doctematy okładkowe numerów 12/2014, 1/2015, 3/2015 miesięcznika
download 
Reklamacja Transkrypt
tematy okładkowe numerów 12/2014, 1/2015, 3/2015 miesięcznika
TEMATY OKŁADKOWE NUMERÓW 12/2014, 1/2015, 3/2015 MIESIĘCZNIKA „CZUWAJ” DO WYKORZYSTANIA PODCZAS OGÓLNOPOLSKIEJ DYSKUSJI INSTRUKTORSKIEJ O PRAWIE I PRZYRZECZENIU HARCERSKIM nr 12 (322) grudzień 2014 PRAWO HARCERSKIE 1. Harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wynikające z Przyrzeczenia Harcerskiego. 2. Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy. 3. Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim. 4. Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza. 5. Harcerz postępuje po rycersku. POROZMAWIAJMY 6. Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać. O PRAWIE 7. Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom i wszystkim swoim przełożonym. 8. Harcerz jest zawsze pogodny. 9. Harcerz jest oszczędny i ofiarny. 10. Harcerz jest czysty w myśli, w mowie i uczynkach; nie pali tytoniu i nie pije napojów alkoholowych. PRAWO HARCERSKIE 1. Harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wynikające z Przyrzeczenia Harcerskiego. 2. Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy. 3. Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim. 4. Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza. 5. Harcerz postępuje po rycersku. 6. Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać. 7. Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom i wszystkim swoim przełożonym. 8. Harcerz jest zawsze pogodny. 9. Harcerz jest oszczędny i ofiarny. 10. Harcerz jest czysty w myśli, w mowie i uczynkach; nie pali tytoniu i nie pije napojów alkoholowych. 10 grudzień 2014 KONFERENCJE INSTRUKTORSKIE Prawo Harcerskie jako system wartości – tradycja i współczesność J ednym z najważniejszych zagadnień do dyskusji, jakie postawił przed nami ostatni Zjazd ZHP, jest Prawo Harcerskie. Jesienią 2014 r. Rada Naczelna zorganizowała cykl konferencji „W kręgu Rady” pod hasłem „Prawo Harcerskie jako system wartości – tradycja i współczesność”, do udziału w których zaprosiła instruktorki i instruktorów z całej Polski. Aby ułatwić chętnym udział w dyskusji, konferencje zostały zorganizowane w różnych częściach kraju. Pierwsza – z udziałem ponad 70 osób – odbyła się 6 września w Krakowie, druga, w której uczestniczyło ponad 80 osób – 25 października w Warszawie, trzecia – z udziałem ponad 60 uczestników – 22 listopada w Gdańsku. Razem prawie 220 osób z ok. 70 hufców. Prowadzącym wszystkie konferencje był wiceprzewodniczący ZHP hm. Marian Antonik, który zaprosił do współpracy merytorycznej – wygłoszenia referatów i prowadzenia dyskusji w grupach – doświadczonych instruktorów – harcmistrzów, specjalistów z różnych dziedzin: hm. Tadeusza Perzanowskiego, hm. Piotra Niwińskiego, hm. Sławomira Postka, hm. Ewę Gąsiorowską, hm. Jolantę Kreczmańską, hm. Dorotę Całkę, hm. Andrzeja Wysockiego. Współorganizatorami spotkań były komendy chorągwi – odpowiednio: Krakowskiej, Stołecznej i Gdańskiej. Gośćmi konferencji byli druh przewodniczący hm. Dariusz Supeł i druhna naczelniczka hm. Małgorzata Sinica, komendanci chorągwi, członkowie Głównej Kwatery i Rady Naczelnej. Celem wszystkich konferencji była dyskusja, podczas której szukano odpowiedzi na wiele nurtujących instruktorki i instruktorów pytań. Po referatach przybliżających historię zmian w Prawie Harcerskim na przestrzeni stulecia oraz przedstawiających sytuację młodego pokolenia w Polsce, zagrożenia, które pojawiają się na drodze naszych wychowanków i ich rówieśników, ale także stawiających pytania, na które warto szukać odpowiedzi, uczestnicy pracowali w pięciu grupach tematycznych: 1. Prawo harcerskie – kodeks postępowania, zbiór drogowskazów – czy powinno być wyznacznikiem granic tolerancji? 2.Prawo harcerskie jako element metody harcerskiej i narzędzie w pracy drużynowego. 3. Dlaczego tak wiele osób chce zmiany 10. punktu? 4.Prawo harcerskie – zbiór praw określających stosunek człowieka do samego siebie, społeczeństwa, świata. 5. Czy w Prawie Harcerskim winno znaleźć się pojęcie Boga? Każdą z konferencji kończyła prezentacja wyników prac zespołów. Uzupełnieniem były prezentacje zwiadów przeprowadzonych przez wędrowników na temat wartości i rozumienia Prawa Harcerskiego. W tym numerze „Czuwaj” prezentujemy dwa materiały pokonferencyjne: artykuł wiceprzewodniczącego ZHP hm. Mariana Antonika podsumowujący dyskusję oraz skrót jednego z referatów wprowadzających autorstwa hm. Sławomira Postka. W następnych numerach zamieszczać będziemy kolejne materiały pokonferencyjne, jak również inne – dotyczące dyskusji na temat Prawa Harcerskiego, które toczą się i będą nadal toczyć w różnych środowiskach instruktorskich, w tym rezultaty pracy zespołu ds. Prawa i Przyrzeczenia, powołanego na mocy decyzji zjazdowej przez Przewodniczącego ZHP na początku 2014 r. HM. HALINA „MISIA” JANKOWSKA grudzień 2014 11 z okładki o PH PRAWO HARCERSKIE nie jest dogmatem 220 uczestników w trzech miastach (Kraków, Warszawa, Gdańsk) wzięło udział w konferencjach, jakie zorganizowała w 2014 roku Rada Naczelna. P rawo Harcerskie jako system wartości – tradycja i współczesność” – pod takim tytułem podjęliśmy dyskusję o naszym prawie, szukając odpowiedzi na pytania dotyczące jego współczesnego brzmienia a także katalogu wartości, jakie ono odzwierciedla, wizji świata, którą chcemy kreować w XXI wieku w ZHP. Prawo Harcerskie nie jest dogmatem – to jeden z najważniejszych wniosków, jaki nasuwa się po tych konferencjach. Mamy świadomość, że obecne prawo z drobnymi kosmetycznymi zmianami funkcjonuje od 1914 r. I o ile decyzja, jakich zmian mamy dokonać, nie jest oczywista i jednoznaczna, to przekonanie, że zmiany są potrzebne, w zasadzie nie ulega wątpliwości. Prawo Harcerskie to element harcerskiej tożsamości. Jego istnienie i stosowanie powinno płynąć z wnętrza organizacji bez pomijania jego historycznych uwarunkowań. Jeśli jednak w danym momencie czujemy, że chcemy na nowo sformułować i zdefiniować zapisy prawa, to nie ma żadnego powodu, który by nas przed tym powstrzymywał. 12 grudzień 2014 Prawo Harcerskie to zbiór drogowskazów a nie kodeks Sformułowania zawarte w Prawie Harcerskim mają pomóc w realizacji naszej misji. Aby to osiągnąć, harcerskie działania muszą być oparte na właściwych wartościach i normach, czyli tym, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania i stanowi cel dążeń ludzkich. Norma wyznacza powinności, nakazy i zakazy, wskazuje sposoby i metody realizowania nadrzędnych wartości. W tym kontekście Prawo Harcerskie jest i winno być zbiorem drogowskazów określających kierunek wszechstronnego rozwoju i kształtowania charakteru przez stawianie wyzwań. Tak rozumiane prawo nie jest i nie powinno być kodeksem. Harcerz jest wychowywany „ku wartościom”, a niedoskonałość stosowania prawa nie wyklucza harcerza ze wspólnoty, lecz wskazuje mu właściwą ścieżkę. Warto także podkreślić, że tolerancja na jakiekolwiek odstępstwa i wyrozumiałość w poszukiwaniu właściwej drogi rozwoju jest dużo większa w odniesieniu do harcerzy niż do instruktorów. Prawo Harcerskie a granice tolerancji Realizując naszą misję, dążymy do tego, by harcerz, osiągając dojrzałość fizyczną, psychiczną, społeczną i duchową, reprezentował swoją postawą wartości zawarte w Prawie Harcerskim. W świecie wartości nie da się zadowolić wszystkich – i w tym kontekście prawo może wyznaczać granice tolerancji postaw, zachowań, których przekraczanie nie uzyska naszej akceptacji. Zdefiniowanie tych granic jest dzisiaj dużym problemem, ponieważ w imię tej samej tolerancji, którą niektórzy uznają za wartość samą w sobie, boimy się jednoznacznie powiedzieć, czego nie chcemy i nie akceptujemy. Możemy rozumieć też tolerancję jako naszą postawę na nieprzestrzeganie Prawa Harcerskiego. Zastanawiające jest, że wewnątrz organizacji jesteśmy zdecydowanie bardziej tolerancyjni na niestosowanie prawa niż nasze otoczenie zewnętrzne. Tutaj warto podkreślić porównanie Prawa Harcerskiego do kodeksu rycerskiego – od rycerza oczekiwano przestrzegania tegoż kodeksu. Od harcerza, a szczególnie instruktora, oczekuje się, że będzie wzorem. Stąd tak silne znaczenie ma w naszym postrzeganiu łamanie 10 punktu. Sami zaś jesteśmy skłonni przymykać oczy na wiele – tolerując na przykład nałogowego palacza, bo to „człowiek wartościowy” i organizacja ma z niego pożytek, równocześnie zapominając, że fundamentem naszej metody jest wychowanie przez przykład. z okładki o PH 10 punkt Prawa Harcerskiego Zapis tego punktu nie odpowiada wyzwaniom współczesnego świata. Dziś człowiek jest narażony na zagrożenia równie niebezpieczne, jak tytoń czy alkohol i dlatego w tym kontekście obszar współczesnych zagrożeń wymaga dodefiniowania. W swoim obecnym sformułowaniu punkt ten nie jest drogowskazem, a raczej zapisem kodeksowym, twardym nakazem odbiegającym od formuły i filozofii pozostałych punktów. Pozostawienie tego punktu w obecnym brzmieniu będzie miało sens tylko wtedy, kiedy konsekwentnie będziemy wymagać przestrzegania go przez instruktorów, ponieważ obecnie nasza postawa naraża nas na śmieszność i zarzut hipokryzji. Całkowita abstynencja winna być wyborem a nie nakazem. Postawa instruktora a Prawo Harcerskie Życie w „duchu Prawa Harcerskiego” to jedno z najważniejszych wyzwań dla instruktorów. Nie zmienimy naszej organizacji i nie będziemy budować jej autorytetu, jeśli jej instruktorzy będą reprezentowali wątpliwą postawę etyczną. Autorytet harcerstwa międzywojennego instruktorzy harcerscy budowali swoją postawą i stylem życia. Stąd też wymagania wobec instruktorów, aby żyli w zgodzie z Prawem Harcerskim, winny być dużo wyższe. Prawo musi nam towarzyszyć na co dzień, a nie tylko przy okazji organizowania Przyrzeczenia Harcerskiego czy zajęć na kursie drużynowych. W tym rozumieniu powinny nam pomagać również debaty, spotkania, konferencje – ponieważ dają one szanse na ożywienie myślenia o harcerstwie w kontekście wartości i przywracają właściwą hierarchię spraw (lepiej spierać się o pryncypia niż o to, kto ma stać w pierwszym rzędzie na defiladzie). Co z tym Bogiem? Obecnie stan prawa wewnętrznego ZHP w odniesieniu do religijności i stosunku do świata duchowego jest niejednoznaczny i częściowo sprzeczny. Z jednej strony składając Przyrzeczenie każdy harcerz zobowiązuje się do pełnienia służby Bogu. Z drugiej – w statucie mamy zapis, że ZHP uznaje prawo każdego członka Związku do osobistego wyboru systemu wartości duchowych. A w podstawach wychowawczych – że służba Bogu wynika z osobistego stosunku do duchowych wartości życia, takich jak: miłość, prawda, dobro, sprawiedliwość, wolność, piękno, przyjaźń, braterstwo, nadzieja. Z kolei w Uchwale XXX Zjazdu ZHP czytamy, iż służbę Bogu rozumiemy jak w Konstytucji WOSM – jako stosowanie się do zasad duchowych, lojalność wobec religii, która je wyraża. W dalszych rozważaniach możliwe są następujące warianty: 1. Wyraźne sformułowanie wymogu religijności – przez pozostawienie tekstu Przyrzeczenia Harcerskiego bez zmian i usunięcie ze Statutu i podstaw wychowawczych zapisów stwarzających pole do odmiennych interpretacji. 2. Pozostawienie stanu obecnego bez zmian. 3. Przywrócenie drugiej roty Przyrzeczenia – czyli powrót do stanu z lat 1990-1995. 4. Zmiana obowiązującej roty Przyrzeczenia – tak by nie odwoływała się wprost do Boga. Nie ulega wątpliwości, iż wokół tych czterech wariantów będzie toczyć się dalsza dyskusja – bardzo ważna i potrzebna, ponieważ pozwala ona na lepsze zrozumienie naszych intencji, postaw i oczekiwań. Konkluzje • W 2015 roku powinny odbywać się dalsze konferencje instruktorskie – ponieważ tylko w ten sposób instruktorzy ZHP będą mogli wyrobić sobie rzeczywisty pogląd na Prawo Harcerskie. • Dalsza dyskusja i debaty pozwolą też na rozbudzenie fermentu intelektualnego na wszystkich szczeblach Związku, co powinno zaowocować także większym zwróceniem uwagi na życie zgodne z duchem Prawa Harcerskiego. • Koniecznie należy zacząć aktywnie pracować z prawem na kursach wszystkich poziomów. • Punkty Prawa Harcerskiego powinny stać się hasłami dużych kampanii społecznych realizowanych przez ZHP. HM. MARIAN ANTONIK WICEPRZEWODNICZĄCY ZHP grudzień 2014 13 z okładki o PH ZMIENIAJĄ SIĘ CZASY, a wraz z nimi i ludzie W ostatnim czasie odbyły się trzy zorganizowane przez Radę Naczelną konferencje instruktorskie poświęcone wartościom zawartym w Prawie Harcerskim. Wpisały się one w szersze działanie, które podjęto w ZHP – pracuje przecież powołany decyzją 38. Zjazdu ZHP zespół. który ma przygotować ewentualny projekt zmian w treści prawa. Niniejszy tekst stanowi zapis mojego wystąpienia na tych konferencjach; było ono poświęcone skutkom przemian, jakie zachodzą w obecnym świecie. Nie wszystkich oczywiście, wybrałem te, które mogą się okazać interesujące dla organizacji wychowawczej. Moje wystąpienie jest oczywiście głosem w dyskusji nad możliwymi zmianami w prawie. Nie postuluję jednak jakichś konkretnych zmian czy szczegółowych zapisów. Kolejność kroków myślenia nad jakąkolwiek zmianą, gdyby wyrazić ją prostymi pytaniami, jest bowiem następująca: • Czy i co wolno nam zmieniać? Są przecież i takie przepisy lub sytuacje, których zmieniać nie mamy prawa, narzucającym się przykładem jest Dziesięć Przykazań. Ci, którzy zgodnie z nimi żyją, wierzą też, że nie pochodzą one od człowieka i nie człowiek jest w mocy je zmienić. • Czy potrzebujemy zmiany? Dobrze jest porównać efekty działań z tym, co faktycznie chce się osiągnąć, oraz wziąć pod uwagę warunki, w jakich się funkcjonuje. • Czy chcemy zmiany? Należy się zastanowić, czy przyzwyczajenie i komfort z niego wynikający – lub głębokie przekonanie o słuszności własnych działań – nie stanowią przypadkiem argumentu, by nie podejmować wysiłku zmiany. • Czy zmieniamy? Należy także zdecydować, czy zmiana ma być przeprowadzona. Wziąć pod uwagę czynniki, takie jak ekonomia (czy nas stać finansowo), wewnętrzny opór ludzi przed jakimikolwiek zmianami, czy inne: wszystkie te, które przyjdą nam do głowy. • Jak zmieniamy? To krok konkretnych zapisów, dyskusji o sformułowaniach oraz rozważania czynników społecznych (czy nas stać wizerunkowo). To, co znajdziecie poniżej, to pożywka do myślenia o zmianach w ZHP w kroku drugim: starałem się pokazać, jak zmienia się 14 grudzień 2014 współczesny świat, a wraz z nim jak zmieniają się jego mieszkańcy. Z naszej wychowawczej perspektywy: zmieniają się warunki, w których przychodzi nam działać. Być może zatem powinien się zmienić i sposób naszego działania? Tytuł tego artykułu stanowią wypowiedziane w IX w n.e. słowa władcy Franków Lotara I. Już wtedy zauważano, że nie tylko człowiek kształtuje swoje otoczenie i zmienia świat – również i świat zmienia człowieka i kształtuje go, tak jeśli chodzi o pojedyncze jednostki, jak i całe społeczeństwa. W XX i XXI wieku całość zachodzących na świecie przemian znana jest pod nazwą globalizacji – została ona zapoczątkowana przez rewolucję technologiczną, w szczególności olbrzymi postęp w możliwościach komunikacji. Z dzisiejszej perspektywy łączymy ów postęp najczęściej z Internetem, warto jednak wiedzieć, że myślenie o skutkach globalnej komunikacji było obecne w nauce dużo wcześniej. Filozoficznie o tym, jak z okładki o PH człowiek odbiera media, pisano jeszcze przed II wojną światową (o telewizji też!), warto wiedzieć, że robili to także Polacy, na przykład Leopold Blaustein. W latach 60-tych i 70-tych prognozowano już nie tylko skutki upowszechnienia telewizji, ale i możliwe skutki pojawienia się „nowego medium”, opisano to medium i jego sposób działania. Przewidziano Internet. Można by zapytać: I co z tego? Czy umieliśmy z tych przewidywań skorzystać? Żyjemy w nowym, innym świecie, choć być może sami tego nie dostrzegamy. Poniżej znajdziecie wykaz skutków owej „nowości świata”, jakie obserwuje się obecnie w ludziach. Zasadniczo podzielić je można, jak to już napisałem powyżej, na takie, które widać w pojedynczych ludziach, i takie, które zaobserwować można w całych grupach lub nawet społeczeństwach. Przedstawienie ich zaczynamy od tych drugich; zobaczmy, jak wygląda obecnie stosunek młodych ludzi do pracy zarobkowej oraz jak kształtu- ją się w Polsce wartości w porównaniu z innymi krajami. Obydwa parametry wybrałem nieprzypadkowo: pierwszy odnosi się do życiowej sprawności człowieka (utrzymania siebie i rodziny), drugi do jego życiowej jakości (religijności, tolerancji, zaangażowania, patriotyzmu). Myślę, że stanowią dobrą ilustrację większej grupy zmian. Praca zawodowa Najwyraźniej widoczną zmianą jest ta dotycząca stosunku ludzi do pracy, a konkretnie – motywacji do niej. Nie ulega wątpliwości – choć prawidłowość ta niektórych może oburzać – że ludzie pracują dla pieniędzy. Ta prawidłowość nie zmienia się, od kiedy zaczęto to zagadnienie badać, a i wcześniej podkreślano, że taki jest właśnie bezpośredni cel ludzkiej pracy. To, co różnicuje pokolenia, to rzeczy, na które ludzie swoje zarobki chcą wydawać: zabawy, wykształcenie swoich dzieci, realizacja marzeń, wspieranie inicjatyw charytatywnych. To w ich kolejności oraz w wielkości wydatków zachodzą zmiany. Obecnie młodzi ludzie są nastawieni daleko bardziej konsumpcjonistycznie, chcą mieć odpowiednio dużo pieniędzy, by zaspokoić swoje jednostkowe marzenia (słowem: raczej nie planują wydawania „dla innych”, a tylko „dla siebie”). Chcą zarabiać więcej niż ich rodzice i są przekonani, że tak będzie. Kłopot w tym, że nie są gotowi pracować ani ciężko, ani długo, aby ten stan rzeczy osiągnąć. Zmienił się bowiem również stosunek ludzi do samej pracy. Przez pokolenia uważano, że wykonywanie swojej pracy dobrze, rzetelnie i uczciwie to także obszar realizowania się jako człowieka, źródło dumy z siebie. Na gruncie religijnym powiada się wciąż „przez pracę do świętości”, Jan Paweł II wprost to napisał w swojej encyklice Laborem Exercens. W tym obszarze również obserwujemy istotną zmianę. Praca nie jest dla młodych ludzi obszarem samorealizacji, jedynie zabezpiecza podstawy bytu, pozwala oddawać się temu, co naprawdę dla nich w ważne: zabawie i realizacji siebie poza pracą. Oczywiście można argumentować, że osoby w wieku 18-24 lata są z natury rzeczy nastawione na takie funkcjonowanie, a myślenie o sprawach „poważniejszych” przychodzi w wiekiem. To prawda, ale obecnie pokolenie 20-latków jest bardziej hedonistyczne niż poprzednie pokolenia, zaś młodzi Polacy okazali się bardziej hedonistyczni niż… młodzi Amerykanie z Kalifornii. Piotr Pamuła Tak jak i poprzednie pokolenia, tak i to, które obecnie wchodzi na rynek pracy, doczekało się swojej nazwy. Pokolenie JA definiowane jest jako nastawione na przyjemność, mające wysokie oczekiwania finansowe lecz niegotowe, by ciężko pracować, realizujące się poza pracą i właściwie w ogóle w pracy tego typu motywacji nie poszukujące. Przewiduje się, że rodzić to będzie poważne konflik- grudzień 2014 15 z okładki o PH ty. Dotyczyć one będą nie tylko pokolenia dzisiejszych 40-latków, skoncentrowanego na jakości pracy, ale i dzisiejszych 30-latków, mniej przywiązujących wagę do formalności, ale bardziej poszukujących w pracy źródeł swojej wartości, czyli pracujących dla pasji. Na ten konflikt młodzi ludzie wydają się nieprzygotowani – kto niby miałby to robić? Trudno jest bowiem kształtować stosunek do pracy bezpośrednio, wynika on bowiem zarówno z czynników ekonomicznych (np. majętność rodziców i w ogóle kraju) oraz wychowawczych (np. szacunek do pracy i ludzi ją wykonujących). Ten wychowawczy obszar wydaje się w Polsce słabo zagospodarowany. Zajęcie się nim wydaje się jednym z poważniejszych wyzwań, jakie stoją przed ZHP, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę dwie inne związane z pracą zmiany. Po pierwsze, dobra praca staje się dobrem deficytowym. Oznacza to, że jest o nią coraz trudniej, coraz trudniej też „zrobić karierę”. W dobie pojawiania się dużej ilości (a kiepskiej jakości) różnego rodzaju szkół wyższych, nie zapewnia jej już wyższe wykształcenie. Pracodawcy doskonale wiedzą, że nie oznacza ono ani kompetencji do wykonywania pracy, ani nawet wyjątkowości. O ile wśród Polaków w wieku 30-34 lata wyższe wykształcenie ma ok. 40% (co stanowi troszkę więcej niż średnia UE), to już wśród osób w wieku 18-24 lata studiuje… 95%. Na świecie wyprzedza- 16 grudzień 2014 ją nas jedynie młodzi Australijczycy. Co ważne, najmniej w tej studiującej grupie jest przyszłych inżynierów, choć to właśnie na nich jest stosunkowo największe zapotrzebowanie. Najwięcej jest zaś przyszłych humanistów. Ci humaniści deklarują, że chcieliby zarabiać ok. 2500 zł (kwoty brutto) w swojej pierwszej pracy. Ile dostają? W Poznaniu i Warszawie średnio 2 tys. zł, w Katowicach 1800 zł, w Krakowie około 1700 zł, w Łodzi 1600 zł. Od 2003 r. średnia pierwsza pensja spadła o połowę (dane z rządowego raportu „Młodzi 2011” przygotowanego przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów). Tymczasem kształtowanie zainteresowań młodych ludzi (z doradztwa zawodowego korzysta 9% rodziców chcących pomóc swoim dzieciom) czy wspieranie ich w wyborze kariery (88% młodych ludzi decyduje o tym samodzielnie) to także zadanie wychowawcze. Czy dla harcerstwa? Oby. Drugą zmianą jest ta dotycząca trybu pracy. Dotychczas dominował typ kariery zawodowej nastawiony na awans w jednej firmie. Przykładem może być McDonald’s, gdzie pracę zaczyna się zawsze od najniższego stanowiska i stopniowo „wspina po drabinie”. Podobnie funkcjonują uniwersytety (od magistra do profesora), nauczyciele (od stażysty do profesora oświaty) oraz… system stopni instruktorskich. Tymczasem jako co najmniej równie ważna staje się inna kariera, zwana przedsiębiorczą. Nie wiąże ona człowieka z jednym miejscem pracy. Zamiast tego i praca, i czasem nawet zawód się zmienia. Gotowe przykłady takiego sposobu zarobkowania to: bloger/ youtuber, lektor języków obcych, każdy freelancer oraz każda osoba zmieniająca zawód. Wiele osób żyje w ten sposób, to norma w dzisiejszym świecie. Czy są do takiego stylu życia przygotowani? Czy są wystarczająco przedsiębiorczy i energiczni, czy potrafią się „sprzedać” (np. dobre CV, własna strona www), czy wiedzą, jak planować i realizować rozwój osobisty, jak wygląda rynek w ich obszarze, jakie są prawne formy zatrudnienia i jak się samodzielnie rozliczać? To także zadanie wychowawcze – oraz edukacyjne. Także niezagospodarowane przez szkolnictwo. Czy może zagospodarować je harcerstwo? Oby. HM. SŁAWOMIR POSTEK nr 1 (323) styczeń 2015 PRAWO HARCERSKIE 1. Harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wynikające z Przyrzeczenia Harcerskiego. 2. Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy. 3. Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim. PiPH 4. Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza. 5. Harcerz postępuje po rycersku. ZACZYNAMY 6. Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać. 7. Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom i wszystkim swoim przełożonym. DYSKUSJĘ! 8. Harcerz jest zawsze pogodny. 9. Harcerz jest oszczędny i ofiarny. www.zhp.pl/dyskutujemy 10. Harcerz jest czysty w myśli, w mowie i uczynkach; nie pali tytoniu i nie pije napojów alkoholowych. PRAWO HARCERSKIE 1. Harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wynikające z Przyrzeczenia Harcerskiego. 2. Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy. 3. Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim. 4. Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza. 5. Harcerz postępuje po rycersku. 6. Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać. 7. Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom i wszystkim swoim przełożonym. 8. Harcerz jest zawsze pogodny. 9. Harcerz jest oszczędny i ofiarny. 10. Harcerz jest czysty w myśli, w mowie i uczynkach; nie pali tytoniu i nie pije napojów alkoholowych. 8 styczeń 2015 D yskusja o Przyrzeczeniu i Prawie Harcerskim – jego roli i treści ma dzisiaj kluczowe znaczenie. Naszym zadaniem jest znalezienie odpowiedzi na podstawowe pytanie: Jakie wartości zawarte w Prawie są dziś najistotniejsze w działaniach wychowawczych harcerstwa? Jakie zapisy powinny się zmienić? Jakie punkty powinny być dodane lub usunięte z obecnego Prawa? Czy w ogóle te zmiany wprowadzać? Realizując Uchwałę XXXVIII Zjazdu Związku Harcerstwa Polskiego z dnia 8 grudnia 2013 r. w sprawie Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego w poprzednich miesiącach pracował powołany przez Przewodniczącego ZHP Zespół ds. redakcji Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego. Prace zespołu zakończyły się na początku tego roku przedłożeniem nowej redakcji Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego, którą znajdziecie w niniejszym opracowaniu. Zgodnie z decyzją Zjazdu publikuję otrzymany od Zespołu projekt redakcji Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego oraz otwieram powszechną, ogólnopolską dyskusję instruktorską o tym projekcie. Zobowiązuję Druhny i Druhów do wzięcia w niej udziału. Celem materiału jest skierowanie instruktorskich dyskusji na wartości zawarte w zaproponowanej przez Zespół zmienionej redakcji Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego. Spróbujmy zastanowić się, które z wpisanych przez zespół w Prawo wartości są istotne dla harcerstwa – wymagają dzisiaj podkreślenia i szczególnego skomentowania oraz jakich zapisów jeszcze brakuje (lub co powinno być inaczej zapisane). Wartości zawarte w Prawie są podstawą harcerskiego systemu wychowawczego, a ujęcie ich w konkretne nowe punkty może być wyznacznikiem dzisiejszych potrzeb wychowawczych. Przyrzeczenie i Prawo Harcerskie są zapisane w Statucie ZHP – najważniejszym akcie prawa wewnętrznego naszego stowarzyszenia. Także my – instruktorzy – jesteśmy zobowiązani, by kierować się tymi drogowskazami moralnymi na równi z innymi przepisami regulującymi funkcjonowanie naszej organizacji. Pragnę wyrazić nadzieję, że w najbliższym czasie uda nam się przeprowadzić wartościową, merytoryczną dyskusję w gronie instruktorskim o najważniejszych dla nas wartościach. Głos drużynowych oraz kadry instruktorskiej wspierającej pracę drużynowych będzie w niej bardzo ważny! Czuwaj! hm. Małgorzata Sinica styczeń 2015 9 z okadki PiPH SPRAWOZDANIE z pracy Zespołu EFEKTY PRAC ZESPOŁU Na mocy Uchwały XXXVIII Zjazdu Związku Harcerstwa Polskiego z dnia 8 grudnia 2013 r. w sprawie Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego, Zespół do spraw Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego zobowiązany był do opracowania jednolitego projektu redakcji wraz z niezbędnymi do ewentualnej zmiany przepisów dokumentami nie później niż do 30 listopada 2014 r. SKŁAD ZESPOŁU (powołanego decyzją Przewodniczącego ZHP z dnia 1 marca 2014 r.) Prezentowany projekt powstał na podstawie udostępnionych członkom zespołu materiałów: dokumentacji z Głównej Kwatery ZHP, ogólnodostępnej literatury harcerskiej, ogólnodostępnych badań dotyczących deklarowanych wartości, wyników badań przeprowadzonych przez członków 10 zespołu oraz dyskusji prowadzonych podczas spotkań. Zespół nie opracował projektu ani wytycznych dla nowego komentarza do Prawa Harcerskiego. W trakcie prac członkowie zespołu nie odnaleźli jednoznacznych dowodów na powszechną znajomość czy choćby stosowanie dotychczasowych komentarzy w pracy z harcerzami. W związku z tym nie uznano za zasadne tworzenie jedynego, oficjalnego komentarza. Zespół nie podjął decyzji na temat zasadności zmian w Prawie Harcerskim. Stało się tak zarówno z powodu braku odpowiedniej kompetencji w uchwale Zjazdu, jak i z głębokiego przekonania, że jedynym gronem o takiej mocy decyzyjnej pwd. Łukasz Kojta – Chorągiew Białostocka ZHP phm. Paulina Muszyńska – Chorągiew Dolnośląska ZHP hm. Dorota Łoś – Chorągiew Gdańska ZHP pwd. Krzysztof Kaczmarski – Chorągiew Kielecka ZHP phm. Rafał Talar – Chorągiew Krakowska ZHP hm. Anna Kasprowicz – Chorągiew Kujawsko-Pomorska ZHP hm. Magdalena Jaworska – Chorągiew Mazowiecka ZHP phm. Agnieszka Kwapiszewska-Wolska – Chorągiew Lubelska ZHP phm. Tomasz Tomczyk – Chorągiew Łódzka ZHP phm. Edyta Dolecka – Chorągiew Podkarpacka ZHP hm. Marcin Maryl – Chorągiew Stołeczna ZHP phm. Bronisław Kwiatoń – Chorągiew Śląska ZHP ks. hm. Przemysław Przekop – Chorągiew Warmińsko-Mazurska ZHP hm. Krzysztof Stankowski – Chorągiew Wielkopolska ZHP hm. Rafał Topolski – Chorągiew Zachodniopomorska ZHP hm. Katarzyna Pawlak – Chorągiew Ziemi Lubuskiej ZHP styczeń 2015 z okładki PiPH ds. Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego są delegaci na kolejny Zjazd ZHP reprezentujący całą organizację. W kwestii dotyczącej sporządzenia dokumentacji niezbędnej do przedłożenia projektu Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego pod obrady kolejnego Zjazdu ZHP, zespół nie podjął działań. Członkowie zespołu uznali, że dokumentację powina przygotować Komisja Statutowa. Jednocześnie zespół nie widzi zasadności wnoszenia przez Komisję Statutową żadnych merytorycznych zmian do projektu. WARTO WIEDZIEĆ Zapisy Konstytucji Światowej Organizacji Ruchu Skautowego, związane z Prawem i Przyrzeczeniem Harcerskim, które dotyczą ZHP jako członka WOSM Artykuł II Zasady 1. Ruch skautowy opiera się na następujących zasadach: Służba Bogu Stosowanie się do zasad duchowych, lojalność wobec religii, która je wyraża i przyjęcie obowiązków stąd wynikających. Służba innym Lojalność wobec własnego kraju połączona z działaniami na rzecz lokalnego, narodowego i międzynarodowego pokoju, zrozumienia i współpracy. Udział w rozwoju społeczeństwa, przy uznaniu i poszanowaniu godności innych oraz integralności świata przyrody. Służba sobie Odpowiedzialność za własny rozwój. Przestrzeganie Prawa i Przyrzeczenia HM. MARCIN MARYL PRZEWODNICZĄCY ZESPOŁU 2. Wszyscy członkowie ruchu skautowego powinni przestrzegać Prawa i Przyrzeczenia Skautowego, wyrażającego, w języku i sformułowaniach odpowiadających kulturze i cywilizacji każdej narodowej organizacji skautowej i zaakceptowanych przez Organizację Światową, zasady służby Bogu, służby innym i służby sobie, zainspirowanego Prawem i Przyrzeczeniem stworzonym przez Założyciela ruchu skautowego: Przyrzeczenie Skautowe Przyrzekam na swój honor, że uczynię wszystko, co w mojej mocy, aby: • służyć Bogu i Królowi (lub Bogu i mojemu krajowi), • zawsze pomagać innym, • przestrzegać Prawa Skautowego. Prawo Skautowe 1. Na słowie skauta można polegać. 2. Skaut jest lojalny. 3. Obowiązkiem skauta jest być pożytecznym i pomagać innym. 4. Skaut jest przyjacielem wszystkich i bratem każdego innego skauta. 5. Skaut jest uprzejmy. 6. Skaut jest przyjacielem zwierząt. 7. Skaut bez dyskusji wykonuje polecenia rodziców, zastępowego i drużynowego. 8. Skaut uśmiecha się i pogwizduje pomimo wszelkich przeciwieństw. 9. Skaut jest oszczędny. 10. Skaut jest czysty w myśli, mowie i uczynkach. styczeń 2015 11 PROJEKTY ZESPOŁU DS. PRZYRZECZENIA I PRAWA HARCERSKIEGO PRAWO HARCERSKIE 1. Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy. 2. Harcerz stara się wiedzieć więcej, niż wie, umieć więcej, niż umie. 3. Harcerz jest pożyteczny i niesie chętną pomoc bliźnim. 4. Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza. 5. Harcerz postępuje po rycersku. 6. Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać. 7. Harcerz dba o więzi rodzinne, szanuje starszych i jest im posłuszny. 8. Harcerz jest zawsze pogodny. 9. Harcerz jest pracowity, oszczędny i gospodarny. 10. Harcerz jest czysty w mowie i uczynkach. Jest wolny od nałogów. Nie pije alkoholu i nie pali tytoniu. 12 styczeń 2015 PROJEKTY ZESPOŁU DS. PRZYRZECZENIA I PRAWA HARCERSKIEGO Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym Prawu Harcerskiemu. PROJEKTY ZESPOŁU DS. PRZYRZECZENIA I PRAWA HARCERSKIEGO PRZYRZECZENIE HARCERSKIE ALTERNATYWNA WERSJA: Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Polsce, dążyć do Sprawiedliwości i Prawdy, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym Prawu Harcerskiemu. styczeń 2015 13 z okadki PiPH OBJAŚNIENIA DO PROJEKTÓW ZESPOŁU PRZYRZECZNIE HARCERSKIE Zmiana jest przywróceniem, a zarazem przekształceniem treści Przyrzeczenia z redakcji z lat 1947-1957. Ustanowienie wersji zawierającej odniesienie do wartości, przy jednoczesnym stosowaniu formy niezawierającej słowa „Bóg”, usankcjonuje przystępowanie do ZHP osób wyznających harcerskie wartości, które nie są gotowe na określenie swojego wyznania bądź też deklarują się jako ateiści. W kwestii przywrócenia alternatywnej wersji Przyrzeczenia zespół kierował się argumentacją z dyskusji wewnętrznych oraz zebranymi przez zespół wynikami ankiet. PRAWO HARCERSKIE Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy. Zmiana jest powrotem do kolejności punktu obecnego jako pierwszy w redakcjach Prawa Harcerskiego z lat 1911-1932. Kwestia następowania punktu „Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy” tuż po Przyrzeczeniu Harcerskim wynika ze związku, jaki między nimi występuje. Honor symbolizujący 14 styczeń 2015 rycerza z Grabowa pełni analogiczną rolę do wyrażenia „Na mój honor” z tekstu Przyrzeczenia Skautowego opracowanego przez Roberta Baden-Powella. Z postacią Zawiszy Czarnego związana jest również legendarna prawdomówność – w tym także jak najpełniejsze wypełnianie przyjętych na siebie obowiązków. W kwestii zmiany kolejności punktu zespół kierował się argumentacją z dyskusji wewnętrznych oraz dostępną literaturą harcerską. Harcerz stara się wiedzieć więcej, niż wie, umieć więcej, niż umie. Zmiana jest przywróceniem, a zarazem przekształceniem treści punktu obecnego w redakcji Prawa Harcerskiego z lat 1964-1990. Słowo „chce” zostało zamienione na „stara się”, dzięki czemu zachowano sens punktu przy jednoczesnym zaznaczeniu, że chęci powinno zastąpić działanie. W kwestii zmiany punktu zespół kierował się argumentacją z dyskusji wewnętrznych, niedawnymi działaniami zespołów Głównej Kwatery (w tym wydaniem propozycji programowej pod tytułem „Chcę wiedzieć więcej, niż wiem, umieć więcej, niż umiem”) oraz zebranymi przez zespół wynikami ankiet. Harcerz dba o więzi rodzinne, szanuje starszych i jest im posłuszny. Zmiana treści punktu nawiązuje do analogicznego punktu obecnego w redakcjach z lat 1947 i 1956. Na pierwsze miejsce wysunięto dbałość nie o dom rodzinny, lecz o więzi międzyludzkie. W dalszej kolejności znalazły się: szacunek dla starszych (wiekiem, stopniem, stażem...) oraz posłuszeństwo – stanowiące pojęcie zbliżone do karności, lecz bliższe dawaniu posłuchu starszym niż karze. W kwestii zmiany punktu zespół kierował się argumentacją z dyskusji wewnętrznych oraz wynikami badań wartości deklarowanych przez Polaków (w których wysoką, pierwszorzędną pozycję każdorazowo zajmowała rodzina). Harcerz jest pracowity, oszczędny i gospodarny. Zmiana treści punktu nawiązuje do kilku punktów obecnych w redakcjach z lat 1945-1990. Wysunięta na pierwsze miejsce pracowitość jest pojęciem szerszym od sumiennego wykonywania zadań. Jest to zarazem wykazanie, że harcerz realizuje swoje cele własnym wysiłkiem – nie chce prze- z okładki PiPH nosić swoich obowiązków na innych bądź czerpać korzyści z cudzej pracy. Odnosi się ono zarówno do działania w zastępie, służby innym, jak i pracy zarobkowej. Zestawione razem oszczędność i gospodarność wykazują stosunek harcerza do otaczających go rzeczy i środowiska. W oszczędności zawiera się rozsądne gospodarowanie zarówno posiadanymi zasobami, otoczeniem, jak i własnym czasem. Gospodarność jest dbałością o wymienione wcześniej składniki, w której zawiera się również inwestowanie w nie. Dotychczas występująca w tym punkcie ofiarność – rozumiana zarówno jako gotowość do poświęcenia samego siebie, jak i gotowość do przekazania dóbr materialnych innym – wciąż pozostaje obecna w Przyrzeczeniu i Prawie Harcerskim. Przejawia się ono w „niesieniu chętnej pomocy bliźnim”, „pełnieniu służby Bogu i Polsce” (bądź „pełnieniu służby Polsce, dążeniu do Sprawiedliwości i Prawdy”), oraz w „byciu pożytecznym i niesieniu pomocy bliźnim”. W kwestii zmiany punktu zespół kierował się argumentacją z dyskusji wewnętrznych oraz wynikami badań wartości deklarowanych przez Polaków (w których wysoką, pierwszorzędną pozycję każdorazowo zajmowała rodzina). Harcerz jest czysty w mowie i uczynkach. Jest wolny od nałogów. Nie pije alkoholu i nie pali tytoniu. Zmiana treści punktu nawiązuje do punktu obecnego w różnych redakcjach z lat 1914-2014. Dotychczasowe redakcje punktu dotyczące nałogów traktowały o nieuleganiu im bądź walce z nimi. Zapis o wolności od nałogów zawiera w sobie zarówno pozytywny nakaz działania, konieczność zmagań z samym sobą w celu ukrócenia uzależnień, jak i przeciwdziałanie powstawaniu nowych. Występujący po nim fragment dotyczący alkoholu i nałogów uległ uproszczeniu. Z początku punktu zniknęło sformułowanie dotyczące czystości w myślach. Jego faktyczny wyraz – mowa i działanie pozostały jako wystarczająca gwarancja czystych intencji i myśli, na którą harcerze mają wpływ. W kwestii zmiany punktu zespół kierował się argumentacją z dyskusji wewnętrznych oraz zebranymi przez zespół wynikami ankiet. ZESPÓŁ DO SPRAW PRAWA I PRZYRZECZENIA HARCERSKIEGO Piotr Pamuła Pełny tekst sprawozdania z przebiegu prac zespołu dostępny jest w Internecie na stronie www.zhp.pl/dyskutujemy styczeń 2015 15 z okadki PiPH HARMONOGRAM DYSKUSJI DYSKUSJA BĘDZIE SIĘ TOCZYĆ WE WSZYSTKICH ŚRODOWISKACH INSTRUKTORSKICH ZHP: W hufcach – każdy hufiec przeprowadza spotkanie instruktorskie (zbiórkę, konferencję itp.), wyniki dyskusji hufce przesyłają wg przekazanego wzoru do GK ZHP do końca kwietnia 2015 r. Wszystkie komendy i władze poszczególnych szczebli powinny aktywnie włączyć się w dyskusję instruktorską. Dyskusja ma nam dać odpowiedź, czy W formie dyskusji regionalnych, organizowanych przez Główną Kwaterę ZHP: • 10.05.2015 – Warszawa • 10.05.2015 – Wrocław • 30.05.2015 – Kraków • 30.05.2015 – Gdańsk • 13.06.2015 – Kutno zaproponowana redakcja Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego jest właściwie zapisanym zbiorem wzorców, według których powinniśmy wychowywać i postępować oraz czy niesie ze sobą oczekiwane zmiany. 16 styczeń 2015 W formie ogólnopolskiej konferencji 29 sierpnia br. podczas 4. Zlotu Kadry ZHP nr 3 (325) marzec 2015 BÓG w harcerstwie O wewnątrzorganizacyjnych, skautowych i historycznych kontekstach ogólnopolskiej dyskusji na temat Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego. z okładki Bóg w harcerstwie Boskie problemy? W poprzednich numerach „Czuwaj” rozpoczęliśmy dyskusję (oby powszechną, oby ogólnopolską) na temat zmian w Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. Można spojrzeć na te zmiany w różny sposób, koncentrując się na różnych, szczegółowych zagadnieniach. Tym razem chcemy zachęcić do refleksji i dyskusji na temat propozycji, której istotą jest wprowadzenie drugiej roty Przyrzeczenia Harcerskiego, w której nie będzie słowa „Bóg”. 8 marzec 2015 z okładki Bóg w harcerstwie P ropozycja wprowadzenia drugiej roty Przyrzeczenia, choć dość świeża, już wzbudziła niemałe emocje.. Otoczenie Zaproponowanie przez zespół powołany do opracowania propozycji nowego brzmienia Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego (zgodnie z decyzją 38. Zjazdu ZHP), abyśmy wprowadzili w Związku drugą, alternatywną rotę Przyrzeczenia (bez słowa „Bóg”) spowodowało w otoczeniu Związku liczne komentarze. Oczywiście najlepiej słyszalne były te najbardziej radykalne, skrajne: z jednej strony – że ZHP będzie wyrzucać z organizacji wierzących, że nie będzie w niej miejsca dla tych, którzy wierzą w Boga, z drugiej strony – że wreszcie w ZHP będą mogli funkcjonować bez prześladowania ateiści. Tak, to skrajności, których nie warto nawet komentować. Warto jednak mieć świadomość, że w obecnym świecie, w którym – zwłaszcza w internecie – można powiedzieć bezkarnie wszystko, można opluć każdego i wyśmiać każde wartości, będziemy przedmiotem i poważniejszych analiz, i nieprawdziwych, niemających wiele wspólnego z rzeczywistością osądów, i zwykłego, internetowego hejtu. Czy to jednak takie komentarze powinny mieć wpływ na nasze decyzje?... Skauting Ale są też inne okoliczności zewnętrzne – skautowe. Pamiętamy, jaka była droga naszego Związku do powrotu do rodziny skautowej (przypomina je na kolejnych stronach hm. Ryszard Pacławski). Wiemy, jakie były wymagania światowych organizacji i znamy zasady fundamentalne skautingu (choć, o czym pisze dalej hm. Anita Regucka, z ich przestrzeganiem bywa dziś różnie). To również ważny kontekst naszej dzisiejszej dyskusji dotyczącej Przyrzeczenia Harcerskiego. Można także zastanawiać się nad jeszcze innym, bardziej „politycznym” kontekstem skautowym – czy i jak nasza dyskusja i ewentualne decyzje mogą wpłynąć na poglądy światowych władz skautowych w sprawie przyznania nam prawa organizacji Jamboree w 2023 roku. Czy te skautowe okoliczności powinny mieć jednak wpływ na nasze decyzje?... Rozmowa Jest oczywiście także kontekst wewnętrzny całej czekającej nas dyskusji. Bardzo ważny, bo związany z różnorodnością naszej organizacji. Nikt bowiem nie ma chyba wątpliwości, że w ZHP jest ogromne zróżnicowanie, jeśli chodzi o stosunek do wychowania duchowego, do wychowania religijnego i – szerzej – do obecności Boga w harcerstwie. Mamy więc osoby i środowiska, które wprost artykułują swoje stanowisko, że nie wyobrażają sobie, abyśmy mieli drugą rotę Przyrzeczenia – taką bez Boga, bo przecież, cytując Roberta Baden-Powella: „Jeżeli nasz skauting miałby być bez Boga, lepiej, żeby go nie było”. Ale są też w naszym Związku tacy, którzy mówią, że nadszedł już czas, aby wreszcie znalazło się w harcerstwie miejsce dla niewierzących, a właściwie, aby niewierzący, którzy przecież są i to w niemałej liczbie w ZHP (i będzie ich – w związku z szybko postępującą laicyzacją społeczeństwa – jeszcze więcej), nie byli zmuszani do wypowiadania nic nieznaczącego dla nich słowa „Bóg”. To zupełnie inne spojrzenia na problem i zapowiedź bardzo trudnej dyskusji. Jeśli ta nasza wewnątrzorganizacyjna rozmowa nie będzie poprzedzona wnikliwą analizą wszystkich okoliczności, jeśli nie będzie w niej otwartości i chęci zrozumienia innych poglądów, jeśli zabraknie pokory i zrozumienia intencji „drugiej strony”, to możemy się spodziewać najgroźniejszej od wielu lat debaty wewnątrz ZHP, która może nawet doprowadzić do podziałów – jeśli nie formalnych, to na pewno ideowych, zaburzających poczucie wspólnoty – wspólnego rozumienia zasad i celów jednej przecież organizacji. marzec 2015 9 z okładki Bóg w harcerstwie Sedno Można w czekającej nas dyskusji patrzeć na opisane wyżej konteksty zewnętrzne, skautowe czy myśleć przede wszystkim w kategoriach zachowania jedności organizacji. Ale nie należy rozmawiać wyłącznie patrząc na tę całą otoczkę. Oto stoimy przed szansą, aby po raz pierwszy od wielu, wielu lat przeprowadzić ogólnozwiązkową dyskusję nie o Przyrzeczeniu, ale o tym, co jest sednem naszego istnienia – o WYCHOWANIU młodych ludzi na podstawie zdefiniowanego SYSTEMU WARTOŚCI. Czy my jeszcze wychowujemy? Na jakich wartościach oparte jest nasze wychowanie? Czy rzeczywiście pamiętamy o wszystkich aspektach rozwoju człowieka, także o rozwoju duchowym? Czy nie stawiamy zbyt często znaku równości pomiędzy wychowaniem duchowym i wychowaniem religijnym? Czy w pracy drużyn istnieje w praktyce wychowanie duchowe? Czy na kursach uczymy drużynowych, w jaki sposób mają dbać o duchowość swoich wychowanków? Czy rozmawiamy na co dzień o naszych wartościach – w drużynach, szczepach, kręgach i namiestnictwach – czy jedynie 10 marzec 2015 od święta? Czy te wartości realnie wpływają na nasze instruktorskie poczynania? Czy tak naprawdę wszyscy mamy świadomość, jakie wartości stanowią, że harcerstwo jest harcerstwem? Czy jako kolejne pokolenie harcerskie mamy prawo zmieniać fundamenty naszego ruchu? Czy harcerstwo bez Boga będzie wciąż harcerstwem? Jest wiele pytań, które warto sobie w ramach tej dyskusji postawić. Jest czas, aby wspólnie znaleźć na nie odpowiedź. Szukajmy więc tych odpowiedzi. Rozmawiajmy, będąc otwartymi na poglądy innych. Rozmawiajmy – przede wszystkim nie po to, aby koniecznie przekonać innych do swoich racji, ale aby zrozumieć sposób myślenia oraz intencje tych, którzy myślą inaczej niż my. Rozmawiajmy, pełni pokory i szacunku dla poglądów innych. Taka rozmowa może nam pozwolić zrozumieć więcej, może być dobra, twórcza dla nas wszystkich. To może być ta rozmowa, która wyniesie naszą organizację na zupełnie inny, wyższy poziom. Oby tak było! HM. GRZEGORZ CAŁEK REDAKTOR NACZELNY „CZUWAJ” R obert Baden-Powell należy do tej niewielkiej grupy ludzi, którzy swoim działaniem wpłynęli na rozwój ludzkości i zmienili losy milionów. Baden-Powell Skauting, nowy prąd w dziedzinie wychowania, odniósł błyskawicznie niezwykły sukces, którego miarą było między innymi szybkie rozprzestrzenianie się tego ruchu w wielu krajach świata. Podstawą tego sukcesu było umiejętne połączenie różnych elementów metody skautowej, takich jak Prawo i Przyrzeczenie, które określały obowiązki skauta, oraz wachlarz dostosowanych do wieku, a także i zainteresowań chłopców, umiejętności praktycznych zebranych w próbach i wymaganiach na sprawności. Całość dopełniła bardzo atrakcyjna oprawa zewnętrzna (mundury, odznaki, obrzędy). Baden-Powell nie pouczał, nie grzmiał z wyżyn lepiej wiedzącego dorosłego, lecz otwierał wrota nowego stylu życia, dostępnego dla każdego chętnego. Jego przesłanie było bardzo proste – jeśli chcesz zostać skautem, robić coś pożytecznego dla siebie, dla swoich kolegów, dla Ojczyzny, chcesz przeżyć wielką przygodę, to weź mój podręcznik Scouting for Boys i ruszaj w nowe życie. Zostaw szkołę, swój pokój, wyjdź w świat i zobacz, jaki jest wspaniały i ciekawy. z okładki Bóg w harcerstwie PRZYRZEKAM… – RYS HISTORYCZNY Geniusz Bi-Pi polegał na tym, że reguły uczestnictwa w skautingu określił w kilkudziesięciu prostych i dla każdego zrozumiałych słowach – w Prawie i Przyrzeczeniu Skautowym, opartych na Ewangelii, a do tego dodał skautowe zawołanie „Be Prepared”. Popatrzmy na prostotę sformułowań The Scout Law z 1908 roku: On my honour I promise that will do my best 1. To my duty to God and the King. 2. To help other people at all times. 3. To obey the Scout Law. Zauważmy, że tu nie ma miejsca na nadinterpretacje i skomplikowane rozważania. Każdy chłopiec z terenu Imperium Brytyjskiego bez problemu rozumiał, czego skauting od niego wymaga. Sprawa służby Bogu nie wymagała dodatkowych wyjaśnień. Jeśli skauting miał ogarnąć obywateli olbrzymiego imperium, to Bóg był pojęciem ogólnym, synonimem Dobra Najwyższego, które wspólnie wyznają protestanci, katolicy, buddyści, hinduiści i reprezentanci wielu innych wyznań. Bóg miał łączyć skautów pokoju, a nie dzielić ich według wyznań. Na ziemiach polskich O szybkim i efektownym przeszczepieniu angielskiego systemu na grunt polski zadecydowały te właśnie metody i formy wychowania skautowego. Początkowo wydawało się, że brak własnej państwowości utrudni rozwój tego nowego ruchu młodzieży w polskich warunkach, że podkreślane w skautingu angielskim posłuszeństwo wobec władz (w naszej ówczesnej sytuacji były to władze państw zaborczych) uniemożliwi zaakceptowanie go przez polską młodzież. Stało się jednak inaczej, bowiem skauting został przyjęty entuzjastycznie jako wspaniała możliwość służby Polsce, kształtując przyszłego obywatela i żołnierza przez moralne oraz fizyczne przygotowanie do pracy dla Ojczyzny. Niezwykle istotną cechą skautingu była też łatwość praktycznego dostosowania jego programu do różnych warunków oraz zdolność jego adaptacji przez różne kręgi młodzieży. Małkowski w pierwszej polskiej książce skautowej Scouting, jako system wychowania młodzieży, wydanej w lipcu 1911 r., napisał: wyrażamy nadzieję, że na tym podłożu zasadniczym, jakie daje scouting angielski, rozwiną się nasze własne, rodzime formy organizacyjne i że będą one wynikiem nie z góry narzuconych przepisów, ale samego życia. Dlatego jego wersja Przyrzeczenia (w oryginale – ślubowania skautowego) była właśnie polskim rozwinięciem angielskiego wzoru. Według Małkowskiego składała się z trzech przyrzeczeń: Ślubuję: 1. wierność Ojczyźnie, 2. gotowość w każdej chwili niesienia pomocy innym, 3. posłuszeństwo Prawu Skautowemu.. marzec 2015 11 z okładki Bóg w harcerstwie W „Skaucie” z 1 marca 1914 r. Związkowe Naczelnictwo Skautowe oświadczyło i postanowiło wprowadzić nowe Przyrzeczenie skautowe, z tym, że przyrzeczenie skautowe już złożone przez skautki i skautów, obowiązuje ich nadal, i nie ma być powtórzone: skich. Przy okazji manipulowano przy Prawie i Przyrzeczeniu. Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Ojczyźnie; nieść chętną pomoc bliźnim; być posłusznym prawu skautowemu. Przyrzekam uroczyście całym swym życiem dążyć do odbudowy Niepodległej, Demokratycznej i Sprawiedliwej Polski, pracować dla dobra powszechnego, postępować zawsze szlachetnie i być posłusznym prawu harcer skiemu. Tak mi dopomóż Bóg. Co prawda starsi panowie ze Związkowego Naczelnictwa Skautowego potrzebowali prawie trzech lat na zapisanie dwóch wersów, ale ta wersja ostała się przez lata. 10 sierpnia 1919 r. Naczelna Rada Harcerska ZHP ogłosiła tekst Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego. Są one prawie identyczne z Prawem i Przyrzeczeniem z 1914 r. Różnią się poprawkami stylistycznymi i zastąpieniem słów „skaut” i „skautowe” słowami „harcerz” i „harcerskie”. Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Ojczyźnie; nieść chętną pomoc bliźnim; być posłusznym prawu harcerskiemu. W 1932 r. zmieniono słowo „Ojczyzna” na „Polska” przy strasznej wrzawie ze strony kilku endeckich seniorów harcerstwa, choć trudno dziś zrozumieć, o co im chodziło. W czas wojny, konspiracji i wychodźstwa wojennego harcerstwo weszło z rotą z 1932 roku. Takie przyrzeczenie składały tysiące dzieci wyprowadzonych z kraju gułagu i wyzwolonych z niemieckich obozów koncentracyjnych. W Polsce Ludowej W 1944 r. na ziemiach na zachód od Bugu żywiołowa odbudowa struktur ZHP na terenach wyzwolonych spod okupacji niemieckiej zmusiła władze lubelskie do powołania władz harcer- 12 marzec 2015 24 stycznia 1945 r. Tymczasowa Naczelna Rada Harcerska w Lublinie zatwierdziła nowy oryginalny tekst Prawa i Przyrzeczenia. Już pod koniec 1945 r. powołano w ZHP Komisję Ideologiczną, której głównym celem było sformułowanie nowej roty Przyrzeczenia i tekstu Prawa. 7 czerwca 1947 r. Tymczasowa Naczelna Rada Harcerska zatwierdziła taki tekst: Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu (Dobru Najwyższemu) i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym prawu harcerskiemu. Pomińmy tutaj prawo Organizacji Harcerskiej Związku Młodzieży Polskiej w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych, bowiem jedno jest pewne – nie było to harcerstwo. Po zmianach październikowych 1956 r. i ponownej odbudowie ZHP rota Przyrzeczenia brzmiała: Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Polsce Ludowej, walczyć o prawdę i sprawiedliwość społeczną, nieść chętną pomoc każdemu człowiekowi, być posłusznym prawu harcerskiemu. Nie było więc służby Bogu (Dobru Najwyższemu) a nawet mniej zobowiązującego potwierdzenia „Tak mi dopomóż Bóg”. Ale harcerstwo odrodziło się po czasach stalinowskich, wszyscy instruktorzy byli szczęśliwi, iż można już było z okładki Bóg w harcerstwie założyć szare i zielone mundury, wyjechać na normalny obóz i zdobywać stopnie harcerskie. Harcerstwo w tamtych czasach musiało współpracować, podporządkowywać się władzom PRL. Po kilku latach te właśnie władze uznały, że sama walka o „sprawiedliwość społeczną” to dla harcerzy zbyt mały cel i brak w Przyrzeczeniu magicznego słowa „socjalizm”. Tak więc od 1964 r. (potwierdzono to w 1981 r.) harcerze i harcerki ZHP wypowiadali taką rotę: Przyrzekam całym życiem służyć Tobie, Ojczyzno, być wiernym sprawie socjalizmu, walczyć o pokój i szczęście ludzi, być posłusznym Prawu Harcerskiemu. Jak 12-13-letni harcerz czy harcerka mieli „walczyć o pokój i szczęście ludzi”, tego nie wyjaśniono, a ponieważ socjalizm coraz bardziej kojarzył się z kłamstwem i pustymi półkami, więc tak naprawdę do tych słownych zmian niewiele przywiązywano uwagi. Każdy rozumiał, że socjalizm jest wszędzie, więc i znalazł swoje miejsce w rocie Przyrzeczenia. Jednak w tym wielkim molochu, jakim był ZHP, można było zawsze prowadzić efektywną pracę wychowawcą i wielu instruktorów to robiło. Było więc harcerstwo kolonijno-wypoczynkowe, były świetne drużyny specjalistyczne i były drużyny opierająca swą pracę na tradycjach, co z kolei było przez władze niezbyt chętnie widziane. Jednak w 1981 r. Porozumienie KIHAM (Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego) postulowało wprowadzenie następującej roty: Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Polsce, nieść chętną pomoc każdemu człowiekowi, być posłusznym Prawu Harcerskiemu. Takiej roty jednak w ZHP nie wprowadzono. Znowu w Niepodległej Dopiero po ośmiu latach XXVI Zjazd ZHP w marcu 1989 r. w Warszawie, usunął słowo „socjalizm” z Przyrzeczenia. Nastąpił powrót do prostej formuły zbieżnej z propozycją KIHAM: Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Polsce, chętnie pomagać każdemu człowiekowi, być posłusznym Prawu Harcerskiemu. Kolejne wersje podporządkowane zostały w ZHP dostosowaniu Statutu i tekstu Prawa i Przyrzeczenia sprawie wstąpienia do światowych organizacji skautowych. XXVIII Zjazd ZHP w Bydgoszczy w grudniu 1990 r. przywrócił tradycyjną rotę Przyrzeczenia Harcerskiego „z Bogiem” z 1932 r. Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim, być posłusznym Prawu Harcerskiemu. Składający Przyrzeczenie mógł także wybrać rotę alternatywną: Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Polsce, dążyć do Prawdy i Sprawiedliwości, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym Prawu Harcerskiemu. Zjazd w Poznaniu w 1995 r. przed przyjęciem ZHP do WOSM i WAGGGS zrezygnował z alternatywnej roty. *** Z punktu widzenia wychowawczego, ale także tradycji oraz ciągłości podstawowych zasad działania w treści Prawa i Przyrzeczenia powinno się grzebać jak najrzadziej. HM. MARIAN marzec 2015 MISZCZUK 13 z okładki Bóg w harcerstwie Starajmy się rozważać wszystkie aspekty… W dyskusji o Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim głos naczelnika hm. Ryszarda Pacławskiego W Związku Harcerstwa Polskiego trwa ożywiona dyskusja w sprawie fundamentu harcerskiego wychowania, jakim jest Przyrzeczenie i Prawo Harcerskie. Jesteśmy organizacją, której twórczą siłą jest nawiązywanie do tradycji. Ale jednocześnie ta organizacja się zmienia, jej otoczenie się zmienia, świat się zmienia. Przychodzą do niej nowi ludzie, z którymi należy porozumiewać się językiem dla nich zrozumiałym. Z tego powodu pytanie o tekst Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego jest naturalnym i oczywistym, tak jak oczywiste jest to, że sformułowania te muszę być wierne założeniom ruchu, zapisanym w Fundamentalnych Zasadach Skautingu (ciekaw jestem, jak jest dzisiaj z dostępnością tego dokumentu, jak również Konstytucji WOSM i WAGGGS w Związku). Ponieważ największe emocje poza 10 punktem Prawa Harcerskiego budzi tekst Przyrzeczenia w części dotyczącej rozwoju duchowego, czyli „służby Bogu”, postaram się przywołać argumenty, jakimi kierowaliśmy się, zwołując Nadzwyczajny Zjazd ZHP w Poznaniu w 1995 roku (równo dwadzieścia lat temu). Chcieliśmy wrócić do skautingu. To było nasze marzenie, przez dziesięciolecia 14 marzec 2015 ukryte, a potem głośno i uroczyście sformułowane przez Zjazd w Bydgoszczy w grudniu 1990 r. Wśród wielu zmian, które były niezbędne, aby ZHP został ponownie przyjęty do WOSM i WAGGGS, były dwa zadania zasadnicze: stworzenie wspólnej reprezentacji polskiego harcerstwa oraz zastąpienie dwóch funkcjonujących rot Przyrzeczenia Harcerskiego – jedną. Jak wiadomo, nie udało się powołać w żadnej formie wspólnej reprezentacji polskiego harcerstwa (zresztą do dzisiaj się to nie zmieniło). Nasi partnerzy z ZHR nie chcieli się bowiem zgodzić nie tylko na zjednoczenie, ale nawet na powołanie federacji czy innej „lżejszej” formuły współpracy. Ostatecznie organizacje skautowe uznały, że zostanie przyjęty tylko ZHP. Według skautowych komitetów światowych należało tak uczynić ze względu na brak różnic pozwalających na uznanie i utrwalanie podziału harcerstwa w Polsce. Dyskusje nad rotą Przyrzeczenia trwały długo. Przeprowadziliśmy wiele rozmów, w tym z komitetem konstytucyjnym skautingu, który od samego początku kwestionował druga rotę jako niezgodną z ideą skautingu. Ostatecznie podjęliśmy decyzję rekomendującą zjazdowi nadzwyczajnemu, który został zwołany do Poznania 10 czerwca 1995 r., pozostawienie w Statucie tylko jednej roty Przyrzeczenia w najbardziej znanej i tradycyjnej treści: „…całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce…”. Ta zmiana podejmowana była w okolicznościach, które warto dzisiaj przypomnieć: Po pierwsze: jedna rota Przyrzeczenia była konsekwencją naszej chęci powrotu do skautingu, z okładki Bóg w harcerstwie Po drugie: nie chcieliśmy podziału harcerstwa według schematu, w którym obok tradycyjnego harcerstwa, które miałyby reprezentować nowo powstałe organizacje harcerskie, my – ZHP bylibyśmy alternatywą jako swoisty ruch harcerstwa „laickiego”, post PRL-owskiego. Przecież nasze korzenie i współczesność nakazywały nam inną drogę. Drogę harcerstwa, które tkwi w tradycji, ale jednocześnie, jak zawsze w swojej historii, jest otwarte dla wszystkich, którzy chcą być harcerkami i harcerzami. Żałowaliśmy, że kilka drużyn ze środowisk warszawskich, nie akceptując decyzji o pozostawieniu jednej roty, zdecydowało o powołaniu Stowarzyszenia Harcerskiego, które zresztą od samego początku ze strony ZHP spotykało się z życzliwością i współpracą. Po trzecie: podjęliśmy prace zakończone publikacją opracowania pt. „Harcerskie ideały”, będąc przekonanymi, że drużynowym trzeba pomóc w interpretacji i rozumieniu celów naszego działania: rozwoju duchowego, intelektualnego, społecznego i fizycznego. Najważniejszą częścią opracowania był komentarz do Prawa i Przyrzeczenia autorstwa harcmistrza Stefana Mirowskiego. Myślę, że „Harcerskie ideały”, nad którymi pracowaliśmy w szerokim gronie harcerskich wychowawców, są nadal aktualne. Po czwarte: powołaliśmy do życia Komisję Katolicką ZHP, Komisję Prawosławną ZHP, Pełnomocnika Naczelnika ZHP do spraw drużyn żydowskich, rozmawialiśmy o powołaniu Komisji Ewangelickiej ZHP. Utworzyliśmy je po to, aby w Związku toczył się swoisty dialog, aby nie zaniedbać niczego, co służy wspieraniu instruktorów i rozumieniu zasad skautingu. Starajmy się zatem w toczącej się dyskusji Piotr Pamuła a więc do jego korzeni, do całego dorobku ideowego i wychowawczego, który ZHP kiedyś w okresie międzywojennym jako członek założyciel WOSM i WAGGGS współtworzył. Nie chcieliśmy i nie mogliśmy dłużej pozostawać poza ruchem skautowym. Uznaliśmy za oczywiste, że pierwszą zasadą ruchu skautowego jest rozwój duchowego aspektu życia harcerki i harcerza, nazwany „służbą Bogu” a definiowany jako „przynależność do duchowych zasad, lojalność wobec religii, która wyraża te zasady i akceptuje obowiązki będące ich rezultatem”. rozważać wszystkie aspekty, wszystkie argumenty, a także doświadczenia z przeszłości, aby podejmować decyzje będące wyrazem odpowiedzialności za Związek dzisiaj, jutro i pojutrze. Powtórzę słowa, którymi kończyłem moje wystąpienie na otwarcie nadzwyczajnego zjazdu ZHP w Poznaniu w 1995 roku: …Przeznaczeniem skautingu nie jest nauka religii, ale pomoc w zrozumieniu, że życie człowieka powinien wyznaczać system wyższych wartości duchowych, który ma dominować nad światem materialnym… Przywołanie Boga w Przyrzeczeniu jest najprostszą, najbardziej zrozumiałą konkretyzacją i syntezą wszystkich tych naczelnych wartości duchowych, takich jak prawda, dobro, sprawiedliwość, piękno, jest akceptacją nadrzędności i podstawowego znaczenia duchowych wartości życia, uznaniem zasady „być” nad „mieć”… Tradycją polskiego harcerstwa była zawsze jedna rota Przyrzeczenia, które jest przecież podstawowym elementem łączącym harcerki i harcerzy w jednej organizacji. „Bo wszyscy harcerze to jedna rodzina” śpiewamy; czyż ta rodzina ma stołować się przy różnych stołach? Nic nie usprawiedliwia podkreślania różnic w jednej organizacji, ba, nawet w jednym harcerstwie. Przyszłością polskiego harcerstwa, wierzę w to głęboko, jest jego jedność i nie zostawiajmy na drodze do tej jedności wilczych dołów, które trudno będzie zakopać… Pragnę zapewnić, że dokonane zmiany nie naruszą niczyjej wolności wyznania, lecz podkreślają cele i zasady, dla których wspólnie znaleźliśmy się w Związku Harcerstwa Polskiego. Żywimy szacunek do każdego człowieka, przejawiający się w uznaniu systemu wartości duchowych za sprawę osobistą każdego członka Związku. Tego też uczmy naszych wychowanków… HM. RYSZARD PACŁAWSKI NACZELNIK ZHP W LATACH 1990-2000 marzec 2015 15 z okładki Bóg w harcerstwie Skauting – nadal z Bogiem czy już nie? ak dzisiaj wygląda podejście do Boga w skautingu w kontekście harcerskiej dyskusji o Prawie i Przyrzeczeniu? Skauting jest wielką rodziną, w skład której wchodzą tak różnorodne organizacje, że nie ma jednej odpowiedzi na takie pytanie. J OFICJALNIE Jak wygląda oficjalne stanowisko WOSM? Sześć krajów w 1920 r. uzyskało od Baden-Powella prawo do alternatywnej roty Przyrzeczenia bez odwołania do Boga – Belgia, Czechosłowacja, Francja, Luksemburg, Holandia i Finlandia (patrz: Heather Brandon i Gartha Morrisona „Report on the Discussion on the Fundamental Principles of WAGGGS and WOSM” z 2001 r.). W roku 1932 WOSM podjął decyzję, że nie będzie pozwolenia na kolejne wyjątki i wyrażono nadzieję, że organizacje członkowskie zrezygnują z alternatywnych zapisów. Równocześnie pozwolono stosować te alternatywne roty w organizacjach działających w byłych koloniach w Afryce (taka mała niespójność). 16 marzec 2015 W roku 1990 Sekretarz Generalny WOSM wyraził zaniepokojenie coraz mniejszym znaczeniem służby Bogu w niektórych organizacjach skautowych. Dlatego w tym samym roku Konferencja Światowa podjęła uchwałę potwierdzającą kluczową rolę wychowania duchowego w programie skautowym. W tym samym czasie zaczął się proces powracania do skautingu organizacji z bloku wschodniego, postrzeganych jako te, w których zabraniano praktyk religijnych i w których promowano świeckie wartości. Jak łatwo się domyślić, w efekcie zapisy ideowe ZHP były prześwietlone nie z perspektywy roku 1920 i wyjątków czynionych przez Naczelnego Skauta, ale według wytycznych z roku 1990 w kontekście tendencji sekularyzacyjnych zachodnich społeczeństw. Mimo że w roku 1991 władze WOSM zdefiniowały duchowy wymiar skautingu – co rozumiane jest przez „służbę Bogu” i uzgodniły alternatywny tekst Przyrzeczenia – wywiedziony z tej definicji, druga rota ZHP nie przeszła weryfikacji. Ten alternatywny zapis przeznaczony jest dla dorosłych i musiałby zostać „przetłumaczony” na język zrozumiały dla dzieci i młodzieży – „służba Bogu” to „akceptacja duchowego wymiaru i poszukiwanie jego pełnego znaczenia”... Moim zdaniem bardzo trudno byłoby w latach 90. zmusić organizacje członkowskie do zmiany ich zapisów ideowych, a o wiele łatwiej było wymusić podwyższone standardy od tych oczekujących „w przedpokoju”. I dzięki temu można było wykazać, że uchwała Konferencji jest realizowana. W roku 2001 odbyła się debata o wartościach fundamentalnych w WOSM i WAGGGS, na forum władz światowych obu organizacji. W tym czasie rozważano opcję powołania wspólnej organizacji światowej. Możliwe byłoby to jedynie wtedy, gdyby w obu organizacjach przyjęte zostały te same standardy. Skauci zakwestionowali zasady gajdek, po tym, jak Amerykanki pozostawiły odwołanie do Boga w Przyrzeczeniu do indywidualnej decyzji członkiń w każdym wieku i każdego wyznania, a władze WAGGGS nie zaprotestowały. z okładki Bóg w harcerstwie WAGGGS stosuje następującą wykładnię: organizacje, w których stosuje się dwie roty Przyrzeczenia wyrażają swoją postawę wobec duchowego wymiaru skautingu w rocie podstawowej. Rota alternatywna w żaden sposób tego nie zmienia, nie umniejsza, nie niweluje. Indywidualna decyzja pojedynczego członka organizacji o zastosowaniu alternatywnego tekstu wyraża poglądy tej osoby, a nie całej organizacji. Raport kończy się potwierdzeniem, że WAGGGS pomimo swoich decyzji odnośnie tekstu Przyrzeczenia nie odstąpił od fundamentalnych wartości skautingu i nie stanowiłoby to przeszkody dla nowej organizacji. DZISIAJ A jak to wygląda dzisiaj? Przyjrzałam się sytuacji w kilku krajach, które były członkami-założycielami WOSM. Wygląda na to, że jak zwykle to Europa jest w szpicy zmian. Ale też w Europie wiele krajów jest reprezentowanych w WOSM przez federacje, w skład których wchodzą organizacje o różnych profilach – związane z różnymi wyznaniami ale też i takie, których wyróżnikiem jest niezależność od jakiegokolwiek kościoła. To ostatnie nie oznacza bynajmniej odcięcia się od wychowania duchowego i religijnego! Te organizacje zwykle są najmniej liczne, ale są bardzo aktywne w promowaniu swojej wizji skautingu. KILKA PRZYKŁADÓW... Wielka Brytania – jedna organizacja skautowa, dotychczas uznawana za bardzo konserwatywną. Po ogólnokrajowej dyskusji wymuszonej przez organizacje na rzecz świeckości wprowadzono kolejną alternatywną rotę obok już używanych dla niechrześcijan i imigrantów. Od stycznia 2014 r. osoby niewierzące zamiast „służyć Bogu” mogą „szerzyć nasze skautowe wartości”, a zuchy zamiast „kochać Boga” mogą „kochać nasz świat”. Francja – federację tworzy pięć organizacji: skauci żydowscy, skauci katoliccy, skauci muzułmańscy, skauci protestanci i eklererzy (zwiadowcy). Ta ostatnia organizacja istnieje od 1911 r., jest otwarta na osoby wszelkich wyznań, ani w Prawie, ani w Przyrzeczeniu nie ma odwołania do Boga. Belgia – federację tworzą cztery organizacje, francuskojęzyczni skauci katoliccy, flamandzcy skauci katoliccy, skauci pluraliści francuskojęzyczni (różnych wyznań) i skauci niderlandzkojęzyczni (Federacja na Rzecz Otwartego Skautingu). Ta ostatnia organizacja istnieje od 1910 roku, jest otwarta na osoby wszelkich wyznań ani w Prawie nie ma odwołania do Boga, ma dwie roty Przyrzeczenia. Pluraliści – ani w Prawie, ani w Przyrzeczeniu nie mają odwołania do Boga. Holandia – organizacja istnieje od 1910 r., doświadczyła w latach 30-tych rozpadu i ponownego zjednoczenia, z powodu kontrowersji wokół tekstu Przyrzeczenia. Dzisiaj każda grupa wiekowa ma własny tekst Przyrzeczenia, w którym może ale nie musi znaleźć się zwrot „z bożą pomocą”. Dania – federację tworzą dwie organizacje, skauci luterańscy i skauci duńscy. Ta druga organizacja istnieje od 1910 r., jest otwarta na osoby wszelkich wyznań, ani w Prawie, ani w Przyrzeczeniu nie ma odwołania do Boga. Za to Prawo Skautowe nakazuje wszystkim poszukiwanie swojej wiary lub wartości duchowych oraz szacunku dla wyborów innych osób. Zapis ten był reakcją na zwiększającą się różnorodność społeczeństwa duńskiego, funkcjonuje on w organizacji od ponad 40 lat. Szwecja – federację tworzyło do 2012 r. pięć organizacji, cztery związane z różnymi kościołami chrześcijańskimi w Szwecji oraz wielowyznaniowa SSF. Od połowy lat 90-tych trwały rozmowy o zjednoczeniu, utworzeniu The Guides and Scouts of Sweden. Nie wszyscy członkowie federacji zdecydowali się na tak radykalną zmianę, dwie organizacje marzec 2015 17 z okładki Bóg w harcerstwie pozostały oddzielnymi podmiotami (i przestały być członkami WOSM). Nowa organizacja zrezygnowała z tradycyjnego tekstu prawa i zastąpiła szacunek do Boga tekstem zbliżonym do duńskiego. Zmiana ta wywołała wiele dyskusji i kontrowersji, ale odzwierciedla ona zmiany zachodzące w skautingu i społeczeństwie szwedzkim. Według młodych Szwedów skauci są bardzo konserwatywni, bo zwlekali ze zmianą prawie 20 lat – katecheza została wycofana ze szkół w latach 90. Tzw. otwarte, czyli nieodwołujące się w swoich deklaracjach ideowych do służby Bogu organizacje, działają również w Niemczech, gdzie federację tworzą cztery organizacje – skauci katoliccy (DPSG), skautki katolickie (PSG), skauci chrześcijańscy – organizacja protestancka (VCP) oraz neutralny światopoglądowo BdP, a także we Włoszech – tam federację tworzą katolicka organizacja skautek i skautów AGESCI oraz laicka organizacja – CNGEI. *** Wszystkie te przykłady pokazują, że różne były i są podejścia do tekstu Przyrzeczenia, różne są argumenty i polska dyskusja nie jest czymś wyjątkowym na skautowej mapie Europy. HM. ANITA REGUCKA-KWAŚNIK 18 marzec 2015 O pracy zespołu nad nowym Prawem i Przyrzeczeniem ak wszyscy pamiętamy, 38. Zjazd ZHP, obradujący w Warszawie w 2013 r., w uchwale z dnia 8 grudnia zobowiązał Przewodniczącego ZHP do powołania Zespołu, który miałby się zająć opracowaniem propozycji nowego brzmienia Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego. Taki zespół został powołany decyzją Przewodniczącego ZHP z dnia 1 marca 2014 r. W jego skład weszło 16 delegatów, po jednym z każdej chorągwi. Pierwsze spotkanie zespołu odbyło się – w obecności przewodniczącego hm. Dariusza Supła – 9 marca 2014 r. Zespół spotykał się sześciokrotnie. Wynikiem prac jest propozycja zmian, jaka została poddana ogólnozwiązkowej dyskusji. J Wspomniana już uchwała zjazdowa wytyczyła pewien kierunek działania naszego zespołu, podając kilka wskazań, m.in. możliwość utworzenia alternatywnej wersji Przyrzeczenia Harcerskiego dla osób niewierzących. Zespół, podejmując się tak trudnego zadania, postanowił przygotować się do niego solidnie i rzeczowo. Po pierwszym spotkaniu członkowie rozpoczęli zbieranie opinii swoich środowisk dotyczących spodziewanych kierunków prac oraz wartości istotnych dla harcerzy i instruktorów. W ramach przygotowania do dalszej pracy członkowie zespołu odświeżyli swoją wiedzę poprzez lekturę następujących pozycji książkowych: • Krzysztof Blusz – Ewolucja modelu wychowania skautingu w harcerstwie 1909-1945, Kraków 1988 • Bogusław Śliwerski – Przyrzeczenie harcerskie, Historia. Metodyka. Manipulacje, Kraków 2009 • Materiały GK do dyskusji przez Zjazdem Nadzwyczajnym w Załęczu Wielkim w roku 2007. W czasie spotkań zespołu członkowie przeanalizowali również historię zmian oraz obecne brzmienie Prawa Harcerskiego. Aby mieć w miarę całościowy obraz rozumienia poruszanej kwestii w środowiskach harcerskich, członkowie zespołu opracowali z okładki Bóg w harcerstwie dwie ankiety: pierwsza – skierowana do harcerzy – miała za zadanie sprawdzić ich rozumienie Prawa w obecnym jego brzmieniu, druga – „Prawo Harcerskie w oczach drużynowych” skierowana została do instruktorów. Obydwie można było wypełnić drogą elektroniczną. Pierwsza była ogólnodostępna, natomiast drugą otrzymali instruktorzy – po jednym losowo wybranym instruktorze-drużynowym z każdego hufca. Wypełnione ankiety stanowiły istotny element dalszej pracy zespołu. Wspomniana uchwała Zjazdu w znaczący sposób koncentrowała się na Prawie Harcerskim, dlatego temu to głównie zagadnieniu poświęcona była praca zespołu oraz ankiety. Jednocześnie w ankiecie do instruktorów pojawiło się pytanie o alternatywną rotę Przyrzeczenia Harcerskiego. W odpowiedzi na pytanie, czy osoby niewierzące powinny mieć możliwość złożenia Przyrzeczenia bez odwołania do Boga – aż 60% ankietowanych odpowiedziało „tak” lub „zdecydowanie tak”. Jak wiemy, dyskusja na temat odniesienia do Boga w harcerstwie toczy się już od kilku lat. Temat ten podnoszony jest przy różnych okazjach. Wyrazem tego był też ostatni Zjazd ZHP i jego uchwała o Prawie i Przyrzeczeniu. W czasie prac zespołu oczywiście również nie zabrakło dyskusji o rocie Przyrzeczenia i obecności w niej odwołania do Boga. Pojawiały się różne głosy dotyczące tej kwestii. Odwołano się również do decyzji jednego z warszawskich sądów harcerskich, który pozwolił na składanie przez osoby niewierzące Przyrzeczenia Harcerskiego „bez Boga”. Owocem tych dyskusji i realizacji uchwały zjazdowej było przygotowanie przez zespół propozycji alternatywnej (dodatkowej, a nie jedynej) roty w następującym brzmieniu „Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Polsce, dążyć do Sprawiedliwości i Prawdy, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym Prawu Harcerskiemu”. Jak wiemy, wszelkie zmiany zawsze mają swoich zwolenników i przeciwników. Tak też jest i z rozmową o zmianach w Przyrzeczeniu Harcerskim. Zespół nie występuje tu jako wywrotowiec, który chciałby wypchnąć Boga z przestrzeni życia harcerskiego. Jako członkowie nie chcieliśmy też oceniać, czy, w jakim zakresie i jaką przestrzeń w wychowaniu harcerskim powinien zajmować Bóg. Tym bardziej nie chcieliśmy przekreślać czy też traktować jako członków gorszej kategorii ludzi wyznających taką czy inną religię. Braliśmy pod uwagę zapis ze Statutu ZHP, który mówi, że „ZHP jest dobrowolnym stowarzyszeniem otwartym dla wszystkich bez względu na pochodzenie, rasę czy wyznanie”. Tak więc alternatywna rota jest tylko propozycją i wyjściem do osób niewierzących. Nie jest na pewno przekreśleniem i odrzuceniem całego wychowania duchowego obecnego w ZHP. Dla Zespołu ds. Prawa i Przyrzeczenia Bóg jest cały czas uosobieniem wartości najważniejszych i najwyższych. Mieliśmy świadomość, że nie ma słów, które w 100% będą w stanie wyrazić to, co wyraża słowo „Bóg”. Jednakże uznaliśmy, że słowa „sprawiedliwość” i „prawda” będą najlepszą formą, która mogłaby być alternatywą dla niewierzących. Jak starałem się przedstawić, zespół w wyniku swojej pracy przygotował konkretne propozycje, które podczas trwającej dyskusji zostaną rozpatrzone i ocenione przez członków Związku Harcerstwa Polskiego. Ta ocena ma zdecydować, czy istnieje jakakolwiek potrzeba zmian oraz jeśli tak – to w jaką stronę mają te zmiany zmierzać. Dlatego wyników naszych prac nie można traktować jako ostatecznej propozycji, dopóki nie zapadną odpowiednie decyzje na najbliższym Zjeździe. On to będzie mógł ewentualne zmiany wprowadzić, bądź też uznać, że są one niepotrzebne. KS. HM. PRZEMYSŁAW marzec 2015 PRZEKOP 19 Jeszcze możesz! Zrób to TERAZ!
