PStCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE WARTOŚĆ PSZCZELARSKA

PStCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE WARTOŚĆ PSZCZELARSKA

PStCZELNICZE
ZESZYTY
NAUKOWE
1990
ROK XXXIV
WARTOŚĆ PSZCZELARSKA I WYMOGI ZAPYLANIA
TETRAPLOIDALNEJ
GRYKI
Bolesław
Jabłoński
Oddział Pszczelnictwa ISK w Puławach
Kazimiera
Akademia
Szklanowska
Rolnicza w Lublinie
STRESZCZENIE
Doświadczenia wykonano w latach 1987-1988 w Puławach na glebie
bielicowej lekkiej, klasy IV. Tetraploidalną grykę odmiany Emka porównywano z powszechnie uprawianą diploidalną odmianą Hruszowską. Stwierdzono,
że ta pierwsza, w porównaniu z drugą, wytwarzała nieco mniej kwiatów na
jednostce powierzchni, ale dzięki obfitszemu ich nektarowaniu
i pyleniu
wykazała wyższą wydajność cukrową o 16% i pyłkową o 20%. Ponadto przy
swobodnym zapylaniu Emka była podobnie licznie odwiedzana przez pszczoły
miodne jak Hruszowska i plonowała podobnie dobrze lub nieco lepiej.
Natomiast bez dostępu pszczół, pod izolatorami, wydawała ona tylko 50%
tego plonu nasion jaki stwierdzono w warunkach swobodnego zapylania
(Hruszowska około 65%), co może świadczyć o większej jej wrażliwości na
niedostatek owadów zapylających.
WSTĘP
W Polsce uprawiamy głównie grykę diploidalną odmiany Hruszowska.
Mamy też tetraploidalną odmianę o nazwie Emka, która uchodzi za mniej
plenną, ale dzięki znacznej odporności na wyleganie nadaje się do uprawy
w warunkach bardziej intensywnej agrotechniki (R u s z k o w s k i i inni
1986). Pszczelarzy interesuje wartość pożytkowa plantacji gryki tetraploidalnej, rolników zaś jej wymogi zapylania. Odpowiedzi na te pytania usiłujemy
dostarczyć w niniejszej pracy.
METODYKA
Badania wykonano w Oddziale Pszczelnictwa ISK w Puławach, w latach
1987-1988. Obok tetraploidalnej odmiany Emka wysiewano dla porównania
51
diploidalną odmianę Hruszowską. Doświadczenia przeprowadzono
bielicowej lekkiej klasy IV, według metody bloków losowanych,
powtórzeniach.
na glebie
w pięciu
Pojedyńcze poletko miało )O m długości i 2 m szerokości.
Przedpolem dla gryki była facelia zbierana na nasiona. Agrotechnikę stosowano typową obecnie polecaną (Ruszkowski
i inni 1986). Grykę wysiewano
w trzeciej dekadzie maja, jednorzędowym siewnikiem ogrodniczym, w rzędy co
40 cm. Ilość wysiewu gryki diploidalnej wynosiła 70 kg nasion na I ha,
a tetraploidalnej 90 kg.
W okresie pełni kwitnienia gryki przez 10 dni badano obfitość nektarowania jej kwiatów metodą pipetową (J a b ł o ń s ki, S z k l a n o w s k a 1979), oraz
liczono co godzinę na wyznaczonych sznurem pasach poletek owady zapylające, z rozróżnieniem pszczół miodnych, trzmieli, pszczół samotnic i muchówek.
Ponadto na początku, w środku i pod koniec pełni kwitnienia ustalano liczbę
kwiatów w 30 losowo pobranych z każdego poletka kwiatostanach. W tych
terminach pobierano też kwiaty na analizę wydajności pyłkowej, którą
wykonywano według eterowej metody Warakomskiej
(1972) zmodyfikowanej przez Szklanowską
(1984).
W celu stwierdzenia stopnia wiązania nasion (owoców typu orzeszka)
w warunkach swobodnego dostępu owadów zapylających oraz przy ich braku,
ustawiono na czas kwitnienia na części poletek izolatory z przewiewnej siatki
plastykowej o świetle oczek 2 mm x 2 mm.
Przed koszeniem gryki pobierano na każdym poletku próbę roślin z 1 m-,
a następnie liczono je, mierzono wysokość i ustalano liczbę kwiatostanów.
Dalej brano z każdej próby losowo 300 gron i określano w nich liczbę nasion
dorodnych oraz słabo wykształconych.
Analizy te dotyczyły roślin swobodnie dostępnych dla owadów zapylających
oraz roślin izolowanych. Zbierano też nasiona z całych poletek i ważono je
w celu określenia wysokości plonu.
Wyniki opracowano
statystycznie, stosując analizę wariancji zgodnie
z układem doświadczeń w polu. Do oceny istotności różnic między średnimi
użyto testu Dunkana przy poziomie istotności 0,05.
OMÓWIENIE
WYNIKÓW
Charakterystyka porostu gryki. Chociaż zastosowano zróżnicowaną ilość
wysiewu, mającą zapewnić jednakową liczbę nasion na jednostkę powierzchni,
liczba roślin na I m2 gryki tetraploidalnej była istotnie mniejsza niż diploidalnej (tab. 1). Można to tłumaczyć jedynie większą masą 1000 nasion niż 30 g,
jaką w obliczeniach za literaturą (R uszkowski
i inni 1986) przyjmowano,
gdyż zdolność kiełkowania nasion obu odmian była podobna. Stwierdzono
ponadto, że tetraploidalna
odmiana Emka, w porównaniu z diploidalną
Hruszowską, wyrastała o blisko 10% wyżej, wykazując przy tym właściwą
sobie większą sztywność pędów. Wytwarzała też nieco więcej kwiatów w kwiatostanie, ale mniej kwiatów na jednostce powierzchni. Trudno powiedzieć, czy
mogło to być spowodowane mniejszą liczbą roślin na l m 2, ponieważ we
52
Tabela
Gęstość i wysokość porostu
Density and height of buckwheat
Cecha badana
Investigated feature
oraz obfitość kwitnienia
plants and abundance
Rok
Year
of tlowers
Odmiana-Cultivar
Hruszowska
Emka
(4n)
1987
1988
156 b
179 b
139 a
142 a
Wysokość roślin w cm
Height of plants in cm
1987
1988
118 a
131 a
133 b
140 a
Liczba kwiatów w kwiatostanie
Number of tlowers per intlorescence
1987
1988
36 a
44a
38 a
47 a
Liczba kwiatów na I m- w tys.
Number of tlowers per I m- in thousends
1987
1988
85 a
94 a
77a
82 a
Liczba roślin na l m2
Number of plants per
m2
I
gryki
Wyniki różniące się między sobą istotnie oznaczono kolejnymi literami alfabetu
Results with ditTers signifcantly morked by the following letters of alphabet
Tabela
2
Wyniki analizy niektórych botaniczno-pszczelarskich
cech gryki
The results of analysis of some apicurtural and botanical features of buckwheat
Odmiana -Culti var
Cecha badana
Investigated feature
Rok
Year
Ilość cukrów ze 100 kwiatów w mg
Quantity of sugars per 100 tlowers in mg
Procent cukrów w nektarze
Percentage of sugar in nectar
Wydajność cukrów w kg z I ha
Sugars yield in kg per I ha
IloŚĆ pyłu z 1000 kwiatów w mg
Quantity of pollen per 1000 tlowers in mg
Wydajność pyłu w kg z l ha
Pollen yield in kg per I ha
Żywotność pyłu w %
Viability of pollen in %
1987
1988
1987
1988
1987
1988
1987
1988
1987
1988
1987
1988
Hruszowska
25,5
23,1
47,6
38,2
217,5
216,0
26,1
55,5
22,3
52,1
94,5
95,7
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
b
I
Emka
(4n)
36,0
28,0
46,5
35,9
275,0
228,8
43,4
68,9
33,2
56,5
94,1
91,0
b
b
a
a
b
a
b
b
b
a
a
a
wcześniejszych doświadczeniach (J a b ł o ńs ki, Sz k l a n o w s k a 1987) podobne
jak tu różnice w gęstości roślin gryki diploidalnej nie pociągały za sobą różnic
w obfitości kwitnienia. Toteż słuszne wydaje się przyjąć, że gryka tetraploidalna w warunkach Puław z natury kwitła nieco mniej obficie niż diploidalna. Nie
stwierdzono natomiast różnic w porze kwitnienia obu odmian, które w roku
1987 rozpoczęło się 5 lipca, a w roku 1988 już 23 czerwca.
ObfitoŚĆ nektarowania i pylenia gryki. Poszczególne kwiaty gryki tetraploidalnej odmiany Emka, w porównaniu z diploidalną Hruszowską, wydzielały
średnio o 30% więcej cukrów w nektarze i wytwarzały blisko o 38% więcej
pyłku w pylnikach (tab. 2). W rezultacie. wyższa okazała się też wydajność
53
Tabela
3
Intensywność oblotu gryki przez owady zapylające w okresie pełni jej kwitnienia
Intensity of visiting of buckwheat flowers by honey bees and other insects during
fuli blooming period
Odmiana-Cultivar
Cecha badana
In vestigated feature
Rok
Year
Liczba "rbg" pszczelich na 10 m2 dziennie
Number of honey bees "w--h" per
10 m2 daily
Liczba "rbg" trzmielich na 10 m- dziennie
Number or bumble bees "w-h"
per
10 m2 daily
Liczba "rbg" pszczół samotnic na 10 m! dz.
Number of solitary bees "w--h" per 10 m? d.
Liczba "rbg" much na 10 m- dziennie
Number of flies "w-h"
per 10 m2 daily
Śred. szczytowe zagęszcz. pszczół na 10 mAverage greatest honey bees density
per 10 m2
Hruszowska
Emka
(4n)
1987
150,1 a
172,1 a
1988
1987
228,1 a
13,6 a
221,2 a
12,7 a
1988
1987
1988
1987
1988
1987
2,2
1,1
1,1
3,0
13,3
59,6
1,9
1,1
0,7
1,7
12,0
50,7
1988
54,2 a
a
a
a
b
a
b
a
a
a
a
a
a
58,0 a
"rbg·· - roboczogodziny owadów zapylających
.,w-h" ~ work-hours of pollinated insects
cukrów z jednostki powierzchni średnio o 16%, a wydajność pyłku średnio
o 20%. Nektar gryki tetraploidalnej wykazywał tendencję do minimalnie
niższej procentowej zawartości cukrów. Minimalnie mniejszą stwierdzono
również żywotność pyłku tej gryki, nie mającą istotnego znaczenia dla jego
wartości biologicznej. Wykazane znacznie obfitsze nektarowanie tetraploidalnej odmiany gryki, w porównaniu z diploidalną, zasługuje na uwagę, ponieważ
np. Kirilenko
i Boćkarieva
(1983) nie stwierdziły żadnych różnic pod tym
względemmiędzy podobnymi formarni.
Oblot gryki przez owady zapylające. Owadami odwiedzającymi kwiaty
gryki były głównie pszczoły miodne, które stanowiły średnio 92,4% ogółu
entomofauny zapylającej. Udział trzmieli wynosił średnio 3,6%, pszczół
samotnic 0,5% a muchówek 3,5%. Na gryce tetraploidalnej można zauważyć
nieznacznie większą przewagę pszczół miodnych nad pozostałymi owadami,
niż na gryce diploidalnej, co może świadczyć o większej atrakcyjności jej
kwiatów dla tych owadów (tab. 3). Średnia dzienna suma roboczogodzin
owadzich z okresu pełni kwitnienia jest stosunkowo dokładną miarą intensywności oblotu porównywanych odmian, ale nie pozwala niestety na określenie
liczby odwiedzeń jednego kwiatu, ponieważ nie określono liczby kwiatów
nowo rozkwitających w tym czasie na jednostce powierzchni. Średnie szczytowe zagęszczenie pszczół, wynoszące 5-6 jednocześnie pracujących zbieraczek
na 1 m- pozwala stwierdzić, że 2-3 rodziny pszczele na l ha gryki, zarówno
diploidalnej, jak i tetraploidalnej, są wystarczające do dobrego zapylenia
plantacji. Jest to zgodne z wynikami wcześniej wykonanych badań (Jabłoński, Szklanowska
1987).
54
Tabela
4
Zawiązywanie nasion i plonowanie gryki
Seed setting and seed production of buckwheat
Odmiana-Cultivar
Cecha badana
Investigated feature
Rok
Year
Liczba og. zawiąz. nasion ze 100 kwiatów
Number of seeds per 100 flowers
1987
1988
13,1 a
11,0 b
11,0 a
8,8 a
Liczba dorodnych nasion ze 100 kwiatów
Number of filled seeds per 100 flowers
1987
1988
6,8 a
7,3 b
5,4 a
5,6 a
Masa 1000 nasion wg
Weight of thousend kenels in g
1987
1988
23,8 a
24,6 a
34,7 b
34,5 b
Plon nasion przy swob. zapyl. w kg/100 m2
Yield of seeds by open pollinat. in kg/! 00 m2
1987
1988
11,2 a
7,6 a
11,3 a
11,2 b
Plon nasion bez dost. pszczół w kg/IOO mYield of seeds from izol. plots in kg/IOO m2
1987
1988
7,1 b
5,1 a
5,6 a
5,8 a
Hruszewska
I
Emka
(4n)
Zawiązywanie nasion i plonowanie gryki. Liczba wszystkich zawiązanych
nasion ze 100 kwiatów była dla gryki tetraploidalnej, w porównaniu z diploidalną mniejsza przeciętnie o 18%, zaś liczba nasion dorodnych mniejsza
o 21 % (tab. 4). Udział nasion słabo wykształconych w ogólnej ich liczbie
wynosił u obu odmian około 40%. Natomiast masa 1000 nasion gryki
tetraploidalnej okazała się aż o 44% wyższa niż diploidalnej. To właśnie
zadecydowało, że odmiana Emka, mimo mniej obfitego kwitnienia i słabszego
zawiązywania nasion, plonowała podobnie (w 1987 r.) lub wyżej (w 1988 r.) niż
odmiana Hruszowska, która według R u s z k o w s k i e g o (1986) przewyższa
zwykle Emkę. Natomiast przy braku owadów zapylających, pod izolatorami,
Emka plonowała o 50% słabiej niż na swobodzie, zaś Hruszowska o około
35% słabiej.
WNIOSKI
Gryka tetraploidalna odmiany Emka, w porównaniu z diploidalną odmianą Hruszowską, kwitnie nieco mniej obficie, ale dzięki lepszemu nektarowaniu
poszczególnych kwiatów i obfitszemu ich pyleniu charakteryzuje się wyższą
wydajnością cukrów z jednostki powierzchni i wyższą wydajnością pyłku.
W warunkach dobrego zapylania przez pszczoły miodne gryka tetraploidalna Emka może wydawać plony nasion podobne jak diploidalna Hruszowska
lub nawet większe, natomiast przy niedostatku tych owadów prawdopodobnie
mniejsze niż Hruszowska.
55
LITERATURA
Jabłoński
B., Szklanowska
K. (1979) - Propozycje zmiany metody badań nektarowania
roślin. Pszczeln. Zesz. Nauk., 23: 105-114.
Jabłoński
B., Szklanowska
K. (1987) - Wartość pszczelarska, zapylanie i owocowanie
homostylnej odmiany gryki. (Fagopyrum esculentum Mnch.). Pszczeln. Zesz Nauk., 31:
153-175
Kirilenko
S. K., Boćkareva
L. P. (1983) - Nakaplivanie niektara w cviekach grećichi.pćelovodstvo, 62 (6): 12-13.
Ruszkowski
M. i inni (1986) - Technologia produkcji gryki. Materiały szkoleniowe IUNG, s:
1-106.
Szklanowska
K., Pluta S. (1984) - Wydajność pyłkowa sadu wiśniowego odmian Kerezer,
Nefris i Łutówka. Pszczeln. Zesz. Nauk., 29: 163-174.
Warakomska
Z. (1972) - Badania nad wydajnością pyłkową roślin. Pszczelno Zesz. Nauk., 26:
83-90.
BEEKEEPING
VALUE
AND POLLINA TION REQUIREMENTS
BUCKWHEAT
B. Jabłoński,
OF TETRAPLOID
K. Szklanowska
The investigations were carried out in the years 1987-1988 in Puławy. It was found that one
flower of tetraploid buckwheat cultivar Emka secreted 30% more nectar and produced 38% more
_pollen than one flower the standard diploid cv, of Hruszowska. This cultivar also yielded 16%
more sugar from 1 ha and 20% more pollen. When the plants were protected from insect
pollination, cv. Emka yielded 50% and cv. Hruszowska 65% the amount of seeds obtained from ,
plants with unrestricted access of polIinating insects. This resuIts show that tetraploid buckwheat is
probably more sentisive to shortage of pollinating insects, and the growers should keep it in mind.