierało pozostałości poniżej NDP, a przekroczenia NDP stwierdzono w 5 próbkach (8,3 %); na 169 próbek warzyw gruntowych: 104 próbki (61,5 %) nie zawierało pozostałości, 61 próbek (36,1%) zawierało pozostałości poniżej NDP, a przekroczenia NDP stwierdzono w 4 próbkach (2,4 %); we wszystkich 21 próbkach upraw rolniczych (zboża i ziemniaki) nie stwierdzono pozostałości środków ochrony roślin; na 46 próbek pobranych z gatunków sprawdzanych wyrywkowo: 38 (82,6 %) próbek nie zawierało pozostałości, 7 (15,2%) próbek zawierało pozostałości poniżej NDP, a przekroczenia NDP stwierdzono w jednej (2,2 %) próbce. Wykres 3. Pozostałości środków ochrony roślin w 2008 r. - 133 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Wykres 4. Pozostałości środków ochrony roślin w owocach Wykres 5. Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach spod osłon - 134 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Wykres 6. Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach gruntowych Wykres 7. Pozostałości środków ochrony roślin w innych gatunkach sprawdzanych wyrywkowo Pozostałości środków ochrony roślin występowały najczęściej w próbkach maliny, brzoskwiń, brokułu, kalafiora (100 %), porzeczek (91 %), pomidorów (91 %), fasoli szparagowej (92 %) i kapusty głowiastej (83 %). Wyniki badań pozostałości pestycydów przeprowadzone przez Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu Ogółem w 2008 roku pobrano do badań 1 332 monitorowych próbek płodów rolnych. Laboratoria Instytutu Ochrony Roślin, w ramach programu urzędowych badań kontrolnych pozostałości środków ochrony roślin, wykonały analizy na obecność 120 - 135 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 związków (113 substancji aktywnych środków ochrony roślin oraz 7 związków pochodnych). Spośród 1 332 badanych próbek w 353 próbkach (tj. 26,5 % ogółu analizowanych) stwierdzono obecność pozostałości środków ochrony roślin. Wykryto 46 spośród 120 oznaczanych związków. Pozostałości wykrywano najczęściej w próbkach owoców (54,9 %), w próbkach warzyw spod osłon (17,3 %), próbkach warzyw gruntowych (13,6%) i próbkach upraw rolniczych (11,7 %). W 2,1 % badanych próbek stwierdzono przekroczenia najwyższych dopuszczalnych pozostałości (NDP). W 22 próbkach (1,7 %) z 11 gatunków znaleziono pozostałości środków ochrony roślin niedopuszczonych do ich ochrony. W 4 próbkach (0,3 %) stwierdzono zarówno przekroczenia najwyższych dopuszczalnych pozostałości, jak i pozostałości środków ochrony roślin niedopuszczonych do stosowania. Wykres 8. Pozostałości środków ochrony roślin w 2008 r. (IOR) próbki bez pozostałości próbki z pozostałościami =lub< NDP próbki z pozostałościami > NDP 2,1% 24,4% 73,5% - 136 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Wykres 9. Pozostałości środków ochrony roślin w owocach (IOR) próbki bez pozostałości próbki z pozostałościami =lub< NDP próbki z pozostałościami > NDP 5,0% 45,1% 49,9% Wykres 10. Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach spod osłon (IOR) próbki bez pozostałości próbki z pozostałościami =lub< NDP próbki z pozostałościami > NDP 17,3% 0,0% 82,7% - 137 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Wykres 11. Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach gruntowych (IOR) próbki bez pozostałości próbki z pozostałościami =lub< NDP próbki z pozostałościami > NDP 12,3% 1,4% 86,3% Wykres 12. Pozostałości środków ochrony roślin w uprawach rolniczych (IOR) próbki bez pozostałości próbki z pozostałościami =lub< NDP próbki z pozostałościami > NDP 11,1% 0,6% 88,3% Wyniki badań pozostałości pestycydów przeprowadzonych przez Centralne Laboratorium GIORiN w Toruniu W roku 2008 wykonano analizy dla 600 próbek w tym: 364 próbki owoców (truskawka, gruszka, malina, porzeczka, jabłko), 72 próbek warzyw spod osłon (ogórek, pomidor, sałata), 164 próbek warzyw gruntowych (ogórek, papryka, pomidor, rzodkiewka, sałata, pieczarka). - 138 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Analizując poszczególne grupy upraw stwierdzono, że: na 364 próbki owoców: 149 próbek (41 %) nie zawierało pozostałości, 201 próbek (55,2 %) zawierało pozostałości poniżej NDP, a przekroczenia NDP stwierdzono w 14 próbkach (3,8 %); na 173 próbki warzyw spod osłon i pieczarek: 132 próbki (76,3 %) nie zawierało pozostałości, 33 próbki (19,1 %) zawierało pozostałości poniżej NDP, a przekroczenia NDP stwierdzono w 8 próbkach (4,6 %); na 63 próbki warzyw gruntowych: 45 próbek (71,4 %) nie zawierało pozostałości, 17 próbek (27 %) zawierało pozostałości poniżej NDP, a przekroczenia NDP stwierdzono w 1 próbce (1,6 %). Wykres 13. Pozostałości środków ochrony roślin w 2008 r. (GIORiN) bez pozostałości z pozostałościami bez przekroczeń NDP próbki z przekroczeniami NDP 3,8% 41,9% 54,3% - 139 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Wykres 14. Pozostałości środków ochrony roślin w owocach (GIORiN) bez pozostałości z pozostałościami bez przekroczeń NDP próbki z przekroczeniami NDP 3,8% 41,0% 55,2% Wykres 15. Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach spod osłon i pieczarek (GIORiN) bez pozostałości z pozostałościami bez przekroczeń NDP próbki z przekroczeniami NDP 4,6% 19,1% 76,3% - 140 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Wykres 16. Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach gruntowych (GIORiN) bez pozostałości z pozostałościami bez przekroczeń NDP próbki z przekroczeniami NDP 1,6% 27,0% 71,4% Integrowana Produkcja W 2008 roku do systemu integrowanej produkcji zgłoszono 2784 upraw, co świadczy, że niektórzy producenci deklarowali prowadzenie upraw więcej niż jednego gatunku roślin w systemie Integrowanej Produkcji. Zgłoszenia objęły 23 gatunki roślin sadowniczych, warzywniczych i rolniczych, z czego uprawy sadownicze i warzywnicze stanowiły odpowiednio 89,4 i 9,5 % wszystkich zgłoszonych do systemu. W 2008 roku najliczniej były zgłoszenia producentów jabłek stanowiące 48,6 %, a druga co do wielkości grupa zgłoszeń stanowiąca 15,3 % udziału to uprawy wiśni. - 141 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Wykres 17. Zestawienie zgłoszeń do IP w 2008 r. dla poszczególnych gatunków roślin 1600 1354 1400 1200 1000 800 600 427 400 149 131 200 223 65 90 20 6 23 22 7 15 83 16 58 45 3 2 10 2 2 po rz e cz ki c ja bł k gr a us za zk r. i ic ze br m r. zo al in sk y w śl in iw ie i m ki or el e bo ag re ró s w ki t wy s w . iśn po i m tru s e id or ka wk y p po od i m os id ł. bu ory ra gr . ki ćw m ik ar . ka che pu w st a g ka ł. la f pa io r pr yk ceb ul a po a d os ł sa . og łata og ó ór rki ki g po r. d os ch ł. zi rza em n ni ak i 0 Najwięcej upraw zgłoszonych do Integrowanej Produkcji zarejestrowano w województwie mazowieckim (1092) i łódzkim (258), co stanowi odpowiednio 39,2 i 9,7 % wszystkich zgłoszeń. Zgłoszona powierzchnia upraw do systemu IP na dzień 31 grudnia 2008 roku wynosiła 14 629 ha, z czego 92,7 % powierzchni stanowiły uprawy sadownicze. Zgłoszona powierzchnia w analizowanym roku stanowi 87,2 % powierzchni zgłoszonej w roku 2007. Największą powierzchnię upraw do Integrowanej Produkcji w 2008 r. zgłoszono w województwach: mazowieckim, kujawsko-pomorskim i łódzkim odpowiednio: 39,7 %, 12,7 % i 11,1 % całkowitej zgłoszonej powierzchni. Największy udział w ogólnej zgłoszonej powierzchni stanowią jabłonie 10 234 ha co stanowi 66,4 %. Powierzchnie upraw zajmujących największe areały w systemie IP przedstawiono na poniższym wykresie - 142 - 31 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Wykres 18. Zestawienie zgłoszonej powierzchni do IP dla poszczególnych gatunków roślin 12 000 10 234 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 752 1 171 759 1 001 455 257 0 jabłka porzeczki czar. i czer. wiśnie truskawki marchew cebula inne W gospodarstwach z Integrowaną Produkcją przeprowadzono 1 655 kontrole pod kątem zgodności prowadzenia upraw z wymogami IP. W wyniku kontroli uchybienia stwierdzono u 45 producentów. Pobrano 160 próbek płodów rolnych na potrzeby zbadania pozostałości środków ochrony roślin. Wśród pobranych próbek w 5 wykryto nieprawidłowości. Zostało również pobrane 208 próbek na obecność pozostałości nawozów i innych pozostałości innych substancji, wśród których stwierdzono 2 przypadki nieprawidłowości. Próbki płodów rolnych przebadano u 30,7 % certyfikowanych w 2008 roku producentów. Intensyfikacja działań kontrolnych dotyczących eksportu produktów roślinnych przeznaczonych do konsumpcji, odnoście pozostałości pestycydów azotanów i azotynów W dniu 26 marca 2008 r. w Brukseli podpisane zostało przez przedstawicieli Komisji Europejskiej i Federalnej Służby Nadzoru Weterynaryjnego i Fitosanitarnego Federacji Rosyjskiej MEMORANDUM dotyczące bezpieczeństwa produktów roślinnych, przeznaczonych do spożycia przez ludzi i wywożonych ze Wspólnoty Europejskiej (WE) do Federacji Rosyjskiej, w odniesieniu do pozostałości pestycydów, azotanów i azotynów. Podpisanie tego dokumentu umożliwiło bezpośredni eksport z Polski do Federacji Rosyjskiej produktów pochodzenia roślinnego przeznaczonych do - 143 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 spożycia przez ludzi. W związku z podpisaniem MEMORANDUM, GIORiN wspólnie z MRiRW wskazał laboratoria, które maja za zadanie wystawiać certyfikaty bezpieczeństwa. Do systemu zgłoszonych zostało się 9 laboratoriów. Oficjalne wznowienie eksportu z Polski do Federacji Rosyjskiej nastąpiło 10 listopada 2008 roku. Zgłoszenie laboratorium do GIORiN odbywało się na podstawie deklaracji o możliwości wystawiania świadectw bezpieczeństwa zgodnie z Memorandum. Ponadto warunkami były: akredytacja polska lub innego państwa członkowskiego WE, precyzja i szeroki zakres analiz (co najmniej 115 substancji w wielu produktach roślinnych), znajomość wymagań rosyjskich i zapisów MEMORANDUM. Informowanie o zasadach eksportu do Federacji Rosyjskiej odbywało się poprzez komunikaty na stronie internetowej PIORiN. Na przełomie czerwca i lipca 2008 r. na terenie całego kraju zorganizowane zostały 4 konferencje dla eksporterów (Warszawa, Poznań, Kielce, Olsztyn), podczas których omówione zostały szczegółowo zasady eksportu produktów roślinnych do Federacji Rosyjskiej. W konferencjach wzięło udział ok. 350 przedsiębiorców. 2.3.2. Sektor zdrowia roślin Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami W roku 2008, w wyniku prowadzonych inspekcji i wykonanych analiz laboratoryjnych, w 1 908 miejscach produkcji stwierdzono występowanie 16 różnych organizmów kwarantannowych i regulowanych. Podobnie jak w latach poprzednich, w 2008 r. na terenie całego kraju dość powszechnie notowano obecność bakterii Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus, podczas gdy inne organizmy kwarantannowe występowały sporadycznie. Wyżej wymienioną bakterię stwierdzono w 1 592 miejscach produkcji, co stanowiło 83,4 % wszystkich miejsc produkcji uznanych za porażone przez organizmy kwarantannowe i regulowane. Najpowszechniej bakteria - 144 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 notowana była w województwach: małopolskim – 291 miejsc produkcji oraz dolnośląskim – w 153 takich miejscach. Najmniejszą liczbę porażonych miejsc produkcji przez ten organizm, stwierdzono w województwach: pomorskim – 15 miejsc produkcji, zachodniopomorskim – 17 miejsc produkcji oraz opolskim i lubuskim – po 43 miejsca produkcji. Ponadto, w 2008 r. stwierdzono również sporadyczne występowanie takich bakterii jak: Xanthomonas campestris pv. phaseoli i Clavibacter michiganensis ssp. michiganensis, tj. odpowiednio w 5 i w 1 miejscu produkcji. W grupie grzybów stwierdzono 5 organizmów kwarantannowych. Ich występowanie odnotowano ogółem w 12 miejscach produkcji, przy czym w 5 miejscach produkcji stwierdzono występowanie grzyba Phytophthora ramorum. W roku sprawozdawczym grzyb ten wystąpił na terenie 3 województw, w tym w województwie mazowieckim odnotowano go w 3 miejscach produkcji. W 2008 r. stwierdzono występowanie grzyba Synchytrium endobioticum w 3 miejscach produkcji w województwach: małopolskim, kujawsko-pomorskim i mazowieckim. Ponadto w wyniku przeprowadzonych badań laboratoryjnych prób gleby, przez Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie, pobranych w województwie mazowieckim, stwierdzono, że w badanej próbie występuje patotyp 18(T1) tego patogena. Jest to pierwsze wykrycie tego patotypu na ternie Polski. Wśród szkodników owadzich największe znaczenie miało wystąpienie zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej (Diabrotica virgifera). W skali całego kraju w wyniku prowadzonych kontroli zdrowotności, stwierdzono występowanie tego szkodnika w 167 miejscach produkcji (2007 r. odnotowano tego szkodnika w 174 miejscach produkcji), w 9 województwach. Najliczniej wystąpił on w południowej części Polski w województwach: opolskim – 39 miejsc produkcji, dolnośląskim – 31 miejsc produkcji, śląskim – 26 miejsc produkcji. Pojedyncze przypadki wystąpienia tego szkodnika stwierdzono w województwach: łódzkim (4 miejsca produkcji) i wielkopolskim (4 miejsca produkcji). Ogółem w grupie wirusów i organizmów wirusopodobnych stwierdzono 4 organizmy kwarantannowe i regulowane. Spośród wirusów najpowszechniej występował wirus ospowatości śliw (Plum pox virus). W 2008 r. zanotowano go w 43 miejscach produkcji i zanotowano wzrost liczy porażonych miejsc produkcji, w - 145 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 stosunku do 2007 r., o 18 takich miejsc. W większym nasileniu patogen ten wystąpił w województwie mazowieckim – w 12 miejscach produkcji oraz w województwie lubelskim – w 11 miejscach produkcji. W roku sprawozdawczym, analogicznie jak w 2007 r. najczęściej stwierdzanym nicieniem był mątwik ziemniaczany (Globodera rostochiensis) – w 58 miejscach produkcji. Najwięcej porażonych miejsc produkcji (14 stwierdzeń) odnotowano w województwie mazowieckim. Pozostałe gatunki nicieni notowane były rzadziej, w tym niszczyk zjadliwy (Ditylenchus dipsaci) – w 7 miejscach produkcji i niszczyk ziemniaczak (Ditylenchus destructor) – w 8 (głównie w województwie lubelskim – 8 miejsc produkcji). W 2008 roku za wykroczenia z zakresu nadzoru fitosanitarnego, inspektorzy PIORiN wystawili 142 mandaty na łączną kwotę 21 670 zł. Ponadto, nałożono 11 opłat sankcyjnych na łączną kwotę 24 970 zł oraz skierowano 4 wnioski o ukaranie do sądu. W 2008 r. wystawiono o 32 mandaty mniej niż w roku 2007, natomiast liczba nałożonych opłat sankcyjnych wzrosła o 5. Najwięcej mandatów wystawiono w województwach: małopolskim i śląskim – po 31, natomiast najmniej w województwach: podkarpackim, warmińsko – mazurskim i świętokrzyskim – po 1. Wysokość grzywien nałożonych w drodze mandatów wahała się w granicach od 50 do 500 zł. Najwięcej mandatów nałożono z tytułu naruszenia zasad dotyczących obrotu ziemniakami oraz wprowadzania do obrotu roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów bez wymaganych paszportów roślin. Opłaty sankcyjne nałożono w związku z wprowadzaniem do obrotu roślin i produktów roślinnych bez wymaganego wpisu do rejestru przedsiębiorców. Przedmiotowe opłaty zostały nałożone w województwach: świętokrzyskim – 5, dolnośląskim i łódzkim – po 2 oraz zachodniopomorskim i kujawsko-pomorskim – po 1. Wnioski do sądu skierowane były m.in. z tytułu uniemożliwiania lub utrudniania wykonywania czynności kontrolnych wojewódzkiemu inspektorowi ochrony roślin i nasiennictwa. Wnioski te zostały złożone w województwach: małopolskim i wielkopolskim – po 2 wnioski. - 146 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 2.4 Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych 2.4.1. Jakość handlowa artykułów rolno-spożywczych Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych realizuje zadania określone w ustawie o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz w innych ustawach i rozporządzeniach, zarówno krajowych jak unijnych. Kontrole przeprowadzane przez Inspekcję JHARS mają na celu sprawdzenie czy artykuły rolnospożywcze spełniają wymagania w zakresie jakości handlowej (cech artykułu dotyczących właściwości organoleptycznych, fizykochemicznych i mikrobiologicznych w zakresie technologii produkcji, wielkości lub masy oraz wymagań wynikających ze sposobu produkcji, opakowania, prezentacji i oznakowania) określone w przepisach o jakości handlowej oraz dodatkowe wymagania zadeklarowane przez producenta. W 2008 roku w laboratoriach IJHARS przebadano 8048 próbki, wykonując 41997 oznaczeń parametrów jakościowych. Tabela 39. Zestawienie ilości próbek przebadanych przez laboratoria GIJHARS w ramach urzędowej kontroli żywności w 2008 roku, niespełniających wymagań jakości handlowej. Lp. Liczba Nazwa grupy artykułów rolnozbadanych spożywczych próbek 1 2 3 Liczba zbadanych Liczba próbek o próbek z stwierdzonej jakości wynikiem niezgodnej z negatywnym przepisem lub deklaracją (%) 4 5 1. Mięso i jego przetwory 1691 76 4,5 2. Drób i jego przetwory 41 2 4,9 3. Ryby i ich przetwory 435 82 18,9 4. Mleko i jego przetwory 904 145 16,0 5. Zboże i jego przetwory 973 145 14,9 6. Wyroby piekarskie 1457 22 1,5 7. Wyroby cukiernicze 183 38 20,8 8. Dodatki spożywcze 4 4 100,0 - 147 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 9. Nasiona oleiste 15 0 0,0 10. Nasiona roślin strączkowych 1 0 0,0 11. Tłuszcze roślinne 56 1 1,8 12. Tłuszcze zwierzęce 26 3 11,5 13. Chmiel i jego przetwory 660 18 2,7 14. Cukier i wyroby cukrowe 5 0 0,0 15. Owoce i warzywa suszone Przetwory owocowo warzywne 3 1 33,3 389 57 14,7 16. - 17. Napoje bezalkoholowe 170 9 5,3 18. Wyroby winiarskie 140 23 16,4 19. Wyroby spirytusowe 31 1 3,2 20. Kawa i herbata 341 2 0,6 21. Kakao i ziarno kakaowe 1 0 0,0 22. Miód 14 0 0,0 23. Zioła i przyprawy 146 8 5,5 24. Koncentraty spożywcze 2 0 0,0 25. Susz paszowy 1 0 0,0 26. Orzechy 5 1 20,0 27. Wyroby garmażeryjne 85 12 14,1 28. GMO 207 2 1,0 29. Ekologia 62 0 0,0 8048 652 8,1 Ogółem Częstotliwość i rodzaj niezgodności – z podziałem na sektory Stwierdzone w trakcie kontroli IJHARS niezgodności w zakresie jakości handlowej w poszczególnych grupach towarowych w 2008 roku zawierają się w tabeli nr 40. - 148 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 40. Zestawienie ilości partii objętych kontrolą jakości handlowej w 2008 r. L. p. 1 2 Rodzaj produktu Jakość fizykochemiczna ilość ilość % partii partii kontroloniewłaś niewłaści wanych ciwej wej partii jakości jakości Owoce i warzywa 4664 świeże Przetwory 472 zbożowe Znakowanie ilość ilość partii % partii kontroloniewłaści niewłaściw wanych wej ej jakości partii jakości 1402 31,0 - - - 82 17,4 430 109 25,3 3 Nawozy 124 7 5,7 124 23 18,5 4 5 Oliwa z oliwek Makaron Napoje bezalkoholowe Pieczywo Napoje spirytusowe Przetwory z mięsa czerwonego Przetwory mleczne Mięso drobiowe i jego przetwory Ryby i przetwory rybne Jaja spożywcze Ziemniaki Przyprawy Przetwory owocowowarzywne Wyroby cukiernicze Wyroby winiarskie gronowe Produkty seropodobne Produkty mlekopodobne Zabielacze do kawy Herbata Herbatki 52 142 1 20 1,9 14,1 77 218 16 94 20,8 43,1 169 7 4,1 234 61 26,1 2080 6 0,3 2023 939 46,4 24 0 0 36 2 5,5 1574 83 5,3 1790 726 40,6 616 80 13,0 654 141 21,6 29 0 0 405 104 25,7 366 74 20,2 481 231 48,0 171 143 5 7 3,0 4,9 500 171 213 96 37 72 19,2 22,0 33,8 287 41 14,3 381 120 31,5 99 6 6,1 123 68 55,3 65 6 9,2 79 27 34,2 - - - 18 4 22,2 - - - 5 0 0 - - - 20 7 35,0 - - - 79 109 34 53 43,0 48,6 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 - 149 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 24 25 26 27 28 29 30 owocowe Kawa rozpuszczalna Mieszanki kawy naturalnej ze zbożową Miód pszczeli Miód pitny Koncentraty spożywcze Majonez Fermentowane napoje winiarskie 18 - - 25 9 34,6 - - - 7 3 42,9 16 8 50,0 142 - 25 - 17,6 - - - - 168 69 41,1 - - - 50 17 34,0 - - - 181 55 45,0 Występowanie, charakter i przyczyny niezgodności W trakcie poszczególnych kontroli grup jakości handlowej towarowych artykułów najczęściej rolno-spożywczych stwierdzano następujące nieprawidłowości: Świeże owoce i warzywa wymagania określone w normach handlowych – nie spełnianie wymagań minimalnych dla poszczególnych klas jakości, wymagań w zakresie sortowania według wielkości, znakowanie – niekompletne, umieszczanie tylko wybranych spośród wszystkich wymaganych informacji określonych w normach UE; całkowity brak oznakowania towaru, bezpodstawne zastosowanie określenia nawiązującego do rolnictwa ekologicznego. Ziemniaki wymagania zawilgocenie określone w przepisach powierzchni, - porażenie zapleśnienie, zgnilizną, nadmierne uszkodzenia mechaniczne oraz porośnięcie kiełkami powyżej dopuszczalnej długości (3 mm) w przypadku ziemniaków jadalnych, znakowanie – całkowity brak oznakowania, brak oznakowania w języku polskim, brak danych identyfikacyjnych oraz brak numeru wpisu do „rejestru przedsiębiorców”, brak - 150 - nazwy produktów, brak lub ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 nieprawidłowa ilość nominalna ziemniaków paczkowanych, brak lub nieprawidłowy kraj pochodzenia, umieszczenia klasy jakości ziemniaków lub kategorii na opakowaniu (w przepisach lub normach nie ma wymagań dotyczących klasyfikacji ziemniaków, podanie takiej informacji może wprowadzać konsumenta w błąd), Przetwory zbożowe parametry fizykochemiczne – mąka - zawyżona i zaniżona zawartość popiołu, zawyżona wilgotność, zaniżony stopień rozdrobnienia; kasze zaniżony lub zawyżony stopień rozdrobnienia oraz zawyżona zawartość popiołu całkowitego; płatki - zawyżona wilgotność i kwasowość, znakowanie – nie umieszczenie na opakowaniu informacji o warunkach przechowywania, użycie nieprawidłowego wyrażenia do określenia ilości nominalnej zamiast „masa netto” było „waga netto”, niepełne dane identyfikacyjne producenta, sugerowanie specjalnych właściwości poprzez podanie na opakowaniu informacji „bez konserwantów” podczas gdy do mąki nie można dodawać substancji konserwujących, brak oznaczenia na opakowaniu partii produkcyjnej. Pieczywo i bułka tarta cechy organoleptyczne - zaniżona w odniesieniu do deklaracji producenta masa oraz zbyt jasna skórka charakterystyczna dla pieczywa niewypieczonego, parametry fizykochemiczne – zaniżona zawartość tłuszczu oraz wilgotność, zawyżona kwasowość w odniesieniu do deklaracji producenta; w bułce tartej stwierdzono zawyżoną zawartość tłuszczu, zawyżoną zawartość cukrów ogółem oraz podwyższoną wilgotność, znakowanie - brak określenia rodzaju pieczywa w nazwie, brak nieprecyzyjnego określenia producenta, brak informacji o warunkach - 151 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 przechowywania, niepełna informacja dotycząca składu, nie wyszczególnienie w składzie składników alergennych np. rodzaju mąki z ziarna zbóż zawierającego gluten a także nasion sezamu, stosowanie niewłaściwego określenia poprzedzającego datę minimalnej trwałości, pominięcie w składzie składników składnika złożonego, np. substancji dodatkowych znajdujących się w zastosowanym polepszaczu lub mieszance piekarniczej, umieszczenie na opakowaniu tolerancji wagowej przy zawartości netto produktu. Makaron parametry fizykochemiczne – zaniżona zawartość tłuszczu w makaronach produkowanych z dodatkiem jaj, niewłaściwy wygląd makaronu przed i po ugotowaniu, zawyżona zawartość makaronu zdeformowanego oraz zawyżona zawartość popiołu, zafałszowanie mąką z pszenicy zwyczajnej makaronu deklarowanego przez producenta jako artykuł pochodzący wyłącznie z mąki durum, znakowanie – niepełne, nieaktualne oraz nieprawidłowe dane identyfikacyjne producenta, brak oznaczenia lub oznaczenie partii produkcyjnej makaronu w sposób uniemożliwiający jego identyfikację, podanie tolerancji wagowej przy określeniu masy lub zawartości netto, niepełna lub błędna informacja o zastosowanych składnikach (zamiast mąki pszennej typ 450 producent stosował mąkę pszenną typ 400 o niższej zawartości popiołu), nie wyszczególnienie w składzie makaronu procentowej zawartości składników wymienionych w nazwie (jaj, kurkumy, masy jajowej), nie podanie informacji o warunkach przechowywania. Wyroby winiarskie gronowe parametry fizykochemiczne – zawyżona lub zaniżona zawartość cukrów redukujących, zaniżona zawartość alkoholu etylowego, - 152 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 znakowanie – podawanie niepełnych lub nieaktualnych danych wprowadzającego do obrotu, niewłaściwe oznakowania zawartości alkoholu (podawanie zakresu np. 9÷11% obj.), użycie niewłaściwej wielkości cyfr i liter w oznakowaniu ilości nominalnej i zawartości alkoholu, brak informacji o pochodzeniu wyrobu, brak numeru partii; nie umieszczenie w jednym polu widzenia informacji dotyczących nazwy, ilości nominalnej oraz zawartości alkoholu. Napoje bezalkoholowe cechy organoleptyczne - obecność owadów w butelkach z napojem bezalkoholowym, parametry fizykochemiczne – zaniżona zawartość dwutlenku węgla, ekstraktu ogólnego i zawartość kwasów w stosunku do deklaracji producenta, znakowanie – brak lub niepełne dane identyfikujące producenta, wykazywanie w składzie surowcowym komponentów faktycznie nieużytych do produkcji napoju (barwniki, przeciwutleniacze, soki, cukier, dozwolone substancje słodzące), brak dodatkowej informacji „zawiera cukier i substancje słodzące”, brak numeru partii produkcyjnej, wprowadzanie w błąd konsumenta poprzez sugerowanie, iż produkt wyprodukowano na bazie soku owocowego, gdy faktycznie część lub całość soku była zastępowana aromatami identycznymi z naturalnymi, brak funkcji technologicznych stosowanych substancji dodatkowych, nieprawidłowe określenie ilości nominalnej produktu poprzez użycie sformułowania ”poj.” zamiast „objętość netto”, błędne określenia daty minimalnej trwałości, brak określenia warunków przechowywani. - 153 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Przetwory owocowo-warzywne cechy organoleptyczne – niewłaściwy wygląd, konsystencja, przekrój poprzeczny ogórków, grubość skrawków w przypadku kapusty kiszonej, obecność ogórków z plamami i uszkodzeniami chorobowymi, parametry fizykochemiczne – przetwory owocowe: niższa niż deklarowana zawartość ekstraktu ogólnego, zawartości owoców, masy netto, niższa niż wymagana według rozporządzenia MRiRW zawartość ekstraktu ogólnego, wyższa niż deklarowana zawartość zanieczyszczeń organicznych, kwasowości ogólnej, wyższe niż deklarowane pH; przetwory warzywne: niższa niż deklarowana kwasowość ogólna, kwasowość czynna (pH), zawartość ekstraktu ogólnego, masa netto, masa netto warzyw po odcieknięciu zalewy, wyższa lub niższa niż deklarowana zawartość chlorku sodu, brak szczelności opakowań. znakowanie - brak określenia warunków przechowywania, brak pełnych danych identyfikujących producenta, użycie nieprawidłowych sformułowań dotyczących daty minimalnej trwałości lub terminu przydatności do spożycia, brak w wykazie składników ilościowej zawartości składnika występującego w nazwie lub podkreślonego przy użyciu grafiki, brak funkcji technologicznej zastosowanej substancji dodatkowej, brak informacji o użyciu składnika alergennego (gorczyca). Soki i nektary znakowanie – brak podania wartości odżywczej, podanie niepełnych lub błędnych informacji oraz błędne wyliczenie tej wartości, brak umieszczenia w oznakowaniu soku owocowego otrzymanego z soku zagęszczonego informacji: „wyprodukowano z soku zagęszczonego” lub nie podanie tej informacji w pobliżu nazwy, w sposób czytelny i wyróżniający się od tła oraz użycie sformułowania „wyprodukowany z koncentratu” zamiast wyrażenia przytoczonego wyżej, brak pełnych - 154 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 danych identyfikacyjnych producenta lub podanie nieprawidłowych danych dotyczących producenta, użycie określenia w oznakowaniu „ze świeżo wyciśniętych …..” lub „świeżo wyciśnięty sok …” , podczas gdy przedmiotowe soki zostały otrzymane z soków wyciśniętych w innych krajach i poddanych obróbce termicznej, nie podawanie w jednym polu widzenia wymaganych informacji (np. nie podano wyrażenia „wyprodukowany z koncentratu” w pobliżu nazwy), brak określenia warunków przechowywania, umieszczenie wyrażenia „bez dodatku cukru” na opakowaniach soku winogronowego i gruszkowego (zgodnie z rozporządzeniem MRiRW do tych soków nie można dodawać cukrów), nie podanie w nazwie drugiego gatunku owocu, który faktycznie był w składzie soku składników oraz nie podania zawartości procentowych tych (np. nazwa umieszczona na opakowaniu -„Sok truskawkowy” zamiast „Sok truskawkowo- jabłkowy”), podanie zawartości betakarotenu jako barwnika mimo, że w przypadku soków dodatek barwników jest niedozwolony, nie podanie informacji „zawiera naturalnie występujące cukry” przy określeniu „bez dodatku cukru”. Oliwa z oliwek parametry fizykochemiczne – zawyżona zawartość stigmastadienów w oliwie z oliwek z pierwszego tłoczenia najwyższej jakości (ekstra virgin), znakowanie – brak informacji dotyczącej opisu kategorii oliwy z oliwek i informacji o sposobie jej uzyskania, brak informacji o kraju pochodzenia, stosowanie niewłaściwego sformułowania poprzedzającego datę minimalnej trwałości, brak informacji o warunkach przechowywania, stosowanie niewłaściwej wielkości cyfr i liter w oznakowaniu ilości nominalnej, stosowanie niewłaściwego oznaczenia jednostki miary w oznakowaniu ilości nominalnej, stosowanie nieprawidłowego określenia poprzedzającego dane o ilości nominalnej. - 155 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Mięso drobiowe i jego przetwory znakowanie mięsa drobiowego - brak lub nieprawidłowo określony termin przydatności do spożycia, brak lub nieprawidłowo podany adres producenta, brak podania informacji o stanie termicznym mięsa drobiowego wprowadzanego do obrotu, np. świeże, niepełne dane identyfikujące producenta, podawanie w skrócie nazw firm, niezgodnych z wpisami do ewidencji działalności gospodarczej, brak klasy jakości, szata graficzna umieszczona na opakowaniu mięsa drobiowego wprowadzająca konsumenta w błąd, znakowanie przetworów drobiowych - nazwa produktu wprowadzająca konsumenta w błąd, np.: schab drobiowy (nazwa produktu kojarzy się z mięsem wieprzowym), brak jednostek masy przy podawaniu zawartości netto produktu, brak procentowej zawartości mięsa w składzie produktu, nieprawidłowo określony termin przydatności do spożycia, funkcje technologiczne użytych substancji dodatkowych, przedstawiono w sposób niezrozumiały dla konsumenta (np. „stab”, „wzm”, „przeciwutl.”), nieprawidłowy adres producenta, brak numeru partii produkcyjnej, informacje o składzie surowcowym produktu podano w sposób nieczytelny i mało widoczny, Jaja spożywcze znakowanie jaj - brak kodu producenta, znakowanie jaj kodem zakładu pakowania zamiast kodem producenta, umieszczanie nieczytelnego i nieprawidłowego kodu producenta, znakowanie opakowań jednostkowych - brak lub nieprawidłowo określona data minimalnej trwałości, brak numeru partii produkcyjnej, niepełne dane identyfikujące producenta (brak wskazania formy prawnej, np. sp. z o.o.), stosowanie informacji wprowadzających konsumenta w błąd poprzez używanie określeń „dobre bo podkarpackie” lub stosowanie określenia „smaczne” podczas gdy artykuł posiada te same cechy jak - 156 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 inne podobne artykuły, oraz umieszczanie, grafiki sugerującej chów z wolnym wybiegiem w przypadku, gdy kury były utrzymywane w chowie klatkowym, brak lub nieprawidłowe informacje o metodzie chowu kur, brak lub nieprawidłowo podana klasa wagowa jaj, brak informacji wyjaśniających znaczenie kodu producenta, brak określenia warunków przechowywania jaj. Przetwory mleczne parametry fizykochemiczne - zafałszowanie tłuszczem niemlecznym oraz zaniżona zawartość tłuszczu przy równoczesnej zawyżonej zawartości wody, znakowanie - nieprawidłowe dane identyfikujące producenta, podanie niepełnej informacji dotyczącej wartości odżywczej produktu, brak podania w tym samym polu widzenia informacji, dotyczących: nazwy produktu, zawartości netto i terminu przydatności do spożycia, brak podania informacji dotyczącej warunków przechowywania obok terminu przydatności do spożycia, deklarowanie dłuższego terminu przydatności do spożycia, co było niezgodne z deklarowaną normą, stosowanie oznakowania wprowadzającego konsumenta w błąd co do rodzaju produktu, stosowania nieprawidłowego wyrażenia poprzedzającego ilość nominalną: „waga netto” zamiast „masa netto". Ryby i przetwory rybne parametry fizykochemiczne – zaniżona zawartość mięsa ryb, zawyżona zawartość glazury w przypadku ryb mrożonych glazurowanych, zawyżona zawartość tłuszczu, zaniżona masa netto produktu, znakowanie - brak informacji o obszarze połowu lub metodzie produkcji ryb, brak informacji o procentowej zawartości składników charakterystycznych takich jak mięso ryby oraz dodatki warzywne - 157 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Przetwory z mięsa czerwonego cechy organoleptyczne – niewłaściwy wygląd zewnętrzny oraz niewłaściwy wygląd wędlin na przekroju. parametry fizykochemiczne – zawyżona zawartość wody, tłuszczu i soli, zaniżona zawartość białka, znakowanie – brak lub nieprawidłowo podany wykaz składników, np.: niepełny wykaz składników, brak dozwolonych substancji dodatkowych i ich funkcji, brak składników alergennych, informacje wprowadzające w błąd co do składu i rodzaju wyrobu, brak danych identyfikujących producenta. Wyroby cukiernicze cechy organoleptyczne - wygląd powierzchni zewnętrznej produktu gotowego (uszkodzenia powierzchni, prześwity nadzienia), parametry fizykochemiczne - zawyżona zawartość cukrów oraz niewłaściwa zawartość kuwertury w stosunku do deklaracji producenta, znakowanie – brak informacji o zawartości tłuszczu kakaowego, niewłaściwe określenia zawartości masy kakaowej, nieprawidłowe oznaczenia daty minimalnej trwałości, niepełny wykaz składników, brak funkcji technologicznej niektórych ze składników, brak numeru partii produkcyjnej, braku informacji o warunkach przechowywania, nieprecyzyjne określenie producenta, tj. brak adresu, nazwy lub formy prawnej, poprzedzenie oznaczenia ilości nominalnej towaru paczkowanego sformułowaniem „waga netto” zamiast „masa netto”. Przyprawy cechy organoleptyczne - obcy smak, parametry fizykochemiczne – zawyżona zawartość popiołu całkowitego oraz zaniżona zawartość olejków eterycznych, - 158 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 znakowanie - niewłaściwe podanie składu surowcowego mieszanek, brak danych producenta, trwałości, podanie nieprawidłowe po ilości oznaczenia nominalnej daty minimalnej tolerancji wagowej, umieszczanie informacji sugerujących posiadanie przez przyprawę specjalnych właściwości, brak warunków przechowywania, nieczytelna lub brak oznaczenia partii produkcyjnej. Analiza przypadków niezgodności W wyniku kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, przeprowadzonych na rynku krajowym w 2008 r. stwierdzono: 16,5% skontrolowanych partii wyrobów niezgodnych z przepisami o jakości handlowej oraz z deklaracją producenta; najwięcej nieprawidłowości w zakresie jakości handlowej wykazano, w przypadku: miodów pitnych (50,0% skontrolowanych partii), ryb i przetworów rybnych (20,2% skontrolowanych partii), przetworów zbożowych (17,4% skontrolowanych partii), przetworów owocowo-warzywnych (14,3% skontrolowanych partii), makaronu (14,1% skontrolowanych partii), przetworów mlecznych (13,0% skontrolowanych partii), 31,0% skontrolowanych partii świeżych owoców i warzyw na rynku krajowym niezgodnych z normami UE, 3,0% skontrolowanych partii ziemniaków nieodpowiadających wymaganiom w zakresie cech jakości handlowej zawartym w przepisie krajowym, 36,0% skontrolowanych partii artykułów rolno-spożywczych nieprawidłowo oznakowanych, najwięcej zastrzeżeń w tym zakresie dotyczyło: herbatek owocowych (48,6% skontrolowanych partii), ryb i przetworów rybnych (48,0% skontrolowanych partii), pieczywa (46,4% skontrolowanych partii), fermentowanych napojów winiarskich (45,0% skontrolowanych partii), makaronów (43,1% skontrolowanych partii), herbaty (43,0% skontrolowanych partii), mieszanek kawy z kawa zbożową (42,9% skontrolowanych partii), koncentratów spożywczych (41,1% skontrolowanych partii), przetworów z mięsa czerwonego (40,6% skontrolowanych partii), zabielaczy do kawy (35,0% skontrolowanych partii), kawy rozpuszczalnej (34,6% skontrolowanych partii) i majonezu (34,0% skontrolowanych partii), przetworów owocowych i warzywnych (31,5% skontrolowanych partii), - 159 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 19,2% partii jaj i opakowań niespełniających wymagań w zakresie znakowania, w tym: opakowań jednostkowych (41,5% skontrolowanych partii); opakowań transportowych (19,0% skontrolowanych partii), kodem producenta (4,2% skontrolowanych partii). Biorąc pod uwagę, fakt, że jakość handlowa artykułów żywnościowych wiąże się z bezpieczeństwem ekonomicznym konsumentów, nieprawidłowości stwierdzone podczas kontroli nie stanowią zagrożenia zdrowotnego dla ludzi, zwierząt czy roślin. Występowanie niezgodności IJHARS przeprowadzała w 2008 roku kontrolę jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych wybranych grup towarowych produktów zgodnie z Rocznym planem kontroli. Typowanie do kontroli poszczególnych produktów oraz podmiotów, uzależnione było od wyników wcześniejszych kontroli przeprowadzonych przez GIJHARS oraz inne inspekcje, propozycje tematów zgłoszonych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz inne instytucje współpracujące z Inspekcją. Kontrole w poszczególnych branżach przeprowadzane były jednorazowo w poszczególnych kwartałach 2008 roku. W przypadku świeżych owoców i warzyw, przetworów mlecznych, przetworów z mięsa czerwonego, ryb i ich przetworów, pieczywa i bułki tartej oraz oliwy z oliwek IJHARS prowadziła w 2008 roku kilka kontroli planowych, których potrzeba wynikała z dużej liczby nieprawidłowości stwierdzonych we wcześniejszych kontrolach i informacji przekazanych przez inne służby kontrolne np. Inspekcję Handlową. Ponadto w ww. grupach produktów ze względu na stwierdzone nieprawidłowości prowadzono także kontrole doraźne na wniosek wojewódzkich inspektoratów JHARS i Głównego Inspektora JHARS. Zgodnie z ustawą o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych Inspekcja jest upoważniona do kontroli artykułów rolno-spożywczych w produkcji i obrocie oraz sprowadzanych z zagranicy. Kontrole przeprowadzane przez Inspekcję JHARS nie dotyczą obrotu detalicznego, z wyłączeniem świeżych owoców i warzyw. Stwierdzone przez IJHARS w trakcie kontroli planowych i doraźnych - 160 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 niezgodności były wykrywane w kontrolowanych podmiotach na etapie produkcji, pakowania i przechowywania, w zakresie jakości handlowej produktów finalnych oraz surowców użytych do produkcji wyrobu gotowego. W przypadku świeżych owoców i warzyw, nieprawidłowości stwierdzano również podczas kontroli przeprowadzanych na etapie obrotu detalicznego, tj. w hurtowniach i centrach dystrybucyjnych, sklepach detalicznych, sklepach wielkopowierzchniowych. Wykryte w trakcie kontroli nieprawidłowości w zakresie jakości handlowej surowców użytych do produkcji wyrobu gotowego miały wpływ na jakość produktu finalnego, np. stosowanie do wypieku pieczywa surowców o gorszej jakości np. mąki o wyższej zawartości wilgotności lub przeterminowanych dodatków wpływało na pogorszenie wartości wypiekowej pieczywa. Przeprowadzone przez IJHARS kontrole planowe i doraźne owoców i warzyw, przetworów mlecznych, przetworów z mięsa czerwonego, ryb i ich przetworów wykazały powtarzające się systematycznie poważne nieprawidłowości w aspekcie jakościowym, np. zafałszowywanie: produktów mlecznych (masła, serów topionych) dodatkiem tłuszczu niemlecznego oraz zwiększonym udziałem wody, przetworów z mięsa czerwonego (kiełbasy białej, parówek, wędlin podrobowych, wędzonek, kiełbasy suchej i podsuszonej) przez zaniżanie zawartość białka (mięsa), zawyżanie udziału wody i zawyżanie zawartości tłuszczu, zawyżanie zawartości soli i skrobi, przetworów rybnych przez zaniżanie masy netto produktów i zawyżanie zawartości warzyw kosztem udziału mięsa ryb, a także zwiększanie ilości glazury na rybach mrożonych. Kontrole owoców i warzyw świeżych prowadzone w 2008 roku wykazały powtarzające się systematycznie w każdym kwartale nieprawidłowości w zakresie: wymagań minimalnych ze względu na gnicie, pleśnienie, zabrudzenie, brak świeżości i jędrności oraz uszkodzenia, deklarowanej klasy jakości, wielkości, prezentacji i pakowania. Oprócz niezgodności dotyczących aspektów jakościowych, w trakcie kontroli - 161 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 systematycznie stwierdzano także nieprawidłowości w zakresie wymagań formalnoprawnych polegające na nie zgłoszeniu: do wojewódzkiego inspektora jakości handlowej artykułów rolnospożywczych właściwego, ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę zgłaszającego podjęcia działalności gospodarczej w zakresie produkcji, składowania, konfekcjonowania, do okręgowego urzędu miar działalności w zakresie paczkowania towaru. W każdej kontrolowanej grupie produktów stwierdzano powtarzające się systematycznie poważne nieprawidłowości w zakresie znakowania polegające na niekompletnym oznakowaniu, umieszczeniu na opakowaniu produktu tylko wybranych elementów, spośród informacji wynikających z przepisów krajowych i wspólnotowych polegające na: braku jakiegokolwiek oznakowania, braku pełnych danych identyfikujących producenta, braku numeru partii produkcyjnej, braku wyszczególnienia wszystkich składników produktu, braku informacji o warunkach przechowywania, braku informacji dotyczącej procesów technologicznych stosowanych w produkcji, np. „produkt głęboko mrożony” w przypadku wyrobów garmażeryjnych używaniu niewłaściwej nazwy dla produktu np. „masło” w odniesieniu do tłuszczu mlecznego do smarowania oraz znaków graficznych sugerujących, że wyrób jest masłem podczas gdy stanowi on mieszaninę tłuszczów mlecznych. Charakter zagrożeń wynikających z niezgodności Kontrole prowadzone przez Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów RolnoSpożywczych mają na celu zapobieganie stosowania przez producentów oszukańczych praktyk, fałszowania żywności oraz wszelkich innych praktyk mogących wprowadzać konsumenta w błąd. - 162 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Identyfikacja przypadków, które potencjalnie mogą mieć znaczny wpływ na ludzi, zwierzęta lub rośliny Stwierdzane przez Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych nieprawidłowości w zakresie jakości handlowej mogą mieć głównie wpływ na ludzi, ponieważ dotyczą artykułów rolno-spożywczych spożywanych przez ludzi. Przypadki, które mogą mieć potencjalnie wpływ na ludzi bezpośrednio w kontekście jakości handlowej wpływają na bezpieczeństwo ekonomiczne konsumenta. Są to głównie przypadki fałszowania żywności i wprowadzania konsumenta w błąd. Przykłady: zwiększanie ilości glazury na rybach mrożonych glazurowanych, zaniżanie masy mięsa w przetworach mięsnych oraz rybnych, brak lub podanie nieczytelnych informacji o zawartości mięsa na opakowaniach przetworów mięsnych i rybnych, fałszowanie wyrobów mlecznych tłuszczem niemlecznym oraz poprzez zwiększanie udziału wody kosztem tłuszczu, brak lub podawanie nieczytelnych informacji dotyczących masy netto wszystkich środków spożywczych w opakowaniach jednostkowych, stwierdzanie zaniżonej zawartości tłuszczu w makaronach produkowanych z dodatkiem jaj. Opis poważnych potencjalnych konsekwencji lub „ryzyka” związanego z tymi przypadkami niezgodności Nieprawidłowości w zakresie jakości handlowej mogą mieć konsekwencje w zakresie: rozwoju mikroorganizmów w związku z zawyżoną zawartością wody w produktach, obniżania wartości odżywczej środków spożywczych, narażenie konsumentów na alergennych, - 163 - nieświadome spożywanie substancji ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 narażenie konsumentów na spożywanie zwiększonych ilości substancji dodatkowych, np. konserwantów. Nieprawidłowości w zakresie jakości handlowej mają w szczególności wpływ na interesy ekonomiczne konsumenta, które jest ściśle powiązane z fałszowaniem żywności i wprowadzaniem konsumenta w błąd. Opis dotyczący kwestii czy ryzyko to związane jest wyłącznie z określonym rodzajem zagrożenia czy też następuje ogólne podwyższenie ryzyka wynikające z równoczesnego pojawienia się zagrożeń różnego rodzaju, czy różnych zespołów zagrożeń. Ryzyko dotyczące obniżenia bezpieczeństwa żywności może wynikać z równoczesnego pojawienia się nieprawidłowości w zakresie parametrów fizykochemicznych oraz znakowania lub dotyczyć tylko nieprawidłowych informacji na opakowaniu. Przykłady: stwierdzenie równoczesnego zawyżenia zawartości wody w produkcie oraz brak czytelnych informacji dotyczących terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości lub warunków przechowywania, brak podania na opakowaniu informacji o zawartości składników alergennych, brak podania informacji o zawartości składników dodatkowych np. konserwantów. Ryzyko dotyczące obniżenia bezpieczeństwa ekonomicznego konsumenta może również wynikać z równoczesnego pojawienia się nieprawidłowości w zakresie parametrów fizykochemicznych oraz znakowania lub dotyczyć tylko nieprawidłowych informacji na opakowaniu. Przykłady: stwierdzenie zafałszowań żywności nie mających wpływu na bezpieczeństwo żywności np. dodatek tłuszczów obcych do przetworów mlecznych tj. masło, sery, fałszowane czekolad i wyrobów czekoladowych poprzez zmniejszanie udziału tłuszczu kakaowego, zafałszowanie oliwy z oliwek innymi olejami roślinnymi. - 164 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Przyczyny niezgodności Wyniki przeprowadzanych przez Inspekcję JHARS kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych wskazują na występowanie nieprawidłowości zarówno w zakresie parametrów fizykochemicznych jak również znakowania. Nieprawidłowości te mogły świadczyć o świadomym nieprzestrzeganiu przez producentów postanowień obowiązujących przepisów, nie przestrzeganiu receptur oraz o błędach popełnionych podczas procesu technologicznego, które miały wpływ na jakość produktu gotowego lub były wynikiem celowego działania producenta. Powodem wadliwego oznakowania może być nieznajomość przepisów lub nieprawidłowa ich interpretacja, chęć wykorzystania zapasów nieaktualnych etykiet lub celowe wprowadzanie w błąd konsumenta. Nieprawidłowości w zakresie znakowania wyrobów gotowych wynikać mogą również ze zmian jakie wprowadzane są w obowiązujących przepisach dotyczących znakowania artykułów rolno-spożywczych lub mogą świadczyć o oszczędnościach finansowych producentów związanych z wykorzystaniem starych lub błędnie wydrukowanych etykiet. Działalność represyjna Zgodnie z ustawą o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych Inspekcja JHARS jest upoważniona do wydawania decyzji administracyjnych oraz nakładania grzywien za stwierdzone podczas kontroli nieprawidłowości. Inspekcja JHARS może w drodze decyzji: 1. zakazać wprowadzania do obrotu artykułu niespełniającego wymagań jakości handlowej lub wymagań w zakresie transportu lub składowania, 2. nakazać poddanie artykułu, określonym zabiegom, 3. zakazać składowania artykułu w nieodpowiednich warunkach albo jego transportowania środkami transportu nienadającymi się do tego celu, 4. przeklasyfikować artykuł rolno-spożywczych do niższej klasy, jeżeli artykuł ten nie spełnia wymagań jakościowych dla danej klasy jakości handlowej, 5. nakazać zniszczenie artykułu na koszt jego posiadacza. - 165 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 W wyniku kontroli w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych na rynku krajowym i w obrocie z zagranicą wojewódzcy inspektorzy JHARS: ukarali grzywną w drodze mandatu karnego 2 432 osoby na ogólną kwotę 567 030 zł (podstawy prawne nałożonych grzywien przedstawiono w zamieszczonej tabeli), wydali 2 227 decyzji administracyjnych, obejmując nimi 4 785,1 t, 1 326,7 hl oraz 480 030 sztuki, zakwestionowanych artykułów rolno-spożywczych o wartości 8 874 200 zł, w tym 32 decyzje administracyjne dotyczyły towarów w obrocie z zagranicą. - 166 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 41. Sankcje zastosowane przez organy IJHARS. Zastosowane sankcje Wydano decyzji administracyjnych Asortyment raze m Zakaz wprowadzania do obrotu artykułu niespełniającego wymagań jakości handlowej lub wymagań w zakresie transportu lub składowania nakaz poddanie artykułu, określonym zabiegom zakaz składowania artykułu w nieodpowiednich warunkach albo jego transportowania środkami transportu nienadającymi się do tego celu grzywny przeklasyfikowanie artykuł rolnospożywczych do niższej klasy, jeżeli artykuł ten nie spełnia wymagań jakościowych dla danej klasy jakości handlowej, nakaz zniszczenie artykułu na koszt jego posiadacza 22 - - 62 9 31 7000 1150 6550 liczba kwota Przetwory zbożowe Miód Fermentowane napoje winiarskie Wyroby winiarskie gronowe Ryby i przetwory rybne Przetwory z mięsa czerwonego Świeże owoce i warzywa 70 7 13 1 - 47 7 13 KONTROLE PLANOWE - 3 2 1 - - - - 3300 38 180 3 23 35 55 36 2 4 17 185 4550 37000 241 49 178 - 14 - 296 Przetwory mleczne Soki i nektary 90 1 9 - 18 1 - 61 - 2 - 70 5 55008 0 18400 1550 - 167 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Mięso drobiowe i jego przetwory Znakowanie jaj spożywczych Oliwa z oliwek Makaron Napoje bezalkoholowe Artykuły rolno-spożywcze potencjalnie zawierające produkty GMO Pieczywo i bułka tarta Mleczne produkty funkcjonalne 66 - 36 - 17 13 45 9900 57 27 30 - - - 47 10550 7 75 23 2 2 5 5 59 16 - 14 1 1 12 53 45 9 3100 10700 11650 1300 73 3 20 - 37 3 - - - 167 3 34200 600 5 2 40 2000 550 8550 3 1300 48 73 16000 49 44 9700 73 53 11 24 92 177 21 13 23 62 32600 7650 2700 6250 7400 Kontrole doraźne zlecone przez Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych 10 3 7 1 1 mięsa 24 17 6 1 Masło Ocet Przetwory z czerwonego Ryby i przetwory rybne Mięso czerwone i jego przetwory Ziarno zbóż i jego przetwory Pieczywo Mleko i jego przetwory Drób i jego przetwory Ryby i ich przetwory Świeże owoce i warzywa 4 3 1 Kontrole doraźne przeprowadzone z inicjatywy wojewódzkich inspektorów JHARS - 168 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Przetwory owocowowarzywne Wyroby cukiernicze Wyroby garmażeryjne Kontrola innych artykułów rolnospożywczych 7 19 5000 8 53 71 9 21 78 1400 4500 21050 - 169 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Nadzór nad realizacją zadań IJHARS W 2008 r. do Głównego Inspektora wpłynęło 105 odwołań od decyzji administracyjnych wojewódzkich inspektorów JHARS, co stanowiło 4,7% ogółu decyzji wydanych przez organ I instancji. Odwołania od decyzji administracyjnych wnoszono w przypadku: ryb i ich przetworów - 28 odwołań, nawozów – 14 odwołań, wyrobów cukierniczych - 13 odwołań, przetworów mlecznych – 11 odwołań, przetworów zbożowych – 11 odwołań, przetworów mięsnych – 8 odwołań. Główny Inspektor w 2008 roku rozpatrzył 90 odwołań (tj. 86,0% ogółem wniesionych), pozostałe 15 – ze względu na termin ich przesłania do GIJHARS (grudzień 2008 roku) – rozpatrzone zostaną w 2009 roku bez przekroczenia obowiązującego terminu. Sposób rozpatrzenia przez Głównego Inspektora JHARS odwołań od decyzji administracyjnych wydanych przez organ I instancji zawarto w poniższej tabeli. Tabela 42. Sposób rozpatrzenia odwołań od decyzji administracyjnych wniesionych do Głównego Inspektora JHARS w 2008 r. Lp . Sposób rozpatrzenia odwołań 1. 2. 3. 4. Utrzymano w mocy decyzje administracyjne I instancji Uchylono i przekazano do ponownego rozpatrzenia Uchylono i umorzono postępowanie Wydano postanowienie o uchybieniu terminu wniesienia odwołania 5. Uchylono w części i orzeczono co do istoty 6. Wydano postanowienie o uchybieniu terminu do wniesienia odwołania 7. Pozostawiono bez rozpatrzenia z powodu braku podstaw do wniesienia odwołania 8. Utrzymano w części decyzje I instancji oraz w części umorzono postępowanie odwoławcze 9. Stwierdzono nieważność decyzji administracyjnych wydanych w I instancji Razem - 170 - Liczba rozpatrzonych odwołań 47 12 9 8 % ogółu rozpatrzonych odwołań 52,2 13,4 10,0 8,9 5 4 5,6 4,4 3 3,3 1 1,1 1 1,1 90 100,0 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Główny Inspektor JHARS utrzymał w mocy decyzje administracyjne dotyczące: przetworów mięsnych, mlecznych oraz ryb i makaronu. Na decyzje administracyjne wydane przez Głównego Inspektora przedsiębiorcy wnieśli 43 skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Skargi dotyczyły głównie: wyrobów czekoladowych – 11 skarg przetworów mlecznych – 10 skarg, nawozów –9 skarg, przetworów owocowo warzywnych – 4 skargi przetworów rybnych – 4 skargi, przetworów jajecznych – 3 skargi, przetworów zbożowych – 2 skargi. Po rozpatrzeniu spraw Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił 15 skarg, tj. 35,0% ogółu wniesionych przez przedsiębiorców oraz uchylił 7 zaskarżonych decyzji. Pozostałe 21 skarg jest w trakcie załatwiania przez WSA. 2.5. Inspekcja Handlowa Zakres kontroli obejmował przede wszystkim sprawdzenie jakości i oznakowania oferowanych produktów, warunków ich przechowywania, przestrzegania wyznaczonych terminów ważności, legalności działania przedsiębiorców, posiadania przez pracowników mających bezpośredni kontakt z żywnością odpowiednich orzeczeń lekarskich. Oceny jakości środków spożywczych dokonano na podstawie badań cech organoleptycznych, parametrów fizykochemicznych i składu surowcowego podanego w oznakowaniu. W pierwszej kolejności typowano do oceny produkty objęte szczegółowymi wymaganiami określonymi w rozporządzeniach wspólnotowych i dyrektywach zaimplementowanych do prawodawstwa krajowego oraz produkty, w stosunku do których istniało uzasadnione podejrzenie o naruszenie przepisów. Oznakowanie (w tym sposób prezentacji w miejscu sprzedaży) sprawdzono w odniesieniu do obowiązujących przepisów, zwracając szczególną uwagę na to, czy sposób podawania informacji nie wprowadza w błąd konsumenta co do rzeczywistych - 171 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 właściwości produktów. Częstotliwość, rodzaj niezgodności oraz ich analiza Ogółem w 2008 r. skontrolowano 223,4 tys. partii artykułów rolnospożywczych, materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz środków żywienia zwierząt towarzyszących (w 2007 r. 300,2 tys.). Ujawnienie chociażby jednej niezgodności z zakresu wykonywanej kontroli spowodowało zakwestionowanie 18,1 tys. partii, tj. 8,1 % (w 2007r. 4,4%) m.in. z uwagi na: wady jakości – 21,1% próbek, nieprawidłowe oznakowanie – 8,8% partii, niezgodną z deklarowaną zawartość netto – 9,7% próbek, „przeterminowanie” – 4,7% partii. W porównaniu do wyników kontroli za 2007 r. nastąpiło zwiększenie wskaźników nieprawidłowości we wszystkich wybranych wyżej kategoriach. W 2007 r. wady jakości stwierdzono w 17,1% skontrolowanych próbek, nieprawidłowe oznakowanie w 5,9% partii, zaniżoną zawartość netto w 1,5% próbek, przeterminowanie w 2,1% partii. Na wzrost wskaźnika wadliwości produktów prawdopodobnie miała wpływ większa wykrywalność nieprawidłowości w toku badań laboratoryjnych w związku z wdrożeniem w laboratoriach IH nowoczesnych metod badawczych oraz większa trafność w typowaniu do kontroli wyrobów, w stosunku do których istniało podejrzenie, że nie spełniają wymagań. Jakość produktów – badania organoleptyczne i fizykochemiczne Oceny jakości środków spożywczych dokonano na podstawie badań cech organoleptycznych, parametrów fizykochemicznych i składu surowcowego w odniesieniu do wymagań przepisów unijnych i krajowych oraz deklaracji producenta. W 2008 r. zbadano jakość 12.313 próbek towarów żywnościowych (w 2007r. 14.263 próbek) i 1.634 próbki wyrobów i napojów w gastronomii (1.114). Niewłaściwą jakość stwierdzono w odniesieniu do 2.942 próbek, tj. 21,1% - 172 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 (w 2007 r. 17,1%), w tym: 2 851 próbek towarów żywnościowych, tj. 23,2 % (w 2007 r. 17,7%), 91 próbek wyrobów i napojów w gastronomii, tj. 5,6 % ( w 2007 r. 9,1%). Jakość zbadanych próbek kwestionowano z uwagi na niezgodność z: deklaracją producenta - 2399 próbek, obowiązującymi przepisami – 810 próbek. Wadliwość poszczególnych rodzajów produktów objętych kontrolami planowymi przedstawia się następująco: Tabela 43. Wadliwość poszczególnych rodzajów produktów objętych kontrolami planowymi Liczba próbek RODZAJ PRODUKTU zbadanych masło Wadliwość % zakwestionowanych 3:2 832 441 53,0 1850 687 37,1 105 32 30,5 mrożone wyroby kulinarne 1325 390 29,4 mleko i przetwory mleczne (bez masła) 1754 412 23,5 napary kawy 112 23 20,5 przetwory owocowe i warzywne 818 153 18,7 produkty rolnictwa ekologicznego 487 57 11,7 1905 212 11,1 677 69 10,2 93 9 9,7 napoje bezalkoholowe 662 44 6,6 w tym soki i nektary 195 14 7,2 wyroby kulinarne w gastronomii 508 30 5,9 ryby i przetwory rybne napoje alkoholowe w gastronomii mięso i przetwory mięsne kawa jaja spożywcze - 173 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Badania przeprowadzone przez Inspekcję Handlową, których wyniki zostały przedstawione w powyższej tabeli wskazują na niski poziom jakości wielu grup towarowych. Należy jednak mieć na uwadze, że dobór produktów do badań opiera się na kryterium największego prawdopodobieństwa wystąpienia wad. W porównaniu do wyników analogicznych kontroli w roku 2007, niektóre uzyskane wyniki wskazują na poprawę, tj.: masło - 66,1% wadliwych próbek w 2007 r. przetwory owocowe i warzywne - 25,8%, Jakość mleka i jego przetworów (bez masła) nie uległa zmianie (w 2007 r. 21,4% wadliwych próbek), mięsa i jego przetworów (w 2007 r. 12,6%), napojów bezalkoholowych (w 2007 r. 10,6%). Większość z wymienionych grup o najwyższych wskaźnikach wadliwości została uwzględniona w planach kontroli na 2009 rok, tj.: mleko i przetwory mleczne (w tym masło), ryby i przetwory, mięso i przetwory, kawa, napoje bezalkoholowe, a także potrawy i napoje w gastronomii. Należy zauważyć, że fałszowanie pewnych grup produktów jest bardzo opłacalne, przez co walka z tym procederem jest szczególnie utrudniona. Przykładem takiego produktu jest masło, z uwagi na jego cenę i powszechność stosowania. W ocenie Inspekcji Handlowej w 2008 r. nie udało się w sposób zadowalający poprawić jego jakości, co wynikało z braku efektywnych narzędzi karania nieuczciwych przedsiębiorców. W związku z tym, Inspekcja w 2008 r. popierała projektowaną nowelizację ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych wprowadzającą wysokie kary za wprowadzanie do obrotu żywności o niewłaściwej jakości handlowej. Nowy przepis wszedł w życie z dniem 18.12.2008 r. toteż efekty jego stosowania widoczne będą dopiero w 2009 r. Poniżej wymieniono najczęściej stwierdzane wady jakości w 2008 r.: w maśle - zafałszowanie tłuszczami roślinnymi, niewłaściwa, niejednolita, kaszkowata konsystencja, wyższa lub niższa zawartość tłuszczu, wyższa zawartość wody; w rybach i przetworach rybnych - wyższa od deklarowanej zawartość glazury i niższa masa netto ryby, niedokładne oprawienie ryb (pozostawienie głów, obecność znacznej części przewodu pokarmowego i oddechowego), miękka - 174 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 rozpadająca się tekstura mięsa ryb, obecność substancji dodatkowych (słodziki, konserwanty) niezadeklarowanych na etykiecie; w mrożonych wyrobach kulinarnych – niewłaściwa konsystencja, niższa od deklarowanej zawartość farszu (nadzienia) bądź składników (najczęściej mięsa, kiełbasy, grzybów, owoców), niższa zawartość białka i tłuszczu, w przetworach mięsnych - obecność dużej ilości ścięgien i chrząstek, smak gorzkawy nieczysty, tłuszczowy, niższy wsad surowców mięsno-tłuszczowych, wyższa od deklarowanej zawartość tłuszczu i wody oraz niższa białka; w napojach bezalkoholowych - obniżona zawartość ekstraktu ogólnego i ekstraktu bezcukrowego, przekroczona dopuszczalna zawartość substancji konserwujących i ich soli, zaniżona kwasowość ogólna w przeliczeniu na kwas cytrynowy; w przetworach mlecznych (bez masła) – smak i zapach nieczysty kwaśny lub gorzki, niewłaściwa konsystencja, niezgodna z deklaracją, tj. wyższa lub niższa zawartość tłuszczu, wody i białka; w przetworach owocowych i warzywnych – niewłaściwa, zmieniona barwa, uszkodzenia mechaniczne warzyw, obecność zmian chorobowych, obniżona zawartość ekstraktu ogólnego i kwasowość ogólna, niedozwolone zagęszczenie koncentratu pomidorowego skrobią; w wyrobach kulinarnych i napojach alkoholowych w zakładach gastronomicznych - zaniżona w stosunku do deklaracji masa oraz zawartość składników głównych (takich jak mięso) w oferowanych potrawach oraz zaniżona zawartość surowca kawy w naparach, alkoholu w drinkach lub objętość podawanych alkoholi, w produktach rolnictwa ekologicznego - obecność azotynu sodu (NaNO2) i azotanu potasu, podczas gdy jako dodatek może być stosowany tylko jeden ze środków konserwujących (przetwory mięsne), podwyższona zawartość wody i 5-hydroksymetylofurfuralu (miód), obecność kwasu benzoesowego i jego soli pomimo deklaracji producenta „bez konserwantów” oraz niewłaściwe cechy organoleptyczne (przetwory owocowe i warzywne). Stwierdzane nieprawidłowości świadczyły o nieprawidłowym przeprowadzeniu - 175 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 procesów technologicznych, zastosowaniu niewłaściwego składu surowcowego (w tym zastąpieniu droższych składników tańszymi, nieprzestrzeganiu warunków stosowania substancji dodatkowych), nieodpowiednim przechowywaniu lub wręcz celowym fałszowaniu produktów. Niektóre wady mogły być wynikiem zwykłego zaniedbania przedsiębiorców. Prawidłowość oznakowania produktów Łącznie w 2008 r. oceniono oznakowanie 92,6 tys. partii towarów (w 2007 r. 124,5 tys. partii). Ze względu na stwierdzone nieprawidłowości zakwestionowano 8,2 tys. partii, tj. 8,8% (w 2007 r. 5,9 %). Wśród produktów objętych kontrolami problemowymi udział liczby partii towarów z uchybieniami w oznakowaniu do liczby partii sprawdzonych w poszczególnych grupach produktów w 2008 r. przedstawiał się następująco: ryby mrożone i w glazurze (40,3%), produkty rolnictwa ekologicznego (35,1%), kiełbasy (33,7%), herbatki owocowe (32%), mięso (25,5%), wyroby seropodobne (18,8%), mrożone wyroby kulinarne (18%), naturalne wody mineralne (17,7%). Najwięcej zastrzeżeń wniesiono do sposobu oznakowania produktów oferowanych luzem w tym takich, które poza ogólnymi przepisami dotyczącymi etykietowania żywności podlegają dodatkowym szczegółowym wymaganiom w zakresie informacji zamieszczanych w miejscu ich sprzedaży konsumentom, np. w przypadku ryb należy dodatkowo podać obszar połowu, metodę produkcji i nazwę naukową gatunku, a dla mięsa wołowego informacje dotyczące pochodzenia, miejsca uboju i rozbioru zwierząt, z których uzyskano dane mięso. Nieprawidłowości w oznakowaniu produktów w opakowaniach jednostkowych miały znacznie mniejszy rozmiar niż towarów sprzedawanych luzem. Do poważniejszych uchybień stwierdzanych w oznakowaniu opakowań jednostkowych, decydujących niekiedy o wyborze produktu przez konsumentów zaliczyć należy: używanie mylącej nazwy co do rodzaju produktu, podwójnego nazewnictwa lub niepodawanie nazwy rodzajowej w ogóle , - 176 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 stosowanie sugestywnej szaty graficznej opakowań z wizerunkami składników i odpowiednio wyeksponowanymi napisami wskazującymi na rodzaj użytych surowców, których w rzeczywistości nie było w produkcie albo były w minimalnych ilościach nieupoważniających do eksponowania ich na opakowaniu, sugerowanie właściwości leczniczych lub innych szczególnych właściwości, niepodawanie ilościowej zawartości składników występujących w nazwach wyrobów, nierzetelny wykaz składników, niepodawanie masy netto składników stałych po oddzieleniu zalewy, brak rzetelnej informacji o zastosowanych substancjach dodatkowych dozwolonych. Z innych nieprawidłowości należy wymienić różnego rodzaju chwyty reklamowe, polegające na eksponowaniu w czołowej części opakowania napisów, nazw fantazyjnych, czy grafiki sugerujących lepszą kategorię produktu niż faktyczna. Właściwe informacje o produkcie umieszczano w innym miejscu w sposób mało czytelny drobnym drukiem, zlewającym się z tłem. Praktyki takie wynikały przede wszystkim z chęci zapewnienia lepszego zbytu i nosiły często znamiona czynów nieuczciwej konkurencji. Zawartość netto Podczas badań laboratoryjnych sprawdzono zawartość netto ocenianych produktów. Niższą od deklarowanej przez producenta zawartość netto stwierdzono w odniesieniu do 1290 próbek, co stanowiło 9,7% skontrolowanych w tym zakresie. Problem dotyczył przede wszystkim jaj kurzych, których masa nie odpowiadała zadeklarowanej kategorii wagowej. - 177 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Oferowanie wyrobów po upływie terminów przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości Podczas kontroli sprawdzono aktualność terminów przydatności do spożycia lub dat minimalnej trwałości 189,1 tys. partii artykułów rolno – spożywczych stwierdzając przeterminowanie w przypadku 9,0 tys. partii, tj. 4,7% ocenionych. Na zakwestionowane partie składały się pojedyncze sztuki produktów. Nieprawidłowe warunki przechowywania Zastrzeżenia do warunków przechowywania środków spożywczych wniesiono w przypadku 97 placówek (4,4% skontrolowanych). Nieprawidłowości polegały na przechowywaniu towarów w temperaturach odbiegających od zalecanych przez producentów lub bez stosownego rozdzielenia produktów pod względem asortymentowym. Brak aktualnych orzeczeń lekarskich dla potrzeb sanitarno- epidemiologicznych Dopuszczenie do pracy na stanowiskach mających bezpośredni kontakt z żywnością pracowników bez aktualnych zaświadczeń lekarskich do celów sanitarnoepidemiologicznych stwierdzono w 108 obiektach handlowych i gastronomicznych (4,9%). Działania podjęte w odniesieniu do przedsiębiorców, u których stwierdzono nieprawidłowości Na podstawie wyników kontroli wstrzymywano od obrotu wszystkie partie produktów niewiadomego pochodzenia, nie oznakowane lub oznakowane w sposób rażąco naruszający przepisy, a także wszystkie partie produktów przeterminowanych, zafałszowanych, wykazujących cechy zepsucia lub nieświeżości. Ogółem w 2008 r. w toku przeprowadzonych kontroli, na podstawie ustawy - 178 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 o Inspekcji Handlowej wydano 574 decyzje w toku kontroli i 95 po ich zakończeniu w związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami. Wyniki przeprowadzonych kontroli stanowiły podstawę do skierowania: 110 powiadomień do organów ścigania, 183 wniosków o ukaranie do sądów oraz nałożenia 5314 mandatów. Ponadto 1599 spraw przekazano do właściwych terenowo organów Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, a 596 do Państwowej Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Weterynaryjnej. Do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przekazano 12 spraw dotyczących stosowania praktyk nieuczciwej konkurencji naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Dotyczyło to produktów należących do takich grup towarowych jak: tłuszcze do smarowania w tym masło, przetwory mięsne, herbatki owocowe a także różnego rodzaju środków spożywczych oferowanych w promocjach. Oznakowanie tych produktów wprowadzało konsumentów w błąd, co do rodzaju, składu, jakości lub poprzez nieuczciwą promocję, bądź wyroby nie odpowiadały zadeklarowanym wymaganiom jakościowym. - 179 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Rozdział 3. Audyty przeprowadzane zgodnie z art. 4 ust. 6 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 3.1. Inspekcja Weterynaryjna System kontroli w drodze audytów, o których mowa w art. 4 ust. 6 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 w roku 2008 nie został wdrożony, wszczęto prace przygotowawcze zmierzające do stworzenia systemu audytów wewnętrznych w Inspekcji Weterynaryjnej. 3.2. Audyty wewnętrzne przeprowadzane przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej Państwowa Inspekcja Sanitarna przeprowadza audyty wewnętrzne zgodnie z art. 4 ust. 6 Rozporządzenia (WE) nr 882/2004. Audyty mają na celu stwierdzenie zgodności postępowania zgodnie z przepisami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 882/2004/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt. Audyty przeprowadzono w oparciu o ,,Instrukcję przeprowadzania audytu wewnętrznego dotyczącego stosowania rozporządzenia (WE) nr 882/2004 z dnia 29 kwietnia 2004r.” opracowanej w Głównym Inspektoracie Sanitarnym oraz zgodnie z wytycznymi zawartymi w Decyzji Komisji z dnia 29 września 2006r., nr 2006/677/WE określającej kryteria przeprowadzania audytów zgodnie z rozporządzeniem 882/2004. Audyty zostały przeprowadzone przez pracowników jednostek nadrzędnych posiadających szkolenie w zakresie technik audytowania. W 2008 roku przeprowadzono 55 audytów wewnętrznych na poziomie lokalnym (w powiatowych stacjach sanitarno-epidemiologicznych). Plan audytów został zrealizowany w 90 %. Zestawienie liczbowe przeprowadzonych audytów z podziałem na regiony został przedstawiony w poniższej tabeli. - 180 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Tabela 44 .Audyty wewnętrzne przeprowadzone przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej Lp. Województwo Liczba Liczba % realizacji zaplanowanych zrealizowanych planu audytów audytów auditów 1. Łódzkie 3 3 100 2. Warmińsko-mazurskie 5 5 100 3. Wielkopolskie 0 0 - 4. Pomorskie 36 30 83,3 5. Świętokrzyskie 3 3 100 6. Małopolskie 0 0 - 7. Kujawsko-pomorskie 5 5 100 8. Lubuskie 0 0 - 9. Lubelskie 1 1 100 10. Śląskie 0 0 - 11. Mazowieckie 0 0 - 12. Podkarpackie 2 2 100 13. Dolnośląskie 2 2 100 14. Zachodniopomorskie 3 3 100 15. Opolskie 1 1 100 16. Podlaskie 0 0 - 61 55 90% SUMA Zakres audytów obejmował następujące zagadnienia : ocenę planowanych kontroli pod kątem ich przeprowadzania zgodnie z harmonogramami kontroli oraz stosowanymi procedurami, weryfikację skutecznego wykonywania planowanych rozwiązań, - 181 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 ocenę czy częstotliwość kontroli i zastosowane metody są odpowiednie do osiągnięcia celów rozporządzenia (WE) 882/2004 (czy uwzględniono ocenę ryzyka w zakresie bezpieczeństwa i jakości zdrowotnej, na które narażona może być żywność w procesie produkcji lub obrocie, wielkość i rodzaj produkcji, stosowane w zakładzie procesy technologiczne, wdrożone systemy kontroli wewnętrznej, wyniki dotychczasowych kontroli w zakładzie, informacje, które mogą wskazywać na niezgodność), ocenę planowanych rozwiązań zapewniających wystarczające gwarancje bezpieczeństwa produktu końcowego oraz zgodność z innymi wymaganiami prawa żywnościowego, obserwację wykonywania czynności kontrolnych w wybranym zakładzie sektora spożywczego. Na podstawie sprawdzonej dokumentacji stwierdzono, iż częstotliwość przeprowadzonych kontroli oraz zastosowane metody są odpowiednie do osiągnięcia celów rozporządzenia (WE) Nr 882/2004. Przy ustalaniu częstotliwości przeprowadzanych kontroli w ww. zakładach uwzględniono ocenę ryzyka, na które może być narażona żywność w procesie produkcji. Stosowane rozwiązania w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w obiektach, poprzez wydawanie decyzji administracyjnych lub zaleceń pokontrolnych oraz terminowe ich sprawdzanie w celu wyegzekwowania usunięcia nieprawidłowości (np. wdrożenia i przestrzegania systemów kontroli wewnętrznej) zapewniają wystarczające gwarancje bezpieczeństwa produktu końcowego oraz zgodność z innymi wymaganiami prawa żywnościowego. Obserwacja czynności kontrolnych w wytypowanych zakładach, nie wykazała rozbieżności pomiędzy faktycznym stanem sanitarnym obiektu, a prowadzoną dokumentacją. Przeprowadzone audyty nie wykazały istotnych niezgodności w stosunku do wymagań Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 882/2004/WE. Audyty potwierdziły, że pracownicy znają procedury i techniki kontroli. Kontrole przeprowadzane są wnikliwie, co świadczy o dużej wiedzy i znajomości prawa żywnościowego. - 182 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Ponadto przeprowadzono audyty 4 Laboratoriów Badania Żywności (w WSSE w: Katowicach, Bydgoszczy, Opolu i Warszawie) w zakresie: Badania żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w kierunku parametrów jakości zdrowotnej, w tym zanieczyszczeń chemicznych i mikrobiologicznych. Badania żywności w zakresie pozostałości pestycydów. Poprawności praktycznego stosowania i wyboru właściwych metod badawczych w zakresie sprawowania urzędowej kontroli żywności i monitoringu w obszarze badania skażeń promieniotwórczych żywności. Powyższe audyty zostały przeprowadzone przy współudziale ekspertów z Laboratorium Referencyjnego – Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny. - 183 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Rozdział 4. Działania mające na celu zapewnienie skutecznego działania służb kontroli urzędowych 4.1. Działania szkoleniowe 4.1.1. Inspekcja Weterynaryjna W roku 2008, Główny Inspektorat Weterynarii zakończył realizację trzech projektów w ramach współfinansowania ze środków Transition Facility: 1. Wzmocnienie administracji weterynaryjnej w zakresie kontroli nad paszami i polepszaczami gleby PL2005/IB/AG/09/TL, 2. Wzmocnienie administracji weterynaryjnej, etap II, TF2005/017-488.04.03, 3. Wzmocnienie administracji weterynaryjnej w zakresie szkoleń dla urzędowych lekarzy weterynarii stosownie do Rozporządzenia (WE) 854/2004 (PL2005/IB/AG/08/TL), 4. Wzmocnienie administracji weterynaryjnej w zakresie kontroli nad paszami i polepszaczami gleby PL2005/IB/AG/09/TL, 5. Wzmocnienie administracji weterynaryjnej, etap II, TF2005/017-488.04.03. realizowany w ramach współpracy bliźniaczej przez Główny Inspektorat Weterynarii we współpracy z konsorcjum niemiecko-holenderskim. W działaniach realizowanych w ramach projektu uczestniczyli przedstawiciele GIW, GrIW, WIW, PIW, ZHW, PIWet, MRiRW, Służby Celnej, Agencji Rynków Rolnych i uczelni posiadających wydziały medycyny weterynaryjnej. Realizację tego projektu podzielono na 4 komponenty: Komponent 1 - Wzmocnienie polskiego systemu granicznej kontroli weterynaryjnej – w ramach Komponentu 1 przeprowadzono szkolenia i warsztaty w zakresie różnych aspektów weterynaryjnej kontroli granicznej (np. system RASFF, monitoring na granicach, refundacje eksportowe, itd.), - 184 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Komponent 2 - Wzmocnienie weterynaryjnych laboratoriów diagnostycznych – w ramach Komponentu 2 przeprowadzono szkolenia i warsztaty z zakresu m. in. diagnostyki chorób pszczół, ryb, koni, drobiu, diagnostyki PCR, bakteriologii, patologii, a także zorganizowano 4 wizyty studyjne w laboratoriach państw członkowskich UE, Komponent 3 - Zapewnienie jakości w polskich laboratoriach weterynaryjnych – w ramach Komponentu 3 przeprowadzono seminaria szkoleniowe w zakresie m. in. operacyjnego zarządzania jakością w laboratoriach weterynaryjnych, audytu wewnętrznego, a także zorganizowano dwie wizyty studyjne n.t. procedury akredytacyjnej i wstępnych warunków organizacyjnych systemu zarządzania jakością w wybranych akredytowanych laboratoriach PC, Komponent 4 - Fundusze unijne w zakresie weterynarii – w ramach Komponentu 4 ;- w ramach Komponentu 4 przeprowadzono m. in. dwa szkolenia na tematy poświęcone zarządzaniu środkami UE. W roku 2008 r. przeprowadzono kompleksowe praktyczne ćwiczenia symulacyjne dotyczące kontroli i zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, przeznaczone dla pracowników polskiej administracji weterynaryjnej. Projekt dotyczący szkoleń dla urzędowych lekarzy weterynarii bazuje na tematach zawartych w Załączniku 1, Rozporządzenia Nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. Obowiązek przygotowania odpowiedniego programu szkoleniowego obejmującego bezpieczeństwo żywności wynika z w/w rozporządzenia. W ramach projektu przeszkolonych zostało ok. 320 lekarzy weterynarii, którzy po zdaniu testu będą mogli pełnić funkcje urzędowych lekarzy weterynarii. Ponadto na potrzeby tego projektu został przygotowany podręcznik szkoleniowy dotyczący różnych aspektów bezpieczeństwa żywności, został on rozdystrybuowany we wszystkich inspektoratach weterynarii, polskich uczelniach weterynaryjnych, jak również innych instytucjach odpowiadających bezpośrednio i pośrednio za kwestie bezpieczeństwa żywności w Polsce. Podręcznik będzie mógł być wykorzystany również w innych szkoleniach skierowanych do IW. - 185 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 W ramach projektu przeprowadzono szkolenia dotyczące poniżej przedstawionej tematyki, w których wykładowcami byli polscy i niemieccy eksperci – praktycy: 1. Bezpieczeństwo żywnościowe, 2. Zmiana paradygmatów w strategii gwarantowania bezpieczeństwa żywności w UE, 3. Mięso odkostnione mechanicznie - technologia, higiena i zastosowanie, 4. Systemy zarządzania jakością w przemyśle spożywczym, 5. Przestrzeganie dobrych praktyk higienicznych, ze szczególnym uwzględnieniem małych przedsiębiorstw, 6. HACCP- system analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli jako narzędzie panowania nad bezpieczeństwem żywności, 7. HACCP - podstawowe zasady i przykład praktyczny, 8. Dostarczenie zwierząt (kontrola transportu i zdrowia) i ich humanitarny wyładunek, 9. Magazyn żywca (zachowanie odpowiednich warunków, opieka nad zwierzętami ich zachowanie, zapędzanie zwierząt), 10. Mycie i dezynfekcja środków transportu zwierząt i magazynów żywca, 11. Sposoby zapędzania zwierząt i unieruchomienie – humanitarnie, wykonanie, 12. Ogłuszanie materiał służący jako ściółka, wykonanie, kontrola, 13. Oszacowanie ryzyka przy ocenie gospodarstwa pochodzenia zwierząt, w ramach badania zwierząt przeznaczonych do uboju, 14. Badanie przed- i po ubojowe mięsa zorientowane na ryzyko, 15. Przepisy kontroli przedubojowego oraz i ocena wyników poubojowego. badania Oszacowanie w ramach badania prawdopodobieństwa i przydatności takich informacji przy badaniu, 16. Ocena ryzyka i dokumentacja środków kontroli przy badaniu przedubojowym i poubojowym pod kątem zarządzania jakością, 17. Zalecane postępowanie w przypadku szerszej kontroli na przykładzie badania przedubojowego i badania na obecność włośnia, 18. Higiena produkcji w ubojni, nadzór dokumentacji wewnętrznych systemów kontroli zakładów, 19. Kontrola wewnętrzna zakładów i nadzór urzędowy, - 186 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 20. Kontrola przedsiębiorstw sektora żywnościowego bazująca na ocenie ryzyka – zastosowanie praktyczne, 21. Zarządzanie jakością i audyt przedstawione na podstawie rozporządzenia 882/2004 i 854/2004, 22. Podstawy audytowania systemu HACCP, 23. Charakterystyka biofilmów, skutki ich występowania, zapobieganie i usuwanie 24. Zwalczanie salmonelli w stadach zwierząt, 25. Mapa drogowa BSE, 26. Stabilność prionów, 27. Epidemiologia diagnostyczna, 28. Zasady nowoczesnych badań i ich zastosowanie w diagnostyce oraz epidemiologia diagnostyczna, 29. Kryteria mikrobiologiczne z rozporządzenia (WE) nr 2073/2005 – odpowiedzialność spoczywająca na przedsiębiorstwach spożywczych oraz na właściwych władzach, 30. Pobieranie próbek żywności do badań mikrobiologicznych. 31. Pobieranie próbek pozostałości substancji mających działanie farmakologiczne zorientowane na ryzyko. Ponadto w roku 2008 realizowane były szkolenia organizowane przez DG SANCO w ramach programu „Better Training for Safer Food”: Warsztaty szkoleniowe na temat HACCP, Warsztaty szkoleniowe dotyczące najlepszych praktyk w przeprowadzaniu kontroli w lotniczych granicznych posterunkach weterynaryjnych, Warsztaty szkoleniowe dotyczące najlepszych praktyk w przeprowadzaniu kontroli w morskich granicznych posterunkach weterynaryjnych, Warsztaty szkoleniowe dotyczące najlepszych praktyk w przeprowadzaniu kontroli na drogowych i kolejowych granicznych posterunkach weterynaryjnych, Warsztaty szkoleniowe poprzedzone konferencją na temat standardów unijnych w zakresie ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego, - 187 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Warsztaty szkoleniowe dotyczące monitoringu i kontroli zoonoz oraz stosowanie kryteriów mikrobiologicznych w artykułach spożywczych, Warsztaty szkoleniowe dotyczące kontroli materiałów mających kontakt z żywnością, Warsztat szkoleniowy oraz spotkanie na temat ewaluacji i rejestracji produktów ochrony roślin. W celu dalszego ulepszania efektywnego działania służb weterynaryjnych za niezbędne należy uznać: dalsze szkolenie pracowników IW w zakresie wymagań dla podmiotów sektora spożywczego oraz pasz ze względu na znaczną rotację kadr, szkolenie pracowników PIW w zakresie audytowania systemu HACCP, szkolenie powiatowych lekarzy weterynarii, inspektorów weterynaryjnych szczebla powiatowego z zasad postępowania administracyjnego oraz postępowania egzekucyjnego w administracji, podjęcie przez powiatowych lekarzy weterynarii działań mających na celu zapewnienie odpowiedniego przygotowania merytorycznego lekarzy wolnej praktyki wyznaczonych do nadzoru nad zakładami sektora spożywczego oraz precyzyjne określenie zakresu czynności wykonywanych z upoważnienia PLW, opracowanie przez PLW harmonogramów kontroli zakładów przez wyznaczonych lekarzy weterynarii, gwarantujących weryfikację spełniania przez zakład wszystkich wymaganych warunków (np. sprawdzenie wszystkich kontrolowanych elementów w ciągu tygodnia/miesiąca), zwiększenie zatrudnienia w Inspekcji Weterynaryjnej zwłaszcza szczebla powiatowego, pionizację struktury Inspekcji Weterynaryjnej, utworzenia w wojewódzkich inspektoratach weterynarii biur ds. audytu, aby kontrole przeprowadzane w powiatowych inspektoratach weterynarii nie były prowadzone przez inspektorów z biur merytorycznych, zacieśnienie współpracy z innymi krajami członkowskimi i Komisją Europejską w celu ujednolicenia stosowanych procedur kontroli, organizację spotkań z podmiotami gospodarczymi, związkami branżowymi oraz przedstawicielami placówek dyplomatycznych w celu informowania o - 188 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 wymaganiach prawa UE. 4.1.2. Państwowa Inspekcja Sanitarna Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej organizują szkolenia w zakresie urzędowej kontroli żywności zgodnie ze specyfiką Inspekcji oraz w ramach posiadanego budżetu. Szkolenia zorganizowane w 2008 r. skierowane były do pracowników wojewódzkich, powiatowych i granicznych stacji sanitarno-epidemiologicznych i miały charakter teoretyczny i praktyczny (szkolenia laboratoryjne). Uczestnicy kursów otrzymali materiały szkoleniowe oraz streszczenia wykładów i prezentacji. W 2008 r. zostało przeprowadzono 4 482 szkolenia (łącznie na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym). Wykaz i liczba szkoleń przeprowadzonych w 2008 roku została zawarty w tabeli nr 45. Tabela 45. Tematyka i liczba szkoleń przeprowadzonych dla pracowników PIS Tematyka szkoleń Lp. Liczba szkoleń 1. Regulacje prawne 1275 2. Metody badawcze 213 3. Systemy zapewnienia bezpieczeństwa 360 żywności (m.in. HACCP, GHP/GMP) 4. Prowadzenie urzędowych kontroli żywności 846 5. System RASFF 405 6. Zasady auditowania 175 7. Inne 1208 SUMA 4482 - 189 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 1. Regulacje prawne, w tym m.in.: Aktualne i proponowane zmiany ustawodawstwa w zakresie substancji dodatkowych, aromatów (w tym aromatów dymu wędzarniczego) i enzymów Przekazanie informacji ze szkolenia, które odbyło się w Mikołajkach na temat bezpieczeństwa żywności, żywienia oraz projektowanych zmian w przepisach prawnych i nadzorze Wdrażanie nowych przepisów prawnych związanych z najwyższymi dopuszczalnymi poziomami pozostałości pestycydów w żywności Praktyczne stosowanie przepisów UE w nadzorze nad materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością Decyzja Komisji Europejskiej dotycząca zezwolenia na wprowadzanie do obrotu żywności i paszy wyprodukowanej z genetycznie zmodyfikowanego buraka cukrowego z dnia 24.10.2007r. 2007/692/WE Decyzja Komisji 2008/162 z dnia 26.02.2008r. zmieniająca decyzję nr 2006/601/WE w sprawie środków nadzwyczajnych w od niesieniu do niedozwolonego genetycznie zmodyfikowanego ryżu LL RICE 601; decyzja nr 200/289 z dnia 3.04.2008r. w sprawie środków nadzwyczajnych w odniesieniu do niedozwolonego genetycznie zmodyfikowanego organizmu Bt 63 w produktach z ryżu Ustawodawstwo żywnościowe Unijne i krajowe –przepisy ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia oraz akty wykonawcze w tym znakowanie ryb Zmiany w przepisach krajowych w zakresie bezpieczeństwa żywności i żywienia Zatwierdzanie i rejestracja zakładów Szkolenie dot. zachowania terminów w związku z wydawaniem decyzji administracyjnych Określenie strony w postępowaniu administracyjnym Znakowanie żywności - 190 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Omówienie przepisów ze szczególnym zwróceniem uwagi na znakowanie pieczywa opakowanego i nie opakowanego oraz znakowania w przypadku zastosowania substancji dodatkowych Barwniki w żywności – aspekt zdrowotny i prawny. 2. Metody badawcze, w tym m.in.: Przygotowanie próbek do oznaczania zawartości benzo[a]pirenu w środkach spożywczych Przygotowanie i mineralizacja próbek żywności do oznaczania Ca, Mg, Fe Badanie sensoryczne żywności Furan – badanie w środkach spożywczych dla niemowląt i małych dzieci Badanie tłuszczów smażalniczych oraz ocena organoleptyczna oliwy z oliwek Metody chromatograficzne Wysokosprawna chromatografia cieczowa Walidacja metod badawczych Identyfikacja i znakowanie wzbogaconych środków spożywczych i oznaczanie zawartości wapnia Walidacja metod mikrobiologicznych i szacowania niepewności Badania mikrobiologiczne żywności Spójność pomiarowa w laboratorium Ważenie- teoria i praktyka Oznaczanie zawartości azotanów, azotynów w produktach mięsnych. Diagnostyka Listeria monocytogenes w środkach spożywczych 3. Systemy zapewnienia bezpieczeństwa żywności (m.in. HACCP, GHP/GMP) , w tym m.in.: Metodologia kontroli oraz kontrola systemu HACCP Omówienie wyników oceny systemu HACCP przeprowadzonych w roku 2007 w wytypowanych zakładach - 191 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Analiza zagrożeń przeprowadzana w różnych typach obiektów objętych nadzorem. 4. Prowadzenie urzędowych kontroli żywności, w tym m.in.: Identyfikacja i znakowanie wzbogaconych środków spożywczych Nielegalna produkcja produktów pochodzenia zwierzęcego i ich wprowadzanie na rynek – niezbędne środki do jej eliminacji Suplementy diety, nowa żywność, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz oświadczenia żywieniowe i zdrowotne Nadzór nad problemami dotyczącymi żywienia w zakładach zamkniętych, żywienia zbiorowego Nadzór nad postępowaniem z odpadami w tym pochodzenia zwierzęcego Pełnienie nadzoru nad obrotem środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego oraz kompetencji organów IW do nadzoru nad obiektami wprowadzającymi do obrotu wyżej wymienione środki spożywcze w ramach sprzedaży bezpośredniej oraz działalności MLO Napromienianie żywności – aspekty ogólne. Postępowanie ze skargami, wnioskami, reklamacjami PO/WSSE-08 5. System RASFF, w tym m.in.: Omówienie nowych formularzy powiadomień RASFF System RASFF, ocena funkcjonowania występujące problemy, nowe kierunki skuteczności systemu Podsumowanie funkcjonowania systemu RASFF, analiza zgłoszeń produktów niebezpiecznych w woj. lubuskim w kraju i w Europie Przekazanie informacji ze szkolenia na temat dalszej poprawy nadzoru nad bezpieczeństwem żywności TF 2006 z zakresu Systemu RASFF - 192 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 6. Zasady audytowania, w tym m.in.: Zamiana w dokumentacji systemowej- aktualizacja procedur ogólnych Prowadzenie nadzoru nad czynnościami kontrolnymi. Warsztaty doskonalące dla audytorów wewnętrznych Prowadzenie auditów wewnętrznych Przeprowadzanie auditów zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ( WE) nr 882/2004 kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt 7. Inne, w tym m.in.: Problemy bezpieczeństwa tłuszczów jadalnych Wytyczne do przeprowadzania kontroli działalności PPIS w roku 2008 Interpretacja dotycząca możliwości wstępu osób niepełnosprawnych z psem przewodnikiem lub psem opiekunem do obiektów żywności i żywienia; interpretacja przepisów dotyczących wymagań odnoszących się do stanu zdrowia osób pracujących przy dystrybucji i sprzedaży żywności opakowanej Trzymaj formę oraz wdrażanie programu dobrowolnego znakowania żywności wartością odżywczą Racjonalizacja posiłków szkolnych w aspekcie zawartości energii i składników odżywczych oraz ich jakości i bezpieczeństwa Zarządzanie kryzysowe System bezpieczeństwa żywności II Nielegalna produkcja produktów pochodzenia zwierzęcego. Przeprowadzono również szkolenia w ramach projektu Transition Facility 2006 - „Poprawa wdrażania nadzoru nad bezpieczeństwem żywności”. Tematyka szkoleń dotyczyła: wczesnego ostrzegania i zarządzania kryzysowego, w tym: - 193 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 - RASFF oraz CIRCA, - zarządzania kryzysowego/planów awaryjnych, bezpieczeństwa i higieny żywności – przede wszystkim w zakresie wymogów mikrobiologicznych, identyfikowalności, materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w zakresie analiz i prowadzenia nadzoru suplementów diety oraz oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych Informacje uzyskiwane podczas szkoleń w WSSE i innych zewnętrznych szkoleniach, w których brali udział przedstawiciele PSSE/GSSE na bieżąco były przekazywane w systemie kaskadowym pozostałym pracownikom podczas szkoleń wewnętrznych. Ponadto przeprowadzono narady dla kierowników i pracowników pionu HŻŻ i PU, w trakcie których omawiano zagadnienia związane z bieżącą pracą, przede wszystkim z poborem próbek żywności, przedmiotów użytku i materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w ramach urzędowej kontroli żywności i monitoringu, realizacją harmonogramu kontroli sanitarnych. Tematyka narad dotyczyła m.in.: oceny potencjalnego ryzyka i jakości zdrowotnej celem wytypowania obiektów do wzmożonego nadzoru sanitarnego. przedstawienia wytycznych do planu zasadniczych zamierzeń na 2008r. z ukierunkowaniem na zwiększenie efektywności wyników przeprowadzanych kontroli. omówienia „Zintegrowanego wieloletniego planu kontroli dla Polski na lata 20072009” omówienia najczęściej powtarzających się nieprawidłowości z naruszeniem przepisów prawa w zakładach żywności i żywienia o negatywnym stanie sanitarnym w roku 2007 oraz wytypowanie obiektów do wzmożonego nadzoru w roku 2008. ustalenia organizacji sprawowania nadzoru nad zakładami żywności i żywienia w 2008 roku. - 194 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 omówienia spraw bieżących z zakresu urzędowej kontroli żywności. podsumowania na szczeblu powiatowym wyników współpracy organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Weterynaryjnej 5 pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz 1 z laboratorium referencyjnego wzięło udział w szkoleniu z zakresu systemy HACCP organizowanego przez Komisję Europejską w ramach programu „Better Training fos Safer Food”. Szkolenia obywały się na dwóch poziomach zaawansowania: - podstawa systemu HACCP, - Audyt systemy HACCP. W ramach powyższego programu przeszkolono ponadto pracownika Głównego Inspektoratu Sanitarnego w zakresie zoonoz i kryteriów mikrobiologicznych. 4.1.3. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa W roku 2008 r. zorganizowane zostało przy współudziale przedstawicieli Głównego Inspektoratu Sanitarnego, szkolenie dla przedstawicieli wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa dotyczące prawa żywnościowego. Na szkoleniu obecnych było 40 osób. Dwóch przedstawicieli GIORiN i WIORiN wzięło udział w dwóch warsztatach organizowanych w ramach programu Better Training for Safer Food o tematyce dotyczącej wprowadzania sytemu HACCP. 4.1.4 Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych W 2008 r. pracownikom IJHARS umożliwiono udział w 195 szkoleniach, w tym: pracy, 8 szkoleniach centralnych, dotyczących: opisów i wartościowania stanowisk kształtowania wynagrodzeń w służbie cywilnej, zarządzania i organizacji czasu pracy, etyki i strategii antykorupcyjnych, w których udział wzięło 65 pracowników IJHARS, 55 szkoleniach powszechnych, obejmujących takie zagadnienia jak: prawo zamówień publicznych, prawo pracy, ochrona danych osobowych i informacji - 195 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 niejawnych, finanse i księgowość, kadry i płace, udzielanie pierwszej pomocy, podstawy BHP, rozwój interpersonalny, zarządzanie projektami w administracji, system świadczeń rodzinnych, administrowanie danych i bezpieczeństwo prowadzenia BIP, zarządzanie ryzykiem, w których udział wzięło 589 pracowników IJHARS, 132 szkoleniach specjalistycznych służących pogłębieniu i uaktualnieniu wiedzy oraz ujednoliceniu zasad przeprowadzania kontroli, w których uczestniczyło 1.107 osób; tematyka szkoleń specjalistycznych dotyczyła głównie procedur określonych w przepisach unijnych lub wynikających z nowych zadań nałożonych na IJHARS (w zakresie jakości handlowej różnych grup artykułów rolno-spożywczych, metodologii kontroli ex-post, mechanizmów WPR, nadzoru nad certyfikacją w rolnictwie ekologicznym, kontroli prawidłowości klasyfikacji tusz w systemie EUROP), jak również systemu zarządzania jakością i wartościowania stanowisk pracy w służbie cywilnej, a w przypadku pracowników laboratoriów: nowych metodyk badań laboratoryjnych oraz obsługi sprzętu i urządzeń do badań laboratoryjnych. Ponadto 18 pracowników IJHARS podnosiło swoje kwalifikacje zawodowe na studiach zawodowych, magisterskich i studiach podyplomowych, na kierunkach związanych z rolnictwem (tj.: integrowana produkcja roślin, technologia żywności, towaroznawstwo, ekonomika rolnictwa, ochrona środowiska), ekonomią (tj.: rachunkowość, finanse, bankowość), zarządzaniem (tj.: zarządzanie jakością w przemyśle spożywczym, systemy zarządzania, logistyka i zarządzanie w europejskich systemach transportowych), administracją i zamówieniami publicznymi. - 196 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Szkolenia organizowane przez komórki organizacyjne GIJHARS i poszczególne WIJHARS dla pracowników IJHARS Tabela 46. Zestawienie szkoleń Organizator szkolenia Temat szkolenia Liczba szkoleń Liczba uczestników Szkolenia organizowane przez Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych Wydział Nadzoru Rolnictwa Ekologicznego i Produktów Regionalnych Wydział Nadzoru Rolnictwa Ekologicznego i Produktów Regionalnych oraz przedstawiciel GIORIN Wydział Nadzoru Rolnictwa Ekologicznego i Produktów Regionalnych Wydział Nadzoru Rolnictwa Ekologicznego i Produktów Regionalnych oraz Włoskie Ministerstwo Rolnictwa, Żywności i Polityki Leśnej Obrót wewnątrz wspólnoty i import z krajów trzecich produktów pochodzenia ekologicznego 1 8 Spotkanie ujednolicające tryb postępowania WIJHARS w ramach czynności sprawdzających u producentów w rolnictwie ekologicznym 1 33 Seminarium „Podstawy funkcjonowania systemu ochrony nazw produktów rolnych i środków spożywczych zarejestrowanych jako chroniona nazwa pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub gwarantowana tradycyjna specjalność” Kontrola urzędowa produktów posiadających chronioną nazwę pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub będących gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami Kontrola zgodności procesu produkcji produktów posiadających chronioną nazwę pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub będących gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami ze specyfikacją Nadzór nad certyfikującymi upoważnionymi Wydział Kontroli Ex-post Przygotowanie nowo zgłoszonych inspektorów WIJHARS do realizacji zadań wynikających z Rozporządzenia Rady (EWG) Nr 4045/89 z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie kontroli przez Państwa Członkowskie transakcji stanowiących część systemu finansowania przez Sekcję Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej i uchylające dyrektywę 77/435/EWG Omówienie realizacji planu kontroli ex-post w roku kontrolnym 2007/2008 i uwag do sposobu przeprowadzania i dokumentowania kontroli ex-post przez inspektorów WIJHARS - 197 - 53 2 41 4 41 2 11 2 11 1 19 1 40 jednostkami Szkolenia dla przyszłych trenerów Wydział Kontroli Ex-post 1 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Wydział Kontroli Ex-post Omówienie mechanizmu WPR Wsparcie rynku produktów pszczelich oraz realizacji planu kontroli ex-post w roku kontrolnym 2007/2008 oraz założeń i sposobu realizacji planu kontroli ex-post na rok 2008/2009 1 40 Szkolenie ujednolicające w zakresie kontroli prawidłowości klasyfikacji tusz wieprzowych w systemie EUROP 2 2 sesje szkoleniowe dla 27 osób Szkolenie ujednolicające w zakresie kontroli prawidłowości klasyfikacji tusz wołowych w systemie EUROP oraz raportowania cen wołowiny 4 Kolejno 21,20,16,17 osób Doskonalenie umiejętności audytorów 2 24 Pełnomocnik ds. systemu zarządzania jakością Szkolenie dla kandydatów na audytorów wewnętrznych ISO 9001:2000 2 52 Pełnomocnik ds. systemu zarządzania jakością Szkolenie doskonalące dla Pełnomocników SZJ – ujednolicenie procesów 5 5 sesji szkoleniowych dla 16 osób Wydział Kontroli Jakości Handlowej Wydział Kontroli Jakości Handlowej Pełnomocnik ds. systemu zarządzania jakością Wydział Administracji i Księgowości WIJHARS W Białymstoku Szkolenia i spotkania ujednolicające w związku z procesem opisów i wartościowania stanowisk pracy 4 oraz podziałem środków na wypłatę dodatków specjalnych w IJHARS Szkolenia branżowe organizowane przez Wojewódzkie Inspektoraty Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych Jakość handlowa mięsa drobiowego, w tym tuszek 1 gęsich WIJHARS w Bydgoszczy Jakość handlowa pieczywa oraz bułki tartej WIJHARS w Bydgoszczy Fałszowanie produktów mleczarskich obowiązującego ustawodawstwa WIJHARS w Krakowie Zafałszowania żywności WIJHARS w Rzeszowie i Warszawie WIJHARS W Szczecinie Prawidłowość spożywczych WIJHARS w Zielonej Górze Kolejno 51, 33, 34, 26 osób 30 1 19 1 20 1 43 rolno- 1 30 Jakość handlowa przetworów z mięsa czerwonego, ze szczególnym uwzględnieniem prawidłowości znakowania Szkolenie z zakresu winiarstwa 1 35 1 29 znakowania - 198 - w artykułów świetle ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 4.1.5. Inspekcja Handlowa Zrealizowano szereg szkoleń dla pracowników IH zajmujących się urzędową kontrolą żywności, m.in. z zakresu: jakości i oznakowania żywności ekologicznej, jaj kurzych, wykorzystania technik izotopowych przy ocenie autentyczności soków, stosowania przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Dobór tematów wynikał przede wszystkim z obszaru kontroli zaplanowanych na 2008 r. oraz nowych zadań nałożonych na UOKiK. Ponadto zrealizowano cykl szkoleń w ramach projektu Transition Facility 2005/017-488.02.06 „Promowanie bezpieczeństwa konsumentów”. Łącznie projekt obejmował 14 szkoleń tematycznych oraz 20 szkoleń z obszaru testów porównawczych, organizowanych przez niemiecki Warentest (dotyczących np. badania i oceny kawy, czekolady, wyrobów wędliniarskich, przetworów owocowych i warzywnych). W ww. serii szkoleń wzięli udział niemal wszyscy pracownicy wszystkich laboratoriów oraz inni pracownicy Głównego Inspektoratu IH. Pracownicy laboratoriów brali również udział w innych szkoleniach, głównie z obszaru systemu zarządzania. 4.2. Zmiany w organizacji lub zarządzie urzędów właściwych 4.2.1. Inspekcja Weterynaryjna W 2008 roku nastąpiły zmiany w zakresie organizacji terenowych jednostek Inspekcji Weterynaryjnej. Zmiany wprowadzone zostały rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 maja 2008 roku zmieniającym rozporządzenie w sprawie terytorialnego zakresu działania oraz siedzib powiatowych i granicznych lekarzy weterynarii (Dz. U. Nr 96, poz. 613). W tym zakresie dokonano zmiany właściwości Powiatowego Lekarza Weterynarii z siedzibą w Krośnie poprzez zawężenie obszaru jego działania wyłącznie do Krosna – miasta na prawach powiatu oraz powiatu krośnieńskiego. Wskazana zmiana wyłączyła z właściwości Powiatowego Lekarza Weterynarii w Krośnie obszar powiatu brzozowskiego, dla którego powołany został Powiatowy Lekarz Weterynarii z siedzibą w Brzozowie. Zmiana ta weszła w życie z dniem - 199 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 6 września 2008 roku. Ponadto rozszerzono właściwość Powiatowego Lekarza Weterynarii w Pruszczu Gdańskim o obszar powiatu gdańskiego, co związane było z likwidacją urzędu Powiatowego Lekarza Weterynarii w Gdańsku. Wskazana zmiana weszła w życie z dniem 20 czerwca 2008 roku. W związku z powyższymi zmianami obecnie działa 305 powiatowych lekarzy weterynarii. Zmieniła się również liczba granicznych lekarzy weterynarii. Obecnie jest ich 11. W rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 maja 2008 roku zmieniającym rozporządzenie w sprawie terytorialnego zakresu działania oraz siedzib powiatowych i granicznych lekarzy weterynarii, ustalona została właściwość Granicznego Lekarza Weterynarii w Gdańsku dla portu morskiego Gdańsk. W związku ze wskazaną zmianą nastąpiło zawężenie właściwości Granicznego Lekarza Weterynarii w Gdyni wyłącznie do portu morskiego Gdynia. Zmiana weszła w życie z dniem 20 czerwca 2008 roku. 4.2.2. Inspekcja Handlowa Zapewnienie dodatkowych zasobów W 2008 r. trwały prace nad utworzeniem systemu informatycznego „IHKontrole” – narzędzia ułatwiającego zarządzanie kontrolami poprzez zapewnienie dostępu do bieżących informacji o kontrolach prowadzonych przez wszystkie wojewódzkie inspektoraty IH. Z końcem roku wersja testowa została przekazana do użytku we wszystkich wojewódzkich inspektoratach IH. Planuje się, że docelowo system umożliwi także generowanie sprawozdań (protokołów) z kontroli. Zmiany dotyczące organizacji lub zarządzania Dnia 10.07.2008 r. uchwalono ustawę o zniesieniu Głównego Inspektora Inspekcji Handlowej, o zmianie ustawy o Inspekcji Handlowej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 157, poz. 976), na mocy której z dniem 01.01.2009 r. zadania i kompetencje Głównego Inspektora Inspekcji Handlowej przejął Prezes Urzędu Ochrony - 200 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Konkurencji i Konsumentów. Zmiana miała na celu spłaszczenie struktur administracyjnych poprzez eliminację jednego organu spośród trzech funkcjonujących na szczeblu centralnym2, a w konsekwencji istotnie ograniczyć czas przepływu informacji oraz zwiększyć przejrzystość działań. Po 01.01.2009 r. sprawami kontroli żywności w UOKiK zajmuje się Wydział Artykułów Żywnościowych w nowoutworzonym Departamencie Inspekcji Handlowej. Do zadań Wydziału należy m.in.: organizowanie i koordynowanie kontroli o znaczeniu krajowym, opracowywanie informacji zbiorczych z wyników tych kontroli, opracowywanie projektów MANCP i okresowych sprawozdań z wykonania MANCP. Dostarczanie wskazówek lub informacji podmiotom prowadzącym przedsiębiorstwa żywnościowe oraz konsumentom Udzielano porad dotyczących przepisów regulujących działalność gospodarczą w zakresie produkcji i handlu. Kontakty z przedsiębiorcami i konsumentami stanowiły ważne, dodatkowe źródło wiadomości o nieprawidłowościach i zagrożeniach występujących na rynku oraz o wątpliwościach związanych z interpretacją przepisów. Łącznie w 2008 r. Główny Inspektorat IH udzielił 929 porad i instruktaży, w tym konsumentom – 280, a przedsiębiorcom – 649. Laboratoria Zdecydowana większość badań na potrzeby kontroli IH przeprowadzana jest w 6 laboratoriach Głównego Inspektoratu IH (obecnie UOKiK). Wszystkie laboratoria utrzymują system zarządzania wg wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17025 ”Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących”. Laboratoria w roku 2008 przeszły kolejne audity Polskiego Centrum Akredytacji (PCA) praktycznie bez wykazania niezgodności. Podczas auditów PCA zgłoszono kolejne metody do akredytacji (w sumie 57 metod). 2 Przed zmianą Prezesowi Rady Ministrów podlegał Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jemu z kolei – Główny Inspektor Inspekcji Handlowej. Główny Inspektor stał na czele Inspekcji Handlowej, która jako całość podlegała Prezesowi UOKiK. - 201 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 W celu zapewnienia wysokiego standardu badań, w 2008 r. dokonano zakupów szeregu nowoczesnego sprzętu (np. chromatograf cieczowy z detektorem masowym LC-MS, chromatografy gazowe GC-FID, chromatograf gazowy z detektorem masowym GC-MS, wyposażenie pracowni PCR). W Laboratorium w Olsztynie zorganizowano nową pracownię, która zajmować się będzie badaniami żywności metodami biologii molekularnej. Ponadto, w roku 2008 opracowana została strategia rozwoju laboratoriów badających produkty żywnościowe, wskazująca kierunki specjalizacji na najbliższe lata. W swoich działaniach Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ściśle współpracowała z innymi organami urzędowej kontroli żywności, przede wszystkim z Inspekcją Jakości Handlowej Artykułów Rolno – Spożywczych przez wzajemne informowanie się o wynikach kontroli i podejmowanie wspólnych działań w celu eliminowania zafałszowań produktów, a także z organami nadzoru sanitarnego i weterynaryjnego. Ponadto, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów współpracował z mediami przekazując informacje na temat działalności kontrolnej w obszarze żywności. 4.3. Nowe ustawodawstwo 4.3.1 Inspekcja Weterynaryjna Zmiany, jakie nastąpiły w prawodawstwie krajowym w 2008 roku, związane były przede wszystkim z implementacją prawa unijnego do polskiego porządku prawnego. Ustawa z dnia 10 lipca 2008 roku o zmianie ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 145, poz. 916) wprowadziła zmiany do ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o ochronie zdrowia zwierząt i zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342), ustawy z dnia 10 grudnia 2003 roku o kontroli weterynaryjnej w handlu (Dz. U. z 2007 r. Nr 121, poz. 842) oraz ustawy z dnia 16 grudnia 2005 roku o produktach pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. z 2006 r. Nr 17, poz. 127 z późn. zm.). Zmiany były niezbędne w związku - 202 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 z implementacją dyrektywy Rady 2006/88/WE z dnia 24 października 2006 roku w sprawie wymogów w zakresie zdrowia zwierząt akwakultury i produktów akwakultury oraz zapobiegania niektórym chorobom zwierząt wodnych i zwalczania tych chorób (Dz. Urz. UE L Nr 328 z 24.11.2006 r., s. 14, z późn. zm.). Wejście w życie rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2005 z dnia 22 grudnia 2004 roku w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań oraz zmieniającym dyrektywy 64/432/EWG i 93/119/WE oraz rozporządzenie (WE) nr 1255/97 (Dz. Urz. UE L 3 z 5.01.2005 r., s. 1) spowodowało konieczność wprowadzenia w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 roku o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.) zmian objętych zakresem wskazanego rozporządzenia. Dokonano tego ustawą z dnia 8 grudnia 2006 roku o zmianie ustawy o ochronie zwierząt i o ochronie zdrowia zwierząt oraz o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 249, poz. 1830), która weszła w życie z dniem 5 stycznia 2008 roku. Natomiast zmiana rozporządzenia Rady (WE) nr 21/2004 ustanawiającego system identyfikacji i rejestrowania owiec i kóz oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1782/2003 i dyrektywy 92/102/EWG i 64/432/EWG (Dz. Urz. UE L Nr 5 z dnia 9.01.2004 r., s.8 z późn. zm.) wymusiła zmianę ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 roku o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (Dz. U. Nr 91, poz. 872 z późn. zm.) czego dokonano ustawą z dnia 10 stycznia 2008 roku o zmianie ustawy o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych oraz o zmianie ustawy o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (Dz. U. Nr 43, poz. 258). Ponadto ustawą z dnia 3 października 2008 roku o zmianie ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. Nr 195, poz. 1201) zmieniono art. 16 ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 121, poz. 1842 z późn. zm.) umożliwiając w odniesieniu do szczepień ochronnych lub badań rozpoznawczych, sprawowania nadzoru nas miejscami gromadzenia, skupu lub sprzedaży zwierząt, targowiskami oraz wystawami, pokazami lub konkursami zwierząt, badania zwierząt umieszczanych na rynku, przeznaczonych do wywozu oraz wystawiania świadectw zdrowia, a także pobierania próbek do badań, wyznaczanie osób niebędących pracownikami Inspekcji Weterynaryjnej, świadczących usługi weterynaryjne w ramach zakładu leczniczego dla zwierząt, do wykonywania czynności urzędowych Inspekcji - 203 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Weterynaryjnej oraz podpisywania umów, w sprawach wykonywania zadań Inspekcji Weterynaryjnej, z podmiotami prowadzącymi zakład leczniczy dla zwierząt. Natomiast ustawą z dnia 24 października 2008 roku o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 214, poz. 1346) zniesiono określony w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 roku o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171, poz. 1225 z późn. zm.) wymóg znakowania w języku polskim środków spożywczych, przeznaczonych do wywozu poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ww. ustawą dodano również ust. 3 do art. 22, w którym wskazano, iż Główny Lekarz Weterynarii jest organem właściwym w sprawach przekazywania Komisji Europejskiej informacji zgodnie art. 31 rozporządzenia Komisji (WE) nr 589/2008 z dnia 23 czerwca 2008 roku ustanawiającego szczegółowe zasady wykonywania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w sprawie norm handlowych w odniesieniu do jaj (Dz. Urz. UE L 163 z 24.06.2008 r., s. 6, z późn. zm.). Zmiany dokonano również w ustawie z dnia 22 lipca 2006 roku o paszach (Dz. U. Nr 144, poz. 1045 z późn. zm.), gdzie przesunięto termin wprowadzenia zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w żywieniu zwierząt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmów genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do użytku paszowego. Wskazana zmiana nastąpiła to na mocy ustawy z dnia 26 czerwca 2008 roku o zmianie ustawy o paszach (Dz. U. Nr 144, poz. 899) i weszła w życie z dniem 12 sierpnia 2008 roku. Poza powyższymi zmianami należy wskazać, iż ustawą z dnia 4 września 2008 roku o zmianie ustawy w celu ujednolicenia terminologii informatycznej (Dz. U. Nr 171, poz. 1056) zmieniono ustawy z dnia 27 sierpnia 2003 roku o weterynaryjnej kontroli granicznej (Dz. U. Nr 165, poz. 1590 z późn. zm.) oraz ustawę z dnia 2 kwietnia 2004 roku o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (Dz. U. Nr 91, poz. 872 z późn. zm.). - 204 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 4.4. Kontrole wewnętrzne 4.4.1. Inspekcja Weterynaryjna 4.4.1.1. Kontrole przeprowadzane przez Biuro Kontroli GIW Za 2008 r. Główny Lekarz Weterynarii przy pomocy Biura Kontroli Głównego Inspektoratu Weterynarii prowadzi nadzór nad działalnością merytoryczną terenowych organów Inspekcji Weterynaryjnej. Założenia ogólne działania Biura Kontroli przewidują przeprowadzanie kontroli problemowych, doraźnych i sprawdzających wojewódzkich lekarzy weterynarii, wybranych powiatowych lekarzy weterynarii oraz kontrole problemowe biur merytorycznych GIW. Kontrole doraźne i sprawdzające są przeprowadzane każdorazowo na zlecenie Głównego Lekarza Weterynarii, w tym kontrole sprawdzające są przeprowadzane w miarę potrzeb (w zależności od oceny informacji na zalecenia pokontrolne) Zakres i program kontroli zatwierdza każdorazowo Główny Lekarz Weterynarii. W celu wzmocnienia nadzoru nad jednostkami podległymi oraz wprowadzenia jednolitych procedur kontroli tych jednostek, na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. Nr 33, poz. 287 z późn. zm.), przygotowana została procedura przeprowadzania kontroli przez pracowników Głównego Inspektoratu Weterynarii. Procedura ta została wprowadzona instrukcją Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIW bk.090.1/2005-01-03 z dnia 03 stycznia 2005r. w sprawie postępowania kontrolnego. Zgodnie z procedurą Biuro Kontroli GIW, po przeprowadzonej kontroli, przygotowuje wystąpienie pokontrolne. W roku 2005 wprowadzono załącznik do wystąpienia pokontrolnego w formie tabelarycznej, zawierający kolumny określające zalecenie, odpowiedź kontrolowanego organu oraz komentarz Biura Kontroli. Tabelaryczna forma wydanych zaleceń i konieczność odpowiedzi na wydane zalecenie wyegzekwowała przestrzeganie ścisłości i precyzyjności składanych wyjaśnień przez podległe organy. W roku 2008 Biuro Kontroli przeprowadziło kontrole problemowe w 5 WIW-ach i 11 PIW-ach , jednym biurze merytorycznym GIW oraz 7 kontroli doraźnych w 7 PIW-ach. - 205 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Ponadto pracownik Biura Kontroli uczestniczył w kontroli doraźnej fermy trzody chlewnej - kontrola prowadzona na WIOŚ w Poznaniu przy aktywnym uczestnictwie przedstawicieli IW, PIS, GIOŚ. Kontrolami problemowymi objęto 5 wojewódzkich i 11 wybranych powiatowych inspektoratów weterynarii w województwach: śląskim, zachodniopomorskim, wielkopolskim, mazowieckim, świętokrzyskim. Ponadto należy zaznaczyć, że powiatowe inspektoraty weterynarii są poddawane kontrolom wojewódzkich lekarzy weterynarii. Zakres kontroli problemowych przeprowadzonych w jednostkach terenowych IW z ramienia GLW roku 2008r. obejmował, następujące zagadnienia: 1. Wykonywanie ustawowych zadań związanych z rejestracją i kontrolą podmiotów zajmujących się zbieraniem, transportem i utylizacją ubocznych produktów zwierzęcych kategorii 1, 2, i 3 przez wojewódzkich i powiatowych lekarzy weterynarii. 2. Terminowość załatwiania spraw administracyjnych przez komórki organizacyjne GIW. 3. Działania IW szczebla wojewódzkiego i powiatowego w zakresie prowadzenia i wykonania krajowego planu badań pozostałości. 4. Wykonywanie ustawowych zadań związanych z nadzorem nad zakładami uboju koni. 5. Nadzór nad zakładami uboju i rozbioru, w tym wykonywanie ustawowych zadań związanych z badaniem zwierząt rzeźnych i mięsa oraz nadzorem nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt w rzeźniach (kontrola czynności urzędowych wykonywanych przez osoby wyznaczone przez powiatowego lekarza weterynarii) 6. Nadzór nad chłodniami składowymi, ze szczególnym uwzględnieniem identyfikowalności towarów. 7. Realizacja wytycznych określonych w instrukcji GLW Nr GIWhig-500-11/07 z - 206 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 dnia 14 sierpnia 2007r. w sprawie określenia, na podstawie analizy ryzyka, częstotliwości kontroli podmiotów sektora spożywczego, 8. Nadzór sprawowany przez urzędowych lekarzy weterynarii (z wyznaczenia PLW) nad zakładami produkującymi środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego, za wyjątkiem badania mięsa. 9. Nadzór nad miejscami gromadzenia zwierząt i punktami odpoczynku (transport, certyfikacja zdrowia zwierząt). Kontrole doraźne dotyczyły między innymi: 1. Prawidłowości prowadzenia nadzoru przez powiatowego lekarza weterynarii nad zakładem wytopu tłuszczy spożywczych . 2. Prawidłowości prowadzenia nadzoru przez powiatowego lekarza weterynarii nad zakładami uboju, zakładami przetwórczymi środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego. 3. Prawidłowości prowadzenia nadzoru przez powiatowego lekarza weterynarii nad miejscami gromadzenia zwierząt i wysyłkami zwierząt do krajów UE. 4. Prawidłowości zatwierdzania i prowadzenia nadzoru przez powiatowego lekarza weterynarii nad zakładami wytopu tłuszczy dla celów paszowych i technicznych. 5. prawidłowości zatwierdzania i prowadzenia nadzoru przez powiatowego lekarza weterynarii nad zakładem uboju i zasadności cofnięcia wyznaczenia lekarzowi wyznaczonemu, w kontekście doniesień prasowych między innymi o konflikcie interesów między organem IW a nadzorowanym podmiotem. Działania kontrolne w zakresie nadzoru powiatowego lekarza weterynarii nad miejscami gromadzenia zwierząt i wysyłkami zwierząt do krajów UE były prowadzone przy uczestnictwie przedstawicieli CBA – Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Łącznie kontrolą objęto 26 jednostek organizacyjnych Inspekcji Weterynaryjnej. Czynności kontrolne prowadzone były przez niepełny skład osobowy Biura Kontroli. W terminie od marca 2008r. skład osobowy biura zmniejszył się z 5 do 4 osób. - 207 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Ważniejsze wyniki kontroli Organizacja i koordynacja działań powiatowych lekarzy weterynarii oraz kontrola sprawowanego przez nich nadzoru należy do obowiązków wojewódzkich lekarzy weterynarii. W trakcie przeprowadzanych kontroli funkcjonowania jednostek podległych wskazywano na występowanie nieprawidłowości w działaniu niektórych powiatowych i wojewódzkich lekarzy weterynarii. Do najistotniejszych (najczęściej) występujących nieprawidłowości należały: przypadki braku spójności regulaminu organizacyjnego z zadaniami jakie mają realizować jednostki IW szczebla wojewódzkiego i powiatowego; przypadki braku dokonywania przez właściwych powiatowych i wojewódzkich lekarzy weterynarii kontroli prawidłowości wykonywania i dokumentowania powierzonych czynności przez wyznaczonych lekarzy weterynarii oraz prawidłowości sporządzania sprawozdań RRW 6; przypadki braku działań nakazowych ze strony wojewódzkiego lekarza weterynarii w związku ze stwierdzanymi nieprawidłowości w zakładach nadzorowanych przez powiatowego lekarza weterynarii. Organ wojewódzki tylko prosi o zintensyfikowanie działań administracyjnych wyegzekwowania przestrzegania przepisów prawa żywnościowego. w celu Z treści wystąpień pokontrolnych nie wynikało, że za stwierdzone podczas kontroli nieprawidłowości odpowiedzialny jest oprócz podmiotu również organ nadzoru tolerujący stwierdzone nieprawidłowości, co marginalizuje odpowiedzialność organów nadzoru; przypadki dokumentacji dotyczącej wyznaczeń nie spełniającej wymagań z treści art. 16 ust. 2 i 3 ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej. W umowach zawartych z wyznaczonymi nie określono miejsca, sposobu i zakresu powierzonych do wykonywania czynności. przypadki niewłaściwego prowadzenia listy osób wyznaczonych do czynności urzędowych (listy nie zawierają danych wynikających z art. 16 ust. 4 ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej, np. z list nie wynika jakich wyznaczeń dotyczą); przypadki braku prowadzenia przez powiatowego lekarza weterynarii planów kontroli urzędowych; - 208 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 przypadki stosowania, podczas kontroli wyznaczonych lekarzy, wzoru protokołu do kontroli osób wykonujących czynności z wyznaczenia w rzeźniach niezgodnego z zakresem zadań kontrolnych wynikających z rozporządzenia 854/2004, co daje fałszywie ujemne wyniki kontroli. przypadki braku upoważnienia lekarzy wyznaczonych lekarzy do wydawania decyzji o uznaniu mięsa za niezdatne do spożycia i wydawania innych decyzji wynikających z treści rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 października 2006 r. w sprawie określenia spraw rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnych przez powiatowego lekarza weterynarii albo urzędowego lekarza weterynarii z upoważnienia powiatowego lekarza weterynarii, przypadki braku audytowania przez wyznaczonych procedur zakładowych, braku dokumentowania nadzoru nad ubojem zwierząt, przypadki braku znajomości zasad rozporządzenia 178/2002 przez wyznaczonych lekarzy; brak dokumentowania wykonywania bieżącego nadzoru przez wyznaczonych lekarzy weterynarii, przypadki braku stosowania niewłaściwych pieczęci przez wyznaczonych lekarzy weterynarii, braku egzekwowania przez wyznaczonych lekarzy weterynarii dostarczania łańcucha pokarmowego przed dostarczeniem zwierząt do uboju, braku egzekwowania przez wyznaczonych lekarzy weterynarii dostarczania prawidłowego wypełniania dokumentów handlowych. przypadki tolerowania dokonywania badań z powierzchni tusz w laboratoriach nie posiadających akredytacji, braku opracowanych i wdrożonych procedur zapewniających humanitarne postępowanie ze zwierzętami w zakładach uboju oraz ich humanitarny ubój; przypadki zbyt małej obsady kadrowej w inspektoracie, np. zespół higieny w trzyosobowym składzie w nie jest w stanie zagwarantować wiarygodnego nadzoru dla 87 podmiotów na terenie trzech powiatów będących właściwością terytorialną PLW w Łodzi; przypadki nie stosowania się do ogólnych zasad postępowania administracyjnego - nieumiejętnie dobierane podstawy prawne wydawanych decyzji, nakazy do wykonania konstruowane nieprecyzyjnie, brak prawidłowego - 209 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 uzasadnienia faktycznego i prawnego wydawanych decyzji; przypadki braku egzekwowania wykonania postanowień decyzji przez powiatowych lekarzy weterynarii, w tym wdrażania postępowania egzekucyjnego w administracji; przypadki braku załączenia materiału dowodowego i wskazania kto, w jaki sposób i jak naruszył przepisy prawa, w składanych zawiadomieniach do organów ścigania przez powiatowego lekarza weterynarii; przypadki braku wspólnych z ITD kontroli przewozów koni; przypadki tolerowania używania w zakładzie wody z nielegalnych ujęć (ujęcia własne) przy jednoczesnym braku wyczerpujących ustaleń odnośnie zaopatrzenia zakładu w wodę oraz postępowania z powstającymi ściekami w przypadkach awizowanych przez inne organy inspekcyjne lub kontrolne; przypadki braku protokołu z kontroli dokonanej przed zatwierdzeniem zakładu, braku projektu technologicznego; przypadki zatwierdzania przez powiatowego lekarza weterynarii dokumentacji HACCP niedostosowanej do specyfiki działalności zakładu, z brakiem ustanowienia kryteriów mikrobiologicznych dla produkowanych wyrobów, schematu blokowego procesu technologicznego nie uwzględniającego wszystkich etapów procesu produkcji, z brakiem określenia warunków termicznych dla transportowanych surowców, parametrów termicznych dla wytopu, składowania tłuszczu, analizy zagrożeń nie dostosowanej do technologii produkcji. przypadki dopuszczenia do przewozów środków spożywczych samochodów cystern, pomimo, że dokumentacja zakładu nie przewiduje używania surowców i wyrobu gotowego w stanie ciekłym; przypadki niezgodnego z prawem wydawania decyzji administracyjnych odwołujących wyznaczenie lekarzy weterynarii; przypadki dokumentowania czasu pracy wyznaczonych lekarzy przez brygadzistę rzeźni, co było podstawą do naliczania wynagrodzenia przez PIW; przypadki wydawania decyzji kwalifikującej zakład pomimo, że zakład nie spełniał wymogów do handlu z powodu braku wszystkich niezbędnych do prowadzonej działalności pomieszczeń, braku stanowisk badań, braku - 210 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 zapewnienia dobrostanu zwierząt w magazynie żywca oraz podczas oszałamiania i wykrwawiania; przypadki niespójności w zapisach w dzienniku badania poubojowego i przedubojowego, np. dziennik badania poubojowego zawiera liczne zapisy o ubojach w agonii, pomimo, że w dziennikach badania przebojowego brak jest zapisów świadczących o nieprawidłowościach w stanie zdrowia zwierząt dopuszczanych do uboju, a zapisy o uboju w agonii dotyczą nawet świń i bydła zakupionych bezpośrednio w rzeźni tego samego dnia, w którym dokonano uboju; przypadek zaniechania przez powiatowego lekarza weterynarii podjęcia zdecydowanych działań, w tym zawiadomienia organów ścigania o naruszeniu nietykalności cielesnej urzędowego lekarza weterynarii będącego funkcjonariuszem publicznym podczas wykonywania czynności z wyznaczenia. Zawiadomienie o naruszeniu nietykalności cielesnej zostało złożone dopiero po półtora miesiąca, jak sprawa nabrała rozgłosu medialnego; przypadki zbyt małej częstotliwość kontroli weterynarii realizacji monitoringu dokonywanych przez wojewódzkiego pełnomocnika ds. monitoringu pozostałości w stosunku do wymogów wynikających z instrukcji GLW, przypadki naruszania procedury zatwierdzania zakładów przetwórczych kategorii 3 (sporządzono odręcznie protokół z kontroli, będący podstawą zatwierdzenia działalności, w którym zamieszczono jedynie informację o rodzaju złożonych dokumentów, zamontowaniu jednego urządzenia w całości i wyrażenia zgody na rozruch technologiczny zakładu), zmiany zatwierdzenia zakładu z przetwórczego na zakład techniczny (aktualizując wpisy w rejestrze, jednakże bez przeprowadzenie kontroli z użyciem listy kontrolnej SPIWET i udokumentowania spełnienie wszystkich warunków dla takiego zatwierdzenia), przypadki braku właściwego nadzoru nad podmiotami skutkującego prowadzeniem przez przedsiębiorcę prowadzącego działalność w zakresie transportowania produktów pochodzenia zwierzęcego także działalności operatora produktów pochodzenia zwierzęcego (jadalnych i niejadalnych) a ponadto nielegalnie działalności w zakresie ubocznych produktów pochodzenia - 211 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 zwierzęcego bez wymaganego zgłoszenia i spełnienie wymagań określonych przepisami, w szczególności prowadzenie zakładu pośredniego, przypadki braku właściwego nadzoru skutkującego przeznaczaniem tłuszczu topionego technicznego pozyskanego tzw. metodą tradycyjną na cele niedozwolone, tj. do zakładów paszowego i spożywczego a także prowadzenie dalszej dystrybucji przez operatora w celu oczyszczania i dokonywania nielegalnych przeładunków na terenie innego województwa, ostatecznie wysyłanego także do innych państw członkowskich, przypadki tolerowania przeprowadzania wytopu tłuszczu przeżuwaczy, z naruszeniem przepisów rozporządzenia WE 999/2001 i rozporządzenia WE 1774/2002, przypadki niezasadnego przedłużania procedury zatwierdzenia zakładu z powodu przypisania prowadzonej działalności kodu bazy SPIWET, tj. 29składowanie na potrzeby własne, zmienionej następnie na 31-składowanie usługowe i tym samym rozstrzygania o prawach i obowiązkach podmiotów na podstawie przepisów wewnętrznych zawartych w instrukcji, przypadki naruszenia procedur postępowania administracyjnego, w szczególności poprzez niedotrzymanie terminu, wskazanego w powiadomieniu o wszczęciu postępowania administracyjnego, na zapoznanie się strony ze zgromadzonym materiałem dowodowym przed wydaniem decyzji administracyjnej, a także poprzez zastosowanie w rozstrzygnięciu wydanej decyzji różnego trybu wykonania poszczególnych obowiązków, nadając w pouczeniu wydanej decyzji rygor natychmiastowej wykonalności w trybie art.108 § 1 Kpa, przypadki niewłaściwego nadzoru nad miejscami gromadzenia zwierząt i wprowadzaniem zwierząt do handlu wewnątrzwspólnotowego, polegającego na certyfikacji zdrowia zwierząt fikcyjnie wprowadzanych do miejsca gromadzenia zwierząt; przypadki zatwierdzania miejsc gromadzenia zwierząt nie spełniających warunków weterynaryjnych; przypadki braku pobierania opłat za dojazdy do miejsc gromadzenia zwierząt przy jednoczesnym zwrocie kosztów dojazdu pracownikowi Inspektoratu; - 212 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 przypadki braku nadzoru ze strony powiatowego lekarza weterynarii nad prawidłowością wystawiania przez urzędowych lekarzy weterynarii cząstkowych świadectw zdrowia, skutkującego między innymi przekroczeniem uprawnień i poświadczaniem nieprawdy w dokumentach przez lekarzy wyznaczonych. Podsumowanie wyników kontroli i wnioski Wystąpienia pokontrolne skierowano do kierowników skontrolowanych przez Biuro Kontroli jednostek. W wystąpieniach pokontrolnych wskazywano stwierdzone nieprawidłowości wraz z przytoczeniem norm prawnych, które zostały naruszone i wnioskowano o udzielenie informacji zawierającej: 1) określenie przyczyn wykazanych nieprawidłowości, 2) ustalenie osób odpowiedzialnych za powstałe uchybienia, 3) działania podjęte w stosunku do osób winnych ich powstaniu, 4) określenie kalendarium podejmowania działań korygujących, mających na celu uniknięcie powtórnego zaistnienia powyższych nieprawidłowości. Wykazane w czasie kontroli nieprawidłowości, jak wynika z informacji nadsyłanych do Głównego Lekarza Weterynarii, zostały przez kontrolowanych usunięte, a wnioski uwzględnione w dalszej pracy jednostek kontrolowanych. W wyniku przeprowadzonych kontroli działania podjęte z nakazu Głównego Lekarza Weterynarii przez właściwych powiatowych i wojewódzkich lekarzy weterynarii skutkowały następującymi rezultatami: wykreślono zakład techniczny topiący tłuszcz metodą tradycyjną z rejestru i skreślono z listy prowadzonej przez Głównego Lekarza Weterynarii, zaprzestano działalności w zakresie wskazanym w wynikach kontroli doraźnej, zlikwidowano nielegalny obrót prowadzony przez przewoźników na terenie kilku województw i zlikwidowano prowadzenie składów pośrednich, zweryfikowano oleochemicznych, działalność prowadzoną technicznych i pozyskiwaniem tłuszczu zwierzęcego, - 213 - w zatwierdzonych przetwórczych zakładach zajmujących się ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 zinterpretowano wymagania rozporządzenia WE 1774/2002 w zakresie stosowania metod przetwarzania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego mogących mieć zastosowanie jako środki żywienia zwierząt, w tym metod przetwarzania surowców tłuszczowych umorzone śledztwo prowadzone przez Prokuraturę w Dąbrowie Górniczej kontynuowano na wniosek Policji-sprawa została skierowana do Sądu rejonowego w Dąbrowie Górniczej, zweryfikowano zakres zarejestrowanej i zatwierdzonej działalności prowadzonej w zakresie transportowania produktów spożywczych i transportowania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego, sprawdzono stosowanie tłuszczu pochodzenia zwierzęcego do produkcji pasz oraz jego pochodzenie, w tym stosowane metody przetwarzania przez zakłady je produkujące i poddające dalszej obróbce oraz pochodzenie w aspekcie gatunku zwierząt, z których pozyskano surowiec, sprawdzono procedery składowania oraz rotowania smalcu spożywczego i terminy jego ponownego przetopu, w aspekcie legalności procesu i terminów przydatności do spożycia, wykreślono miejsce gromadzenia zwierząt z rejestru i skreślono z listy prowadzonej przez Głównego Lekarza Weterynarii, przez co zlikwidowano wprowadzanie zwierząt (cieląt) do handlu za pośrednictwem fikcyjnego miejsca gromadzenia wdrożono doraźne postępowanie kontrolne z ramienia wojewódzkiego lekarza weterynarii wszystkich miejsc gromadzenia zwierząt na terenie województwa mazowieckiego, w wyniku których w stosunku do czterech powiatowych lekarzy weterynarii skierowano sprawy do Rzecznika Dyscyplinarnego WIW , zaktualizowano i poprawiono regulaminy organizacyjne, rejestry podmiotów, listy osób wyznaczonych do czynności urzędowych, wdrożono postępowanie administracyjne w stosunku do podmiotów/zakładów, w których stwierdzone zostały naruszenia prawa weterynaryjnego, dwóch powiatowych lekarzy weterynarii zrezygnowało z funkcji, w tym wobec jednego prowadzone jest postępowanie prokuratorskie. - 214 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Wyniki kontroli przemawiają ponadto za koniecznością: 1. W związku z przepisami rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 października 1999 r. w sprawie określenie stanowisk urzędniczych, wymaganych kwalifikacji zawodowych, stopni służbowych urzędników służby cywilnej, szczegółowych mnożników zasad ustalania do i ustalania wypłacania wynagrodzenia innych oraz świadczeń przysługujących członkom korpusu służby cywilnej (Dz. U. z 1999 r. Nr 89 poz. 996), wskazującym, że jedynie lekarz weterynarii może pełnić funkcje inspektora weterynaryjnego zarówno w powiatowych, jak i wojewódzkich inspektoratach weterynarii, należy rozważyć zasadność wystąpienia z wnioskiem o poszerzenie możliwości zatrudnienia osób posiadających inne niż weterynaryjne wykształcenie, w szczególności do wykonywania zadań inspekcyjnych w zakresie wykonywania nadzoru nad środkami żywienia zwierząt i nadzoru farmaceutycznego, a w obecnym stanie prawnym osoby nie posiadające wyższego wykształcenia weterynaryjnego przenieść na stanowiska inne niż inspekcyjne. 2. Ustawicznego szkolenia urzędowych lekarzy weterynarii z przepisów prawa UE zawartych w rozporządzeniach stanowiących tzw. Pakiet Higieniczny. 3. Ustawicznego prowadzenia szkoleń dla powiatowych lekarzy weterynarii, inspektorów weterynaryjnych szczebla powiatowego z zasad postępowania administracyjnego oraz postępowania egzekucyjnego w administracji. 4. Ustawicznego szkolenia urzędowych lekarzy weterynarii z przepisów prawa krajowego i UE dotyczącego certyfikacji zdrowia zwierząt wprowadzanych do handlu wewnątrzwspólnotowego, transportu zwierząt, ochrony zwierząt. 5. Wydania przepisów krajowych w drodze rozporządzenia w sprawie warunków przetrzymywania zwierząt w miejscach gromadzenia zwierząt (głównie dotyczących wielkości powierzchni przypadającej na jedno zwierzę). - 215 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 4.4.1.2. Kontrole Granicznych i Powiatowych Lekarzy Weterynarii prowadzone przez Biuro ds. Granic GIW Biuro ds. Granic GIW prowadzi kontrole działalności granicznych lekarzy weterynarii w zakresie prowadzenia urzędowych kontroli przesyłek zwierząt, produktów pochodzenia zwierzęcego oraz pasz wprowadzanych na terytorium UE jak również powiatowych lekarzy weterynarii w zakresie prowadzenia nadzoru nad składami celnymi. W roku 2008 przeprowadzono kontrole 6 posterunków weterynaryjnej kontroli granicznej oraz 1 składu celnego dla produktów niespełniających wymagań przewozowych UE oraz 2 kontrole PIW w zakresie nadzoru nad przywozem produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do indywidualnego spożycia Kontrole przeprowadzone przez pracowników Biura dotyczyły: infrastruktury i wyposażenia posterunków weterynaryjnej kontroli granicznej pod kątem spełniania wymogów określonych w decyzji Komisji 2001/812/WE z dnia 21 listopada 2001r. określająca wymagania dla zatwierdzenia punktów kontroli granicznej odpowiedzialnych za kontrolę weterynaryjną produktów wchodzących do Wspólnoty z krajów trzecich oraz bieżącego funkcjonowania po kątem wypełniania przepisów dotyczących weterynaryjnej kontroli granicznej (ustawa z dnia 27 sierpnia 2003r. o weterynaryjnej kontroli granicznej (Dz. U. Nr 165, poz. 1590 z późn. zm.) zatwierdzania i sprawowania nadzoru przez powiatowych lekarzy weterynarii nad składami celnymi, składami wolnocłowymi oraz magazynami znajdującymi się w wolnych obszarach celnych przeznaczonymi dla produktów pochodzenia zwierzęcego pochodzących z krajów trzecich, niespełniających wymagań przywozowych UE. Procedura kontroli granicznych posterunków kontroli weterynaryjnej ustalona została w Instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWbip.600/1/07 z dnia 31 października 2007 r. w sprawie sposobu oceny funkcjonowania posterunków weterynaryjnej kontroli granicznej oraz ich dostosowania do wymagań określonych w prawie Unii Europejskiej. Załącznik I Instrukcji GLW stanowi zasady postępowania urzędowych lekarzy - 216 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 weterynarii przy dokonywaniu oceny dostosowania posterunku weterynaryjnej kontroli granicznej do wymogów Unii Europejskiej oraz procedury przeprowadzania kontroli Załącznik II Instrukcji stanowi lista kontrolna służąca do szczegółowej oceny posterunku. Załącznik III stanowi wzór protokołu z kontroli wraz z aneksem, w którym to aneksie przekazane są do kierownika jednostki zalecenia pokontrolne po podpisaniu przez kontrolowanego i kontrolującego ostatecznej wersji protokołu. Procedura kontroli powiatowych lekarzy weterynarii określona została w Instrukcji Głównego Nr GIWbip-601/1/07 z dnia 5 stycznia 2007 r. w sprawie zatwierdzania i sprawowania nadzoru nad składami celnymi, składami wolnocłowymi oraz magazynami znajdującymi się w wolnych obszarach celnych przeznaczonymi dla produktów pochodzenia zwierzęcego pochodzących z krajów trzecich, niespełniających wymagań przywozowych UE. Załącznik I do instrukcji stanowi lista kontrolna będąca wzorem protokołu z kontroli składu celnego, składu wolnocłowego lub magazynu znajdującego się w wolnym obszarze celnym przeznaczonym dla produktów pochodzenia zwierzęcego pochodzących z krajów trzecich, niespełniających wymagań przywozowych UE. Wnioski dotyczące ogólnej stosowności systemu kontroli urzędowych zarządzanego przez urzędy właściwe dla realizacji celów Podczas kontroli posterunków weterynaryjnej kontroli granicznej stwierdzano uchybienia dotyczące infrastruktury oraz wyposażenia obiektów, poza tym braki w dokumentacji, która powinna być aktualizowana i dostępna w posterunkach, a także nieprawidłowości co do stosowanych procedur weterynaryjnej kontroli granicznej zwierząt i przesyłek produktów. W przypadku procedur stwierdzano niekiedy błędy w ich stosowaniu, brak dostatecznej wiedzy wszystkich urzędowych lekarzy weterynarii nt. szczegółowych zasad przeprowadzania kontroli, problemy z interpretacją prawodawstwa bądź problemy wynikające z braku regulacji prawnych w pewnych zakresach (np. nie zawsze określone kryteria mikrobiologiczne dla produktów spożywczych w prawodawstwie wspólnotowym). - 217 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Wszelkie uchybienia są wymieniane każdorazowo w protokole z kontroli, którego 1 egzemplarz przekazywany jest do jednostki kontrolowanej. Zalecenia pokontrolne obejmują również termin wyznaczony przez jednostkę kontrolująca na usunięcie uchybień. W odniesieniu do funkcjonowania składu celnego dla produktów niespełniających wymagań przywozowych kontrola nie wykazała nieprawidłowości. 4.4.2. Państwowa Inspekcja Sanitarna Działania kontrolne PIS prowadzone są na wszystkich poziomach: Główny Inspektorat Sanitarny – kontroluje działalność wojewódzkich stacji sanitarno – epidemiologicznych oraz wybrane stacje powiatowe lub graniczne (PSSE/GSSE) Wojewódzkie Stacje Sanitarno – Epidemiologiczne kontrolują działalność podległych Powiatowych i Granicznych Stacji Sanitarno – Epidemiologicznych (PSSE/GSSE) Ponadto w GIS, WSSE i PSSE/GSSE prowadzone są kontrole wewnętrzne. W IV kwartale każdego roku w Głównym Inspektoracie Sanitarnym przygotowywane są wytyczne dotyczące planowania działalności PIS adresowane do WSSE oraz program działania GIS na następny rok. W ww. planach na następny rok uwzględniane są m.in. harmonogramy: Kontroli kompleksowych prowadzonych w WSSE, w których uczestniczą wszystkie departamenty GIS Kontroli tematycznych/problemowych w podległych WSSE, które realizowane są przez poszczególne departamenty merytoryczne GIS, w tym Departament Bezpieczeństwa Żywności i Żywienia. Celem każdej kontroli kompleksowej jest sprawdzenie pod względem merytorycznym i prawnym działalności komórek organizacyjnych wchodzących w skład Wojewódzkiej Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej oraz kierowanie działalnością PIS na terenie danego województwa. Jednostka, która poddana została kontroli otrzymuje protokół/raport zawierający zalecenia pokontrolne i jest zobowiązana do przesłania pisemnej informacji na temat - 218 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 realizacji zaleceń pokontrolnych w terminie określonym przez kontrolującego. Ponadto prowadzony jest dalszy nadzór nad wdrażaniem zaleceń pokontrolnych poprzez kontrole sprawdzające. Kontrole sprawdzające planowane są w podległych jednostkach w przypadkach stwierdzenia w trakcie kontroli istotnych nieprawidłowości. Kontrole przeprowadzone przez Główny Inspektorat Sanitarny W Głównym Inspektoracie Sanitarnym został wdrożony System Zarządzania Jakością zgodnie z normą PN-EN ISO 9001:2001 – Systemy Zarządzania Jakością. Wymagania. W ramach SZJ do działań prowadzonych w PIS zostały opracowane niezbędne procedury, w tym m.in. procedura dot. planowania i realizacji kontroli kompleksowych, która określa tryb postępowania podczas przygotowania planu i przeprowadzania kontroli kompleksowej WSSE, sposób dokumentowania oraz obowiązuje wszystkie komórki organizacyjne GIS. W zakresie bezpieczeństwa żywności i żywienia kontrole podległych jednostek PIS przeprowadzane są przez zespoły kontrolne złożone z przedstawicieli Departamentu Bezpieczeństwa Żywności i Żywienia. Ilość osób w zespole zależy od zakresu kontroli i waha się od 2 do 4-5 osób. W roku 2008 w zakresie bezpieczeństwa żywności i żywienia przeprowadzono 6 kontroli, w tym: 4 kontrole kompleksowe: - WSSE w Łodzi (oraz PSSE w Pabianicach i PSSE w Skierniewicach); - WSSE w Katowicach (oraz w PSSE w Katowicach); - WSSE w Bydgoszczy (oraz PSSE w Bydgoszczy i PSSE w Inowrocławiu); - WSSE w Opolu (oraz PSSE w Opolu, PSSE w Brzegu i PSSE w Kędzierzynie-Koźlu); 2 kontrole problemowe w: - WSSE w Białymstoku (oraz w PSSE w Łomży); - WSSE w Warszawie (oraz w PSSE w Warszawie i w Ostrowi Mazowieckiej). W ramach ww. kontroli/auditów analizą i oceną objęte były w szczególności: - 219 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 - Obsada etatowa pionu HŻŻiPU oraz kwalifikacje pracowników. - Prawidłowość sprawowania nadzoru nad podległymi stacjami sanitarno- epidemiologicznymi (PSSE/GSSE) w zakresie HŻŻiPU oraz bezpieczeństwem żywności i żywienia. - Szkolenia w zakresie HŻŻiPU w WSSE oraz podległych PSSE. - Współpraca z Inspekcją Weterynaryjną. - Realizacja i sposób podejmowania działań w ramach systemu RASFF oraz ich zgodności z obowiązującymi procedurami. Ponadto w zależności od informacji wpływających do GIS sygnalizujących problemy w poszczególnych regionach analizą i oceną obejmowano nadzór nad suplementami diety. W trakcie niektórych kontroli stwierdzono: Niedostateczną obsada kadrowa pionu HŻŻiPU. Nieprawidłowości w sprawowaniu nadzoru nad podległymi stacjami sanitarnoepidemiologicznymi w zakresie HŻŻiPU (np. nie dostosowanie tematów i częstotliwości kontroli tematycznych do rzeczywistych potrzeb i problemów stwierdzanych w województwie). Nie przestrzeganie zasad przygotowywania dokumentów. Nieprawidłowe przeprowadzanie szkoleń w zakresie HŻŻiPU (np. niedokładne przekazywanie do szczebla powiatowego wiadomości zdobytych na szczeblu centralnym). Nieprawidłowy dobór poszczególnych elementów szkoleń (np. zbyt krótki czas poświęcany na dyskusję merytoryczną). Kontrole przeprowadzone przez Wojewódzkie Stacje Sanitarno- Epidemiologiczne W 2008 roku pracownicy Oddziałów Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych przeprowadzili 348 kontroli wewnętrznych w podległych Powiatowych Stacjach Sanitarno-Epidemiologicznych i Granicznych Stacjach Sanitarno-Epidemiologicznych. - 220 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Kontrole miały na celu sprawdzenie działalności organów PIS w obszarze nadzoru nad bezpieczeństwem żywności. W ramach ww. działań przeprowadzono 260 kontroli planowanych, w tym kontrole kompleksowe i problemowe oraz 88 kontroli nieplanowanych - interwencyjnych. Kontrole kompleksowe obejmowały całościową ocenę sposobu sprawowania przez kontrolowaną stację urzędowej kontroli żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Kontrole problemowe natomiast dotyczyły oceny realizacji wytypowanych zagadnień merytorycznych. Powody przeprowadzania kontroli nieplanowanych: sprawdzanie wykonywania poleceń Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych, wyrywkowe kontrole sposobu realizacji akcji inicjowanych przez Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych, analiza docierających do Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych interwencji konsumenckich dotyczących nieprawidłowości higieniczno- sanitarnych w obiektach. Kontrole w zakresie działalności pionu higieny żywności, żywienia i przedmiotów użytku dotyczyły następujących obszarów: oceny obsady kadrowej i kwalifikacji pracowników, prawidłowość nadzoru nad obiektami, w tym szczególnie nad wykazującymi zły stan sanitarny, realizacji zasad GHP, GMP i systemu HACCP w zakładach produkcji i obrotu żywnością, ze szczególnym uwzględnieniem ich dokumentowania dla potrzeb oceny ryzyka zagrożenia bezpieczeństwa żywności, egzekwowania od przedsiębiorców działających na rynku spożywczym wykonania obowiązku określonego w art. 18 rozporządzenia WE nr 178/2002 z dnia 28 stycznia 2002r. dotyczącego możliwości śledzenia produktów – traceability, oceny podejmowanych działań wobec podmiotów naruszających przepisy prawa żywnościowego (sankcje karne, decyzje, itp.), realizacja planów kontroli zgodnie z harmonogramem i wytycznymi zawartymi - 221 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 w odpowiedniej procedurze, pobierania próbek do badań laboratoryjnych żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu przez Państwową Inspekcję Sanitarną w roku 2008 zgodnie z opracowanym planem, działań organów PIS związanych z systemem RASFF - sposobu postępowania w przypadku zgłoszeń o niebezpiecznych produktach żywnościowych, przekazywanych przez Krajowy Punkt Kontaktowy, szkoleń wewnętrznych pracowników, oceny współpracy z innymi jednostki kontrolnymi, w szczególności z Inspekcją Weterynaryjną. Najważniejsze nieprawidłowości stwierdzane podczas kontroli w podległych jednostkach: przy poborze próbek żywności nie uwzględniono wszystkich wskazówek zawartych w wytycznych do planu pobierania próbek na 2008r.; stwierdzano przypadki niewystarczająco konsekwentnego egzekwowania wykonania decyzji wydanych przez państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych dotyczących powtarzających się uchybień i nieprawidłowości, po otrzymaniu kwestionowanych wyników badań laboratoryjnych żywności nie dokonywano wnikliwej analizy ryzyka w celu ustalenia źródła zanieczyszczenia a także nie wydawano decyzji- rachunku za czynności kontrolne związane z pobraniem oraz zbadaniem kwestionowanej próbki; nieterminowo sprawdzano przypadki wykonania przez przedsiębiorców zaleceń pokontrolnych oraz obowiązków określonych w decyzjach administracyjnych, przy planowaniu kontroli w zakładach żywności częstotliwość nie zawsze była wynikiem oceny ryzyka, stwierdzano pojedyncze przypadki niewłaściwego sposobu realizacji działań podejmowanych w następstwie powiadomień otrzymywanych w ramach systemu RASFF, w tym dokumentowania wyników przeprowadzonych kontroli. - 222 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Wnioski wynikające z przeprowadzonych kontroli: stosowano obowiązujące procedury urzędowej kontroli żywności realizacja i dokumentowanie szkoleń w zakresie bezpieczeństwa żywności była prawidłowa, działania podejmowane w ramach powiadomień RASFF były właściwe, działania kontrolne podejmowane w ramach zgłoszonych skarg i interwencji były szybkie i adekwatne do zgłoszonych nieprawidłowości, prawidłowo prowadzono kontrolę graniczną, współpraca z organami Inspekcji Weterynaryjnej przebiegała w sposób prawidłowy, kadra zatrudniona w pionie higieny żywności, żywienia i przedmiotów użytku posiada odpowiednie wykształcenie kierunkowe oraz wielu pracowników uzyskało dodatkowe kwalifikacje (np. studia podyplomowe, specjalizacje). Kadrę ze średnim wykształceniem stanowią głównie instruktorzy higieny z długim stażem pracy oraz doświadczeniem zawodowym, przeprowadzanie kontroli nieplanowych, przede wszystkim w związku z powiadomieniami w ramach systemów RASFF oraz wnioskami podmiotów o zatwierdzenie zakładów – stwarzać może ryzyko nie zrealizowania planowych kontroli w nadzorowanych zakładach, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości wdrażano działania korygujące mające na celu ich wyeliminowanie. Oceniając pracę powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych należy podkreślić uzyskanie dużej poprawy obsady kadrowej w Sekcjach HŻŻ i PU oraz coraz lepszego wyposażenia służącego do sprawnego komunikowania się i organizacji pracy (np. faks, laptop). Sukcesywnie zwiększa się również jakość pracy pracowników urzędowej kontroli żywności poprzez częste i efektywne szkolenia, jak również samokształcenie się. Ciągłym problemem jest konieczność przeprowadzania dużej ilości kontroli nieplanowanych, co ujemnie wpływa na wykonanie kontroli planowanych. Trudności finansowe i niedostatek środków transportu powoduje, że organy - 223 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 stopnia powiatowego działają niekonsekwentnie (wydają decyzje administracyjne, a obowiązki w nich zawarte sprawdzane są zbyt późno). Egzekwowanie poprawy w ramach postępowań administracyjnych obarczone jest błędami popełnianymi przy wystawianiu rozlicznych decyzji, a obsługa prawna jest niewystarczająca. 4.4.3. Państwowa Inspekcja ochrony Roślin i Nasiennictwa Kontrole wewnętrzne wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa przeprowadził 2 kontrole problemowe i jedną kompleksową wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa w zakresie nadzoru i kontroli obrotu i stosowania środków ochrony roślin. Diagnostyka laboratoryjna W 2008 r., zgodnie z rocznym harmonogramem kontroli, przeprowadzono 8 kontroli w wojewódzkich inspektoratach. Wszystkie kontrole miały charakter problemowy, a ich celem była: ocena działalności diagnostycznej laboratoriów WIORiN w Białymstoku, Poznaniu i Gdańsku w zakresie poprawności wdrożenia metody FISH do badań ziemniaków na obecność bakteriozy pierścieniowej; ocena działalności oddziałów granicznych w Dorohusku i Hrubieszowie w zakresie inspekcji fitosanitarnej przesyłek importowanego materiału roślinnego i opakowań, wykonywania badań laboratoryjnych na obecność agrofagów kwarantannowych, zapewnienia warunków bezpieczeństwa fitosanitarnego; ocena prowadzenia badań monitoringowych występowania Phytophthora ramorum na terenie działania WIORiN w Lublinie, Warszawie i Łodzi. W wyniku kontroli ustalono, że w niektórych spośród wizytowanych WIORiN konieczne jest podjęcie działań w celu usprawnienia działania jednostek oraz usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości i uchybień, a mianowicie: - 224 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 uzupełnienia braków w zakresie zaopatrzenia w odczynniki chemiczne oraz prowadzenie ich ewidencji oraz zapewnienie okresowych przeglądów i konserwacji sprzętu optycznego (dot. oddziałów granicznych); zapewnienie odpowiedniej do nałożonych zadań kadry laboratorium (z uwzględnieniem zastępstwa) w celu umożliwienia sprawnej i terminowej realizacji badań; ścisłe przestrzeganie zalecanych metodyk badawczych; zapewnienie odpowiednich warunków przechowywania próbek ziemniaka; prowadzenie oceny zdrowotności lustrowanych szkółek na podstawie odpowiedniej liczby próbek poddawanych ocenie laboratoryjnej. Problematyka fitosanitarna W 2008 r., przeprowadzono 5 kontroli problemowych w wojewódzkich inspektoratach ochrony roślin i nasiennictwa w zakresie realizacji zadań z pionu fitosanitarnego. Przedmiotem kontroli była ocena realizacji zadań: w zakresie wydawania paszportów roślin dla roślin produktów roślinnych lub przedmiotów (WIORiN w Olsztynie), w zakresie obsługi fitosanitarnej eksportu (WIORiN w Białymstoku), związanych ze zwalczaniem organizmów szkodliwych w zakresie spraw dotyczących udzielania dotacji na dofinansowanie kosztów zwalczania (WIORiN w Lublinie), związanych z kontrolą zdrowotności roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów pod kątem występowania organizmów szkodliwych podlegających obowiązkowi zwalczania oraz postępowaniem w przypadku wykrycia takich organizmów (WIORiN w Katowicach), związanych z nadzorem nad wykrywaniem i zwalczaniem organizmów szkodliwych (WIORiN w Koszalinie). W wyniku przeprowadzonych kontroli nie stwierdzono rażących uchybień w działalności wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa w zakresach objętych kontrolami. Z każdej kontroli sporządzano protokół, a wyniki kontroli zostały - 225 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 przedstawione w wystąpieniach pokontrolnych. 4.4.4. Kontrole wewnętrzne Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno –Spożywczych W ramach nadzoru sprawowanego przez Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w 2008 roku przeprowadzono ogółem 12 kontroli wewnętrznych, których celem było sprawdzenie prawidłowości realizacji zadań ustawowych przez wojewódzkie inspektoraty jakości handlowej artykułów rolnospożywczych. Zadania w tym zakresie – określone w Ramowym planie kontroli wewnętrznej na 2008 rok – zrealizowane zostały w całości. Zakres kontroli wewnętrznych w 2008 roku obejmował sprawdzenie procesu związanego z realizacją kontroli urzędowych, od momentu ich przygotowania przez WIJHARS do zakończenia postępowania kontrolnego, ze szczególnym zwróceniem uwagi na prawidłowość stosowania sankcji przewidzianych prawem dla IJHARS. Podstawowym kryterium kontroli wewnętrznej było przestrzeganie obowiązujących przepisów, a miernikiem stanu faktycznego - wskaźniki statystyczne, pozwalające na ocenę skali nieprawidłowości stwierdzonych w wyniku kontroli dokumentów oraz efektywności realizowanych zadań przez kontrolowaną jednostkę. Kontrola wewnętrzna potwierdziła skuteczność kontroli urzędowych, przeprowadzanych przez WIJHARS, zwrócono natomiast uwagę na konieczność uszczegółowienia i ujednolicenia niektórych zagadnień związanych z dokumentowaniem ustaleń z kontroli. W wyniku kontroli wewnętrznej Główny Inspektor JHARS przekazał kontrolowanym WIJHARS wystąpienia pokontrolne, a ponadto wnioski i ustalenia omówione zostały na naradach Kierownictwa IJHARS. Aktualny system kontroli urzędowych zwiększa możliwość oddziaływania na kontrolowanych przedsiębiorców, zwłaszcza w przypadkach fałszowania jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, bądź uchylania się od wyeliminowania stwierdzonych w toku kontroli nieprawidłowości. W ramach monitorowania systemu zarządzania jakością oraz skuteczności jego wdrożenia i utrzymywania przeprowadzano planowe audyty wewnętrzne. W 2008 roku przeprowadzono 152 audytów wewnętrznych (wg. normy ISO 9001: 2000). - 226 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 4.4.5. Inspekcja Handlowa – kontrole wewnętrzne Realizacja zadań wykonywanych w 2008 r. podlegała, jak przedstawiono w Zintegrowanym wieloletnim planie kontroli dla Polski (MANCP): kontroli sprawowanej na bieżąco przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentom na podstawie przedkładanych mu okresowych raportów z kontroli, sprawozdania rocznego z działalności IH. Raporty takie zostały przedłożone ze wszystkich zrealizowanych tematów kontroli, przedłożone też zostało sprawozdanie z działalności IH w 2008 r., kontroli sprawowanej przez Głównego Inspektora IH, polegającej m.in. na sprawdzeniu realizacji przez wojewódzkich inspektorów IH zadań określonych w ustawie i przepisach odrębnych. W związku z trwającymi w 2008 r. pracami wynikającymi ze zniesienia Głównego Inspektora Inspekcji Handlowej3 i przejęcia jego kompetencji przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), nie opracowano stosownych procedur i nieprzeprowadzano audytów w wojewódzkich inspektoratach IH oraz Głównym Inspektoracie IH. Na 2009 rok w UOKiK zaplanowane są kontrole wewnętrzne związane pośrednio z urzędową kontrolą żywności, m.in.: ocena organizacji i funkcjonowania systemu kierowania przez Prezesa UOKiK działalnością Inspekcji Handlowej. 4.5. Systemy wewnętrzne (Państwowa Inspekcja Sanitarna) W wybranych stacjach sanitarno-epidemiologicznych wdrożono system jakości w nadzorze sanitarnym w oparciu o wymagania normy PN-EN ISO/IEC 17020 „Ogólne kryteria działania różnych rodzajów jednostek inspekcyjnych”. Zgodnie z wymaganiami ww. normy przeprowadzono audity wewnętrzne. Wyznaczeni audytorzy auditowali różne obszary działalności kontrolnej w stacjach sanitarno-epidemiologicznych na 3 Patrz rozdział 4.2. Sprawozdania - 227 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 zgodność z procedurami systemu jakości. Audity wykazały, że pracownicy pionu HŻŻiPU są zaangażowani we wdrażanie Systemu Jakości, konsekwentnie wykonują czynności służbowe, co daje pozytywny wizerunek jednostkom kontrolnym. Laboratoria Badania Żywności i Przedmiotów Użytku WSSE oraz PSSE funkcjonują zgodnie normą PN-EN ISO 17025:2005 „Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących”. Laboratoria były auditowane zgodnie z wymogami zawartymi w ww. normie oraz zgodnie z wymogami Polskiego Centrum Akredytacji. - 228 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Rozdział 5. Podsumowanie ogólnej skuteczności systemu kontroli urzędowych w Polsce Zgodnie z art. 3 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 kontrole urzędowe przeprowadzane były regularnie, zgodnie z udokumentowanymi procedurami tak, aby osiągnąć zamierzone cele. W czasie kontroli podejmowano wszelkie środki niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa żywności. Pojawienie się „nowego rodzaju” zagrożeń wynikających z globalizacji handlu oraz powiększania terytorialnego zakresu działania przedsiębiorców branży spożywczej, wymagało ciągłego zacieśniania współpracy pomiędzy podległymi jednostkami celem objęcia nadzorem, w sposób jednolity i kompleksowy, obiektów na terenie całego kraju. Jednocześnie z uwagi na fakt, iż urzędowa kontrola żywności aby była skuteczna musi być interdyscyplinarna, podejmowano działania oparte na zasadach określonych w zawartych porozumieniach o współpracy, pomiędzy organami urzędowej kontroli żywności. W 2008 roku w ramach realizacji celu strategicznego MANCP dotyczącego wzmocnienia koordynacji i współpracy pomiędzy organami urzędowej kontroli żywności, jednostki inspekcyjne prowadziły efektywną, wzajemną współpracę w podejmowanych działaniach nadzorowych zgodnie z zapisami zawartymi w stosownych porozumieniach oraz przy pełnym respektowaniu obowiązujących przepisów prawa. Współpraca odbywała się na wszystkich szczeblach: centralnym, regionalnym i lokalnym. Współpraca miedzy poszczególnymi Inspekcjami odbywała się poprzez: organizację wspólnych szkoleń i narad dla przedstawicieli określonych służb; wzajemne przekazywanie informacji i materiałów dotyczących naruszeń obowiązujących przepisów prawa ujawnionych w wyniku kontroli, w tym w ramach systemu RASFF na szczeblu wojewódzkim i powiatowym; - 229 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 wzajemne informowanie się o wynikach badań laboratoryjnych wskazujących na niewłaściwą jakość żywności; w przypadkach uzasadnionych organizowanie wspólnych kontroli oraz udzielanie sobie stosownej pomocy merytorycznej w ramach sprawowanego nadzoru. Działalność organów urzędowej kontroli miała na celu zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa żywności produkowanej i wprowadzanej do obrotu poprzez efektywną działalność kontrolną w zakresie oceny zgodności nadzorowanych podmiotów z znowelizowanym prawodawstwem krajowym oraz aktami prawnymi Unii Europejskiej, jak też prowadzenie działalności edukacyjno-zdrowotnej mającej za zadanie dotarcie do jak najszerszego grona odbiorców (współpracowano w tym zakresie z urzędami miast i gmin w celu upowszechniania wiedzy wśród zainteresowanych). Współpraca wszystkich Inspekcji w 2008 roku przyczyniła się do wzmocnienia koordynacji nadzoru nad bezpieczeństwem żywności produkowanej i wprowadzanej do obrotu na terenie Polski. Organy urzędowej kontroli żywności w 2008 roku skutecznie realizowały cel strategiczny Zintegrowanego Wieloletniego Planu Kontroli dla Polski na lata 2007-2009 w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa żywności „od pola do stołu”. Realizując powyższy cel: przeprowadzano urzędowe kontrole począwszy od etapu produkcji, poprzez dystrybucję i wprowadzanie do obrotu detalicznego; dokonywano oceny partii towarów z importu na przejściach granicznych jak i w miejscach docelowego przeznaczenia; pobierano do badań laboratoryjnych próbki środków spożywczych oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością; dokonywano oceny sposobu i jakości żywienia w zakładach żywienia zbiorowego; opracowywano i przekazywano wnioski pokontrolne do właścicieli i kierownictwa zakładów; prowadzono efektywne postępowanie administracyjno – egzekucyjne w celu wyeliminowania stwierdzonych nieprawidłowości; - 230 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 prowadzono działania edukacyjne skierowane do społeczeństwa oraz producentów i dystrybutorów żywności w zakresie wymagań prawa żywnościowego; przeprowadzano urzędowe kontrole żywności zarówno przywożonej z państw trzecich, jak i wywożonej poza Wspólnotę. Szczególnym nadzorem sanitarnym objęto zakłady produkcji i obrotu żywnością oraz żywienia, które wykazują najgorszy stan sanitarny, wprowadzają do obrotu szeroki asortyment środków spożywczych przeznaczonych dla dużej liczby lub specjalnej grupy konsumentów, albo stanowią jedyne dostępne źródło zaopatrzenia. W części grup zakładów wzrósł odsetek obiektów niezgodnych z wymaganiami. Istnieje zatem potrzeba podjęcia działań zmierzających do mobilizacji przedsiębiorców do poprawy sytuacji w tym zakresie, a także bardziej konsekwentnego egzekwowania od przedsiębiorców nakładanych obowiązków prawa żywnościowego. Systematycznie rośnie liczba zakładów żywności i żywienia z poprawnie wdrożonym i stosowanym Programem Warunków Wstępnych oraz z opracowaną i utrzymywaną pełną procedurą HACCP. Jednakże pomimo, iż ogólna liczba obiektów, w których działają systemy samokontroli wzrasta, odsetek w każdej z grup zaniżają zakłady posiadające sformalizowany i opisany system kontroli zagrożeń, który jednak nie jest stosowany w praktyce. Pewna część zakładów nie wykazuje ponadto postępów w implementacji procedur opartych na zasadach HACCP, co tłumaczy wciąż wysoki odsetek obiektów, które są „w trakcie” wdrażania systemów samokontroli. Pracownicy organów urzędowej kontroli żywności mają do dyspozycji odpowiednie, proporcjonalne działania represyjne. Jednakże większą skuteczność można osiągnąć poprzez stosowanie równocześnie sankcji karnych i metod pozwalających przedsiębiorców. na pogłębienie świadomości sanitarnej kontrolowanych Szkolenia z zakresu szeroko rozumianego „bezpieczeństwa żywności” powinny być skierowane nie tylko do pracowników organów urzędowej kontroli żywności ale także do podmiotów. Ochrona zdrowia publicznego jest jednym z najważniejszych zadań Inspekcji Weterynaryjnej, której kontrola i nadzór w różnych ogniwach łańcucha żywnościowego pozwala zapewnić wysokie bezpieczeństwo żywności. Stąd też istnieje konieczność usprawnienia nadzoru weterynaryjnego, celem zwiększenia zaufania konsumentów do - 231 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 poziomu bezpieczeństwa produkowanej żywności. Dzięki zmianie polegającej na przypisaniu każdemu nadzorowanemu podmiotowi produkującemu żywność zwierzęcego pochodzenia odpowiedniej kategorii ryzyka, zracjonalizowaniu uległ system nadzoru. Obdarzono większym zaufaniem właścicieli podmiotów, którzy we właściwy sposób realizują przepisy dotyczące bezpieczeństwa żywności. Ponadto w stosunku do roku poprzedniego zmniejszyła się ogólna liczba zakładów produkujących żywność pochodzenia zwierzęcego. Wzrost liczby podmiotów odnotowano w przypadku punktów odbierających mleko oraz zakładów pakowania jaj. Zauważalny był spadek liczby zakładów uprawnionych do produkcji na rynek krajowy, objętych, zgodnie z art. 4 rozporządzenia (WE) Nr 2076/2005, okresem przejściowym, jak również liczby zakładów zakwalifikowanych jako sprzedaż bezpośrednia. Jednocześnie zaobserwowano wzrost liczby zakładów zakwalifikowanych jako działalność marginalna, lokalna i ograniczona oraz zakładów zatwierdzonych. Analiza kontroli przeprowadzonych w 2008 r. wykazała, że najgorzej w ocenie kontrolujących wypadły zakłady zakwalifikowane do kategorii: chłodnie, mięso białe, mięso czerwone oraz mleko. W punktach odbioru mleka, zakładach zajmującym się przetwórstwem ryb i pakowaniem jaj nie stwierdzono rażących niezgodności. W ramach realizacji celu strategicznego - wzmocnienie poziomu ochrony interesów konsumentów i efektywności funkcjonowania wewnętrznego rynku produktów żywnościowych prowadzono kontrole, których zadaniem było: ujawnianie nieuczciwych praktyk rynkowych oraz nieuczciwej konkurencji, sprawdzanie przestrzegania przepisów krajowych i unijnych w zakresie jakości handlowej i oznakowania produktów oraz przepisów regulujących obrót, weryfikacja legalności i rzetelności działalności przedsiębiorców. Kontrolami objęto przede wszystkim produkty będące przedmiotem codziennych zakupów, do których dotychczas wnoszono najwięcej zastrzeżeń, szczególnie dotyczących zafałszowania (np. mleko i jego przetwory) lub naruszenia warunków bezpieczeństwa (napoje bezalkoholowe gazowane). W przypadku otrzymania wysokich wskaźników wadliwości, zaplanowano ponowną realizację danego tematu w roku 2009 (np. ryby i przetwory rybne). - 232 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Kontrole sprawdzające wykazały, że przedsiębiorcy w większości przypadków w sposób dobrowolny usuwali stwierdzone nieprawidłowości w toku kontroli. Jest to również efekt współpracy z organami urzędowej kontroli żywności, które przekazywane między sobą na bieżąco informacje o stwierdzonych niezgodnościach powstałych na etapie wytwarzania. Dzięki wprowadzeniu nowych przepisów przewidujących wysokie kary dla przedsiębiorców wprowadzających do obrotu artykuły rolno-spożywcze niewłaściwej jakości, efektywność kontroli w 2009 r. prawdopodobnie wzrośnie. Realizowano również zadania w ramach celu strategicznego - Zapobieganie występowaniu i zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt w celu ochrony zdrowia publicznego. Ważnym osiągnięciem w ochronie zdrowia publicznego było uznanie Polski za kraj oficjalnie wolny od gruźlicy bydła wyrażone poprzez decyzję Komisji 2009/342/WE z dnia 23 kwietnia 2009 roku zmieniająca decyzję 2003/467/WE w odniesieniu do uznania niektórych regionów administracyjnych Włoch za oficjalnie wolne od gruźlicy bydła, brucelozy bydła i enzootycznej białaczki bydła, uznania niektórych regionów administracyjnych Polski za oficjalnie wolne od enzootycznej białaczki bydła oraz uznania Polski i Słowenii za państwa członkowskie oficjalnie wolne od gruźlicy bydła. W celu zapewnienia skutecznego działania służb urzędowej kontroli w 2008 roku przeprowadzono szereg szkoleń i narad, w tym szkoleń warsztatowych, połączonych ze sprawdzeniem poziomu nabytej wiedzy, szczególnie w obszarze znajomości i praktycznego stosowania postanowień prawa krajowego oraz aktów prawnych UE obowiązujących w nadzorze nad bezpieczeństwem żywności oraz materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością. Ponadto przeprowadzano kontrole podległych jednostek celem weryfikacji stosowania w praktyce przepisów prawa w obszarze urzędowej kontroli żywności. Organy urzędowej kontroli przeprowadzały również audyty w podległych jednostkach w celu zapewnienia, że realizacją one wymagania Rozporządzenia (WE) nr 882/2004. W związku z powyższym należy stwierdzić, że zgodnie z art. 17 ust. 2 Rozporządzenia (WE) nr 178/2002 oraz rozporządzeniem (WE) nr 822/2004 system - 233 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 urzędowych kontroli żywności w 2008 roku w Polsce działał skutecznie i z pożytkiem dla ochrony zdrowia konsumentów. Przedsiębiorcy objęci byli urzędową kontrolą na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności. Kontrole przeprowadzano regularnie w oparciu o analizę ryzyka, z ustaloną częstotliwością celem realizacji zapisów rozporządzenia nr 882/2004. - 234 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 Spis tabel 1. TABELA 1. ZATWIERDZENI / ZAREJESTROWANI PRODUCENCI I PRZEDSIĘBIORSTWA HANDLOWE ........................................................................................................... 11 2. TABELA 2. LICZBA PODMIOTÓW DZIAŁAJĄCYCH NA RYNKU PASZ (1) ORAZ LICZBA PODMIOTÓW PODDANYCH URZĘDOWEJ KONTROLI (INSPEKCJI) (2) W 2008 ROKU ... 12 3. TABELA 3. LICZBA URZĘDOWYCH KONTROLI (INSPEKCJI) PODMIOTÓW DZIAŁAJĄCYCH NA RYNKU PASZ W 2008 ROKU ..................................................... 13 4. TABELA 4. KONTROLE IDENTYFIKACJI I REJESTRACJI ZWIERZĄT – BYDŁO ........... 18 5. TABELA 5. PARAMETRY ANALIZY RYZYKA DLA WYBORU SIEDZIB STAD BYDŁA DO KONTROLI IDENTYFIKACJI I REJESTRACJI W 2009 R. ............................................. 19 6. TABELA 6. KONTROLE IDENTYFIKACJI I REJESTRACJI ZWIERZĄT – OWCE I KOZY .. 20 7. TABELA 7. PARAMETRY ANALIZY RYZYKA DLA WYBORU SIEDZIB STAD OWIEC I KÓZ DO KONTROLI IDENTYFIKACJI I REJESTRACJI W 2009 R. ................................. 21 8. TABELA 8. ROCZNY RAPORT Z KONTROLI RZEŹNI POD WZGLĘDEM DOBROSTANU ZWIERZĄT ............................................................................................................. 23 9. TABELA 9. ROCZNY RAPORT Z KONTROLI ŚRODKÓW TRANSPORTU WYKORZYSTYWANYCH DO PRZEWOZU ZWIERZĄT POD WZGLĘDEM DOBROSTANU ZWIERZĄT ............................................................................................................. 24 10. TABELA 10. RAPORT Z KONTROLI GOSPODARSTW UTRZYMUJĄCYCH ZWIERZĘTA GOSPODARSKIE ..................................................................................................... 26 11. TABELA 11. DANE DOTYCZĄCE LICZBY SKONTROLOWANYCH PRZEZ GRANICZNYCH LEKARZY WETERYNARII PRZESYŁEK WPROWADZONYCH W 2008R. W RAMACH PROCEDURY IMPORTU ........................................................................................... 28 12. TABELA 12. DANE DOTYCZĄCE LICZBY SKONTROLOWANYCH PRZEZ GRANICZNYCH LEKARZY WETERYNARII PRZESYŁEK WPROWADZONYCH W 2008R. W RAMACH PROCEDURY TRANZYTU (W TYM TRANZYTU Z CZASOWYM SKŁADOWANIEM W SKŁADACH CELNYCH)........................................................................................... 28 13. TABELA 13. DANE DOTYCZĄCE LICZBY SKONTROLOWANYCH PRZEZ GRANICZNYCH LEKARZY WETERYNARII PRZESYŁEK WPROWADZONYCH W 2008R. W RAMACH PROCEDURY REIMPORTU ....................................................................................... 29 - 235 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 14. TABELA 14. DANE DOTYCZĄCE LICZBY SKONTROLOWANYCH PRZEZ GRANICZNYCH LEKARZY WETERYNARII PRZESYŁEK W 2008R. W RAMACH PROCEDURY EKSPORTU............................................................................................................. 29 15. TABELA 15. WYNIKI KRAJOWEGO PLANU MONITORINGU POZOSTAŁOŚCI W ŻYWNOŚCI POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO WWOŻONEJ Z KRAJÓW TRZECICH ZA ROK 2008 ..................................................................................................................... 30 16. TABELA 16. RECORDING OF CHECKS OF LIVE ANIMALS CONSIGNMENTS INTRODUCED FOR IMPORT INTO THE COMMUNITY (97/794) POLAND 01 JANUARY – 31 DECEMBER 2008 POLAND 01 JANUARY - 30 JUNE 2008 ............................... 32 17. TABELA 17. RAPORT ZA ROK 2008 ZAWIERAJĄCY DANE LICZBOWE DOTYCZĄCE WYNIKÓW WYKONYWANIA ZASAD DOTYCZĄCYCH PRZYWOZU Z KRAJÓW TRZECICH MIĘSA I MLEKA PRZEZNACZONYCH DO INDYWIDUALNEGO SPOŻYCIA, ZGODNIE Z ROZPORZĄDZENIEM (WE) KOMISJI 745/2004 ..................................... 38 18. TABELA 18. LICZBA KONTROLI PRZEPROWADZONYCH PRZEZ ORGANY PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI SANITARNEJ W PODZIALE NA WOJEWÓDZTWA. .............. 44 19. TABELA 19. RODZAJ I ILOŚĆ PRZEPROWADZONYCH KONTROLI I RE-KONTROLI W 2008 ROKU ........................................................................................................... 53 20. TABELA 20. LICZBA PRÓB PŁODÓW ROLNYCH PRZESŁANYCH DO POSZCZEGÓLNYCH LABORATORIÓW ..................................................................... 54 21. TABELA 21. CERTYFIKACJA IP W 2008 R. W PODZIALE NA POSZCZEGÓLNE UPRAWY ............................................................................................................... 56 22. TABELA 22. STAN SANITARNY OBIEKTÓW W ZAKRESIE HIGIENY PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO ...................................................... 65 23. TABELA 23. ZESTAWIENIE WYNIKÓW BADAŃ LABORATORYJNYCH ŚRODKÓW SPOŻYWCZYCH ORAZ WYNIKI BADAŃ ŚRODOWISKOWYCH W ZAKRESIE ZANIECZYSZCZEŃ BIOLOGICZNYCH I CHEMICZNYCH WYKONANYCH PRZEZ LABORATORIA URZĘDOWE .................................................................................... 72 24. TABELA 24. WYNIKI KONTROLI URZĘDOWYCH W SEKTORZE PASZOWYM............. 81 25. TABELA 25. WYNIKI KONTROLI URZĘDOWYCH W SEKTORZE UTYLIZACYJNYM. ... 82 26. TABELA 26. ZESTAWIENIE WYNIKÓW BADAŃ LABORATORYJNYCH W SEKTORZE PASZOWYM ........................................................................................................... 83 27. TABELA 27. ZESTAWIENIE WYNIKÓW BADAŃ LABORATORYJNYCH W ODNIESIENIU - 236 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 DO NIEKTÓRYCH PARAMETRÓW W SEKTORZE PASZ .............................................. 85 28. TABELA 28. ŚRODKI I SANKCJE ZASTOSOWANE PRZEZ INSPEKCJE WETERYNARYJNĄ PRZY STWIERDZENIU NIEPRAWIDŁOWOŚCI W SEKTORZE PASZOWYM. .......................................................................................................... 88 29. TABELA 29. ODSETEK OBIEKTÓW ŻYWNOŚCI I ŻYWIENIA O STANIE SANITARNYM NIEZGODNYM Z WYMAGANIAMI W LATACH 2003-2008 ........................................ 96 30. TABELA 30. STAN SANITARNY OBIEKTÓW ŻYWNOŚCI, ŻYWIENIA I PRZEDMIOTÓW UŻYTKU W LATACH 2007-2008 ............................................................................ 97 31. TABELA 31. REALIZACJA PLANU POBIERANIA PRÓBEK...................................... 106 32. TABELA 32. JAKOŚĆ ZDROWOTNA ŚRODKÓW SPOŻYWCZYCH ............................ 108 33. TABELA 33. DZIAŁALNOŚĆ REPRESYJNA ............................................................ 121 34. TABELA 34. SZCZEGÓŁOWE ZESTAWIENIE WYDANYCH W OKRESIE SPRAWOZDAWCZYM ZALECEŃ POKONTROLNYCH I SANKCJI KARNYCH W ROZBICIU NA POSZCZEGÓLNE RODZAJE KONTROLI ............................................................. 125 35. TABELA 35. SZCZEGÓŁOWE ZESTAWIENIE KONTROLI TYPU A W ROZRÓŻNIENIU NA MIEJSCA PROWADZENIA KONTROLI .................................................................... 127 36. TABELA 36. SZCZEGÓŁOWE ZESTAWIENIE NIEPRAWIDŁOWOŚCI WYKAZANYCH PODCZAS KONTROLI TYPU A W UKŁADZIE KRAJOWYM ....................................... 128 37. TABELA 37. ZESTAWIENIE LICZBY KONTROLI W ZAKRESIE STOSOWANIA ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN ............................................................................................... 130 38. TABELA 38. SZCZEGÓŁOWE ZESTAWIENIE NIEPRAWIDŁOWOŚCI WYKAZANYCH PODCZAS KONTROLI TYPU B W UKŁADZIE KRAJOWYM ...................................... 131 39. TABELA 39. ZESTAWIENIE ILOŚCI PRÓBEK PRZEBADANYCH PRZEZ LABORATORIA GIJHARS W RAMACH URZĘDOWEJ KONTROLI ŻYWNOŚCI W 2008 ROKU, NIESPEŁNIAJĄCYCH WYMAGAŃ JAKOŚCI HANDLOWEJ. ....................................... 147 40. TABELA 40. ZESTAWIENIE ILOŚCI PARTII OBJĘTYCH KONTROLĄ JAKOŚCI HANDLOWEJ W 2008 R. ....................................................................................... 149 41. TABELA 41. SANKCJE ZASTOSOWANE PRZEZ ORGANY IJHARS. ........................ 167 42. TABELA 42. SPOSÓB ROZPATRZENIA ODWOŁAŃ OD DECYZJI ADMINISTRACYJNYCH WNIESIONYCH DO GŁÓWNEGO INSPEKTORA JHARS W 2008 R. ......................... 170 43. TABELA 43. WADLIWOŚĆ POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW PRODUKTÓW OBJĘTYCH KONTROLAMI PLANOWYMI ................................................................................. 173 - 237 - ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2008 44. TABELA 44 .AUDYTY WEWNĘTRZNE PRZEPROWADZONE PRZEZ ORGANY PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI SANITARNEJ ................................................................ 181 45. TABELA 45. TEMATYKA I LICZBA SZKOLEŃ PRZEPROWADZONYCH DLA PRACOWNIKÓW PIS ............................................................................................ 189 46. TABELA 46. ZESTAWIENIE SZKOLEŃ .................................................................. 197 - 238 -