omówienia wydawnictw żródłowych

OMÓWIENIA WYDAWNICTW ŹRÓDŁOWYCH
Teki Archiwalne. Tom 12. Materiały Źródłowe.
Warszawa 1970, s. 208.
Kolejny tom wydawnictwa Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych,
poświęconego publikowaniu różnorodnych źródeł odnalezionych przez archiwistów
podczas opracowywania zasobu archiwalnego, zawiera pięć pozycji, z których cztery
dotyczą dziejów Komunistycznej Partii Polski, jedna zaś — problemów Warszawy w
okresie od września 1944 roku do kwietnia 1945 roku.
W pozycji pierwszej przygotowanej przez Tadeusza Wawrzyńskiego
przedstawiono „Działalność Komunistycznej Partii Robotniczej Polski w wojsku w
latach 1918—1920 w świetle raportów i komunikatów wojskowych”. Publikacja
składa się z 28 fragmentów raportów informacyjno-politycznych Oddziału VI Sztabu
Generalnego WP i komunikatów informacyjnych Oddziału II Sztabu (Departamentu II
informacyjnego)
Ministerstwa
Spraw
Wojskowych,
dotyczących
działalności
agitacyjnej i propagandowej prowadzonej przez KPRP w oddziałach wojskowych.
Wspomniane raporty i komunikaty przechowywane są w Centralnym Archiwum
Wojskowym.
Pozycja druga opracowana przez Irenę Filipowiczówą i Henryka Majeckiego
— „Działalność komunistów na Suwalszczyźnie w świetle materiałów «procesu 53» w
roku 1926” — obejmuje materiały, które posłużyły jako źródło do sporządzenia aktu
oskarżenia w głośnym procesie, będącym wynikiem rozbicia — wskutek masowych
aresztowań — suwalskiej organizacji komunistycznej. Są to meldunki policyjne i
protokoły przesłuchań świadków, a także wypis treści wyroku z repertorium Sądu
Okręgowego w Suwałkach. Opublikowane materiały pochodzą z Wojewódzkiego
Archiwum Państwowego w Białymstoku — Oddział Terenowy Suwałki i stanowią
jedyne — obok wspomnień komunistów suwalskich — źródło do dziejów
Komunistycznej
Partii
Polski
na.
Suwalszczyźnie,
pozwalające
częściowo
przynajmniej odtworzyć jej działalność w latach 1918—1926.
Następną
pozycję
stanowią
„Materiały
do
dziejów
legalnej
prasy
komunistycznej z lat 1933—1936 (Sprawa czasopism «Światło» i «Ze Świata»
wychodzących w latach 1931—1932)” — przygotowane przez Janinę Bielecką.
Dotyczą one śledztwa prowadzonego w sprawie redaktorów czasopism wydawanych
w
Bydgoszczy przez
Komitet
Centralny Komunistycznej
Partii
Polski.
Z
przechowywanych w Powiatowym Archiwum Państwowym w Poznaniu kilkunastu
poszytów akt związanych z tym problemem opublikowano orzeczenie biegłego w
sprawach
komunizmu
w
Wydziale
Bezpieczeństwa
Ministerstwa
Spraw
Wewnętrznych, Jana Blacha, na temat legalnej prasy komunistycznej oraz
uzasadnienie aktu oskarżenia przez prokuratora Edmunda Nehringa przeciwko
redakcjom „Światło” i „Ze Świata”. Ponadto zamieszczono w postaci aneksu
skorowidz działaczy komunistycznych, czytelników wspomnianych czasopism,
wymienionych w protokołach zeznań świadków.
Kolejna pozycja, opracowana również przez Janinę Bielecką, to „Materiały do
dziejów komun więziennych w Rawiczu i Wronkach w latach 1927—1933”. Pochodzą
one z zespołu akt Prokuratury Sądu Apelacyjnego w Poznaniu przechowywanego w
Powiatowym Archiwum Państwowym w Poznaniu. Wśród siedmiu opublikowanych
tekstów źródłowych znajdują się m.in. trzy sprawozdania prokuratora Sądu
Apelacyjnego w Poznaniu Jana Gałęziewicza o komunach więziennych oraz
wyjaśnienie prokuratora tego Sądu Bronisława Steinmana w sprawie izolowania
więźniów komunistów.
Ostatnią, najobszerniejszą zresztą, pozycję omawianego tomu — „Problemy
Warszawy jako stolicy w protokołach posiedzeń Polskiego Komitetu Wyzwolenia
Narodowego oraz Rządu Tymczasowego (Materiały źródłowe)” — przygotowała
Bronisława Skrze-szewska. Publikacja obejmuje 27 fragmentów (lub załączników)
protokołów tych posiedzeń PKWN i Rządu Tymczasowego, na których omawiano
zagadnienia dotyczące Warszawy, a więc kwestie sytuacji wojennej i politycznej na
warszawskim odcinku frontu, lokalizacji stolicy, organizacji życia w mieście i
odbudowy zniszczeń wojennych. Ponadto zamieszczono wykazy członków PKWN i
Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej. Opublikowane materiały źródłowe
pochodzą z Archiwum Akt Nowych w Warszawie.
Wszystkie pozycje zamieszczone w 12 tomie „Tek Archiwalnych”
poprzedzone są wstępami oraz zaopatrzone w przypisy objaśniające.
Okupacja i Ruch Oporu w Dzienniku Hansa
Franka
1939—1945.
Wyboru
dokonali
i
opracowali pod naukowym kierownictwem prof.
dra Stanisława Płoskiego — Lucjan Dobroszycki,
Józef Garas, Marek Getter, Leon Herzog, Andrzej
Janowski (kierownik zespołu edytorskiego) i Marian
Malinowski. Warszawa 1970, tom I, s. 616, tom II, s.
674.
Oryginał „Dziennika Hansa Franka”, podstawowego źródła do dziejów
okupacji hitlerowskiej w Polsce (ściślej w Generalnej Guberni), przechowywany jest
w Archiwum Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce i składa się z
24 tomów diariusza czynności generalnego gubernatora (7.333 strony), 11 tomów
protokołów posiedzeń (3.441 strony) i 5 tomów skorowidzów (593 strony).
Obszerne rozmiary „Dziennika” nie pozwalają na, pełną jego edycję,
dotychczas publikowano więc jedynie wyjątki najbardziej charakterystyczne, niejako
reprezentatywne dla całości (Stanisław Piotrowski, Dziennik Hansa Franka, Warszawa
1956, wyd. II, Warszawa 1957; Edmund Osmańczyk, Dokumenty pruskie, Warszawa
1946). Wydawcy omawianego zbioru zastosowali zasadę wyboru tematycznego; z
liczącego ok. 11 tysięcy stron „Dziennika” (po odliczeniu skorowidzów) opublikowali
233 teksty odnoszące się do zagadnienia okupacji i ruchu oporu, w tym 154 przekazy z
diariusza czynności (ok. 600 stron maszynopisu) i 79 protokołów posiedzeń (ok. 700
stron maszynopisu). Spośród tych ostatnich wyeksponowane zostały przede wszystkim
protokoły posiedzeń w sprawach bezpieczeństwa. Jest ich w sumie 30 o łącznej
objętości 550 stron, opublikowano je w zasadzie in extenso.
Istotne uzupełnienie i wzbogacenie tekstów „Dziennika” stanowią 152 aneksy.
Są to dokumenty proweniencji niemieckiej dotyczące polityki okupacyjnej w
Generalnej Guberni, rozwoju i działalności ruchu oporu na tym terenie oraz systemu
jego zwalczania przez okupanta.
Wydawcy zastosowali chronologiczny układ przekazów źródłowych bez
względu na ich typ, treść czy objętość. Najwięcej dokumentów pochodzi z roku 1944
(53) oraz z 1943 (48).
Teksty źródłowe zaczerpnięte z „Dziennika” zostały, zgodnie z ogólnie
przyjętymi zasadami edytorskimi, zaopatrzone w: liczbę porządkową ciągłą w ramach
lat 1939—1945, datę oraz miejsce sporządzenia przekazu źródłowego, określenie typu
przekazu, regest przekazu, tytuł przekazu, sygnaturę oryginału „Dziennika”.
Zbiór został poprzedzony obszernym wstępem (76 stron), w którym
omówiono: dzieje „Dziennika Hansa Franka”, zasady edycji, hitlerowską koncepcję
okupacji Generalnej Guberni, hitlerowski aparat terroru w Generalnej Guberni
(administrację cywilną, policję i Wehrmacht) oraz ruch oporu w Generalnej Guberni.
Publikacja zawiera także noty biograficzne, indeks nazwisk, indeks nazw
geograficznych, tabelę stopni wojskowych SS, policji i organizacji paramilitarnych w
III Rzeszy oraz wykaz dokumentów.
Przekazy źródłowe zamieszczone w zbiorze ukazują zarówno mechanizm
polityki eksterminacji, jak i rolę i miejsce ruchu oporu w walce z, okupantem na
ziemiach polskich. Pozwalają na zrekonstruowanie etapów i form eksterminacji
narodu polskiego oraz na uzmysłowienie współzależności między rozwojem ruchu
oporu i sytuacją na froncie wschodnim — a represjami hitlerowskimi.
Polegli w walce o władzę ludową. Materiały i
zestawienia
statystyczne.
Opracował
zespół:
Bogdan Brzeziński, Leon Chrzanowski (współpraca),
Ryszard Halaba (red. odp.). Warszawa 1970, s. 599.
Publikacja przygotowana staraniem Zakładu Historii Partii przy KC PZPR jest
wynikiem wieloletnich badań i prac weryfikacyjnych. Rozpoczęto je w styczniu 1962
roku, kiedy to przy Zakładzie Historii Partii powołano Centralną Komisję ds.
Weryfikacji Poległych. W jej skład weszli przedstawiciele Zakładu Historii Partii,
Wydziału Propagandy KC PZPR, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Komendy
Głównej Milicji Obywatelskiej i Ministerstwa Obrony Narodowej. Następnie powstały
wojewódzkie i powiatowe komisje weryfikacyjne przy wydziałach propagandy
komitetów partyjnych. Ustaleniem strat wojska poniesionych w walce, ze zbrojnym
podziemiem zajmowała się specjalna komisja przy Głównym Zarządzie Politycznym
Wojska Polskiego.
Utworzona w rezultacie prac badawczych i weryfikacyjnych centralna
kartoteka zawiera 15.709 nazwisk osób poległych w walce o władzę ludową (w tym
10.366 nazwisk zweryfikowanych).
Zawarta w publikacji księga poległych składa się z trzech części i obejmuje
jedynie nazwiska osób zweryfikowanych w wyniku prac Centralnej Komisji i komisji
terenowych. W części pierwszej ujęto 7.963 nazwiska poległych osób cywilnych oraz
pracowników milicji i służby bezpieczeństwa, zaś w części drugiej — 2.403 nazwiska
poległych żołnierzy Wojska Polskiego, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i
Wojsk Ochrony Pogranicza. Część trzecia natomiast obejmuje około 1.000 nazwisk
poległych żołnierzy i oficerów radzieckich — ofiar bądź indywidualnych aktów
terroru, bądź napadów dokonywanych przez reakcyjne podziemie na transporty i
oddziały Armii Radzieckiej.
Każda pozycja w imiennym wykazie zweryfikowanych zawiera następujące
dane: nazwisko i imię, imię ojca, data i miejsce urodzenia, wykonywany zawód,
przynależność partyjna, data i miejsce śmierci, sprawcy śmierci.
Poza księgą poległych publikacja zawiera krótką notę „Od Redakcji” i
obszerny wstęp przedstawiający niektóre problemy organizacji pracy nad weryfikacją
poległych oraz wnioski i postulaty badawcze. Na specjalną uwagę zasługują
zestawienia liczbowe opracowane wg propozycji wydawców przez pracowników
Głównego Urzędu Statystycznego. Zestawień tych, zamieszczonych w dziale
„Tablice” jest ogółem 19. Pierwsze z nich ujmuje liczbę poległych w przekroju
ogólnokrajowym według wieku, drugie zaś — liczbę poległych w przekroju
ogólnokrajowym
według
województw.
Oprócz
wymienionych
podstawowych
wyróżników zestawienia te ujmują poległych według płci, pochodzenia społecznego,
stanu cywilnego i rodzinnego, rodzaju i miejsca pracy, miejsca zamieszkania (miasto,
„wieś) oraz przynależności partyjnej i organizacyjnej. Następne tablice obejmują
zestawienia liczb poległych w poszczególnych województwach według kryteriów
zastosowanych w pierwszym zestawieniu. Ponadto jedna tabela zamieszczona została
we wstępie; przedstawia ona stan kartoteki centralnej poległych na dzień 1 czerwca
1967
roku
z
uwzględnieniem
województw
oraz
poszczególnych
kategorii
weryfikacyjnych.
Omawiana publikacja stanowi wyraz hołdu złożonego pamięci poległych w
walce o władzę ludową, jednocześnie uściśla i pogłębia dotychczasową wiedzę o
dziejach pierwszego okresu Polski Ludowej.