Sprawozdanie - Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

Transkrypt

Sprawozdanie z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach w 2010 roku
Charakterystyka działania
Państwowa Inspekcja Pracy jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także
przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. Państwowa Inspekcja Pracy
podlega Sejmowi, a nadzór nad nią sprawuje Rada Ochrony Pracy, powołana przez Marszałka Sejmu. Marszałek Sejmu ustala statut Państwowej Inspekcji Pracy, określający jej organizację wewnętrzną, oraz siedziby i zakres terytorialnej właściwości okręgowych inspektoratów pracy.
Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Pracy należy m.in.:
−
nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, a w szczególności: przepisów
i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia
za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień
pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych, oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym.
−
kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy,
przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych
urządzeń technicznych oraz technologii,
−
nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy
przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń oraz narzędzi pracy,
−
nadzór i kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji wyrobów i opakowań, których użytkowanie mogłoby spowodować zagrożenie dla zdrowia i życia,
−
kontrola nad wyrobami wprowadzonymi do obrotu podlegającymi ocenie zgodności, w zakresie
spełniania przez nie zasadniczych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w odrębnych przepisach,
−
kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy.
Działania PIP skoncentrowane są przede wszystkim w branżach i zakładach pracy, w których występuje zdiagnozowany wcześniej zły stan ochrony pracy.
Priorytetem w działalności kontrolno-nadzorczej PIP jest poprawa praworządności w stosunkach
pracy, w szczególności przeciwdziałanie zjawiskom patologicznym, oraz podejmowanie działań
o charakterze prewencyjnym. Priorytety powyższe znajdują odzwierciedlenie w wieloletnich programach działania PIP.
Oprócz działań długofalowych, opracowywane są także plany jednoroczne uwzględniające:
−
kontrole problemowe egzekwujące poprawę przestrzegania prawa,
−
kontrole diagnozująco-pilotażowe,
−
kontrole realizowane w ramach zadań własnych okręgowych inspektoratów pracy.
OIP Katowice
1
Kontrole problemowe prowadzone są w obszarach charakteryzujących się znaczną skalą naruszeń
prawa lub występowaniem problemów wymagających skoordynowanych działań urzędu w skali kraju. Natomiast kontrole diagnozujące to monitoring wybranych zagadnień ochrony pracy, w celu uzyskania danych umożliwiających ukierunkowanie działań kontrolnych i prewencyjnych w latach następnych. Kontrole diagnozujące realizowane są, zależnie od specyfiki tematu, przez wszystkie lub
wybrane okręgowe inspektoraty pracy i nadzorowane centralnie.
Z kolei zadania własne okręgowych inspektoratów pracy obejmują problemy nieujęte w zadaniach
koordynowanych centralnie, a mające – według rozpoznania poszczególnych inspektoratów pracy –
istotne znaczenie na terenie objętym ich właściwością terytorialną. Obok informacji i doradztwa
z zakresu prawa pracy, inspektorzy stosują przewidziane przepisami środki prawne, uzależniając ich
rodzaj od charakteru i faktycznych przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości. Pierwsza kontrola
u pracodawcy przeprowadzana jest w taki sposób, by uzyskane o zakładzie informacje służyły optymalnemu ukierunkowaniu dalszych działań PIP, w szczególności prewencyjnych.
Celem PIP przy realizacji wskazanych wyżej zadań jest uzyskiwanie wymiernych efektów w postaci
trwałej poprawy stanu bezpieczeństwa pracy oraz przestrzegania praworządności w stosunkach pracy.
Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach, zgodnie w właściwością terenową, sprawuje nadzór
i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, na
obszarze województwa śląskiego. Struktura Oddziałów Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach przedstawia się następująco:
OIP Katowice: Katowice, Chorzów, Mysłowice, Żory, Tychy, Ruda Śląska, Piekary Śląskie, Sosnowiec, Czeladź, Jaworzno, powiaty: mikołowski, bieruńsko-lędziński, pszczyński
Oddział w Bielsku-Białej: Bielsko-Biała, powiaty: bielski, żywiecki, cieszyński
Oddział w Częstochowie: Częstochowa, powiaty: częstochowski, kłobucki, lubliniecki
Oddział w Gliwicach: Gliwice, Zabrze, Tarnowskie Góry, powiaty: gliwicki, tarnogórski
Oddział w Rybniku: Rybnik, Jastrzębie-Zdrój, powiaty: rybnicki, raciborski, wodzisławski
Oddział w Zawierciu: Dąbrowa Górnicza, powiaty: zawierciański, myszkowski, będziński
Fotografia nowej siedziby
częstochowskiego oddziału
Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach
2
OIP Katowice
Ważne tematy kontrolne
Przygotowany corocznie plan pracy jest efektem analizy dotychczasowych wyników działalności PIP,
uwag i zaleceń Rady Ochrony Pracy oraz komisji sejmowych (w szczególności Komisji do Spraw
Kontroli Państwowej), a także propozycji zgłoszonych przez związki zawodowe i organizacje pracodawców, ministerstwa i urzędy centralne, organa nadzoru i kontroli warunków pracy oraz inne instytucje zajmujące się problematyką ochrony pracy, w tym placówki naukowo-badawcze (w szczególności Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy). Plan jest realizowany według jednolitych zasad, co umożliwia uzyskanie porównywalnych danych, służących określeniu dalszych niezbędnych działań w konkretnych obszarach ochrony pracy.
W ogólnej liczbie kontroli co roku znaczący udział – ok. 1/3 – ma rozpoznawanie zasadności skarg
pracowniczych, a także realizacja różnorodnych zadań wynikających bezpośrednio z zapisów ustawowych – również 1/3. Na realizację zadań własnych, związanych ze specyfiką regionalną, okręgowe inspektoraty pracy przeznaczają ok. 18% ogółu kontroli.
Ponadto różnorodnymi działaniami prewencyjnymi obejmuje się pracodawców, przedsiębiorców,
rolników indywidualnych, pracowników młodocianych, studentów i uczniów. Realizacja tych działań
w formie kampanii, programów, konkursów i ogólnie rozumianego doradztwa opiera się na współpracy z partnerami społecznymi, organami nadzoru nad warunkami pracy, organami administracji
państwowej, organami samorządowymi, placówkami naukowo-badawczymi, innymi organizacjami
działającymi w sferze ochrony pracy oraz mediami.
Podstawową przesłanką prowadzonych przez PIP działań jest dążenie do znacznego, obniżenia
wskaźnika wypadków przy pracy do 2012 r., a także uzyskanie wyraźnej i trwałej poprawy stanu
praworządności w stosunkach pracy.
Cele te są osiągane w szczególności poprzez: optymalne wykonanie zadań przewidzianych w harmonogramie centralnym; umiejętny dobór przez poszczególne okręgowe inspektoraty pracy własnych zadań prewencyjno-kontrolnych wynikających ze specyfiki lokalnej i potrzeb w sferze ochrony
pracy na terenie objętym ich właściwością miejscową; optymalne wykorzystanie wszystkich dostępnych środków prawnych także w trakcie tzw. kontroli rutynowych; konsekwentne rekontrole u pracodawców dopuszczających się naruszeń prawa i niewykazujących się odpowiednimi działaniami na
rzecz poprawy poziomu ochrony zdrowia pracowników i przestrzegania ich uprawnień.
Wśród najważniejszych zadań realizowanych zgodnie z planem centralnym wymienić można:
−
−
−
−
−
−
analizowanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy,
zajmowanie stanowisk dot. obiektów budowlanych zgłaszanych przez inwestorów oraz wniosków w sprawie tzw. odstępstw od wymogów przepisów,
kontrole nowych maszyn, urządzeń oraz środków ochrony indywidualnej w zakresie oceny
ich zgodności z wymaganiami zasadniczymi,
przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych,
bezpieczeństwo robót wykonywanych w miejscach ogólnodostępnych (zagrożenia o charakterze publicznym),
legalność zatrudnienia,
OIP Katowice
3
−
−
−
−
legalność zatrudnienia oraz wykonywania innej pracy zarobkowej przez cudzoziemców,
przestrzeganie przepisów o urlopach wypoczynkowych,
kontrole placówek handlowych,
rozpatrywanie skarg.
Wśród tematów realizowanych w ramach zadań własnych OIP w Katowicach wymienić należy:
−
−
−
−
−
−
przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa oraz higieny pracy w podziemnych zakładach górniczych (we współpracy z WUG),
przestrzeganie przepisów bhp w spółkach kolejowych,
program prewencyjny – czas pracy w placówkach ochrony zdrowia,
program prewencyjny dla zakładów o potencjalnie wysokim ryzyku wystąpienia poważnej
awarii przemysłowej, w tym zakładów z branży naftowej,
przestrzeganie przepisów dotyczących wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy
w jednostkach samorządu terytorialnego,
bezpieczeństwo i higiena pracy w zakładach usług leśnych.
Poniżej przedstawiono podsumowanie wyników kontroli przeprowadzonych w 2010 roku w najważniejszych branżach.
Budownictwo
Na podstawie przeprowadzonych kontroli, jak również analiz badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy
można sformułować wniosek, iż najwięcej nieprawidłowości
wynikających z nieprzestrzegania przepisów prawa pracy
odnotowuje się w budownictwie. Jest to druga po górnictwie
branża, w której występuje najwięcej zagrożeń wypadkowych i zawodowych, powodujących w konsekwencji wypadki śmiertelnie i ciężkie uszkodzenia ciała. Stan przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy w budownictwie uznać należy za niezadowalający.
Występujące podczas wykonywania robót budowlanych
zagrożenia wypadkowe są konsekwencją błędów popełnianych na etapie przygotowania procesu budowy oraz wykonawstwa robót, spowodowanych w dużej mierze brakiem
dostatecznej wiedzy z zakresu bezpiecznej organizacji prac
budowlanych. Istotne znaczenie dla bezpieczeństwa pracowników ma odpowiedni dobór kadry sprawującej nadzór
nad prowadzonymi robotami. Osoby kierujące pracownikami powinny cechować się wysokimi kwalifikacjami zawodowymi, znajomością zagadnień bezpieczeństwa pracy, a przede wszystkim umiejętnością dobrej organizacji robót i stanowisk pracy z uwzględnieniem występujących zagrożeń, jak
również odpowiedzialnością za zdrowie i życie podległych pracowników. Stąd też na pierwszy plan
wysuwa się konieczność wzrostu rangi osób zarządzających procesem budowlanym, gdyż to one
decydują o prawidłowej organizacji stanowisk pracy.
4
OIP Katowice
Widoczny na rynku pracy staje się problem braku
wykwalifikowanych pracowników w branży budowlanej. Pracodawcy dla wykonania zleconych
robót zatrudniają pracowników bez przygotowania
zawodowego związanego z budownictwem, a tym
samym nieposiadających dostatecznej wiedzy na
tematy dotyczące zagrożeń środowiska pracy
i bezpiecznego wykonywania prac. W małych
i średnich firmach budowlanych występują problemy związane z zarządzaniem procesem inwestycyjnym, prawidłową oceną ryzyka zawodowego
występującego na stanowiskach pracy oraz prawidłowym sposobem eliminacji występujących zagrożeń. Obserwowane nagminne tolerowanie przez pracodawców i osoby kierujące pracownikami
zagrożeń wynika także z pośpiechu podczas wykonywania robót budowlanych, jak również
z braku dostatecznej wiedzy na temat obowiązujących przepisów. Znaczny wpływ na taki stan rzeczy ma ponadto czynnik ekonomiczny. Celem wygenerowania zysków z niekorzystnie zawartych
kontraktów rozpoczyna się oszczędzanie na pracownikach poprzez:
−
−
−
−
niezgodne z prawem nawiązywanie stosunku pracy (np. zawieranie umów o dzieło),
niedostateczne przygotowanie do pracy (badania lekarskie, szkolenia),
niedostarczanie pracownikom odzieży i obuwia roboczego, jak również brak indywidualnych
środków ochrony osobistej,
brak lub prowizoryczne zabezpieczanie stanowisk pracy (głównie na wysokości i w wykopach).
Analizując dane statystyczne jednoznacznie nie można zaobserwować poprawy stanu bezpieczeństwa pracy w budownictwie. Dane te potwierdzają pewnego rodzaju stagnację, gdzie od kilku lat
najwięcej nieprawidłowości występuje przy pracach na wysokości, w tym z wykorzystaniem rusztowań budowlanych oraz przy pracach w wykopach.
Na występujące w procesie budowy nieprawidłowości mają wpływ przede wszystkim takie czynniki jak:
−
prowadzenie robót bez przygotowania zaplecza budowy (tj. wejście na teren budowy praktycznie „z marszu”). Występują w tym względzie uchybienia w zakresie rozlokowania w ustalonych granicach zaplecza higieniczno-sanitarnego, maszyn i urządzeń technicznych, placów
składowych oraz dróg komunikacyjnych. Nieprawidłowa organizacja zaplecza ma bezpośredni wpływ na późniejszą organizację całego placu budowy,
−
brak wyznaczania przy realizacji inwestycji jednego podmiotu odpowiedzialnego za zarządzanie procesem budowy w przypadku wykonywania robót przez kilku lub kilkunastu podwykonawców na jednym placu budowy,
−
niewłaściwa organizacja stanowisk pracy, w szczególności przy wykonywaniu prac na wysokości. W celu zmniejszenia kosztów oraz skrócenia terminu realizacji prac rezygnuje się ze
stosowania zabezpieczenia zbiorowego pracowników przed upadkami z wysokości. Wykorzystywane są przede wszystkim indywidualne środki ochrony, które jednakże nie we
wszystkich sytuacjach zdają egzamin, a bywa, że przydziela się pracownikom wyłącznie
szelki bezpieczeństwa bez pozostałego osprzętowania (tj. linek, amortyzatorów itp.),
OIP Katowice
5
−
stosowanie przy pracach na wysokości rusztowań typu warszawskiego. Do jednostkowych
należy zaliczyć przypadki montowania tego typu rusztowań zgodnie z przepisami,
−
niski poziom wiedzy z zakresu bhp pracowników, przejawiający się lekceważeniem zagrożeń
poprzez ni używanie sprzętu ochron osobistych,
−
tolerowanie przez nadzór techniczny na budowie odstępstw od obowiązujących przepisów
i zasad bhp, poprzez pomijanie niektórych faz procesu budowlanego, niezbędnych do bezpiecznego wykonania robót,
−
narzucanie wykonawcom bardzo krótkich, wręcz nierealnych terminów realizacji inwestycji,
tym bardziej że często w trakcie inwestycji dochodzi do zmian w projektach budowlanych. Takie postępowanie powoduje spiętrzenie prac i wykonawców na małej przestrzeni, co w konsekwencji potęguje zagrożenia wypadkowe.
Z uwagi na występujące liczne zagrożenia dla zdrowia zatrudnionych w sektorze budowlanym, niezbędne jest poza
czynnościami kontrolnymi podejmowanie licznych przedsięwzięć promocyjno-informacyjnych oraz szkoleniowych
kierowanych do tej branży. Kształtowanie kultury bezpieczeństwa pracy należy rozpoczynać już na etapie edukacji,
co w przyszłości winno się przejawiać dbałością pracowników o własne zdrowie w życiu zawodowym. Zwiększenie
świadomości i wiedzy w zakresie dostępnych sposobów
zabezpieczania stanowisk pracy i pracowników, a w szczególności stosowania środków ochrony zbiorowej, ze szczególnym zwróceniem uwagi na środki używane przy pracach
na wysokości (np.: pomosty robocze, siatki bezpieczeństwa), wpłynie na zmniejszenie liczby wypadków ze skutkiem ciężkim i śmiertelnym.
By jednak oddać pełny obraz sytuacji, należy podkreślić, że istnieją także firmy, które organizują
prace budowlane w sposób wzorcowy. Przykładem prawidłowej organizacji prac była budowa magazynu wysokiego składowania w Warszowicach, gdzie jednym z głównych wykonawców była firma
Skanska S.A. z Warszawy. Na terenie budowy zatrudniono kilkunastu wykonawców robót. Pomimo
to udało się wprowadzić wysokie standardy bezpieczeństwa pracy. Powyższy rezultat został osiągnięty również dzięki współpracy z inspektorem pracy, który nadzorował budowę. Kilkukrotne spotkania
z wykonawcami oraz inwestorem, działania profilaktyczne, narady i szkolenia oraz pomoc przy
rozwiązywaniu niektórych, szczególnie ważnych problemów, zwłaszcza zabezpieczenia
pracowników wykonujących pracę na wysokościach, zaowocowały między innymi tym, iż ww.
budowa została laureatem konkursu „Bezpieczna budowa” 2010.
6
OIP Katowice
Fotografie wykonane na nagrodzonej budowie
Górnictwo
Prowadzenie ruchu podziemnych zakładów górniczych oparte jest na przepisach wykonawczych,
wydanych na podstawie ustawy Prawo geologiczne i górnicze, w związku z tym zagadnienia wysokospecjalistyczne dotyczące przestrzegania przepisów wydanych na podstawie ustawy Prawo geologiczne i górnicze, dotyczące występujących zagrożeń naturalnych (zagrożenie tąpaniami, metanowe,
pożarowe, wodne) są kontrolowane przez organy nadzoru górniczego.
Wiodącą rolę organów nadzoru górniczego w obszarze nadzoru i kontroli podziemnych zakładów
górniczych podkreśla art. 117 ust. 1 ustawy Prawo geologiczne i górnicze, który przewiduje,
że w razie zbiegu właściwości innych organów nadzoru i kontroli z właściwością organów nadzoru
górniczego, wydanie decyzji dotyczącej zakładu górniczego wymaga uzgodnienia z właściwym organem nadzoru górniczego (dyrektorem Okręgowego Urzędu Górniczego).
Koordynację działań Państwowej Inspekcji Pracy i organów nadzoru górniczego w górnictwie podziemnym zapewnia porozumienie w sprawie szczegółowych zasad współdziałania organów Państwowej Inspekcji Pracy z organami nadzoru górniczego zawarte w dniu 12 lipca 2007 r. w Warszawie
pomiędzy Głównym Inspektorem Pracy a Prezesem Wyższego Urzędu Górniczego.
OIP Katowice
7
W 2010 r., oprócz rutynowej działalności nadzorczej w zakładach górniczych, prowadzono kontrole
tematyczne w zakresie obejmującym bezpieczeństwo pracy w górnictwie podziemnym, w tym przepisów dotyczących: odzieży i obuwia roboczego, środków ochrony indywidualnej, profilaktycznej
ochrony zdrowia pracowników, ochrony przed czynnikami szkodliwymi środowiska pracy, szkoleń
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz czasu pracy. W ramach tematu wewnętrznego OIP
kontrolą objęto 10 kopalń węgla kamiennego, w których skontrolowano zagadnienia dotyczące
przestrzegania wybranych przepisów dotyczących: czasu pracy i wynagrodzeń, szkoleń pracowników
z zakresu bhp, profilaktycznych badań lekarskich, przestrzegania bhp na stanowiskach pracy oraz
ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.
Kontrole wykazały szereg powtarzających się naruszeń przepisów o czasie pracy, w szczególności:
niezapewnianie przeciętnie 5-dniowego tygodnia, niezapewnianie nieprzerwanego odpoczynku
dobowego i tygodniowego, przekraczanie rocznego limitu godzin nadliczbowych, nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy, nieprzestrzeganie przepisów w zakresie skróconego czasu pracy –
praca wykonywana na stanowiskach w temperaturze przekraczającej 28˚C.
Stwierdzono także naruszenia przepisów w zakresie wypłaty wynagrodzenia za pracę w godzinach
nadliczbowych, za które pracownicy nie otrzymali stosownego wynagrodzenia lub czasu wolnego.
W niektórych jednostkach organizacyjnych spółek węglowych nieterminowo wypłacano dodatki za
pracę w godzinach nadliczbowych, wynikających z przekroczenia normy dobowej (ponowne podejmowanie pracy w tej samej dobie pracowniczej).
Nieprawidłowości dotyczące szkoleń pracowników z zakresu bhp dotyczyły niezachowania terminów szkoleń okresowych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz potwierdzania nieprawdy
w dokumentacji szkoleniowej poprzez zamieszczanie zapisów, z których wynika, że pracownik odbywał szkolenie razem z instruktorem, podczas gdy instruktor nie był obecny w pracy lub wykonywał
inną pracę. W związku z tym skierowano zawiadomienie do prokuratury o możliwości popełnienia
przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów.
Nieprawidłowości w zakresie bhp związane były z nieprzestrzeganiem ustalonych w projektach
technicznych parametrów procesu technologicznego, takich jak: brak prawidłowej obrywki (lub zabudowania) stropu i ociosów w wyrobiskach górniczych, nieprawidłowy montaż stojaków, niewłaściwy stan techniczny dróg transportowych, przejść i dojść oraz dróg ucieczkowych, brak ładu i porządku na stanowisku pracy (zalegające materiały, elementy konstrukcji itp.) oraz nieprawidłowa
eksploatacja i stan techniczny przenośników taśmowych (brak krążników tocznych dolnych, górnych,
brak ciągłości linek bezpieczeństwa).
Szczególne nieprawidłowości stwierdzono w zakresie eksploatacji urządzeń elektrycznych zabudowanych w wyrobiskach zagrożonych wybuchem metanu oraz w polach niemetanowych, np.: w wyrobisku zaliczonym do stopnia „b” niebezpieczeństwa wybuchu metanu, w polu II kategorii zagrożenia metanowego stwierdzono, że w wyłączniku stycznikowym wykonano prowizoryczne uszczelnienie wolnego wpustu przewodu przez zaślepienie go pokrywką metalowej puszki. W tym przypadku inspektor pracy wstrzymał eksploatację urządzenia oraz powiadomił Okręgowy Urząd Górniczy, który przeprowadził kontrolę w tym zakresie. W innym zakładzie górniczym w wyrobisku niezagrożonym wybuchem metanu wolny wpust przewodu został prowizorycznie zaślepiony za pomocą
zaślepki wykonanej z odciętego dna butelki po napoju, którą „wzmocniono” przez wklejenie taśmy
izolacyjnej.
8
OIP Katowice
W ocenie inspektorów pracy, podstawową przyczyną, która może mieć wpływ na naruszenia przepisów w zakresie czasu pracy, jest zbyt małe zatrudnienie, a w szczególności niewystarczająca liczba
pracowników posiadających niezbędne doświadczenie i uprawnienia do wykonywania specjalistycznych prac w kopalniach węgla kamiennego wynikające z przepisów prawa górniczego i geologicznego. Tę przyczynę pogłębiają także zdarzające się błędy natury organizacyjnej, np. nieprawidłowe
planowanie zadań dla pracowników.
W dalszym ciągu nieprzestrzegany jest przepis dotyczący skróconego czasu pracy przy pracy wykonywanej na stanowiskach w temperaturze przekraczającej 28˚C. Problem ten stale narasta, co związane
jest z próbami pracodawców „przetrzymywania” pracowników ponad określony 6-godzinny czas pracy
podczas jednej dniówki roboczej – najczęściej z powodu braku odpowiedniej ilości pracowników lub
niewłaściwej organizacji pracy w danym wyrobisku eksploatacyjnym (np. w ścianie, chodniku).
Przyczynami nieprawidłowości w zakresie przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
jest niedostateczny nadzór sprawowany przez pracowników średniego szczebla dozoru, niewłaściwe,
niedostateczne lub niesystematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa, szczególnie urządzeń elektrycznych zabudowanych w wyrobiskach zagrożonych wybuchem metanu, brak pracowników posiadających dostateczną wiedzę, kompetencje zawodowe, świadomych ciążącej na nich odpowiedzialności za bezpieczeństwo na stanowiskach pracy, brak systematycznego unowocześniania i dostosowywania maszyn, urządzeń, instalacji (lub ich części), jak również innego wyposażenia mającego wpływ na bezpieczeństwo w celu sprostania obowiązkom wynikającym z obowiązujących uregulowań prawnych oraz lekceważenie zagrożeń przez dozór i pracowników.
Zwiększenie ogólnej liczby wypadków przy pracy w kopalniach w ostatnich latach wskazuje na małą
skuteczność działań profilaktycznych. Występujące przypadki nieustalania prawidłowych przyczyn
wypadków, szczególnie w zakresie techniki i organizacji, mogą świadczyć o celowym nieujawnianiu
uchybień „technicznych” i organizacyjnych. Zdaniem inspektorów pracy zespoły powypadkowe
formułują wnioski profilaktyczne, które często nie są adekwatne do przyczyn zdarzenia, co uniemożliwia ustalenie osób winnych zaniedbań i stosowanie środków profilaktycznych adekwatnych do
rzeczywistych przyczyn wypadków. Problem ten będzie przedmiotem kontroli w latach następnych.
Niezbędne jest wzmożenie nadzoru i kontroli nad prawidłowością prowadzonych przez pracodawców szkoleń z zakresu bhp oraz propagowanie nawyków bezpiecznej pracy. Istnieje konieczność
podejmowania działań w zakresie zmiany mentalności pracodawców i pracowników, co do odpowiedzialności za warunki pracy na stanowiskach pracy.
Hutnictwo i metalurgia
W 2010 roku hutnictwo osiągnęło znacznie lepsze wskaźniki ekonomiczne niż w roku poprzednim.
Wpływ na tę poprawę miało ożywienie gospodarki światowej, jak również wdrożone w latach ubiegłych programy oszczędnościowe. Pozytywnym aspektem było zahamowanie zmniejszenia zatrudnienia w przemyśle hutniczym i maszynowym, a nawet zatrudnianie nowych pracowników.
Kontrole prowadzone w zakładach hutniczych i maszynowych związane były przede wszystkim
z realizacją przyjętego harmonogramu, który przewidywał kontrole maszyn do obróbki plastycznej
metalu i stosowanych przy tych pracach środków ochrony rąk. Inspektorzy pracy prowadzili również
kontrole zakładów zajmujących się czyszczeniem powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi.
OIP Katowice
9
Ponadto inspektorzy pracy rozpatrywali skargi
pracownicze, badali okoliczności i przyczyny
wypadków przy pracy w nadzorowanych zakładach oraz prowadzili inne rutynowe kontrole.
Kontrole dotyczące spełnienia wymagań minimalnych i zasadniczych dla maszyn do obróbki
plastycznej metalu wykazały, że w dalszym ciągu
pracodawcy nie spełnili obowiązku dostosowania
użytkowanych maszyn do wymagań minimalnych. Kontrolą objęto maszyny, które są szczególnie niebezpieczne i wszelakie zaniedbania
w stosunku do ich stanu technicznego stwarzają
bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników. Nieprawidłowości związane z dostosowaniem maszyn do obróbki plastycznej metalu
stwierdzano przede wszystkim wśród małych i średnich pracodawców. Zasadniczym problemem
w dostosowaniu maszyn do wymagań minimalnych jest kontekst ekonomiczny.
Kontrolując rękawice ochronne, najwięcej nieprawidłowości stwierdzono w stosunku do dołączonej do nich instrukcji użytkowania
oraz właściwego oznakowania rękawic, tj. nazwy, znaku handlowego lub innych danych określających producenta albo jego upoważnionego przedstawiciela, oznaczenia rozmiaru, oznakowania
znakiem CE oraz piktogramów informujących o zagrożeniach.
Równolegle do prowadzonych kontroli inspektorzy prowadzili na
szeroką skalę działania informacyjno-prewencyjne, które w przyszłości powinny przynieść zamierzony efekt.
Natomiast głównym celem prowadzonych kontroli w zakładach
zajmujących się czyszczeniem powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi było wyeliminowanie metod czyszczenia na sucho
z użyciem ścierniw zawierających wolną krzemionkę. Kontrole
potwierdziły, że pomimo upływu ponad 6 lat od momentu wejścia
w życie postanowień zakazujących stosowanie suchego piasku kwarcowego do czyszczenia powierzchni metodami strumieniowo ściernymi, część pracodawców nie zmieniła stosowanej technologii. Przyczyną tego są najprawdopodobniej względy ekonomiczne, gdyż piasek kwarcowy jest surowcem tanim i ogólnie dostępnym. Kontrole pozwoliły również na ujawnienie nieprawidłowości
związanych z doborem środków ochrony osobistej lub stosowaniem ich, pomimo że utraciły cechy
ochronne.
Podczas innych kontroli inspektorzy pracy ustalili, że część pracodawców nie wywiązywała się z obowiązku wypłacania wynagrodzenia lub innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy. I tak przykładowo kolejne kontrole u jednego z pracodawców zajmujących się produkcją części do silników
elektrycznych, jak również odlewaniem metali nieżelaznych, potwierdziły niewypłacenie pracownikom
wynagrodzenia na łączną sumę powyżej 100 tysięcy zł. Dzięki kontroli pracodawca wypłacił należne
wynagrodzenia, korzystając z pomocy Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pieniężnych. Podczas
innej kontroli producenta odlewów żeliwnych ujawniono, że od kilku miesięcy pracodawca nie wywiązuje się z terminowego wypłacania wynagrodzenia, a w wyniku kontroli wyegzekwowano wypłatę
wynagrodzenia w łącznej wysokości prawie 170 tysięcy zł.
10
OIP Katowice
W wyniku kontroli zakładu produkującego sprzęt m.in. dla wojska stwierdzono nieterminowe wypłacanie wynagrodzenia oraz niewłaściwe naliczanie i wypłacanie wynagrodzenia za pracę w godzinach
nadliczbowych oraz w porze nocnej. Ponadto pracodawca nie odprowadził na konto ZFŚS środków
pieniężnych w kwocie powyżej 382 tysięcy zł.
Podsumowując 2010 rok, należy zaznaczyć, że ostatni trudny okres nie wpłynął negatywnie na stan
bezpieczeństwa i higieny pracy w kontrolowanych zakładach hutniczych. Niepokojącym zjawiskiem
były przypadki niewywiązywania się pracodawców z obowiązku wypłaty wynagrodzenia i innych
świadczeń pieniężnych wynikających ze stosunku pracy. Negatywnie należy w dalszym ciągu ocenić
dostosowanie użytkowanych maszyn i urządzeń do wymagań minimalnych. W związku z powyższym podjęto działania w OIP Katowice zorganizowania cyklu konferencji panelowych, aby pracodawcy zakładów hutniczo-maszynowych mieli możliwość wymiany informacji o stanie bhp w poszczególnych zakładach oraz doświadczeń z działań dla poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przemysł motoryzacyjny
Analiza kontroli przeprowadzonych w 2010 roku w dwóch głównych zakładach produkujących samochody, mieszczących się na terenie województwa śląskiego, oraz zakładach produkujących części
do samochodów pozwala na stwierdzenie, że sytuacja zatrudnionych pracowników w dużej mierze
zależy od sytuacji rynkowej. Po ubiegłorocznych kłopotach z zapewnieniem ciągłości produkcji
w jednej z fabryk samochodów i dostosowaniu mocy produkcyjnej do sytuacji rynkowej w roku bieżącym sytuacja diametralnie się odwróciła. Po wdrożeniu do produkcji nowego modelu samochodu
produkcja wzrosła o ponad 70%, co umożliwiło przywrócenie produkcji na trzeciej zmianie. Należy
przy tym zaznaczyć, że trzecia zmiana została uruchomiona poprzez zatrudnienie pracowników
tymczasowych. Cechą charakterystyczną ostatnich miesięcy w przemyśle motoryzacyjnym, z racji
niestabilnej sytuacji na europejskich rynkach zbytu (około 90% produkowanych samochodów jest
eksportowane na rynki zewnętrzne), jest wzrost liczby pracowników tymczasowych. Niemniej jednak
do pozytywnych aspektów można zaliczyć wzrost zatrudnienia w zakładach produkujących części
do samochodów.
Odmienną sytuację odnotowano w drugim z zakładów produkujących samochody, gdzie po ubiegłorocznej rekordowej produkcji w 2010 roku produkcja obniżyła się o 12%. Zmniejszenie produkcji
skutkowało przestojami. Inspektorzy pracy szczegółowo badali ten problem i w oparciu o ustalenia
związane z udzielaniem urlopów bezpłatnych oraz wypoczynkowych zakwestionowali zasady udzielania tych urlopów. Wprawdzie urlopy bezpłatne były udzielane na wniosek pracownika, tym niemniej
wnioski te były przez pracowników składane m.in. w przypadku gdy w okresie tzw. przerwy urlopowej, z uwagi na wcześniejsze wykorzystanie urlopu lub niższy wymiar, nie dysponowali urlopem wypoczynkowym, którego wymiar odpowiadałby przerwie urlopowej.
Zakwestionowano także zobowiązywanie pracowników do wykorzystania urlopów wypoczynkowych
w okresie niezawinionego przez pracowników wstrzymania produkcji. Działania takie oznaczają
w praktyce „przerzucanie” na pracowników ryzyka gospodarczego związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy od wielu lat w zakładach
motoryzacyjnych było na wysokim poziomie. Jednak podczas kontroli inspektorzy pracy ujawniali
nieprawidłowości w zakresie wyposażania pracowników we właściwe środki ochrony indywidualnej
czy też zabezpieczenia przed dostępem stref niebezpiecznych.
OIP Katowice
11
Energetyka
Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach w roku 2010 r. w sektorze energetyki przeprowadził kontrole dotyczące oceny zagrożeń występujących podczas wytwarzania energii z odnawialnych źródeł
energii w procesie współspalania węgla kamiennego i biomasy w elektrowniach konwencjonalnych.
Ponadto przeprowadzono kontrole w zakresie bezpieczeństwa eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych przyłączonych bezpośrednio do sieci dystrybucji energii elektrycznej na poziomie średnich
napięć oraz urządzeń energetycznych wytwarzających energię cieplną na potrzeby lokalnych odbiorców przemysłowych.
Od 2005 roku biomasa stanowi dodatek do strumienia paliwa podawanego do komór spalania kotłów
energetycznych w których jest wytwarzana energia elektryczna i cieplna. Biomasa wraz z węglem
kamiennym jest podawana ciągami nawęglania z placów składowych paliwa do zespołów młynowych
w których następuje przygotowanie mieszanki pyłowo-powietrznej, która jest następnie bezpośrednio
podawana do komór spalania kotłów energetycznych. W związku z wprowadzeniem biomasy do
paliwa spalanego w kotłach energetycznych, wystąpiły zagrożenia związane z możliwością
powstawania pożarów technologicznych lub wybuchów w układach nawęglania elektrowni.
Potwierdzeniem występowania zagrożeń związanych z wprowadzaniem biomasy do strumienia
paliwa w energetyce zawodowej jest katastrofa zaistniała w styczniu ubiegłego roku w Elektrowni
Dolna Odra, w której miał miejsce wybuch paliwa zawierającego mieszaninę pyłu węgla
kamiennego i pyłu biomasy typu Agro.
W związku z zaistniałą katastrofą, w marcu
i wrześniu 2010 r. przeprowadzono pilotażowe kontrole dotyczące ochrony przeciwwybuchowej w elektrowniach zlokalizowanych na terenie województwa śląskiego.
W efekcie działań Państwowej Inspekcji Pracy w skontrolowanych elektrowniach m.in.:
zweryfikowano zasady eksploatacji zespołów
młynowych, w których współmieli się biomasę i węgiel kamienny, wdrożono działania
mające na celu ograniczenie pylenia w ciągach transportu paliwa z placów składowych
do zespołów młynowych, poprzez zabudowę
systemów odpylania lub zraszania paliwa
mgłą wodną, zainicjowano inwestycje związane z budową instalacji pozamłynowego podawania
biomasy do kotłów pyłowych, rozpoczęto prace związane z przebudową instalacji i urządzeń elektrycznych dostosowanych do pracy w atmosferach wybuchowych pyłów.
Na podstawie przeprowadzonych kontroli można stwierdzić, że wprowadzanie biomasy do
strumienia paliwa w warunkach krajowych jest możliwe, jednak generowane zagrożenia wymagają
pilnego podjęcia w elektrowniach i elektrociepłowniach współspalających biomasę i węgiel
kamienny kosztownych działań niezbędnych z punktu widzenia bezpieczeństwa pracowników oraz
bezpieczeństwa energetycznego państwa.
12
OIP Katowice
Problematyka dotycząca eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych oraz energetycznych była kontrolowana w 2010 r. w zakresie
organizacji prac szczególnie niebezpiecznych
wykonywanych w energetyce oraz prowadzenia ruchu sieciowego urządzeń energetycznych przyłączonych bezpośrednio do
sieci dystrybucji energii elektrycznej oraz
energii cieplnej.
Kontrole przeprowadzono w zakładach zaplecza przemysłu samochodowego oraz wyspecjalizowanych spółkach ciepłowniczych,
świadczących usługi z zakresu eksploatacji
urządzeń energetycznych cieplno-mechanicznych i elektroenergetycznych, a także w firmach wyspecjalizowanych w zakresie utrzymania ruchu urządzeń elektroenergetycznych.
W sferze dotyczącej organizacji bezpiecznej pracy w energetyce najczęściej występujące nieprawidłowości dotyczyły:
−
−
−
−
−
braku procedur bezpiecznego wykonywania prac przy
czynnych urządzeniach elektroenergetycznych,
łączenia funkcji poleceniodawcy i dopuszczającego
w strukturze organizacji bezpiecznej pracy, co skutkowało brakiem weryfikacji przez dwie niezależne osoby
poprawnego przygotowania miejsca pracy przy urządzeniach energetycznych,
dopuszczania do prac wymagających polecenia pisemnego pracowników firm obcych, niebędących pracownikami prowadzącego eksploatację urządzeń i instalacji
energetycznych,
niewydawania poleceń pisemnych na prace wykonywane
w warunkach szczególnego zagrożenia życia i zdrowia,
dopuszczania do prac związanych z eksploatacją urządzeń energetycznych pracowników nieposiadających
kwalifikacji na stanowisku eksploatacji w zakresie obsługi, remontów, konserwacji oraz napraw ww. urządzeń
W zakresie eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych najczęściej powtarzającą się nieprawidłowością był brak badań ochrony przeciwporażeniowej dla obwodów zasilanych napięciem do 1 kV oraz
nieprawidłowe wykonywanie pomiarów ochrony przeciwporażeniowej przez osoby wykonujące te
pomiary. Ponadto często stwierdzano prowadzenie ruchu urządzeń niezgodnie z przyjętymi zasadami ich eksploatacji, co skutkowało np. brakiem osłon przed możliwością dotyku do gorących elementów i powierzchni urządzeń cieplnych oraz prowadzeniem eksploatacji sieci cieplnych przy
uszkodzonych elementach uszczelnień rurociągów parowych, co z kolei stwarzało zagrożenie poparzenia parą.
OIP Katowice
13
W związku ze stwierdzonymi podczas kontroli
powtarzającymi się nieprawidłowościami, wystąpiono do Ministra Gospodarki o nowelizację rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia
17.09.1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny
pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz. U. z 1999r. Nr 80, poz. 912) w zakresie
dotyczącym organizacji bezpiecznej pracy
w energetyce poprzez zdefiniowanie pojęcia prowadzącego eksploatację urządzeń i instalacji oraz
wprowadzenie jednoznacznych reguł łączenia
funkcji w strukturze organizacji prac wykonywanych na polecenie pisemne.
Kolej
W 2010 r. inspektorzy pracy prowadzili kontrole przewoźników kolejowych oraz podmiotów zajmujących się utrzymywaniem infrastruktury kolejowej we właściwym stanie technicznym. Miały one
charakter przeglądowy, a ich celem była ocena przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy w spółkach kolejowych. Drugą grupę stanowiły kontrole rutynowe, w tym związane z rozpatrywaniem skarg składanych przez pracowników i organizacje związkowe lub analizowaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.
Z dokonanych ustaleń wynika, że w kontrolowanych podmiotach generalnie nie odnotowano naruszeń przepisów dotyczących przeprowadzania badań lekarskich, szkoleń bhp czy też przepisów nakładających wymóg posiadania przez pracowników uprawnień kwalifikacyjnych niezbędnych do
zatrudnienia na stanowiskach bezpośrednio związanych z prowadzeniem i bezpieczeństwem ruchu
kolejowego oraz prowadzenia pojazdów kolejowych. Podobnie jak w latach ubiegłych, najwięcej
nieprawidłowości stwierdzono oceniając stan obiektów i pomieszczeń pracy oraz zaplecza higieniczno-sanitarnego, a także stan utrzymania dróg transportowych, przejść oraz nawierzchni torowej.
Przyczyny takiego stanu należy upatrywać między innymi w eksploatowaniu obiektów wybudowanych w początkach XX wieku, które wymagają kompleksowych remontów przy jednoczesnym braku
środków finansowych na remonty bieżące i kapitalne. Wpływ na warunki pracy w kontrolowanych
zakładach wywarły także niekorzystne, warunki atmosferyczne, panujące na początku 2010 r., które
opóźniły zaplanowane prace remontowe i spowodowały pojawienie się nowych problemów.
W toku kontroli zwrócono również szczególną uwagę na zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa
eksploatacji lokomotyw manewrowych jednokabinowych, które często obsługiwane są jednoosobowo, co przy określonych cechach konstrukcji lokomotywy, nie zapewnia maszyniście pełnej widoczności szlaku, ze względu na występowanie „martwego pola”. Z ustaleń inspektorów pracy wynika,
że problem ten jest zwykle pomijany w dokumentacji z oceny ryzyka zawodowego. Należy zaznaczyć, że wprowadzenie obsady jednoosobowej jest zgodne z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 18 lipca 2005 r. w sprawie ogólnych warunków prowadzenia ruchu kolejowego i sygnalizacji (Dz. U. nr 172, poz. 1444 z późn. zm.), stąd też niektórzy pracodawcy nie widzą potrzeby zmia14
OIP Katowice
ny tego stanu. Nie ma też obowiązku wyposażania tego typu lokomotyw w kamery i monitory ułatwiające obserwację szlaku. Okoliczności wypadków przy pracy wskazują jednak, że kwestia zapewnienia maszyniście odpowiedniej widoczności ma priorytetowe znaczenie. W tym stanie rzeczy
o dokonanych ustaleniach poinformowano Urząd Transportu Kolejowego, Oddział Terenowy w Katowicach. Można przypuszczać, że niechęć do podejmowania działań w powyższym zakresie podyktowana jest dążeniem do minimalizacji kosztów i brakiem odpowiedniej ilości pracowników posiadających uprawnienia maszynisty/pomocnika maszynisty.
Kontrole w zakresie prawa pracy obejmowały najczęściej zagadnienia czasu pracy, rozwiązywania
stosunków pracy, zmiany warunków umów o pracę i były przede wszystkim prowadzone w podmiotach, w których następowały zmiany organizacyjne. W związku z tym, że stwierdzane nieprawidłowości nie były liczne i nie miały charakteru powtarzalnego trudno o sformułowanie uogólnionej oceny w tym zakresie. W 2010 r. można było zauważyć natomiast tendencję do ograniczania kosztów
ponoszonych w związku wydawaniem pracownikom posiłków profilaktycznych.
Służba zdrowia
Najczęściej występujące nieprawidłowości w zakresie technicznego bezpieczeństwa pracy, stwierdzane w trakcie przeprowadzonych w 2010 r. kontroli zakładów opieki zdrowotnej, dotyczyły, podobnie jak w latach poprzednich, wyposażania pracowników w niewłaściwe środki ochrony indywidualnej. Nieprawidłowości te wynikały przede wszystkim z niewłaściwej interpretacji obowiązujących przepisów prawa pracy oraz braku woli ich stosowania, co wyrażało się m.in. stwierdzanymi
podczas kontroli nieprawidłowościami dotyczącymi wyposażania pracowników, pracujących w warunkach ekspozycji na czynniki chemiczne, w środki ochrony indywidualnej niestanowiące materiału
barierowego dla większości stosowanych w zakładach opieki zdrowotnej substancji i preparatów
chemicznych. Nie bez znaczenia jest również tolerowanie u pracowników utrwalonych złych nawyków, dotyczących sposobów postępowania i organizacji pracy, co było przyczyną np. wykonywania
pracy bez środków ochrony indywidualnej.
W 2010 r. odnotowano również przypadki pogarszającego się stanu technicznego infrastruktury technicznej zakładów opieki zdrowotnej (szpitali), w tym np. wymiennikowni ciepła, wentylatorownii, stacji
uzdatniania wody. Nieprawidłowości te wynikają w pierwszej kolejności z długoletniej eksploatacji
budynków i ich infrastruktury technicznej, przy braku odpowiednich środków finansowych przeznaczonych na bieżące remonty i konieczne wymiany urządzeń energetycznych.
W zakresie prawnej ochrony pracy, inspektorzy pracy stwierdzali narastającą ilość przypadków „obchodzenia” przepisów o dyżurach medycznych i odpoczynku, poprzez stosowanie rozwiązań polegających na świadczeniu przez lekarzy pracy w ramach umowy o pracę w wymiarze nie przekraczającym 7 godzin 35 minut na dobę, od poniedziałku do piątku, a następnie w pozostałym czasie
w oparciu o inne stosunki prawne, np. umowę o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne
zawartą przez pracodawcę z indywidualną lub specjalistyczną praktyką lekarską lub też na podstawie
drugiego stosunku prawnego łączącego pracownika z firmą zewnętrzną (przeważnie niepublicznym
zakładem opieki zdrowotnej).
OIP Katowice
15
Taka organizacja pracy lekarzy udzielających świadczeń medycznych w poszczególnych komórkach
organizacyjnych zakładów opieki zdrowotnej powodowała, że w przypadku grupy lekarzy będących
jednocześnie pracownikami i udzielających świadczeń zdrowotnych w ramach indywidualnych praktyk lekarskich lub też w oparciu o inny stosunek prawny łączący ich z firmą zewnętrzną, praca wykonywana była w łącznym wymiarze przekraczającym kolejne 24 godziny. W takiej sytuacji inspektorzy pracy kierowali do pracodawców wnioski wystąpienia, w których wnosili o zaprzestanie stosowania rozwiązań, które w swoim założeniu powodują wykonywanie przez pracownika pracy tego
samego rodzaju i w tym samym miejscu pracy bez zachowania wymaganego odpoczynku w warunkach, w których praca jest świadczona na podstawie kilku stosunków prawnych, w tym w oparciu o
umowę o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne zawartą przez pracodawcę z indywidualną lub specjalistyczną praktyką lekarską lub też na podstawie drugiego stosunku prawnego zawartego przez pracownika z firmą zewnętrzną.
Kolejnym problemem w zakładach opieki zdrowotnej było zatrudnianie lekarzy i techników radiologii, uprawnionych do skróconego czasu pracy w wymiarze 5 godzin na dobę i przeciętnie 25 godzin
na tydzień, ponad określone przepisami normy czasu pracy. Stwierdzone podczas przeprowadzonych kontroli naruszenia przepisów prawa pracy wynikały przede wszystkim z niewłaściwej interpretacji przepisów. Przyczyną stwierdzanych nieprawidłowości może być również brak woli stosowania
przez pracodawców przepisów – jako przykład służyć może planowanie przez osoby kierujące pracownikami rozkładów czasu pracy, w których osoby wykonujące pracę w narażeniu na promieniowanie jonizujące, pracują w wymiarze czasu pracy przekraczającym 5 godzin na dobę; z wyjaśnień
uzyskanych w trakcie kontroli przez inspektorów pracy wynikało, że następuje to często na wniosek
pracowników, którzy nie byli zainteresowani wykonywaniem pracy zmianowej w rozkładzie przewidującym rozpoczęcie pracy w nocy. Jako jedną z przyczyn należy wskazać również problem dotyczący
zapewnienia właściwej obsady w grupie zawodowej pielęgniarek i położnych w przypadku absencji
pracowników, spowodowanej usprawiedliwioną nieobecnością.
16
OIP Katowice
Prawo pracy
Wynagrodzenia
W 2010 roku inspektorzy pracy przeprowadzili 200 kontroli w zakresie przestrzegania przepisów
prawa pracy dotyczących wypłaty wynagrodzeń i innych świadczeń pieniężnych. W zakładach objętych kontrolą liczba osób pracujących wynosiła blisko 30 000 osób.
Przyczyny naruszenia przepisów prawa dotyczących wypłaty świadczeń pieniężnych wynikających
ze stosunku pracy nie ulegają zmianie. Pracodawcy w dalszym ciągu jako powód niedotrzymywania
terminów płatności wskazywali przede wszystkim na trudności finansowe. Kolejną, powtarzającą się
przyczyną powstałych uchybień, jest nieznajomość przepisów prawa pracy. Ustalenia dokonane
w trakcie kontroli ujawniają także stosowanie niewłaściwej metody obliczeniowej. Świadczy to
o braku należytej staranności w realizacji obowiązków ciążących na pracodawcach lub osobach
działających w ich imieniu. Przy zachowaniu podobnej struktury rozkładu przyczyn stwierdzanych
nieprawidłowości, jednocześnie zauważalny jest wzrost ilościowy świadczeń niewypłacanych lub
płaconych nieterminowo z powodu problemów finansowych pracodawców.
Przykładowo, kontrola przeprowadzona w kwietniu 2010 r. w jednej z firm z województwa śląskiego
wykazała nieprawidłowości w zakresie wypłacania pracownikom należnych wynagrodzeń. Spółka
prowadzi działalność w zakresie wykonywania robót ogólnobudowlanych w obiektach górniczych.
W wyniku kontroli stwierdzono, że pracodawca nie wypłacił pracownikom należnych wynagrodzeń
i innych świadczeń ze stosunku pracy w łącznej kwocie prawie 300 000 złotych. W związku z tym
wystosowano do pracodawcy nakaz płatniczy, zobowiązujący go do niezwłocznego wypłacenia należnych świadczeń pieniężnych. W stosunku do osoby odpowiedzialnej za stwierdzone nieprawidłowości skierowano do sądu wniosek o ukaranie. Sąd w wyroku nakazowym orzekł karę grzywny
w wysokości 2 000 zł. Dodać należy, że inspektor pracy przeprowadził w tym zakładzie kolejną kontrolę, w trakcie której stwierdził, że nakaz nie został w pełni wykonany oraz wystąpiły ponowne
przypadki niewypłacenia wynagrodzenia za pracę. W wyniku dokonanych ustaleń skierował do sądu
następny wniosek o ukaranie. Na mocy ostatnio zapadłego wyroku nakazowego sąd orzekł karę
grzywny w wysokości 20 000 zł.
Zastosowane przez inspektorów pracy środki prawne przyniosły efekty w postaci wypłacenia pracownikom przysługujących im należności. Pracodawcy, realizując nakazy płatnicze, wypłacili 1 402
pracownikom świadczenia w łącznej wysokości 1 157 366,64 zł. Ponadto zrealizowano wnioski zawarte w wystąpieniach dotyczące 11 276 pracowników. W wyniku realizacji tych wniosków pracownikom wypłacono kwotę 319 940,03 zł. Należy podkreślić, iż dobór zakładów do kontroli
w 2010 r. był taki, aby ich wyniki odzwierciedlały faktyczny stan kontrolowanych zagadnień.
Pomimo zwiększenia o 100% liczby kontroli w stosunku do 2009 r., przeprowadzone kontrole wykazały, że największa skala nieprawidłowości wystąpiła w firmach branży przetwórstwa przemysłowego, budowlanej, w sektorze usług i handlu. Nieprawidłowości stwierdzono także w sektorze
transportu i gospodarki magazynowej oraz w sektorze obsługi rynku nieruchomości. Większość
ujawnionych nieprawidłowości polegała na naruszeniu terminów płatności wynagrodzenia za pracę.
OIP Katowice
17
Z dokonanych ustaleń wynika, że zasadniczą przyczyną powstania tego typu nieprawidłowości był
brak środków finansowych. Zazwyczaj jako wyjaśnienie tej sytuacji pracodawcy podawali trudną
sytuację gospodarczą firmy. W wielu przypadkach problemy finansowe firm mają charakter ciągły
i wynikają z braku płynności finansowej, przy czym trudno prognozować realną poprawę tego stanu
w najbliższym okresie. Sytuacja finansowa wpływała także na skuteczność działań inspektorów pracy, a w szczególności na realizację nakazów płatniczych. W przypadku złej kondycji finansowej
praktyka wskazuje na to, że nawet te działania inspektorów pracy mogą być bezskuteczne, a pracownicy zmuszeni są do dochodzenia roszczeń na drodze postępowania sądowego i w konsekwencji egzekucyjnego.
Najczęściej powtarzającą się przyczyną niewypłacania wynagrodzenia za pracę jest brak środków
finansowych. Na tym tle powstaje jednak wątpliwość, czy sytuacja finansowa pracodawców jest
w każdym z zaistniałych przypadków wyłączną przyczyną naruszenia przepisów prawa, oraz czy
pracodawca dołożył wszelkich starań, aby zapobiec tego typu nieprawidłowościom. Jest to problem
niezwykle istotny, ponieważ, jak wykazuje praktyka, element winy jest jednym z podstawowych
czynników, wpływających na odpowiedzialność karną pracodawców lub osób działających w ich
imieniu. Badając problem niewypłacenia wynagrodzenia za pracę, inspektorzy pracy często nie są
w stanie w sposób jednoznaczny stwierdzić, jaka jest rzeczywista kondycja finansowa pracodawcy.
Ustalenie okoliczności popełnienia wykroczenia lub uprawdopodobnienie przestępstwa z art. 218 § 1
kodeksu karnego wymagałoby często powołania biegłego, który oceniłby zarówno sytuację finansową zakładu, jak również działania pracodawcy i ich skutki w sferze prawa pracy. Kwestia ta jest
szczególnie widoczna w sytuacjach, kiedy jako powód braku środków finansowych podawane jest
przez pracodawców niewywiązywanie się z obowiązku zapłaty przez kontrahentów za wykonanie
usługi. W takim przypadku następuje jednak niedozwolone w prawie pracy przerzucanie ryzyka
działalności gospodarczej na pracowników, którzy wykonali pracę zgodnie z umową. Wydaje się, że
same działania inspektorów pracy nie rozwiążą problemu niewypłacania wynagrodzeń i dlatego też
niezbędne są w tym zakresie rozwiązania systemowe, w tym zaostrzenie sankcji karnych. Obowiązujące w tym względzie przepisy należy ocenić jako zbyt liberalne. Świadczy o tym chociażby porównanie minimalnej sankcji, przewidzianej w art. 282 § 1 pkt 1 kodeksu pracy oraz art. 122 ust. 1
ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, który przewiduje o wiele wyższą minimalną sankcję za nieopłacenie składek na Fundusz Pracy, bo co najmniej 3 000 zł. Jak wykazuje
doświadczenie, zaostrzenie wysokości kar za niewypłacenie pracownikom wynagrodzenia za wykonywaną pracę może mobilizować pracodawców do podejmowania bardziej skutecznych działań.
Celem kontroli przeprowadzonych przez inspektorów pracy w zakładach opieki zdrowotnej było
sprawdzenie realizacji przez świadczeniodawców obowiązków związanych z podwyższeniem wynagrodzeń, w zakresie wynikającym z ustawy z dnia 22 lipca 2006 roku o przekazaniu środków finansowych świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń oraz art. 59a ustawy z dnia 30 sierpnia 1991
roku o zakładach opieki zdrowotnej, jak również prawidłowości wypłaty wynagrodzenia za pracę
i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy. Kontrolą objęto 30 wybranych, działających na
terenie województwa śląskiego, zakładów opieki zdrowotnej, będących zakładami opieki zdrowotnej
przeznaczonymi dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych świadczeń zdrowotnych.
Przyczyny naruszenia przepisów prawa dotyczących wypłaty świadczeń pieniężnych wynikających
ze stosunku pracy zarówno w samodzielnych publicznych, jak i w niepublicznych zakładach opieki
zdrowotnej, były podobne.
18
OIP Katowice
W trakcie kontroli stwierdzano przypadki wydawania dyspozycji przelewu wynagrodzenia na rachunki bankowe pracowników, z rachunku pracodawcy, w terminie wypłaty wynagrodzenia za pracę. Zbyt późny termin wydania stosownej dyspozycji powodował, że pracownicy w dniu wyznaczonym jako dzień wypłaty wynagrodzenia nie mogli jeszcze dysponować środkami pieniężnymi. Sporadycznie występowały przypadki przekazania na rachunki bankowe pracowników wynagrodzenia
po upływie terminu jego wypłaty. Pracodawcy jako powód takiego stanu rzeczy wskazywali przede
wszystkim na to, że mogą dokonać wypłaty wynagrodzenia dopiero po otrzymaniu z Narodowego
Funduszu Zdrowia środków za wykonane świadczenia zdrowotne.
Kolejną powtarzającą się przyczyną powstałych uchybień, była nieznajomość przepisów prawa pracy. Okoliczności popełnienia niektórych nieprawidłowości wskazywały także na brak należytej staranności w realizacji obowiązków ciążących na pracodawcach lub osobach działających w ich imieniu. Dotyczyło to w szczególności przypadków nieprawidłowego obliczenia wysokości świadczeń
pieniężnych, czy też dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę bez pisemnej wymaganej
zgody pracownika lub z naruszeniem kwoty wolnej od potrąceń.
Zaznaczyć trzeba, że prawidłowość obliczania wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych
lub za czas pełnienia dyżuru medycznego, jest integralnie związana z problemem rozliczania czasu
pracy pracowników. Niewłaściwe ustalanie liczby przepracowanych godzin nadliczbowych lub liczby
godzin pełnienia dyżuru medycznego, automatycznie powodowało zaniżenie należnego z tego tytułu wynagrodzenia. Występowały także przypadki rozliczania czasu pracy, bez uwzględnienia przepisów dotyczących tzw. „doby pracowniczej”. Jednakże najwięcej wątpliwości pracodawców, przy
obliczaniu wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych lub za czas dyżuru medycznego,
budziło pojęcie tzw. „normalnego wynagrodzenia”, w skład którego powinny wchodzić wszystkie
otrzymywane przez pracownika stale i systematycznie składniki wynagrodzenia.
Przyczyną zaniżenia wysokości świadczeń pieniężnych wynikających ze stosunku pracy była też nieprawidłowa metoda ich obliczania, polegająca przede wszystkim na niewliczaniu do podstawy wymiaru wszystkich składników wynagrodzenia. Dotyczyło to w szczególności sposobu obliczania wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, czy też odpraw emerytalno-rentowych.
W samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej wystąpiły naruszenia przepisów art. 59a
ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Najwięcej wątpliwości dotyczyło stosowania właśnie tego
przepisu. Pracodawcy zgłaszali inspektorom pracy swoje uwagi dotyczące ustalenia wysokości kwot,
o które miało wzrosnąć wynagrodzenie pracowników. Często pracodawcy mieli wątpliwości, czy za
wzrost kwoty zobowiązania Narodowego Funduszu Zdrowia (z której są zobowiązani przeznaczyć
co najmniej 40% na wzrost wynagrodzenia pracowników) należy uważać wzrost całego kontraktu
zawartego z Narodowym Funduszem Zdrowia, czy też brać pod uwagę wzrosty występujące w poszczególnych umowach dotyczących tego samego rodzaju lub zakresu świadczeń. Wątpliwości pracodawców dotyczyły również tego, czy brać pod uwagę zawarte z Narodowym Funduszem Zdrowia
ugody, zmieniające wysokość określonych w poszczególnych umowach kwot zobowiązania. Zgłaszane przez pracodawców uwagi dotyczyły w szczególności umów zawartych z Narodowym Funduszem Zdrowia, w których oprócz leczenia szpitalnego wymienia się świadczenie polegające na leczeniu szpitalnym, wraz z chemioterapią. Zdaniem pracodawców nie powinno się brać pod uwagę
w całości takich umów przy określaniu wzrostu wynagrodzeń pracowników, ponieważ zawierają one
w sobie kwoty będące zwrotem wydatków poniesionych na leki, a nie wyłącznie zapłatę za udzielone świadczenia zdrowotne.
OIP Katowice
19
Czas pracy
Inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole ukierunkowane na zagadnienie czasu pracy w 204 zakładach, zatrudniających łącznie pond 30 tysięcy pracowników. Wykazały one nieprawidłowości
w zakresie przestrzegania przepisów o czasie pracy w przypadku 84% skontrolowanych zakładów.
Najwyższy odsetek uchybień (67%) ujawniono w zakresie braku lub niewłaściwego określenia
w źródłach wewnątrzzakładowego prawa systemów i rozkładów czasu pracy oraz długości okresów
rozliczeniowych. W tym zakresie stwierdzono znaczny wzrost nieprawidłowości w stosunku do roku
ubiegłego, w którym odsetek nieprawidłowości wyniósł 30%. Występowały przypadki, w których
regulamin pracy lub obwieszczenie wprowadzało podstawowy system czasu pracy, natomiast faktycznie w zakładzie stosowano równoważny system czasu pracy. Powyższe jest szczególnie niekorzystne dla pracowników z uwagi na to, że takie błędy formalne uniemożliwiają właściwe ustalenie
uprawnień pracowników do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.
Wysoki odsetek nieprawidłowości (48%) ujawniono również w zakresie ewidencjonowania czasu
pracy. W porównaniu do poprzedniego roku (45%), na nieco wyższym poziomie ukształtowała się
liczba pracodawców, którzy nierzetelnie ewidencjonują czas pracy. W sytuacji gdy pracodawcy
w sposób nierzetelny ewidencjonowali czas pracy, utrudnione było ustalenie faktycznej ilości przepracowanych godzin.
Przeprowadzone kontrole ujawniły liczne przypadki pracy w godzinach nadliczbowych, spowodowane tym, że pracownicy ponownie rozpoczynali pracę przed upływem doby pracowniczej (27%).
Pracodawcy, ustalając harmonogramy czasu pracy, nierzadko wyznaczali godziny rozpoczęcia kolejnej pracy przed upływem trwającej doby pracowniczej.
Wiele nieprawidłowości zostało ujawnionych w wyniku kontroli przestrzegania unormowań dotyczących pracy w dniu wolnym, wynikającym z przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy. Uchybienia
w tym zakresie polegały przede wszystkim na niezapewnianiu pracownikom przeciętnie 5-dniowego
tygodnia pracy i nieudzielaniu w zamian za pracę w dniu wolnym innego dnia wolnego. Tego rodzaju nieprawidłowość wykryto w przypadku 32% kontrolowanych pracodawców.
Stwierdzono przypadki nierespektowania przepisów o zapewnieniu pracownikom dobowego (15%)
i tygodniowego (11%) odpoczynku. W porównaniu do 2009 r. nastąpił jednak znaczny spadek liczby
pracodawców naruszających prawo pracownika do właściwego odpoczynku. Nadal występujące
nieprawidłowości w tym zakresie należy oceniać negatywnie, jako że te instytucje prawa pracy mają
bezpośredni wpływ na prawo pracownika do wypoczynku, a także służą ochronie i umożliwiają
prawidłową regenerację psychofizycznej zdolności do pracy.
Na podobnym poziomie w stosunku do roku poprzedniego (9%) utrzymuje się odsetek pracodawców nierespektujących przepisów określających tygodniowy i roczny limit godzin nadliczbowych.
Nierzadko powodem tych nieprawidłowości była zbyt mała obsada stanowisk pracy.
Inspektorzy pracy wykazali ponadto uchybienia w zakresie zapewnienia pracownikom przynajmniej
raz na cztery tygodnie niedzieli wolnej od pracy (6%).
20
OIP Katowice
Odrębnym tematem harmonogramu była kontrola czasu pracy kierowców. W ramach jego realizacji
przeprowadzono 50 kontroli u pracodawców. W skontrolowanych zakładach zatrudniano blisko 3
tysiące pracowników. Wyniki przeprowadzonych kontroli wykazały, że we wszystkich kontrolowanych jednostkach zostały naruszone przepisy z zakresu czasu jazdy, obowiązkowych przerw i odpoczynków kierowców. Skala tego zjawiska jest bardzo duża, dlatego też musi budzić zaniepokojenie,
ponieważ naruszenie przepisów z zakresu czasu jazdy i obowiązkowych odpoczynków, rzutuje nie
tylko na bezpieczeństwo kierowców i pasażerów pojazdów, ale również na bezpieczeństwo innych
użytkowników dróg.
Najczęściej występujące nieprawidłowości dotyczą trzech obszarów:
−
niezapewnienia kierowcom odpoczynku dobowego,
−
niezapewnienia wymaganej przerwy przy prowadzeniu pojazdu przez okres dłuższy niż 4,5
godziny,
−
nieprzestrzegania limitu dziennego czasu jazdy oraz dwutygodniowego czasu jazdy.
Podkreślić należy, że nieprawidłowości częściej występują w małych i średnich zakładach pracy niż
w dużych zakładach. W tych ostatnich zazwyczaj jest wyodrębniona komórka organizacyjna, która
specjalizuje się na bieżąco w analizowaniu czasu jazdy i odpoczynku kierowców. Stwierdzone nieprawidłowości dotyczą przede wszystkim małych i średnich przewoźników, którzy nie analizują na
bieżąco czasu jazdy i odpoczynku kierowców, nie mając ku temu odpowiednich środków i chęci.
Właśnie w tych zakładach występują przypadki nieprzechowywania wykresówek, jak również nieprzechowywania danych z tachografu cyfrowego przez okres jednego roku (nieprawidłowość ta nie
występuje w zakładach pracy zatrudniających powyżej 20 kierowców).
Przyczyn tego zjawiska należy upatrywać w priorytetowym traktowaniu potrzeby zapewnienia ciągłości funkcjonowania zakładu, kosztem przestrzegania przepisów o czasie jazdy. W małych firmach
nie przeznacza się w ogóle, lub zapewnia się w znacznie mniejszym zakresie, niż w dużych zakładach pracy, środków na szkolenie pracowników. W małych zakładach pracy stwierdzane nieprawidłowości świadczą o niedostatecznej znajomości przepisów przez kierowców.
Liczne nieprawidłowości dotyczące skróconego odpoczynku dziennego w większości przypadków są
wynikiem niewiedzy zarówno kierowców, jak i pracodawców. Po zakończonym okresie aktywności
kierowcom zapewnia się 11 godzinny, a często nawet dłuższy odpoczynek. Nie robi się tego jednak
w czasie 24 godzin od momentu rozpoczęcia pracy. Oznacza to, że kierowca nie miał zapewnionego wymaganego odpoczynku. Wadliwie ustalony odpoczynek dzienny wpływa na przedłużenie dobowego i tygodniowego okresu jazdy. Podkreślić również należy, że stwierdzone nieprawidłowości
w większym zakresie dotyczą transportu krajowego niż międzynarodowego. Powyższe wynika niewątpliwie z faktu, iż będąc poza granicami kraju, należy niezwłocznie uiścić karę, natomiast na terenie kraju istnieje większa możliwość odwołania się od nałożonej decyzji. Ponadto w ocenie kontrolujących, kierowcy wykonują pracę w znacznie szerszym zakresie, niż to wynika z wykresówek. Kierowcy w sposób nieprawidłowy operując selektorem nie wykazują faktycznych okresów swojej aktywności. Kierowcy oczekując godzinami na załadunek i rozładunek na wykresówce mają zaznaczoną przerwę w prowadzeniu pojazdu. W takich sytuacjach system zalicza te przerwy do odpoczynku,
podczas gdy w rzeczywistości kierowca przebywał w pojeździe oczekując na załadunek lub rozładunek. Szczególnie trudna sytuacja występuje w przedsiębiorstwach transportowych przewożących stal,
gdzie oczekiwanie na załadunek i rozładunek wynosi od kilku do kilkunastu godzin.
OIP Katowice
21
Pracodawcy podnoszą również, że pracownicy mający świadomość, że przestaną świadczyć pracę w
dotychczasowym zakładzie, w sposób złośliwy i celowy naruszają przepisy, chcąc narazić pracodawców na dodatkowe koszty prowadzenia działalności. Z uwagi na niską kulturę pracy i brak szacunku
do obowiązujących norm prawnych wskazana byłaby zmiana przepisów, pozwalająca na obciążenie
karą w równych częściach kierowcy i pracodawcy lub w przypadku udowodnienia przez pracodawcę, celowego i złośliwego działania kierowcy, jasnych mechanizmów pozwalających na obciążenie
odpowiedzialnością pracownika.
Ponadto w 2010 roku zagadnienia czasu pracy badano w zakładach opieki zdrowotnej. Celem kontroli było ustalenie stopnia przestrzegania przez pracodawców przepisów o czasie pracy, po zmianach dokonanych z początkiem 2008 r., w związku z nowelizacją ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r.
o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.), między innymi w zakresie dyżurów medycznych, zapewnienia odpoczynku dobowego i tygodniowego oraz skróconego
czasu pracy. Kontrolą objęto 30 wybranych, działających na terenie województwa śląskiego, zakładów opieki zdrowotnej.
W kontrolowanych zakładach zatrudnionych było łącznie ponad 9 tysięcy pracowników, natomiast
kontrolą w zakresie przestrzegania przepisów o czasie pracy w ramach realizowanego tematu objęto
łącznie 600 osób. Stwierdzone podczas przeprowadzonych kontroli naruszenia przepisów prawa
pracy wynikały przede wszystkim z następujących przyczyn:
−
niewłaściwej interpretacji przepisów prawa pracy, w tym braku odpowiedniej wiedzy, zwłaszcza w zakresie zmian dokonanych w 2008 r. w związku z nowelizacją ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.),
−
braku woli stosowania przepisów – jako przykład służyć może planowanie przez osoby kierujące pracownikami rozkładów czasu pracy (harmonogramów pracy), w których osoby wykonujące pracę w narażeniu na promieniowanie jonizujące, pracowały w wymiarze czasu pracy przekraczającym 5 godzin na dobę (w tym przypadki powierzania tym pracownikom pracy w wymiarze kolejnych 10 godzin); z wyjaśnień uzyskanych w trakcie kontroli przez inspektorów pracy wynikało, że następuje to często na wniosek pracowników, którzy nie byli zainteresowani wykonywaniem pracy zmianowej w rozkładzie przewidującym rozpoczęcie pracy
w nocy, na przykład, w godzinach od 2.00 do 7.00, lub też od 3.00 do 8.00,
−
braku nadzoru nad osobami kierującymi poszczególnymi komórkami organizacyjnymi
(tj. pracownikami planujących i rozliczających czasu pracy podległych pracowników), który
winien być sprawowany przez fachowe służby pracownicze funkcjonujące w zakładzie (pracowników działów służb pracowniczych),
−
niedoinwestowania placówek publicznej służby zdrowia i związanej z tym niewystarczającej
liczby zatrudnionych pracowników – należy wskazać tutaj przede wszystkim problem dotyczący zapewnienia właściwej obsady w grupie zawodowej pielęgniarek i położnych w przypadku
absencji pracowników, spowodowanej usprawiedliwioną nieobecnością, z czym związana była
konieczność powierzania pracy w godzinach nadliczbowych pozostałym pracownikom, wzruszania harmonogramów pracy w trakcie trwającego okresu rozliczeniowego, a także poruszony
powyżej problem powierzania osobom świadczącym pracę w narażeniu na promieniowanie
jonizujące pracy w wymiarze czasu pracy przekraczającym 5 godzin na dobę.
22
OIP Katowice
Ustalony w wyniku przeprowadzonych kontroli stan przestrzegania przepisów o czasie pracy – w tym
znowelizowanych z dniem 01.01.2008 r. przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach
opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.) – wskazuje na potrzebę kontynuowania przez Państwową Inspekcję Pracy kompleksowych działań kontrolnych i nadzorczych w zakładach opieki zdrowotnej, którymi objąć należy przede wszystkim samodzielne publiczne zakłady
opieki zdrowotnej przeznaczone dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych
świadczeń zdrowotnych.
Na sformułowanie takiego wniosku pozwala znaczna liczba nieprawidłowości w zakresie dotyczącym obowiązku zapewnienia pracownikom 11-godzinnego odpoczynku, które stwierdzone zostały
w 12 kontrolowanych zakładach opieki zdrowotnej, z czego 10 podmiotów posiadało status samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej. Uwagę należy zwrócić przede wszystkim na nieprawidłowości związane z niezapewnieniem pracownikom, co najmniej 11 godzin nieprzerwanego
odpoczynku bezpośrednio po zakończeniu dyżuru medycznego, zobowiązywaniem lekarzy do pozostawania poza zakładem opieki zdrowotnej w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych,
z naruszeniem odpoczynku dobowego oraz zobowiązywaniem pracowników, w przypadku których
zastosowanie mają skrócone normy czasu pracy, do pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych w sytuacji, w której pracownicy ci świadczyli już pracę w danej dobie pracowniczej w wymiarze 5 godzin.
Należy ponadto wskazać, że inspektorzy pracy w wyniku kontroli stwierdzili, że pracodawcy stosują
rozwiązania, które w swoim założeniu powodują wykonywanie przez pracownika pracy tego samego
rodzaju i w tym samym miejscu pracy, bez zachowania wymaganego odpoczynku w warunkach,
w których praca jest świadczona na podstawie kilku stosunków prawnych. Wprowadzenie takich
rozwiązań pozwala pracodawcom na niestosowanie przepisów ustawy o zakładach opieki zdrowotnej dotyczących powierzania dyżurów medycznych, zapewnienia odpoczynku dobowego oraz skróconych norm czasu pracy, które wprowadzone zostały z dniem 01.01.2008 r.
Oceniając dopuszczalność powyższych rozwiązań na gruncie przepisów prawa pracy, należy wziąć
pod uwagę bezwzględnie obowiązującą normę zawartą w art. 32jb ust. 1 i 2 ustawy o zakładach
opieki zdrowotnej, zgodnie z którą pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej
11 godzin nieprzerwanego odpoczynku (ust. 1), a pracownikowi pełniącemu dyżur medyczny okres
odpoczynku, o którym mowa w ust. 1, powinien być udzielony bezpośrednio po zakończeniu pełnienia dyżuru medycznego (ust. 2). Prawo pracownika do odpoczynku stanowi podstawową zasadę
prawa pracy, wyrażoną w art. 14 kodeksu pracy. Okres odpoczynku jest mającą obligatoryjny charakter przerwą przeznaczoną na odpoczynek pracownika. Konstrukcja powołanego przepisu art.
32jb ust. 1 i 2 wskazuje przy tym, że nieprzerwany odpoczynek dobowy jest przypisany do pracownika. Kierując się powyższym, uznać należy, iż pojęcie „odpoczynku” trzeba odnosić nie tylko do
umowy o pracę łączącej danego pracownika z konkretnym pracodawcą, ale z uwzględnieniem konkretnego miejsca wykonywania pracy przez danego pracownika, niezależnie od tego, w ramach ilu
stosunków prawnych praca taka jest wykonywana. Z powyższego powodu stwierdzane świadome
i celowe działania pracodawców, polegające na zawarciu z własnym pracownikiem umowy o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne na wykonywanie rodzajowo tożsamej pracy lub też
dopuszczenie przez pracodawcę do sytuacji, w której pracownik wykonuje pracę tożsamą rodzajowo, w tym samym miejscu, na podstawie drugiego stosunku prawnego zawartego z „kontrahentem”
pracodawcy w okresie przysługującego mu u tego pracodawcy odpoczynku stanowi naruszenie normy wyrażonej w art. 32jb ust. 1 i 2 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej.
OIP Katowice
23
Należy pamiętać, że ochrona zdrowia pracownika oraz organizacja pracy w sposób zapewniający
bezpieczne i higieniczne warunki pracy, są jednymi z podstawowych obowiązków pracodawcy, które zostały wskazane jako podstawowa zasada prawa pracy w art. 15, art. 94 pkt 4 i art. 207 § 2 pkt 1
kodeksu pracy. Realizacja ww. obowiązków powinna uwzględniać nie tylko przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ale także zasady, wynikające z innych przepisów prawa lub doświadczenia życiowego. Ponieważ dopuszczenie przez pracodawców do sytuacji, w której pracownik wykonuje pracę w tym samym miejscu, na podstawie drugiego stosunku prawnego w okresie przysługującego mu u tego pracodawcy odpoczynku, bezwzględnie wpływa na bezpieczeństwo pracownika
i pacjenta, inspektorzy pracy kierowali do pracodawców stosowne wnioski wystąpienia, wnosząc
o zaprzestanie stosowania podobnych rozwiązań.
Wskazane byłoby także podjęcie działań w zakresie propagowania wiedzy na temat przestrzegania
przepisów o czasie pracy, po zmianach dokonanych z początkiem 2008 r. w związku z nowelizacją
ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89
z późn. zm.), między innymi w zakresie dyżurów medycznych, zapewnienia odpoczynku dobowego
i tygodniowego oraz skróconego czasu pracy – zarówno w ramach kontroli, jak też różnego rodzaju
działań promocyjnych. Rodzaj ujawnionych nieprawidłowości, jak również ich przyczyny, świadczą
bowiem o braku dostatecznej wiedzy w zakresie planowania i rozliczania czasu pracy u osób kierujących pracownikami oraz zarządzających placówkami służby zdrowia.
Odnosząc się do poruszonej powyżej problematyki stosowania w zakładach opieki zdrowotnej rozwiązań, które w swoim założeniu powodują wykonywanie przez pracownika pracy tego samego
rodzaju i w tym samym miejscu pracy, bez zachowania wymaganego odpoczynku w warunkach,
w których praca jest świadczona na podstawie kilku stosunków prawnych, rozważyć można kwestię
uregulowania tego zagadnienia w sposób analogiczny do rozwiązań legislacyjnych zawartych
w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. Nr 92, poz. 879 z późn.
zm.). W omawianym przypadku normy dotyczące czasu udzielania świadczeń zdrowotnych oraz
normy dziennego i tygodniowego okresu odpoczynku obowiązywałyby zatem także lekarza, oraz
inną osobę uprawniona do udzielania świadczeń zdrowotnych, świadczącego pracę na rzecz więcej
niż jednego podmiotu, w oparciu o dowolny stosunek prawny łączący podmioty, tj. bez względu na
charakter prawny tego stosunku. Jednakże ze względu na skalę omawianego problemu i systemowy
charakter proponowanego rozwiązania, rozważając konieczność wprowadzenia ewentualnych
zmian legislacyjnych należy uwzględnić wszelkie przesłanki, również te o charakterze społecznym,
a także uwarunkowania natury prawnej (takie jak kwestia swobody zawierania umów).
24
OIP Katowice
Legalność zatrudnienia
W 2010 r. inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach przeprowadzili ponad
3,5 tysiąca kontroli w zakresie legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej, w tym 227 kontroli
w zakresie legalności zatrudnienia cudzoziemców.
W zakresie kontroli legalności zatrudnienia obywateli polskich ujawniono, że bez umowy o pracę
zawartej na piśmie zatrudnionych zostało 252 pracowników. Do chwili rozpoczęcia kontroli nie zostało zgłoszonych do ZUS 543 zatrudnionych, mimo że upłynął już termin do realizacji tego obowiązku. Ponadto w 545 przypadkach inspektorzy pracy stwierdzili niezgodność zawartej umowy
z charakterem świadczonej pracy, co skutkowało podjęciem działań zmierzających do przekształcenia tych umów w umowy o pracę (umów-zlecenia lub umów o dzieło). Ogółem nieprawidłowości
dotyczyły 1 139 osób.
Przykładowo podczas kontroli jednego z zakładów stwierdzono, że pracodawca, do dnia rozpoczęcia kontroli, nie dokonał zgłoszeń do ubezpieczenia społecznego 59 pracowników – wszystkich
ujawnionych i objętych postępowaniem kontrolnym. Brak zgłoszeń do ubezpieczenia społecznego
dotyczył okresu od rozpoczęcia działalności jednostki (zatrudnienia pierwszego pracownika), tj.
przez okres 9 miesięcy. Również od rozpoczęcia działalności jednostki pracodawca nie opłacał składek na ubezpieczenie społeczne oraz Fundusz Pracy. Podmiot kontrolowany zatrudniał przede
wszystkim osoby niepełnosprawne, niewidome lub słabowidzące. W związku z rażącymi nieprawidłowościami inspektorzy pracy sporządzili zawiadomienie do prokuratury o podejrzeniu popełnienia
przestępstwa z art. 219 kk. Wszczęto również postępowanie wykroczeniowe wobec nieprawidłowości z zakresu prawa pracy oraz obowiązkowych składek na Fundusz Pracy.
Inna kontrola wykazała, że pracodawca zawarł w maju 2010 r. umowy o pracę z 40 pracownikami,
po okresie wcześniejszego zatrudnienia na podstawie cywilnoprawnych umów-zleceń. Osoby te, jak
wykazało postępowanie kontrolne, w okresie luty-kwiecień 2010 r., świadczyły na rzecz pracodawcy
pracę tego samego rodzaju. Przedmiotowe świadczenie pracy nosiło cechy stosunku pracy, tj. praca
wykonywana była na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. W związku z powyższym w stosunku do osoby odpowiedzialnej za popełnione wykroczenie z art. 281 pkt 1 kodeksu pracy zastosowano sankcje przewidziane przepisami
prawa, tj. nałożono mandat karny oraz skierowano wniosek w wystąpieniu o zawarcie z ww. osobami umów o pracę, za okres wcześniejszy. W sierpniu 2010 r. pracodawca poinformował o przekształceniu umów cywilnoprawnych w umowy o pracę.
Wskutek działalności inspektorów pracy część nieprawidłowości w zakresie legalności zatrudnienia
została usunięta jeszcze przed zakończeniem kontroli. Dotyczy to ponad 200 pracowników, którym
potwierdzono na piśmie zawarcie umowy o pracę. Ponadto w zakresie kontroli prawidłowości naliczania i terminowości opłacania składek na Fundusz Pracy inspektorzy pracy stwierdzili zaległości
finansowe podmiotów kontrolowanych w łącznej wysokości blisko 2,5 miliona zł.
Działalność kontrolna realizowana w 2010 r. przez inspektorów pracy wspierana była bieżącą
współpracą z organami administracji rządowej oraz organami samorządu terytorialnego, a także Policją i Prokuraturą.
Działania kontrolne inspektorów pracy pokazują, że stan przestrzegania przepisów prawa z zakresu
legalności zatrudnienia jest nadal niezadawalający. Zauważalny jest spadek nieprawidłowości dotyczących braku umów o pracę oraz niezgodności umów cywilnoprawnych z charakterem wykonywaOIP Katowice
25
nej pracy. Z kolei wzrost ujawnionych nieprawidłowości nastąpił w zakresie zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych oraz terminowości zawierania umów pracę. W tym ostatnim przypadku wzrost
nieprawidłowości w stosunku do 2009 r. był ponad 3-krotny.
Nieprawidłowości w zakresie legalności zatrudnienia stwierdzano w podobnych obszarach, w jakich
miało to miejsce w 2009 r. Są to przede wszystkim: budownictwo, handel oraz gastronomia.
Kontrolą legalności zatrudnienia cudzoziemców objęto blisko 1,5 tysiąca cudzoziemców. W wyniku
kontroli ujawniono 128 przypadków nielegalnego zatrudnienia cudzoziemców. W 115 przypadkach
(89,8%) nieprawidłowość dotyczyła obywateli Ukrainy. Na wzrost liczby ujawnionych przypadków
nielegalnej pracy niewątpliwie wpływ miał prawidłowy dobór zakładów pracy do kontroli oraz prowadzenie czynności kontrolnych wspólnie z funkcjonariuszami Straży Granicznej.
Przeprowadzone czynności kontrolne wykazały nieprawidłowości w zakresie legalności zatrudnienia
cudzoziemców w 26 podmiotach, przykładowo:
−
w 8 podmiotach – w stosunku do 48 cudzoziemców – nie potwierdzono na piśmie umowy
o pracę,
−
w 6 podmiotach – w stosunku do 58 cudzoziemców – stwierdzono wykonywanie pracy bez zarejestrowania w powiatowym urzędzie pracy oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania
pracy cudzoziemcom,
−
w 3 podmiotach – w stosunku do 10 cudzoziemców – stwierdzono brak zezwoleń na pracę cudzoziemca,
26
OIP Katowice
−
w 3 podmiotach – w stosunku do 5 cudzoziemców – stwierdzono brak podstawy do pobytu na
terenie RP lub podstawy pobytu nie uprawniały do wykonywania pracy.
Przykładowo, kontrola w jednym z zakładów na ternie województwa śląskiego prowadzona na podstawie informacji uzyskanych przez inspektorów pracy OIP Katowice, poprzedzona została rozpoznaniem Straży Granicznej. W czasie wspólnych działań z funkcjonariuszami Śląskiego Oddziału
Straży Granicznej w Raciborzu ustalono, że podmiot prowadzi działalność związaną z uprawą pomidorów w kilkunastu szklarniach. Po wylegitymowaniu wszystkich cudzoziemców znajdujących się na
terenie zakładu stwierdzono, że pracę polegającą na zbieraniu pomidorów wykonuje 12 obywateli
Bangladeszu oraz 55 obywateli Ukrainy. Obywatele Bangladeszu wykonywali pracę na terenie kontrolowanego zakładu na podstawie umowy handlowej, zawartej z firmą z Warszawy. Po stwierdzeniu legalnego pobytu ww. osób funkcjonariusze Straży Granicznej przesłali informację do oddziału
SG właściwego ze względu na miejsce siedziby firmy, celem zweryfikowania legalności zatrudnienia
obcokrajowców. Dalsze czynności kontrolne prowadzone wobec obywateli Ukrainy, tj. weryfikacja
dokumentów oraz przesłuchania przeprowadzone przez funkcjonariuszy Straży Granicznej pozwoliły, ustalić, że 40 obywateli Ukrainy nielegalnie wykonywało pracę na terenie RP, tj. bez zezwolenia
na pracę lub bez zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy w ww. firmie. W wyniku wspólnych czynności kontrolnych Komendant
Straży Granicznej w Raciborzu wydał 29 decyzji o zobowiązaniu cudzoziemców do opuszczenia
terytorium RP. W związku z powyższym wobec osób odpowiedzialnych wszczęto postępowanie wykroczeniowe.
W trakcie kontroli innego podmiotu ustalono, że 71 cudzoziemców (69 obywateli Turcji, 1 obywatel
Kazachstanu, 1 obywatel Ukrainy), wykonywało prace budowlane na rzecz polskiego podmiotu.
Podmiot zatrudniający delegowanych cudzoziemców wskazał pełnomocnika, o którym mowa w art.
88c ust. 6 ustawy z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. W trakcie
kontroli ustalono, że podmiot kontrolowany naruszył przepis art. 88h ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 20
kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tj. nie powiadomił Wojewody
Śląskiego o niepodjęciu wykonywania pracy przez cudzoziemców w okresie 3 miesięcy od początkowej daty ważności zezwolenia na pracę. Powyższe dotyczyło 26 obywateli Turcji. Ponadto stwierdzono naruszenie w art. 671 - 674 kodeksu pracy, tj. w zakresie zapewnienia pracownikom delegowanym do pracy w Polsce warunków zatrudnienia nie mniej korzystnych niż wynikających z przepisów kodeksu pracy oraz innych przepisów regulujących prawa.
Skargi i porady
W 2010 roku do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach wpłynęło ogółem 6 311 skarg. Spośród ogólnej liczby złożonych skarg ponad 20% stanowiły skargi anonimowe. Podmioty, które najczęściej składały skargi, to pracownicy i byli pracownicy, gdyż od nich pochodziło ponad 67% wszystkich
pism skargowych, natomiast od związków zawodowych wpłynęło nieco ponad 3% ogólnej liczby
skarg. W pozostałym zakresie skargi pochodziły od innych instytucji, organów władzy państwowej
i samorządu terytorialnego. W związku z rozpatrzeniem skarg przeprowadzono 4 049 kontroli.
OIP Katowice
27
Po przeprowadzeniu czynności kontrolnych inspektorzy pracy uznali, że 985 spraw poruszonych
w skargach było w pełni zasadnych, częściowo zasadnych – było 1 596 spraw, a bezzasadnych –
1 218 spraw. W pozostałym zakresie skarga, bądź jeszcze nie została rozpatrzona, bądź wymagała
rozpatrzenia na drodze postępowania sądowego. Część spraw skierowanych do Okręgu pozostała
bez rozpatrzenia z powodu niemożności przeprowadzenia kontroli w zakładzie pracy. Biorąc pod
uwagę dane statystyczne z lat poprzednich należy stwierdzić, iż nadal utrzymuje się tendencja wzrostowa wpływających skarg. W porównaniu do analogicznego okresu poprzedniego roku, liczba skarg
w 2010 roku uległa zwiększeniu o 26%.
Najliczniejszą grupę stanowiły skargi dotyczące wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy (4 713). Zgłoszone nieprawidłowości dotyczyły najczęściej: niewypłacenia lub nieterminowej wypłaty wynagrodzenia za pracę, niewypłacenia wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych oraz niewypłacenia ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. W dalszej
kolejności naruszenia przepisów dotyczyły potrąceń z wynagrodzenia za pracę oraz wypłaty należności z tytułu podróży służbowej. Główną przyczyną nieprawidłowości w zakresie wypłaty świadczeń
ze stosunku pracy była sytuacja ekonomiczna pracodawcy.
Drugą grupę problemów pojawiających się w skargach stanowiły kwestie dotyczące nawiązania
i rozwiązania stosunku pracy (2 598). Przeważały skargi w zakresie nie potwierdzenia na piśmie rodzaju umowy o pracę i jej warunków, niewydania świadectwa pracy lub błędów w jego treści, niezgodności rodzaju umowy z charakterem świadczonej pracy (zawarcie umów cywilnoprawnych zamiast umów o pracę) oraz nieprawidłowości przy rozwiązywaniu umowy o pracę.
Kolejnym zagadnieniem poruszanym w skargach były naruszenia przepisów o czasie pracy (1 868).
Przedmiotem skarg były najczęściej: brak lub nierzetelne powadzenie ewidencji czasu pracy, zatrudnianie pracowników w czasie przekraczającym wymiar ustalony dla systemu, w którym pracownik był zatrudniony, zatrudnianie pracowników z naruszeniem zasady przeciętnie pięciodniowego
tygodnia pracy, oraz niezapewnienie obowiązkowego odpoczynku dobowego i tygodniowego. Podobnie jak w latach poprzednich w skargach poruszany był problem tzw. podwójnej ewidencji czasu
pracy. Ze względów dowodowych sprawy te w większości podlegały rozpatrzeniu na drodze postępowania sądowego. Naruszanie przepisów o czasie pracy było spowodowane brakiem staranności
w działaniu pracodawców, bądź też zamiarem odstąpienia od ewidencjonowania rzeczywiście przepracowanych przez pracowników godzin.
Zakresem przedmiotowym skarg objęte były również zagadnienia technicznego bezpieczeństwa
pracy, w tym przestrzegania przepisów dotyczących przygotowania do pracy (3 260). Sygnalizowane
w skargach nieprawidłowości dotyczyły takich spraw jak: obiektów i pomieszczeń pracy, pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych, jak również czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy oraz środków ochrony indywidualnej, zapewnienia w zakładach pracy właściwej wentylacji, ogrzewania i oświetlenia. Należy zaznaczyć, że w tej grupie znaczna część zarzutów dotyczyła
nieprawidłowości w zakresie przygotowania pracowników do pracy, polegających na dopuszczeniu
pracowników do pracy bez aktualnych orzeczeń lekarskich oraz wymaganych szkoleń w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy, jak również wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze.
W wyniku kontroli związanych z załatwianiem skarg inspektorzy pracy skierowali do pracodawców 1 202
wystąpienia, zawierające 3 132 wnioski. Do pracodawców skierowano także nakazy płatnicze, zawierające 700 decyzji, na łączną kwotę ponad 17,5 miliona zł oraz 1 274 decyzji regulujących zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy. W stosunku do osób winnych popełnienia wykroczeń
28
OIP Katowice
przeciwko prawom pracownika sporządzono 70 wniosków o ukaranie oraz zastosowano 581 mandatów karnych, na łączną kwotę 713 550 zł. W 95 przypadkach zastosowano środki wychowawcze.
Od kilku lat obserwujemy rosnącą liczbę skarg pracowniczych. Z jednej strony świadczy to o niezadowalającym stopniu przestrzegania przez pracodawców przepisów prawnej ochrony pracy, a z drugiej o wzroście świadomości prawnej i chęci dochodzenia przysługujących pracownikom uprawnień.
W tym miejscu należy też zwrócić uwagę na nasilającą się agresywność skarżących, domagających
się natychmiastowego załatwienia skargi. Powyższe wiąże się również z nałożonym na inspektorów
pracy obowiązkiem zawiadomienia pracodawcy o zamiarze przeprowadzenia kontroli. W znacznej
mierze utrudnia to przeprowadzenie kontroli oraz ustalenie rzeczywistego stanu faktycznego. Konieczność uprzedzenia pracodawcy o przeprowadzeniu kontroli, daje czas na „odpowiednie” przygotowanie się do kontroli i wyeliminowanie efektu zaskoczenia. Konsekwencją jest rosnące niezadowolenie skarżących i zarzuty wobec działalności, skuteczności, a nawet potrzeby funkcjonowania
Państwowej Inspekcji Pracy.
Niepokojąca jest również wzrastająca co roku liczba skarg na niewypłacenie lub nieterminowe wypłacenie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy. Powyższe pokazuje, że pomimo
powszechnego przekonania o minimalnych skutkach kryzysu ekonomicznego dla Polski, przedsiębiorcy borykają się z trudną sytuacją ekonomiczną. Brak środków finansowych wskazywany jest bowiem
jako najczęstsza przyczyna niewypłacenia należności ze stosunku pracy. W wielu przypadkach inspektorzy pracy nie byli już w stanie wyegzekwować należnych świadczeń, gdyż w momencie podjęcia
czynności kontrolnych zakład pracy już nie funkcjonował lub została ogłoszona upadłość.
Analiza skali problemów zgłoszonych w skargach odzwierciedla stan praworządności w stosunkach
pracy. Ich proporcje w zasadzie nie zmieniają się na przestrzeni kolejnych okresów sprawozdawczych. Podobne są również przyczyny powstania nieprawidłowości, tj.: nieznajomość przepisów
prawa u pracodawców lub osób działających w ich imieniu, niestabilna lub zła kondycja finansowa
pracodawców, a w niektórych przypadkach – brak należytej staranności w realizacji obowiązków
związanych z zatrudnieniem pracowników, czy też świadome naruszanie uprawnień pracowniczych.
Przedstawiony stan przestrzegania przepisów prawa pracy wskazuje na potrzebę kontynuowania
kontroli w małych zakładach, bo tam najczęściej dochodzi do naruszania uprawnień pracowniczych
oraz kontynuowania działalności o charakterze prewencyjnym.
Od lat rośnie także liczba kontroli przeprowadzonych w wyniku skargi lub na wniosek organizacji
związkowych. Zakres tematyczny zgłaszanych problemów w znacznej części pokrywa się z problematyką sygnalizowaną w skargach składanych przez pracowników. Wnoszone skargi dotyczyły przede
wszystkim naruszania przepisów o czasie pracy, niewypłacania lub nieterminowego wypłacania wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń pieniężnych wynikających ze stosunku pracy oraz warunków
pracy. Skargi zawierały także sygnały o braku współdziałania z organizacją związkową w wymaganych
przepisami sytuacjach, jak również informacje o naruszaniu ustawy o społecznej inspekcji pracy.
Współdziałanie Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach ze związkami zawodowymi, zarówno
na szczeblu zakładowym, jak i ponadzakładowym było ważnym elementem w realizacji programu
działania Okręgu. Przedstawione kontrolującym informacje i dokumenty w znacznym stopniu ułatwiły
lub przyspieszyły prowadzenie czynności kontrolnych. Zdarzały się jednak sytuacje, kiedy organizacje
związkowe rozszerzały katalog spraw, które winny być przez inspektorów pracy rozpoznane w ramach
czynności kontrolnych, bez dodatkowego wnoszenia skargi, bądź wymagały od inspektorów pracy
załatwienia spraw nieleżących w kompetencji Państwowej Inspekcji Pracy, traktując inspektorów jako
mediatorów w sporze z pracodawcą.
OIP Katowice
29
Ponadto w 2010 roku wpłynęło w sumie 336 skarg, w których poruszono zagadnienia dyskryminacji
i mobbingu. Z danych statystycznych wynika, że w 20 przypadkach stwierdzono zasadność skargi,
natomiast w 78 – bezzasadność skargi. W 238 przypadkach ustalenie zasadności lub bezzasadności
skargi nie było możliwe. Z uwagi na istotę zagadnienia większość spraw wymagała rozstrzygnięcia
w postępowaniu sądowym. Państwowa Inspekcja Pracy jako instytucja powołana do nadzoru i kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, podejmuje działania mające na celu badanie mobbingu
i pomoc w zrozumieniu i przeciwdziałaniu temu zjawisku. Jednakże ze względu na brak konkretnych uregulowań prawnych w tym zakresie, działania te są ograniczone. W praktyce inspektorzy
pracy mogą jedynie przeprowadzić przy współudziale psychologa i po uprzednim wyrażeniu zgody
przez pracodawcę, anonimowe ankiety dotyczące mobbingu. W przypadku gdy wyniki ankiet wskazywały na możliwość występowania zjawiska mobbingu, inspektorzy pracy kierowali do pracodawców wystąpienia celem podjęcia działań mających na celu wyeliminowanie takich zjawisk
w zakładzie pracy. Z uwagi jednak na charakter wystąpienia jako niewładczego środka prawnego,
można jedynie przypuszczać, że pracodawcy, których niezgodne z prawem działania zostały ujawnione i zdefiniowane, odstąpili od ich kontynuowania.
W roku 2010 największą ilość porad udzielono z tematu dotyczącego stosunku pracy. Wśród osób
przychodzących po poradę bardzo wiele wątpliwości nadal budzi tryb rozwiązywania z nimi przez
pracodawcę stosunku pracy. Z okazywanych przez pracowników osobom udzielającym porad dokumentów wynika, że pracodawcy nadal często nie podają przyczyny wypowiedzenia umów na czas
nieokreślony, w wielu przypadkach nie informują także o możliwości odwołania się pracownika od
wypowiedzenia stosunku pracy do sądu pracy, wykazując tym samym brak podstawowej wiedzy
prawnej na temat obowiązujących przepisów prawa pracy.
Pracownicy zgłaszający się po poradę w dalszym ciągu dosyć często zainteresowani są możliwością
rozwiązywania umów o pracę w trybie art. 55 § 11 kp, tj. poprawnością rozwiązania stosunku pracy
z pracodawcą, który w sposób ciężki narusza podstawowe obowiązki wobec pracownika, jak również roszczeniami przysługującymi pracownikowi w takiej sytuacji. Wśród przyczyn rozwiązania
umowy w tym trybie przeważa niewypłacenie lub opóźnienie w wypłacie wynagrodzenia za pracę.
Wśród pracodawców nadal wiele wątpliwości budziły przepisy ustawy z dnia 1.07.2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców. W szczególności byli
oni zainteresowani możliwością wprowadzenia przedłużonego okresu rozliczeniowego w oparciu
o art. 9 tej ustawy. Problematyczna była także kwestia związana ze stosowaniem art. 13 i 35 ww.
ustawy. Przepisy te nie dają bowiem odpowiedzi na pytanie czy do określonego w nich 24miesięcznego okresu zatrudnienia na podstawie umowy na czas określony wlicza się jedynie umowy
zawarte po 22 sierpnia 2009 r.
Ponadto duże zainteresowanie wśród stron stosunku pracy wywołały zmiany do kodeksu pracy dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych. W głównej mierze ich pytania dotyczyły kwestii urlopów szkoleniowych oraz zawierania umów, o których mowa w art. 1034 kodeksu pracy.
Osoby przychodzące po porady nadal często pytają o zastępowanie przez pracodawców umów
o pracę umowami cywilnoprawnymi. Coraz częściej także przychodzący po porady w tej kwestii,
wyrażają chęć występowania do sądu pracy z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Pracodawcy, pytający o zastępowanie umów o pracę umowami cywilnoprawnymi tłumaczą się
trudną sytuacją ekonomiczną, a także wysokimi kosztami zatrudniania pracownika.
30
OIP Katowice
Zauważyć w tym miejscu należy, że pomimo zwiększającej się świadomości prawnej strony stosunku
pracy, w dalszym ciągu bardzo często wykazują nieznajomość podstawowych przepisów dotyczących czasu pracy, m.in. pracy w godzinach nadliczbowych, pracy w dniu wolnym od pracy, obniżania wymiaru czasu pracy, rekompensaty pracownikowi pracy w godzinach nadliczbowych.
Duże zainteresowanie wśród pracodawców zwracających się po poradę wzbudzała także kwestia
związana ze zmianą treści art. 130 kp. Pytania dotyczyły w głównej mierze prawidłowego ustalenia
wymiaru czasu pracy przypadającego do przepracowania w poszczególnych okresach rozliczeniowych w 2011 roku.
Ponadto, w trakcie udzielanych porad strony stosunku pracy często poruszały tematykę związaną
z prawidłowym i terminowym wypłacaniem wynagrodzenia za pracę oraz z wynagrodzeniem minimalnym, jak również z obowiązkiem wypłaty odprawy w przypadku rozwiązania stosunku pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników, ustalaniem wysokości wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych oraz zwrotem kosztów z tytułu podróży służbowych.
Niezmiennie zarówno pracownicy, jak i pracodawcy zwracali się o poradę w zakresie nabycia prawa
do pierwszego urlopu wypoczynkowego. Ciągle duże trudności sprawiają przepisy dotyczące udzielania urlopu pracownikom, których stosunek pracy trwa jedynie przez część roku kalendarzowego,
a także ustalania wymiaru urlopu dla osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy. Problemy w tym zakresie występowały przede wszystkim u pracodawców zatrudniających niewielką
liczbę pracowników.
Z zakresu udzielonych porad wynika ponadto, że często pracodawcy nie przestrzegają przepisów
dotyczących ochrony pracy kobiet (np. nie udzielają pracownikom urlopów wychowawczych, nie
udzielają zwolnienia od pracy w wymiarze 2 dni w ciągu roku kalendarzowego pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko do lat 14). Natomiast duże zainteresowanie wśród pracowników zgłaszających się po poradę budziła kwestia obniżenia wymiaru czasu pracy w sytuacji,
gdy pracownik jest uprawniony do urlopu wychowawczego. Część porad dotyczyła również zasadności żądania przez pracodawców od pracownic karmiących dziecko piersią zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego ten fakt.
W ubiegłym roku duże zainteresowanie stron budziły zmiany w kodeksie pracy w zakresie uprawnień związanych z rodzicielstwem. Wśród pracowników spora część pytań dotyczyła przepisów
zwiększających wymiar urlopów macierzyńskich oraz dodatkowego urlopu macierzyńskiego.
Liczba osób zwracających się o poradę prawną może świadczyć o dużej popularności tej formy działalności Państwowej Inspekcji Pracy, zwłaszcza wśród pracowników, wobec których pracodawca popełnia wykroczenia ze stosunku pracy, polegające m.in. na niewypłacaniu w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innych świadczeń przysługujących pracownikom, łamaniu przepisów o czasie
pracy, nieudzielaniu przysługujących pracownikom urlopów wypoczynkowych, nakładaniu kar porządkowych niezgodnie z przepisami Kodeksu pracy. Do Państwowej Inspekcji Pracy po poradę zgłaszają się również pracodawcy, przeważnie ci, którzy z uwagi na trudną sytuację ekonomiczną lub ilość
zatrudnionych pracowników nie posiadają wyspecjalizowanych służb kadrowych oraz obsługi prawnej.
Podsumowując stwierdzić należy, iż praktyka wskazuje na utrzymujący się nadal stosunkowo niski
poziom znajomości przepisów prawa pracy wśród pracodawców, zwłaszcza wśród zatrudniających
niewielką liczbę pracowników. Pracodawcy często zasięgają bowiem informacji w sprawie swoich
podstawowych obowiązków, jak również niejednokrotnie w celu uzyskania poparcia swoich, czasem
bezzasadnych twierdzeń.
OIP Katowice
31
Powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy
W 2010 roku inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach wnieśli 18 pozwów
o ustalenie istnienia stosunku pracy, dotyczących w sumie 81 osób. W przypadku 5 osób, na rzecz
których wniesiono powództwo, praca wykonywana była na podstawie umów o dzieło. W odniesieniu do 73 osób pozwy dotyczyły wykonywania pracy na podstawie umów-zleceń, w 2 przypadkach
strony nie wypowiedziały się co do rodzaju umowy stanowiącej podstawę wykonywania pracy, natomiast w odniesieniu do 2 osób praca wykonywana była na podstawie następujących po sobie
„umów na świadczenie usług na zasadzie zlecenia”, których w sumie zawarto 15. W przypadku
1 osoby praca była natomiast wykonywana na podstawie „umowy praktyki”. Warto przybliżyć tutaj
okoliczności dotyczące ostatniej z wymienionych spraw.
W wyniku przeprowadzonej kontroli inspektor pracy ustalił, że z jedną z osób wykonujących pracę
u ww. pracodawcy nie zawarto umowy o pracę. Praca ta polegała na obsłudze sekretariatu, wykonywana była codziennie w określonych godzinach, a za wykonywane czynności nie przysługiwało
wynagrodzenie. Inspektor pracy uznał, że sposób wykonywania przez tę osobę pracy może wskazywać na występowanie cech stosunku pracy i podjął decyzję o wniesieniu pozwu do sądu pracy
o ustalenie istnienia stosunku pracy. Wobec faktu zawarcia przez pracodawcę umowy o pracę
z osobą, której dotyczyło powództwo inspektor pracy wycofał pozew.
Inne okoliczności stanowiły podstawę wniesienia przez inspektora pracy pozwu o ustalenie istnienia
stosunku pracy w odniesieniu do 4 osób wykonujących pracę na podstawie umów-zleceń u przedsiębiorcy z Katowic. Umowy te były ponawiane co 3 miesiące, a rodzaj wykonywanej pracy został
w nich określony następująco: „wykonywanie czynności porządkowych i administracyjnych określonych w załączniku do niniejszej umowy”. W praktyce osoby te wykonywały czynności, którym
w języku potocznym przypisywane jest określenie stanowiska „portier”. Zdaniem inspektora pracy
wybór umów-zleceń jako formy zatrudnienia wynikał wyłącznie z kalkulacji ekonomicznej podmiotu
zatrudniającego, bowiem przy wskazanej w umowach-zleceniach stawkach wynagrodzenia zleceniobiorca nie osiągałby nawet wartości minimalnego wynagrodzenia za pracę, nie mówiąc
o innych świadczeniach gwarantowanych przez prawo pracy. Ponadto czynności kontrolne wykazały, że ww. umowy-zlecenia posiadały wszystkie cechy stosunku pracy: wykonywano prace określonego rodzaju, w określonym miejscu, co potwierdza wyłączenie możliwości odstępstwa od tego
miejsca przez samych portierów, praca wykonywana była w czasie określonym przez podmiot zatrudniający. Inspektor pracy zwrócił uwagę, że osoby wymienione w pozwie nie miały możliwości
swobodnego wyboru czasu pracy, wbrew twierdzeniu pracodawcy, że wszyscy zleceniobiorcy mieli
pełne prawo kształtować swój czas pracy wyłącznie zgodnie z własną wolą. Teza ta w trakcie kontroli
nie została jednakże potwierdzona. Ponadto ustalono, że zakresy czynności osób wykonujących pracę na podstawie umów-zleceń zawierały zobowiązanie – w przypadku nie zgłoszenia się zmiennika
o określonej godzinie na stanowisku pracy – powiadomienia o tym zleceniodawcę i do pozostania
na stanowisku pracy i wykonywania w dalszym ciągu czynności do odwołania. Powyższe zobowiązanie, jak słusznie wskazał inspektor pracy przeczy tezie o dobrowolności wyboru czasu wykonywania czynności zleconych i świadczy o sprawowaniu nadzoru nad organizacją czasu pracy ze strony
przedsiębiorcy. Zwrócono również uwagę na aspekt podporządkowania pracowniczego w procesie
pracy. Z wyjaśnień portierów wynika bowiem, że w procesie organizacji i wykonywania zadań występowały osoby wskazane jako osoby wykonujące z ramienia kontrolowanego przedsiębiorcy czynności związane z kierowaniem ich pracą.
32
OIP Katowice
W przypadku 18 postępowań przed sądem pracy zainicjowanych w roku 2010 zapadło 5 rozstrzygnięć: 1 rozstrzygnięcie ustalające istnienie stosunku pracy, 2 rozstrzygnięcia częściowo uwzględniające powództwo (ustalające istnienie stosunku pracy w odniesieniu do jednej z dwóch wymienionych w pozwach osób) oraz 2 rozstrzygnięcia oddalające powództwo inspektora pracy o ustalenie
istnienia stosunku pracy. W jednym z przypadków oddalenia powództwa inspektora pracy osoby,
których dotyczył pozew złożyły w trakcie postępowania sądowego oświadczenia o tym, że od początku zdawały sobie sprawę z konsekwencji wykonywania pracy na podstawie umowy-zlecenia,
wyrażały zgodę na taką formę zatrudnienia i nie są zainteresowane przekształceniem stosunku
prawnego na podstawie którego wykonują pracę w umowę o pracę.
W ubiegłym roku inspektorzy pracy w związku z nieprawidłowościami, polegającymi na niezgodności rodzaju umowy z charakterem świadczonej pracy, wystosowali do 151 pracodawców 162 wniosków w wystąpieniach, które dotyczyły ogółem 272 osób. Zgodnie z informacjami przesyłanymi
przez pracodawców do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach, 80 z nich zrealizowało 87
wniosków, które łącznie dotyczyły 153 osób.
Na uwagę w tym miejscu zasługuje sprawa dotycząca zatrudniania w firmie ochroniarskiej z Zabrza,
zajmującej się ochroną obiektów i terenów kopalń węgla kamiennego. Inspektor pracy ustalił,
że w firmie stosuje się praktykę, polegającą na zatrudnianiu na podstawie umów-zleceń osób, które
uprzednio wykonywały pracę u kontrolowanego podmiotu na podstawie umowy o pracę, podczas
gdy rodzaj pracy wykonywanej na podstawie umów o pracę i umów-zleceń był identyczny, a sposób
wykonywania pracy był charakterystyczny dla stosunku pracy. Po ustaleniu powyższego inspektor
pracy wystąpił do pracodawcy, w którym zobowiązał pracodawcę do zaprzestania zawierania umów
cywilnoprawnych w sytuacji, gdy zatrudnienie nosi cechy stosunku pracy oraz do przeanalizowania
zawartych umów cywilnoprawnych pod względem spełnienia przez te umowy cech stosunku pracy
określonych w art. 22 § 1 kp we wszystkich przypadkach umów-zleceń noszących cechy stosunku
pracy i potwierdzenie w ich miejsce zatrudnienia na podstawie umów o pracę. Pracodawca, informując o terminie i sposobie realizacji powyższych wniosków wystąpienia, zapewnił o zaprzestaniu
zawierania w przyszłości umów cywilnoprawnych w sytuacji, gdy zatrudnienie pracownika nosi cechy stosunku pracy zgodnie z art. 22 § 1 kp. Ponadto adresat wystąpienia poinformował, że „dokonuje szczegółowej analizy zawartych umów cywilnoprawnych – umów-zleceń oraz charakteru wykonywania świadczeń przez poszczególnych zleceniobiorców na rzecz spółki, w szczególności pod
kątem ewentualnego zaistnienia znamion podporządkowania pracowniczego. Przeprowadzona
wstępna analiza (…) wskazuje, że w przypadku części osób zatrudnionych na podstawie umowyzlecenia, charakter faktycznie dokonywanych przez nich usług dozoru (…) może spełniać warunki
uznania ich za świadczenie pracy na podstawie stosunku pracy, gdyż cechy charakterystyczne wykonywania zatrudnienia na podstawie umowy o pracę mają charakter przeważający.” Zaznaczyć należy, że opisana wyżej praktyka była powszechnie stosowana u kontrolowanego pracodawcy i dotyczyła wielu osób, a powyższy fakt znalazł potwierdzenie w 24 skontrolowanych przypadkach.
Dokonując analizy przyczyn zawierania umów cywilnoprawnych w warunkach, w których powinna
być zawarta umowa o pracę stwierdzić można, że niejednokrotnie osoby wykonujące pracę na ich
podstawie, godziły się z zaistniałym stanem faktycznym z obawy przed utratą źródeł utrzymania.
Dotyczy to głównie osób, które zdają sobie sprawę z trudności, jakie mogą napotkać przy poszukiwaniu nowej pracy ze względu np. na brak kwalifikacji poszukiwanych na rynku pracy lub ze względu na wiek. Taka postawa zniechęca także samych inspektorów pracy do podejmowania działań
zmierzających do ustalenia istnienia stosunku pracy z osobami zatrudnionymi na podstawie umów
cywilnoprawnych. Zdają sobie bowiem sprawę z tego, że niechęć osób wykonujących pracę na podOIP Katowice
33
stawie umów cywilnoprawnych do współpracowania z inspektorem pracy w postępowaniu sądowym
ich dotyczącym może niejednokrotnie stanowić przyczynę oddalenia złożonego przez inspektora
pracy pozwu. Taka sytuacja miała miejsce w opisywanym okresie sprawozdawczym, gdy osoby, których powództwo dotyczyło złożyły oświadczenie, że nie wyrażają woli przekształcenia stosunku cywilnoprawnego w umowę o pracę.
Z drugiej jednak strony można zauważyć, że podjęcie działania przez inspektora pracy w postaci
złożenia pozwu o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz osoby wykonującej pracę w warunkach
umowy o pracę, w niektórych przypadkach wpływa na zmianę biernej postawy osoby, na rzecz której inspektor pracy te działania podejmuje. Osoby te aktywnie uczestniczą w prowadzonym na ich
rzecz postępowaniu, np. wskazując na źródła dowodowe mogące mieć znaczenie w toczącej się
sprawie. Natomiast w odniesieniu do pracodawcy w dalszym ciągu aktualna pozostaje teza, zgodnie
z którą zawieranie przez pracodawcę umów cywilnoprawnych w warunkach umowy o pracę wynika
najczęściej z rachunku ekonomicznego.
Emetytury pomostowe
Zgodnie z art. 10 pkt. 9a ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy do zadań Państwowej Inspekcji Pracy
należy kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach
lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r.
o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656). Realizując to zadanie, inspektorzy pracy
OIP Katowice przeprowadzili w 2010 roku 41 kontroli dotyczących 971 wniosków o wykreślenie/umieszczenie/sporządzenie korekty wpisu pracownika w ewidencji pracowników wykonujących
prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Do dnia 31.12.2010 r. wpłynęły
153 odwołania od decyzji inspektorów pracy, wydanych w odpowiedzi na złożone wnioski.
34
OIP Katowice
Wypadki przy pracy
Jednym z podstawowych obszarów działalności inspekcji pracy jest badanie przyczyn i okoliczności
wypadków przy pracy. W 2010 roku inspektorzy pracy OIP w Katowicach zbadali okoliczności
i przyczyny 368 wypadków przy pracy (śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, a także niektórych lekkich), w których poszkodowanych zostało ogółem 490 osób, w tym 151 doznało ciężkich obrażeń
ciała, a 98 poniosło śmierć.
ROK
2010
2009
2008
Liczba zbadanych wypadków
ogółem
w tym wypadki
zbiorowe
ogółem
w tym wypadki
zbiorowe
ogółem
w tym wypadki
zbiorowe
ogółem
Liczba poszkodowanych
ciężkie
ze skutkiem
uszkodześmiertelnym
nie ciała
98
151
lżejsze
uszkodzenie ciała
241
368
490
50
172
28
27
117
363
497
78
118
301
66
200
9
14
177
374
523
90
164
269
63
212
15
23
174
Wśród badanych wypadków, najliczniejsza grupa poszkodowanych zatrudniona była w: (według
klasyfikacji PKD) – budownictwie – 25,3%, górnictwie – 21,8%, przetwórstwie przemysłowym –
19,8% oraz handlu i naprawach – 6,3%.
W wypadkach ze skutkiem śmiertelnym najwięcej poszkodowanych zatrudnionych było
w górnictwie – 35,7%, budownictwie – 27,5% oraz przetwórstwie przemysłowym 13,3%.
Wśród wypadków ciężkiego uszkodzenia ciała najwięcej poszkodowanych zatrudnionych było
w przetwórstwie przemysłowym – 27,8%, górnictwie – 27,1% oraz budownictwie – 23,2%.
Liczbę poszkodowanych w wypadkach zbadanych wg podstawy prawnej zatrudnienia przedstawia
poniższa tabela.
OIP Katowice
35
ROK
Status zatrudnienia
ogółem
2010
2009
2008
pracownicy
osoby pracujące na innej podstawie niż stosunek pracy
pracownicy
pracownicy
Liczba poszkodowanych
ze skutkiem
ciężkie
śmiertelnym uszkodzenie ciała
457
33
90
8
141
10
lżejsze
uszkodzenie
ciała
226
15
451
46
69
9
102
16
280
21
478
43
74
16
153
11
253
16
Z analizy danych dotyczących stażu pracy osób poszkodowanych wynika, iż największy udział miały
osoby o zatrudnieniu dłuższym niż 1 rok – 65,1%, w przeciwieństwie do lat poprzednich, kiedy najwięcej poszkodowanych było ze stażem pracy krótszym niż 1 rok – w 2009 r. osoby takie stanowiły
87,9%, a w 2008 r. – 59,7% ogółu poszkodowanych.
36
OIP Katowice
OIP Katowice
37
Na zaistnienie badanych wypadków, w których poszkodowanych zostało 490 osób wpływ miało
ogółem 1465 przyczyn – w tym według częstotliwości ich występowania:
•
815 przyczyn wynikających z zachowań ludzkich (55,6% ogółu przyczyn),
485 przyczyn organizacyjnych (33,1%),
165 przyczyn technicznych lub technologicznych (11,3%).
Przyczyny wypadków przy pracy w danej grupie
Z przedstawionych powyżej danych wynika, że w grupie przyczyn technicznych najwięcej poszkodowanych zostało z powodu wad konstrukcyjnych lub niewłaściwych rozwiązań technicznych i ergonomicznych czynnika materialnego. W grupie przyczyn organizacyjnych najwięcej poszkodowanych zostało z powodu nieodpowiedniej ogólnej organizacji pracy, natomiast w grupie przyczyn
ludzkich najwięcej poszkodowanych zostało na skutek nieprawidłowych zachowań pracowników.
Przyczyny techniczne to w szczególności:
−
−
−
−
brak lub niewłaściwe urządzenia zabezpieczające,
brak lub niewłaściwe środki ochrony zbiorowej,
wady materiałowe czynnika materialnego,
niewłaściwa stateczność czynnika materialnego.
Przyczyny organizacyjne to:
−
−
−
brak nadzoru,
tolerowanie przez osoby sprawujące nadzór odstępstw od przepisów i zasad bhp,
brak lub niewłaściwe szkolenie bhp,
38
OIP Katowice
−
brak instrukcji posługiwania się czynnikiem materialnym.
Natomiast wśród przyczyn ludzkich wymienić można:
−
−
−
−
−
zaskoczenie niespodziewanym zdarzeniem,
lekceważenie występującego zagrożenia,
niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności,
przebywanie w miejscach niedozwolonych,
wejście w obszar zagrożony bez upewnienia się czy nie ma niebezpieczeństwa.
W 2010 roku specjalny zespół powołany w OIP Katowice przez Głównego Inspektora Pracy zbadał
przyczyny katastrofy, która miała miejsce w Elektrowni Dolna Odra. Elektrownia Dolna Odra S.A.
jest elektrownią systemową cieplną, kondensacyjną o osiągalnej mocy elektrycznej brutto 1772
MW. Wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej odbywa się w kondensacji i w kogeneracji. Energia
cieplna jest wytwarzana w ośmiu kotłach pyłowych typu OP - 650 opalanych paliwami konwencjonalnymi, węglem i mazutem. Od 2005 na mocy decyzji Prezesa URE w kotłach pyłowych współspala się biomasę w ilości 14% wagowych wprowadzonych do strumienia paliwa.
W styczniu ubiegłego roku miał tam miejsce wybuch paliwa zawierającego mieszaninę pyłu węgla
kamiennego i pyłu biomasy typu Agro. Wybuch został wywołany przez czynnik inicjujący, jakim
było gorące powietrze i ogień wydostający się z młyna węglowego poprzez rurę zasypową, przenośnik ślimakowy do zasobnika przykotłowego zespołu młynowego, bloku energetycznego,
w którym początkowo nastąpiło wzniecenie chmury pyłu, a następnie jego wybuch, który przerodził się w detonację pyłu na galerii nawęglania. Rozprzestrzeniająca się fala detonacji przeniosła
się z galerii nawęglania przez mosty skośne ciągów nawęglania budynków przesypowych, które
zostały całkowicie zniszczone.
Na zaistnienie wybuchu miał wpływ szereg czynników. Najbardziej prawdopodobną przyczyną
zapalenia się mieszanki pyłowo powietrznej wewnątrz komory mielenia młyna węglowego bloku
energetycznego był samozapłon frakcji
biomasy typu Agro wskutek kontaktu
fragmentów biomasy z nagrzanymi powierzchniami poziomymi i pionowymi
elementów konstrukcji komory mielenia
młyna węglowego. Dodatkowym czynnikiem mającym wpływ na rozwój zjawiska
zapłonu był tlen podawany do przestrzeni wewnętrznej młyna w strumieniu gorącego powietrza podmuchowego
o
3
temp. 297° C w ilości 9,17 m /s. Dowodem na potwierdzenie powyższego
stwierdzenia są wyniki badań przeprowadzonych przez Kopalnię Doświadczalną BARBARA, dotyczące pomiarów zapłonu mieszaniny biomasy i węgla oraz
zdjęcie wnętrza młyna węglowego wykonane po zaistniałym w jego wnętrzu pożarze i wybuchu.
OIP Katowice
39
Nie działał także system sterowania
z pomieszczenia nastawni blokowej
układem chłodzenia parowego młyna
węglowego – o czym nie wiedziała operatorka bloku energetycznego, w ramach którego pracował młyn węglowy –
zdemontowano przekładnię w układzie
sterowania zasuwami parowymi w automatyce blokowej, co uniemożliwiało
operatorowi bloku energetycznego
szybkie uruchomienie systemu chłodzenia parowego w celu obniżenia temperatury mieszanki pyłowo powietrznej
wewnątrz młyna węglowego. Ponadto
nie opracowano dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem urządzeń ciągów nawęglania po
wprowadzeniu biomasy typu Agro do strumienia paliwa oraz nie określono jednoznacznie wymagań w zakresie organizacji prac wykonywanych w strefach zagrożonych wybuchem.
Nieprawidłowo dobrano parametry technologiczne pracy młynów węglowych przy współmieleniu
biomasy typu Agro i węgla, ponieważ za wysoko ustawiono próg zadziałania zabezpieczeń automatyki tj. automatyka zabezpieczeniowa młyna węglowego nr 5 powodowała wyłączenie młyna
po przekroczeniu temperatury 1550 C mieszanki pyłowo powietrznej, podczas gdy producent
określił ją na 1350 C. Nieprawidłowo dobrano także skład paliwa, którym w dniu wybuchu nawęglono zasobniki przykotłowe zespołu młynowego bloku energetycznego, ponieważ użyto węgla
o bardzo dużej zawartości części lotnych, co przy bardzo niskiej wilgotności względnej powietrza
w tym dniu oraz zamknięciu okien na galerii nawęglania wskutek panujących mrozów, przy jednoczesnym zawieszeniu się paliwa w zasobniku zespołu młynowego najprawdopodobniej spowodowało szybki wzrost stężenia pyłu w powietrzu po uniesieniu warstwy pyłu – tym samym
utworzyła się atmosfera wybuchowa. Ponadto nie podjęto działań w celu likwidacji stref zagrożenia wybuchem pyłu ani potencjalnych źródeł zapłonu.
Zdarzenie to doprowadziło do sformułowania szeregu wniosków. W ocenach ryzyka zagrożenia
pożarem lub wybuchem dokonywanych dla ciągów nawęglania należy określić parametry technologiczne prowadzenia ruchu zespołów młynowych, tak aby zminimalizować zagrożenia związane
z możliwością powstawania pożarów lub wybuchów w młynach węglowych po wprowadzeniu do
strumienia paliwa różnych typów. Na podstawie dokonanej oceny ryzyka należy bezwzględnie
opracowywać dokumenty zabezpieczenia przed wybuchem dla poszczególnych stanowisk tworzących ciąg nawęglania. Należy zmodernizować systemy kontroli czystości paliwa, tak aby zminimalizować możliwość pojawienia się w strumieniu paliwa części obcych metalicznych i niemetalicznych oraz wprowadzić organizację nadzoru czystości paliwa w momencie jego dostarczenia do
elektrowni. W końcu należy bezwzględnie dążyć do ograniczenia możliwość powstawania i osadzania się pyłu na elementach konstrukcji: budynków przesypowych wraz z ciągami taśm, które
zabudowano w budynkach przesypowych, taśmociągów mostów skośnych i wózków rewersyjnych
poprzez zabudowanie systemu zraszania wodnego lub odpylni na przesypach taśmociągów.
40
OIP Katowice
Wydarzenia
W tym roku po raz siedemnasty organizowany był konkurs „Pracodawca – organizator pracy bezpiecznej”. W celu zwiększenia rangi konkursu na Śląsku w pracach Kapituły konkursowej uczestniczył Pierwszy Wicewojewoda Śląski Stanisław Dąbrowa. W kapitule poza nim zasiadali m.in.: Prezes
Zarządu Śląskiego Związku Pracodawców Prywatnych LEWIATAN, Dyrektor Wojewódzkiego Pogotowia Ratunkowego w Katowicach, członek Rady Ochrony Pracy i Prezes Regionalnego Centrum
Biznesu w Katowicach.
W konkursie uczestniczyło 25 pracodawców:
1. w kategorii do 50 zatrudnionych - 10
2. w kategorii od 51 do 250 zatrudnionych - 9
3. w kategorii powyżej 250 zatrudnionych – 6.
Rozstrzygnięcie etapu regionalnego zostało zorganizowane dnia 21 października 2010 r. w Sali Parnassos Biblioteki Śląskiej w Katowicach.
Wśród zaproszonych gości byli przedstawiciele władz samorządowych, kuratorium oświaty, policji,
straży granicznej, spółek górniczych, izb rzemieślniczych, izb handlowych i gospodarczych
województwa śląskiego, związków zawodowych oraz pracodawcy i społeczni inspektorzy pracy,
którzy
w 2010 roku wzięli udział w konkursach organizowanych przez Państwową Inspekcję Pracy. W trakcie uroczystości wręczenia nagród I etapu XVII edycji konkursu „Pracodawca – organizator pracy
bezpiecznej”, odbyło się także rozstrzygnięcie konkursu o tytuł „Najaktywniejszego Zakładowego
Społecznego Inspektora Pracy”.
OIP Katowice
41
Wzorem lat ubiegłych zorganizowano konkurs „Bezpieczna
budowa” 2010. Do konkursu
zgłosiło się 14 budów. Pracodawcy potraktowali udział w programie jako możliwość dostosowania dokumentacji pracowniczej
do obowiązujących przepisów.
Działania pracodawców ograniczyły się do oszacowania ryzyka
zawodowego, opracowania instrukcji stanowiskowych. W nielicznych przypadkach działania
ukierunkowano na podniesienie
standardów w organizacji stanowisk pracy.
Laureaci konkursu otrzymali gratulacje i statuetki na XIII Gali Budownictwa zorganizowanej przez Śląską
Izbę Budownictwa w Operze Śląskiej w Bytomiu. Nagrody wręczał Zastępca Okręgowego Inspektora
Pracy oraz Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury.
W ramach podejmowanych działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa pracy w budownictwie
w dniu 10.12.2010 r. w Bibliotece Śląskiej odbyło się uroczyste seminarium podsumowujące kampanię w budownictwie prowadzoną przez Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach.
Celem kampanii było:
−
zwiększenie świadomości zagrożeń zawodowych w budownictwie, w szczególności zagrożeń
związanych z pracą na wysokości,
−
zwiększenie świadomości i wiedzy w zakresie stosowania środków ochrony zbiorowej, ze szczególnym zwróceniem uwagi na środki ochrony zbiorowej używane przy pracach na wysokości
(np.: pomosty robocze, siatki bezpieczeństwa),
−
upowszechnienie wiedzy na temat prawidłowego stosowania środków ochrony indywidualnej
tam gdzie zabezpieczenia zbiorowe nie mogą zostać użyte.
Uczestnikom kampanii wręczono dyplomy za udział w podejmowanych działaniach na rzecz poprawy warunków pracy w budownictwie. Dyplomy otrzymali również uczestnicy konkursu "Bezpieczna budowa" 2010.
42
OIP Katowice
W 2010 roku program prewencyjny „Zdobądź Dyplom PIP” skierowany
był do pracodawców zatrudniających do 9 pracowników, prowadzących
zakłady produkcyjne, handlowe i usługowe, z których działalnością wiążą
się zagrożenia zawodowe i zdrowotne. Propagowany był głównie poprzez
cechy rzemiosł, zrzeszenia pracodawców, inspektorów pracy oraz podczas
targów i spotkań z pracodawcami, na które zapraszani byli przedstawiciele
Państwowej Inspekcji Pracy. W ramach tego programu nawiązano również
współpracę ze Śląską Wojewódzką Komendą Ochotniczych Hufców Pracy
w Katowicach.
W ramach programu przeszkolono, w dwóch blokach tematycznych: bezpieczeństwo i higiena pracy oraz prawo pracy, 52 pracodawców. Inspektorzy pracy dokonali audytu na terenie zakładów pracy objętych programem
prewencyjnym i w trakcie wizytacji oceniali poziom przestrzegania przepisów bhp oraz prawa pracy.
W przypadku pozytywnej oceny wnioskowali o przyznanie Dyplomu PIP honorujących udział
w programie – w 2010 r. wręczono 30 dyplomów.
Pracodawcy tłumaczyli swój udział w programie chęcią prowadzenia działalności gospodarczej
zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa pracy i bhp, uzupełnieniem wiedzy z zakresu przepisów kodeksu pracy oraz zasad bhp, a także okazją do przeprowadzenia bezpłatnego „audytu” oraz
możliwością skorzystania z pomocy inspektora pracy. W wielu przypadkach zdobycie Dyplomu PIP
przez pracodawców stanowiło podniesienie prestiżu firmy oraz poprawę jej wizerunku i wiarygodności.
26 października 2010 roku w Powiatowej Bibliotece Publicznej im. Konstantego Prusa w Rybniku
odbyła się Gala, podsumowująca program edukacyjny „Kultura bezpieczeństwa” 2009/2010, zorganizowany przez Okręgowy Inspektorat Pracy
w Katowicach oraz Delegaturę w Rybniku Śląskiego
Kuratorium Oświaty.
Na uroczystość przybyło wielu zaproszonych gości,
wśród których obecni byli między innymi nauczyciele biorący udział w programie, zastępca dyrektora Kuratorium Delegatury w Rybniku, który w dużej
mierze przyczynił się do pomyślnego zakończenia
kolejnej edycji „Kultury bezpieczeństwa”.
Program skierowany był przede wszystkim do uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którego głównym
celem było zwiększenie wśród młodych pracowników świadomości zagrożeń związanych z pracą,
promowanie tematyki bezpieczeństwa pracy w edukacji oraz przygotowanie młodych ludzi w zakresie bhp do pracy zawodowej.
OIP Katowice
43
W ramach przygotowań do następnej edycji programu, w dniu 25 listopada 2010 r. odbyło się spotkanie koordynatora programu z dyrektorami szkół, które są zaangażowane w realizację „Kultury
bezpieczeństwa”. Jego celem było zmotywowanie dyrektorów do dalszego aktywnego uczestnictwa
ich szkół w programie. Licznie zgromadzeni przedstawiciele oświaty (około 60 osób) mieli okazję
zapoznać się ze statystykami wypadkowymi wśród nowo zatrudnionych pracowników, poznać najczęstsze przyczyny wypadków. Przedstawiono im także dotychczasowy przebieg programu na terenie województwa śląskiego. Ponadto, dyrektorzy mieli możliwość zapoznania się z najnowszym
orzecznictwem Sądu Najwyższego w dziedzinie prawa pracy oraz najczęstszymi nieprawidłowościami ujawnianymi w trakcie kontroli placówek oświaty przez inspektorów pracy.
Natomiast w dniu 9 grudnia 2010 r. zastępca okręgowego inspektora pracy oraz koordynator programu „Kultura bezpieczeństwa” na Śląsku spotkali się z wicekuratorem oświaty w Katowicach oraz
przedstawicielami delegatur Kuratorium Oświaty działającymi na terenie województwa śląskiego
(Sosnowiec, Bytom, Częstochowa, Gliwice, Rybnik). Celem spotkania było włączenie do programu w
roku szkolnym 2010/2011 kolejnej jednostki organizacyjnej kuratorium.
Podsumowując program w roku 2010, należy zwrócić uwagę na jego coraz większy rozmach. Potwierdziły się założenia, że realizowanie działań wspólnie z delegaturą kuratorium przyniesienie zdecydowany wzrost efektywności programu. Trzeba też zauważyć, że przygotowane przez pracowników Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach materiały multimedialne cieszą się niezmiennie
dużą popularnością, z uwagi na fakt, iż zdecydowanie ułatwiają prowadzenie zajęć. Sprawdził się też
pomysł spotkania motywującego dla dyrektorów szkół, którzy jako pracodawcy nauczycieli mają
duży wpływ na realizację prowadzonych działań. Umiejętne połączenie tematyki interesującej każdego dyrektora (nieprawidłowości ujawniane w trakcie kontroli placówek oświatowych) wraz z informacją dotyczącą programu prewencyjnego zapewniło odpowiednią frekwencję w trakcie spotkania.
W ramach konkursu „Bezpieczne gospodarstwo rolne” przedstawiciele
Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach, KRUS, Śląskiej Izby Rolniczej oraz ODR, przeprowadzili wizytacje konkursowe 35 gospodarstw
rolnych z terenów woj. śląskiego.
Podczas wizytacji gospodarstw komisja zwracała uwagę na: porządek
w obrębie podwórzy, stan budynków inwentarskich i gospodarczych, wyposażenie maszyn i urządzeń w osłony, podpory i inne zabezpieczenia,
stan instalacji elektrycznych, warunki obsługi i bytowania zwierząt, stosowanie i jakość środków ochrony osobistej oraz estetykę gospodarstw.
Uczestnicy konkursu otrzymali materiały informacyjno-promocyjne Państwowej Inspekcji Pracy.
Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach, wzorem lat ubiegłych, swoją działalność kontrolną
wspiera współpracą z organami władzy, samorządem terytorialnym, gospodarczym i zawodowym,
rzemiosłem, partnerami społecznymi oraz z innymi organami i instytucjami. Współdziałanie w polepszeniu komfortu pracy, zatrudnionym w kontrolowanych zakładach pracy pracownikom polega
na wzajemnym powiadamianiu o stwierdzonych podczas kontroli nieprawidłowościach, wchodzących w zakres działania informowanego urzędu, podejmowaniu wspólnych działań w celu usunięcia
stanu bezprawnego w zakładzie oraz wspólnych kontrolach.
44
OIP Katowice
Podsumowanie
Kontrole przeprowadzone w 2010 r. potwierdziły utrzymującą się tendencję występowania typowych naruszeń przepisów prawa pracy przez pracodawców. Wśród najczęściej występujących nieprawidłowości znajdują się przypadki naruszania przepisów dotyczących: zatrudniania pracowników, czasu pracy, wynagrodzenia za pracę i innych związanych z nią świadczeń, urlopów wypoczynkowych czy też stosowania praktyk mobbingowych. W ostatnich latach systematycznie wzrasta
również ilość zgłoszeń o nieprawidłowościach, do jakich dochodzi w związku ze świadczeniem
przez pracowników pracy w warunkach oddelegowania na terytorium innego państwa.
Nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy w zakresie wypłaty należnych pracownikom
świadczeń pieniężnych wynikających ze stosunku pracy należy do podstawowych zadań Państwowej
Inspekcji Pracy. Po krótkotrwałej poprawie odnotowanej w roku 2008 na tle lat ubiegłych, wyniki
kontroli przeprowadzonych w 2010 r. wykazały, że stopień przestrzegania wspomnianych przepisów
prawa pracy uległ ponownemu pogorszeniu. Wpływ na taki stan rzeczy niewątpliwie wywarła ogólnoświatowa sytuacja gospodarcza, będąca następstwem przedłużającego się kryzysu ekonomicznego, którego kulminacja przypadała na rok 2009. Kryzys osłabił kondycję finansową sporej części pracodawców i negatywnie odbił się na płynności płatniczej prowadzonych przez nich przedsiębiorstw.
Fakt ten rzutował na sposób i termin wypłacania należnych pracownikom świadczeń. W świadomości części pracodawców nadal funkcjonuje przeświadczenie, że trudna sytuacja finansowa przedsiębiorstwa usprawiedliwia naruszanie przepisów płacowych.
W dalszym ciągu odnotowywana jest praktyka bazująca na mylnym przekonaniu, że chwila wygenerowania i zatwierdzenia przelewu elektronicznego w dniu wypłaty spełnia warunek terminowego
spełnienia świadczenia. Tymczasem wysłany w ten sposób przelew niejednokrotnie zostaje zaksięgowany na koncie bankowym pracownika już po dniu wypłaty, co sprawia, że mamy do czynienia
z opóźnieniem.
Innym przejawem naruszenia przepisów o wynagrodzeniu za pracę są przypadki nieprawidłowego
ustalania jego wysokości. W przeważającej liczbie przypadków nieprawidłowości te pozostają
w prostym związku z faktem nierzetelnie prowadzonej ewidencji czasu pracy, której zapisy niejednokrotnie znacznie odbiegają od rzeczywistego stanu faktycznego. W tego typu sytuacjach inspektorzy pracy, bez udziału samych pracowników i dostarczonych przez nich dowodów, właściwie nie
posiadają realnych możliwości prawidłowego ustalenia rzeczywistego wymiaru świadczonej pracy.
Sami zaś pracownicy pozostający w zatrudnieniu z kontrolowanym pracodawcą, z uwagi na obawę
utraty pracy, z reguły nie są zainteresowani składaniem obciążających jego wyjaśnień.
Kontrole PIP niewątpliwie przyczyniają się do poprawy stanu przestrzegania przepisów prawa pracy
również w omawianym zakresie. Wydaje się jednak, że zasadnicza część kontroli powinna być skierowana na pracodawców zatrudniających do 100 pracowników, jak również tzw. małych przedsiębiorców, którzy w swojej strukturze nie posiadają wyspecjalizowanych służb pracowniczych, zajmujących się wyłącznie sprawami kadrowymi. W takich zakładach pracy liczba nieprawidłowości jest
zazwyczaj największa.
OIP Katowice
45
Podobnie jak w przypadku problematyki naruszania przepisów o czasie pracy, tak i w kwestii nieprawidłowości w zakresie wypłaty wynagrodzenia i innych świadczeń związanych z pracą, szczególny charakter miały problemy stwierdzone w toku kontroli zakładów opieki zdrowotnej. Problemy te
mają swe źródło w odrębne regulacji prawej obowiązującej grupę pracowników związanych ze służbą zdrowia. W tym kontekście przytoczyć należy zwłaszcza:
−
niewłaściwą realizację obowiązków wynikających z art. 59a ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (przeznaczenie nie mniej niż 40 % kwoty, o którą wzrosło zobowiązanie, na wzrost wynagrodzeń osób zatrudnionych w tym zakładzie);
czy też
−
brak realizacji dyspozycji przepisów ustawy z dnia 22.7.2006 r. o przekazaniu środków finansowych świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń (Dz. U. Nr 149, poz. 1076 z późn. zm.).
Problemem obecnie występującym jest prawidłowość obliczania wynagrodzenia za pracę. Nie chodzi tu jednak o uchybienia, spowodowane błędną metodą ustalania wysokości wynagrodzenia za
pracę, lecz o ścisły związek z zagadnieniami dotyczącymi czasu pracy pracowników. Ustalenia przeprowadzonych kontroli pozwalają sformułować wniosek, że stopień rzetelności ewidencjonowania
czasu pracy nadal jest niezadawalający.
W szeregu przypadków rzeczywisty czas pracy pracowników znacznie odbiega od czasu pracy wykazywanego w kartach ewidencji czasu pracy, a inspektorzy pracy bez udziału samych pracowników
często nie mają możliwości ustalenia prawidłowego stanu faktycznego. Pracownicy pozostający
w zatrudnieniu w tym przypadku również nie są zazwyczaj zainteresowani, z uwagi na obawę utraty
pracy, składaniem wyjaśnień obciążających pracodawców.
Dążąc do poprawy skuteczności działania Państwowej Inspekcji Pracy, ustawodawca wyposażył inspektorów pracy w możliwość wydawania nakazów płatniczych. W praktyce jednak stosowanie tego środka
prawnego jest ograniczone, nakaz może być bowiem wydany jedynie w sytuacji bezzspornej, gdy pracodawca nie kwestionuje prawa pracownika do świadczenia pieniężnego. Sporność świadczenia, niezależnie od przyczyny jej powstania, jest przesłanką uniemożliwiającą wydanie nakazu. Niejednokrotnie wywołuje to duże niezadowolenie wśród osób składających wniosek o interwencję, oczekujących załatwienia problemu bez konieczności kierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.
Przeprowadzane w 2010 roku kontrole, zarówno tematyczne jak i przeprowadzone w wyniku skarg,
wskazują na stałą praktykę naruszania przepisów o czasie pracy. W tym zakresie największe problemy
dotyczyły przestrzegania obowiązku zapewnienia przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym i rekompensowania pracy wykonywanej w dniach wolnych od pracy.
Największa skala nieprawidłowości, występujących wręcz powszechnie we wszystkich powyższych
latach, dotyczy ewidencjonowania czasu pracy. Tendencje te są wysoce negatywne również z uwagi
na bezpośredni wpływ takich naruszeń na pozbawianie pracowników należnych im świadczeń.
Jednym z częstszych powodów występowania nieprawidłowości z zakresu czasu pracy jest niestosowanie się pracodawców do obowiązku rozliczania czasu pracy w ramach zdefiniowanej przez nowelizację kodeksu pracy z 2003 roku tzw. doby pracowniczej. Z kolei, zdaniem wielu pracodawców,
wadą tych regulacji prawnych jest ich ciągle mała elastyczność, a w szczególności brak wyraźnej
normy, pozwalającej na traktowanie jako pracy w normalnym czasie (a nie w godzinach nadliczbowych) organizowanej przez samych pracowników pracy w ramach tzw. ruchomego systemu czasu
pracy, który przewiduje możliwość rozpoczęcia i zakończenia świadczenia pracy w pewnym ustalonym przedziale czasowym.
46
OIP Katowice
Niezależnie jednak od tej oceny, obowiązujące przepisy o czasie pracy, jak i nowe regulacje wprowadzane sukcesywnie w latach 2003-2007 stwarzają dosyć szerokie możliwości dostosowywania
systemów i rozkładów czasu pracy oraz okresów rozliczeniowych do indywidualnych potrzeb poszczególnego pracodawcy, a niekiedy także i pracownika. Z uwagi na to celowe wydaje się podejmowanie działań na rzecz zaznajomienia pracodawców z treścią tych przepisów oraz zasadami ich
prawidłowego stosowania, tym bardziej że stwierdzane naruszenia przepisów o czasie pracy były
bardzo często powodowane nieznajomością obowiązujących regulacji oraz brakiem świadomości
pracodawców o możliwościach, jakie stwarza obowiązujące prawo pracy w zakresie kształtowania
czasu pracy w zakładzie pracy. Działania takie podejmowane w ramach realizowanych działań promocyjnych w trakcie organizowanych kampanii promocyjnych, konkursów czy spotkań z organizacjami pracodawców, rzemieślników czy kadry zarządzającej. Niezależnie od tego działalność poradnicza i informująca w zakresie prawa pracy prowadzona była przez samych inspektorów pracy
w trakcie przeprowadzanych kontroli.
Jednym z problemów z zakresu czasu pracy w górnictwie jest ujawniony proceder podwójnego zatrudnienia. Polega on na świadczeniu pracy w dni ustawowo wolne od pracy, często na tych samych
stanowiskach i pod nadzorem tych samych osób dozoru, co w pozostałych dniach tygodnia, na podstawie umowy o pracę zwartej z zewnętrznym podmiotem. Porównawcza analiza czasu pracy świadczonego na rzecz macierzystej kopalni i na rzecz podmiotu zewnętrznego wykazała, że w wielu przypadkach pracownicy ci zamiast skorzystać z tygodniowego okresu odpoczynku przychodzili do pracy
i świadczyli ją na rzecz podmiotu zewnętrznego. W praktyce inspektorom trudno jest wykazać zagrożenie wynikające z takich praktyk, zwłaszcza że obowiązujący system prawny nie zawiera norm ograniczających czas pracy przy pracach szczególnie szkodliwych i niebezpiecznych nawet, jeżeli praca ta
miałaby formalnie być świadczona na rzecz więcej niż 1 pracodawcy. Także w trakcie prowadzenia
dochodzenia powypadkowego niezwykle trudno udowodnić tezę, że brak odpoczynku mógł się przyczynić się do powstania lub zwiększenia zagrożenia stając się jedną z przyczyn wypadku przy pracy.
Zgłaszane nieprawidłowości w zakresie uprawnień urlopowych najczęściej dotyczyły utrudniania
pracownikom korzystania z urlopów wypoczynkowych, zarówno tzw. urlopów taryfowych, jak i tzw.
urlopu na żądanie. Liczba pracodawców nieudzielających zaległego urlopu wypoczynkowego do
końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego, w którym pracownik nabył do niego
prawo, utrzymuje się stale na niepokojąco wysokim poziomie.
Bardzo istotnym zadaniem inspekcji pracy musi być nadal ograniczanie nadmiernej tendencji do
zastępowania umów o pracę umowami cywilno-prawnymi i w konsekwencji ucieczki od rygorów
prawa pracy. W praktyce szczególnych trudności nastręcza przyjmowana przez sądy rozpatrujące
pozwy o ustalenie istnienia stosunku pracy interpretacja treści art. 22 § 11 kodeksu pracy, zgodnie
z którym zatrudnienie pracownika do wykonywania określonej pracy, pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę jest zatrudnieniem na podstawie
stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Przy rozstrzyganiu wyżej określonych spraw sądy z reguły decydujące znaczenie przypisują woli stron (w szczególności woli pracownika), na dalszym planie pozostawiając warunki świadczenia pracy.
Taka interpretacja wydaje się zbytnim uproszczeniem problemu. Intencją twórcy art. 22 § 11 kodeksu pracy zdaje się właśnie ograniczenie zasady swobody umów, w celu ochrony praw pracowniczych. Dawanie w tych warunkach pierwszeństwa niczym nie ograniczonej zasadzie swobody umów, przeczy celowi omawianych regulacji i powoduje, że w praktyce ograniczenia dopuszczalności zawierania umów cywilnoprawnych zamiast umowy o pracę są mało skuteczne.
OIP Katowice
47
Z uwagi na to, że praktyka ta dotyczy organów stosujących prawo, uzasadniony wydaje się wniosek
o uzupełnienie omawianego przepisu o normę wyraźnie określającą możliwość zastosowania tu zasady woli stron lub granice dopuszczalności jej stosowania. Wyraźna i czytelna regulacja tego problemu stanowiłaby również niezbędną wskazówkę dla stron stosunku pracy, że ich działanie nie jest
korzystaniem z zasady woli stron, lecz stanowi czynność sprzeczną z prawem i nie podlegającą
ochronie prawnej. Alternatywą do ww. zapisów mogłoby być objęcie większą ochroną prawną pracy
świadczonej w formach niepracowniczych i jednoznaczne określenie roli inspekcji pracy w tej kwestii. Ostatnie decyzje legislacyjne Sejmu pozwalają przypuszczać, że tak właśnie będzie realizowana
ochrona warunków pracy tej grupy zatrudnionych.
Niezależnie od powództw o ustalenie stosunku pracy, nieprawidłowości powyższe eliminowane były
także w 2010 roku w trybie kierowania do pracodawców wystąpień o usunięcie nieprawidłowości
polegających na niezgodności rodzaju umowy z charakterem świadczonej pracy. Stosowanie tego
typu działań okazywało się często bardziej efektywne od powództw sądowych.
Wyniki przeprowadzonych w roku 2010 kontroli wykazały szereg nieprawidłowości w zakresie przestrzegania prawa w stosunku do pracowników polskich zatrudnionych w krajach Unii Europejskiej.
Najczęściej spotykane nieprawidłowości dotyczyły treści umów o pracę, ewidencjonowania czasu
pracy oraz przestrzegania jego norm, wysokości wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, kosztów delegacji, terminu udzielania urlopu wypoczynkowego, jak również składek na ubezpieczenie zdrowotne. Powodem tego stanu rzeczy są różnice w przepisach prawa polskiego i prawa
kraju przyjmującego, a zwłaszcza narastające wątpliwości prawne dotyczące tzw. stosowania właściwego prawa, a także procedur prawnych obowiązujących w poszczególnych państwach w zakresie
trybu dochodzenia roszczeń.
Ta problematyka jest przedmiotem odrębnych regulacji prawnych w poszczególnych państwach
członkowskich, której źródłem jest Dyrektywa Nr 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z 16.12.1996 r. dotycząca delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (Dz. Urz. UE
z 1997 r.). Na jej podstawie, każde z państw zostało zobowiązane do wyznaczenia minimalnego
poziomu warunków pracy świadczonej na jego terytorium. Wyznaczone w ten sposób minimalne
warunki zatrudnienia (standardy) powinny być przestrzegane przez wszystkich pracodawców, zarówno krajowych, jak i tych, którzy delegują swych pracowników. Wprowadzenie tych standardów
pozwala na zagwarantowanie pracownikom delegowanym na terytorium państwa przyjmującego
warunków zatrudnienia adekwatnych do poziomu warunków zapewnionych obywatelom tego państwa. Z drugiej zaś strony, określenie minimalnego pułapu warunków zatrudnienia w danym państwie nie może stać na przeszkodzie w stosowaniu korzystniejszych warunków zatrudnienia, czy też
dalej idących środków ochrony, jeżeli takowe wynikają z bezwzględnie obowiązujących przepisów
państwa, z którego pracownicy zostali oddelegowani.
Odpowiednie organy państwa przyjmującego są uprawnione do przeprowadzania kontroli służących
sprawdzeniu zgodności warunków zatrudnienia zapewnionym pracownikom delegowanym przez
ich pracodawców z minimalnymi wymaganiami obowiązującymi w państwie przyjmującym. Problem
wymaga inicjatywy legislacyjnej celem jednoznacznego określenia zasad zatrudniania obywateli polskich za granicą, wzajemnego stosunku prawa europejskiego, polskiego, i kraju przyjmującego, ale
także jednoznacznego określenia obowiązujących inspektorów pracy procedur w tym zakresie. Zakres niejasności w tym zakresie ocenić należy na dzień dzisiejszy jako zdecydowanie za duży, jak na
wymogi praworządnego działania organu kontroli państwowej.
48
OIP Katowice
Z inicjatywy właściwych służb nadzoru rynku pracy, za pośrednictwem Głównego Inspektoratu Pracy, jako instytucji łącznikowej, podejmowane są również kontrole pracodawców zagranicznych oddelegowujących swych pracowników na terytorium Polski. Wyrazem implementacji Dyrektywy nr
97/71/WE do polskiego porządku prawnego jest regulacja zawarta w art. 671 do art. 674 kodeksu
pracy. Przy obecnym stanie polskiego prawa, należyta weryfikacja przestrzegania polskich przepisów
prawa pracy przez pracodawców delegujących swych pracowników na terytorium naszego kraju jest
znacznie utrudniona, a w niektórych przypadkach wręcz niemożliwa.
Obecnie pracodawcy ci nie są zobligowani do podejmowania pewnych działań, które pozwoliłyby
inspektorom Państwowej Inspekcji Pracy skontrolować przestrzeganie przez nich uprawnień pracowniczych wymienionych w art. 672 kodeksu pracy. W konsekwencji tego faktu ochrona pracowników zagranicznych delegowanych do Polski staje się iluzoryczna.
Z roku na rok systematycznie wzrasta liczba skarg wnoszonych przez pracowników (lub byłych pracowników), jak i organizacje związkowe. W konsekwencji znaczna część kontroli przeprowadzanych
przez inspektorów pracy jest związana z rozpatrywaniem tychże skarg. Rozpatrzenie większości skarg
wymaga ustalenia niejednokrotnie skomplikowanego stanu faktycznego, jak również zapoznania się
z szeregiem dokumentów i dodatkowymi, często sprzecznymi ze sobą informacjami. W niektórych
przypadkach rozstrzygnięcie zasadności roszczenia pracownika jest niemożliwe w toku postępowania
kontrolnego, gdyż wymaga oceny dowodów. W takiej sytuacji sprawa powinna być rozstrzygnięta na
drodze postępowania sadowego w kontradyktoryjnym procesie z przeprowadzonym postępowaniem
dowodowym i oceną dowodów przez sąd. Wzrastająca liczba skarg jest również niewątpliwie spowodowana tym, iż skarżący oczekują pomyślnego rozpatrzenia sprawy wyłącznie przez inspektora pracy,
bez jej skierowania na drogę postępowania sądowego i oczekiwania na wynik procesu.
Od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej daje się zauważyć narastanie skarg pracowniczych
dotyczących mobbingu i dyskryminacji. W tym zakresie, wobec wskazania w kodeksie pracy drogi
sądowej do dochodzenia odszkodowań, nie do końca określona wydaje się rola, zadania i uprawnienia inspektora pracy, zwłaszcza, że problematyka ta obejmuje skomplikowane zagadnienia, które
nierzadko w konkretnych stanach faktycznych trudno ocenić w kategoriach jednoznacznego naruszenia norm prawa pracy. W takim stanie rzeczy wydaje się, iż rolą inspekcji pracy winien być wyłącznie ogólny nadzór nad wywiązywaniem się przez pracodawców z obowiązku zapobiegania dyskryminacji i mobbingowi.
Kryzys gospodarczy, który dotknął kraje wysoko rozwinięte, w tym także Polskę, spowodował,
iż część pracodawców zostało zmuszonych do ograniczania lub obniżania kosztów swojej działalności. W związku z powyższym w 2009 roku wprowadzono w życie ustawę o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców – jako jeden z najważniejszych elementów
rządowego pakietu antykryzysowego. Wyniki kontroli przeprowadzonych w roku 2010 wskazują na
małe zainteresowanie pracodawców działających na terenie województwa śląskiego wprowadzeniem w swoich przedsiębiorstwach przepisów ustawy z dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków
kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców. W stosunku do zarejestrowanych
podmiotów gospodarczych, ilość pracodawców, którzy skorzystali z zapisów ww. ustawy jest bardzo
niewielka. Jedną z przyczyn tej sytuacji jest nieznajomość przez pracodawców przepisów ww. ustawy, wprowadzenie wielu formalności, których spełnienie umożliwia przedsiębiorcy skorzystanie
ze środków przyznawanych pracodawcy w przejściowych trudnościach finansowych i co za tym
idzie znaczne ograniczenie ilości przedsiębiorców, którzy mogą skorzystać z dofinansowania.
OIP Katowice
49
Wyniki przeprowadzonych kontroli wskazują, iż pracodawcy najczęściej korzystali z możliwości
wprowadzenia przedłużonego okresu rozliczeniowego oraz indywidualnego rozkładu czasu pracy.
Przedłużony okres rozliczeniowy najczęściej wprowadzały firmy produkcyjne oraz firmy prowadzące
działalność budowlaną. Było to związane z sezonowością ich prac, wahaniem zamówień oraz uzależnieniem prowadzenia prac od warunków atmosferycznych. Z kolei można zauważyć, iż indywidualny rozkład czasu pracy przewidujący różne godziny rozpoczynania i kończenia pracy stosowały
firmy prowadzące działalność handlową oraz zakłady opieki zdrowotnej i inne placówki służby
zdrowia, co niewątpliwie spowodowane było występowaniem pracy zmianowej. W przypadku
wprowadzenia indywidualnego rozkładu czasu pracy ponowne wykonywanie pracy przez pracownika w tej samej dobie nie stanowiło pracy w godzinach nadliczbowych i nie zobowiązywało pracodawcy w zamian do udzielenia czasu wolnego lub wypłacenia stosownych dodatków.
Realizacja tematu w 2010 roku spowodowała, iż nie było możliwe dokonanie kompleksowej oceny
przestrzegania przez pracodawców przepisów o czasie pracy i w konsekwencji o wypłacaniu wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych ze stosunkiem pracy. W większości przypadków
przeprowadzone kontrole – w związku z niezakończeniem przedłużonego okresu rozliczeniowego –
pozwalały na ocenę przestrzegania przez pracodawców przepisów o czasie pracy tylko w aspekcie
zapewnienia pracownikom wymaganego odpoczynku dobowego i tygodniowego. Obowiązek zapewnienia pracownikom w każdej dobie prawa do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku skontrolowano na podstawie ewidencji czasu pracy 2 829 pracowników. Przedsiębiorcy,
stosując przedłużony okres rozliczeniowy, naruszyli prawo pracownika do odpoczynku dobowego
w odniesieniu do 26 pracowników, co stanowiło zaledwie 0,9% ogółu pracowników, a do odpoczynku tygodniowego w stosunku do 13 pracowników, co stanowi zaledwie 0,5% ogółu pracowników.
Możliwość wprowadzenia indywidualnego rozkładu czasu pracy dla pracowników, który może
przewidywać różne godziny rozpoczynania i kończenia pracy ułatwiła pracodawcom prawidłowe
rozliczanie czasu pracy w tej samej dobie pracowniczej. Wprowadzenie przepisu mówiącego o tym,
że ponowne wykonywanie pracy przez pracownika w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych nie budzi wątpliwości interpretacyjnych pracodawców, jak to ma w przypadku
pojęcia „doby pracowniczej” uregulowanej przez przepisy Kodeksu pracy. Zasada ta częściowo wyeliminowała luki w przepisach prawa pracy dotyczących pracy w ramach tej samej doby pracowniczej. W związku z powyższym zasadnym wydaje się postulat o dążenie do zmiany przepisów prawa
pracy – poprzez włączenie tej zasady na stałe do kodeksu pracy.
Reasumując należy stwierdzić, iż z uwagi na brak pełnego obrazu przestrzegania przez pracodawców przepisów z zakresu prawnej ochrony pracy rozważyć należałoby ponowne przeprowadzenie
kontroli celem sprawdzenia stopnia przestrzegania przez pracodawców przepisów ustawy z dnia
1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników - po zakończonych
okresach rozliczeniowych.
50
OIP Katowice
Dane statystyczne
W roku 2010 inspektorzy pracy przeprowadzili łącznie 11 743 kontrole u 8 829 pracodawców
i przedsiębiorców (zrealizowano o 8,7% kontroli więcej niż w 2009 r.). 34,4% kontroli dotyczyło
badania skarg i wniosków, które wpłynęły do okręgowego inspektoratu pracy, a 28,5% dotyczyło
legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej.
Działania kontrolne inspektorów pracy były skoncentrowane na maksymalnym wykorzystaniu czasu
przeznaczonego na kontrolę i minimalnym zakłóceniu pracy kontrolowanego przedsiębiorstwa,
o czym świadczą dane, że 66,6% kontroli przeprowadzono w ciągu 1-3 dni, a 21,2% kontroli przeprowadzono w ciągu 1 dnia.
W przypadkach stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia, realizując uprawnienia określone w art. 11 ustawy o PIP, inspektorzy pracy wydali
41 374 decyzje nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień. W zależności od stwierdzonych nieprawidłowości, wydawano następujące decyzje:
−
natychmiastowego wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie mogło spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace;
−
natychmiastowego skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do
pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadali odpowiednich kwalifikacji;
−
natychmiastowego wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja
mogła spowodować bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi;
−
natychmiastowego zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach,
w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi;
−
nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub
zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek
pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, zaprzestania
prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju;
−
nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku;
−
natychmiastowego nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także
innego świadczenia przysługującego pracownikowi.
45% wydanych decyzji miało rygor natychmiastowego wykonania, natomiast 43% wydanych decyzji
miało określony termin wykonania.
OIP Katowice
51
Zakres tematyczny decyzji pisemnych regulujących nieprawidłowości z zakresu bezpieczeństwa
i higieny pracy dotyczył przede wszystkim zagadnień związanych z:
1. przygotowaniem pracowników do pracy (13%),
2. urządzeń i instalacji energetycznych, stanowisk i procesów pracy, obiektów i pomieszczeń
pracy - po (12%),
3. maszyn i urządzeń technicznych (11%).
W przypadkach wystąpienia naruszeń nie zagrażających zdrowiu czy życiu pracowników inspektorzy
pracy wydawali wystąpienia. W 2010 roku wydano 8 141 wystąpień, zawierających 44 579 wniosków, które najczęściej dotyczyły uchybień prawnych w zakresie stosunku pracy (32%) oraz czasu
pracy (15%).
Okręgowy Inspektor Pracy w 2010 r. wydał 10 decyzji zaprzestania działalności lub działalności określonego rodzaju. Decyzje te zostały wydane w sytuacjach, kiedy warunki pracy stwarzały zagrożenie
dla zdrowia i życia pracowników i stan ten miał charakter trwały.
W wyniku przeprowadzonych kontroli w 2010 r. inspektorzy pracy stwierdzili 7 958 wykroczeń przeciwko prawom pracownika. Najczęściej stwierdzonym naruszeniem przepisów prawa pracy było
nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zestawienie ujawnionych wykroczeń z wyszczególnieniem naruszanych przepisów w ujęciu liczbowym przedstawia się następująco:
W analizowanym okresie w stosunku do 2 539 winnych popełnienia wykroczeń przeciwko prawom pracownika inspektorzy pracy nałożyli grzywny w drodze mandatu karnego na ogólną kwotę 3 063 200,00 zł.
W związku z popełnieniem 1 121 wykroczeń, inspektorzy pracy zastosowali wobec 826 sprawców
środki wychowawcze polegające na pouczeniu, ostrzeżeniu lub upomnieniu.
W 2010 r. inspektorzy pracy skierowali do sądów 571 wniosków o ukaranie, które obejmowały 1 768
zarzutów.
52
OIP Katowice
Poniższe wykresy ukazują stanowiska zajmowane przez sprawców wykroczeń, którzy w 2010 r. zostali
ukarani mandatem, wnioskiem do sądu lub zostali pouczeni, ostrzeżeni, upomnieni.
OIP Katowice
53
Analizując środki prawne wydane przez inspektorów pracy w kontrolach przeprowadzonych w 2010
roku najwięcej nieprawidłowości regulowano u pracodawców zajmujących się przetwórstwem przemysłowym oraz handlem i usługami.
54
OIP Katowice
Dane statystyczne z działalności kontrolno-nadzorczej Państwowej Inspekcji Pracy w 2010 roku
( wg sekcji gospodarki narodowej PKD )
Wyszczególnienie
1
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
2
OGÓŁEM, w tym:
Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo
Górnictwo, wydobywanie
Przetwórstwo przemysłowe
Wytwarzanie energii
Dostawa wody
Budownictwo
Handel i naprawy
Transport i gospodarka magazynowa
Zakwaterowanie i usługi gastronomiczne
Informacja i komunikacja
Finanse i ubezpieczenia
Obsługa rynku nieruchom.
Działalność profesjonalna
Usługi administrowania
Administracja publiczna
Edukacja
Opieka zdrowotna i pomoc społ.
Kultura, rozrywka i rekreacja
Pozostała działalność usługowa
Gospodarstwa domowe
Organizacje eksterytorialne
Nieokreślona działalność
kontroli
ogółem1
wstrzymania
prac
skierowania
pracownik. do
innych prac
3
11 743
4
41 374
5
1 201
6
742
123
162
2641
64
162
2274
3042
605
367
78
90
124
244
435
142
494
368
132
191
1
0
4
569
673
12823
385
707
9059
10062
1338
1124
128
153
222
534
663
234
1218
658
320
481
0
0
23
31
7
311
0
19
690
78
15
5
1
4
6
15
5
3
4
3
1
3
0
0
0
31
5
138
0
11
452
69
8
4
0
3
6
3
1
1
3
1
1
5
0
0
0
L I C Z B A DECYZJI
sprzeciwów z
nakazujących
art. 56 ustawy
wypłatę świadPrawo budowczeń pieniężnych
lane
7
8
1 978
23
5
15
697
0
22
328
334
120
83
25
17
23
87
32
8
50
41
34
57
0
0
0
0
0
9
0
1
1
6
2
1
0
0
1
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
decyzji zaprzestania działalności2
9
10
0
0
6
0
0
2
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
wystąpień3
wniosków
w wystąpieniach
10
11
8 141
92
89
1872
40
107
1275
2299
436
297
56
67
77
172
307
65
361
298
85
144
0
0
2
44 579
494
364
10186
110
549
6041
13691
2433
1962
337
414
384
942
1569
253
1595
1758
486
1002
0
0
9
OIP Katowice
55
Objaśnienia do kolumny 2:
Ad.4 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę
Ad.7. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle
Ad.8 Transport i gospodarka magazynowa
Ad.12 Działalność związana z obsługą nieruchomości
Ad 13 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
Ad 14. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca
Ad 15.Admonotracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia
społeczne
Źródło: dane PIP
56
OIP Katowice
Ad.17. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
Ad 20 Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników
Ad 21. Organizacje i zespoły eksterytorialne
1. łączna liczba decyzji wydanych przez inspektorów pracy na podstawie art.11 pkt 1,2,3,4,6,7 ustawy o
PIP;
2. liczba decyzji wydanych przez Okręgowego Inspektora Pracy na podstawie art. 11 pkt 5 ustawy o PIP;
3. liczba wystąpień skierowanych przez inspektora pracy na podstawie art.11 pkt 8 ustawy o PIP.
( wg wielkości zatrudnienia )
L I C Z B A DECYZJI
Wyszczególnienie
1
2
OGÓŁEM, w tym zakłady o zatrudnieniu:
skierowania
pracownik. do
innych prac
nakazujących
wypłatę świadczeń pieniężnych
sprzeciwów z
art. 56 ustawy
Prawo budowlane
decyzji zaprzestania działalności2
wystąpień3
wniosków
w wystąpieniach
kontroli
ogółem1
wstrzymania
prac
3
4
5
6
7
8
9
10
11
11 743
41 374
1 201
742
1 978
23
10
8 141
44 579
1.
1-9
5282
17865
593
412
758
12
7
3580
20864
2.
10 - 49
3614
14088
377
213
762
7
2
2609
14970
3.
50 - 249
1801
6233
176
82
290
2
1238
5785
4.
250 i powyżej
1046
3188
55
35
168
2
714
2960
1
Objaśnienia do kolumn 4, 9, 10:
1. łączna liczba decyzji wydanych przez inspektorów pracy na podstawie art.11 pkt 1,2,3,4,6,7 ustawy o PIP;
Źródło: dane PIP
OIP Katowice
57
( wg form własności )
L I C Z B A DECYZJI
Wyszczególnienie
1
1.
2.
3.
4.
2
OGÓŁEM, w tym:
Sektor publiczny1
ogółem, w tym własność:
1. państwowa
2. samorządowa
3. mieszana
Sektor prywatny2
1. prywatna krajowa
2. prywatna zagraniczna
3. prywatna mieszana
Sektor mieszany zrównoważony 3
Nieokreślona własność
Objaśnienia dot. kolumny 2:
kontroli ogółem1
3
nakazujących
wypłatę świadczeń pieniężnych
sprzeciwów z
art. 56 ustawy Prawo
budowlane
decyzji zaprzestania
działalności2
5
6
7
8
9
10
11
742
25
1 978
160
23
1
10
0
8 141
909
44 579
4 192
430
1441
877
2087
80
304
10 350 37 540
14
11
2
1 174
11
9
5
717
45
101
14
1 818
0
1
0
22
10
251
615
43
7 227
979
3014
199
40 362
1027
59
88
0
657
31
29
0
1550
146
122
20
1
1
0
0
6383
441
403
4
1
36459
2084
1819
22
3
32812
2342
2386
2
0
sektor publiczny obejmuje podmioty stanowiące własność państwową, jednostek samorządu terytorialnego oraz z przewagą kapitału podmiotów sektora publicznego;
sektor prywatny obejmuje podmioty gospodarki stanowiące własność prywatną krajową, zagraniczną oraz z przewagą kapitału podmiotów sektora prywatnego;
3/
sektor mieszany zrównoważony obejmuje własność mieszaną między sektorami z takim samym udziałem własności sektora publicznego i prywatnego.
2/
2. liczba decyzji wydanych przez Okręgowego Inspektora Pracy na podstawie art.11 pkt 5 ustawy o PIP;
58
OIP Katowice
wniosków
w wystąpieniach
1 201
27
1/
Źródło: dane PIP
wystąpień3
11 743 41 374
1 387 3 832
9015
724
611
4
2
4
wstrzymania
prac
skierowania
pracownik.
do innych
prac
9
1
( wg sekcji gospodarki narodowej PKD )
LICZBA
podjętych środków prawnych
ujawnionych wykroczeń, w tym
Wyszczególnienie
1
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
2
OGÓŁEM, w tym:
Rolnictwo i leśnictwo
Górnictwo, wydobywanie
Przetwórstwo przemysłowe
Wytwarzanie energii
Dostawa wody
Budownictwo
Handel i naprawy
Transport i gospodarka magazynowa
Zakwaterowanie i usługi gastronomiczne
Informacja i komunikacja
Finanse i ubezpieczenia
Obsługa rynku nieruchomości
Działalność profesjonalna
Usługi administrowania
Administracja publiczna
Edukacja
Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
Edukacja
Pozostała działalność usługowa
Gospodarstwa domowe
Organizacje eksterytorialne
Nieokreślona działalność
ogółem
objętych
mandatami
3
7 958
60
94
1832
12
100
2030
1918
426
406
53
78
60
163
198
28
106
170
71
152
1
0
0
4
5 069
44
77
1109
8
68
1423
1233
280
201
32
35
44
87
136
20
35
92
48
97
0
0
0
zawartych we
wnioskach do
sądu
5
1 768
5
8
520
0
20
394
321
109
157
8
35
11
64
31
0
38
13
7
27
0
0
0
objętych środkami
wychowawczymi
6
1 121
11
9
203
4
12
213
364
37
48
13
8
5
12
31
8
33
65
16
28
1
0
0
nałożonych
mandatów
skierowanych
wniosków do
sądu
zastosowanych
środków wychowawczych
zawiadomień prokuratury o przestępstwach
7
2 539
29
48
552
5
33
755
570
136
96
14
17
23
56
64
11
17
51
18
44
0
0
0
8
571
3
2
150
0
7
140
114
41
32
5
11
5
15
16
0
8
11
3
8
0
0
0
9
826
8
8
152
4
9
170
254
29
34
7
7
5
8
24
7
23
44
9
23
1
0
0
10
120
0
3
26
0
0
25
27
11
2
2
3
1
1
9
0
1
5
0
4
0
0
0
OIP Katowice
59
Objaśnienia do kolumny 2:
Ad.4 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę
Ad.7. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle
Ad.8 Transport i gospodarka magazynowa
Ad.12 Działalność związana z obsługą nieruchomości
Ad 13 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
Ad 14. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca
60
OIP Katowice
Ad 15.Admonotracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne
Ad.17. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
Ad 20 Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników
Ad 21. Organizacje i zespoły eksterytorialne
( wg wielkości zatrudnienia )
LICZBA
ujawnionych wykroczeń, w tym:
Wyszczególnienie
1
2
OGÓŁEM, w tym zakłady o
zatrudnieniu:
ogółem
objętych
mandatami
zawartych we
wnioskach do
sądu
objętych środkami
wychowawczymi
nałożonych mandatów
skierowanych
wniosków do
sądu
zastosowanych
środków wychowawczych
zawiadomień
prokuratury o
przestępstwach
3
4
5
6
7
8
9
10
7958
5069
1768
1121
2539
571
826
120
1.
1-9
4128
2483
1020
625
1192
323
456
73
2.
10 - 49
2372
1577
511
284
794
157
206
24
3.
50 - 249
942
661
156
125
343
53
101
8
4.
250 i powyżej
516
348
81
87
210
38
63
15
Źródło: dane PIP
OIP Katowice
61
( wg form własności )
LICZBA
ujawnionych wykroczeń, w tym:
Wyszczególnienie
ogółem
1
2
objętych mandatami
zawartych we
wnioskach do
sądu
objętych środkami
wychowawczymi
nałożonych
mandatów
skierowanych
wniosków do
sądu
zawiadomień prozastosowanych środkuratury o przestępków wychowawczych
stwach
3
4
5
6
7
8
9
10
OGÓŁEM, w tym:
1. Sektor publiczny1
1. państwowa
2. samorządowa
3. mieszana
2. Sektor prywatny2
7958
436
5069
250
1768
67
1121
119
2539
144
571
26
826
88
120
8
192
221
23
7517
123
120
7
4816
39
17
11
1701
30
84
5
1000
78
61
5
2394
15
9
2
545
21
62
5
737
6
2
0
111
1. prywatna krajowa
2. prywatna zagraniczna
3. prywatna mieszana
3. Sektor mieszany zrównoważony 3
4. Nieokreślona własność
6790
346
381
5
0
4349
237
230
3
0
1519
69
113
0
0
922
40
38
2
0
2145
123
126
1
0
491
19
35
0
0
674
34
29
1
0
99
7
5
0
1
Objaśnienia dot. kolumny 2:
1/
sektor publiczny obejmuje podmioty stanowiące własność państwową, jednostek samorządu terytorialnego oraz z przewagą kapitału podmiotów sektora publicznego;
sektor prywatny obejmuje podmioty gospodarki stanowiące własność prywatną krajową, zagraniczną oraz z przewagą kapitału podmiotów sektora prywatnego;
3/
sektor mieszany zrównoważony obejmuje własność mieszaną między sektorami z takim samym udziałem własności sektora publicznego i prywatnego.
2/
2. liczba decyzji wydanych przez Okręgowego Inspektora Pracy na podstawie art.11 pkt 5 ustawy o PIP;
62
OIP Katowice
Spis treści
1.
Charakterystyka działania ....................................................................................................1
2.
Ważne tematy kontrolne .....................................................................................................3
Budownictwo ......................................................................................................................4
Górnictwo ...........................................................................................................................7
Hutnictwo i metalurgia ........................................................................................................9
Przemysł motoryzacyjny ....................................................................................................11
Energetyka ........................................................................................................................12
Kolej ................................................................................................................................14
Służba zdrowia ..................................................................................................................15
3.
Prawo pracy ......................................................................................................................17
Wynagrodzenia .................................................................................................................17
Czas pracy .........................................................................................................................20
Legalność zatrudnienia ......................................................................................................25
Skargi i porady ..................................................................................................................27
Powództwa o ustalenie stosunku pracy ..............................................................................32
Emerytury pomostowe.......................................................................................................34
4.
Wypadki przy pracy ..........................................................................................................35
5.
Wydarzenia ......................................................................................................................41
6.
Podsumowanie..................................................................................................................45
7.
Dane statystyczne..............................................................................................................51
OIP Katowice
63

Sprawozdanie - Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

Transkrypt

Podobne dokumenty

Giełda Pracy dla Osób Niepełnosprawnych z udziałem OIP Katowice

Uwaga na chłód i trudne warunki zimowe!

Zażalenie na postanowienie - Sąd Okręgowy w Katowicach

Apelacja - Sąd Okręgowy w Katowicach

Nowohuckie Targi Edukacji i Pracy

wykaz stron internetowych, na których znajdują się

Odpowiedź na nakaz

tutaj - Szkoła Podstawowa nr 20 w Katowicach

zał - KKS-6220-1-18-2014

Spotkanie robocze z przedstawicielami ZUS