Plik - Akademia Pomorska w Słupsku

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 9 • 2012
CHARAKTERYSTYKA BIOMETRYCZNA
ANODONTA ANATINA (L.) (BIVALVIA, UNIONIDAE)
W STREFIE ODDZIAŁYWANIA LĄDU I MORZA JEZIORA
GARDNO – PRÓBA OCENY STANU POPULACJI
BIOMETRICS OF ANODONTA ANATINA (L.)
(BIVALVIA, UNIONIDAE) INHABITING LAND
AND MARINE ZONE IN LAKE GARDNO
– ATTEMPT CONDITION ASSESSMENT
Małgorzata Bochyńska
Akademia Pomorska w Słupsku
Instytut Biologii i Ochrony Środowiska
Zakład Ekologii Wód
ul. Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupsk
[email protected]
ABSTRACT
Lake Gardno is a large and shallow estuarine lake with a high influence of water
from the land (Łupawa river) and from the Baltic Sea. Research on Anodonta anatina
was conducted in spring and summer 2011 on a sample of 318 living mussels. A. anatina was the most abundant species of Unionidae in this lake and showed a great
range of biometric characters, depending, among others, on different types of bottom
sediments. Length, width and height of individuals was examined and all relationships based on these characters indicate positive correlations. A. anatina from Lake
Gardno showed distinct shell forms compared to A. anatina from other Polish lacustrine environments. This may result from greater concentration of chloride ions in
this lake. Compared to biometrical date obtained in the same lake 25 years earlier,
a decline in shell size was recorded. Mean length of A. anatina shell from Lake
Gardno in 2011 was 71 mm, whereas in 1986 it was 75 mm.
Słowa kluczowe: Anodonta anatina, Unionidae, jezioro Gardno, cechy biometryczne małży, preferencje siedliskowe
Key words: Anodonta anatina, Unionidae, Lake Gardno, biometrics of mussels,
habitat preferences
57
WSTĘP
Jezioro Gardno jest zbiornikiem przymorskim, podlegającym wypływom zarówno
lądu, jak i morza. Przepływa przez nie rzeka Łupawa, która od strony wschodniej
wnosi znaczne ilości wody słodkiej oraz mułu, co przyczynia się do wypłycania zbiornika. W północno-zachodniej części jeziora Łupawa łączy je z morzem, przez co
w czasie cofki następuje wlew wód słonych do zbiornika. W związku z tym jezioro
odznacza się dużą zmiennością warunków hydrologicznych – znacznymi wahaniami
poziomu wody oraz fizykochemicznych: poziomu zasolenia, temperatury, stężenia
tlenu czy zawartości materii organicznej (Jezioro... 2003). Wszystkie te czynniki mają
duży wpływ na rozmieszczenie małży i różne aspekty ich biologii. Ponadto Gardno
charakteryzuje się wysokim poziomem trofii i klasyfikowane jest jako hipertroficzne
(Wielgat-Rychert, Rychert 2008). Jezioro to objęte jest ochroną (leży na terenie Słowińskiego Parku Narodowego), a pomimo to narażone na postępującą degradację
głównie ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo miejscowości: Rowy, Gardna Wielka
i Gardna Mała, z których ścieki były odprowadzane wprost do niego (Burchardt 2004).
Ze względu na specyfikę i dużą dynamikę procesów zachodzących w tym jeziorze stało się ono obiektem szeroko zakrojonych badań naukowych, w tym także
prowadzonych na małżach (Dyduch, Falniowski 1979, Orzechowski 2002). Tak różne warunki występujące w poszczególnych częściach jeziora mogą bowiem mieć
wpływ na określone cechy morfologiczne muszli tych zwierząt (Orzechowski 2002).
We wcześniejszych badaniach stwierdzono występowanie sześciu gatunków małży
z rodziny Unionidae: Unio pictorum, U. tumidus, U. crassus, Anodonta anatina,
A. cygnea oraz A. complanata (Dyduch, Falniowski 1979, Orzechowski 2002), przy
czym A. anatina był uważany za dominanta wśród wszystkich Unionidae w tym jeziorze. Ten właśnie gatunek stał się przedmiotem badań w 2011 roku.
A. anatina, czyli szczeżuja pospolita, jest słodkowodnym małżem szeroko rozpowszechnionym w całej Polsce, występuje w wodach stojących i wolno płynących.
Preferuje podłoża piaszczyste strefy litoralu do 2 m głębokości, ryjąc w dnie, podobnie jak pozostałe małże występujące w Polsce (Piechocki, Dyduch-Falniowska
1993). Postępująca eutrofizacja, zamulenie i zanieczyszczenie wód jeziora Gardno
stanowią przesłanki twierdzenia o zagrożeniu tego gatunku (Ożgo 2010). Pierwsze
symptomy negatywnych skutków przemian środowisk wodnych przejawiają się karleniem osobników małży, redukcją liczebności ich populacji, a w konsekwencji całkowitym ich wymarciem (Piechocki, Dyduch-Falniowska 1993).
Celem pracy było określenie cech biometrycznych populacji A. anatina występujących
w różnych strefach oddziaływania lądu i morza jeziora Gardno, z podaniem zakresu i wartości średnich takich wymiarów liniowych muszli, jak długość, szerokość i wysokość wraz
z określeniem współzmienności tych cech. Celem oceny stanu populacji małży A. anatina dokonano porównania otrzymanych wyników badań z danymi uzyskanymi 25 lat temu.
TEREN, MATERIAŁ I METODY BADAŃ
Gardno jest drugim co do wielkości jeziorem przymorskim w Polsce, o powierzchni około 24 km2, głębokości średniej 1,3 i maksymalnej 2,6 m. Znaczna część
58
linii brzegowej (około 80%) porośnięta jest roślinnością wynurzoną, głównie szuwarem trzcinowym. Prawie cała niecka pokryta jest osadami, a największa ich miąższość występuje w południowo-wschodniej i południowo-zachodniej części jeziora
i tylko niewielka powierzchnia dna w północno-wschodniej części ma twarde piaszczyste podłoże (Dyduch, Falniowski 1979, Trojanowski 2003). Stan czystości wód
Gardna określono jako pozaklasowy na podstawie poziomu BZT5, azotu i fosforu
oraz widzialności w zakresie 0,4 m (Burchardt 2004). Osady denne w tym jeziorze
cechuje znaczna konsumpcja tlenu, stanowiąca 20-54% zsumowanej respiracji toni
wodnej i dna (Rychert, Wielgat-Rychert 2008), a głównym ich składnikiem jest materia organiczna i krzemiany (Trojanowski 2003).
Uwzględniając wpływ wód lądowych i morskich, można jezioro podzielić na
trzy części. Części południowa i południowo-wschodnia to strefa, w której dominują
wpływy wód lądowych. W strefie tej wyznaczono dwa stanowiska poboru małży ze
względu na różny typ podłoża oraz bezpośrednie oddziaływanie Łupawy. Na stanowisku Retowo miąższość osadów jest największa, ale miejscami podłoże miało też
charakter piaszczysto-mulisty, a przy brzegu nawet wyłącznie piaszczysty, natomiast
stanowisko Łupawa miało twarde dno piaszczyste, a dodatkowo podlegało działaniu
prądów rzeki. Część północno-zachodnia to strefa wpływów morskich, a wyznaczone tam stanowisko Rowy charakteryzowało się obecnością mulistego podłoża
(ryc. 1). W części centralnej jeziora panowały pośrednie warunki, ale w badanych
miejscach tej strefy nie stwierdzono występowania małży.
Ryc. 1. Lokalizacja stanowisk poboru prób w jeziorze Gardno
Fig. 1. Location of sampling sites in Lake Gardno
59
Małże zbierano wiosną i latem 2011 roku, metodą transektów, wzdłuż pasa szuwarów na wybranych stanowiskach, przeszukując dno ręką na głębokości 0,2-1,2 m.
Żywe małże mierzono w terenie za pomocą suwmiarki, ustalając długość [D], grubość [G] oraz wysokość [W] muszli z dokładnością do 1 mm. Po zmierzeniu zwierzę było wrzucane z powrotem do wody w miejscu jego zebrania. Wszystkie małże
długości muszli poniżej 40 mm, pochodzące wyłącznie z ławicy ze stanowiska Retowo, zostały potraktowane jako osobniki młodociane (N = 32). Suma zebranych
i zmierzonych osobników A. anatina długości muszli większej niż 40 mm z trzech
stanowisk wyniosła 318. Na podstawie otrzymanych danych obliczono średnią
arytmetyczną, odchylenie standardowe (SD), błąd standardowy (SE), współczynnik
zmienności (V%), współczynnik determinacji (r2) oraz regresję liniową (Bogucki
1979, Łomnicki 2003).
Podczas badań biometrycznych A. anatina z jeziora Gardno nie określono wieku
małży, ponieważ cecha ta, ustalona na podstawie liczby pierścieni przyrostów, przeważnie nie odpowiada wiekowi faktycznemu (Neves, Moyer 1988).
WYNIKI
Wśród wszystkich zebranych osobników A. anatina z Gardna najdłuższa muszla
mierzyła 90 mm, a najkrótsza 40 mm (tab. 1). Największy współczynnik zmienności
długości muszli zanotowano na stanowisku Łupawa (V% – 18,8), gdzie wartość
Tabela 1
Opis statystyczny cech biometrycznych muszli A. anatina z różnych stanowisk jeziora Gardno
Table 1
Statistical description of biometric characters of A. anatina shell from different sampling sites
in Lake Gardno
Stanowisko
N
Ẋ
SD
min.
max.
SE
V%
DŁUGOŚĆ [mm]
Rowy
59
70,8
7,31
45
83
0,95
10,3
Retowo
129
70,5
10,25
40
90
0,90
14,5
Łupawa
130
49,8
9,39
40
83
0,82
18,8
GRUBOŚĆ [mm]
Rowy
59
27,4
3,65
18
36
0,47
13,3
Retowo
129
25,2
4,22
12
35
0,37
16,7
Łupawa
130
16,4
4,33
10
32
0,38
26,5
WYSOKOŚĆ [mm]
Rowy
59
43,8
4,02
33
51
0,44
9,2
Retowo
129
44,0
5,39
28
55
0,47
12,3
Łupawa
130
31,6
4,99
24
50
0,45
15,8
60
Ryc. 2. Zróżnicowanie cech biometrycznych muszli A. anatina z różnych stanowisk jeziora
Gardno
Fig. 2. Variation of biometric characters of A. anatina shell from different sampling sites in
Lake Gardno
61
średnia tej cechy była najniższa (49,8 mm) i znacząco różniła się od średnich
z dwóch pozostałych stanowisk (ryc. 2). Tylko nieliczne osobniki z tego stanowiska
osiągały wartość średnią długości muszli osobników z Rowów i Retowa (odpowiednio 70,8 i 70,5 mm). Różnice tej cechy pomiędzy stanowiskami są wysoce istotne
statystycznie. Istotność ta dotyczyła stanowiska Łupawa w odniesieniu do dwóch
pozostałych (test t Studenta; p < 0,001). Średnie długości muszli małży ze stanowiska Rowy i Retowo, pomimo większej zmienności tej cechy u osobników zebranych
z Retowa, były w zasadzie takie same, co zostało potwierdzone statystycznie (test
t Studenta; p > 0,05). Większa zmienność może wynikać z większej liczebności próby. Błąd standardowy dla wszystkich stanowisk wyniósł mniej niż 1 mm.
Grubość mierzonych małży mieściła się w zakresie 10-36 mm. Najgrubszy małż
pochodził ze stanowiska Rowy, które charakteryzowało się również najwyższą średnią (27,4 mm) oraz najmniejszym współczynnikiem zmienności tej cechy (V% – 13,3).
Największa zmienność dotyczyła grubości muszli A. anatina ze stanowiska Łupawa
(V% – 26,5), gdzie stosunkowo grube osobniki zdarzały się rzadko, o czym świadczyła bardzo niska średnia wartość tej cechy (16,4 mm; tab. 1). Prawie każdy osobnik
zebrany na tym stanowisku był węższy niż średnia wartość tej cechy na dwóch pozostałych stanowiskach, co mogło być konsekwencją silnej korelacji między cechą
szerokości i cechą długości muszli (ryc. 3). Pomiędzy stanowiskiem Łupawa a dwoma
pozostałymi różnice średnich wartości szerokości muszli były wysoce istotne statystycznie (test t Studenta; p < 0,001). Istotne różnice szerokości muszli wystąpiły
także w przypadku osobników A. anatina ze stanowisk Retowo i Rowy (test t Studenta; p < 0,001). Małże z mulistego stanowiska Rowy były najgrubsze (27,4 mm)
i istotnie grubsze niż małże z piaszczysto-mulistego stanowiska Retowo (25,2 mm).
Błąd standardowy dla tej cechy mieścił się w przedziale 0,4-0,5 mm w zależności od
stanowiska.
Wysokość odznaczała się najmniejszą zmiennością spośród wszystkich cech metrycznych muszli A. anatina (tab. 1). Mimo to zróżnicowanie wysokości muszli
między stanowiskami było znaczące. Najniższe osobniki tego małża zebrano na stanowisku Łupawa (24 mm), najwyższe zaś na stanowisku Retowo (55 mm). Średnie
wartości tej cechy na stanowiskach Rowy i Retowo były do siebie bardzo zbliżone
(odpowiednio 43,8 i 44,0 mm), a minimalna różnica nieistotna statystycznie (test
t Studenta; p > 0,05). Inaczej kształtowała się średnia wartość wysokości muszli ze
stanowiska Łupawa (31,6 mm), która była wyraźnie niższa od pozostałych, a prawie
wszystkie osobniki tutaj zebrane nie osiągały wysokości średniej małży ze stanowisk
Rowy czy Retowo (ryc. 2). Podobnie jak w przypadku grubości, wysokość muszli
mogła być mocno skorelowana z jej długością (ryc. 3), a bardzo niskie osobniki ze
stanowiska Łupawa są również istotnie węższe i krótsze niż z dwóch pozostałych
stanowisk. Różnice te wskazują, że małże A. anatina ze stanowiska Łupawa charakteryzowały się znacząco mniejszymi rozmiarami niż zasiedlające pozostałe stanowiska. Błąd standardowy dla tej cechy wynosił nieco poniżej 0,5 mm.
Współzmienność cech biometrycznych muszli małża A. anatina, jak grubość i długość, wysokość i długość oraz grubość i wysokość, odznaczała się przeważnie wysokim i bardzo wysokim współczynnikiem determinacji na wszystkich trzech stanowiskach (ryc. 3). Najsilniej skorelowane były grubość i wysokość muszli w odniesieniu
do jej długości (G/D: r2 = 0,6179 – Rowy, r2 = 0,8357 – Retowo, r2 = 0,9019 – Łupa62
Ryc. 3. Współzmienność cech biometrycznych muszli A. anatina z różnych stanowisk jeziora Gardno: D – długość, G – grubość, W – wysokość
Fig. 3. Relationship between biometric characters of A. anatina shell from different sampling
sites in Lake Gardno: D – length, G – width, W - height
63
wa; W/D: r2 = 0,7326 – Rowy, r2 = 0,8382 – Retowo, r2 = 0,8660 – Łupawa). Natomiast korelacja grubości i wysokości muszli była niższa, ale również wysoka (G/W:
r2 = 0,5251 – Rowy, r2 = 0,7151 – Retowo, r2 = 0,7727 – Łupawa). Niezależnie od
stanowiska relacja cech: grubość i długość, wysokość i długość oraz grubość i wysokość muszli A. anatina była pozytywna. Najbardziej współzmienna była cecha
grubości do wysokości muszli, a współzmienność tych cech w odniesieniu do długości była mniej wyraźna (ryc. 3).
Opis statystyczny cech biometrycznych osobników młodocianych zawiera tabela 2. Były one na ogół bardzo wąskie, średnia grubość muszli wynosiła około 9 mm,
przy średniej wysokości 21 mm i długości 31 mm. Małże te występowały wyłącznie
na podłożu piaszczystym.
Tabela 2
Opis statystyczny cech biometrycznych młodocianych osobników A. anatina
ze stanowiska Retowo jeziora Gardno (N = 32)
Table 2
Statistical description of biometric characters of juvenile individuals A. anatina
from Retowo sampling site in Lake Gardno (N = 32)
Ẋ
SD
min.
max.
SE
V%
0,56
10,1
0,29
18,7
0,42
11,3
DŁUGOŚĆ [mm]
31,3
3,17
25
39
GRUBOŚĆ [mm]
8,9
1,66
6
14
WYSOKOŚĆ [mm]
21,2
2,39
16
29
DYSKUSJA
W ostatnich latach pojawiły się nowe trendy w badaniach małży (Soroka, Burzyński 2010, Atkinson i in. 2011, Kappes, Haase 2011, Whelan i in. 2011). Jednak
badania dotyczące ich składu gatunkowego, liczebności i cech biometrycznych (Sousa i in. 2007, Rizhinashvili 2008, Ożgo, Abraszewska 2009, Perez-Quintero 2011)
w dalszym ciągu mają duże znaczenie dla oceny stanu ich populacji w środowiskach
narażonych na silną antropopresję. Małże występujące w Polsce są grupą stosunkowo dobrze poznaną (Piechocki 1996). Dostępne dane pozwalają stwierdzić silny regres ilościowy i jakościowy małży, szczególnie w rodzinie Unionidae (Piechocki,
Dyduch-Falniowska 1993).
Udokumentowanie niekorzystnego wpływu zmian środowiska na populację małży wymaga porównania obecnych wyników badań ze starszymi danymi, co przy
niepełnym poznaniu ich występowania staje się zadaniem trudnym do wykonania.
Długoterminowe badania występowania Unionidae w Jeziorze Mikołajskim prowadził Lewandowski (1991). W jeziorze tym między 1972 i 1987 rokiem stwierdzono
64
wymarcie dwóch spośród pięciu występujących tam gatunków, a A. anatina charakteryzował się niskim udziałem osobników starszych niż jednoroczne.
W jeziorze Gardno badania nad małżami prowadzono dwukrotnie, w roku 1976
pod kątem faunistycznym (Dyduch, Falniowski 1979), a w roku 1986 scharakteryzowano cechy metryczne czterech gatunków małży z rodziny Unionidae, w tym
A. anatina (Orzechowski 2002). 25 lat później zmierzono ponownie żywe osobniki
tego gatunku występujące w tym jeziorze, a otrzymane dane potwierdzają proces
karlenia małży, co ilustrują średnie arytmetyczne długości muszli.
Średnia wartość długości muszli A. anatina z jeziora Gardno zmierzona przez
Orzechowskiego w 1986 roku (2002) wyniosła 74,7 mm, w 2011 roku wartość ta
zmniejszyła się do 70,6 mm, pod warunkiem odrzucenia małych osobników ze stanowiska Łupawa. Gdyby również te osobniki wziąć pod uwagę, średnia ta wyniosłaby 63,7 mm. W porównaniu ze średnią krajową (78 mm; Piechocki, Dyduch-Falniowska 1993) różnice długości muszli są jeszcze większe, a znane są też miejsca,
w których średnia długość muszli tego gatunku małża może wynosić nawet 89,9 mm
(Ożgo, Abraszewska 2009). Zmieniła się także grubość muszli, która jednak w roku
2011 była większa niż w roku 1986 (Orzechowski 2002). Biorąc pod uwagę pomiary
z dwóch stanowisk, Rowy i Retowo, obliczono, że wartość średnia grubości wynosiła w 2011 roku 26,3 mm, podczas gdy w 1986 roku 25,8 mm, a średnia krajowa tylko 23 mm (Piechocki, Dyduch-Falniowska 1993). Wzrost grubości muszli małży
z jeziora Gardno może wynikać z coraz intensywniejszego zamulania misy jeziornej.
Wykształcenie grubszej muszli można też tłumaczyć przystawaniem jej kształtu do
typu podłoża. Natomiast grubsze muszle A. anatina w porównaniu ze średnią krajową mogą być przykładem zjawiska występowania nietypowych form konchiologicznych muszli małży z Gardna, powodowanym większym zasoleniem wód tego
jeziora (Dyduch, Falniowski 1979).
Piechocki i Dyduch-Falniowska (1993) podają, że gatunek ten preferuje podłoża
piaszczyste, jednak Żbikowski i in. (2007) obecność A. anatina stwierdzili tylko na
podłożu mulistym. W Gardnie miejsc o piaszczystym podłożu jest coraz mniej, a dominuje dno o charakterze piaszczysto-mulistym i mulistym. Zmiana charakteru siedliska, w tym wypadku jakości podłoża, wpływa ograniczająco na występowanie
małży o określonych kształtach muszli. Różny stosunek grubości muszli do jej długości może świadczyć o przystosowaniu do danego typu podłoża. Rycie piaszczystego dna przez małże o rozdętych kształtach może być utrudnione (Gaspar i in.
2002), a osobniki takie będą eliminowane przez dobór naturalny. Najwyższy stosunek G/D zanotowano na mulistym stanowisku Rowy, a najniższy na piaszczystym
stanowisku Łupawa. Oznacza to, że najszersze osobniki preferowały grząskie i miękkie podłoże, a najwęższe – podłoże twarde. Z kolei stosunek W/D był podobny na
wszystkich stanowiskach, ale G/W już różnił się między stanowiskami. Najbardziej
krępe osobniki A. anatina zebrano na stanowisku Rowy, a małże o muszlach wydłużonych były typowe dla stanowiska Łupawa. Potwierdza to dostosowanie kształtu
muszli do charakteru podłoża. Stąd w coraz to bardziej zamulonym jeziorze Gardno
obserwuje się wzrost średniej wartości grubości muszli przy jednoczesnym spadku
jej długości i wysokości, co z kolei może świadczyć o pogorszeniu kondycji populacji A.anatina w ciągu 25 lat.
W porównaniu z wartościami z roku 1986 (45,9 mm) obniżyła się średnia war65
tość wysokości muszli (43,9 mm), ale w dalszym ciągu jest ona wyższa niż średnia
krajowa (42 mm), co wynika jednak ze specyficznych warunków występujących w tym
jeziorze. Podobnie jak w przypadku długości i szerokości, nie brano pod uwagę wysokości muszli małży ze stanowiska Łupawa. Wysoce istotne statystycznie różnice
tych cech między stanowiskami pozwalają na stwierdzenie, że małże ze stanowiska
Łupawa nie stanowiły jednorodnej populacji z małżami z dwóch pozostałych stanowisk. Mniejsze rozmiary muszli mogły być wynikiem działania silniejszego tutaj
prądu wody, ograniczającego wzrost małży. W tym miejscu Łupawa wnosi do jeziora znaczne ilości mułu, który może zapychać systemy filtrujące małży i w ten sposób limitować ich wzrost. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że małże te zostały
wniesione do jeziora wraz z rzeką, a tym samym stanowiły odrębną populację. Niewykluczone też, że subpopulacja małży ze stanowiska Łupawa była młodsza od pozostałych, a konsekwencją tego stały się mniejsze rozmiary muszli.
W jeziorze Gardno w ciągu ćwierćwiecza zaobserwowano zmniejszenie się średniej długości i wysokości muszli małża A. anatina, co jest przejawem procesu karlenia populacji tego gatunku, prawdopodobnie na skutek postępującej degradacji
zbiornika. Zwiększenie zamulenia misy jeziornej spowodowało wzrost grubości
muszli małży, co świadczy o przystosowaniu się do nowego typu siedliska. Jednak
coraz większe odkładanie materii organicznej na dnie jeziora będzie skutkowało
wzmożoną respiracją w strefie dennej, która i tak obecnie jest już wysoka (Rychert,
Wielgat-Rychert 2008). W konsekwencji mogą powstać deficyty tlenowe oraz wydzielać się substancje toksyczne, co z pewnością wpłynie niekorzystnie na stan populacji A. anatina w jeziorze Gardno. Aktualna kondycja tego gatunku nie wydaje
się jeszcze niepokojąca. Małże te w dalszym ciągu jeszcze rozmnażają się, o czym
świadczyła obecność ławicy osobników młodocianych.
PODSUMOWANIE
• Małże A. anatina z mulistych i piaszczysto-mulistych stanowisk Rowy i Retowo
osiągały średnio 70,6 mm długości (D), 26,3 mm grubości (G) i 43,9 mm wysokości (W) muszli, znacznie niższymi wartościami tych cech charakteryzowały
się małże z piaszczystego stanowiska Łupawa (D – 49,9 mm; G – 16,4 mm; W –
31,7 mm).
• W porównaniu ze średnią krajową (D – 78 mm; G – 23 mm; W – 42 mm) długość muszli małży z jeziora Gardno była mniejsza, a grubość i wysokość większa (z wyjątkiem małży ze stanowiska Łupawa).
• W porównaniu z wynikami badań jeziora Gardno przeprowadzonych 25 lat temu
(D – 74,7 mm; G – 25,8 mm; W – 45,9 mm) długość i wysokość muszli A. anatina uległa zmniejszeniu, a grubość zwiększyła się.
• Skrócenie się muszli może być przejawem pogarszającej się kondycji populacji
małży wskutek sukcesywnego wzrostu trofii i zanieczyszczenia wód.
• Wzrost grubości muszli A. anatina może być konsekwencją coraz intensywniejszego zamulania misy jeziornej i przystosowaniem do zmieniających się warunków środowiska
• Zmniejszenie się średniej wysokości muszli małży z jeziora Gardno można tłu66
maczyć zależnością tej cechy od długości muszli, a większa średnia wysokość
w zestawieniu ze średnią krajową wynika z występowania specyficznych form
konchiologicznych muszli małży w słonawych wodach jezior przymorskich.
• Zauważalna jest tendencja do zmiany kształtu muszli małży w odniesieniu do rodzaju podłoża. Małże stosunkowo grube i krępe (stanowisko Rowy) preferowały
dno muliste, małże stosunkowo wąskie i wydłużone (stanowisko Łupawa) zasiedlały dno piaszczyste, natomiast małże o kształtach pośrednich występowały na
podłożu mieszanym, piaszczysto-mulistym (stanowisko Retowo). Różnice w grubości małży między wszystkimi stanowiskami są wysoce istotne statystycznie.
• Małże ze stanowiska Łupawa są istotnie statystycznie krótsze, niższe i węższe
niż osobniki z stanowisk Rowy i Retowo, dlatego populacji A. anatina z Gardna
nie można uznać za jednorodną.
• W jeziorze Gardno zebrano 32 osobniki A. anatina pochodzące z tzw. żłobka, co
oznacza, że gatunek ten ciągle się rozmnaża, a jego populacja jest niezagrożona
wymarciem.
PODZIĘKOWANIA
Autorka składa serdeczne podziękowania Ewie i Adamowi Romanów za pomoc
w pracach terenowych.
LITERATURA
Atkinson C.L., First M.R., Covich A.P., Opsahl S.P., Golladay S.W. 2011. Suspended material
availability and filtration-biodeposition processes performed by a native and invasive bivalve species in streams. Hydrobiologia, 667: 191-204.
Bogucki Z. 1979. Elementy statystyki dla biologów. UAM, Poznań.
Burchardt L. 2004. Ekosystemy wodne Słowińskiego Parku Narodowego. UAM, Poznań.
Dyduch A., Falniowski A. 1979. Mięczaki jeziora Gardno i konieczność ich ochrony. Ochrona Przyrody, 42: 151-182.
Gaspar M.B., Santos M.N., Vasconcelos P., Monteiro C.C. 2002. Shell morphometric relationships of the most common bivalve species (Mollusca: Bivalvia) of the Algarve coast
(southern Portugal). Hydrobiologia, 477: 73-80.
Jezioro Gardno. 2003. Z. Mudryk (red.). Wyd. Pomorskiej Akademii Pedagogicznej, Słupsk.
Kappes H., Haase P. 2011. Slow, but steady: dispersal of freshwater molluscs. Aquatic Sciences, 74 (1): 1-14.
Lewandowski K. 1991. Long-term changes in the fauna of family Unionidae Bivalves in the
Mikołajskie Lake. Ekologia Polska, 39: 265-272.
Łomnicki A. 2003. Wprowadzenie do statystyki dla przyrodników. PWN, Warszawa.
Neves R.J., Moyer S.N. 1988. Evaluation of techniques for age-determination of freshwater
mussels (Unionidae). American Malacological Bulletin, 6: 179-188.
Orzechowski B. 2002. Charakterystyka konchologiczna populacji małżów Unionidae z jeziora Gardno. Słupskie Prace Przyrodnicze, 1: 101-116.
Ożgo M. 2010. Rola, zagrożenia i problemy ochrony małży skójkowatych (Unionidae).
Chrońmy przyrodę ojczystą, 66 (3): 201-208.
Ożgo M., Abraszewska A. 2009. The importance of excavation water bodies for biodiversity
67
and conservation: a case of three Unionidae (Bivalvia) mussel species. Polisch Journal of
Ecology, 57 (4): 793-798.
Pérez-Quintero J.C. 2011. Freshwater mollusc biodiversity and conservation in two stressed
Mediterranean basins. Limnologica, 41: 201-212.
Piechocki A. 1996. Present state of knowledge on the Polish freshwater molluscan fauna.
Acta Universitatis Lodziensis, Folia Limnologica, 6: 3-17.
Piechocki A., Dyduch-Falniowska A. 1993. Mięczaki, małże. PWN, Warszawa.
Rizhinashvili A.L. 2008. On the relationships between absolute and allometric shell growth in
Unionid mussels (Bivalvia, Unionidae) from European Russia. Inland Water Biology, 1 (3):
241-247.
Rychert K., Wielgat-Rychert M. 2008. Preliminary study on benthic respiration in Lake
Gardno; dependence between oxygen consumption rates and temperature. W: Anthropogenic and natural transformations of lakes, 2. E. Bajkiewicz-Grabowska, D. Borowiak
(red.). Wyd. KLUG-PTLim., Gdańsk: 175-177.
Soroka M., Burzyński A. 2010. Complete sequences of maternally inherited mitochondrial
genomes in mussels Unio pictorum (Bivalvia, Unionidae). Journal of Applied Genetics,
51(4): 469-476.
Sousa R., Antunes C., Guilhermino L. 2007. Species composition and monthly variation of
the Molluscan fauna in the freshwater subtidal area of the River Minho estuary. Estuarine,
Coastal and Shelf Science, 75: 90-100.
Trojanowski J. 2003. Charakterystyka hydrochemiczna. W: Jezioro Gardno. Z. Mudryk (red.).
Wyd. Pomorskiej Akademii Pedagogicznej, Słupsk: 53-65.
Whelan N.V., Geneva A.J., Graf D.L. 2011. Molecular phylogenetic analysis of tropical
freshwater mussels (Mollusca: Bivalvia: Unionoidae) resolves the position of Coelatura
and supports a monophyletic Unionidae. Molecular Phylogenetics and Evolution, 61:
504-514.
Wielgat-Rychert M., Rychert K. 2008. Annual primary production of Lake Gardno and Lake
Łebsko. W: Anthropogenic and natural transformations of lakes, 2. E. Bajkiewicz-Grabowska, D. Borowiak (red.). Wyd. KLUG-PTLim., Gdańsk: 211-214.
Żbikowski J., Karakero T., Poznańska M., Kobak J. 2007. Malacofauna of two hydrologically
different habitats in the near-shore zone of the Włocławek dam reservoir. Folia
Malacologica, 15 (1): 25-38.
68