Publikacja wschowsko-sławska cz.1
Transkrypt
Publikacja wschowsko-sławska cz.1
miasto królewskie... Wschowa King’s town Wschowa... Miasto kkrólewskie rólewskiee Wschowa Tekst / Text Krzysztof Koziołek Konsultacja historyczna / Historical consultation Marta Małkus Tłumaczenie / Translation Adrianna Lacka-Szczęsny Gmina Wschowa / Municipality Wschowa Rynek 1, 67-400 Wschowa tel. 65 540 86 00, fax 65 540 13 40 www.wschowa.pl Urząd Miasta i Gminy Wschowa / The Municipal Council of Wschowa Wydział Promocji i Rozwoju / The Office of Promotion and Development Plac Zamkowy 3, 67-400 Wschowa e-mail: [email protected] tel. 65 540 59 98 Autorzy zdjęć / Photos Patryk Ścigocki, Bogusław Świtała, Marcin Tycner, Tomasz Wojnarowski, Aleksandra Jakubowska, Wojciech Adamski, Marek Krukiel, Per Hansen, Dariusz Fogt, Piotr Dziełakowski, Błażej Witczak, Archiwum:Muzeum Ziemi Wschowskiej, Urzędu Miasta i Gminy Wschowa Druk i oprawa / Printing and binding www.libro.poznan.pl ISBN: 978-83-920100-8-1 „Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: „Europa inwestująca w obszary wiejskie”. Projekt pn. „Wydanie polsko-angielskiego folderu promocyjnego gmin Sława i Wschowa”, współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach działania „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju” - mały projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Instytucja zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. King’s town Wschowa Spacer z monarchą pod rękę Walking arm in arm with the monarch Opisując Wschowę, można by właściwie użyć tylko i aż jednego określenia, które oddałoby jej charakter i klimat: miasto królewskie... Miasto królewskie nie tak znane jak Kraków, Gniezno, Poznań czy Warszawa, ale kilka wieków temu niemal równie ważne! To tutaj król Kazimierz Wielki w 1365 roku pojął za żonę Jadwigę Żagańską, to tutaj przyjeżdżali Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt I Stary, August II Mocny i August III... When you describe Wschowa, you can use only one or as many as one expression that can show its character and atmosphere: it is a royal town ... Wschowa is not as well known as the other royal cities such as Cracow, Gniezno, Poznań or Warsaw. But it was almost as important as those famous places a few centuries ago! It was in that city, where the king Casimir III the Great took Jadwiga Żagańska to wife in 1365. It was just Wschowa that was visited by Wladyslaw II Jagiello, Casimir IV the Jagiellonian, Sigismund I the Old, Augustus II the Strong and Augustus III ... But the monarchs’ visits are not the only tourist attractions that you can discover while walking through the charming streets of the old town. This time, however, you will be taken on a trip through this splendid town not by a traditional guide but by a true story about the Turkish envoy’s visit in Wschowa in 1775. And then, in order to rest and relax, I invite you to the forest wilderness, on picturesque hills and limpid lakes ... Ale wizyty monarchów to zaledwie czubek góry lodowej turystycznych atrakcji, które warto odkryć, spacerując klimatycznymi uliczkami starego miasta. Tym razem jednak w podróż po nich zabierze Cię, Drogi Czytelniku, nie tradycyjny przewodnik turystyczny, a opowieść o prawdziwej skądinąd wizycie tureckiego posła w 1755 roku. A potem, niejako dla odpoczynku, zapraszam w leśne ostępy, na malownicze wzgórza i jeziora z krystalicznie czystą wodą... Krzysztof Koziołek Krzysztof Koziołek He is a novelist, the author of the science fiction novels, crime stories and thrillers. pisarz, autor powieści sensacyjnych, kryminałów i thrillerów 1 Miasto królewskie Wschowa Poseł Porty Ottomańskiej Haggi Ali Aga, wysoki oficer The envoy of the Ottoman port, Haggi Ali Aga, a high wojsk tureckich, przybył do Wschowy wieczorem 21 maja officer of the Turkish army, came to Wschowa at night, 1755 roku. Nazajutrz miał zostać przyjęty przez króla on May 21, 1755. The following day he was to be Augusta III, który to do miasta zawitał tego samego dnia, received by the king Augustus III of Poland, who ar- tyle że wczesnym rankiem.Poselstwo tureckie ulokowano rived to the city early in the morning the same day. na przedmieściach miasta, jednak z samego rana 22 maja The Turkish envoys were placed on the outskirts of the city Haggi Ali Aga wraz z najbliższymi współpracownikami but in the very morning, on May 22, Haggi Ali Aga and zjawił się we wschowskim zamku, aby skosztować śnia- his closest associates appeared in Wschowa castle to en- dania przygotowanego specjalnie dla znamienitego go- joy breakfast prepared especially for the eminent guests. It ścia. Zwykle poselstwa jadały posiłki przyrządzane przez was typical of envoys to have meals cooked by their own własnych kucharzy, na ten cel codziennie dostarczano im chefs. A lot of food was delivered to that end. Those między innymi 5 jagniąt lub owieczek, 30 królików, 20 supplies included, among other things, 5 lambs or sheep, 2 King’s town Ws W Wschowa chowa młodych kurcząt, 60 kilogramów ryżu, 20 kilogramów miodu, 15 kilogramów kawy i tyleż samo cukru oraz mąki, 30 kilogramów cebuli, a oprócz tego czosnek, ocet, sól, świeży ser, mleko, cytryny, oliwę i sok z limonek... Tym razem jednak władze miasta, własny interes w wizycie poselstwa wietrzące, zaprosiły Haggiego Ali Agę na wystawny posiłek. Po porannej uczcie zaproponowano posłowi zwiedzanie Wschowy, a żeby podkreślić znaczenie gościa, za przewodnika miał robić burmistrz we własnej osobie. Poseł z burmistrzem wyszli więc na zamkowy dziedziniec, skąpany w ciszy, dotykany promieniami słońca podnoszącego się ponad mury obronne. Haggi Ali Aga spojrzał przed siebie, dostrzegł dwie wieże górujące nad miastem: niższą, ratuszową, i wyższą, strzelającą w niebo wieżę katolickiego kościoła farnego. 30 rabbits, 20 young chickens, 60 kg of rice, 20 kg of honey, 15 kilograms of coffee and as much sugar and flour, 30 kg of onions, as well as garlic, vinegar, salt, fresh cheese, milk, lemons, olive oil and lime juice ... That time, however, the city authorities, decided to offer Haggi Ali Aga a sumptuous meal because they looked for their own business in that particular visit. After the morning feast the envoy was offered to tour Wschowa. In order to emphasize the importance of the guest, a guide was to be the mayor of the city himself. The envoy and the mayor went to the castle courtyard that was bathed in silence, touched by the sunbeams rising over the defensive walls. Haggi Ali Aga gave the neighbourhood a look and noticed two towers towering above the city - the lower one – the town hall tower and the taller one, shooting up in the air, the Catholic parish church tower. A moment later, the gate opened and the envoy saw lots of merchants and heard 3 Miasto królewskie Wschowa Kiedy chwilę później otwarto bramę, w uszy tureckiego their noise and incitement. All of them were boasting about posła wpadł zgiełk i nawoływania kupców zachwalają- their products and works of arts. In fact, they were the results cych wytwory swej ciężkiej pracy. Wraz ze swym prze- of their hard work. The envoy together with his guide went wodnikiem ruszyli w lewo, mijając stoły piekarnicze, left. They passed the bakery tables as well as the cloth- kramy sukiennicze, garncarskie, szewskie i konwisarskie. ing, pottery, grindery and stannum and red bronze stalls. - Musisz wiedzieć, Ekscelencjo, że miasto nasze jest mia- - You have to know, Your Excellency, that our town is stem królewskim! - burmistrz nie krył dumy. - Od wieków a royal town - The mayor did not hide his pride. – A few przybywają tu monarchowie: Kazimierz Wielki, Władysław famous monarchs such as Casimir III the Great, Wladyslaw Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt I Stary. August II Jagiello, Casimir IV the Jagiellonian, Sigismund I the Old II Mocny odwiedził nas aż siedem razy, a teraz gościmy have come here for ages. And Augustus II the Strong has 4 King’s town Wschowa ponownie jego syna, a pana naszego i władcę, Augusta III. visited us as many as seven times. And now we are host- - Słyszałem, Jaśnie Panie, że wasi sukiennicy z samy- ing again, his son and our lord and ruler, Augustus III. mi Niderlandami konkurują - poseł skłonił się nisko, - I have heard, His Lordship, that your clothiers com- nie zdradzając przy tym, że jednym z jego zadań było pete even with the Netherlands – the envoy replied and nawiązanie kontaktów z miejscowymi rzemieślnika- bowed low. He did not want to reveal his secret that it mi i podpisanie intratnych kontraktów. - A przy tym was one of his tasks to establish contacts with the local skutecznie, bo sukno, które tu, we Wschowie tka- craftsmen and to sign some lucrative contracts. - And at cie, jest najpierwszego gatunku... - komplementował. the same time that competition with the Netherlands is 5 Miasto królewskie Wschowa - To prawda, Ekscelencjo, święta to prawda - oblicze very effective because the cloth that is weaved in Wschowa is burmistrza pojaśniało jeszcze bardziej. - Gdybyśmy cza- of the best quality … - the envoy complemented the mayor. su nie mieli tak mało, pokazałbym Ekscelencji manufakturę - That’s right, Your Excellency, it’s the gospel truth - the farbiarską mieszczącą się na Przedmieściu Głogowskim, mayor’s face brightened even more. - If we had some prowadzoną dawniej przez Włocha Niccolo Bacaralliego. more time, I would show you a dyer’s workshop lo- Jest wielce nowoczesna, pierwsza taka w Rzeczypospoli- cated in the Głogowskie Suburb. It is extremely modern tej. Sukno tutaj produkowane trafia na wschód, aż do Rusi. and Ale i złotników mamy niepoślednich, tworzą oni przepiękne wealth (the Republic of Poland). The workshop was for- dzbany do wina, kufle do piwa czy garnitury do mycia rąk. merly conducted by the Italian man - Niccolo Bacaralli. 6 the first one of that kind in the Polish Common- King’s town Wschowa The cloth produced there is transported to the East, as far as to Russia. But our goldsmiths are also very important. They can create and make beautiful jugs for wine, beer mugs and suits for washing hands. Although Wschowa is not the big city, there are as many as 50 guilds and also almost ten three scores of craftsmen. Wschowa is one of the seven richest cities in the Choć Wschowa wielkim miastem nie jest, to mamy aż 50 cechów, a rzemieślników u nas prawie dziesięć kop. Wschowa jest jednym z siedmiu najbogatszych miast w Królestwie Polskim! Tędy, Ekscelencjo - burmistrz dostojnym gestem ręki pokazał w prawo. Przeszli obok urokliwych kamieniczek na Placu Zamkowym, kilka było już murowanych, reszta postawiona z drewna. Minęli okazały budynek ratusza, zatrzymali się na dłuższą chwilę przy ośmiobocznym zbiorniku na wodę, w którego centrum stała rzeźba kobiety w koronie na głowie, długiej szacie, trzymająca kartusz z inskrypcją po łacinie „Męstwo rozkwita wobec nadziei”. 7 Miasto królewskie Wschowa Rzeźbę stworzono z okazji przyjazdu Augusta III do miasta, kobieta zaś była personifikacją Wschowy, zwanej z niemieckiego Fraustadt, Miastem Pani... Haggi Ali Aga, jak na oficera przystało, już chciał ruszyć w stronę murów obronnych i Bramy Głogowskiej, jednak burmistrz dostojnym gestem ręki pokazał kierunek przeciwny. Ruszyli więc wzdłuż zachodniej pierzei rynku, gdzie wszystkie kamienice były już murowane, z podcieniami na parterze. Na samym końcu pierzei, na wysokości pierwszego piętra, kamienicę i ratusz łączyła drewniana weranda. Kiedy pod nią stanęli i poseł głowę zadarł, burmistrz zaczął opowiadać, co to za budowla. Wybudowana kilkadziesiąt Kingdom of Poland! – Take this way, Your Excellency – the mayor showed to the right in a dignified manner. They passed the charming tenements at the Castle Square. Some of the houses were already brick and the rest of them was still wooden. Next, they went past a splendid building of a town hall. Finally, they stopped for a moment at the octagonal water tank. In the centre of the tank, there was a sculpture of a woman in a long robe and with a crown on her head. She was holding a cartouche with the Latin inscription ‘Courage flourishes against hope’. The sculpture was created to celebrate the arrival of Augustus III. The woman was a personification of Wschowa, known from a German language as Fraustadt, Woman City ... Haggi Ali Aga, as befitted the officer, wanted to move in the direction of defensive walls and the Głogowska Gate but the mayor pointed out the opposite direction in a dignified 8 King’s town Wschowa lat wcześniej, łączyła rezydencję królewską z ratuszem. Już August II Mocny przebywał w tym miejscu podczas pobytów we Wschowie, teraz zaś w komnatach królewskich rozgościł się jego syn, August III. Na piętrach kilku kamienic znajdowały się sale jadalne, kancelaria koronna, sypialnie dla króla i jego świty. Podobna weranda wiodła też od kamienicy do kościoła farnego, wzdłuż ulicy Kościelnej. - Czy król wasz oddzielne wejścia do ratusza i kościoła ma z jakiegoś konkretnego powodu? Może dla bezpieczeństwa chadza sam, żeby kontaktu z tłuszczą nie mieć? - Haggi Ali Aga zadał pytanie takim tonem, że trudno było rozeznać, czy tylko ciekawość chce gesture. So they went along the western side of the square, where all the houses were already brick, with arcades on the ground floor. At the very end of the frontage, to the level of the first floor, the tenement and the town hall were connected with a wooden veranda. When they stood under it and the envoy perked his head, the mayor started talking about the very dome. It was actually built several years sithence and combined the royal residence with the town hall. It was the place where Augustus II the Strong stayed during his visits in Wschowa. Now, the royal chambers were the place where his son, Augustus III, made himself comfortable. On the floors of several tenements, there were dining rooms, a chancery, bedrooms for the king and his entourage. A similar porch also led to the building of the parish church, along Church Street. - Does your king have some separate entrances to the town hall and to the church for some particular 9 Miasto królewskie Wschowa zaspokoić, czy też kpić z polskiego monarchy się odważa. reason? Is it possible for him to go alone just to avoid - Król nasz, Ekscelencjo, niczego i nikogo się nie boi - any contacts with a crowd and to feel safe? - Haggi Ali burmistrz intensywnie myślał, jakby tu honoru Ojczy- Aga asked a question in such a strange tone that it was zny bronić, a przy tym posła słowem żadnym czasem difficult to make out whether it was only his curiosity or aby nie urazić. - Werandy wzniesiono, aby czasu i sił he was just brave enough to sneer at the Polish monarch. król miłościwie nam panujący nie marnował na dro- - Our king, Your Excellency, is not afraid of anything and anybody gę, jeno by rządzić mógł i modlić się do Boga o po- – the mayor was thinking intensively how to defend the honour myślność. A czas jego, ekscelencjo, cenniejszy jest of the homeland and not to offend the envoy at the same time. od wszystkich kruszców w państwowym skarbcu! The porches were built to save the ruling king’s time and 10 King’s town Wschowa Haggi Ali Aga uśmiechnął się tylko na to wyznanie, swoje i tak wiedząc. Na dworach całej Europy bowiem mawiano, że August III był całkowitym przeciwieństwem swego ojca. August II Mocny uwielbiał przebywać wśród tłumu, wręcz bratać się z nim, by zewsząd słyszeć okrzyki uznania dla swego królowania. W sercu Augusta III szacunek poddanych też zajmował miejsce niepoślednie, ale on z kolei wyznawał inną drogę do jego zdobywania: majestat władcy nie pozwalał mu na zadawanie się z motłochem, wzmacnianiu jego prestiżu jako króla miał więc służyć nimb tajemniczości. not let him waste his precious time. As you know, his tasks were to reign and to pray to God for success and well-being. And the king’s time, Your Excellency, is more valuable than all precious metals in the state treasury! Haggi Aga Ali smiled at that confession. He seemed to be in the know about something different. Augustus III has been said to be the exact opposite of his father on the European courts. Augustus II the Strong loved spending 11 Miasto królewskie Wschowa Poseł z burmistrzem skręcili w ulicę Kościelną. Ich oczom time among the crowd, even fraternizing with people in order ukazał się kościół farny i wiodąca do niego drewniana we- to hear exclamations and cries of appreciation for his reign. randa, biegnąca do murów świątyni, wprost do zakrystii. Augustus III also kept the subjects in his heart and respected - Tędy król nasz na modlitwy i kazania się udaje - them but he held a different opinion of how to gain subjects’ burmistrz pospieszył z odpowiedzią, zanim jeszcze respect: the power and majesty of the king did not allow poseł zdążył zadać pytanie.Burmistrz pokazał posłowi him to hang around with the mob and it was the atmos- tablicę fundacyjną wmurowaną w ścianę dzwonnicy phere of mystery that was to enhance his prestige as the king. sięgającej wysokością 68 metrów, potem zaś muszlę Then, the envoy with the mayor turned into Kościelna Jakuba, znak, że fara znajdowała się na drodze szlaku street. They saw the parish church and a wooden 12 King’s King Ki ng’s ng ’ss ttow town ow wn Ws W Wschowa chhow owa pątniczego, łącząc się z drogami niemieckimi i francu- porch leading to the temple, straight to the vestry. skimi, wiodącymi wprost do Santiago de Compostela - This way our king goes to his prayers and ser- w Hiszpanii. Następnie weszli do środka, przewodnik mons - the mayor was quick enough to answer od razu zaprowadził posła ku prezbiterium, z dumą po- a question before the envoy had managed to ask it. kazując bogato zdobione oratorium z baldachimem na The mayor showed the envoy the foundation board built balkonie, do którego wiodły drewniane schody. in the wall of the bell tower that reached a height of 68 - Tu król nasz modły do Boga wznosi. Świątynia ta po- metres. Then, they focused their attention on the shell of wstała na zrębach kościoła wybudowanego przed kilko- James. That was a sign which proved that the parish was ma wiekami. W tym właśnie miejscu sam Kazimierz Wielki on the pilgrimage route. It was combined with the German and French roads and led directly to Santiago de Compostela in Spain. After that, they went inside the temple and the guide immediately brought the envoy to the presbytery. He proudly showed a beautifully ornamented oratory with a canopy on the balcony, which a wooden staircase led to. - This is the place where our king offers up his prayers to the God. This temple was built on the frameworks of the church built a few centuries ago. In this place, there the very Casimir III the Great took Jadwiga Żagańska to wife. She was the Duke’s of Głogów-Żagań Duchy daughter and the whole ceremony happened in the year of our Lord 1365. To commemorate that event, the king Casimir III the Great left the relics of St. Stanislaus Bishop and Martyr. Since then, the church has had two patrons: the Blessed Virgin Mary and the Bishop Stanislaus. - The mayor, who after all, was an evangelical Christian, found it not so easy to speak solemnly of the Catholic church. Therefore, he could not refrain from sharing data that, in his opinion, showed the differences related to Catholic and Protestant believers’ behaviour and manners. - Well, in 1685 the parish church burnt down, and the believers were not able to become 133 Miasto Mi M iaassto to kkrólewskie róleew ró wsskkiie W Wschowa scchho wziął za żonę Jadwigę Żagańską, córkę księcia głogowsko-żagańskiego, a działo się to w roku pańskim 1365. Na pamiątkę tego wydarzenia król Kazimierz pozostawił relikwie świętego Biskupa Stanisława Męczennika, od tego też czasu kościół ten ma dwóch patronów: Najświętszą Maryję Pannę i Biskupa Stanisława - burmistrzowi, który przecież ewangelikiem był, niełatwo przychodziło mówić z namaszczeniem o kościele, jakby nie było, katolickim. Dlatego też nie mógł się powstrzymać od przytoczenia danych, które jego zdaniem wiele mówiły o różnicach w sposobie działania wiernych katolickich i protestanckich. Otóż w 1685 roku fara spłonęła doszczętnie, zaś wierni nie potrafili się zorganizować na tyle, aby szybko ją odbudować, zajęło im to aż 35 lat. Za to ich bracia w wierze, wschowscy ewangelicy, po zniszczeniu swej świątyni w tym samym pożarze, pierwsze nabożeństwo odprawili już w trzy dni później, kościół zadaszyli w ciągu trzech miesięcy, zaś kompletna odbudowa zajęła im zaledwie trzy lata. Mówiąc to, burmistrz aż promieniał, jednak słowem się nie zająknął o tym, że protestantów w mieście było kilka razy więcej, a więc i możliwości mieli większe. Po wyjściu z fary, burmistrz pokazał gościowi okazałe kolegium jezuickie, powstałe po połączeniu dwóch budynków: podupadłej winiarni i dawnej mennicy miejskiej. Kiedy wspomniał o mennicy, nie mógł oczywiście nie pochwalić się, że Wschowa miała prawo bicia monet już od początków XIII wieku, a przywilej ten nadany przez księcia Jana na Ścinawie potwierdzili później także królowie Kazimierz Wielki i Władysław Jagiełło. Zresztą, oprócz mennicy miejskiej, już poza murami, 14 14 King’s town Wschowa przez niemal wiek działała także mennica koronna, co organized quickly enough to rebuild it. And it took them as napawało mieszkańców nie lada dumą. W połowie XVII many as 35 years to build another temple. But their evan- wieku we Wschowie mieszkał sam Andrzej Tymff, później- gelical ‘brothers in faith’ managed to celebrate a service in szy dzierżawca mennic królewskich, który rozpoczął bicie their church, burnt in the same fire, only three days after the monet zwanych tymfami lub tynfami. Ponieważ używany disaster. They repaired the roof within three months, and it do tego kruszec miał wartość zaledwie połowy nominału, took them just three years to complete the reconstruction of zwano ją „złą monetą”. Miała tak kiepską opinię, że do- the temple. While telling all those facts, the mayor beamed czekała się nawet powiedzenia: „Dobry żart tynfa wart”. with joy. But he did not say a word that there were much Spacerowicze przeszli przez Wielką Furtę Kościelną, wy- more protestants than Catholics in the city, and therefore, szli poza mury obronne. Kilka minut później znaleźli się their abilities and opportunities were incomparably bigger. 15 Miasto królewskie Wschowa w klasztorze bernardynów, skierowali swe kroki do kościo- Having finished visiting the parish church, the mayor showed ła Świętego Józefa. To właśnie w tej świątyni, w jednej the guest a splendid and impressive building of the Jesuit z kaplic znajdował się cudowny krucyfiks. Wieść niosła, College. It was founded when two buildings - the former iż w 1558 roku innowiercy podpalili klasztor, a potem wine cellar and an impoverished urban mint - were joined stali i patrzyli, jak ogień trawi kościelne zabudowania, together. When the mayor mentioned the mint, he could ostatnią ostoję katolicyzmu. Zakonnicy opuścili miasto, not, of course, refrain from boasting that Wschowa had the wrócili do niego dopiero 70 lat później, aby odbu- right to mint coins from the beginning of the thirteenth cen- dować klasztor razem z kościołem. Zajęło im to kilka- tury. That privilege was given by John the Duke of Ścinawa naście lat, a podczas prac ziemnych natrafili na krzyż, and it was later confirmed by the kings: Casimir III the który w żaden sposób nie został uszkodzony! Krucy- Great and Wladyslaw II Jagiello. In addition, apart from fiks szybko zyskał miano słynącego łaskami, o czym the municipal mint, just beyond the city walls, there was also 16 King’s town Wschowa świadczyły liczne cuda poczynione za jego przyczyną. the royal mint. It worked for nearly one hundred years. That Burmistrz, jak na gorliwego ewangelika przystało, was, of course, another factor which filled the inhabitants of dla duchowej równowagi, bardziej swojej niźli po- Wschowa with pride. In the middle of the seventeenth cen- sła, chybcikiem zaprowadził go na Staromiejski Cmen- tury Andrzej Tymff lived in Wschowa. He was a later lease- tarz Ewangelicki. Był on jednym z najstarszych w Eu- holder of the royal mints. It was just him who started minting ropie, a pierwszym w Polsce stworzonym według coins called ‘tymfs’ or ‘tynfs’. The metal used to do it was włoskiego wzorca Pola Świętego: jako połączenie worth only a half of the nominal value so it was called ‘a bad ogrodu i czworobocznego dziedzińca otoczonego dwu- coin’. It was so ill reputed that people came up with a say- metrowym murem, na którym umieszczono płyty epi- ing: ‘A good joke is worth a tynf’ (an old Polish penny). tafijne. Nekropolię wybudowano z inicjatywy pastora The strollers passed through the Great Kościelna Gate and Waleriusza Herbergera, wielce zasłużonego dla miasta. went outside the defensive walls. A few minutes later, they Po śmierci sam spoczął na tymże cmentarzu, a na jego were in the Saint Bernard’s Monastery and they took grobie posadzono lipę, do góry korzeniami, aby w ten their steps towards the Saint Joseph church. There 17 Miasto królewskie Wschowa charakterystyczny zywała miejsce sposób pochówku. wskaJak głosi legenda, drzewo się przyjęło i zaczęło rosnąć normalnie. Nagle Haggi Ali Aga poprosił swego przewodnika o chwilę skupienia, obaj więc zatem spacerowali wolnym krokiem, burmistrz wspominając zmarłych z rodziny, poseł zaś z ciekawością podziwiając unikatowe dzieła sztuki cmentarnej. Po kilku kwadransach spędzonych wśród dusz zmarłych, ruszyli w drogę powrotną do Starego Miasta. was a miraculous crucifix in one of the church’s chapels. The rumour has it that some dissenters set fire to the monastery in 1558 and then, they were standing and watching as flames destroyed the church buildings. In fact, it was the last bastion of Catholicism. The monks left the city and returned 70 years later to rebuild the monastery together with the church. It took them several years to finish. And during the earthworks they came across the cross, which was not damaged at all! The crucifix was labeled to be famous for miracles and 18 King’s town Wschowa Dotarłszy do Bramy Polskiej, poseł zwrócił uwagę na przepiękną bramę triumfalną postawioną na wysokości baszty ewangelickiego kościoła Żłobka Chrystusowego. Bramę tę wykonano specjalnie z okazji przyjazdu króla Augusta III do Wschowy. Przed czterema kolumnami korynckimi stały dwie rzeźby lwów około metrowej wysokości. Jedno ze zwierząt trzymało w łapie herb Wettinów, drugie zaś herb Wschowy. Nad kolumnami posadowiono gzyms, nad którym znalazło się miejsce grace. There was plenty of evidence to support the view that it was the crucifix that contributed to numerous miracles. The mayor, being a zealous evangelical Christian, hastily led the envoy to the Old City Evangelical Cemetery. It was done in order to keep the mayor’s, not the envoy’s, spiritual balance. That cemetery was one of the oldest in Europe. What’s more, it was the first cemetery in Poland that was created on the basis of the Italian Campo Santo (the Holy Field) - as a combination of a garden and a quadrilateral courtyard surrounded by two-meter high wall decorated with epitaph tablets. The necropolis was built on a pastor Valerius Herberger initiative. He was a very meritorious city inhabitant. After his death, he was consigned to his grave at the same cemetery. A lime-tree was planted upside down (with the roots up) on his grave. It was done on purpose in order to point to the place of Herberger’s burial. According to the legend, the tree took root and started growing in a typical, normal way. Suddenly, Haggi Aga Ali asked his guide for a while of concentration, so they were both walking slowly. The 19 Miasto królewskie Wschowa dla muzyków i chóru. Jako że spodziewano się poselstwa z Porty Ottomańskiej, pośród kwiatów i listowia znalazło się też miejsce dla przedstawień wojowników tureckich i tatarskich w zbrojach, z tureckimi flagami pełnymi gwiazd i z półksiężycem. Po prawej stronie bramy na wielkim postumencie postawiono obraz z naturalnej wielkości postaciami Augusta III i jego poprzednika i ojca, Augusta II Mocnego. Burmistrz kątem oka zerknął na posła, ten aż pojaśniał z zadowolenia na widok tureckich akcentów. Kontent musiał być bardzo, skoro nie narzekał już na męczące zwiedzanie, mayor was mentioning his dead family members and the envoy, who was intrigued by the surrounding, was admiring the unique masterpieces of the cemetery art. After several quarters of an hour that both men spent among the souls of the dead, they went back to the Old Town. Having reached the Polish Gate, the envoy pointed out the beautiful triumphal gate. It was built at the height of the tower of the Kripplein Christi evangelical church (also called ‘To the little manger of Christ’). That gate was made especially on the occasion of the arrival of the king Augustus III in Wschowa. In front of the four Corinthian columns, there were 20 King’s town Wschowa a nieśmiałą propozycję przewodnika, aby odwiedzić jesz- two sculptures of lions, each about one meter high. One cze kościół Żłobka Chrystusowego, przyjął ochotnie. of the animals held the Wettin coat of arms in its paw and A kiedy dowiedział się jeszcze, że świątynia ta jest wielce the second one held the coat of arms of Wschowa. Above oryginalnym dziełem architektonicznym - została bowiem the columns, there was a parapet where some musicians and zbudowana przez połączenie dwóch kamienic, na dzwon- a choir were placed. As the envoys of the Ottoman port nicę zaś wykorzystano dawną basztę obronną - sam zaczął were the expected guests, the performances of the Turkish poganiać swego przewodnika, aby czym prędzej pokazał and the Mongol warriors in an armour, who were holding mu wnętrze. Jak się bowiem okazało, brat jego był uznanym the Turkish flags full of stars and a crescent moon, were also 21 Miasto królewskie Wschowa architektem i poseł chciał mu zdać relację z tego, co miał na własne oczy zobaczyć. Wychodząc ze świątyni, Haggi Ali Aga zwrócił uwagę na łacińską sentencję na sąsiednim budynku szkoły ewangelickiej, która głosiła, że „Fundamentem Rzeczypospolitej właściwe wychowanie młodzieży”. Tedy burmistrz zaczął wymieniać nazwiska wielkich wschowian: dostojników kościelnych, biskupów, uczonych, którzy w wielki świat poszli, wychowanie zdobywszy właśnie w Mieście Pani, jak poeta i pastor Waleriusz Herberger zwany Małym Lutrem czy teolog i historyk Samuel Lauterbach... placed among flowers and foliage. On the right side of the gate, on a large pedestal, there was a life-size painting which depicted Augustus III and his predecessor and a father, Augustus II the Strong. The mayor, out of the corner of his eye, glanced at the envoy. The Turkish elements made the envoy really delighted. He beamed with joy and pleasure. He must have been contented because he stopped complaining about the tiring tour. He also accepted the guide’s timid suggestion to visit the Kripplein 22 King’s town Wschowa Spod kościoła ruszyli do ratusza, gdzie w Wielkiej Sali Christi church with pleasure. And when he got to know Senackiej trwały już gorączkowe przygotowania do obrad the temple was a remarkably genuine architectural master- pod przewodnictwem samego króla. Naprzeciw wejścia, na piece (it was built by combining two tenements and the ścianie południowej, stał bogato zdobiony tron królewski. former fortified tower was used to create the bell tower) Obok na stole leżały już prezenty przygotowane dla posła od he began to rush his guide to show him the interior of 23 Miasto królewskie rólewskie ólewskie ewskie Wsc W Wschowa króla Augusta III, między innymi zegar wahadłowy z por- the temple as soon as possible. As it turned out, the en- celany miśnieńskiej zdobiony w motywy naturalnych kwia- voy’s brother was a recognized architect and the envoy tów; repetier, czyli zegarek kieszonkowy z mechanizmem wanted to tell him about what he saw with his own eyes. wydzwaniającym godziny, kwadranse i minuty, z kompa- While leaving the temple, Haggi Ali Aga noticed a Latin sem, ozdobiony kryształami; tabakiera inkrustowana ma- sentence: ‘The proper upbringing of young people is the łymi brylantami. Następnie burmistrz krętymi schodami foundation of the Polish Republic’. That sentence was placed zabrał posła na wieżę, aby pokazać mu ogrom włości, on the adjacent building of an evangelical school. Then, the którymi na co dzień zarządzał. Potem zaprowadził gościa mayor started listing meritorious people, who after growing 24 King’s town Wschowa do skarbca znajdującego się w piwnicach ratusza. Mister- brought by the king Augustus III, there was a pendulum clock ne i wielce kosztowne wyroby wschowskich złotników – made of the Meissen porcelain and decorated with natural zrobiły na Haggim Ali Agim piorunujące wręcz wrażenie. flower motifs, a repeater - a decorated with crystals pocket Wtedy to burmistrz przypadkiem niby tylko napomknął, watch with a striking hours, quarters and minutes mechanism że miejscowi złotnicy, sukiennicy i mistrzowie innych ce- and a compass as well as a snuff box inlaid with small diamonds. chów chętnie produkty swe i na sułtański dwór dostar- Then, both men took the winding staircase to get to the czą, a o ich jakości padyszach będzie się mógł przeko- tower. The mayor wanted to show the envoy the enormous nać, zabierając dary przygotowane specjalnie dla niego. estate, that he managed most of the time. Later, the mayor Aby języka nie strzępić, pokazał posłowi komplet do showed his guest the vault located in the basements of the mycia rąk: misę i gustowną nalewkę w kształcie fantastycz- town hall. The elaborate and very precious goods made by nego stworzenia w kształcie dud, mającą prawie 40 cm wy- goldsmiths in Wschowa made an electrifying impression on sokości; do tego dzban na szerokim okrągłym cokole, czę- Haggi Ali Aga. Next, the mayor, by chance, emphasized ściowo pozłacany, z wylewem ozdobionym figurką delfina that the local goldsmiths, clothiers and other guild masters i szyszką jodłową wieńczącą pokrywę, wysoki na 60 cm. would be happy to provide the Sultan’s court with their Burmistrz odprowadził wielce ukontentowanego posła products. He also added that the envoy would be able to na pokoje, gdzie ten miał się odświeżyć przed audiencją convince himself and make sure that their products were of u Augusta III, a żegnając się z nim, nie omieszkał raz jesz- extremely high quality when he saw a variety of gifts pre- cze przypomnieć, że Wschowa miastem jest królewskim... pared especially for him. Not to wag his tongue, the mayor showed the envoy a set to wash his hands - a basin and up and graduating from schools in Wschowa, left the city. He a tasteful infusion of herbs steeped in alcohol. It was about mentioned some church dignitaries, bishops, scholars such as 40 cm tall and shaped like a fantastic creature resembling a poet and a pastor Valerius Helberger also called the Little bagpipes. The set also included a 60 cm tall, gilded jug Luther and a theologian and historian -Samuel Lauterbach ... decorated with a figure of a dolphin and a fir cone on the Having visited the church, two men went to the town hall. cover and it was placed on a wide, round circular base. In the Great Senate Hall, there were some busy preparations The mayor saw the satisfied envoy out and showed him for the meeting that was to be headed by the very king. Op his room. The envoy was expected to freshen up and posite the entrance, on the south wall, there was a richly deco have a rest before the audience with Augustus III. When rated royal throne. Next to the throne, on a table, there were saying goodbye to the envoy, the mayor once again re- some presents already prepared for the envoy. Among gifts marked on the fact that Wschowa was a real royal town… 25 WARTO JESZCZE ZOBACZYĆ.... KLASZTOR OO. FRANCISZKANÓW / FRANCISCAN BROTHERS MONASTERY WIEŻA CIŚNIEŃ / WATER TOWER PAŁAC W OSOWEJ SIENI / PALACE IN OSOWA SIEŃ 26 WORTH SEEING... PARK 1000 - LECIA / MILLENIUM PARK KOŚCIÓŁ PW. ŚWIĘTEJ TRÓJCY / ST. TRINITY CHURCH WSCHOWA NOCĄ / WSCHOWA AT NIGHT 27 Miasto królewskie Wschowa Czyste jeziora, leśne ostępy, motocrossowe doły i wspomnienie wielkiej bitwy Clean lakes, forest sections and wilderness, motocross tracks and a recollection of a great battle Kiedy już zwiedzimy wschowskie zabytki i skończymy spa- When you finish visiting a variety of monuments in cer wśród średniowiecznej zabudowy, warto wybrać się Wschowa and you take a walk among medieval build- w dalsze okolice miasta i gminy czekające na amatorów czyn- ings and development, it is worth touring the further nego wypoczynku, szczególnie wycieczek rowerowych, neighbourhood of the town and the county. These parts pieszych i wodnych. Miłośników rejsów żaglówką czy are particularly recommended for tourists and active rest 28 King’s town Wschowa spływów kajakowych ucieszy wieść, że w bezpośrednim lovers especially keen on cycling, hiking and water trips. sąsiedztwie znajduje się Przemęcki Park Krajobrazowy, People who are fond of sailing cruises and kayaking a na jego terenie 24 jeziora polodowcowe rynnowe, will be delighted to visit the Przemęt Landscape Park dwa szlaki wodne (Konwaliowy Szlak Kajakowy oraz situated in the direct neighbourhood. Within that area, Kajakowa Pętla Cysterska) oraz rzadkie okazy flory there are 24 proglacial gully lakes, two water routes i fauny; samych ptaków jest tutaj około 140 gatunków. (the Lily of the Valley Route and the Cistercian Kayak Nie sposób nie wspomnieć też o turystycznej perle Route) and some rare specimen of flora and fauna; there Pojezierza Sławskiego, czyli największym akwenie ziemi is nothing but 140 species of birds. It is impossible lubuskiej: Jeziorze Sławskim, ze względu na swoją wiel- not to mention a tourist pearl of the Sława Lake Dis- kość już przez Niemców nazywanym Śląskim Morzem. trict - the Sławskie Lake. It is the largest water body 29 Miasto królewskie Wschowa Ze Wschowy do Sławy można dostać się nie tyl- in the Lubuskie province and due to its size it was ko samochodem, ale także rowerem. Do dyspozycji called the Silesian Sea by Germans. From Wschowa jest szlak rowerowy przez Lgiń, długości niespełna to Sława you can get not only by car but by bike 40 km, wiodący malowniczymi buczynowymi ostępa- as well. There is a bike trail through Lgiń (its length mi, który zahacza o plażę w Lginiu i jezioro Mały Bór. is approximately 40 km) at your disposal. The trail Jeśli już mowa o Lginiu, ta miejscowość jest spor- leads through picturesque beech forests as well as towo-rekreacyjnym zapleczem Wschowy, latem jest a beach in Lgiń and a lake called ‘Little Wildwood’. licznie odwiedzana przez mieszkańców miasta Lgiń, is a sports and relaxing backup of Wschowa, 30 King’s town Wschowa i gminy, a także przez turystów. Leży 10 km od Wscho- by the way, with a plenty of recreation facilities. In the wy nad jeziorami Lgińsko (Lgiń Duży, prawie 69 ha summer it is frequently visited by the inhabitants of the powierzchni) i Lginko (Lgiń Mały, 39 ha). Nad tym town and the county as well as by lots of tourists. Lgiń is pierwszym akwenem położonych jest osiem ośrod- situated 10 km from Wschowa, on two lakes - Lgińsko ków wypoczynkowych i dwa pola namiotowe, jed- (the Big Lgiń, an area of almost 69 ha) and Lginko (the no leżące na terenie stanicy harcerskiej ZHP. Druga Little Lgiń, an area of about 39 ha). There are eight rec- stanica harcerska jest zlokalizowana nad jeziorem Dąbie reational centres that possess sleeping places of various (13,5 ha) we wsi Wygnańczyce. Niedalekie Wzgórza standard and two campsites. One of them is set on the 31 Miasto królewskie Wschowa Pszczółkowskie to świetne miejsce do pieszych spa- scout campsite that belongs to the Polish Scouting and cerów (szerzej o nich w części poświęconej Sławie). Guiding Association (ZHP). The second scout camp is Jeśli ktoś nie ma ochoty lub siły na długą wędrówkę le- located on the Dąbie Lake (an area of about 13,5 ha) śnymi ostępami, śmiało może zdecydować się na wariant in a village called Wygnańczyce. Nearby, there are the „lekki”, czyli spacer urokliwym „Bluszczowym Szlakiem” Pszczółkowskie Hills – an amazing place for hiking (you położonym w samej Wschowie, przy Parku Wolsztyń- can read more about it in a section devoted to Sława). skim. To leśna ścieżka edukacyjna o długości 2,5 km If you don’t feel like a long ramble through the for- rozpoczynająca się przy ul. Nowe Ogrody, gdzie znaj- est wilderness or you are just tired, it is possible for duje się też parking. Składa się z ośmiu przystanków. Na you to choose a ‘light option’ – that is a leisurely, not 32 King’s Ki ing’s ttown ow wn W Wschowa schhow sch owa każdym z nich, oprócz tablic informujących o roli, bogactwie i budowie lasu, znajdują się też przyrządy i urządzenia sprawnościowe, dzięki czemu wzbogacanie wiedzy można połączyć z ćwiczeniami fizycznymi. Niewątpliwym magnesem przyciągającym w to miejsce odwiedzających, jest wszechobecny na trasie bluszcz pospolity, roślina chroniona, niezwykle piękna i cenna przyrodniczo (przyciąga wiele gatunków owadów i ptaków, jest ich ostoją i miejscem lęgowym), ale przy tym trująca. Dlatego koniecznie challenging walk through the charming Ivy Trail. It is located in the very Wschowa, next to the Wolsztyński Park. This educational, forest trail, with its length of 2.5 km, starts in Nowe Ogrody Street and there is an access to a parking lot. The trail consists of eight stops. Next to each stop, there are some boards that inform about a role, a tapestry and a structure of the forest. All of these places are also equipped with different amusing devices and fitness facilities. Thanks to them, you can combine a process of gaining knowledge with some physical activities. An outstanding attraction for those who visit this place is the common ivy, ubiquitous 33 Miasto królewskie Wschowa należy pamiętać, że nie wolno jej ani jeść, ani dotykać. Na przystanku nr 3 możemy zobaczyć tablicę poświęconą bitwie stoczonej pod Wschową 13 lutego 1706 r. w ramach wojny północnej. Niedaleko stąd, pomiędzy wsiami Osowa Sień i Dębowa Łęka Szwedzi starli się z wojskami Saksonii i Rosji. Potyczka ta była jedną z najbardziej krwawych (około 9,5 tys. poległych żołnierzy) i zarazem jedną z najważniejszych w tej fazie wojny. Efektem zwycięstwa Szwedów było otwarcie drogi do Saksonii i późniejsza abdykacja króla Augusta II Mocnego na rzecz Stanisława Leszczyńskiego. on the route. It is an extremely beautiful and naturally valuable, protected plant. It attracts a lot of species of insects and birds as well as it is their refuge and a breeding ground. But the common ivy is poisonous at the same time. Therefore, it is necessary to remember that it is forbidden to eat or even touch this plant. At stop No. 3, there you can see a label plate dedicated to the battle fought near Wschowa, on February 13, 1706, as a part of the Great Northern War. Not far away from here, between the villages of Osowa Sień and Dębowa Łęka, the Swedes fought against the Saxon and Russian troops. This fight was one of the most bloody battles (about 9.5 thousand of killed soldiers) and also one of the most important in that phase of the war. As a result of the Swedish victory, the road 34 34 King’ss town Wschowa King 35 Miasto królewskie Wschowa Na miłośników ekstremalnego wypoczynku czeka jeden z najlepszych torów motocrossowych w kraju, „Kacze Doły” w Olbrachcicach. Jeśli ktoś woli rekreację w dużo spokojniejszym wymiarze, zawsze może ograniczyć się do oglądania czołowych zawodników z Polski i zagranicy, którzy często trenują w tym wymagającym terenie. to Saxony was opened and the subsequent abdication of King Augustus II the Strong in favor of Stanisław Leszczyński took place. One of the best motocross tracks in the country ‘Kacze Doły’ (‘Duck Pits’) in Olbrachcice is a great attraction for extreme sports lovers. If you prefer spending time in not such an extreme way, you can always choose to watch and observe the top competitors from Poland and other countries, who often train on that challenging track. 36 Spacer po Wschowie 37 WARTO PRZEŻYĆ! KRÓLEWSKI FESTIWAL MUZYKI / ROYAL MUSIC FESTIVAL 38 JARMARK PRODUKTÓW TRADYCYJNYCH / TRADITIONAL PRODUCTS FAIR THRILLING EXPERIENCE! MOTOCROSS / MOTOCROSS 39 Wolsztyn - 40 km W Mapa poglądowa Indicaative Map 305 Jeezi zio ior oro or oro Lgiń Lg i sk sko o Jezzio Je zioro oro Lgin Lg inko in ko Poznań Warszawa Lgiń o Wschowa Wrocław 305 Hetmanice Buczzyna z a Nowa Wieś Osowa Sień Wygnańczyce Wygnańcz 305 278 Leszno - 20 km 12 2 Łysiny 278 SŁAWA 278 39 km 21 km m Tylewice Przyczyna Górna WSCHOWA Przyczyna Dolna WSCHOWA Głogów - 27 km 12 1 2 305 Góra - 25 km Gó