docedukacja ekologiczna
download 
Reklamacja Transkrypt
edukacja ekologiczna
Leszek Trząski EDUKACJA EKOLOGICZNA Program ścieżki edukacyjnej dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum Videograf Edukacja Sp. z o.o. 40-153 Katowice, al. W. Korfantego 191 tel.: (0-32) 203-65-59, 203-65-60, 730-25-12 fax: (0-32) 730-25-13 [email protected] www.videograf.pl © Copyright by Videograf Edukacja Sp. z o.o. Katowice 2003 ISBN 83-89232-22-7 SPIS TREŚCI Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Podstawa programowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Szczegółowe cele edukacyjne w świetle podstawy programowej . . . . . . . . . . . . . 7 Szczegółowe treści, osiągnięcia ucznia oraz procedury osiągania celów edukacji ekologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Ewaluacja osiągnięć ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Proponowane piśmiennictwo uzupełniające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 WSTĘP „Myśl globalnie – działaj lokalnie”. Ta powszechnie znana, lecz nie zawsze w pełni rozumiana idea jest podstawą koncepcji niniejszego programu. Ma ona zarówno aspekty poznawcze, jak i wychowawcze. Z jednej strony, nie można zrozumieć problemów środowiska własnego miejsca zamieszkania w oderwaniu od przemian, jakim środowisko ulega w skali globalnej i regionalnej. Z drugiej strony, na globalny stan środowiska wpływają zdarzenia zachodzące w skali regionalnej a nawet lokalnej. Ogólnie wiadomo, że na trwały i samopodtrzymujący się (lub, jak kto woli, zrównoważony) rozwój społeczny w skali świata, kraju czy regionu składać się muszą aktywne, świadome i odpowiedzialne działania lokalnych społeczności na rzecz sprawiedliwości międzypokoleniowej. Działania takie są jednak możliwe pod warunkiem dogłębnego zrozumienia naszego miejsca w sieci powiązań między elementami środowiska, którego sami jesteśmy częścią. Z przytoczonego założenia wynika logiczny wniosek, że najlepszym, i być może jedynym właściwym sposobem przygotowania młodzieży do świadomych i odpowiedzialnych działań na rzecz zrównoważonego rozwoju jest kształtowanie postaw proekologicznych poprzez uczestnictwo w lokalnych projektach, najlepiej w miejscu zamieszkania. Nie chodzi zatem tylko o przyswojenie treści związanych z problematyką ekologii i ochrony środowiska, czy też przekazanie umiejętności praktycznych. Postawy proekologiczne kształtują się wraz z rozbudzaniem wrażliwości na problemy własnego środowiska. Ważne jest również, by młodzież w maksymalnym stopniu posiadła umiejętności interdyscyplinarnego rozumienia i rozwiązywania problemów środowiskowych, samokształcenia, działania zespołowego oraz prezentowania swoich poglądów i rezultatów pracy. Są to umiejętności niezbędne dla każdego działacza POE, urzędnika samorządowego zajmującego się problematyką środowiskową czy nauczyciela ekologii, i niewątpliwie przydatne każdemu obywatelowi. Na proponowany zakres treści programu, jak i na formy ich realizacji, wpływa oczywisty fakt, że elementy edukacji ekologicznej uwzględnione są już w ramach poszczególnych przedmiotów nauczania ogólnego. Dlatego część proponowanych zajęć można realizować w ramach lekcji przedmiotowych. Dotyczy to w szczególności treści związanych z problemami globalnymi, europejskimi czy ogólnopolskimi, a także ćwiczeń laboratoryjnych. Optymalny sposób realizacji niniejszego programu wymaga jednak, moim zdaniem, wydzielenia pewnej liczby godzin lekcyjnych na zajęcia interdyscyplinarne dla ekologicznej ścieżki edukacyjnej. Proponowany program wykracza poza podstawy określone w obowiązującym rozporządzeniu. Jest to zabieg w pełni świadomy. Bynajmniej nie zakładam, 5 że w danej szkole muszą być realizowane wszystkie proponowane tematy i szczegółowe zagadnienia. Zdaję sobie sprawę, że najlepszy program edukacji ekologicznej może powstać w tej konkretnej szkole, w której będzie realizowany. Można go bowiem uzgodnić z nauczycielami poszczególnych przedmiotów, dostosować do zaplecza materialnego szkoły (np. wyposażenia pracowni przedmiotowych), tradycji szkolnych, stopnia integracji szkoły z lokalną społecznością, czy wreszcie specyfiki regionu i miejscowości, w której szkoła się znajduje (wielkość miejscowości i liczba mieszkańców, warunki przyrodnicze, szkoły wyższe, placówki naukowo-badawcze, pozarządowe organizacje ekologiczne, pozaszkolne ośrodki edukacji ekologicznej itd.). Niniejszy program należy zatem traktować jako otwarty zbiór propozycji, z którego każda szkoła wybierze rzeczy najbardziej dla siebie atrakcyjne. Całą zawartość niniejszego programu można rozumieć jako propozycję obszernego projektu badawczego, mającego otwarty charakter, tj. z roku na rok uzupełnianego i aktualizowanego. Celem tego projektu jest wprowadzenie uczniów we wszystkie rodzaje zagadnień związanych ze środowiskiem ich własnej gminy/powiatu. Z tego względu niezbędne jest objęcie projektem możliwie największej liczby grup tematycznych i powiązań międzyprzedmiotowych. Zakresu projektu nie należy jednak traktować sztywno. Nie w każdej miejscowości i nie w każdej szkole możliwa jest przecież realizacja wszystkich tematów. Projekt należy realizować nie „od początku do końca” lecz, w miarę możliwości, poprzez równoległe opracowywanie zagadnień z różnych grup tematycznych. Należy także pamiętać, że poszczególne tematy „zachodzą” na siebie i mogą występować w różnych hierarchiach. Przykładowo, dla zrozumienia i udokumentowania całokształtu problemów środowiska naszej miejscowości potrzebne jest rozpoznanie bardzo różnych uwarunkowań – od walorów przyrodniczych, poprzez np. źródła zanieczyszczenia powietrza, zagrożenia akustyczne po problemy gospodarki odpadami. Może się jednak okazać, że istnieje już profesjonalna mapa sozologiczna 1 obejmująca obszar gminy lub jego część. W takiej sytuacji warto odwrócić kolejność niektórych tematów – i badania środowiska podporządkować uszczegółowieniu istniejącej mapy. Taka mapa będzie wówczas nie tyle ukoronowaniem prac, ile nieocenioną pomocą da uczniów realizujących różne projekty badawcze, także w następnych latach. PODSTAWA PROGRAMOWA Cele edukacyjne 1. Uświadomienie różnorodności sposobów negatywnego i pozytywnego oddziaływania ludzi na środowisko i kształtowanie umiejętności praktycznego ich poznawania. 2. Przyjmowanie postawy odpowiedzialności za obecny i przyszły stan środowiska oraz gotowości do działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Zadania szkoły 1. Umożliwienie prowadzenia badań w terenie. 1 ta niezbyt szczęśliwa nazwa dotyczy profesjonalnych map w skali 1:50 000, ujmujących całokształt problemów środowiskowych danej okolicy. 6 2. Tworzenie warunków pozwalających integrować różne dziedziny wiedzy w celu zrozumienia idei zrównoważonego rozwoju. Treści nauczania 1. Ekonomiczne i społeczne aspekty związków między człowiekiem i jego działalnością a środowiskiem. Wartość środowiska. Korzyści i straty związane z jego eksploatacją. Zasoby odnawialne i nieodnawialne. 2. Współczesny system gospodarki światowej i jego wpływ na degradację zasobów środowiska. Współpraca międzynarodowa jako warunek osiągnięcia zrównoważonego rozwoju. 3. Zagrożenia cywilizacyjne związane z energetyką konwencjonalną i jądrową. Odnawialne źródła energii. 4. Sposoby ochrony różnorodności biologicznej. 5. Intensyfikacja produkcji rolnej i związane z nią zagrożenia. Rolnictwo ekologiczne. 6. Problemy bezpieczeństwa biologicznego, np. inżynieria genetyczna. 7. Problemy polityki ekologicznej państwa. Osiągnięcia 1. Dostrzeganie zagrożeń dla współczesnej cywilizacji wynikających z nieracjonalnego korzystania z zasobów środowiska i z nierównomiernego poziomu życia w różnych regionach świata. 2. Ocenianie działalności ekologicznych organizacji pozarządowych, ich celów i form działania oraz zgodności z polityką ekologiczną państwa. 3. Podejmowanie racjonalnych działań służących poprawie stanu środowiska w skali lokalnej, regionalnej, krajowej i globalnej. SZCZEGÓŁOWE CELE EDUKACYJNE W ŚWIETLE PODSTAWY PROGRAMOWEJ 1. Uświadomienie różnorodności sposobów negatywnego i pozytywnego oddziaływania ludzi na środowisko i kształtowanie umiejętności praktycznego ich poznawania l postrzeganie środowiska jako systemu, w którym wszystkie elementy i problemy są powiązane i wzajemnie z siebie wynikają l dostrzeganie i wartościowanie pozytywnych i negatywnych skutków zmian środowiskowych zachodzących w miejscu zamieszkania lub nauki l świadomość ograniczenia pojemności środowiska dla ludzkiej populacji oraz niebezpieczeństw wynikających z nadmiernej eksploatacji jego zasobów l rozumienie wielostronnych skutków oddziaływania zanieczyszczeń środowiska na ludzi i otaczającą ich przyrodę l rozumienie zasad zarządzania środowiskiem l świadomość przenikania się problemów środowiskowych z problemami społecznymi, politycznymi i ekonomicznymi l świadomość konieczności podejmowania działań lokalnych dla rozwiązywania problemów środowiskowych w skali regionalnej i globalnej 7 l l l l l l l l l l l świadomość ścisłego związku między dziedzictwem przyrodniczym i kulturowym oraz potrzeby ich ochrony zarówno jako wartości materialnych jak wartości „samych w sobie” umiejętność przewidywania i wartościowania pozytywnych i negatywnych skutków środowiskowych mogących powstać w wyniku planowanych działań we własnym otoczeniu reagowanie na sygnały świadczące o zagrożeniu środowiska przy wykorzystaniu odpowiednich procedur i form interwencji (np. pisanie wniosków, raportów, staranie się o przyznawanie statusu pomników przyrody, użytków ekologicznych itd.) rozpoznawanie lokalnych zagrożeń środowiskowych (w tym źródeł zanieczyszczenia) w swoim miejscu życia oraz proponowanie rozwiązań naprawczych umiejętność integrowania posiadanej wiedzy przyrodniczej, społecznej i technicznej w rozpoznawaniu problemów środowiskowych i proponowaniu działań naprawczych umiejętność pobierania materiału badawczego (próbki wody, powietrza, gleby, roślin, grzybów) w terenie oraz prowadzenia podstawowych badań laboratoryjnych umiejętność samodzielnego wyszukiwania, analizowania i wartościowania informacji środowiskowej (raporty o stanie środowiska, kartografia środowiskowa, Internet itd.) umiejętność rozpoznawania obiektów cennych przyrodniczo (np. gatunków chronionych, pozostałości naturalnych ekosystemów, drzew o cechach pomników przyrody, zabytkowych założeń parkowych itd.) umiejętność dokumentacji wyników swoich obserwacji i przemyśleń związanych ze środowiskiem, jego zagrożeniami i ochroną (zinterpretować wyniki obserwacji terenowych i badań laboratoryjnych, wykonać fotografię terenową, mapę, zestawienie tabelaryczne, wykres itp.) umiejętność przekazywania własnych odczuć i opinii – w mowie i piśmie – na tematy związane z problemami środowiskowymi umiejętność tworzenia własnych projektów i podejmowania inicjatyw związanych z ochroną środowiska 2. Przyjmowanie postawy odpowiedzialności za obecny i przyszły stan środowiska oraz gotowości do działań na rzecz zrównoważonego rozwoju, pojmowanie troski o stan środowiska jako obowiązek moralny i obywatelski l codzienne postępowanie zgodne z zasadą, w myśl której materialny poziom życia jest tylko jednym z elementów kształtujących jakość życia l styl życia oparty na umiarkowanym korzystaniu z zasobów środowiska l identyfikacja z okolicą miejsca swego zamieszkania i jej wartościami przyrodniczo-kulturowymi wynikająca z ich ustawicznego poznawania l wysoka wrażliwość moralna i estetyczna na problemy przyrody i krajobrazu l gotowość do współpracy z urzędami, służbami i organizacjami pozarządowymi zaangażowanymi w ochronę środowiska 8 l l l l l l l l l gotowość do uczestnictwa w kształtowaniu ładu przestrzennego w swoim regionie stosowanie zasad higieny środowiskowej w życiu codziennym (np. sortowanie odpadów) dokonywanie świadomych wyborów konsumenckich mających na celu minimalizowanie problemów środowiskowych (np. problem opakowań oraz odpadów niebezpiecznych) codzienne postępowanie wynikające z posiadanej wiedzy o zdrowotnych zagrożeniach ze strony czynników środowiskowych oraz z poczucia odpowiedzialności samodyscyplina w stosunku do obowiązującego prawa, w tym związanego z ochroną środowiska gotowość do aktywnego uczestnictwa w kształtowaniu ładu przestrzennego swojego miejsca zamieszkania poszanowanie i akceptacja dla postaw proekologicznych wynikających z innych przesłanek niż nasze własne gotowość do samodzielnego pogłębiania własnej wiedzy i świadomość ekologicznej oraz do pomocy w tym zakresie zainteresowanym osobom ze swojego otoczenia gotowość do aktywnego uczestnictwa w inicjatywach na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska w miejscu zamieszkania. 9 SZCZEGÓŁOWE TREŚCI, OSIĄGNIĘCIA UCZNIA ORAZ PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW EDUKACJI EKOLOGICZNEJ Problemy środowiskowe i związane z nimi treści edukacji ekologicznej mają charakter niesłychanie dynamiczny; tworzą one jednak pewien rodzaj system. Ład środowiskowy jest przecież elementem zrównoważonego rozwoju na równi z ładem instytucjonalnym, ekonomicznym czy społecznym. Takie, poniekąd systemowe, rozumienie zadań edukacji ekologicznej skłoniło mnie do nieco innego zgrupowania treści zapisanych w podstawach programowych (Tabela 1). Dla przejrzystości, przy każdym z proponowanych zagadnień zamieszczam numer treści wg podstawy programowej zapisanej w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 51, poz. 458). TABELA 1 ZESTAWIENIE TREŚCI, OSIĄGNIĘĆ UCZNIA, PROCEDUR OSIĄGANIA CELÓW I POWIĄZAŃ MIĘDZYPRZEDMIOTOWYCH Treści Osiągnięcia (uczeń) 10 W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) Powiązania międzyprzedmiotowe 2 Poznajemy przesłanki zrównoważonego rozwoju i jego związki z ochroną środowiska Odnawialne i nieodnawialne zasoby środowiska oraz ich racjonalna eksploatacja Nr treści wg podstawy programowej 1 Odróżnia zasoby odnawialne i nieodnawialne środowiska oraz wykazuje ograniczenia możliwości odnawiania przestrzeni, gleb, lasów i różnorodności biologicznej Wskazuje powiązania między pojemnością środowiska (pojęcie z dziedziny ekologii populacji) i problemem nadmiernej eksploatacji jego zasobów Podaje przykłady degradacji lokalnych ekosystemów w różnych częściach świata i w różnych okresach historycznych Geogr, Biol, Hist Dyskusja: dlaczego dawne cywilizacje eksploatowały środowisko ponad miarę? Jakie nauki należy wyciągnąć z historii ich upadku? Mapa pojęciowa: jak wpływamy na całość zasobów środowiska eksploatując jeden ich rodzaj? 1 Charakteryzuje przekształcenia środowiska przez człowieka w regionie zamieszkania – od prehistorii po czasy najnowsze Seminarium: jak eksploatacja zasobów Geogr, Biol, Hist, WoS środowiska zmieniła oblicze naszego regionu i miejsca zamieszkania? – w świetle 1 Globalne problemy środowiskowe jako wyzwanie dla społeczności międzynarodowej 11 2 Przedstawia problemy związane z eksploatacją zasobów odnawialnych i nieodnawialnych w okolicy miejsca zamieszkania (nauki). Potrafi wskazać, co można i należy zmienić analizy historycznych i współczesnych materiałów źródłowych Wyjaśnia globalny charakter współczesnych zagrożeń środowiska Aktywna prezentacja: globalne zagrożenia Biol, WoS, Geogr, związane z wyrębem lasów, odpadami, Chem, Fiz, EM kwaśnymi deszczami, efektem cieplarnianym, zmniejszaniem różnorodności biologicznej, dziurą ozonową i degradacją gleb (w oparciu o dane źródłowe, w tym dostępne w światowych zasobach Internetu) 1 Uzasadnia polityczne podłoże globalnych problemów środowiskowych Uzasadnia tezę, że dla rozwiązania problemów środowiskowych niezbędna jest współpraca międzynarodowa Geogr, WoS Seminarium: wzajemne powiązania następujących problemów: głód, zadłużenie państw rozwijających się, przyczyny nieskuteczności programów pomocowych, eksport brudnych technologii, gospodarka rabunkowa 1 Przytacza argumenty wskazujące konieczność zmian w światowej gospodarce i polityce wobec perspektywy katastrof społecznych i ekologicznych Uzasadnia pogląd, że dla skutecznej ochrony światowych zasobów środowiska niezbędne jest ograniczanie konsumpcji w państwach rozwiniętych Analiza zależności między poziomem gospodarczego rozwoju i natężeniem eksploatacji zasobów środowiska Dyskusja panelowa w oparciu o analizę raportów Meadowsów i opracowań Worldwatch Institute Biol, Geogr, WoS 1 Objaśnienia skrótów nazw przedmiotów i ścieżek edukacyjnych: Biol – biologia, Chem – chemia, Fiz – fizyka, Geogr – geografia, Hist – historia, PO – przysposobienie obronne, WoS – wiedza o społeczeństwie, JęzPol – – język polski, Przeds – podstawy przedsiębiorczości, Mat – matematyka, EM – edukacja czytelnicza i medialna, ER – edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie, Rel – religia, Etyka – etyka, EF – edukacja filozoficzna, EE – edukacja europejska, EP – edukacja prozdrowotna, WoK – wiedza o kulturze. Treści Osiągnięcia (uczeń) Geneza i sens idei zrównoważonego Uzasadnia pogląd, że ochrona środowiska rozwoju jest jednym z niezbędnych elementów zrównoważonego rozwoju społecznego Przytacza i objaśnia podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju Wyjaśnia, dlaczego rozwój zrównoważony jest niemożliwy bez aktywnego udziału lokalnych społeczności Wymienia najważniejsze fakty z historii idei zrównoważonego rozwoju Charakteryzuje najważniejsze organizacje międzynarodowe działające na rzecz idei zrównoważonego rozwoju 12 Rozwój zrównoważony jako zasada konstytucyjna W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) Powiązania międzyprzedmiotowe 2 Nr treści wg podstawy programowej Seminarium: rozwój idei zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju) od czasu raportu U’Thanta oraz założenia ery ekologicznej w świetle dokumentów konferencji z Rio (Karta Ziemi, Agenda 21) i ich realizacja w świetle konferencji „10 lat po Rio” Biol, Geogr, Hist, WoS 1 Analiza stron internetowych związanych z działalnością na rzecz zrównoważonego rozwoju (Sustainable Development) 1 Określa międzynarodowe zobowiązania Polski związane z rozwojem zrównoważonym Seminarium: idea zrównoważonego rozwoju Geogr, WoS, EM, EE w ratyfikowanych oraz podpisanych przez Polskę traktatach i konwencjach 7 Opisuje rozwój zrównoważony jako zasadę konstytucyjną w Polsce i podstawę polskiego prawa ochrony środowiska Wskazuje odniesienia do zrównoważonego rozwoju zawarte w Polityce Ekologicznej Państwa Seminarium: rozwój zrównoważony jako zasada obowiązująca w Unii Europejskiej i w Polsce (w świetle zobowiązań Polski zapisanych w dokumentach stowarzyszeniowych z UE, oraz zapisów w polskim prawie) 7 Objaśnia przyczyny trudności w praktycznym wprowadzaniu idei zrównoważonego rozwoju na świecie i w Polsce Wskazuje sposoby ich pokonywania Dyskusja panelowa: dlaczego realizacja międzynarodowych porozumień na rzecz zrównoważonego rozwoju napotyka na trudności? Bariery na drodze idei zrównoważonego rozwoju Polski: mapa pojęciowa i ranking problemów 7 Wykazuje, że szacunek dla przyrody wpisany jest w różne systemy religijne i filozoficzne, w tym chrześcijański Seminarium: stosunek do przyrody w chrześcijaństwie, innych wielkich religiach świata oraz systemach filozoficznych Docenia i szanuje fakt, że postawy proekologiczne mogą wynikać z różnych przesłanek ideowych Dyskusja panelowa: porównanie założeń tzw. EF, Etyka ekologii głębokiej i ekologii umiarkowanej. Które założenia są nam bliższe? 1 Postrzega dbałość o środowisko i przyrodę jako swój obowiązek moralny Dyskusja: różne modele życia (w tym konsumpcyjny) i ich stosunek do problemów środowiska a globalny kryzys środowiskowy 1 Społeczne i ekonomiczne przesłanki Opisuje pozytywne i negatywne skutki zrównoważonego rozwoju środowiskowe działań międzynarodowych podejmowanych dla przełamywania dysproporcji w rozwoju społecznym Uzasadnia pogląd, że bieda jest najważniejszym źródłem zagrożenia dla zrównoważonego rozwoju społecznego i dla środowiska Debata: czy globalizacja przynosi zagrożenie dla środowiska, czy szansę na jego ochronę – w oparciu o analizę publicznej dyskusji z udziałem POE, na temat globalizacji i działalności międzynarodowych instytucji finansowych (materiały internetowe) Debata: pozytywne i negatywne strony działalności Banku Światowego i innych instytucji finansowych w zakresie gospodarowania zasobami środowiska WoS, EM, EE 1/2 Wyjaśnia, w jaki sposób można wycenić materialną i niematerialną wartość zasobów środowiskowych Seminarium: wyceniamy niewymierne, czyli środowiskowe koszty eksploatacji zasobów naturalnych: przykład analizy kosztów i korzyści (AKK) WoS, Przeds, EM 1/2 Uzasadnia rozróżnienie pojęć poziomu życia i jakości życia. Tradycyjne i nowe wskaźniki dobrobytu Debata: czy wzrost PKB (produktu krajowego brutto) jest dobrym wskaźnikiem zrównoważonego rozwoju? WoS, EM 1/2 Charakteryzuje przyczyny i wielkość strat środowiskowych w polskiej gospodarce Seminarium: straty środowiskowe w polskiej gospodarce – w oparciu o analizę materiałów źródłowych WoS, Przeds, EM 1/2 Moralne i etyczne przesłanki zrównoważonego rozwoju EF, Rel, Etyka 1 13 Treści Osiągnięcia (uczeń) Omawia krajowe i międzynarodowe źródła finansowania przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska i ochroną przyrody W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) Powiązania międzyprzedmiotowe 2 Mapa pojęciowa: międzynarodowe i krajowe WoS, Przeds, EM instytucje finansujące ochronę środowiska i ochronę przyrody, zasady ich funkcjonowania – analiza danych źródłowych, w tym dostępnych w Internecie 1/2 7 Korzystamy z prawa dostępu do informacji o środowisku naszego miasta/gminy 14 Instytucje zajmujące się gromadzeniem i udostępnianiem informacji o środowisku oraz o wpływie planowanych inwestycji na środowisko miasta/gminy Zasady udostępniania informacji Znaczenie i zawartość dokumentów zawierających informację o środowisku Nr treści wg podstawy programowej Poznaje instytucje związane z ochroną środowiska i ochroną przyrody działające na terenie gminy, zakres ich działalności i powiązania Dyskusja panelowa na temat podstaw prawnych określających rolę instytucji związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska, z udziałem zaproszonych ekspertów (np. przedstawiciel Inspekcji Ochrony Środowiska, instytutu naukowo-badawczego, władz samorządowych, POE) Analiza schematu obrazującego rolę administracji publicznej w sprawowaniu ochrony środowiska Sporządzenie mapy pojęciowej obrazującej rolę instytucji zlokalizowanych na terenie miasta/gminy WoS, Geogr, Biol, EM 7 Potrafi skorzystać z procedury dostępu do informacji o środowisku oraz o wpływie planowanych inwestycji na środowisko Sporządzenie wystąpienia o informację Samodzielne, osobiste pozyskanie informacji w urzędzie miasta/gminy WoS, EM, JęzPol 7 Poznaje sens i zakres dokumentów: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, Program ochrony środowiska, Plan gospodarki odpadami, Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, Waloryzacja przyrodnicza itd.; l analiza udostępnionych dokumentów, dyskusja panelowa z udziałem zaproszonych ekspertów – przedstawicieli władzy samorządowej oraz pozarządowych organizacji ekologicznych (POE) Biol, Geogr, WoS 7 l Analizuje zamierzenia gminy względem swojego miejsca zamieszkania Samodzielnie interpretuje zapisy zawarte w raporcie oddziaływania danej inwestycji na środowisko Analiza udostępnionych dokumentów Dyskusja panelowa z udziałem zaproszonych ekspertów – przedstawicieli władzy samorządowej oraz POE Biol, Geogr, WoS 1 Oceniamy stan środowiska w naszym mieście/gminie Stan środowiska naszego regionu w świetle publikowanych materiałów 15 Odnajduje i interpretuje dane o stanie środowiska w okolicy miejsca zamieszkania Potrafi wskazać najbliżej położone punkty państwowego monitoringu środowiska Rozumie powiązania problemów środowiskowych własnego miasta/gminy z problemami środowiskowymi gmin ościennych (źródła zanieczyszczenia wód, gleb i powietrza w gminach ościennych; drogi migracji zanieczyszczeń, itd.) Dostrzega wpływ transgranicznych zanieczyszczeń na stan środowiska w swoim regionie Stan lokalnego środowiska Potrafi korzystać z zasobów kartografii w świetle opracowań kartograficznych środowiskowej, określa położenie miejsca zamieszkania na tle jednostek fizjograficznych, geologicznych, klimatycznych, zlewni, GZWP, podziału geobotanicznego, rejonów klęsk ekologicznych i zagrożenia ekologicznego 7 Analiza materiałów źródłowych raportów (krajowy, regionalny, lokalny) o stanie środowiska Seminarium z wykorzystaniem materiałów przygotowanych przez uczniów (w tym kartograficznych) Sporządzenie mapy pojęciowej lokalnych problemów środowiskowych Sporządzenie rankingu lokalnych problemów środowiskowych Geogr, Biol, PO, Chem 1 Praca z zasobami kartografii środowiskowej związanymi z miejscem zamieszkania Mapa sozologiczna Polski 1:50000 Mapa potencjalnej roślinności naturalnej Polski 1:300000 Mapa geologiczno-gospodarcza Polski 1:50000 Mapy topograficzne w różnych skalach (np. 1:10000, 1:25000, 1:50000) Geogr, Biol, PO, Chem 1 Treści Osiągnięcia (uczeń) W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) Powiązania międzyprzedmiotowe 2 Nr treści wg podstawy programowej Mapa hydrograficzna Polski 1:50000 Mapy hydrogeologiczne Polski 1:50000 Mapy geochemiczne 1:100000 Mapa ochrony przyrody w Polsce 1:300000 Przyczyny i tendencje przekształceń środowiska w świetle dokumentów związanych ze zrównoważonym rozwojem okolicy zamieszkania Ma własne, udokumentowane zdanie na Seminarium na podstawie analizy temat stanu i tendencji przekształceń materiałów źródłowych środowiska, zdaje sobie sprawę z możliwości konfliktów między bieżącymi potrzebami gospodarki i ochrony środowiska Biol, Geogr, WoS 1 7 Przygotowujemy się do odpowiedzialnego uczestnictwa w zrównoważonym rozwoju naszego miejsca zamieszkania 16 Udział społeczności w planowaniu i realizacji zrównoważonego rozwoju gminy Stan lokalnej Agendy 21 w miejscu zamieszkania Zna swoje prawa w zakresie podejmowania Analiza zapisów prawnych określających WoS, EM, Przeds udział społeczeństwa w podejmowaniu i uzgadniania decyzji; potrafi korzystać decyzji dotyczących środowiska z tych praw Analiza Agendy 21 w mieście/gminie, sporządzenie mapy pojęciowej Przygotowanie szkolnej Agendy 21 i jej przedstawienie w witrynie internetowej szkoły Nawiązanie współpracy z innymi szkolnymi Agendami 21 7 Problematyka środowiskowa w pracach władzy samorządowej Zna kompetencje oraz zasady przygotowywania i podejmowania decyzji dotyczących środowiska przez radę miasta/gminy oraz wójta/burmistrza/prezydenta Zna dorobek gminy w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju WoS, EM, Przeds 7 Pozarządowe organizacje ekologiczne (POE) działające na terenie gminy i powiatu Charakteryzuje najważniejsze pozarządowe Analiza stron internetowych i innych organizacje ekologiczne o międzynaromateriałów źródłowych dowym zasięgu działania WoS, EM, PP, JęzPol 7 Udział w wybranym posiedzeniu rady gminy/miasta Spotkanie z radnym gminnym/miejskim zajmującym się problematyką środowiskową Kształtowanie świadomości ekologicznej – formy edukacji szkolnej i pozaszkolnej Wymienia POE działające w Polsce, opisuje ich cele i formy działania, dorobek Potrafi wskazać lokalne placówki POE, zna ich formy działania, dorobek i zakres współpracy z lokalnymi władzami samorządowymi Potrafi krytycznie ocenić działanie danej POE Jest merytorycznie przygotowany do odpowiedzialnego działania w ramach POE Potrafi przygotować podstawy statutu POE Charakteryzuje najważniejsze pozaszkolne placówki edukacji ekologicznej w Polsce i w swoim regionie WoS, EM Polska strategia edukacji ekologicznej – placówki edukacji ekologicznej w Polsce – analiza baz danych Pozaszkolne placówki edukacji ekologicznej w Polsce – analiza baz danych 7 Docenia i dokumentuje znaczenie edukacji ekologicznej Dyskusja: wiadomość ekologiczna Polaków w świetle publikowanych wyników ankiet (dane internetowe) Projekt – ankieta: stan świadomości ekologicznej kolegów – porównanie grupy uczestniczącej w programie i grupy nie uczestniczącej; opracowanie wyników ankiety z wykorzystaniem metod statystycznych i arkusza kalkulacyjnego (np. Excel) EM, Mat 7 Aktywnie uczestniczy w dyskusji poprzedzającej podjęcie decyzji dotyczącej środowiska miasta/gminy Debata: co jest bardziej potrzebne – park czy parking? – debata nad propozycją do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, z udziałem zaproszonego eksperta Opracowanie drzewa decyzyjnego WoS, EM, JęzPol 7 17 Praktyczny udział w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska Nawiązanie praktycznej współpracy nad realizacją niniejszego programu edukacyjnego Analiza statutu wybranej POE Opracowanie przeglądu lokalnych POE w formie publikacji internetowej Treści Pozyskiwanie środków na ochronę środowiska i ochronę przyrody Osiągnięcia (uczeń) Zna zasady finansowania działań proekologicznych (w tym inwestycji w ochronie środowiska) prowadzonych w rejonie zamieszkania Potrafi przygotować wystąpienie o dofinansowanie działań proekologicznych Podstawy zarządzania środowiskiem Charakteryzuje rodzaje opłat za korzystanie ze środowiska oraz ich w codziennym życiu znaczenie dla władz samorządowych 18 Potrafi opracować kryteria dla domowego (szkolnego) certyfikatu ISO W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) Powiązania międzyprzedmiotowe 2 WoS, Przeds, JęzPol Seminarium z udziałem zaproszonego eksperta (np. urzędnika gminnego): poznajemy możliwości finansowania działań proekologicznych w naszej gminie z funduszy krajowych i międzynarodowych Projekt: przygotowujemy wniosek o dofinansowanie działalności proekologicznej (np. opracowanie i urządzenie ścieżki dydaktycznej) Analiza prawnych podstaw opłat za korzystanie ze środowiska Mapa pojęciowa: opłaty za korzystanie ze środowiska i jego zasobów w naszym budżecie domowym, budżecie gminy WoS, Przeds Wycieczka do instytucji objętej wdrożeniem ISO Rozumie biologiczne podstawy manipulacji genetycznych Potrafi wskazać zastosowania metod biotechnologii w ochronie środowiska i medycynie Uzasadnia nadzieje i wskazuje zagrożenia dla gospodarki związane z wykorzystaniem roślin i zwierząt transgenicznych Objaśnia zagrożenia dla ekosystemów i różnorodności biologicznej wynikające z wykorzystywania organizmów 7 1/7 7 6 Dbamy o nasze bezpieczeństwo biologiczne Inżynieria genetyczna i biotechnologia jako obszar wiedzy, działań praktycznych i dylematów moralnych Nr treści wg podstawy programowej Biol, PO, WoS Wyszukiwanie informacji o aktualnych dokonaniach w inżynierii genetycznej i biotechnologii Śledzenie i prezentacja publicznej dyskusji na temat szans i zagrożeń wynikających z konstruowania i wykorzystywania GMO Debata szkolna: plusy i minusy wykorzystania GMO w gospodarce i medycynie Wyszukiwanie i analiza przepisów prawnych w zakresie wykorzystania 6 19 transgenicznych (np. ryzyko związane z niekontrolowanym przenikaniem do ekosystemów, ludzkimi błędami, awarią i terroryzmem) Zna zasady bezpieczeństwa (w tym ograniczenia prawne) obowiązujące przy wytwarzaniu i praktycznym wykorzystywaniu GMO Podaje etyczne i praktyczne argumenty za i przeciw ingerencji w genom człowieka Potrafi określić, w jakim stopniu ma na co dzień do czynienia ze zdobyczami biotechnologii i inżynierii genetycznej Potrafi podjąć świadomą decyzję o zakupie (lub nie) zmodyfikowanej żywności i wie, jak korzystać z oznakowania produktów żywnościowych Chemiczne zagrożenia zdrowotne i środowiskowe jako uboczny skutek cywilizacji Przedstawia oddziaływania na człowieka i przyrodę głównych substancji toksycznych (gazy, pyły, metale oraz chlor i jego organiczne pochodne) i podaje ich typowe źródła występujące w środowisku zewnętrznym i w budynkach, w tym mieszkalnych organizmów transgenicznych w produkcji żywności i w medycynie Praktyczne dokonywanie świadomych zakupów Biol, PO, EP, EE, EM Wyszukiwanie materiałów w Internecie Biol, Chem, WoS, i czasopismach (np. przykłady kumulacji PO, EM substancji toksycznych w środowisku i jej skutki dla ekosystemów, przykłady katastrof chemicznych w różnych krajach, przykłady oddziaływania synergicznego, itd.) Sporządzenie mapy pojęciowej: zagrożenia chemiczne w otoczeniu człowieka Wyszukiwanie i analiza regulacji prawnych (w tym zasady postępowania z substancjami toksycznymi, np. środkami ochrony roślin, postępowania z odpadami niebezpiecznymi powstającymi w gospodarstwie domowym oraz najwyższe dopuszczalne stężenia substancji toksycznych w środowisku) 6 6 Treści 20 Choroby cywilizacyjne, zawodowe i społeczne jako czynnik obniżający jakość życia Osiągnięcia (uczeń) W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) Powiązania międzyprzedmiotowe 2 Nr treści wg podstawy programowej Korzysta z ekotoksykologicznego oznakowania chemicznych artykułów stosowanych w gospodarstwie domowym Potrafi podjąć świadomą decyzję o zakupie (lub nie) żywności zawierającej syntetyczne konserwanty i korzysta z oznakowania produktów żywnościowych Dokonuje świadomych wyborów przy zakupie dóbr, uwzględniając obciążenie środowiska odpadami niebezpiecznymi Postępuje tak, by ograniczać zagrożenia chemiczne we własnym mieszkaniu i najbliższej okolicy Potrafi samodzielnie przeanalizować chemiczne zagrożenia w okolicy miejsca zamieszkania/nauki Praktyczne dokonywanie świadomych zakupów Wyszukiwanie i analiza materiałów źródłowych na temat susbstancji toksycznych powstających w wyniku domowego spalania odpadów Analiza danych źródłowych regionalnego i lokalnego monitoringu środowiska na temat zagrożeń chemicznych w gminie/regionie Sporządzenie listy i rankingu zagrożeń, wykonanie mapy 6 Określa związki między czynnikami środowiskowymi i trybem życia a poziomem zagrożeń chorobami cywilizacyjnymi, zawodowymi i społecznymi Biol, Geogr, WoS, Wyszukiwanie i analiza danych statystycznych o zapadalności na w. wym. Mat, EP choroby w wybranych krajach i w Polsce, w tym na obszarach ekologicznego zagrożenia Wyszukiwanie i analiza materiałów źródłowych na temat przyczyn i czynników zwiększających ryzyko zachorowania 6 Jest świadomy możliwości dokonywania wyborów pozwalających ograniczyć ryzyko zapadnięcia na w.wym. choroby Wyszukiwanie i analiza danych statystycznych o zapadalności na w.wym. choroby w regionie zamieszkania, przyczyny oraz trendy; porównanie z danymi dla Polski Biol, EP, EM 6 Seminarium lub dyskusja panelowa poświęcona zagrożeniom i sposobom ich ograniczania Hałas i wibracje – niedoceniany problem XXI wieku 21 Charakteryzuje źródła hałasu i wibracji (przemysłowy, komunikacyjny, osiedlowy) i ich wpływ na zdrowie człowieka Charakteryzuje metody walki z hałasem i wibracjami Prowadzi pomiary hałasu stosując poprawne procedury badawcze i spełniając wymogi bezpieczeństwa Opracowuje i prezentuje wyniki badań i obserwacji z wykorzystaniem różnych technik informacyjnych Interpretuje wyniki i ocenia jakość akustyczną środowiska Zagrożenia związane z promieniowa- Charakteryzuje wpływ promieniowania jonizującego (a, b, c, X) i niejonizującego niem elektromagnetycznym (UV, podczerwień, światło widzialne, i radioaktywnością promieniowanie elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości) na zdrowie człowieka i środowisko Rozpoznaje źródła i charakter zagrożeń związanych z promieniowaniem w swoim mieście/gminie Zagrożenia zdrowotne w budynkach Charakteryzuje gatunki zwierząt powodowane przez roztocze i grzyby (pajęczaków, owadów, ssaków) i grzybów dziko żyjących w mieszkaniach; ich pochodzenie, przyczyny występowania Określa mieszkanie jako specyficzny ekosystem, wskazuje powiązania między organizmami Sporządzenie mapy pojęciowej: zagrożenia Biol, Geogr, WoS, Fiz, hałasem i wibracjami w codziennym życiu PO Seminarium: ochrona przed hałasem w przepisach prawnych i w praktyce – na podstawie analizy danych źródłowych Projekt: pomiar natężenia hałasu w szkole i na terenie miejscowości (szkoła w czasie lekcji i na przerwie, ruchliwa ulica, park, osiedle mieszkaniowe) Seminarium: porównanie jakości środowiska akustycznego z obowiązującymi normami, danymi dla kraju i województwa, itd. 6 Aktywna prezentacja: zagrożenia promieniowaniem w Polsce (regiony, grupy zawodowe) i sposoby ochrony – w oparciu o analizę danych literaturowych i regulacji prawnych Seminarium: analiza profesjonalnych map i danych monitoringowych, porównanie poziomu promieniowania z obowiązującymi normami, danymi dla kraju i województwa, itd. Aktywna prezentacja w oparciu o analizę literatury specjalistycznej Dyskusja panelowa z udziałem zaproszonego eksperta Biol, PO, EP, Fiz, WoS 6 Biol, PO, Fiz, Chem, WoS, EP 6 Treści Osiągnięcia (uczeń) Określa zagrożenia biologiczne dla zdrowia człowieka i dóbr materialnych w mieszkaniach oraz zasady zwalczania roztoczy i grzybów pleśniowych W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) Powiązania międzyprzedmiotowe 2 Nr treści wg podstawy programowej Projekt: obserwacje mikroskopowe próbek pobranych w mieszkaniu Projekt: opracowanie w formie artykułu Rozpoznaje sytuację, w której doszło do rozwoju grzybów/roztoczy w mieszkaniu Postępuje w sposób pozwalający ograniczyć ryzyko rozwoju drobnoustrojów w mieszkaniu 22 Zagrożenie klęskami żywiołowymi i katastrofami i zasady ich ograniczania Charakteryzuje zewnętrzne i wewnętrzne zagrożenia bezpieczeństwa ekologicznego Polski oraz przyczyny i skalę strat ponoszonych w wyniku powodzi, pożarów i innych klęsk Określa zasady przeciwdziałania zagrożeniom i ich zwalczania; organizacja ochrony przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiskowymi w Polsce w świetle przepisów prawnych Zagrożenia ekologiczne kraju i sposoby ich ograniczania: dyskusja panelowa z udziałem zaproszonego eksperta (np. przedstawiciel PIOŚ) Mapa pojęciowa: wewnętrzne i zewnętrzne zagrożenia bezpieczeństwa ekologicznego w Polsce Aktywna prezentacja: tereny naszego regionu zagrożone klęskami żywiołowymi (tereny zalewowe, tereny zagrożone Zna główne wewnętrzne i zewnętrzne pożarem, osuwaniem gruntu itd.) – na czynniki zagrożenia klęskami żywiołowymi podstawie analizy dokumentów i katastrofami (np. przemysłowymi) źródłowych w swoim regionie oraz system Seminarium: postępowanie w naszym postępowania kryzysowego mieście/gminie w przypadku klęski Wie, jak zachować się w przypadku klęski żywiołowej w mieście/gminie żywiołowej – na podstawie analizy aktów prawnych regulujących zarządzanie kryzysowe i planu zarządzania kryzysowego miasta/gminy PO, WoS, Geogr 6 2 Zasoby wód naszej okolicy, ich jakość, wykorzystanie i zagrożenia Analiza danych (źródła informacji: gmina, Geogr, Biol administratorzy wód, badania monitoringowe) Obserwacje terenowe z wykorzystaniem przygotowanego formularza Badanie przepływu wody w strumieniu/potoku/niewielkiej rzece (metoda pływakowa lub młynkowa) Seminarium, prezentacja metodą aktywnego opisu 2 Biol, Chem 2 Określenie stanu zasobów wód powierzchniowych i podziemnych Charakteryzuje zasoby wód powierzchniowych i podziemnych w regionie i gminie; ich wykorzystanie; zna lokalizacje ujęć wód, rozpoznaje istniejące i potencjalne źródła zanieczyszczeń Badanie poziomu zanieczyszczenia wód Zna zasady profesjonalnych badań jakości Wycieczka do laboratorium badawczego – wody i ścieków; wie, w jaki sposób zgłosić np. najbliższej stacji SANEPID lub i udokumentować przypadek zanieczyszczenia instytucji naukowej wody w rzece, stawie lub tp. 23 Prowadzi pomiary wybranych wskaźników jakości wody stosując poprawne procedury badawcze i spełniając wymogi bezpieczeństwa Określenie stanu gospodarki wodno-ściekowej i jej wpływu na środowisko Projekt: pobór próbek wody z rzeki/zbiornika Biol, Chem, Geogr, Fiz do badań laboratoryjnych Projekt: badanie mikrobiologiczne wody (miano Coli) Badanie fizykochemiczne wody (np. BZT5, ChZT, pH, zawartość azotu i fosforu) Dostrzega problemy związane z zaopatrze- Wycieczka do przedsiębiorstwa wodociągowego (ujęcie wody, instalacje niem ludności w wodę – potrzeby, do uzdatniania, system dystrybucji wody) wielkość zużycia, perspektywy; zna technologiczne podstawy uzdatniania wody Oszczędnie gospodaruje wodą we własnym mieszkaniu Zna system odprowadzania ścieków z własnej Wycieczka do oczyszczalni ścieków okolicy, technologiczne podstawy oczyszczania ścieków, problemy związane z obciążeniem środowiska ściekami i z zagospodarowaniem osadów Biol, Chem, Geogr, Fiz 2 2 2 Treści Osiągnięcia (uczeń) W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) Powiązania międzyprzedmiotowe 2 Nr treści wg podstawy programowej ściekowych; rozumie związek między wielkością poboru wód i ilością ścieków Opracowuje i prezentuje wyniki badań i obserwacji z wykorzystaniem różnych technik informacyjnych Interpretuje wyniki i ocenia jakość wody Prezentacja zawierająca mapy, wykresy, tabele, fotografie (seminarium, postery) Dyskusja panelowa: porównanie jakości wód i ścieków z obowiązującymi normami, stanem uprzednim, danymi dla kraju i województwa, itd. Projekt: „Zasoby wodne naszej okolicy”: galeria fotograficzna lub ilustrowany reportaż Biol, Chem, Geogr, EM, ER, WoK 4 Ochrona różnorodności biologicznej w naszym regionie 24 Określenie zasobów różnorodności biologicznej regionu zamieszkania, ich zagrożeń i form ochrony 2 Rozumie potrzebę ochrony różnorodności biologicznej na poziomie genowym, gatunkowym i krajobrazowym Dostrzega poznawczą i praktyczną potrzebę zachowania naturalnych biocenoz i krajobrazów Zna formy prawnej ochrony różnorodności biologicznej obowiązujące w Polsce i Unii Europejskiej Rozumie, że przeciwdziałanie zanieczyszczeniom środowiska jest tylko jednym z wielu rodzajów działań niezbędnych dla ochrony różnorodności biologicznej Dyskusja panelowa w oparciu o analizę polskich aktów prawnych, dyrektyw UE i konwencji dotyczących ochrony różnorodności biologicznej, a także w oparciu o analizę opracowań literaturowych wskazujących potrzebę ochrony różnorodności biologicznej Biol, WoS, Geogr 4 Charakteryzuje obszary i miejsca cenne przyrodniczo, w tym obiekty obszarowej i indywidualnej ochrony przyrody na terenie gminy, ich znaczenie i perspektywy Projekt: dokumentujemy walory przyrodnicze, w tym obiekty ochrony w oparciu o obserwację terenową oraz analizę danych literaturowych (aktywna Biol, Geogr, EM, WoK 4 ochrony (park narodowy, park krajobrazowy, prezentacja, artykuł internetowy, sesja rezerwaty przyrody, obszary chronionego fotograficzna) krajobrazu, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, parki gminne) 25 Dostrzega bezpośrednie związki między warunkami siedliskowymi oraz charakterem i złożonością zbiorowisk organizmów Charakteryzuje gatunki oraz zbiorowiska chronione i rzadkie oraz ich zagrożenia Charakteryzuje udział gatunków rodzimych i obcych w zasobach zieleni urządzonej (parki, skwery, aleje, ogrody) i zieleni nieurządzonej okolicy zamieszkania Zdaje sobie sprawę z zagrożeń dla różnorodności biologicznej, jakie wynikają z wprowadzania gatunków obcych do naturalnych biocenoz Zajęcia dydaktyczne w terenie (park Biol, Geogr, EM, narodowy, rezerwat przyrody, teren JęzPol rolniczy, obszar zabudowany, ścieżka dydaktyczna itp.): l rośliny wskaźnikowe różnych siedlisk i ich oznaczanie; przykłady naturalnych zespołów roślinnych l przykłady zbiorowisk roślinnych w miejscach o różnym stopniu przekształcenia l zdjęcie fitosocjologiczne – zasady wykonywania, przykład praktyczny l rozpoznawanie i sporządzenie spisu gatunków ptaków żyjących w naszej okolicy – bezpośrednia obserwacja wizualna oraz analiza dokonanych nagrań dźwiękowych l oznaczanie i sporządzanie spisów chronionych i rzadkich gatunków roślin, zwierząt, grzybów w okolicy zamieszkania Projekt: gatunki obce roślin i zwierząt dziko żyjące na terenie gminy i ich pochodzenie geograficzne Opracowanie w formie artykułu sporządzone w oparciu o badania terenowe i własny formularz badawczy Dyskusja w oparciu o analizę danych literaturowych i wyniki prac terenowych 4 Treści Osiągnięcia (uczeń) Praktyczne działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej w miejscu zamieszkania Docenia zasoby różnorodności biologicznej swojego regionu i jest przygotowany do działania na rzecz ich ochrony Dostrzega szanse rozwoju społecznego i akceptuje ograniczenia form użytkowania terenu wynikające z wprowadzenia ochrony prawnej W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) 26 Opieka nad wybranym pomnikiem przyrody, stanowiskiem dokumentacyjnym lub zespołem przyrodniczo-krajobrazowym Projekt: sporządzenie wystąpienia o ustanowienie indywidualnej formy ochrony przyrody Udział w pracach na rzecz ochrony i odtwarzania zasobów: sadzenie drzew i krzewów, dokarmianie zwierząt, zakładanie budek lęgowych dla ptaków, liczenie ptaków, rozpoznawanie tras wędrówek płazów (współpraca z leśnikami, POE, placówką naukową, władzami gminy, pozaszkolnym ośrodkiem edukacji ekologicznej) Debata: za i przeciw wprowadzeniu prawnych form ochrony (sytuacja rzeczywista lub zainscenizowana, np. „gmina znalazła się w obrębie planowanego parku krajobrazowego”) Powiązania międzyprzedmiotowe 2 Biol, ER, WoS, EM, JęzPol Związki między ochroną różnorodności biologicznej, krajobrazów i dziedzictwa kulturowego naszej okolicy Planistyczny aspekt ochrony różnorodności biologicznej Dostrzega powiązania między problemami zagospodarowania przestrzennego i problemami ochrony różnorodności biologicznej, znaczenie przestrzennej ciągłości obszarów aktywnych biologicznie oraz zagrożenia wynikające z fragmentacji siedlisk Charakteryzuje położenie swojego miasta/gminy względem europejskich sieci: NATURA 2000 i EECONET a także Biol, Geogr, EE Aktywna prezentacja regionalnej sieci ekologicznej w oparciu o analizę baz danych i opracowań dostępnych w Internecie, literatury popularnonaukowej, informacji zawartej w opracowaniach planistycznych (w tym miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego) oraz w świetle prawnych podstaw ochrony krajobrazu Nr treści wg podstawy programowej 4 1/4/7 1/4/7 względem regionalnych korytarzy oraz węzłów ekologicznych Różnorodność biologiczna na terenach zurbanizowanych Charakteryzuje specyficzne cechy ekosystemu miejskiego (mikroklimat, infrastruktura, odpady, fragmentacja obszarów zielonych itd.) warunkujące rozwój form „dzikiego życia” Rozpoznaje gatunki zwierząt i roślin przystosowanych do życia w mieście Docenia i szanuje walory zieleni urządzonej w swoim mieście/gminie oraz jej znaczenie dla zasobów różnorodności biologicznej 27 Wskazuje obszary o cechach biocentrów, korytarzy ekologicznych oraz bariery ekologiczne w swoim mieście/gminie Dostrzega zjawiska sukcesji zbiorowisk na terenach poprzemysłowych i porolnych Uzasadnia, dlaczego wypalanie łąk/pastwisk/ugorów jest szkodliwe dla różnorodności biologicznej Podaje argumenty przemawiające za lub przeciw usuwaniu drzew lub krzewów w konkretnej sytuacji; zna procedury regulujące podejmowanie decyzji w tym zakresie Wpływ sieci transportowej na walory przyrodnicze naszej okolicy Omawia negatywny wpływ sieci komunikacyjnej na jakość powietrza, wody powierzchniowe i gruntowe, gleby, oraz na krajobrazy i ciągłość ekosystemów i zna sposoby minimalizacji tego wpływu Projekt: mapa naszego miasta/gminy jako lokalnej sieci ekologicznej Biol, ER, EM, WoK 1/4/7 Biol, Geogr, Przeds, WoS 1/4/7 Projekt: folder propagujący walory zieleni urządzonej w okolicy zamieszkania Wycieczka przyrodnicza: obserwacja gatunków roślin i zwierząt zasiedlających dawne wyrobiska, zwały, nasypy, ugorowane pola itd. Wycieczka przyrodnicza: porównanie szaty roślinnej na łąkach wypalanych przez ludzi i na łąkach nie wypalanych Prawne podstawy ochrony zieleni w mieście – analiza dokumentów źródłowych Debata: „Jak pogodzić obszarową ochronę przyrody w naszej gminie z potrzebami użytkowania terenu” (z udziałem zaproszonego eksperta – przedstawiciela urzędu miasta/gminy) Debata: wyciąć drzewo czy nie? (sytuacja rzeczywista lub zainscenizowana) Analiza konfliktów między potrzebami budowy dróg i ochrony różnorodności biologicznej (lasy, łąki, doliny rzeczne, mokradła, obszary chronione) na terenie gminy/powiatu Treści Osiągnięcia (uczeń) Dostrzega zagrożenia dla różnorodności biologicznej wynikające z rozwoju sieci drogowej i zna sposoby minimalizacji tych zagrożeń W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) Powiązania międzyprzedmiotowe 2 Nr treści wg podstawy programowej Biol, Geogr, EM, ER 1/4/7 Dyskusja (metoda „burzy mózgów”): jak zmniejszyć zagrożenia dla różnorodności biologicznej gminy/powiatu ze strony sieci komunikacyjnej gminy/powiatu? Debata: „Czy autostrady mogą być proekologiczne?” Wpływ turystyki i rekreacji na walory przyrodnicze naszej okolicy 28 Zdaje sobie sprawę, że wszystkie formy ochrony przyrody z wyjątkiem rezerwatów ścisłych mają swoje zadania w zakresie turystyki i rekreacji Seminarium: zadania różnych form ochrony przyrody, w tym istniejących na terenie naszego miasta/gminy, w zakresie rekreacji i turystyki Wyjaśnia, że na obszarach chronionych i cennych przyrodniczo turystyka i rekreacja może być prowadzona bez przekraczania pojemności środowiska Seminarium: analiza przykładów dewastacji terenów turystycznorekreacyjnych spowodowanej przekroczeniem pojemności środowiska – dane literaturowe, strony internetowe Wyjaśnia związek między rozwojem turystyki i innych działów gospodarki – wraz z dobrymi i złymi skutkami dla przyrody miejscowości/regionu Związki kultury i różnorodności biologicznej Debata: oceniamy pozytywny i negatywny wpływ turystyki i rekreacji na stan walorów przyrodniczych naszej okolicy Biol, ER, WoK Postrzega zasoby przyrodniczo-krajobrazowe Przekształcenia przyrody i krajobrazów jako część dziedzictwa kulturowego swojej w historii naszego miasta/gminy (wylesienia, okolicy rolnictwo, przekształcanie sieci rzecznej, Charakteryzuje walory przyrodniczo-kraj- parki dworskie itd.): zgromadzenie materiałów źródłowych (portfolio) obrazowe swojej okolicy będące efektem Seminarium: „Znaczenie obszarów biologicznie czynnych w życiu miasta” – Docenia przyrodnicze i kulturowe znaczenie w oparciu o analizę danych literaturowych i materiałów źródłowych starych drzew (zamierzonym lub nie zamierzonym) działalności człowieka 1/4/7 Docenia przyrodnicze znaczenie zadrzewień osiedlowych, przydrożnych i nadwodnych Projekt: dawne i dzisiejsze krajobrazy miejsca zamieszkania (galeria fotograficzna, folder, esej) Charakteryzuje znaczenie okolicznych zbiorników, cieków wodnych i mokradeł dla różnorodności biologicznej oraz krajobrazowej Projekt: projektujemy i urządzamy ogródek szkolny zgodnie z tradycją regionalną 2 Badamy i oceniamy stan czystości powietrza w gminie Geogr, PO Rozpoznaje źródła i rodzaje zanieczyszczeń powietrza (emisja i imisja) w oparciu o dane monitoringowe i własne obserwacje Analiza danych o lokalizacji źródeł zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy oraz o oddziaływaniu zanieczyszczeń ze źródeł zewnętrznych Obserwacje terenowe z wykorzystaniem przygotowanych kart obserwacji Seminarium poświęcone prezentacji wyników badań Badanie poziomu zanieczyszczeń powietrza Prowadzi pomiary wybranych wskaźników jakości powietrza stosując poprawne procedury badawcze i spełniając wymogi bezpieczeństwa Biol, Fiz, Chem Projekt: pomiary pH deszczu w pobliżu miejsca zamieszkania/nauki (monitoring 1-miesięczny lub okresowy, np. raz w miesiącu) Projekt: określanie poziomu zanieczyszczenia powietrza w okolicy zamieszkania przy pomocy skali porostowej Projekt: ocena zanieczyszczenia przygruntowej warstwy atmosfery ozonem w oparciu o obserwację biowskaźników Projekt: pomiar poziomu zapylenia powietrza w sezonie grzewczym i poza sezonem grzewczym; metoda wagowa – wyłapywanie pyłu na powierzchni pokrytej wazeliną 29 Rozpoznanie źródeł zagrożeń jakości powietrza 2 2 Treści Określanie jakości powietrza oraz przyczyn i tendencji zmian Osiągnięcia (uczeń) Opracowuje i prezentuje wyniki badań i obserwacji z wykorzystaniem różnych technik informacyjnych Interpretuje wyniki i ocenia jakość powietrza W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) Prezentacja zawierająca mapy, wykresy, tabele, fotografie (seminarium, postery) Dyskusja panelowa: porównanie jakości powietrza z obowiązującymi normami, stanem uprzednim, danymi dla kraju i województwa, itd. Powiązania międzyprzedmiotowe 2 Biol, Chem, Geogr, EM Nr treści wg podstawy programowej 2 2 Poznajemy zasoby glebowe naszego regionu i problemy ich ochrony 30 Określenie zasobów gleb naszej okolicy Charakteryzuje gleby i ich wykorzystanie w regionie i gminie; ich wykorzystanie; zna lokalizacje ujęć wód, rozpoznaje istniejące i potencjalne źródła zanieczyszczeń Biol, Chem, Geogr, Aktywna prezentacja w oparciu o analizę EM danych o glebach regionu zamieszkania (dokumenty udostępnianie przez władzę samorządową, dane monitoringowe, mapy) 2 Badania właściwości gleb Prowadzi badania gleby stosując poprawne procedury i spełniając wymogi bezpieczeństwa Rozpoznaje podstawowe typy gleb Rozumie, że gleba jest skomplikowanym systemem, którego część stanowią żywe organizmy Interpretuje wyniki badań i ocenia jakość gleb Badanie pH gleby Doświadczenie: wpływ pH gleby na rozwój młodych roślin Doświadczenie: wpływ zasolenia gleby na rozwój młodych roślin Projekt: wykonanie odkrywki glebowej i sporządzenie profilu glebowego Badanie sorpcyjności gleby Badanie różnorodności biologicznej i aktywności drobnoustrojów w próbkach gleby pochodzących z miejsc o różnych sposobach użytkowania 2 Rozpoznanie głównych zagrożeń gleb w rejonie zamieszkania Rozpoznaje zagrożenia gleb zanieczyszczeniami, wyjałowieniem i erozją spowodowane urbanizacją, działalnością przemysłową, rolnictwem, wylesieniem Aktywna prezentacja analiz materiałów żródłowych oraz wyników badań i obserwacji z wykorzystaniem różnych technik informacyjnych Biol, Geogr, EM, WoS, Fiz, Chem 2 1/7 Poznajemy zasady gospodarki odpadami 31 Problemy gospodarki odpadami i ich rozwiązywanie w naszym mieście/gminie Przedstawia uciążliwości dla środowiska wynikające z nadmiernej ilości odpadów komunalnych i przemysłowych Uzasadnia konieczność stosowania zasady gospodarki cyklicznej i recyklingu zużytych dóbr Charakteryzuje problemy gospodarki odpadami swojego miasta/gminy i przyjęty system Prezentuje ogólne zasady urządzania wysypisk i kompostowni odpadów Seminarium: porównanie przyjętego Biol, Geogr, WoS, EM w gminie/mieście systemu gospodarki odpadami na tle rozwiązań stosowanych w kraju i na świecie oraz prawnych podstaw gospodarki odpadami Wycieczka na komunalne wysypisko odpadów lub do kompostowni Projekt: dokumentujemy dzikie wysypiska w okolicy zamieszkania (fotografie, mapy) Projekt: mapa pojęciowa – analiza systemu gospodarki odpadami w naszym mieście/gminie Praktyczne działania na rzecz zmniejszenia ilości odpadów i zwiększenia możliwości ich wykorzystania jako surowce Przy zakupie dóbr dokonuje świadomych wyborów dla zmniejszenia obciążenia środowiska odpadami, np. opakowaniowymi Sortuje odpady we własnym gospodarstwie domowym i potrafi przekonać do tego pozostałych domowników Projekt: badanie tygodniowego bilansu odpadów we własnym domu Dyskusja (metoda „burzy mózgów”): proponujemy działania na rzecz zmniejszenia ilości odpadów przeznaczonych do składowania, powstających w naszej miejscowości WoS, EM, Przeds Określa wielkość i strukturę wykorzystania surowców energetycznych oraz wielkość produkcji energii w Polsce na tle innych krajów Wskazuje zagrożenia środowiskowe wynikające z wydobycia i wykorzystania konwencjonalnych surowców energetycznych Omawia mechanizm oraz wpływ efektu cieplarnianego na środowisko Wskazuje rodzaje i lokalizację elektrowni i ciepłowni działających w regionie zamieszkania 7 3 Poznajemy związki gospodarki energetycznej z problemami środowiskowymi Problemy środowiskowe związane z energetyką konwencjonalną 1/7 Analiza danych statystycznych określających Geogr, Fiz, WoS, EE, produkcję energii EM Analiza wpływu energetyki na środowisko w świetle raportu PIOŚ o stanie środowiska w Polsce Aktywna prezentacja: gospodarka energetyczna regionu i jej wpływ na środowisko – na podstawie zgromadzonej dokumentacji 3 Treści Osiągnięcia (uczeń) W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) Powiązania międzyprzedmiotowe 2 Projekt: pochłanianie ciepła przez powietrze i czysty dwutlenek węgla – badania laboratoryjne Problemy środowiskowe związane z energetyką jądrową Określa stan i perspektywy energetyki jądrowej na świecie oraz możliwości rozwoju energetyki jądrowej w Polsce Omawia problemy związane z zapobieganiem katastrofom, unieszkodliwieniem odpadów promieniotwórczych i z rozwiązywaniem konfliktów społecznych związanych z energetyką jądrową Wskazuje elektrownie jądrowe w państwach ościennych, położone najbliżej miejsca zamieszkania Formułuje argumenty za i przeciw energetyce jądrowej w Polsce Seminarium: korzyści i zagrożenia środowiskowe oraz społeczne związane z energetyką jądrową Debata: za i przeciw elektrowniom jądrowym w Polsce Szanse i ograniczenia energetyki odnawialnej Opisuje tradycyjne i nowoczesne techniki wykorzystania odnawialnych źródeł energii Określa aktualny udział OZE w polskim, europejskim i światowym bilansie energetycznym Określa perspektywy wykorzystania OZE w Unii Europejskiej i w Polsce Określa mocne strony energetyki odnawialnej oraz jej ograniczenia Biol, Geogr, Fiz, WoS Aktywna prezentacja w oparciu o analizę zawartości stron internetowych zawierających prezentację energetyki odnawialnej Dyskusja w świetle analizy oficjalnych dokumentów określających strategię rozwoju energetyki odnawialnej w UE i w Polsce Sporządzenie mapy pojęciowej: mocne i słabe strony energetyki konwencjonalnej, odnawialnej i jądrowej 32 Dostrzega związek gospodarki energetycznej i stanu środowiska swojego regionu Określa sposoby unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów energetycznych w regionie zamieszkania Geogr, PO, WoS, EE Nr treści wg podstawy programowej 3 3 Wskazuje regiony Polski najbardziej predestynowane do rozwoju energetyki słonecznej, wiatrowej, geotermalnej, wodnej i biomasy Wskazuje możliwości wykorzystania OZE w okolicy swojego zamieszkania Na co dzień podejmuje działania energooszczędne Ranking: techniki wykorzystania OZE jakie można rozwijać w naszym regionie 1 Poznajemy problemy gospodarki leśnej w naszym regionie Zasoby leśne i ich wykorzystanie w świetle danych źródłowych Docenia znaczenie przyrodnicze, gospodarcze i społeczne zasobów leśnych gminy/powiatu, zna ich status, stosunki własnościowe, zagrożenia Potrafi korzystać z informacji zawartych na mapach leśnych oraz w planie urządzenia lasu Biol, Geogr, WoS, PO 1 Stosuje się do zasad zachowania obowiązujących w lesie Rozpoznaje podstawowe typy siedliskowe lasu Rozpoznaje typowe uszkodzenia drzew (owadzie, grzybowe, przemysłowe itd.) Poznajemy problemy środowiskowe rolnictwa w naszym regionie Wycieczka przyrodnicza do lasu – zajęcia pod kierunkiem zaproszonego specjalisty – botanika lub leśnika Biol, WoS 1 Negatywne strony rolnictwa intensywnego Tworzenie map pojęciowych w oparciu o analizę materiałów źródłowych 33 Analiza danych źródłowych – publikowanych oraz zawartych w dokumentach gminnych Wizyta w nadleśnictwie Analiza planu urządzania lasu i map leśnych Praktyczne zapoznanie z problemami gospodarki leśnej Rozumie związek między intensywną gospodarka rolną a problemami erozji i wyjaławiania gleb, zanieczyszczenia wód, ubożeniem krajobrazów i różnorodności biologicznej Docenia biologiczne znaczenie śródpolnych zadrzewień, zakrzewień, mokradeł i oczek wodnych 5 Biol, Geogr, EM 5 Treści Nr treści wg podstawy programowej Osiągnięcia (uczeń) W jaki sposób dochodzimy do założonych osiągnięć (przykłady procedur osiągania celów) Powiązania międzyprzedmiotowe Dostrzega znaczenie właściwego nawożenia gleby dla jakości żywności Ćwiczenia laboratoryjne: wykrywanie azotanów w warzywach Biol, Chem 5 Biol, WoS, EM 5 Objaśnia zagrożenia środowiskowe związane Konstrukcja schematu obrazującego wędrówkę substancji toksycznych w sieci ze stosowaniem środków ochrony roślin pokarmowej (na podstawie danych Potrafi korzystać z ekotoksykologicznego literaturowych) oznakowania środków ochrony roślin Bada wpływ środków ochrony roślin na organizmy Doświadczalne badanie działania wyciągu z tytoniu na mszyce lub inne owady – pasożyty roślin doniczkowych Analiza aktów prawnych regulujących stosowanie środków ochrony roślin Prezentacja metodą aktywnego opisu w oparciu o analizę dokumentów udostępnionych przez władze gminy oraz raportów o stanie środowiska regionu Biol, WoS, EP 5 Rolnictwo ekologiczne w naszym regionie – możliwości i stan obecny Ocenia stan i szanse rozwoju rolnictwa ekologicznego w regionie lub najbliższej okolicy Prezentacja metodą aktywnego opisu w oparciu o analizę warunków przyrodniczych, przestrzennych, własnościowych, rynkowych oraz analizę danych dostępnych w Internecie i w rocznikach statystycznych Biol, WoS, Przeds, EM 5 Poznajemy gospodarstwo ekologiczne Wskazuje różnice między rolnictwem intensywnym i ekologicznym Wycieczka do pobliskiego gospodarstwa ekologicznego Biol, WoS, Przeds, EM, EP 5 34 Ocenia problemy środowiskowe swojej gminy/regionu wynikające z intensywnej uprawy roślin i hodowli zwierząt Uzasadnia, że rolnictwo ekologiczne sprzyja Projekt: gospodarstwo ekologiczne jako bezpieczeństwu biologicznemu i ochronie rodzaj ekosystemu – sporządzenie mapy pojęciowej różnorodności biologicznej Wskazuje wspólne cechy gospodarstwa ekologicznego i naturalnego ekosystemu Debata na temat: za i przeciw rolnictwu ekologicznemu w naszym regionie Wskazuje dobre strony i ograniczenia, zwłaszcza ekonomiczne, rolnictwa ekologicznego Dokonywanie praktycznych zakupów żywności Wie, jak korzystać z oznakowania produktów żywnościowych z gospodarstwa ekologicznego EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA 35 Bardzo dobrze się stało, że edukacja ekologiczna nie jest odrębnym przedmiotem a osiągnięcia edukacyjne ucznia nie są wyrażane odrębnym stopniem. Skuteczna ochrona środowiska dla zrównoważonego rozwoju społecznego (nie odwrotnie!) wymaga zarówno wiedzy, jak troski, poczucia odpowiedzialności i konsekwencji w działaniu. Doświadczamy obecnie bardzo szybkich przemian społecznych i cywilizacyjnych. Szczegółowe problemy środowiskowe często zaskakują nawet ekspertów w dziedzinie szeroko rozumianej ekologii; cóż dopiero mówić o „przeciętnych” obywatelach, w tym o uczniach i ich nauczycielach. Problemy środowiskowe mają jednak charakter z natury interdyscyplinarny; dlatego do ich rozwiązywania niezbędna jest współpraca, pomysłowość, łączenie wiedzy z rozmaitych dziedzin oraz otwartość na nowe inicjatywy. W tej sytuacji najlepszą metodą oceny, czyli ewaluacji osiągnięć ucznia jest ustawiczna ocena jego udziału w konkretnych projektach. Wiele przykładów takich projektów podano w poprzednim rozdziale. W tym miejscu pozwolę sobie raz jeszcze przytoczyć niektóre z nich oraz zaproponować jeszcze inne: TABELA 2 PRZYKŁADOWE PROJEKTY MOGĄCE SŁUŻYĆ EWALUACJI OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Temat Uwagi Opracowanie propozycji ochrony obszarowej lub indywidualnej na terenie gminy Rezerwat lub formy ochrony ustanawiane przez władze samorządowe Sporządzanie podania, wniosku, notatki, skargi w związku z ochroną środowiska (notatka w sprawie dzikiego wysypiska śmieci, skarga na działalność stwarzającą zagrożenie dla środowiska, wniosek o zgodę na wycinkę drzewa, itd.) Temat opracowany w ramach ćwiczeń może odnosić się do sytuacji rzeczywistej Temat Uwagi 36 Prezentujemy walory naszej miejscowości/gminy/powiatu Spotkanie z mieszkańcami Opieka szkoły nad pomnikami przyrody, stanowiskami dokumentacyjnymi, użytkami ekologicznymi na terenie gminy Projekt otwarty, współpraca z władzą samorządową Zorganizowanie quizu ekologicznego na temat wartości przyrodniczo-kulturowych okolicy zamieszkania Dla szkoły podstawowej lub gimnazjum Wystawa fotograficzna, wernisaż prac plastycznych na temat lokalnej przyrody Na terenie szkoły Konkurs na esej poświęcony dawnym i aktualnym krajobrazom miejscowości/gminy/powiatu Dla młodzieży szkoły średniej i gimnazjum Organizowanie akcji: Sprzątanie Świata, Dzień Ziemi, Kwaśne Deszcze itd. We współpracy z POE i władzami samorządowymi Konkurs na projekt osiedla ekologicznego – w jakim chciał(a)bym mieszkać Na terenie szkoły Zorganizowanie odczytu dla mieszkańców na temat zasobów środowiska, o ich zagrożeniu, monitorowaniu i ochronie Pożądana pomoc ekspertów z zewnątrz Szkolna Agenda 21 – założenie i prowadzenie witryny internetowej, spotkania z ekspertami, projekty Projekt otwarty, w istocie obejmujący działań lokalnych i projekty badawcze wszystkie pozostałe Przy realizacji każdego z projektów można oceniać: pomysłowość i innowacyjność l umiejętność pracy w grupie l komunikatywność l sumienność l umiejętność obserwacji środowiska l umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji l integrowanie wiedzy z różnych dziedzin l korzystanie z posiadanej wiedzy w działaniach prośrodowiskowych. Bardzo ważnym elementem ewaluacji będzie także zaangażowanie uczniów w podnoszeniu poziomu własnej wiedzy i świadomości ekologicznej. Ostatecznym sprawdzianem sukcesu edukacyjnego będzie jednak przyjmowanie przez uczniów postaw prośrodowiskowych nacechowanych poczuciem obowiązku i szacunkiem dla otaczającej ich przyrody, a w końcu – włączanie się do działań we własnym miejscu zamieszkania. W przypadku edukacji ekologicznej za najważniejszą formę ewaluacji osiągnięć ucznia uważam ocenę słowną. Jednakże wobec faktu, że program musi być realizowany we współpracy nauczycieli poszczególnych przedmiotów, warto mieć również na uwadze możliwość nagrodzenia wyróżniających się uczniów w postaci podwyższenia oceny z przedmiotu tematycznie związanego z realizowanym projektem. l PROPONOWANE PIŚMIENNICTWO UZUPEŁNIAJĄCE PUBLIKACJE KSIĄŻKOWE Bohdanowicz J. Ku cywilizacji ekorozwoju. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1998. Domka L. Kryzys środowiska a edukacja dla ekorozwoju. Wydawnictwo Naukowe UAM. Poznań 1998. Famielec J. Straty i korzyści ekologiczne w gospodarce narodowej. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa-Kraków 1999. Kalinowska A. Ekologia – wybór na nowe stulecie. Warszawa 2002. Kalinowska A. Ekologia – wybór przyszłości. Editions Spotkania. Warszawa 1992. Kozłowski S. Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2000. Kubik I., Królik G. Ochrona środowiska a rozwój techniki. Zarys popularny. Fundacja Ekologiczna „Silesia”. Katowice 1994. Kurnatowska A. Ekologia. Jej związki z różnymi dziedzinami wiedzy. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa-Łódź 1997. Ledwoń K. Ekologiczne podstawy kształtowania technosfery. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa-Wrocław 1998. 37 Łojewski S. Ekonomia środowiska. Wydawnictwa Uczelniane AT-R w Bydgoszczy. Bydgoszcz 1998. Michael D. (red.). Seminarium Ochrony Środowiska – materiały szkoleniowe. Praca zbiorowa. LOP Europejskie Centrum Szkoleniowe. Warszawa 2001. Michnowski W. Ekorozwój albo... Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko. Warszawa-Białystok 1999. Morsztyn D. Edukacja ekologiczna w szkole. Propozycje programowe dla nauczycieli. Zakład Usług Ekologicznych Zielone Płuca Polski. Suwałki 1995. Piontek B., Piontek F., Piontek W. Ekorozwój i narzędzia jego realizacji. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko. Białystok 1997. Pulinowa M.Z. (red.). Człowiek bliżej ziemi. Praca zbiorowa. WSiP. Warszawa 1996. Pyłka-Gutowska E. Ekologia z ochroną środowiska. Wydawnictwo „Oświata”. Warszawa 1998. Rejmer P. Podstawy ekotoksykologii. Wydawnictwo Ekoinżynieria. Lublin 1997. Rocznik Statystyczny – Ochrona Środowiska. Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2002. Stefanowicz T. Wstęp do ekologii i podstaw ochrony środowiska. Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej. Poznań 1996. Strawinski S. Ekologiczne problemy człowieka. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 1996. Strzałko J., Mossor-Pietraszewska T. (red.). Kompendium wiedzy o ekologii. Praca zbiorowa. PWN. Warszawa-Poznań 1999. Waloszczyk K. Planeta nie tylko ludzi. PIW. Warszawa 1997. Zyska B. Biologia domu. Wydawnictwo Arkady. 2000. A. PRZYKŁADOWE CZASOPISMA POPULARNONAUKOWE Ekonomia i Środowisko. Kwartalnik. Czasopismo Stowarzyszenia Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych. Białystok. Aura. Ochrona Środowiska. Miesięcznik. Wydawnictwo Sigma-Not. Problemy Ekologii. Miesięcznik. Wydawnictwo Ekoedycja. Katowice-Warszawa. Ochrona Powietrza. Miesięcznik. Wydawnictwo Ekoedycja. Katowice-Warszawa. Świat Nauki. Miesięcznik. Prószyński i S-ka. Warszawa. Wiedza i Życie. Miesięcznik. Prószyński i S-ka. Warszawa. Archiwum ochrony środowiska Chrońmy Przyrodę Ojczystą. Dwumiesięcznik. Zakład Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN. Kraków Łowiec Polski. Miesięcznik. Polski Związek Łowiecki, Warszawa. Wiadomości Wędkarskie. Miesięcznik. Polski Związek Wędkarski. Warszawa. Ekorozwój@UE. Biuletyn Informacyjny Instytutu na rzecz Ekorozwoju. Miesięcznik. http://www.ine-isd.org.pl/biuletyn 38 Publikacje elektroniczne dostępne na serwerze pozarządowych organizacji ekologicznych: www.most.org.pl (Zielona Sieć – Ekologiczny Biuletyn Internetowy, Społeczny Instytut Ekologiczny Ekorozwoju, Zielone Brygady i in.) Opracowania dostępne na stronach internetowych Ministerstwa Środowiska: www.mos.gov.pl B. PRZYKŁADOWE ŹRÓDŁA INFORMACJI O STANIE ŚRODOWISKA GMINY/POWIATU: Dane państwowego monitoringu wód, gleb, powietrza, gromadzone przez oddziały PIOŚ Coroczne raporty o stanie środowiska w województwie publikowane przez oddział Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska Opracowania Okręgowych Dyrekcji Lasów Państwowych Operaty urządzeniowe lasów państwowych Opracowania w zakresie Oceny Oddziaływania na Środowisko (OOŚ) planowanych inwestycji (dostępne w zasobach urzędu gminy/powiatu) Program zrównoważonego rozwoju województwa Materiały i opracowania gromadzone przez Regionalne Ośrodki Edukacji Ekologicznej i inne placówki nieformalnej edukacji ekologicznej Opracowania wykonywane w ramach lokalnej działalności POE (Pozarządowe Organizacje Ekologiczne), w tym publikowane w Internecie Dane Państwowego Monitoringu Wód Mapy glebowe, mapy geologiczne, mapy krajobrazu kulturowego itd. Mapy z zasobu kartograficznego Urzędu Marszałkowskiego Bazy danych CORINE (Internet) Bazy danych o obiektach ochrony przyrody w Polsce (Internet) Zasoby internetowe Polskiej Statystyki Publicznej – dane o gminach i powiatach Witryny internetowe miejscowości Opracowania monograficzne na temat gminy/powiatu Waloryzacja przyrodnicza gminy/powiatu Plany zagospodarowania przestrzennego: województwa, powiatu, gminy Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy/powiatu Programy zagospodarowania zlewni poszczególnych rzek, opracowywane przez RZGW (Rejonowy Zarząd Gospodarki Wodnej) Publikacje w czasopismach popularnonaukowych Strategia rozwoju gminy/powiatu Dzienniki urzędowe województwa 39
