spis_tresci - Wydawnictwo Naukowe Scholar

Seria wydawnicza
Instytutu Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Redaktorzy naukowi serii:
prof. dr hab. Anna Izabela Brzezińska
prof. dr hab. Elżbieta Hornowska
Recenzja:
prof. dr hab. Barbara Bokus
Redaktor prowadząca:
Anna Raciborska
Redakcja i korekta:
Anna Kaniewska
Projekt okładki:
Marta Kurczewska
ISBN 978-83-7383-722-5
Copyright © 2014
by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
Publikacja dofinansowana ze środków projektu „Adaptacja narzędzi
do diagnozy jakości otoczenia fizycznego i społecznego dzieci w wieku
od 6. do 36. miesiąca życia” Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
(NN 106 0588 37); kierownik grantu – E. Hornowska
Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
ul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawa
tel./fax 22 828 93 91, 22 826 59 21, 22 828 95 63
dział handlowy: jak wyżej w. 105, 108
e-mail: [email protected]
www.scholar.com.pl
Wydanie pierwsze
Skład i łamanie: WN Scholar (Stanisław Beczek)
Druk i oprawa: BookPress.eu, Olsztyn
Spis treści
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Część I. Metody stosowane w badaniach małych dzieci
Rozdział 1
Badania psychologiczne z udziałem dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Podejście parcjalne vs holistyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Podejście statyczne vs podejście dynamiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Diagnoza negatywna vs diagnoza pozytywna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Rodzaje badań z udziałem dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Rola dziecka w badaniu psychologicznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Specyfika relacji: badacz psycholog – dziecko jako osoba badana . . . . . . . 28
Udział psychologa specjalisty a udział innych osób w procesie badawczym . . 31
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Rozdział 2
Metody badania psychologicznego stosowane w ocenie rozwoju
małego dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Początki badań nad rozwojem małych dzieci (szkic historyczny) . . . . . . . . 36
Typy metod stosowane współcześnie w badaniach małych dzieci . . . . . . . . 40
Rozmowa psychologiczna/wywiad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Obserwacyjne metody badania dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Metody eksperymentalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Testowanie (testy inteligencji i zdolności, skale rozwojowe, kwestionariusze) . . 45
Zalety i ograniczenia metod badawczych stosowanych
w badaniach małych dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Praktyka stosowania metod testowych w badaniach małych dzieci w Polsce . . 52
W stronę zintegrowanego (wieloaspektowego) podejścia
do badań diagnostycznych – metoda triangulacji . . . . . . . . . . . . . . 54
Triangulacja jako strategia metodologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Triangulacja w badaniach własnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
5
Rozdział 3
Standardy etyczne w badaniach z udziałem dzieci jako osób
uczestniczących w badaniach naukowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Badania z udziałem dzieci – nowa perspektywa? . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Standardy etyczne w badaniach z udziałem dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Stosunek korzyści do ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Przygotowanie informacji dla dzieci biorących udział w badaniu . . . . . . . . 66
Uzyskanie zgody dziecka na udział w badaniu (tzw. zgoda świadoma,
oparta na wiedzy; informed consent) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Przygotowanie informacji dla osoby wyrażającej zgodę na udział dziecka
w badaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Uzyskanie zgody opartej na wiedzy od rodziców
lub prawnych opiekunów dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Cofnięcie zgody przez dziecko i/lub rodziców dziecka . . . . . . . . . . . . . 69
Kwestia poufności i anonimowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Część II. Rola środowiska w procesie rozwoju
Rozdział 4
Kiedy środowisko wspiera rozwój dziecka? . . . . . . . . . . . . . . . 75
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Teoria ofert Jamesa Gibsona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Czy badania empiryczne potwierdzają koncepcję ofert? . . . . . . . . . . . . 80
Czy oferty wspierają rozwój? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Nabywanie kompetencji w korzystaniu z ofert środowiska jako wyznacznik
rozwoju małego dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Część III. Rola środowiska w procesie rozwoju:
wyniki badań polskich
Rozdział 5
Rola środowiska w procesie rozwoju: program badań . . . . . . . . 89
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Założenia teoretyczne badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Problemy badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Narzędzia badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Kwestionariusz AHEMD/PL (Affordances in the Home Environment and Motor
Development in Children w polskiej adaptacji) . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Inwentarz IT-HOME (Infant/Toddler Home Observation for Measurement of the
Environment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Badana grupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
6
Rozdział 6
Organizacja fizycznego i społecznego środowiska uczenia się
dziecka: układ ryzyka rozwojowego i układ pomyślnego rozwoju . 111
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Związki pomiędzy wymiarami kwestionariusza AHEMD/PL . . . . . . . . . 111
Związki między skalami inwentarza IT-HOME/PL . . . . . . . . . . . . . . . 114
Związki między wymiarami kwestionariusza AHEMD/PL
i inwentarza IT-HOME/PL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Typy środowiska rodzinnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Część IV. Rekomendacje dla psychologów, pedagogów,
lekarzy, nauczycieli i rodziców
Rozdział 7
Rekomendacje i wskazówki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Konsekwencje przyjęcia koncepcji ofert: nowe pytania, nowe problemy . . . 138
Przyjęte założenia a adresaci rekomendacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Najważniejsze rekomendacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Wskazówki i rekomendacje dla praktyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Wskazówki i rekomendacje dla przyszłych badań . . . . . . . . . . . . . . . 144
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Dodatek A
Podstawowe informacje o rozwoju dziecka
we wczesnym dzieciństwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Dodatek B
Opis narzędzi stosowanych w badaniach małych dzieci na świecie 191
Dodatek C
Polecana literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199