u progu xxi wieku

152
CZASY WSPÓ¸CZESNE
U PROGU XXI WIEKU
Kalendarium
1978 – konferencja w Camp
David (USA) – porozumienie
izraelsko-egipskie
Pax Americana?
Polityczny Ostatnie dwudziestolecie XX w. przynios∏o wielkie zmiany w globaluk∏ad si∏
na Êwiecie nym uk∏adzie si∏. Rozpad ZSRR, b´dàcy wynikiem pora˝ki w zimnej
pod koniec wojnie, oznacza∏ koniec dwubiegunowego podzia∏u Êwiata. Na placu
XX w.
boju pozosta∏o jedno supermocarstwo – Stany Zjednoczone. Rosja, pozbawiona swych dawnych paƒstw satelickich i zapóêniona cywilizacyjnie, nie zdo∏a∏a odbudowaç mocarstwowej pozycji poza granicami
WNP (por. rozdz. 81). Europa Zachodnia, znajdujàca si´ przez 45 lat
pod parasolem ochronnym USA, nie wypracowa∏a wspólnej polityki
ani nie stworzy∏a europejskich si∏ zbrojnych, niezale˝nych od NATO.
Szybko rozwijajàce si´ gospodarczo Chiny nie zdo∏a∏y jeszcze zbudowaç w∏asnego bloku politycznego. ONZ, bezradna podczas licznych
konfliktów, straci∏a w du˝ym stopniu autorytet. W tej sytuacji Stany
Zjednoczone – z ich ogromnà przewagà militarnà, potencja∏em gospodarczym, ekspansywnà kulturà i wp∏ywami na wszystkich kontynentach – sta∏y si´ jedynà globalnà pot´gà, co postawi∏o USA przed wyborem nowej roli w polityce Êwiatowej.
Zwolennicy kontynuacji przywództwa amerykaƒskiego z czasów zimnej wojny sàdzà, ˝e mimo zmiany warunków Ameryka powinna
nadal pe∏niç funkcj´ protektora wolnego Êwiata. Twierdzà tak˝e, i˝
Stany Zjednoczone mogà znacznie skuteczniej ni˝ ONZ wype∏niaç zadania Êwiatowego „˝andarma”, interweniujàcego w razie zagro˝enia
pokoju. Natomiast krytycy dominacji USA zwracajà uwag´, i˝ sytuacja ta mo˝e prowadziç do powstania jednobiegunowego ∏adu mi´dzynarodowego, w którym hegemon narzucaç b´dzie innym paƒstwom w∏asne warunki wspó∏pracy. Spór o rol´ USA toczy si´ tak˝e
w samej Ameryce. Republikanom – których po Reaganie reprezentowali u w∏adzy George Bush senior (w latach 1989–1993) oraz jego syn
George W. Bush (wybrany na prezydenta w 2000 r.) – bli˝sza jest koncepcja samodzielnego przywództwa. Demokraci – rzàdzàcy w latach
1993–2001 podczas prezydentury Billa Clintona – opowiadajà si´ raczej za dzia∏aniem w ramach wspólnoty mi´dzynarodowej. Dopiero
przysz∏oÊç poka˝e, która orientacja zwyci´˝y.
Debata na temat kszta∏tu nowego ∏adu Êwiatowego sta∏a si´ szczególnie wa˝na wobec zawirowaƒ spowodowanych nag∏ym rozpadem
ZSRR i bankructwem komunizmu (por. rozdz. 81–82). W krótkim czasie ze wszystkich re˝imów komunistycznych pozosta∏o jedynie kilka:
w Korei Pó∏nocnej, na Kubie, w Chinach, Wietnamie i Laosie, przy
czym trzy ostatnie zrezygnowa∏y z marksistowskich dogmatów w go-
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
1978 – poczàtek reform gospodarczych w Chinach
1979 – rewolucja islamska
w Iranie – przej´cie w∏adzy
przez fundamentalistów
1987 – wybuch pierwszej palestyƒskiej intifady na terytoriach
okupowanych przez Izrael
3/4 VI 1989 – masakra na placu
Tiananmen w Pekinie
1990–1991 – zniesienie systemu
apartheidu w RPA
I–II 1991 – I wojna z Irakiem
1993 – uk∏ad z Oslo, podpisanie
Deklaracji zasad – porozumienie
izraelsko-palestyƒskie
1994 – powstanie Europejskiego
Obszaru Gospodarczego i Pó∏nocnoamerykaƒskiej Strefy Wolnego Handlu (NAFTA)
1995 – powstanie Âwiatowej
Organizacji Handlu (WTO)
4 XI 1995 – zabójstwo premiera izraelskiego Icchaka Rabina
1997 – krach finansowy na rynkach Dalekiego Wschodu
2000 – porozumienie Korei Po∏udniowej z KRLD – ocieplenie stosunków na Pó∏wyspie Koreaƒskim
2000 – wybuch nowej intifady
na terytoriach Autonomii Palestyƒskiej
11 IX 2001 – zamach terrorystyczny Al-Kaidy na World Trade
Center w Nowym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie
X–XII 2001 – atak koalicji pod
wodzà USA na Afganistan – obalenie re˝imu talibów
III–IV 2003 – II wojna z Irakiem
2004 – wpisanie ochrony w∏asnoÊci prywatnej do konstytucji
ChRL
HL5_83_18
9/7/04
18:50
Page 153
U PROGU XXI WIEKU
spodarce. Upadek bloku wschodniego umo˝liwi∏ rozszerzenie strefy demokracji i wolnego rynku, co wp∏yn´∏o na popraw´ mi´dzynarodowego bezpieczeƒstwa. RównoczeÊnie jednak za∏amanie si´
dwubiegunowego uk∏adu si∏ spowodowa∏o destabilizacj´ w niektórych rejonach Êwiata. Kiedy wi´c w Europie Ârodkowej, Kambod˝y
czy Mongolii wprowadzano instytucje obywatelskie, w Jugos∏awii
i Afganistanie wybucha∏y krwawe wojny etniczno-religijne.
W wielu krajach wzros∏y te˝ wp∏ywy fanatyków religijnych, ekstremistów politycznych i zorganizowanych grup przest´pczych,
nieraz o zasi´gu mi´dzynarodowym. Koniec XX w. up∏ynà∏ wi´c
pod znakiem triumfu wolnoÊci, któremu towarzyszy∏o jednak narastanie zjawisk zagra˝ajàcych wolnemu Êwiatu.
Kontrasty nowoczesnego Êwiata
Gospodar- U schy∏ku poprzedniego wieku w Êwiatowej gospodarce ugruntoczy uk∏ad
wa∏a si´ dominacja trzech oÊrodków, które wykorzysta∏y mo˝liwoÊsi∏ na
Êwiecie
ci rewolucji naukowo-technicznej (por. rozdz. 81). Pierwszym by∏a
pod koniec
Europa, a konkretnie paƒstwa UE i EFTA, które (z wyjàtkiem
XX w.
Szwajcarii) w 1994 r. utworzy∏y Europejski Obszar Gospodarczy.
Drugi stanowi∏a istniejàca równie˝ od 1994 r. Pó∏nocnoamerykaƒska Strefa Wolnego Handlu (NAFTA), grupujàca USA, Kanad´ i Meksyk. Trzeci oÊrodek powsta∏ wokó∏ rozwijajàcych si´ dynamicznie paƒstw Dalekiego Wschodu: Japonii, „azjatyckich tygrysów”
(Hongkongu, Indonezji, Korei Po∏udniowej, Malezji, Singapuru,
Tajwanu i Tajlandii) oraz Chin. We wspomnianych trzech centrach
skupi∏a si´ zdecydowana wi´kszoÊç Êwiatowej produkcji, handlu,
kapita∏u i nowoczesnych technologii. Koncentracja ta przyczyni∏a
si´ do wielkiej dysproporcji w poziomie ˝ycia mi´dzy obszarami
wysoko rozwini´tymi a resztà Êwiata, zw∏aszcza ubogimi krajami
Afryki i po∏udniowej Azji. Luksus dost´pny mieszkaƒcom Europy
Zachodniej, USA czy Japonii kontrastuje ze skrajnà n´dzà ludnoÊci
Etiopii lub Bangladeszu. Podczas gdy w bogatych krajach wyst´puje nadprodukcja ˝ywnoÊci (cz´sto dotowanej przez rzàdy), ludnoÊç paƒstw ubogich nara˝ona jest na g∏ód. Wielkie wydatki na
edukacj´, rozrywki czy zdrowie na obszarach wysoko rozwini´tych zderzajà si´ z analfabetyzmem i epidemiami w rejonach
najubo˝szych. PrzepaÊç cywilizacyjnà pog∏´bi∏y zmiany demograficzne: niski przyrost naturalny w spo∏eczeƒstwach zamo˝nych
i rosnàce przeludnienie Trzeciego Âwiata (por. rozdz. 75). W efekcie pod koniec XX w. z paƒstw zamieszkiwanych przez zaledwie
20% populacji pochodzi∏o ∏àcznie a˝ 80% Êwiatowej produkcji,
podczas gdy na pozosta∏e 80% ludzkoÊci przypada∏o zaledwie 20%
wytwarzanych dóbr. Stan ten opisuje si´ cz´sto przez umowny podzia∏ na bogatà Pó∏noc i biedne Po∏udnie. G∏´bokie dysproporcje
mi´dzy poszczególnymi obszarami Êwiata przyczyni∏y si´ do w´drówek ludnoÊci, która próbuje – zwykle nielegalnie – przedostaç
si´ ze strefy n´dzy do krajów bogatych.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
G∏odujàce dzieci w Nigerii w 1970 r.
i zwyci´zcy konkursu zorganizowanego
w USA przez jednà z sieci supermarketów w 1966 r. Kontrasty mi´dzy
krajami zamo˝nymi a obszarami n´dzy
obrazuje ró˝nica w poziomie rocznej
wartoÊci PKB przypadajàcej na 1 mieszkaƒca (liczonej w dolarach). Na prze∏omie XX i XXI w. wskaênik ten wyniós∏:
w Luksemburgu – 41,2 tys., w Norwegii
– 32,7 tys., podczas gdy w Indiach – 461,
a w Etiopii – 107.
Wzrost populacji na Êwiecie wg ONZ.
153
HL5_83_18
154
9/7/04
18:50
Page 154
CZASY WSPÓ¸CZESNE
OptymiÊci uwa˝ajà, i˝ z czasem ró˝nice mi´dzy enklawami bogactwa a regionami n´dzy ulegnà zatarciu dzi´ki procesowi globalizacji, czyli tworzenia si´ wi´zi gospodarczych i kulturalnych
o zasi´gu Êwiatowym. Wed∏ug tego poglàdu rozszerzanie stref swobodnego przep∏ywu ludzi, towarów, kapita∏ów i informacji stwarza
biednym krajom szans´ wydêwigni´cia si´ ze stanu cywilizacyjnego zapóênienia. Upowszechnienie wolnoÊci wymiany handlowej
sta∏o si´ jednym z g∏ównych celów dzia∏alnoÊci istniejàcej od 1995 r.
Âwiatowej Organizacji Handlu (WTO), grupujàcej blisko 150
paƒstw. Globalizacja ma te˝ jednak swoich krytyków, wed∏ug których s∏u˝y ona g∏ównie mi´dzynarodowym koncernom oraz prowadzi do wyzysku ubogich krajów, zniszczenia lokalnych spo∏ecznoÊci i kultur. W Êwiecie zachodnim protesty przybra∏y form´
ruchu antyglobalistów (lub alterglobalistów), grupujàcego ró˝ne
Êrodowiska lewackie i ekologiczne. W paƒstwach Trzeciego Âwiata
globalizacja wywo∏a∏a opór lokalnych producentów oraz tradycjonalistów, sprzeciwiajàcych si´ wp∏ywom nowoczesnej cywilizacji.
Bliskowschodnia spirala przemocy
Bliski
Zakoƒczenie zimnej wojny zwi´kszy∏o szans´ dyplomatycznego
Wschód
pod koniec rozwiàzania konfliktu na Bliskim Wschodzie (por. rozdz. 75). Sytuazimnej
cja w tym regionie mia∏a ze wzgl´dów gospodarczych (wielkie
wojny
z∏o˝a ropy) oraz strategicznych (po∏o˝enie na styku kontynentów
i cywilizacji) kluczowe znaczenie dla stabilnoÊci na Êwiecie. Dopóki jednak agresywna polityka przywódców arabskich wobec Izraela znajdowa∏a oparcie w bloku sowieckim, pokojowe uregulowanie konfliktu by∏o niemo˝liwe. Gdy w 1978 r. Amerykanom uda∏o
si´ na konferencji w Camp David (USA) doprowadziç do porozumienia izraelsko-egipskiego, ZSRR zorganizowa∏ wÊród krajów
arabskich „front odmowy”, zwrócony przeciwko Egiptowi. Wkrótce potem dosz∏o do ponownego zaostrzenia sytuacji na Bliskim
Wschodzie. W 1982 r. Izrael dokona∏ interwencji wojskowej
w ogarni´tym wojnà domowà sàsiednim Libanie, skàd palestyƒscy
bojownicy atakowali osiedla izraelskie. W 1987 r. na terytoriach
okupowanych (jak nazywa si´ Zachodni Brzeg Jordanu i Stref´
Gazy) Palestyƒczycy spontanicznie rozpocz´li intifad´ (arab.
„powstanie”), polegajàcà g∏ównie na masowych rozruchach, demonstracjach i strajkach. Akcja ta, podczas której zgin´∏o setki
m∏odych Palestyƒczyków atakujàcych kamieniami izraelskich ˝o∏nierzy, nie zdo∏a∏a wymusiç na Izraelu ust´pstw. Sytuacj´ w regionie zmieni∏o dopiero wycofanie si´ ZSRR z zimnowojennej polityki
i wzmocnienie pozycji Amerykanów, dà˝àcych do pogodzenia Arabów z Izraelczykami. W 1988 r. Palestyƒczycy proklamowali na
emigracji w∏asne paƒstwo (jego przywódcà zosta∏ rok póêniej Jasir
Arafat), ale równoczeÊnie pot´pili terroryzm i poÊrednio zaakceptowali istnienie Izraela, co otworzy∏o drog´ do negocjacji izraelsko-palestyƒskich.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Nelson Mandela (z lewej) – przywódca walki z apartheidem w RPA,
lider Afrykaƒskiego Kongresu Narodowego – w wi´zieniu niedaleko
Kapsztadu, gdzie by∏ przetrzymywany przez re˝im w latach 1964–1988.
Ekspansja demokracji na prze∏omie
lat 80. i 90. ogarn´∏a tak˝e Afryk´
Po∏udniowà, doprowadzajàc do
upadku tamtejszego rasistowskiego
systemu. Zwyci´zcà przeprowadzonych w 1994 r. wyborów okaza∏o si´
ugrupowanie Mandeli, który objà∏
urzàd prezydenta. Za pokojowe doprowadzenie paƒstwa do demokracji
Mandela i ostatni bia∏y prezydent –
Frederik Willem de Klerk otrzymali
w 1993 r. Pokojowà Nagrod´ Nobla.
Ceremonia podpisania 26 III 1979 r.
w Waszyngtonie izraelsko-egipskiego
traktatu pokojowego, wynegocjowanego pó∏ roku wczeÊniej w Camp
David. Od lewej: egipski prezydent
Anwar as-Sadat, amerykaƒski prezydent Jimmy Carter oraz izraelski
premier Menachem Begin. Za zakoƒczenie 30-letniego stanu wojny
mi´dzy Izraelem a Egiptem przywódcy obydwu paƒstw otrzymali
Pokojowà Nagrod´ Nobla. As-Sadat
zap∏aci∏ jednak za pokój wysokà cen´: najpierw spotka∏a go izolacja
w Êwiecie arabskim, a nast´pnie
Êmierç z ràk muzu∏maƒskich fundamentalistów w 1981 r.
HL5_83_18
9/7/04
18:50
Page 155
U PROGU XXI WIEKU
Bliski
Wschód
po zakoƒczeniu
zimnej
wojny
Szans´ rozwiàzania bliskowschodniego konfliktu przybli˝y∏a I wojna z Irakiem. W sierpniu 1990 r. iracki dyktator Saddam Husajn
dokona∏ agresji na Kuwejt i w∏àczy∏ ten kraj do swojego paƒstwa.
W odpowiedzi spo∏ecznoÊç mi´dzynarodowa utworzy∏a koalicj´ pod
przewodnictwem USA, dzia∏ajàcà z upowa˝nienia ONZ (po raz
pierwszy cz∏onkowie Rady Bezpieczeƒstwa byli jednomyÊlni). Âwiat
arabski podzieli∏ si´: cz´Êç (m.in. Egipt, Arabia Saudyjska i Syria)
opowiedzia∏a si´ po stronie koalicji, cz´Êç (m.in. Libia, Jordania i Palestyƒczycy) popar∏a agresora. W styczniu i lutym 1991 r. si∏y koalicyjne w b∏yskawicznej operacji „Pustynna burza” rozgromi∏y wojska
Husajna i zmusi∏y go do przyj´cia warunków kapitulacji. Demonstracja amerykaƒskiej pot´gi militarnej oraz poparcie ZSRR dla dzia∏aƒ USA uÊwiadomi∏y przywódcom arabskim zmian´ uk∏adu si∏ na
Êwiecie. Bliskowschodnie porozumienie u∏atwi∏a te˝ dyplomatyczna
postawa Izraela, który mimo prowokacyjnych irackich ataków rakietowych nie w∏àczy∏ si´ do wojny. Po dwóch latach rokowaƒ, w 1993 r.
przedstawiciele Izraela i Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP)
wynegocjowali uk∏ad z Oslo (podpisany w Waszyngtonie). Przewidywa∏ on utworzenie na terytoriach okupowanych Autonomii Palestyƒskiej – z w∏asnym rzàdem, sàdami i policjà – stopniowo rozszerzanej na kolejne ziemie. W zamian OWP zobowiàza∏a si´ do
wyeliminowania palestyƒskiego terroryzmu i ostatecznego wyrzeczenia si´ wrogoÊci wobec Izraela. Porozumienie to uznane zosta∏o
za wielki sukces, a jego g∏ówni architekci – izraelski premier Icchak
Rabin, izraelski minister spraw zagranicznych Szymon Peres oraz
szef OWP Jasir Arafat – otrzymali Pokojowà Nagrod´ Nobla.
Od 1994 r. w∏adz´ na wyznaczonych terytoriach zacz´∏y przejmowaç
instytucje Autonomii Palestyƒskiej. Dalsza realizacja postanowieƒ
waszyngtoƒskich okaza∏a si´ jednak niezwykle trudna. Przeciwko
kompromisowi wystàpili radyka∏owie po obydwu stronach, którzy za
pomocà aktów terroru, akcji zbrojnych i propagandy nienawiÊci doprowadzili do faktycznego zahamowania procesu pokojowego.
W Izraelu, pod wp∏ywem arabskich zamachów, w∏adz´ obj´∏a prawica, opowiadajàca si´ za si∏owà likwidacjà zagro˝enia ze strony palestyƒskich terrorystów. Z kolei w∏adze Autonomii Palestyƒskiej nie
by∏y w stanie spe∏niç obietnicy wyeliminowania antyizraelskiego terroryzmu ani zapanowaç nad nastrojami ludnoÊci, która w 2000 r.
rozpocz´∏a nowà intifad´. W odpowiedzi na krwawe zamachy
wymierzone przeciwko ˝ydowskim cywilom armia izraelska dokonywa∏a brutalnych pacyfikacji palestyƒskich osiedli, zabijajàc wielu
przypadkowych ludzi. Próby doprowadzenia do porozumienia, podejmowane przez tzw. kwartet bliskowschodni (czyli USA, Rosj´, UE
i ONZ) koƒczy∏y si´ fiaskiem. Kompromisowe propozycje, przedstawione przez Izrael w 2000 r. (m.in. powstanie niepodleg∏ej Palestyny,
obejmujàcej równie˝ cz´Êç Jerozolimy), zosta∏y odrzucone przez Palestyƒczyków. Kolejna oferta pokojowa – zaproponowana w 2003 r.
„mapa drogowa”, przewidujàca utworzenie niepodleg∏ej Palestyny
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Amerykaƒscy ˝o∏nierze pozujàcy
do zdj´cia przy irackich rakietach
SS-1 Scud (produkcji radzieckiej),
zestrzelonych nad Arabià Saudyjskà
podczas I wojny z Irakiem. W trakcie konfliktu wojska irackie wystrzeli∏y kilkadziesiàt takich pocisków, g∏ównie w stron´ Izraela,
ataki te nie wyrzàdzi∏y jednak
wi´kszych szkód. Liczne ofiary
przynios∏o natomiast st∏umienie
przez re˝im Saddama Husajna wybuch∏ych podczas wojny powstaƒ
szyitów i Kurdów. Pomoc spo∏ecznoÊci mi´dzynarodowej dla ciemi´˝onych Irakijczyków ograniczy∏a si´
do wydanego przez ONZ zakazu
lotów irackich samolotów nad
zbuntowanymi terytoriami – powy˝ej 36 i poni˝ej 33 równole˝nika.
Zwolennik Hamasu na antyizraelskiej demonstracji w 2001 r. Organizacje radykalne, takie jak Hamas,
nie tylko domaga∏y si´ opuszczenia
przez ˚ydów terytoriów okupowanych, ale w ogóle odmawia∏y
Izraelowi prawa do istnienia (zob.
êród∏o A). G∏ównà metodà walki
palestyƒskich radyka∏ów by∏y zamachy samobójcze. Aby je ograniczyç, Izraelczycy zabijali liderów
grup ekstremistycznych, burzyli
domy nale˝àce do zamachowców,
a w 2003 r. rozpocz´li budow´
muru oddzielajàcego ziemie izraelskie od obszaru Autonomii Palestyƒskiej.
155
HL5_83_18
156
11/7/04
15:01
Page 156
CZASY WSPÓ¸CZESNE
w trzech etapach do 2005 r. – spotka∏a si´ z bojkotem palestyƒskich radyka∏ów. W efekcie na Bliskim Wschodzie wcià˝ rozwija
si´ spirala przemocy.
Terror w imi´ Allacha
Fundamentalizm
islamski
Konflikt na Bliskim Wschodzie przyczyni∏ si´ do ekspansji fundamentalizmu islamskiego. Termin ten okreÊla ruchy g∏oszàce
program usuni´cia obcych wp∏ywów ze Êwiata islamu i powrotu do muzu∏maƒskiego prawa religijnego. Za g∏ównego wroga fundamentaliÊci uznajà Izrael (jako okupanta Palestyny) oraz USA (jako
protektora Izraela, posiadacza baz wojskowych w krajach muzu∏maƒskich i symbol „bezbo˝nego” Zachodu). Jeden z g∏ównych
ideologów ruchu, organizator siatki terrorystycznej Al-Kaida,
saudyjski milioner, szejk Osama bin Laden, mówi∏ w 1998 r.:
Mi´dzynarodowy Front Islamski „D˝ihad” przeciwko Stanom Zjednoczonym i Izraelowi wyda∏, z Bo˝ej ∏aski, przejrzystà fatw´ [tj. dekret
religijny] wzywajàcà naród islamski do Êwi´tej wojny w celu oswobodzenia miejsc Êwi´tych. Naród Mahometa odpowiedzia∏ na to wezwanie. Ka˝dy z∏odziej czy przest´pca, który wtargnie do obcego kraju
w niecnych celach, jest zawsze nara˝ony na zamordowanie. Tysiàce
milionów muzu∏manów odczuwa gniew. Amerykanie powinni byç
przygotowani na to, ˝e reakcja Êwiata muzu∏maƒskiego b´dzie proporcjonalna do niesprawiedliwoÊci, którà wyrzàdzili.
Wzrost popularnoÊci takich poglàdów w Êwiecie islamu mia∏ z∏o˝one przyczyny. Z jednej strony wynika∏ z szoku kulturowego, jakim
dla konserwatywnych spo∏ecznoÊci muzu∏maƒskich by∏ – coraz
cz´stszy w dobie globalizacji – kontakt z zachodnimi wynalazkami
i obyczajami. Z drugiej strony stanowi∏ reakcj´ na n´dz´ oraz ucisk
polityczny, jakie dotyka∏y cz´Êç wyznawców islamu. Po upadku komunizmu i os∏abni´ciu arabskiego nacjonalizmu fundamentalizm
sta∏ si´ g∏ównà ideologià muzu∏manów niezadowolonych ze swego
losu, którym oferuje uproszczony obraz Êwiata (zw∏aszcza jasno
wskazuje wroga) oraz daje poczucie wspólnoty.
Ruch fundamentalistyczny rozprzestrzeni∏ si´ pod koniec XX w.
w ca∏ym Êwiecie islamu (od Nigerii, przez Czeczeni´, po Filipiny),
przenikajàc tak˝e do Êrodowisk muzu∏maƒskich w Europie.
Pierwszy raz jego zwolennicy zdobyli w∏adz´ w 1979 r. w Iranie.
Szyiccy fundamentaliÊci obalili tam monarchi´ i utworzyli totalitarne paƒstwo teokratyczne, rzàdzone przez ajatollahów (przywódców religijnych). Przyk∏ad iraƒski zainspirowa∏ podobne ruchy w innych krajach. Wi´kszoÊç tych grup dà˝y∏a do obalenia
rzàdów w swych paƒstwach, organizujàc zamachy i prowadzàc
agitacj´ wÊród wspó∏wyznawców. Cel osiàgn´li jedynie talibowie –
uczniowie pakistaƒskich szkó∏ religijnych, którzy w 1996 r. opanowali wi´kszà cz´Êç Afganistanu. Stworzony przez nich islamski
re˝im totalitarny pog∏´bi∏ n´dz´ i zacofanie kraju, stajàc si´ zarazem schronieniem dla muzu∏maƒskich ekstremistów z zagranicy.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Mi´dzynarodowy list goƒczy za Osamà bin Ladenem, opublikowany
przez FBI (Federalne Biuro Âledcze).
Saudyjski terrorysta, syn bogatego
przedsi´biorcy budowlanego, w latach 80. wykorzysta∏ odziedziczony
majàtek do wsparcia mud˝ahedinów
w Afganistanie. Gdy podczas I wojny
z Irakiem w∏adze Arabii Saudyjskiej
wpuÊci∏y na swe terytorium wojska
USA, bin Laden uzna∏ to za zdrad´
islamu i zwróci∏ si´ przeciwko rzàdzàcej dynastii oraz Amerykanom.
Wydalony z kraju, schroni∏ si´ najpierw w Sudanie, a nast´pnie
w Afganistanie. Od 2001 r. ukrywa∏
si´ prawdopodobnie w górach na
pograniczu afgaƒsko-pakistaƒskim.
Cz∏onkowie iraƒskiej Islamskiej Armii Republikaƒskiej z portretami
swego przywódcy – ajatollaha Chomeiniego. Rewolucja islamska w Iranie by∏a reakcjà na polityk´ miejscowego monarchy (szacha), który
próbowa∏ si∏à modernizowaç kraj na
wzór zachodni. Po wprowadzeniu
rzàdów teokratycznych najwy˝szà
w∏adzà sta∏a si´ faktycznie Rada
Stra˝ników, czuwajàca nad przestrzeganiem zasad religijnych
w ka˝dej dziedzinie ˝ycia.
HL5_83_18
9/7/04
18:50
Page 157
U PROGU XXI WIEKU
Wojna
z terroryzmem
Najgroêniejszym terrorystà ukrywajàcym si´ w Afganistanie by∏
Osama bin Laden. Po kilku atakach bombowych jego organizacja
dokona∏a zamachu z 11 wrzeÊnia 2001 r., podczas którego terroryÊci Al-Kaidy uderzyli porwanymi samolotami pasa˝erskimi
w World Trade Center w Nowym Jorku i Pentagon (ministerstwo
obrony) w Waszyngtonie. Atak ten, oglàdany za poÊrednictwem
telewizji przez ca∏y Êwiat, wywo∏a∏ szok spo∏ecznoÊci mi´dzynarodowej i zdecydowanà reakcj´ USA. Kilka dni po zamachu prezydent George W. Bush w przemówieniu radiowym zapowiedzia∏
wojn´ z terroryzmem:
To [b´dzie] konflikt bez pól bitewnych i przyczó∏ków, konflikt z wrogami, którym wydaje si´, ˝e sà niewidzialni. Ale si´ mylà. Zostanà znalezieni i przekonajà si´ o tym, o czym wczeÊniej przekonali si´ inni:
kto rozpoczyna wojn´ z USA, wybiera swà zgub´. Zwyci´stwa z terroryzmem nie odniesiemy w jednej bitwie, lecz podczas serii zdecydowanych dzia∏aƒ przeciw terrorystom i tym, którzy ich popierajà.
Amerykaƒski program wojny z terroryzmem zak∏ada∏ równoczesne dzia∏ania wywiadowcze (wyÊledzenie terrorystów), wojskowe
(zniszczenie baz Al-Kaidy i chroniàcych je re˝imów), polityczne
(stworzenie mi´dzynarodowej koalicji do walki z terroryzmem,
izolacja wspierajàcych go paƒstw) oraz gospodarcze (odci´cie terrorystom êróde∏ finansowania). Program ten zyska∏ solidarne poparcie prawie ca∏ej spo∏ecznoÊci mi´dzynarodowej, ∏àcznie z Rosjà, której w zamian pozostawiono wolnà r´k´ w Czeczenii (por.
rozdz. 81). Pierwszym celem amerykaƒskiego ataku sta∏ si´ re˝im
talibów, odmawiajàcy wydania bin Ladena. W paêdzierniku 2001 r.
wojska USA, przy wsparciu innych cz∏onków NATO, rozpocz´∏y
bombardowanie Afganistanu. Po miesiàcu ostrza∏u z powietrza
w∏adza talibów zosta∏a obalona przez si∏y afgaƒskiej opozycji,
wspieranej przez oddzia∏y amerykaƒskie. W ten sposób upad∏ jeden z g∏ównych bastionów islamskiego fundamentalizmu, a Amerykanie mogli rozpoczàç ob∏aw´ na bin Ladena.
II wojna
z Irakiem
Zwyci´stwo w Afganistanie nie zakoƒczy∏o wojny z terroryzmem.
Al-Kaida nie zosta∏a rozbita, a fundamentaliÊci wykorzystali propagandowo wojn´, aby jeszcze bardziej podsyciç wÊród muzu∏manów nastroje wrogoÊci wobec Zachodu. Tymczasem w∏adze USA
nie zamierza∏y ograniczyç dzia∏aƒ militarnych do operacji afgaƒskiej. W styczniu 2002 r. prezydent Bush zapowiedzia∏ walk´
z „osià z∏a”, do której zaliczy∏ Kore´ Pó∏nocnà, Iran i Irak. Jako
pierwszy cel Amerykanie wybrali najs∏absze ogniwo w tym ∏aƒcuchu, czyli re˝im iracki, wcià˝ odczuwajàcy skutki wojny w Zatoce
Perskiej oraz sankcji gospodarczych. W∏adze amerykaƒskie liczy∏y,
˝e po obaleniu rzàdów Husajna zmienià Irak w paƒstwo demokratyczne, z którego wzorce zachodnie promieniowaç b´dà na inne
kraje muzu∏maƒskie. USA oskar˝y∏y w∏adze irackie o wspieranie
terroryzmu i gromadzenie broni masowego ra˝enia oraz za˝àda∏y od Iraku – pod groêbà u˝ycia si∏y – aby ujawni∏ swe arsena∏y
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Niszczenie przez talibów puszek z napojami alkoholowymi, zakazanymi przez
ich re˝im. Pod rzàdami talibów w Afganistanie zabroniono niemal wszystkiego, o czym nie by∏o mowy w Koranie.
Zakazana zosta∏a wi´kszoÊç rozrywek
(m.in. telewizja, muzyka i kino). M´˝czyêni musieli nosiç brody i stroje
o okreÊlonej d∏ugoÊci, kobiety pozbawiono praktycznie wszelkich praw. Za
cudzo∏óstwo i homoseksualizm grozi∏o
ukamienowanie, za pijaƒstwo – ch∏osta,
za kradzie˝ – odràbanie r´ki lub stopy.
Talibowie niszczyli te˝ „bezbo˝ne” dzie∏a sztuki, m.in. najwi´ksze na Êwiecie
posàgi Buddy z Hazarad˝atu.
Zburzenie pomnika Saddama Husajna
w centrum Bagdadu po wkroczeniu do
miasta wojsk amerykaƒskich, 9 IV 2003 r.
Po poczàtkowym entuzjazmie mieszkaƒcom zaczà∏ coraz bardziej doskwieraç powojenny chaos, z którym nie
potrafi∏a sobie poradziç tymczasowa
administracja. Sytuacj´ t´ wykorzystali
zarówno ekstremiÊci islamscy, zwolennicy dawnego re˝imu, jak i liczne grupy
przest´pcze – podsycajàcy anarchi´
oraz dokonujàcy porwaƒ i zamachów.
157
HL5_83_18
158
9/7/04
18:50
Page 158
CZASY WSPÓ¸CZESNE
nuklearne, biologiczne i chemiczne. Poniewa˝ Husajn nie spe∏ni∏ tych
˝àdaƒ, Stany Zjednoczone rozpocz´∏y przygotowania do ataku. Tym
razem jednak polityka amerykaƒska spotka∏a si´ z krytykà znacznej
cz´Êci spo∏ecznoÊci mi´dzynarodowej – m.in. Rosji, Francji, Niemiec,
Chin, Indii, Watykanu – zarzucajàcej Amerykanom egoistyczne pobudki (dà˝enie do hegemonii w regionie i zagarni´cia z∏ó˝ ropy) oraz
niepotrzebne nakr´canie spirali przemocy na Bliskim Wschodzie. Kiedy wi´c w marcu 2003 r. USA zaatakowa∏y Irak, u ich boku czynnie
stan´∏o zaledwie kilka paƒstw (w tym Polska), a ca∏a operacja nie
otrzyma∏a mandatu ONZ.
II wojna z Irakiem trwa∏a tylko szeÊç tygodni, rzàdy Husajna zosta∏y obalone bez wi´kszych strat wÊród koalicjantów, ale bilans
kampanii nie by∏ jednoznaczny. Z jednej strony oznacza∏a ona usuni´cie krwawego, nieobliczalnego dyktatora, stale zagra˝ajàcego stabilnoÊci w regionie, os∏abia∏a zaplecze Êwiatowego terroryzmu oraz
dzia∏a∏a odstraszajàco na inne re˝imy, podobne do irackiego. Z drugiej
strony akcja Amerykanów, podj´ta wbrew stanowisku znacznej cz´Êci opinii Êwiatowej, podwa˝y∏a autorytet USA, tym bardziej i˝ w Iraku nie odnaleziono broni masowego ra˝enia, a wyzwolony kraj pogrà˝y∏ si´ w chaosie. Interwencja nie ograniczy∏a równie˝ wp∏ywów
fundamentalistów, dla których wojna by∏a jedynie potwierdzeniem
poglàdu o agresji „niewiernych” na Êwiat islamu. Wojna z terroryzmem pozosta∏a zatem jednym z g∏ównych problemów u progu XXI w.
Nowe bogactwa Wschodu
Przemiany Schy∏ek XX w. przyniós∏ te˝ wielkie zmiany na
na Dalekim
Wschodzie Jak pami´tacie, region ten, posiadajàcy wielkie
Dalekim Wschodzie.
bogactwa naturalne,
przeszed∏ w poprzednim stuleciu powa˝ne wstrzàsy: podboje imperialne Japonii, za˝arte walki podczas II wojny Êwiatowej, konflikty
zwiàzane z dekolonizacjà i ekspansjà komunistycznà (por. rozdz. 57,
65–66, 73, 75). Pomimo strat i zniszczeƒ Azja Wschodnia w ostatnich
dekadach XX w. sta∏a si´ obszarem Êwiata o najszybszym tempie rozwoju. W rezultacie w 1995 r. na kraje Dalekiego Wschodu przypada∏a
ju˝ ponad jedna czwarta globalnej produkcji i eksportu. Nawet po
os∏abieniu – spowodowanym krachem finansowym w 1997 r. oraz
spadkiem cen akcji spó∏ek nowych technologii w 2000 r. – region ten
pozosta∏ wÊród Êwiatowych pot´g gospodarczych.
Imponujàcy rozwój ekonomiczny krajów Azji Wschodniej mia∏ kilka
przyczyn. W okresie zimnej wojny cz´Êç tego obszaru znalaz∏a si´
w strefie wp∏ywów Stanów Zjednoczonych. Amerykanie przeznaczyli
dla paƒstw azjatyckich znaczne Êrodki finansowe, z czasem stali si´
tak˝e g∏ównym odbiorcà azjatyckich towarów i us∏ug. Na wspó∏pracy
z USA najbardziej skorzysta∏a Japonia. Amerykaƒskie w∏adze okupacyjne, kierowane przez gen. Douglasa MacArthura, dokona∏y tam g∏´bokich reform politycznych i gospodarczych, m.in. przeprowadzi∏y
demokratyzacj´ i demilitaryzacj´, nada∏y ch∏opom ziemi´, a tak˝e
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Akcja ratunkowa po zamachu
bombowym dokonanym 11 III
2004 r. w Madrycie przez terrorystów islamskich, prawdopodobnie powiàzanych z Al-Kaidà.
Na skutek detonacji ∏adunków
umieszczonych w zat∏oczonych
pociàgach podmiejskich zgin´∏o
ok. 200 osób (w tym 4 Polaków), a ponad 700 odnios∏o rany. Zamach by∏ zemstà za stacjonowanie wojsk hiszpaƒskich
w Iraku. Przeprowadzony tu˝
przed wyborami parlamentarnymi w Hiszpanii, wp∏ynà∏ na zwyci´stwo socjalistów, którzy obiecywali wycofanie oddzia∏ów
hiszpaƒskich z Iraku.
Prezydent Korei Po∏udniowej
Kim Dae Dzung (z lewej) oraz
przywódca Korei Pó∏nocnej
Kim Dzong Il Êwi´tujà podpisanie 14 VI 2000 r. historycznego
porozumienia, majàcego doprowadziç do pojednania obydwu
paƒstw koreaƒskich, od blisko
pó∏wiecza b´dàcych w stanie
wojny (por. rozdz. 73). Komunistyczna KRLD – utrzymujàca
system stalinowskiego totalitaryzmu i pracujàca nad skonstruowaniem w∏asnej broni atomowej – jest jednà z pozosta∏oÊci
zimnej wojny i wcià˝ zagra˝a
mi´dzynarodowej stabilizacji.
HL5_83_18
9/7/04
18:50
Page 159
U PROGU XXI WIEKU
zreformowa∏y zwiàzki zawodowe oraz wprowadzi∏y system podatkowy sprzyjajàcy inwestowaniu. Przeobra˝enia te da∏y podstawy do szybkiego wzrostu gospodarczego (pod koniec lat 60. si´gnà∏ on 12% rocznie). Du˝à rol´ w powojennym sukcesie Japonii
odegra∏y równie˝ warunki kulturowe, zw∏aszcza zakorzeniona
w dalekowschodniej kulturze postawa s∏u˝by i poÊwi´cenia. Gdy
upad∏o imperium cesarskie, a w∏adza na skutek reform straci∏a
swój absolutny autorytet, mentalnoÊç ta znalaz∏a wyraz w stosunku do pracy. Japoƒczycy, ca∏kowicie oddani obowiàzkom zawodowym oraz gotowi do wyrzeczeƒ dla dobra swych firm, stali si´
niezwykle wydajnymi i sumiennymi pracownikami.
Podobne wzgl´dy polityczne, gospodarcze i kulturowe przyczyni∏y
si´ do boomu w innych krajach Azji Po∏udniowo-Wschodniej, nazwanych – z powodu dynamicznego rozwoju ekonomicznego –
„azjatyckimi tygrysami”. Chocia˝ w cz´Êci tych paƒstw utrzymywa∏y si´ systemy autorytarne i biurokratyczne, dzi´ki taniej sile
roboczej, inwestycjom zagranicznym, polityce wspierania przedsi´biorczoÊci i zwiàzkom z gospodarkà amerykaƒskà Tajwan, Korea Po∏udniowa czy Malezja ruszy∏y w Êlady Japonii na podbój
Êwiatowych rynków. Obszar Dalekiego Wschodu sta∏ si´ potentatem zw∏aszcza w nowoczesnych ga∏´ziach przemys∏u (elektronicznym, elektrycznym, samochodowym), zdoby∏ tak˝e pozycj´ jednego z najwa˝niejszych centrów finansowych Êwiata.
poczàtku lat 80. rosnàcy udzia∏ w spektakularnym rozwoju
gospodarczym Azji Wschodniej mia∏o tak˝e najwi´ksze paƒstwo
tego regionu – komunistyczne Chiny. Po Êmierci Mao Tse-tunga (w 1976 r.) z rywalizacji o w∏adz´ zwyci´sko wyszed∏ Deng
Xiaoping, pod którego rzàdami ChRL zacz´∏a odchodziç od marksistowskich dogmatów w gospodarce. Od 1978 r. w kraju wprowadzano kolejne reformy, majàce unowoczeÊniç chiƒskà gospodark´
i poprawiç jej wydajnoÊç, m.in. oddano ch∏opom ziemi´ w dzier˝aw´, zezwolono na dzia∏alnoÊç prywatnych firm, utworzono specjalne strefy ekonomiczne dla obcych inwestorów, otwarto kraj na
handel z zagranicà oraz transfery nowoczesnych technologii.
Zmiany te pozwoli∏y Chinom wykorzystaç ogromny potencja∏ ludnoÊci i surowców, w efekcie czego sta∏y si´ one atrakcyjnym partnerem handlowym na Êwiatowym rynku. Mi´dzy 1980 r. a 1995 r.
wartoÊç dóbr wytwarzanych rocznie w ChRL zwi´kszy∏a si´
o 400%. W latach 1995–1999 poziom inwestycji zagranicznych
wzrós∏ ze 110 mld do 600 mld dolarów. W 2003 r. Chiƒczycy sprowadzili towary za 400 mld dolarów (co da∏o im trzecie miejsce na
Êwiecie), a wzrost gospodarczy przekroczy∏ 9%. W ostatniej dekadzie XX w. komuniÊci chiƒscy oficjalnie proklamowali doktryn´
„socjalistycznej gospodarki rynkowej”, w 2004 r. zaÊ wpisali do
konstytucji nienaruszalnoÊç w∏asnoÊci prywatnej. Wyniki ekonomiczne Chin poprawi∏o dodatkowo przej´cie od Brytyjczyków
w 1997 r. Hongkongu – jednego z najwi´kszych centrów handlo-
Ulica w centrum japoƒskiego miasta
Osaka w 2000 r. Symbolem wielkiego
skoku cywilizacyjnego paƒstw Dalekiego Wschodu sta∏y si´ ich osiàgni´cia
w dziedzinie elektroniki i mechanizacji.
W 2001 r. ponad po∏owa komputerów
na Êwiecie wyprodukowana zosta∏a
przez firmy japoƒskie, a Japonia stanowi∏a drugà pot´g´ gospodarczà globu.
Do Êwiatowych liderów nale˝a∏y dalekowschodnie koncerny motoryzacyjne
(np. japoƒskie: Toyota, Suzuki, Yamaha,
Honda, Nissan, Mitsubishi, koreaƒskie:
Hyundai, Daewoo, KIA), a tak˝e koncerny produkujàce sprz´t elektroniczny
(m.in. japoƒskie: Sony, Sharp, Hitachi,
Casio, koreaƒskie: LG, Samsung) czy
sprz´t fotograficzny (np. japoƒskie:
Konica, Canon, Minolta, Olympus).
Przemiany Od
w Chinach
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Deng Xiaoping i Margaret Thatcher
podczas rozmów dotyczàcych przysz∏oÊci Hongkongu, Pekin 1982 r.
AtrakcyjnoÊç gospodarcza ChRL – jako
wielkiego, dynamicznie rozwijajàcego
si´ rynku – sprawia∏a, ˝e przywódcy
wolnego Êwiata przymykali oczy na totalitarne porzàdki panujàce w Chinach.
Przyjazne kontakty rzàdów zachodnich
z chiƒskim re˝imem sà stale podnoszonym przez obroƒców praw cz∏owieka
argumentem na ob∏ud´ elit demokratycznych Europy i USA.
159
HL5_83_18
160
9/7/04
18:50
Page 160
CZASY WSPÓ¸CZESNE
wych i finansowych Êwiata. Dawnej kolonii brytyjskiej zagwarantowano na 50 lat autonomi´ oraz zachowanie ustroju kapitalistycznego, zgodnie z zasadà: „Jedno paƒstwo, dwa systemy”.
Sukces ekonomiczny spowodowa∏ popraw´ po∏o˝enia spo∏eczeƒstwa chiƒskiego. Od poczàtku reform liczba Chiƒczyków ˝yjàcych
w skrajnej n´dzy zmniejszy∏a si´ z 260 mln do 35 mln, a w miastach pojawi∏y si´ enklawy dobrobytu. UnowoczeÊnieniu gospodarki i otwarciu na Êwiat nie towarzyszy∏y jednak reformy ustroju – Chiny pozosta∏y komunistycznym paƒstwem totalitarnym.
Nadzieje na demokratyzacj´ prys∏y nad ranem 4 czerwca 1989 r.
wraz z masakrà na placu Tiananmen w Pekinie, podczas której wojsko rozbi∏o pokojowà manifestacj´ studentów. Wydarzenie
to pociàgn´∏o za sobà fal´ represji wobec dzia∏aczy demokratycznych, intelektualistów i obroƒców praw cz∏owieka. Równie brutalnie re˝im traktowa∏ wystàpienia mniejszoÊci narodowych, grup
religijnych oraz protestujàcych robotników i ch∏opów. W po∏owie
lat 90. w chiƒskich obozach pracy przebywa∏o 16 mln wi´êniów,
na porzàdku dziennym by∏y egzekucje skazanych. Dopuszczano
tak˝e przymusowà aborcj´ oraz sterylizacj´. ˚ycie umys∏owe poddano Êcis∏ej kontroli w∏adz, które Êledzi∏y nawet strony internetowe oraz e-maile obywateli. Komunistyczne Chiny pozosta∏y zatem
polem wielkiego eksperymentu, polegajàcego na próbie po∏àczenia
totalitaryzmu z nowoczesnoÊcià.
Samotny manifestant próbujàcy na
oczach zachodnich korespondentów
– dzi´ki czemu prze˝y∏ – powstrzymaç kolumn´ czo∏gów t∏umiàcych
demonstracje studenckie w Pekinie
w czerwcu 1989 r. Od czasu masakry na placu Tiananmen w∏adze
chiƒskie jeszcze bardziej zaostrzy∏y
kontrol´ nad spo∏eczeƒstwem.
W ka˝dà rocznic´ zajÊç plac jest
szczelnie obstawiany przez si∏y porzàdkowe, które uniemo˝liwiajà
wszelkie próby upami´tnienia ofiar.
Leksykon
Al-Kaida (arab. „baza”) – dzia∏ajàca od 1988 r. siatka terrorystyczna fundamentalistów
islamskich, zorganizowana przez saudyjskiego milionera, szejka Osam´ bin Ladena; poczàtkowo Al-Kaida walczy∏a z wojskami radzieckimi w Afganistanie, z czasem zwróci∏a si´
przeciwko wszystkim „niewiernym”, zw∏aszcza Amerykanom; wykorzystujàc wielkie
Êrodki finansowe oraz najnowsze technologie, grupa bin Ladena utworzy∏a rozga∏´zionà
siatk´, bez centralnego kierownictwa, której poszczególne komórki, zakonspirowane
w ró˝nych krajach, niezale˝nie od siebie przygotowujà akcje terrorystyczne; od 1993 r.
ludzie zwiàzani z Al-Kaidà dokonali serii morderstw i zamachów (najwi´kszy przeprowadzili 11 IX 2001 r. w Nowym Jorku i Waszyngtonie); dzia∏alnoÊç Al-Kaidy sta∏a si´ bezpoÊrednià przyczynà og∏oszenia przez USA wojny z terroryzmem i interwencji w Iraku
w 2003 r.
fundamentalizm islamski – radykalny nurt we wspó∏czesnym islamie, wyst´pujàcy
przeciwko wp∏ywom nowoczesnej cywilizacji oraz dà˝àcy do utworzenia jednego paƒstwa islamu (na wzór Êredniowiecznych kalifatów), rzàdzonego zgodnie z prawem koranicznym (szariatem); fundamentalizm odwo∏uje si´ do idei Êwi´tej wojny (d˝ihadu), którà
interpretuje tak˝e jako u˝ycie si∏y wobec „niewiernych” oraz zdrajców, usprawiedliwiajàc tym samym akty terroru i mordowanie cywilów; islamskie ruchy fundamentalistyczne
upowszechni∏y si´ pod koniec XX w. jako reakcja na globalizacj´ i upadek komunizmu;
w 1979 r. fundamentaliÊci zdobyli w∏adz´ w Iranie, a w latach 1996–2001 rzàdzili w Afganistanie; oprócz Al-Kaidy i afgaƒskich talibów do najbardziej znanych ugrupowaƒ nale˝a∏y:
palestyƒskie – Hamas i D˝ihad, libaƒski Hezbollah, algierskie – Islamski Front Ocalenia
i Islamska Grupa Zbrojna, egipskie – Bractwo Muzu∏maƒskie i Zgromadzenie Muzu∏maƒskie oraz filipiƒski Islamski Front Wyzwolenia Moro
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18
9/7/04
18:50
Page 161
U PROGU XXI WIEKU
globalizacja – proces powstawania wi´zi gospodarczych i kulturalnych o zasi´gu Êwiatowym; u êróde∏ globalizacji le˝a∏a ekspansja Europy w okresie wielkich odkryç geograficznych (por. rozdz. 28) i kolonializmu (por. rozdz. 48); proces ten nabra∏ przyspieszenia
w wyniku rewolucji naukowo-technicznej, która u∏atwi∏a przep∏yw informacji, kapita∏ów, towarów i ludzi mi´dzy kontynentami; przejawem globalizacji sà m.in. powiàzania mi´dzynarodowych rynków finansowych, uniformizacja kultury Êwiatowej oraz wzrost wp∏ywów
wielkich, ponadnarodowych koncernów; zdaniem zwolenników zjawiska te przyczyniajà si´
do przyspieszenia post´pu cywilizacyjnego, upowszechnienia demokracji i wolnego rynku
oraz zacierania ró˝nic mi´dzy bogatymi a biednymi regionami Êwiata, wg krytyków globalizacja pog∏´bia te ró˝nice oraz niszczy lokalne kultury i spo∏ecznoÊci
masakra na placu Tiananmen (placu Niebiaƒskiego Spokoju) – dokonana 3/4 VI 1989 r.
przez wojsko brutalna pacyfikacja pokojowej demonstracji studentów i inteligencji w Pekinie; manifestanci (ok. 100 tys. ludzi) koczowali na centralnym placu miasta od 18 IV, domagajàc si´ demokracji i wolnoÊci; 3 VI w∏adze skierowa∏y przeciwko demonstrantom wojsko,
z rozkazem u˝ycia czo∏gów i ostrej amunicji; podczas pacyfikacji zgin´∏o prawdopodobnie
ponad 1 tys. osób, ponad 15 tys. trafi∏o póêniej do wi´zieƒ; masakra przekreÊli∏a nadzieje na
demokratyzacj´ ustroju Chin i przyczyni∏a si´ do umocnienia totalitarnego re˝imu
uk∏ad z Oslo – wynegocjowany w styczniu 1993 r. w stolicy Norwegii uk∏ad izraelsko-palestyƒski, który sta∏ si´ podstawà podpisanej 13 IX 1993 r. w Waszyngtonie Deklaracji
zasad; do podstawowych warunków porozumienia nale˝a∏y: utworzenie tymczasowych
w∏adz Autonomii Palestyƒskiej oraz zapowiedê rozmów o ich przysz∏ym statusie, uznanie
OWP za reprezentacj´ Palestyƒczyków, wycofanie wojsk izraelskich z cz´Êci terytoriów
okupowanych, zlikwidowanie przez Palestyƒczyków organizacji terrorystycznych i wyrzeczenie si´ wrogoÊci wobec Izraela; na mocy uk∏adu powsta∏y tymczasowe w∏adze Autonomii Palestyƒskiej (na terenach okupowanych przez Izraelczyków od 1967 r.), ale z powodu
oporu radyka∏ów po obydwu stronach dalsze punkty nie zosta∏y zrealizowane; w 1995 r.
Icchak Rabin okupi∏ ˝yciem podpisanie porozumienia, ginàc z r´ki ˝ydowskiego ekstremisty
I wojna z Irakiem (wojna w Zatoce Perskiej) – przeprowadzona w styczniu i lutym 1991 r.
z upowa˝nienia ONZ operacja wojskowa si∏ mi´dzynarodowych pod przewodnictwem USA
przeciwko Irakowi; przyczynà interwencji by∏a agresja wojsk irackich na Kuwejt w sierpniu
1990 r.; w odpowiedzi Rada Bezpieczeƒstwa ONZ na∏o˝y∏a sankcje na Irak i upowa˝ni∏a
spo∏ecznoÊç mi´dzynarodowà do udzielenia pomocy Kuwejtowi; dzi´ki wielkiej przewadze
technologicznej koalicjanci ∏atwo pokonali si∏y irackie, nie zdecydowali si´ jednak obaliç rzàdów Saddama Husajna; dzia∏ania wojenne zakoƒczy∏o przyj´cie przez Irak warunków koalicji (m.in. wycofanie si´ z Kuwejtu, wyp∏ata odszkodowaƒ, ujawnienie stanu prac nad bronià
nuklearnà – czego iracki dyktator nie uczyni∏); wojna ta by∏a wielkà demonstracjà pot´gi
Stanów Zjednoczonych, a zarazem pierwszym konfliktem po zakoƒczeniu zimnej wojny,
w którym USA i ZSRR utworzy∏y wspólny front
II wojna z Irakiem – przeprowadzony w marcu i kwietniu 2003 r. atak wojsk USA (przy
udziale si∏ brytyjskich, australijskich i polskich) na Irak; operacja ta, majàca na celu obalenie
re˝imu Saddama Husajna, stanowi∏a cz´Êç amerykaƒskiej wojny z terroryzmem; bezpoÊrednià przyczynà inwazji by∏a odmowa ujawnienia irackich arsena∏ów broni masowego ra˝enia;
dzi´ki wielkiej przewadze technologicznej koalicja w ciàgu 3 tygodni bez wi´kszych strat
zdoby∏a Bagdad; wojna, podj´ta bez mandatu ONZ, spotka∏a si´ z krytykà znacznej cz´Êci
spo∏ecznoÊci mi´dzynarodowej
zamach z 11 wrzeÊnia 2001 r. – dokonany przez Al-Kaid´ atak terrorystyczny na World
Trade Center (WTC) w Nowym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie; terroryÊci porwali równoczeÊnie 4 samoloty pasa˝erskie – 2 skierowali na wie˝owce WTC, 1 uderzy∏ w Pentagon, 1 po walce podj´tej przez pasa˝erów spad∏ w Pensylwanii; w ataku zgin´∏o ∏àcznie
ok. 3 tys. ludzi (g∏ównie wskutek po˝aru i zawalenia si´ wie˝ WTC); zamach wywo∏a∏ szok
na Êwiecie i sta∏ si´ bezpoÊrednià przyczynà og∏oszenia przez USA wojny z terroryzmem
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Dla dociekliwych
B.R. Barber, D˝ihad kontra
McÂwiat, Warszawa 2000.
K. Gebert, Wojna czterdziestoletnia, Warszawa 2004.
B. Góralczyk, Pekiƒska wiosna: poczàtki ruchu demokratycznego w Chinach, Warszawa 1999.
S.P. Huntington, Zderzenie
cywilizacji i nowy kszta∏t ∏adu
Êwiatowego, Warszawa 1997.
P. Kennedy, U progu XXI wieku (przymiarka do przysz∏oÊci), Londyn 1994.
D. Scheff, Chiƒski Êwit – rewolucja w technologii i przedsi´biorczoÊci, Warszawa 2003.
D.K. Schipler, Arabowie i ˚ydzi w ziemi obiecanej, Warszawa 2003.
R. Scruton, Zachód i ca∏a reszta: globalizacja a zagro˝enia
terrorystyczne, Poznaƒ 2003.
B. Woodward, Wojna Busha,
Warszawa 2002.
11 wrzeÊnia 2001. Jak to si´
sta∏o i co dalej?, red. J.F. Hoge jr., G. Rose, Warszawa
2001.
161
HL5_83_18
162
9/7/04
18:50
Page 162
CZASY WSPÓ¸CZESNE
åWICZENIA
èRÓD¸O A
Fragmenty deklaracji Hamasu – organizacji palestyƒskich fundamentalistów islamskich, z 18 VIII
1988 r.
Islamski ruch oporu jest ruchem palestyƒskim,
którego podstawowym za∏o˝eniem jest wiara
w Allacha i ˝ycie zgodnie z zasadami islamu. Jego
usilnym staraniem jest rozpowszechnienie wielkoÊci Allacha na ka˝dym centymetrze Palestyny.
Izrael b´dzie istnia∏ dopóty, dopóki islam nie zlikwiduje go, tak jak uczyni∏ to z innymi przedtem.
Ziemia palestyƒska jest Êwi´tà posesjà islamskà
poÊwi´conà przysz∏ym pokoleniom, a˝ do dnia
sàdu ostatecznego. Nikt nie mo˝e wyrzec si´ nawet kawa∏ka tej ziemi, czy te˝ opuÊciç choçby jej
skrawek. Wyzwolenie Palestyny jest indywidualnym obowiàzkiem ka˝dego muzu∏manina, kiedykolwiek mia∏oby to nastàpiç.
W dniu, kiedy wróg przyw∏aszczy sobie choçby
kawa∏ek ziemi muzu∏maƒskiej, D˝ihad stanie si´
indywidualnym obowiàzkiem ka˝dego muzu∏manina. W przypadku uzurpacji ˝ydowskiej obowiàzkiem jest wznieÊç wojenny sztandar D˝ihadu.
Wszyscy bojownicy po∏àczà si´ i stanà w szeregi,
masy ca∏ego Êwiata islamskiego pójdà naprzód,
wype∏niajàc swój obowiàzek i nawo∏ujàc g∏oÊno:
„Powitajcie D˝ihad!”. Ten okrzyk dosi´gnie niebios i b´dzie rozbrzmiewa∏, a˝ nadejdzie wyzwolenie, najeêdêcy zostanà pokonani i nadejdzie
zwyci´stwo Allacha.
Tzw. rozwiàzania pokojowe i konferencje mi´dzynarodowe sà sprzeczne z zasadami islamskiego ruchu oporu. Konferencje te nie sà niczym
wi´cej, jak Êrodkiem do wyznaczenia niewiernych na rozjemców na ziemiach islamskich. Nie
ma innego rozwiàzania problemu palestyƒskiego
poza Êwi´tà wojnà D˝ihad. Inicjatywy, propozycje i konferencje pokojowe sà jedynie stratà czasu, dzia∏aniem na pró˝no. Egipt w du˝ym stopniu zosta∏ odsuni´ty z pola walki [przeciwko
syjonizmowi] poprzez zdradliwe porozumienie
w Camp David. SyjoniÊci próbujà wciàgnàç inne
kraje arabskie w podobne uk∏ady, aby usunàç je
z pola walki. OdejÊcie z pola walki z syjonizmem
jest zdradà i przekl´ty b´dzie ten, kto pope∏ni ten
karygodny czyn.
Dzieƒ sàdu ostatecznego nie nadejdzie, dopóki
muzu∏manie nie stanà do walki z ˚ydami i [nie]
zabijà ich. ˚ydzi b´dà chowaç si´ za ska∏y i drzewa, a ska∏y i drzewa b´dà wykrzykiwaç: „Muzu∏manie, jest tutaj ˚yd ukrywajàcy si´ za mnà,
chodêcie i zabijcie go”.
Cyt. za: www.izrael.badacz.org/historia/intifada_hamas
1. Jakà rol´, wed∏ug cytowanego fragmentu, odgrywa∏a religia w ideologii Hamasu?
2. Jaki by∏ stosunek autorów deklaracji do rokowaƒ
i inicjatyw pokojowych?
3. Do czego Hamas wzywa∏ muzu∏manów?
èRÓD¸O B
Fragmenty or´dzia wyg∏oszonego 20 IX 2001 r.
przez prezydenta George’a W. Busha przed
Kongresem USA.
11 wrzeÊnia wrogowie wolnoÊci wypowiedzieli
wojn´ naszemu paƒstwu. Amerykanie stawiajà
dziÊ wiele pytaƒ. Pytajà: Kto nas zaatakowa∏?
Wszystkie dowody, jakie zebraliÊmy, wskazujà na
grup´ luêno powiàzanych terrorystów, znanych
pod nazwà Al-Kaida (Baza). Grupa ta i jej przywódca, Osama bin Laden, sà powiàzani z wieloma organizacjami w ró˝nych krajach. Przywódcy
Bazy majà ogromne wp∏ywy w Afganistanie i pomagajà re˝imowi talibów w∏adaç wi´kszoÊcià
kraju. Afganistan oddaje wizj´ Êwiata, jakà ma
Baza. LudnoÊç Afganistanu jest zbydl´cona, wielu ludzi przymiera g∏odem, wielu uciek∏o. Kobietom afgaƒskim nie wolno chodziç do szko∏y. Za
posiadanie telewizora grozi wi´zienie. Religia
mo˝e byç praktykowana jedynie pod dyktando
przywódców.
Wspomagajàc i b´dàc wspólnikiem zabójców, re˝im talibów sam staje si´ zabójcà. DziÊ wieczorem USA stawia talibom nast´pujàce ˝àdania:
– wydajcie w∏adzom USA wszystkich przywódców Bazy, którzy chronià si´ w waszym kraju;
– uwolnijcie wszystkich cudzoziemców, w tym
obywateli amerykaƒskich, których niesprawiedliwie wi´zicie;
– chroƒcie dziennikarzy, dyplomatów i pracowników humanitarnych w waszym kraju;
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18
11/7/04
15:01
Page 163
U PROGU XXI WIEKU
– zamknijcie natychmiast i raz na zawsze
wszystkie obozy treningowe terrorystów w Afganistanie. I wydajcie wszystkich terrorystów i ich
popleczników w∏aÊciwym w∏adzom;
Pytania
– dajcie USA pe∏en dost´p do obozów terrorystów,
byÊmy mogli mieç pewnoÊç, ˝e przesta∏y istnieç.
1. WyjaÊnij, jak zakoƒczenie zimnej wojny wp∏yn´∏o
na pozycj´ USA. Jakie konsekwencje dla mi´dzynarodowego bezpieczeƒstwa mia∏ rozpad bloku
wschodniego i upadek komunizmu?
Nasza wojna z terrorem zaczyna si´ od Bazy, ale
si´ na niej nie koƒczy. I nie skoƒczy si´, dopóki
ostatnia grupa terrorystyczna o globalnym zasi´gu nie zostanie wykryta, powstrzymana i pokonana.
2. Wymieƒ trzy g∏ówne obszary koncentracji Êwiatowej produkcji i handlu. W czym przejawia si´ dysproporcja mi´dzy obszarami bogactwa i n´dzy? Jakie oczekiwania i reakcje budzi globalizacja?
˚eby pokonaç i zniszczyç globalnà sieç terrorystów, u˝yjemy wszelkich dost´pnych Êrodków, wszelkich narz´dzi i metod dyplomacji, wywiadu, egzekucji prawa, nacisku finansowego,
a tak˝e ka˝dej broni, która oka˝e si´ konieczna.
Nasza odpowiedê nie ograniczy si´ do nag∏ego
odwetu i pojedynczych uderzeƒ. Amerykanie nie
powinni spodziewaç si´ jednej bitwy, lecz d∏ugiej kampanii, niepodobnej do ˝adnej z dotychczasowych.
3. Wyt∏umacz, dlaczego porozumienie z Camp David
nie zakoƒczy∏o bliskowschodniego konfliktu. Jakie
wydarzenia spowodowa∏y zaostrzenie stosunków
izraelsko-arabskich w latach 80.? Jak zakoƒczenie
zimnej wojny wp∏yn´∏o na sytuacj´ na Bliskim Wschodzie?
Mo˝e dojÊç do dramatycznych ataków w obecnoÊci kamer TV, lecz tak˝e do tajnych operacji, które
pozostanà tajne, nawet jeÊli si´ powiodà. Pozbawimy terrorystów êróde∏ finansowania, sk∏ócimy
ich ze sobà, b´dziemy Êcigaç ich z miejsca na
miejsce, a˝ nie b´dà mieli ani chwili wytchnienia, ani gdzie si´ ukryç. B´dziemy te˝ Êcigaç paƒstwa, które pomagajà terrorystom lub sà dla nich
bezpiecznà przystanià. Wszystkie paƒstwa na ca∏ym Êwiecie muszà teraz podjàç decyzj´: albo jesteÊcie z nami, albo z terrorystami.
Cyt. za: „Gazeta Wyborcza”, 22–23 IX 2001.
1. O co prezydent Bush oskar˝y∏ re˝im talibów?
2. Czego przywódca USA domaga∏ si´ od w∏adz
afgaƒskich?
3. Na czym, wed∏ug zapowiedzi amerykaƒskiego
polityka, mia∏a polegaç wojna z terroryzmem?
4. Omów okolicznoÊci I wojny z Irakiem i jej zwiàzek
z bliskowschodnim procesem pokojowym. Jakie
by∏y g∏ówne postanowienia porozumienia z Oslo?
Dlaczego w Palestynie wcià˝ rozwija∏a si´ spirala
przemocy?
5. Przedstaw przyczyny ekspansji ruchów fundamentalistycznych w Êwiecie muzu∏maƒskim. Do czego
dà˝à fundamentaliÊci? Jak usprawiedliwiajà stosowanie przemocy?
6. Opisz, jak dosz∏o do og∏oszenia przez USA wojny
z terroryzmem. Na czym mia∏a ona polegaç? Jakie
by∏y przyczyny i przebieg operacji si∏ mi´dzynarodowych w Afganistanie?
7. Wymieƒ paƒstwa zaliczone przez prezydenta Busha
do „osi z∏a”. Dlaczego amerykaƒska decyzja o zaatakowaniu Iraku w 2003 r. podzieli∏a spo∏ecznoÊç
mi´dzynarodowà? Jakie by∏y skutki obalenia re˝imu
Husajna?
8. Wyt∏umacz wp∏yw USA na dynamiczny rozwój
ekonomiczny Japonii i „azjatyckich tygrysów”. Jakie
by∏y g∏ówne atuty tych krajów w rywalizacji na
Êwiatowych rynkach?
9. Wymieƒ najwa˝niejsze reformy gospodarcze, jakie
wprowadzili w Chinach nast´pcy Mao Tse-tunga.
W jakim stopniu zmieni∏y one sytuacj´ ekonomicznà ChRL? Jak w tym okresie przedstawia∏a si´ sytuacja polityczna w Chinach?
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
163
HL5_83_18
164
11/7/04
15:01
Page 164
CZASY WSPÓ¸CZESNE
Sprawdê, czy potrafisz
1. Opisaç sytuacj´ politycznà na Êwiecie u progu XXI w.
2. Wskazaç na mapie oÊrodki dominujàce w globalnej gospodarce oraz omówiç zjawisko
kontrastów cywilizacyjnych we wspó∏czesnym Êwiecie.
3. Scharakteryzowaç stosunki izraelsko-palestyƒskie od lat 80. XX w.
4. Przedstawiç zjawisko fundamentalizmu islamskiego oraz przebieg wojny z terroryzmem.
5. WyjaÊniç fenomen powojennego sukcesu gospodarczego krajów Dalekiego Wschodu.
Problemy do przemyÊlenia
i dyskusji
1. Zwyci´stwo Zachodu w zimnej wojnie oraz bankructwo komunizmu umocni∏y wiar´ w si∏´
oddzia∏ywania demokracji, praw cz∏owieka i wolnego rynku. Istnieje opinia, i˝ cywilizacja zachodnia powinna teraz dà˝yç do upowszechnienia
tych rozwiàzaƒ na ca∏ym Êwiecie. Autor tekstu I
wskazuje niekonsekwencje i niebezpieczeƒstwa
takiego sposobu myÊlenia. Czy zgadzasz si´ z jego poglàdami? Uzasadnij odpowiedê.
2. Autorzy tekstów II i III przedstawiajà dwa odmienne punkty widzenia na proces globalizacji.
Czyje stanowisko jest ci bli˝sze? Uzasadnij odpowiedê.
3. Atak na Irak w 2003 r. wzbudzi∏ wielkie emocje
na ca∏ym Êwiecie. Przeciwnicy tej decyzji podkreÊlali, i˝ pokoju i stabilizacji nie da si´ zaprowadziç za pomocà wojny. Przekonywali te˝, ˝e
mocarstwa nie mogà uzurpowaç sobie prawa do
samowolnej interwencji w mniejszych krajach,
nawet w imi´ tak szczytnych celów, jak obalenie
dyktatury i ochrona praw cz∏owieka. Czy zgadzasz si´ z takimi argumentami? Uzasadnij odpowiedê.
TEKST I
Przysz∏oÊç stosunków mi´dzy cywilizacjà Zachodu a cywilizacjami islamu i Chin wed∏ug
amerykaƒskiego politologa Samuela P. Huntingtona.
Ludzie spoza Zachodu bez wahania wskazujà na
przepaÊç, jaka dzieli g∏oszone przezeƒ zasady od
dzia∏aƒ. Zachód wspiera demokracj´, ale nie
wtedy, gdy wynosi ona do w∏adzy islamskich
fundamentalistów. Jest za nierozprzestrzenianiem broni masowej zag∏ady, gdy dotyczy to
Iranu i Iraku, ale nie Izraela. Wolny handel to
si∏a nap´dowa wzrostu gospodarczego, ale nie
rolnictwa. Prawa cz∏owieka to kwestia sporna
w stosunkach z Chinami, ale nie z Arabià Saudyjskà. Agresja przeciw zasobnemu w naft´ Kuwejtowi spotyka si´ z gwa∏townà reakcjà, ale
ma∏o si´ robi w wypadku agresji na BoÊniaków
nieposiadajàcych ropy.
Po zdobyciu niezale˝noÊci politycznej kraje niezachodnie chcà si´ wyzwoliç od gospodarczej,
militarnej i kulturalnej hegemonii Zachodu. Uniwersalistyczne aspiracje cywilizacji zachodniej,
s∏abnàca pot´ga Zachodu i coraz wi´ksza kulturowa pewnoÊç siebie innych cywilizacji to pewna
gwarancja, ˝e kontakty mi´dzy Zachodem a ca∏à
resztà nie b´dà si´ na ogó∏ ∏atwo uk∏adaç.
Islam i Chiny majà bogate tradycje kulturowe,
bardzo odmienne od kultury Zachodu i w ich
w∏asnym mniemaniu nieporównanie lepsze. Si∏a
tych cywilizacji i ich pewnoÊç siebie w odniesieniu do Zachodu wcià˝ rosnà, a konflikty mi´dzy
systemami wartoÊci i interesami sà coraz cz´stsze i ostrzejsze. Czy instytucje o globalnym zasi´gu, podzia∏ w∏adzy oraz polityka i gospodarka
paƒstw w XXI wieku b´dà odzwierciedlaç przede
wszystkim zachodnie wartoÊci i interesy, czy te˝
b´dà kszta∏towane przez Êwiat islamu i Chiny?
S.P. Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy kszta∏t ∏adu
Êwiatowego, Warszawa 1997.
TEKST II
Pochwa∏a globalizacji, zawarta w artykule liberalnego publicysty Witolda Gadomskiego.
Globalizacja to proces, który wyrasta z dà˝enia
ludzi do wolnoÊci. Przeciwnicy globalizacji, niezale˝nie od tego, jakimi motywami si´ kierujà, sà
wrogami wolnoÊci. Sà za tym, by granice by∏y zamkni´te, globalna sieç informatyczna przerwana,
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18
9/7/04
18:51
Page 165
U PROGU XXI WIEKU
a rynki krajowe odgrodzone od Êwiata barierami
zakazów i ce∏. Tak naprawd´ sà przeciwko gospodarce rynkowej, gdy˝ rynek oznacza wolnà
przedsi´biorczoÊç, wolny handel, prawo cz∏owieka do w∏asnoÊci, do niezale˝noÊci od paƒstwa.
Dobrze, ˝e wolno nam mieç dost´p do informacji
i kultury. Tyle ˝e nie wszyscy majà do nich realny dost´p. ˚eby nie szukaç daleko – mieszkaƒcy
wiosek w Bieszczadach nie korzystajà z internetu
czy telewizji. Ci ludzie cierpià g∏ód.
Swoboda przep∏ywów wyrównuje poziomy mi´dzy ró˝nymi krajami, a tym samym wzbogaca
biedniejszych. Wspaniale rozwijajàce si´ od dziesi´ciu lat Indie – w tempie 5–7 proc. rocznie – sà
najwi´kszym beneficjentem globalizacji. Dziesiàtki tysi´cy hinduskich programistów pracuje dla
amerykaƒskich i europejskich korporacji, kontaktujàc si´ z nimi przez internet. Z Indiami sàsiadujà Chiny, gdzie eksperymenty spo∏eczne w latach 50. i 60. dokonywane w imi´ lepszego jutra
przynios∏y miliony ofiar. DziÊ Chiny w szybkim
tempie doganiajà czo∏ówk´ Êwiatowà, sprzedajàc
tanie towary i importujàc zagraniczny kapita∏
i technologie.
Jako jednà z przyczyn globalizacji podaje Pan
upadek autorytaryzmów i totalitaryzmów. Chiny
sà doskona∏ym przyk∏adem przystosowania si´
dyktatury do wymogów i regu∏ globalizacji. W∏adza komunistów bynajmniej nie s∏abnie, lecz
przeciwnie – umacnia si´. Zwolennicy globalizacji milczà zaÊ o zbrodniach, których dopuszcza
si´ rzàd chiƒski w Tybecie.
Dzi´ki globalizacji sprawy odleg∏ych krajów,
o których zwyk∏y cz∏owiek przedtem nie s∏ysza∏,
stajà si´ bli˝sze. Oglàdamy stosy trupów w Ruandzie, powódê w Bangladeszu, terrorystyczny wybuch w Jerozolimie, tysiàce chorych na AIDS
w krajach subsaharyjskich. Dowiadujemy si´, ˝e
Êwiat jest pe∏en z∏a, cz∏owiek nie potrafi uporaç
si´ z chorobami i g∏odem, a nienawiÊç prowadzi
do walk i zamachów.
Dzi´ki lekarstwom produkowanym przez globalne
koncerny AIDS stopniowo przestaje byç chorobà
Êmiertelnà. Koncerny produkujà je dla zysku, ale
coraz wi´cej krajów afrykaƒskich korzysta z programów walki z tà strasznà chorobà, ma dost´p
do skutecznych lekarstw. Zlikwidujmy mi´dzynarodowe koncerny w imi´ walki z globalizacjà –
lekarstwem na HIV b´dà wówczas zio∏a i zakl´cia afrykaƒskich szamanów.
W. Gadomski, Koszmarna utopia antyglobalizmu, „Gazeta
Wyborcza”, 24–25 IV 2004.
TEKST III
Odpowiedê na artyku∏ Witolda Gadomskiego,
sformu∏owana przez przedstawiciela alterglobalistów JaÊka Smoleƒskiego.
My, alterglobaliÊci, jesteÊmy przeciw rynkowi, który faktycznie nie jest wolny – kraje bogate ˝àdajà
zniesienia ce∏ na artyku∏y przemys∏owe, natomiast
wprowadzajà c∏a zaporowe na produkty rolnicze
produkowane przez kraje biedniejsze. JesteÊmy za
utrzymaniem ce∏ tylko w takiej mierze, w jakiej
jest to konieczne dla ochrony w∏asnego rynku i rodzimych producentów przed du˝o pot´˝niejszym
obcym kapita∏em – do chwili gdy szanse w realnej
konkurencji zostanà wyrównane.
W krajach bogatych robotnicy tracà prac´, by
mo˝na by∏o czyniç inwestycje w krajach, gdzie si∏a robocza jest taƒsza. Jednak zyski z tych inwestycji czerpià tylko korporacje i najwy˝sze w∏adze
krajów Trzeciego Âwiata.
Razi nas polityka wielkich koncernów farmaceutycznych w krajach afrykaƒskich. Nie mo˝na zaprzeczyç, ˝e dzi´ki tym korporacjom AIDS przestaje byç chorobà Êmiertelnà, lecz lekarstwa nie
sà dost´pne dla wszystkich. Powiedzmy to otwarcie – jeÊli koncerny produkujà lekarstwa dla
zysku, to si∏à rzeczy produkujà je dla bogatej Pó∏nocy. W paƒstwach Afryki trzeba by je rozdawaç
za darmo.
DziÊ w∏adz´ majà tylko ci, którzy posiadajà bogactwa lub karabin. Tylko ich si´ s∏yszy. Chcemy
to zmieniç. Chcemy, by biedni i s∏abi te˝ mogli
przedstawiç swe racje.
J. Smoleƒski, „Koszmarna utopia antyglobalizmu”, „Gazeta
Wyborcza”, 22–23 V 2004.
Globalizacja to tak naprawd´ zwi´kszanie dystansu – mi´dzy biednymi a bogatymi, silnymi
a s∏abymi. To alienacja ludzi, bezprawne wy∏àczenie ich z procesu decyzyjnego i z udzia∏u
w podziale zysków. To uzale˝nienie biednych od
bogatych, prowadzàce do neokolonializmu.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
165