RODZINA ZASTčPCZA FORMā KOMPENSACJI SIEROCTWA

Marzena Ruszkowska
RODZINA ZASTčPCZA FORMā KOMPENSACJI SIEROCTWA
Sğowa kluczowe: rodzina zastĎpcza, kompensacja, sieroctwo, rodzina
niepeğna
Nie od dziı wiadomo, Ńe rodzina to pierwsze i podstawowe ırodowisko
Ńycia dziecka. To tutaj dziecko uczy siĎ ról, które bĎdzie peğniĄ w przyszğoıci, kiedy samo bĎdzie rodzicem. W rodzinie realizowane sĂ funkcje
opiekuġczo-wychowawcze, zaspokajane sĂ potrzeby dziecka, sprawiajĂce,
Ńe czuje siĎ ono kimı waŃnym, kochanym i niezastĂpionym.
Niestety wıród nas jest wiele dzieci, które z róŃnych przyczyn nie mogĂ
mieszkaĄ z obojgiem biologicznych rodziców od urodzenia aŃ do peğnoletnoıci.
MoŃe to byĄ spowodowane ımierciĂ rodzica, rozwodem, separacjĂ,
samotnym wychowywaniem dziecka patologiĂ czy destrukcjĂ rodziny.
WaŃnym problemem w pedagogice wydaje siĎ byĄ zjawisko narastajĂcego ciĂgle sieroctwa nie tyle naturalnego, co spoğecznego i moŃliwoıci jego
kompensacji.
Za „sierotĎ spoğecznego uznaje siĎ dziecko, które jest pozbawione naturalnego ırodowiska rodzinnego, nie utrzymujĂce z nim systematycznego
kontaktu i przebywajĂce pod stağĂ lub okresowĂ opiekĂ cağkowitĂ poza
rodzinĂ wğasnĂ” (Maciaszkowa 1996/97 s. 291).
Kompensacja natomiast oznacza „zğoŃony proces uzupeğniania, wyrównywania braków oraz zastĎpowania deficytów rozwojowych, narzĂdów
i przystosowania siĎ na innej drodze” (Matyjas 2003 s. 147). Dziağania
kompensacyjne wiĂŃĂ siĎ z przejıciowymi lub stağymi zaburzeniami ukğadu
rodzina – szkoğa – ırodowisko i polegajĂ m.in. na zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych i uczuciowych, potrzeby poczucia bezpieczeġstwa, przynaleŃnoıci, stabilizacji i innych.
W przypadku sieroctwa kompensacja bĎdzie oznaczağa zastĎpowanie
dziecku sierocemu rodziny naturalnej innymi formami zastĎpczego rodzicielstwa.
Szczególne miejsce zajmujĂ tu rodzinne formy opieki cağkowitej nad
dzieckiem sierocym a wıród nich rodzina zastĎpcza, która zaraz po adopcji
jest najbardziej cenionĂ formĂ opieki nad dzieckiem pozbawionym rodziny
naturalnej.
– 69 –
Powstaje ona, gdy mağŃeġstwo lub osoba samotna bierze na wychowanie
nie wiĎcej jak troje dzieci, ale w przeciwieġstwie do adopcji miĎdzy opiekunami a dzieĄmi nie wystĎpujĂ skutki prawne. D. Lalak, T. Pilch piszĂ: „jest to
forma cağkowitej, okresowej opieki dla dzieci opuszczonych, pozbawionych
opieki rodzicielskiej, które z powodu przeszkód prawnych (rodzice pozbawieni wğadzy rodzicielskiej) lub wieku (dzieci starsze) nie mogğy byĄ
przysposobione” (Lalak, Pilch 1999 s. 242).
Rodzina zastĎpcza jako forma kompensacji sieroctwa ma uzupeğniĄ
wszelkie straty zwiĂzane z niemoŃnoıciĂ wychowywania siĎ w rodzinie
biologicznej. W zwiĂzku z tym ma ona: stworzyĄ w domu atmosferĎ wzajemnego zaufania, zrozumienia i Ńyczliwoıci; zapewniĄ dziecku bezpieczeġstwo
i opiekĎ lekarskĂ, racjonalne Ńywienie, odpowiedniĂ odzieŃ i kulturalne
warunki Ńycia codziennego; umoŃliwiĄ dziecku systematyczne uczĎszczanie
do szkoğy i motywowaĄ je do nauki i zdobycia zawodu; zapewniĄ dziecku
warunki wszechstronnego rozwoju osobowoıci, ksztağcenie umiejĎtnoıci
i nawyków pracy, rozwijaĄ wraŃliwoıĄ estetycznĂ; przygotowaĄ dziecko do
Ńycia spoğecznego i udzielaĄ pomocy w starcie do samodzielnego Ńycia
(Maciaszkowa 1991 s. 125-126).
Do tej formy opieki moŃemy siĎ odnieıĄ jako do ırodowiska wychowawczego sğuŃĂcego moŃliwoıciom kompensacyjnym w zwiĂzku ze szkodami
wywoğanymi brakiem normalnie funkcjonujĂcej i speğniajĂcej swoje zadania wğasnej rodziny dziecka.
Zastanawiam siĎ nad pytaniami: czy rodzina zastĎpcza moŃe speğniaĄ
rolĎ kompensacyjnĂ? Czy moŃe ona byĄ widziana jako ırodowisko kompensacji braków opieki i wychowania powstağych w rodzinach niepeğnych,
patologicznych lub w sytuacjach Ńycia i rozwoju dziecka poza rodzinĂ
wğasnĂ?
Potrzeba wyjaınienia powyŃszych problemów, oparta zostağa gğównie na
osobistych doıwiadczeniach pedagogicznych zdobytych na drodze praktycznego sprawowania opieki zastĎpczej nad kilkorgiem dzieci sierocych, gdzie
mój codzienny kontakt z dzieĄmi pozwoliğ na zetkniĎcie siĎ z wieloma
róŃnymi zachowaniami i reakcjami dziecka, umoŃliwiğ takŃe podejmowanie
róŃnorakich dziağaġ majĂcych na celu ksztağtowanie i przeksztağcanie jego
postaw, zwalczanie trudnoıci szkolnych i wychowawczych.
Oprócz wğasnych przemyıleġ, wnioski nasunĎğy siĎ w oparciu o rozmowy z kilkoma innymi zaprzyjaŁnionymi opiekunami zastĎpczymi.
Rodzina zastĎpcza niewĂtpliwie stanowi jednĂ z najbardziej cenionych
form opieki, poniewaŃ stwarza najbardziej optymalne warunki wychowawcze, które w najwyŃszym stopniu zbliŃajĂ jĂ do warunków panujĂcych
w rodzinach naturalnych.
JednakŃe, kandydaci na opiekunów zastĎpczych, zanim podejmĂ siĎ
trudnego zadania opieki nad dzieckiem sierocym, powinni przede wszystkim pamiĎtaĄ o tym, Ńe decyzja o opiece zastĎpczej ma wpğyw nie tylko na
– 70 –
Ńycie opiekunów zastĎpczych i ich rodziny, ale takŃe na Ńycie dziecka,
którym siĎ zaopiekujĂ, nie naleŃy, wiĎc takich dziağaġ podejmowaĄ zbyt
pochopnie.
Stelmaszuk uwaŃa, Ńe „podstawowym obowiĂzkiem rodziny zastĎpczej
jest zaspokajanie potrzeb dziecka przyjĎtego pod opiekĎ i nie tyle ma „zastĎpowaĄ”, co „uzupeğniaĄ” i wspieraĄ jego rodzinĎ naturalnĂ” (Stelmaszuk
2000 s. 111).
Oderwanie dziecka od korzeni, moŃe powodowaĄ szereg róŃnych silnych
reakcji emocjonalnych. Wıród nich mogĂ wystĂpiĄ: „smutek, poczucie
osamotnienia i opuszczenia, poczucie winy i obarczanie siebie odpowiedzialnoıciĂ za utratĎ rodziny, wrogoıĄ, lĎk o przetrwanie, wstyd, itp.
(Stelmaszuk 2000 s. 108-109).
Problemy dotyczĂce kontaktów z rodzinĂ biologicznĂ dziecka stanowiĂ
jednĂ z najtrudniejszych grup problemów, z jakimi mogĂ siĎ spotkaĄ
opiekunowie zastĎpczy.
Rodzice biologiczni (poza niektórymi wyjĂtkami) majĂ prawo odwiedzaĄ
swoje dzieci.
Dla rodziców zastĎpczych jest to trudny etap w sprawowaniu przez nich
opieki nad dzieckiem sierocym. KaŃdy kontakt z rodzinĂ biologicznĂ powoduje zazwyczaj u dziecka ogromny stres i róŃne reakcje emocjonalne od
agresji, po zamykanie siĎ w sobie, biernoıĄ, rezygnacjĎ, apatiĎ.
Dzieci umieszczone w rodzinach zastĎpczych bardzo czĎsto potrzebujĂ
wsparcia i pomocy specjalistów. Niestety czĎstym zjawiskiem jest brak
naleŃytego oparcia w psychologach i psychoterapeutach specjalizujĂcych siĎ
w pracy z dzieĄmi przebywajĂcymi w opiece zastĎpczej. Wynika to z faktu,
Ńe takich specjalistów jest po prostu niewielu.
InnĂ grupĂ problemów sĂ trudnoıci wychowawcze i szkolne. Do rodzin
najczĎıciej trafiajĂ dzieci zaniedbane ırodowiskowo i edukacyjnie, opóŁnione, wymagajĂce ciĎŃkiej i dğugotrwağej pracy oraz wielu wyrzeczeġ ze strony nowego opiekuna.
W tym trudnym zadaniu zwykle rodzinĎ powinni wspieraĄ nauczyciele,
specjaliıci z poradni psychologiczno-pedagogicznych, pracownicy oırodków
pomocy spoğecznej. JednakŃe w rzeczywistoıci jest tak, Ńe opiekunowie
zastĎpczy czĎsto muszĂ radziĄ sobie sami z ogromem problemów, poniewaŃ
nauczyciel w szkole ma zbyt duŃo uczniów, a poradnie i oırodki majĂ zbyt
mağo odpowiednio przeszkolonych pracowników.
W takich trudnych sytuacjach potrzebna byğaby czasami zwykğa rozmowa z innymi osobami zajmujĂcymi siĎ opiekĂ zastĎpczĂ i stykajĂcymi siĎ,
na co dzieġ z podobnymi problemami. Niestety nie wszystkie gminy czy
powiaty widzĂ potrzebĎ tworzenia tzw. grup wsparcia, dajĂcych moŃliwoıĄ
podzielenia siĎ doıwiadczeniami.
– 71 –
Jeszcze innĂ grupĎ problemów stanowiĂ kwestie zwiĂzane z funkcjonowaniem wğasnej rodziny osoby, która podjĎğa siĎ opieki nad cudzym
dzieckiem.
Nowa rodzina bĎdzie miağa przecieŃ wpğyw na relacje miĎdzy mağŃonkami, kontakty z wğasnymi dzieĄmi, relacje z bliŃszĂ i dalszĂ rodzinĂ,
znajomymi, przyjacióğmi.
Opieka zastĎpcza oznacza przede wszystkim brak czasu dla siebie
i swojej rodziny, czĎsto brak zrozumienia dla takiej decyzji ze strony
bliskich i otoczenia.
Sytuacja zawsze jest dodatkowo zğoŃona jeıli rodzice zastĎpczy posiadajĂ
dzieci wğasne, które mogĂ siĎ czuĄ odtrĂcone, zaniedbane czy zagroŃone
przybyciem nowych osób do rodziny.
CzĎstym zjawiskiem jest problem wyalienowania w spoğeczeġstwie lokalnym, szykanowanie rodzin zastĎpczych i dzieci w nich siĎ wychowujĂcych,
czĎsto wynikajĂcych ze zwykğej ludzkiej zazdroıci i braku podstawowych
informacji na temat tej formy opieki.
NiewĂtpliwie wszystkie wyŃej zasygnalizowane problemy majĂ ogromny
wpğyw nie tylko na funkcjonowanie rodzin zastĎpczych juŃ istniejĂcych, ale
takŃe na fakt, iŃ ostatnio maleje zainteresowanie tĂ formĂ opieki, poniewaŃ
praca rodzica zastĎpczego stanowi ogromne wyzwanie, czĎsto wiĎksze niŃ
wychowanie swoich wğasnych dzieci i czĎsto przerasta moŃliwoıci niejednego opiekuna.
PodkreıliĄ naleŃy takŃe, Ńe stale wzrasta zapotrzebowanie na wyspecjalizowanych opiekunów zastĎpczych, co zwiĂzane jest ze wzrostem
liczebnoıci dzieci potrzebujĂcych opieki i wychowania poza wğasnĂ rodzinĂ
biologicznĂ.
Na koniec naleŃağoby odpowiedzieĄ na postawione wczeıniej pytania,
a mianowicie czy rodzina zastĎpcza moŃe speğniaĄ funkcje kompensacyjne
i byĄ widziana jako ırodowisko kompensujĂce braki opieki i wychowania?
Rodzina zastĎpcza mimo tego, Ńe czĎsto poddawana jest sğowom krytyki
to niewĂtpliwie posiada najwiĎcej zalet jako forma opieki zastĎpczej nad
dzieckiem sierocym.
Wspiera ona rozwój dziecka we wszystkich jego sferach (fizycznej, psychicznej, spoğecznej, kulturalnej), zaspokaja jego podstawowe potrzeby
zarówno materialne jak i emocjonalne, daje moŃliwoıĄ zachowania równowagi psychicznej, stwarza poczucie bezpieczeġstwa i stabilizacji, przygotowuje do peğnienia przyszğych ról spoğecznych.
Tylko w rodzinie czy to zastĎpczej czy adopcyjnej opiekun moŃe sobie
pozwoliĄ na poıwiĎcenie swemu podopiecznemu wiĎkszej iloıci czasu,
stworzenie ciepğej, przyjaznej atmosfery w domu i obdarzenie dziecka
sierocego uczuciami.
Dla opiekunów zastĎpczych, którzy wytrwajĂ do koġca w zadaniu jakiego siĎ podjĎli najwiĎkszĂ nagrodĂ jest fakt, Ńe ich ciĎŃka praca przynosi
– 72 –
pozytywne efekty i daje mnóstwo satysfakcji i poczucia, Ńe robi siĎ coı
dobrego nie tylko dla siebie, ale i dla drugiego czğowieka.
Streszczenie
WaŃnym problemem w pedagogice wydaje siĎ byĄ zjawisko narastajĂcego ciĂgle sieroctwa nie tyle naturalnego, co spoğecznego i moŃliwoıci jego
kompensacji.
W przypadku sieroctwa kompensacja bĎdzie oznaczağa zastĎpowanie
dziecku sierocemu rodziny naturalnej innymi formami zastĎpczego rodzicielstwa.
Rodzina zastĎpcza niewĂtpliwie stanowi jednĂ z najbardziej cenionych
form opieki, poniewaŃ stwarza najbardziej optymalne warunki wychowawcze, które w najwyŃszym stopniu zbliŃajĂ jĂ do warunków panujĂcych w
rodzinach naturalnych.
Wspiera ona rozwój dziecka we wszystkich jego sferach (fizycznej, psychicznej, spoğecznej, kulturalnej), zaspokaja jego podstawowe potrzeby, daje
moŃliwoıĄ zachowania równowagi psychicznej, stwarza poczucie bezpieczeġstwa i stabilizacji, przygotowuje do peğnienia przyszğych ról spoğecznych.
FOSTER FAMILY AS A FROM OF COMPENSATION OF ORPHANCY
Key words: foster family, compensation, orphancy, incomplete family
Summary
The vital problem in pedagogy is the increasing process of orphancy –
not natural one – but social and possibilities of its compensation.
In case of orphancy compensation will mean substitution of the normal
family for the orphaned child with other ways of substitution of parenthood.
The special place is represented for family forms of full care of orphaned
child and among then a foster family which behind adoption is the most
valuable form of child is care deprived natural family.
Forest family is undoubtly one of the most valuoble form of care, because
it creates the most optimal conditions of upbringing, which are very similar
with the conditions existing in natural families.
It stimulates children`s development in all spheres ( physical, mental,
social and cultural), it meets its basic needs, gives the chance to keep mental
balance, creates the feelings of security and prepares to future social roles.
– 73 –
Literatura
1. Lalak D., Pilch T., (1999), (red.), Elementarne pojĎcia pedagogiki spoğecznej i pracy socjalnej, „łak”, Warszawa.
2. Maciaszkowa J., (1991), Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuġczej, WSiP,
Warszawa.
3. Maciaszkowa J., (1996/1997), W sprawie sieroctwa spoğecznego, w: Problemy Opiekuġczo-Wychowawcze, nr 10.
4. Matyjas B., (2003), Kompensacja sieroctwa spoğecznego w dziağalnoıci
oırodków adopcyjno-opiekuġczych, w: W ıwiecie dziecka osieroconego,
red. A. Kalus, Wydawnictwo Wydziağu Teologicznego Uniwersytetu
Opolskiego, Opole, s. 147-161.
5. Stelmaszuk Z. W., (2000), Dziecko w rodzinie zastĎpczej, w: Rodzice
i dzieci, pod red. Milewskiej E., Szymanowskiej A., Centrum Metodyczne
Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa, ss. 100-114.
– 74 –
Iwona Gğadysz
SZPITALNE I KOMUNALNE REZERWUARY BAKTERII
Z RODZAJU LEGIONELLA ORAZ ZAPOBIEGANIE
ZAKAłENIOM (KOMUNIKAT Z BADAĠ)
Sğowa kluczowe: legionella pneumophila, legioneloza, gorĂczka Pontiac
Legioneloza jest to zakaŁna choroba czğowieka, wywoğana przez bakteriĎ
z rodzaju Legionella. W obrĎbie rodzaju Legionella znane sĂ 42 gatunki,
z których 20 jest chorobotwórczych dla czğowieka. NajwaŃniejsze z nich
to L. pneumophila, L. micdadei, L. bozemani, l. longbeache. Za ponad 85%
zakaŃeġ u ludzi odpowiedzialna jest L. pneumophila. Spoıród jej 15 serotypów wiĎkszoıĄ zakaŃeġ wywoğuje typ 1 (Krenke 2003 s. 13009).
Od 1977 roku legioneloza jest rozpoznawana i w wielu krajach wprowadzono obowiĂzek jej rejestracji. W Polsce obowiĂzek rejestracji zachorowaġ
na legionelozĎ wprowadzono 1 stycznia 2002 roku (Dz. U. Nr 126, poz.
1384, Stypuğkowska-Misiurewicz, Pancer 2002 s. 567).
Kliniczne postacie zakaŃeġ
NazwĂ legioneloza objĎte sĂ wszystkie postacie choroby wywoğywanej
przez pağeczki Legionella. NajczĎıciej opisywane i najlepiej poznane postacie legionelozy, to:
1. Choroba legionistów – okres wylĎgania ırednio 5 dni. Choroba rozpoczyna siĎ nagle zespoğem objawów: zğym samopoczuciem, bólami
miĎıni, gğowy. GorĂczka z dreszczami pojawia siĎ zwykle 24 godziny
póŁniej, a temperatura ciağa nierzadko przekracza 40º C.
2. GorĂczka Pontiac – jest ostrĂ samoograniczajĂcĂ siĎ infekcjĂ o bardzo
krótkim okresie inkubacji (najczĎıciej do 48 godzin). Charakteryzuje
siĎ grypopodobnymi objawami: zğym samopoczuciem, bólami miĎıniowymi, bólami gğowy (Stypuğkowska-Misiurewicz, Pancer 2002
s. 567, Kajfasz 2000 s. 148, Abigail Salyers, Dixie Whitt 2005 s.15).
Patogeneza i Łródğa zakaŃenia
Pağeczki z rodzaju Legionella naleŃĂ do bakterii wewnĂtrzkomórkowych.
L. pneumophila jest urzĎsionĂ tlenowĂ pağeczkĂ gram ujemnĂ. W warun– 75 –