1 Agresja wśród dzieci i młodzieży W ostatnim czasie obserwuje się

Agresja wśród dzieci i młodzieży
W ostatnim czasie obserwuje się nasilenie przemocy i agresywnych zachowań wśród dzieci i
młodzieży. Ponieważ nieletni większość swojego czasu spędzają w szkole, domach
rodzinnych, przed telewizorem i przy komputerze oraz w grupach rówieśniczych należy
przypuszczać, że to właśnie są źródła niedostosowania społecznego, które przejawia się
między innymi agresywnym zachowaniem, stosowaniem przemocy, niskim poziomem lub
wręcz brakiem umiejętności prospołecznych oraz niewłaściwym wnioskowaniem moralnym.
Wg definicji zachowanie agresywne jest to działanie mające na celu skrzywdzenie lub
zirytowanie innej osoby. Może objawić się, jako fizyczne lub słowne znęcanie się.
Media, tak wszechobecne w naszym życiu, mają ogromny wpływ na ukształtowanie wartości,
poglądów i zachowań dzieci. Oprócz walorów edukacyjnych i poznawczych niosą jednak ze
sobą niebezpieczeństwo niekontrolowanego wpływu na młodego człowieka. Sceny przemocy
pojawiające się w filmach są szczególnie szkodliwe. Setki badań potwierdziły, że dzieci
oglądające przemoc same są skłonne ją stosować. One uczą się obserwując innych ludzi, a
telewizja pozwala im na tę obserwację dostarczając wzorów. Badania wykazują też, że
zachowania społeczne dorosłych ukształtowane są przez to, co oglądali, jako dzieci .Tak więc
przemoc w mediach stymuluje agresję .Dzieci mając przez cały czas kontakt z nią,
wykształcają nawyk agresywnego zachowania, który z czasem coraz trudniej zmienić. Działa
tu mechanizm uczenia się społecznego: czyli identyfikowania się z modelem oglądanym na
ekranie. Chłopcy identyfikują się z mężczyznami, a dziewczynki z kobietami, bo i te stały się
modelami agresji.
Podobnie jest z grami komputerowymi .Można sądzić, że skoro oglądanie scen przemocy w
telewizji wpływa na agresywność dzieci, to korzystanie z gier o podobnej treści ma na nie
jeszcze silniejszy wpływ. Dzieci bawiąc się w “zabijanie” podczas gry oswajają się z
okrucieństwem. Następuje u nich obniżenie wrażliwości moralnej, a ponadto utożsamiając się
z bohaterem z ekranu, naśladują go i przenoszą jego styl zachowania do realnego życia.
Przemoc przejawiana w grach nie jest karana, ale przeciwnie - nagradzana punktami,
poczuciem sukcesu. Często jest usprawiedliwiana tym, że walka toczy się w “słusznej
sprawie, chociaż są i takie gry, w których uczestnik może wybierać, czy będzie walczyć po
stronie dobra czy zła. Dziecko korzystając z gier samo dokonuje wielkiej ilości
symulowanych morderstw. Jest nie tylko obserwatorem przemocy, ale i jej egzekutorem.
Podczas kontaktu wizualnego z przemocą zachodzą następujące procesy:




uczenie się przez obserwację - włączenie do repertuaru swoich zachowań zachowania
innych ludzi. wykazano, że stopień, w jakim dziecko naśladuje aktorów, zależy w
dużej mierze od tego, jakie wzmocnienie otrzymuje aktor. Jeśli zostaje nagrodzony za
agresywne zachowanie, istnieje większe prawdopodobieństwo, że dziecko będzie
naśladować to zachowanie
znieczulenie - redukowanie negatywnej reakcji na przemoc poprzez ciągłe oglądanie
przemocy
przeniesienie pobudzenia - z fikcji do rzeczywistości
torowanie poznawcze - oglądanie aktów przemocy aktywizuje złe myśli, emocje i
zachowania torując im drogę i nie dopuszczając pozytywnych
1

usprawiedliwianie - w kontekście obserwowanych bardzo często zachowań
agresywnych, własne zachowania agresywne wydają się być normalne, prawidłowe.
Nie pojawia się więc poczucie winy
Biorąc powyższe fakty pod uwagę należy prowadzić szeroko rozumianą edukację medialną,
by nauczyć dzieci korzystania z mediów, by same potrafiły wyłączyć telewizor w momencie,
gdy okazuje się, że film obfituje w wiele scen przemocy.
Agresja przejawiać się może na różne sposoby, które ogólnie można jednak sprowadzić do
dwóch kategorii: Agresji czynnej i biernej. Obie postacie agresji niosą w sobie jednakowy
ładunek wrogości i są atakiem na człowieka, który jego zdaniem zasługuje na atak. Czynną
agresją łatwo zidentyfikować, ponieważ nie można jej ukryć i z reguły bywa głośna, a co
najmniej widoczna. Jej zewnętrzne oznaki to krzyki, oskarżenia, złośliwości, szyderstwa,
groźby i przemoc fizyczna. Naukowcy twierdzą, że czynna agresja jest próbą ochrony samego
siebie ( w sensie poczucia własnej wartości, własnych potrzeb, przekonań czy stanu
posiadania). Wyrasta ona często z głębokiego braku poczucia bezpieczeństwa. Agresja
czynna jest równie często stosowana przez dzieci w szkole jak i agresja bierna. Te dzieci,
które się uciekają do agresji biernej zazwyczaj zaprzeczają, że czują gniew wobec drugiej
osoby czy wobec samego siebie. Zamiast otwartej wojny wybierają partyzanckie pojazdy,
sabotaż i ochłodzenie stosunków. Oto kilka form biernej agresji:
 Nieodzywanie się, naburmuszona mina, obrażanie się.
 Tzw. Techniki zwlekania: lenistwo, spóźnianie się.
 Nieprzyznawanie się do gniewu (często stwierdzeniom typu: „Nic mi nie jest”
towarzyszy mowa ciała wyrażająca zupełnie coś innego.
 Ignorowanie rozmówcy.
 „Ciosy w plecy”, rozpuszczanie plotek, sabotowanie danej osoby przy jednoczesnym
unikaniu bezpośredniej konfrontacji.
 Świadome „granie na nerwach” drugiej osobie, ale bez przekraczania granicy
otwartego konfliktu.
Bierna agresja to próba manipulacji drugą osobą, dokuczenia jej lub zranienia bez
ryzykowania otwartego konfliktu. Bierna agresja jest bardziej destrukcyjna od czynnej.
Bierny agresor nie daje się złapać na gorącym uczynku, w związku, z czym odsłonięcie
działającego u niego mechanizmu zaprzeczania i skłonienie do podjęcia uczciwych,
równoprawnych negocjacji może okazać się bardzo trudne.i
Działaj natychmiast
– W przypadku, gdy zauważamy jakiekolwiek przejawy agresji u naszych dzieci, istotne jest,
aby nasza reakcja była szybka oraz skuteczna.Co to oznacza? Reakcja powinna być: ·natychmiastowa
- bez agresji
- stanowcza
- krótka
- na temat
- powinna zawierać komunikat o konkretnym zachowaniu, a nie o osobie.
Sama znajomość owych zasad nie wystarczy, aby efektywnie zareagować na przejawy agresji
u dzieci. – Pamiętajmy, że podstawą naszego sukcesu jest komunikacja, a w zasadzie
właściwie zbudowany komunikat.
2
Naucz się reagować
Jak powinien wyglądać taki komunikat? Przyjmijmy sytuację, w której jesteśmy świadkami,
jak nasza pociecha bije się ze swoim kolegą. Co powinien zrobić wówczas rodzic?
• Przede wszystkim przerwać tę sytuację i zwrócić uwagę sprawcy.
Np. Stop/ Dosyć/ Koniec/ Przestańcie/ Słyszałem itp.
• Następnie opisać sytuację, dokładnie nazwać i określić problem.
Np. Widziałem, że go uderzyłeś/ Słyszałem, jak ją przezwałeś/ Byłem świadkiem waszej
bójki itp.
• Wyrazić swój sprzeciw.
Np. Nie zgadzam się, żebyście się bili/ Nie pozwolę na to, abyś ją przezywał/ Nie wyrażam
zgody na kopanie kolegi itp.
• Powołać się na wcześniej ustalone normy i wartości.
Np. Ustalaliśmy w domu, że nigdy nie wolno się bić/ Uzgadnialiśmy, że nie można
wyrządzać przykrości drugiej osobie/ Umówiliśmy się, że nie można przezywać innych osób
itp.
• Mówić o uczuciach.
Np. Twoje zachowanie sprawiło mi przykrość/ Przezywanie drugiej osoby jest niemiłe/ Bicie
i obrażania sprawia ból innym osobom itp.
• Okazać zrozumienie dla dziecka.
Np. Rozumiem, że mogłeś się zdenerwować/ Wiem, że masz dzisiaj zły humor/ Wiem, że to
mogło sprawić Ci przykrość/ Widzę, że źle się czujesz itp.
• Powiedzieć dziecku czego od niego oczekujemy.
Np. Oczekuję, że taka sytuacja więcej się już nie powtórzy/ Mam nadzieję, że nigdy więcej
nie uderzysz swojego kolegi/ Zakładam, że to był pierwszy i ostatni raz, kiedy obraziłeś
swojego kolegę/ Oczekuję, że już nigdy nie zachowasz się tak agresywnie/ Masz przestać
wyśmiewać się ze swojej koleżanki itp.
.
Konsekwencja przede wszystkim
Niezależnie od tego w jakiej sytuacji spotkamy się z agresywnym zachowaniem dziecka,
musimy pamiętać o tym, aby: natychmiast reagować na zachowanie agresywne dziecka, np.
przez rozdzielenie walczących osób, powstrzymanie dziecka zamierzającego kogoś uderzyć,
reakcję na agresję słowną (wyzywanie, grożenie) przez spokojne, ale stanowcze: Tak nie
wolno!, Tego się nie robi, informowanie o konsekwencjach agresji (np. Jeśli jeszcze raz
uderzysz siostrę, nie będziesz mógł oglądać telewizji przez tydzień) i wyciąganie tych
konsekwencji; dziecko szybko przestanie przejmować się naszymi słowami, jeśli będziemy je
„straszyć”, zamiast naprawdę robić to, co wcześniej zapowiadaliśmy.
I jeszcze jedno: należy pamiętać, aby reagować nawet na najbardziej błahe przejawy agresji.
Dziecko natomiast należy uczyć, że poprzez agresję nie osiąga się zamierzonych celów.
Sposoby postępowania
Najistotniejszą sprawą jest współpraca z rodzicami. Wspólna analiza historii życia dziecka,
sytuacji środowiska rodzinnego prowadzi do zrozumienia zachowań ich dziecka, a także do
wyjaśnienia, które z zachowań rodziców są szczególnie niekorzystne i dlaczego. Najczęstszą
formą reakcji rodziców na agresywność dziecka jest gniew i kara lub tłumaczenia lub prośby,
3
czy wreszcie ustępstwa pod presją krzyku i żądań dziecka. Żadne z tych zachowań nie jest
właściwe: gniew i kara nawet jeśli spowodują chwilowe zahamowanie agresji, to potem
ujawni się ona w innych okolicznościach lub w stosunku do innych osób; ustępstwa uczą
dziecko, iż obrana przez niego droga jest korzystna i prowadzą do powtarzania zachowań
agresywnych; tłumaczenia i prośby, podczas których rodzice kierują swoją uwagę na dziecko
w momencie jego agresywnego zachowania, są także wzmocnieniem agresji, a więc
przyczyniają się do dalszego jej występowania. Najtrafniejsze jest niewzmacnianie reakcji
agresywnych-dobrze jest nie zauważyć agresywnego zachowania dziecka (np. wyjść z
pokoju) bądź odwrócić jego uwagę.
Podstawowym-aczkolwiek niełatwym-warunkiem jest zachowanie spokoju podczas
agresywnych reakcji dziecka.
Znajomość przyczyn zachowań agresywnych pozwala także na unikanie sytuacji, w których
zachowania takie mogą wystąpić.
Często popełnianym błędem zarówno przez rodziców, jak i nauczycieli jest nieumiejętność
oddzielenia oceny dziecka od oceny jego zachowania. Mówi się często: „Ty jesteś
niegrzeczny”, „Ja ciebie nie lubię”, zamiast „Twoje zachowanie jest niegrzeczne”, „Ja nie
lubię takiego zachowania”. Różnica pomiędzy tymi dwoma stwierdzeniami jest bardzo duża:
w pierwszym przypadku wyrażamy niechęć do dziecka, w drugim akceptując dziecko nie
aprobujemy jedynie określonego zachowania, nie przekreślamy więc wartości dziecka.
Wreszcie ,co najważniejsze, należy dziecku okazywać miłość, serdeczność, dać mu poczucie
bezpieczeństwa i spokoju, bez względu na formy jego zachowań. Żadna z proponowanych
metod postępowania rodziców nie będzie miała pozytywnych rezultatów, jeśli dziecko nie
będzie otoczone przyjaźnią, spokojną atmosferą, jeśli nie będzie pewne miłości i akceptacji
rodziców.
Taka atmosfera sprzyja dostrzeganiu i nagradzaniu zachowań prospołecznych, dostarczaniu
wielu pozytywnych doświadczeń zmierzających do podwyższenia poczucia własnej wartości
dziecka.
Techniki pracy:
-rysunek (umożliwia poznanie emocjonalnych związków dziecka z rodzicami, obaw,
pragnień, lęków; rozładowuje nagromadzone napięcie; pozwala na utrwalanie pozytywnych
zachowań). Warunkiem szczerego wypowiedzenia się dziecka w rysunku jest jego poczucie
bezpieczeństwa w kontakcie z osobą, która proponuje mu taką formę zabawy. Wychowawca
nie powinien występować w roli sędziego oceniającego jakość rysunku.
Rysunek może ułatwić wychowawcy zrozumienie, jakie sytuacje na terenie przedszkola są dla
dziecka źródłem negatywnych emocji.
- ćwiczenia ruchowe, pantomima (ułatwienie ekspresji stanów emocjonalnych, rozładowanie
napięć) np. pokazanie przez dziecko sytuacji trudnej
-muzykoterapia
-metody relaksacji mięśniowej (najpopularniejsza Winterberta, szczególnie przydatna przy
pracy z dziećmi nadpobudliwymi, o słabej koncentracji uwagi, z trudnościami w nauce, a
także z dziećmi nerwicowymi)
4