Wycena rzeczowych aktywów trwaďych wedďug krajowych

Problemy ZarzÈdzania, vol. 9, nr 4 (34), t. 2: 108 – 119
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
Wycena rzeczowych aktywów trwaïych
wedïug krajowych ib miÚdzynarodowych
standardów rachunkowoĂci
Karolina GÚbka
W dobie globalizacji silnie zaznaczajÈcy siÚ trend udostÚpniania kompleksowej informacji finansowej, wynikajÈcy zb rosnÈcych potrzeb informacyjnych
uĝytkowników, wymusza weryfikacjÚ zawartoĂci informacyjnej sprawozdañ
finansowych, prowadzÈcÈ do wzrostu wiarygodnoĂci ib porównywalnoĂci sprawozdañ finansowych. Artykuï podejmuje problematykÚ metod wyceny rzeczowych aktywów trwaïych, zgodnych zb polskim ib miÚdzynarodowym prawem
bilansowym. W czÚĂci empirycznej zbadano metody wyceny skïadników majÈtku
stosowane przez spóïki notowane na Gieïdzie Papierów WartoĂciowych
wbWarszawie naleĝÈce do indeksu WIG20 oraz spóïki notowane równoczeĂnie
na amerykañskich ib europejskich gieïdach.
1. WstÚp
Globalizacja ib integracja to nieodïÈczne zjawiska przeïomu minionego
wieku. Zmiana podejĂcia do finansów miÚdzynarodowych czy ogólnie pojÚtej ekonomii wpïynÚïa na poszerzenie dziaïalnoĂci wielu podmiotów gospodarczych. Dotyczy to miÚdzy innymi swobody przepïywu kapitaïów, towarów
ib usïug czy zasobów siïy roboczej pomiÚdzy róĝnymi krajami.
Wraz zb rozwojem miÚdzynarodowych rynków finansowych pojawiïa siÚ
potrzeba umiÚdzynarodowienia zasad rachunkowoĂci, jej harmonizacji ibstandaryzacji. System rachunkowoĂci powinien byÊ zbudowany wbtaki sposób, by
bez wzglÚdu na narodowoĂÊ odbiorcy przekazywane przez podmioty informacje byïy wïaĂciwie rozumiane. Globalizacja uwidoczniïa brak sprawozdañ
finansowych zrozumiaïych, porównywalnych ib opartych na uzgodnionych
wbskali miÚdzynarodowej zasadach (Jaruga 2002: 2). Stanowi to przeszkodÚ
dla podmiotów poszukujÈcych ěródeï finansowania na rynkach zagranicznych oraz dla inwestorów dÈĝÈcych do jak najlepszego ulokowania kapitaïu.
Z przedstawionych powyĝej rozwaĝañ wynika, ĝe wb zwiÈzku zb postÚpujÈcÈ
globalizacjÈ jedynym warunkiem znalezienia „wspólnego jÚzyka biznesu” jest
ogólnoĂwiatowa harmonizacja zasad rachunkowoĂci, ab jednÈ zb moĝliwych
dróg osiÈgniÚcia tego celu sÈ ujednolicone standardy rachunkowoĂci.
108
Problemy ZarzÈdzania
Wycena rzeczowych aktywów trwaïych wedïug krajowych ib miÚdzynarodowych standardów…
W dzisiejszych czasach zarówno na polskim, jak ib na amerykañskim
rynku wystÚpuje dualizm zasad rachunkowoĂci. Od 1 stycznia 2005 r. spóïki
notowane na Gieïdzie Papierów WartoĂciowych (GPW) wbWarszawie sporzÈdzajÈce skonsolidowane sprawozdania finansowe majÈ obowiÈzek sporzÈdzania tych sprawozdañ zgodnie zbMSR/MSSF, podczas gdy inne spóïki
notowane na GPW sporzÈdzajÈ swoje sprawozdania finansowe zgodnie
zb ustawÈ zb dnia 29 wrzeĂnia 1994 r. o rachunkowoĂci, co zaburza wb sposób istotny porównywalnoĂÊ tych sprawozdañ. Podobnie sytuacja wyglÈda
na rynku amerykañskim, gdzie do 2007 r. zagraniczni emitenci publikowali sprawozdania finansowe zgodnie zb US GAAP lub zb MSR/MSSF, lub
zb krajowymi zasadami rachunkowoĂci. Jednak wb przypadku prezentacji
zgodnie zb MSR/MSSF lub krajowymi zasadami rachunkowymi musieli
zaprezentowaÊ uzgodnienie do US GAAP. W paědzierniku 2007 r. Amerykañska Komisja Papierów WartoĂciowych ib Gieïd SEC (Security and
Exchange Commision) wyraziïa zgodÚ, aby sprawozdania finansowe sporzÈdzane zgodnie zb MSR/MSSF przez zagranicznych inwestorów wb USA
byïy akceptowane bez uzgodnienia do US GAAP, co pokazuje dualizm
prawa bilansowego na jednym rynku, co równieĝ zaburza porównywalnoĂÊ
sprawozdañ finansowych.
Celem niniejszego artykuïu jest analiza porównawcza metod wyceny rzeczowych aktywów trwaïych wedïug polskiego prawa bilansowego opisanego
wbustawie zbdnia 29 wrzeĂnia 1994 r. o rachunkowoĂci (zwanej dalej ustawÈ)
ibKrajowych Standardach RachunkowoĂci, europejskiego prawa bilansowego
opisanego wb MSR/MSSF ib amerykañskiego prawa bilansowego przedstawionego wbUS GAAP oraz prezentacja wyników badañ przeprowadzonych
na ten temat.
2. Definicja rzeczowych aktywów trwaïych
Rzeczowy majÈtek trwaïy wedïug ustawy o rachunkowoĂci skïada siÚ ze
Ărodków trwaïych ib Ărodków trwaïych wb budowie (ïÈcznie zb zaliczkami na
Ărodki trwaïe wb budowie). ¥rodkami trwaïymi, wb myĂl art. 3 ust. 1 pkt 15
ustawy, sÈ nieruchomoĂci (w tym grunty, prawo wieczystego uĝytkowania
gruntu, budynki ib budowle oraz bÚdÈce odrÚbnÈ wïasnoĂciÈ lokale, spóïdzielcze wïasnoĂciowe prawo do lokalu mieszkalnego ibuĝytkowego), maszyny,
urzÈdzenia, Ărodki transportu, ulepszenia wbobcych Ărodkach trwaïych oraz
inwentarz ĝywy, które speïniajÈ nastÚpujÈce warunki:
– ich okres ekonomicznej uĝytecznoĂci jest dïuĝszy niĝ rok,
– sÈ kompletne ibzdatne do uĝytku wbmomencie przyjÚcia do uĝytkowania,
– sÈ wïasnoĂciÈ lub wspóïwïasnoĂciÈ jednostki, dziÚki czemu mogÈ byÊ
przez niÈ kontrolowane,
– sÈ przeznaczone na wïasne potrzeby jednostki, do obsïugi prowadzonej
dziaïalnoĂci.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
109
Karolina GÚbka
Zgodnie zb MSR 16 „rzeczowe aktywa trwaïe to Ărodki trwaïe, które sÈ
utrzymywane wb celu wykorzystania ich wb procesie produkcyjnym lub przy
dostawach dóbr ib Ăwiadczeniu usïug, wb celu oddania do uĝywania innym
podmiotom na podstawie umowy najmu lub wb celach administracyjnych
oraz którym towarzyszy oczekiwanie, iĝ bÚdÈ wykorzystywane przez czas
dïuĝszy niĝ jeden okres”. ZaliczajÈ siÚ do nich m.in. grunty, budynki
ib budowle, maszyny, statki, samoloty, pojazdy mechaniczne, meble ib instalacje oraz wyposaĝenie biurowe.
Amerykañskie standardy sprawozdawczoĂci nie definiujÈ bezpoĂrednio
rzeczowych aktywów trwaïych, zagadnienie to opisujÈ wb kilkunastu dokumentach ASC (Accounting Standards Codification) wydawanych przez FASB
(Financial Accounting Standards Board). Jednak zbdefinicji aktywów trwaïych moĝna wnioskowaÊ, ĝe sÈ postrzegane wb sposób zbliĝony do MSR 16
– jako skïadniki majÈtku utrzymywane do uĝytku wïasnego wb celu generowania strumienia przychodów wbokresie dïuĝszym niĝ rok oraz wykorzystywane dla celów dziaïalnoĂci operacyjnej (Bragg 2010: 443–444). Dodatkowo
US GAAP podkreĂlajÈ podstawowÈ korzyĂÊ zb posiadania aktywów trwaïych, którÈ jest zwiÈzek pomiÚdzy bieĝÈcÈ wartoĂciÈ zasobów ab moĝliwoĂciÈ generowania przyszïych przepïywów pieniÚĝnych przy ich udziale.
PorównujÈc definicje rzeczowych aktywów trwaïych oraz ich podstawowe
cechy przedstawione wb ustawie o rachunkowoĂci oraz wb MSR/MSSF ib US
GAAP, moĝna zauwaĝyÊ, ĝe nie ma znaczÈcych róĝnic. Widoczna róĝnica
dotyczy prawa wieczystego uĝytkowania gruntu, które wb myĂl ustawy jest
zaliczane do Ărodków trwaïych, abw myĂl MSR/MSSF jest traktowane jako
leasing operacyjny (jeĂli nie nastÈpi przeniesienie wïasnoĂci przedmiotu na
koniec okresu leasingu), wb amerykañskim prawie bilansowym nie ma na
ten temat informacji. Z kolei inwentarz ĝywy wb myĂl ustawy traktowany
jest jako Ărodek trwaïy, ab w myĂl MSR 41 „Rolnictwo” zaliczany jest do
aktywów biologicznych. Zarówno wb MSR/MSSF, jak ib US GAAP aktywa
trwaïe przeznaczone do sprzedaĝy sÈ wykazywane wb oddzielnej pozycji
ib wyceniane wb odmienny sposób.
3. Wycena poczÈtkowa
Spóïki sporzÈdzajÈce sprawozdania finansowe zgodnie zbpolskim prawem
bilansowym poczÈtkowo wyceniajÈ Ărodki trwaïe wedïug ceny nabycia lub
kosztów wytworzenia (art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy). Przy czym za cenÚ nabycia traktujÈ cenÚ zakupu pomniejszonÈ o podlegajÈcy odliczeniu podatek
VAT, podatek akcyzowy oraz inne rabaty ib upusty, ab powiÚkszonÈ ob koszty
bezpoĂrednio zwiÈzane zbzakupem ibprzystosowaniem skïadnika aktywów do
uĝywania, np. koszty transportu, zaïadunku, wyïadunku, przechowywania. JeĂli
nie ma moĝliwoĂci ustalenia ceny nabycia skïadnika rzeczowych aktywów
trwaïych (np. dany skïadnik otrzymano wbdrodze darowizny), to wartoĂÊ ustala
siÚ na poziomie ceny sprzedaĝy identycznego lub podobnego przedmiotu.
110
Problemy ZarzÈdzania
Wycena rzeczowych aktywów trwaïych wedïug krajowych ib miÚdzynarodowych standardów…
ProdukujÈc skïadnik rzeczowych aktywów trwaïych, jednostka gospodarcza ponosi koszty bezpoĂrednio ibpoĂrednio zwiÈzane zbwytwarzanym skïadnikiem majÈtku, dlatego na koszt wytworzenia skïadajÈ siÚ wszystkie koszty
bezpoĂrednie (materiaïy bezpoĂrednie, koszty pozyskania ib przetworzenia
materiaïów zwiÈzane bezpoĂrednio zb produkcjÈ) oraz uzasadniona czÚĂÊ
kosztów poĂrednich (zmienne poĂrednie koszty produkcji ibtÚ czÚĂÊ staïych
poĂrednich kosztów produkcji, które odpowiadajÈ poziomowi tych kosztów
przy normalnym wykorzystaniu zdolnoĂci produkcyjnych). Do kosztów
poĂrednich nie zaliczymy przede wszystkim kosztów sprzedaĝy, magazynowania wyrobów gotowych ib póïproduktów oraz innych kosztów bÚdÈcych
konsekwencjÈ niewykorzystanych zdolnoĂci produkcyjnych. W sytuacji gdy
nie istnieje moĝliwoĂÊ ustalenia wysokoĂci kosztów wytworzenia skïadnika
aktywów, ustawa nakazuje dokonaÊ wyceny wedïug ceny sprzedaĝy netto
takiego samego lub podobnego produktu, pomniejszonej o przeciÚtnie osiÈgany ze sprzedaĝy produktów zysk brutto.
PoczÈtkowe ujÚcie skïadnika rzeczowych aktywów trwaïych zgodnie
zbMSR 16 moĝe byÊ dokonane tak samo jak wedïug polskiej ustawy, wedïug
ceny nabycia lub kosztu wytworzenia, ale pod warunkiem, ĝe istnieje prawdopodobieñstwo, ĝe jednostka uzyska przyszïe korzyĂci ekonomiczne zwiÈzane zbdanym skïadnikiem aktywów oraz cenÚ nabycia lub koszt wytworzenia moĝna wiarygodnie okreĂliÊ. Z kolei amerykañskie standardy nakazujÈ
wyceniaÊ majÈtek trwaïy wedïug kosztu historycznego, czyli ceny nabycia
(w przypadku zakupu) lub kosztu wytworzenia (w przypadku wïasnej produkcji).
Na cenÚ zakupu, zgodnie zb MSR 16, skïada siÚ cena zakupu powiÚkszona o cïo importowe ib niepodlegajÈcy odliczeniu podatek od zakupu,
abpomniejszona o upusty ibrabaty oraz koszty bezpoĂrednio zwiÈzane zbdostosowaniem skïadnika aktywów do miejsca ib stanu wb którym moĝe byÊ uĝytkowany zgodnie zb zamierzeniem kierownictwa, ab takĝe szacunkowe koszty
demontaĝu ib usuniÚcia skïadnika aktywów oraz koszty renowacji miejsca,
wb którym siÚ ten skïadnik znajdowaï, do których jednostka jest zobowiÈzana wb zwiÈzku zb nabyciem pozycji majÈtku wb danym czasie wb celu innym
niĝ wytwarzanie wyrobów (MSR 16 pkt 16). US GAAP do kosztu nabycia
zalicza przede wszystkim koszty zwiÈzane zb zakupem, podatek, cïo oraz
koszty niezbÚdne do doprowadzenia skïadnika aktywów do uĝywania, tj.
transportu, ubezpieczenia przesyïki, koszty instalowania ibkonfiguracji, koszty
przetestowania skïadnika majÈtku.
Standard europejski podaje przykïady kosztów bezpoĂrednich, które
wpïywajÈ na wartoĂÊ skïadnika rzeczowych aktywów trwaïych, np. koszty
Ăwiadczeñ pracowniczych poniesione wbzwiÈzku zbwytworzeniem albo nabyciem skïadnika aktywów, koszty dostawy, zaïadunku, wyïadunku, instalacji,
przygotowania miejsca, wbktórym miaïby byÊ uĝytkowany, oraz koszty honorariów za profesjonalne usïugi. Koszty bezpoĂrednie, które nie stanowiÈ
czÚĂci ceny nabycia albo kosztu wytworzenia, to koszty administracji ibogólvol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
111
Karolina GÚbka
nozakïadowe, koszty zwiÈzane zbreklamÈ ibdziaïaniami promocyjnymi nowego
produktu lub usïugi, koszty otwarcia nowego zakïadu. Tak dokïadnej specyfikacji rodzajów kosztów, jakie moĝna zaliczyÊ do kosztów wytworzenia
skïadnika aktywów, nie przedstawia amerykañski ustawodawca.
Dodatkowo, zgodnie zb MSR/MSSF, cena nabycia lub koszt wytworzenia danego skïadnika aktywów jest ekwiwalentem ceny zapïaconej Ărodkami
pieniÚĝnymi na dzieñ ujÚcia. W przypadku odroczenia terminu pïatnoĂci
na okres dïuĝszy niĝ normalny termin spïaty kredytu kupieckiego róĝnica
miÚdzy ekwiwalentem ceny zapïaconej Ărodkami pieniÚĝnymi ab caïkowitÈ
kwotÈ pïatnoĂci zostaje ujÚta jako koszt finansowy – koszt odsetek na przestrzeni okresu kredytowania lub wb inny sposób zgodny zb MSR 23 „Koszty
finansowania zewnÚtrznego”. Aktywowanie kosztów finansowania zewnÚtrznego odbywa siÚ wb sposób analogiczny równieĝ wedïug US GAAP.
Wycena poczÈtkowa rzeczowych aktywów trwaïych wedïug polskiego
ibmiÚdzynarodowego ustawodawstwa nie zawiera znaczÈcych róĝnic: opiera
siÚ na wycenie wedïug ceny nabycia lub kosztu wytworzenia oraz podobnie
definiuje te pojÚcia. Niewielkie róĝnice wynikajÈ zb faktu, iĝ MSR 16 duĝo
wiÚcej miejsca poĂwiÚca temu zagadnieniu niĝ polska ustawa, przez co
dokïadniej opisuje wiele sytuacji. MSR 16 opisuje przykïady nakïadów, które
moĝna zaliczyÊ wb cenÚ nabycia lub koszt wytworzenia danego skïadnika
aktywów, oraz tych, których nie uwzglÚdnia siÚ dokonujÈc wyceny. W przeciwieñstwie do ustawy MSR 16 pozwala do ceny nabycia skïadnika aktywów doliczyÊ koszty poniesione na jego usuniÚcie bÈdě demontaĝ oraz koszty
renowacji miejsca uĝytkowania.
Specjalistyczne czÚĂci zamienne wedïug polskich standardów rachunkowoĂci sÈ traktowane jako zapasy ibkonsekwentnie wyceniane metodami wïaĂciwymi dla zapasów, zb kolei MiÚdzynarodowe Standardy RachunkowoĂci
dopuszczajÈ ujmowanie czÚĂci zamiennych ibwyposaĝenia zwiÈzanego zbserwisem jako rzeczowych aktywów trwaïych, jeĂli jednostka oczekuje, iĝ bÚdÈ
one uĝywane przez czas dïuĝszy niĝ jeden okres.
4. Wycena bilansowa
Wedïug polskiego prawa bilansowego Ărodki trwaïe powinny byÊ wyceniane nie rzadziej niĝ na dzieñ bilansowy wedïug ceny nabycia, kosztów
wytworzenia lub wartoĂci przeszacowanej po aktualizacji wyceny, pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne oraz odpisy zbtytuïu trwaïej utraty wartoĂci.
Aktualizacja wyceny, obejmujÈca wartoĂÊ poczÈtkowÈ Ărodków trwaïych
oraz odpisy amortyzacyjne, moĝe zostaÊ przeprowadzona na podstawie
odrÚbnych przepisów, ale tylko wb przypadku zarzÈdzenia Ministra Finansów lub zmiany formy prawnej przedsiÚbiorstwa pañstwowego lub komunalnego, przeksztaïcenie wb spóïkÚ akcyjnÈ lub spóïkÚ zb ograniczonÈ odpowiedzialnoĂciÈ (Gabrusewicz 2008: 37). Ustalona wb wyniku aktualizacji
wartoĂÊ ksiÚgowa netto Ărodka trwaïego nie powinna byÊ wyĝsza od warto112
Problemy ZarzÈdzania
Wycena rzeczowych aktywów trwaïych wedïug krajowych ib miÚdzynarodowych standardów…
Ăci godziwej wbdanym okresie. PowstaïÈ róĝnicÚ zbaktualizacji wyceny Ărodków trwaïych odnosi siÚ na kapitaï zb aktualizacji wyceny bez moĝliwoĂci
przeznaczenia do podziaïu. Odpisy aktualizujÈce wartoĂÊ Ărodków trwaïych,
przeprowadzone wskutek trwaïej utraty wartoĂci wynikajÈcej zbtytuïu zmiany
technologii produkcji, przeznaczenia do likwidacji lub innych przyczyn,
zmniejszajÈ odniesione na kapitaï zb aktualizacji wyceny róĝnice spowodowane aktualizacjÈ wyceny. Kapitaï zb aktualizacji wyceny ulega zmniejszeniu równieĝ o róĝnicÚ zbaktualizacji wyceny wczeĂniej zaktualizowanych zbywanych lub zlikwidowanych Ărodków trwaïych. Róĝnica ta wpïywa na kapitaï
zapasowy, o ile inne przepisy nie stanowiÈ inaczej.
MSR/MSSF proponujÈ dwie metody wyceny rzeczowych aktywów trwaïych na dzieñ bilansowy. Pierwsza zb nich oparta jest na cenie nabycia lub
koszcie wytworzenia, abdruga na wartoĂci przeszacowanej. WybranÈ metodÚ
wyceny jednostka gospodarcza stosuje do caïej grupy rzeczowych aktywów
trwaïych. Model oparty na cenie nabycia lub koszcie wytworzenia nakazuje
skïadniki aktywów wyceniaÊ wb cenie nabycia lub koszcie wytworzenia
pomniejszonym o umorzenie ibzakumulowane odpisy aktualizujÈce zbtytuïu
utraty wartoĂci. Model ten jest bardzo podobny do wyceny bilansowej rzeczowych aktywów trwaïych opisanej wb ustawie o rachunkowoĂci.
Z kolei model oparty na wartoĂci przeszacowanej dopuszczony przez
MSR 16 (a zabroniony przez US GAAP) zakïada, ĝe po poczÈtkowym ujÚciu skïadnika majÈtku wbwartoĂci godziwej na dzieñ bilansowy pozycjÚ wykazuje siÚ wb wartoĂci przeszacowanej, czyli wartoĂci godziwej na dzieñ przeszacowania pomniejszonej o kwotÚ póěniejszego umorzenia ib póěniejszych
odpisów aktualizujÈcych zbtytuïu utraty wartoĂci. MoĝliwoĂÊ stosowania tego
typu wyceny wystÚpuje tylko wówczas, gdy wb sposób wiarygodny moĝna
ustaliÊ wartoĂÊ godziwÈ skïadnika majÈtku. Dodatkowo istnieje obowiÈzek
dokonywania przeszacowañ wbregularnych odstÚpach czasu ibczÚstotliwoĂci
odpowiadajÈcej tempu zmian wartoĂci godziwej danego majÈtku. W przypadku gdy wartoĂÊ godziwa zmienia siÚ wb sposób nieregularny ib istotny,
przeszacowañ naleĝy dokonywaÊ corocznie, wb innych przypadkach co 3–5
lat. Waĝny jest równieĝ fakt, ĝe jeĂli dokonano przeszacowania danego skïadnika majÈtku, naleĝy takĝe przeszacowaÊ caïÈ grupÚ rzeczowego majÈtku
trwaïego, do której dany skïadnik naleĝy. Takie dziaïanie ma na celu zapobiec selektywnej aktualizacji wyceny.
PodsumowujÈc wycenÚ bilansowÈ, ustawa o rachunkowoĂci ibUS GAAP
zezwalajÈ jedynie na model oparty na cenie nabycia lub koszcie wytworzenia, podczas gdy MSR/MSSF daje dodatkowÈ moĝliwoĂÊ, jakÈ jest wycena
do wartoĂci godziwej. Ustawa dopuszcza przeszacowanie wartoĂci skïadników majÈtku do wartoĂci godziwej, jednak wb szczególnych przypadkach,
odsyïajÈc tym samym do odrÚbnych regulacji zwiÈzanych zb aktualizacjÈ
wyceny (która ostatnio miaïa miejsce na dzieñ 1.01.1995 r. na skutek hiperinflacji), podczas gdy wb MSR/MSSF wystÚpuje wymóg regularnej aktualizacji wyceny zapewniajÈcej zbieĝnoĂÊ wartoĂci godziwej majÈtku zbwartoĂciÈ
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
113
Karolina GÚbka
bilansowÈ. Nie moĝna aktualizowaÊ do wartoĂci godziwej pojedynczych
skïadników majÈtku – MSR/MSSF nakazuje aktualizacjÈ obejmowaÊ caïÈ
grupÚ rzeczowych aktywów trwaïych. Dodatkowo MSR/MSSF zezwala na
przeszacowanie skïadnika majÈtku powiÚkszajÈce jego wartoĂÊ, jak ibzmniejszajÈce, ab polska ustawa umoĝliwia jedynie dodatnie przeszacowanie.
NieodïÈcznym elementem wyceny bilansowej rzeczowych aktywów trwaïych sÈ odpisy amortyzacyjne. Wedïug ustawy odpisów amortyzacyjnych
dokonuje siÚ drogÈ systematycznego ibplanowego rozïoĝenia wartoĂci poczÈtkowej Ărodka trwaïego wbokresie jego uĝytkowania. Okres lub stawka oraz
metoda sÈ ustalane na dzieñ przyjÚcia Ărodka trwaïego do uĝywania. Naliczanie amortyzacji rozpoczyna siÚ nie wczeĂniej niĝ po przyjÚciu Ărodka
trwaïego do uĝywania, abkoñczy nie póěniej niĝ zbchwilÈ zrównania siÚ odpisów amortyzacyjnych zb wartoĂciÈ poczÈtkowÈ.
MSR 16, podobnie jak ustawa, definiuje amortyzacjÚ jako systematyczne
rozïoĝenie wartoĂci Ărodka trwaïego wb okresie jego uĝytkowania. AmortyzacjÚ rozpoczyna siÚ, gdy skïadnik majÈtku jest gotowy do uĝycia, tzn. znajduje siÚ wbmiejscu oraz stanie umoĝliwiajÈcym uĝytkowanie wbsposób zamierzony przez jednostkÚ, abkoñczy wbmomencie usuniÚcia skïadnika zbbilansu
lub wbmomencie zakwalifikowania go do aktywów trwaïych przeznaczonych
do sprzedaĝy (zgodnie zb MSSF 5). Amortyzacji podlega kaĝda czÚĂÊ skïadowa rzeczowych aktywów trwaïych, której cena nabycia lub koszt wytworzenia jest istotna wb porównaniu zb cenÈ nabycia lub kosztem wytworzenia
caïej pozycji majÈtku. Odpisy amortyzacyjne sÈ ujmowane jako koszt danego
okresu, jeĂli nie sÈ wliczone wb wartoĂÊ bilansowÈ innego skïadnika aktywów. WartoĂÊ koñcowÈ oraz okres uĝytkowania skïadników majÈtku weryfikuje siÚ co najmniej na koniec kaĝdego roku finansowego, abw przypadku
gdy oczekiwania róĝniÈ siÚ od wczeĂniejszych szacunków, zmianÚ ujmuje
siÚ (zgodnie zbMSR 8) jako zmiany wartoĂci szacunkowych. WartoĂciÈ, która
podlega amortyzacji, jest cena nabycia lub koszt wytworzenia danego skïadnika majÈtku pomniejszona o jego wartoĂÊ koñcowÈ. W praktyce wartoĂÊ
koñcowa bardzo czÚsto jest na tyle nieznaczÈca, ĝe jest pomijana przy obliczaniu amortyzacji. Zgodnie zb ustawÈ odpisy amortyzacyjne od Ărodków
trwaïych o niskiej wartoĂci mogÈ byÊ dokonywane zbiorczo dla podobnych
grup Ărodków trwaïych lub jednorazowo, podczas gdy MSR/MSSF na to
nie zezwala.
Postanowienia ustawy oraz MSR/MSSF sÈ ze sobÈ praktycznie zgodne
wbkwestii amortyzacji, m.in. amortyzacji podlega wartoĂÊ poczÈtkowa Ărodka
trwaïego pomniejszona o przewidywanÈ wartoĂÊ koñcowÈ, okres amortyzacji powinien byÊ zgodny zb okresem uĝytkowania Ărodka trwaïego oraz
jednostka moĝe stosowaÊ róĝne metody amortyzacji (liniowÈ, degresywnÈ,
naturalnÈ). Jedyna róĝnica moĝe dotyczyÊ momentu rozpoczÚcia naliczania
amortyzacji. Wedïug ustawy amortyzacjÚ rozpoczyna siÚ nie wczeĂniej niĝ
wbmomencie przyjÚcia skïadnika aktywów do uĝywania, abwedïug MSR/MSSF
wb momencie gdy skïadnik aktywów jest gotowy do uĝywania. Dwa przyto114
Problemy ZarzÈdzania
Wycena rzeczowych aktywów trwaïych wedïug krajowych ib miÚdzynarodowych standardów…
czone momenty nie muszÈ siÚ pokrywaÊ, co moĝe prowadziÊ do tego, ĝe
amortyzacja liczona zgodnie zb MSR/MSSF moĝe byÊ inna niĝ ta liczona
zgodnie zb ustawÈ.
Poza amortyzacjÈ na bilansowÈ wartoĂÊ Ărodka trwaïego wpïywa równieĝ utrata wartoĂci spowodowana zarówno czynnikami zewnÚtrznymi, jak
ib wewnÚtrznymi. Do czynników zewnÚtrznych moĝemy zaliczyÊ m.in. spadek wartoĂci rynkowej danego skïadnika, zmiany technologiczne czy wzrost
stóp procentowych, abdo czynników wewnÚtrznych przede wszystkim uszkodzenia oraz informacje zwiÈzane zb oczekiwanym zyskiem.
Polski ustawodawca zagadnienie utraty wartoĂci opisaï wbKrajowym Standardzie RachunkowoĂci nr 4 „Utrata wartoĂci aktywów”, który nakazuje
odpis aktualizujÈcy wartoĂÊ skïadnika aktywów ustalaÊ poprzez porównanie wartoĂci bilansowej skïadnika aktywów zb jego cenÈ sprzedaĝy. Test na
utratÚ wartoĂci powinien byÊ przeprowadzony wbsytuacji, gdy istniejÈ przesïanki wskazujÈce, ĝe nastÈpiïa utrata wartoĂci, abtakĝe na dzieñ bilansowy.
Zgodnie zbMSR 36 „Utrata wartoĂci aktywów” na dzieñ bilansowy jednostka powinna oceniÊ, czy istniejÈ przesïanki wskazujÈce na to, ĝe nastÈpiïa utrata wartoĂci któregokolwiek ze skïadników majÈtku. JeĂli wystÈpiïa,
jednostka gospodarcza powinna oszacowaÊ wartoĂÊ odzyskiwalnÈ danego
skïadnika majÈtku.
Przeprowadzenie testu na utratÚ wartoĂci polega na porównaniu wartoĂci bilansowej Ărodka trwaïego zbjego wartoĂciÈ odzyskiwalnÈ. JeĂli wartoĂÊ
bilansowa jest wyĝsza od wartoĂci odzyskiwalnej, to wartoĂÊ Ărodka trwaïego zostaje zmniejszona do jej wysokoĂci ib róĝnicÚ ksiÚguje siÚ wb ciÚĝar
kosztów. W przypadku gdy róĝnica powstanie zb wyceny do wartoĂci godziwej (model oparty na wartoĂci przeszacowanej), wtedy róĝnica ksiÚgowana
jest wbciÚĝar kapitaïu zbaktualizacji wyceny lub wyniku finansowego okresu.
WartoĂÊ odzyskiwalna jest to wyĝsza zbdwóch wartoĂci: uĝytkowej bÈdě godziwej pomniejszonej o koszty sprzedaĝy skïadnika majÈtku, ab wartoĂÊ uĝytkowÈ stanowiÈ bieĝÈce, szacunkowe przyszïe przepïywy pieniÚĝne, które sÈ
oczekiwane zb racji uĝytkowania skïadnika aktywu lub oĂrodka wypracowujÈcego Ărodki pieniÚĝne. MSR 36 dopuszcza równieĝ moĝliwoĂÊ odwrócenia odpisu zb tytuïu utraty wartoĂci, wb sytuacji gdy ustanÈ przyczyny, przez
które byï dokonany. Jednak wartoĂÊ bilansowa skïadnika majÈtku po dokonaniu odwrócenia odpisu nie powinna byÊ wyĝsza niĝ wartoĂÊ bilansowa
skïadnika aktywu, gdyby wbpoprzednich okresach nie ujÚto odpisu zbtytuïu
utraty wartoĂci. Odwrócenie odpisu traktowane jest jako przychód
wb rachunku zysków ib strat lub kapitaï zb aktualizacji wyceny, gdy dotyczy
wartoĂci przeszacowanej. KSR nr 4 zawiera podobne podejĂcie wb kwestii
odwracania odpisów do MSR 36, odwrócenie odpisu jest wymagane wbprzypadku ustania przyczyny, dla której go utworzono.
Zagadnienie utraty wartoĂci aktywów opisane wb amerykañskim prawie
bilansowym jest zbieĝne do opisanego wb standardach europejskich, jednak
zawiera kilka zasadniczych róĝnic wbporównaniu zbMSR/MSSF. Jedna zbróĝvol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
115
Karolina GÚbka
nic dotyczy metody szacowania przyszïych przepïywów pieniÚĝnych wb celu
ustalenia wartoĂci uĝytkowej skïadnika majÈtku. MSR/MSSF nakazujÈ dyskontowaÊ przyszïe przepïywy pieniÚĝne, ab US GAAP zabraniajÈ dyskontowania. Oba te podejĂcia majÈ zarówno swoich zwolenników, jak ibprzeciwników.
Kolejna waĝna róĝnica dotyczy zwiÚkszenia wartoĂci skïadnika aktywów
na skutek odwrócenia odpisu zbtytuïu trwaïej utraty wartoĂci, którÈ dopuszczajÈ MSR/MSSF ib KSR nr 4, ab zabraniajÈ US GAAP.
5. Metody wyceny rzeczowych aktywów trwaïych
stosowane przez polskie spóïki
Autorka za cel postawiïa sobie zweryfikowaÊ hipotezÚ mówiÈcÈ, ĝe
metody wyceny bilansowej rzeczowych aktywów trwaïych stosowane przez
polskie spóïki nie ewoluujÈ, mimo pojawiajÈcych siÚ nowych moĝliwoĂci
dostarczanych przez MSR/MSSF.
Badaniem objÚto spóïki notowane na Gieïdzie Papierów WartoĂciowych
wb Warszawie, naleĝÈce do indeksu WIG20 na dzieñ 1 czerwca 2011 r. do
których zalicza siÚ:
– z sektora telekomunikacyjnego: Grupa TP S.A.,
– z sektora energetycznego: Grupa Tauron PE S.A., PGE S.A., Grupa
CEZ S.A.,
– z sektora informatycznego: Grupa Asseco Poland S.A.,
– z sektora medialnego: Grupa TVN S.A.,
– z przemysïu surowcowego: KGHM Polska Miedě S.A., Lubelski WÚgiel
„BOGDANKA” S.A.,
– z przemysïu paliwowego: Grupa PGNiG S.A., Grupa Lotos S.A., Grupa
PKN Orlen S.A.,
– z przemysïu spoĝywczego: KERNEL Holding S.A.,
– z budownictwa: Grupa PBG S.A.,
– z banków: Bank PEKAO S.A., PKO BP S.A., BRE Bank S.A., GETIN
Holding S.A., Bank Handlowy S.A. wb Warszawie,
– z ubezpieczeñ: Grupa PZU S.A.,
– z deweloperów: Globe Trade Centre S.A.
W pierwszym kroku przeanalizowano ostatnie opublikowane skonsolidowane roczne sprawozdania finansowe zamieszczone na stronach internetowych spóïek pod kÈtem prezentacji ib wyceny rzeczowych aktywów trwaïych. W kolejnym kroku przeanalizowano pierwsze skonsolidowane sprawozdania finansowe tych samych spóïek sporzÈdzone zgodnie zbMSR/MSSF.
Zgodnie zbustawÈ o rachunkowoĂci spóïki, których papiery wartoĂciowe
sÈ dopuszczone do publicznego obrotu, sÈ zobligowane od 1 stycznia 2005br.
do sporzÈdzania skonsolidowanych sprawozdañ zgodnie zb MSR/MSSF,
wobec czego majÈ dwie moĝliwoĂci wyceny rzeczowych aktywów trwaïych:
wedïug ceny nabycia lub kosztu wytworzenia pomniejszonego o odpisy amor116
Problemy ZarzÈdzania
Wycena rzeczowych aktywów trwaïych wedïug krajowych ib miÚdzynarodowych standardów…
tyzacyjne lub wedïug wartoĂci przeszacowanej opartej na wartoĂci godziwej. Analiza skonsolidowanych sprawozdañ finansowych spóïek zb indeksu
WIG20 za rok 2010 (lub 2009) pokazaïa, ĝe ĝadna ze spóïek nie wyceniïa
rzeczowych aktywów trwaïych wedïug modelu opartego na wartoĂci przeszacowanej. Moĝe to byÊ zwiÈzane zb faktem, iĝ tego typu wycena jest bardzo trudna do przeprowadzenia ib wymaga ekspertyzy rzeczoznawcy, która
niejednokrotnie moĝe byÊ doĂÊ kosztowna.
Kolejnym krokiem wbbadaniu byïa analiza pierwszych skonsolidowanych
sprawozdañ finansowych spóïek zb indeksu WIG20 sporzÈdzonych zgodnie
zb MSR/MSSF, wb wiÚkszoĂci spóïek byïo to sprawozdanie za 2005 r. JeĂli
spóïki na koniec roku 2010 (lub 2009) nie wyceniïy rzeczowych aktywów
trwaïych do wartoĂci przeszacowanej, to moĝe zrobiïy to na dzieñ przejĂcia
zbustawy o rachunkowoĂci na MSR/MSSF. Z 20 badanych spóïek pominiÚto
2 ze wzglÚdu na brak danych.
Wnioski sÈ jednoznaczne. Jedynie 7 zb 18 spóïek (38%) wyceniïo rzeczowe aktywa trwaïe do wartoĂci przeszacowanej (wartoĂci godziwej) na
dzieñ zastosowania MSR/MSSF po raz pierwszy ibuznaïo tÚ wartoĂÊ godziwÈ
jako koszt skïadników rzeczowych aktywów trwaïych na ten dzieñ. Od danego
roku spóïki te zaczÚïy naliczaÊ corocznie amortyzacjÚ od rzeczowych aktywów trwaïych. Spóïki zaprezentowaïy teĝ wycenÚ opartÈ na cenie nabycia
pomniejszonej o odpisy amortyzacyjne, zb tego teĝ wzglÚdu moĝliwa staïa
siÚ analiza porównawcza tych dwóch metod. Tabela 1 prezentuje róĝnice
wb wycenie pomiÚdzy cenÈ nabycia pomniejszonÈ o odpisy amortyzacyjne
ab wartoĂciÈ godziwÈ.
KGHM
PKN
ORLEN
LOTOS
PGNIG
PKO BP
PBG
Rok
wyceny
2006
2004
2004
2004
2004
2004
2004
Model oparty
na wartoĂci
przeszacowanej
PGE
35 490 732 4 846 815 11 478 242 2 051 184 22 649 791 2 651 824 48 092
Model oparty
na cenie
nabycia
Grupa
kapitaïowa
27 989 732 4 485 522 10 005 541 1 293 923 11 606 355 2 366 154 50 291
Róĝnica
7 501 000
361 293 1 472 701
757 261 11 043 436
285 670 –2 199
Tab. 1. Wycena rzeczowych aktywów trwaïych wedïug modelu opartego na cenie nabycia
lub koszcie wytworzenia ib na wartoĂci przeszacowanej (w tys. zï). ½ródïo: opracowanie
wïasne na podstawie sprawozdañ finansowych spóïek
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
117
Karolina GÚbka
Jak wynika zbtabeli 1, wbĂwiecie ciÈgïych zmian, postÚpu technologicznego,
wahañ kursów walut oraz kryzysu gospodarczego wycena oparta na cenie
nabycia pomniejszonej o skumulowanÈ amortyzacjÚ nie odzwierciedla wbsposób wiarygodny rzeczywistej wartoĂci Ărodków trwaïych. Warte podkreĂlenia
jest równieĝ to, ĝe wb 6 zb 7 spóïek wycena oparta na wartoĂci godziwej jest
wyĝsza niĝ ta oparta na cenie nabycia lub koszcie wytworzenia pomniejszonym o amortyzacjÚ. Jednak 3 zb7 spóïek naleĝÈ do tego samego sektora przemysïu paliwowego, co moĝe oznaczaÊ, ĝe wb danym czasie sytuacja na rynku
byïa na tyle dobra, ĝe spóïkom „opïaciïo siÚ” wyceniaÊ rzeczowe aktywa trwaïe
wb wartoĂci godziwej. Trzeba pamiÚtaÊ, ĝe aby wyceniÊ wiarygodnie majÈtek
wb wartoĂci godziwej potrzebna jest ekspertyza rzeczoznawcy.
6. Róĝnice wb wycenie bilansowej pomiÚdzy
MSR/MSSF ib US GAAP – wyniki badañ
Kolejna analiza dotyczyïa metod wyceny rzeczowych aktywów trwaïych
spóïek notowanych zarówno na amerykañskich, jak ib na europejskich gieïdach, sporzÈdzajÈcych sprawozdania finansowe zgodnie zb MSR/MSSF ib US
GAAP. Przeanalizowano sprawozdania finansowe za lata 2005 ib2006 spóïek
SAP AG (Niemcy), Siemens AG (Niemcy), Statoil ASA (Norwegia) oraz
InterContinental Hotels Group PLC (Wielka Brytania), które byïy notowane
na amerykañskiej gieïdzie NYSE oraz na gieïdach wb krajach macierzystych.
Badanie pokazaïo, ĝe nie wystÚpuje róĝnica wb wycenie rzeczowych aktywów trwaïych sporzÈdzanej zgodnie zb MSR/MSSF oraz US GAAP do
momentu, dopóki nie pojawia siÚ utrata wartoĂci aktywów. W 2006 r. wbĝadnej ze spóïek nie wystÈpiïa utrata wartoĂci aktywów, wobec czego wycena
wedïug MSR/MSSF ib US GAAP byïa taka sama. Z kolei wb 2005 r. jedynie
wbprzypadku InterContinental Hotels Group PLC wystÈpiïa sytuacja, wbktórej obniĝono wartoĂÊ aktywów, wb skïad których wchodziïo gïównie wyposaĝenie hoteli (Property, plant and equipment) zgodnie zb MSR 36 o 7 mln £.
Utrata wartoĂci tych samych aktywów zgodnie zbUS GAAP wyniosïa 24 mlnb£,
co daje róĝnicÚ 17 mln £, wynikajÈcÈ zb metody szacowania przyszïych przepïywów pieniÚĝnych dla ustalenia wartoĂci uĝytkowej skïadnika majÈtku. Zgodnie zb MSR/MSSF przepïywy te sÈ dyskontowane, ab wedïug US GAAP nie
moĝna ich dyskontowaÊ. Róĝnica wbwysokoĂci 17 mln £, przy sumie bilansowej ustalonej wedïug MSR/MSSF na poziomie 2b 735 mln £ ib zysku netto
515 mln £, staje siÚ istotnÈ kwotÈ.
7. Podsumowanie
Jak wiadomo, sukces wspóïczesnego przedsiÚbiorstwa zaleĝy wbznacznej
mierze od umiejÚtnoĂci sprostania oczekiwaniom inwestorów. To oni, majÈc
róĝne moĝliwoĂci ulokowania kapitaïu, decydujÈ, wb które przedsiÚwziÚcia
inwestowaÊ. Dla inwestorów miÚdzynarodowych kluczowe znaczenie ma
118
Problemy ZarzÈdzania
Wycena rzeczowych aktywów trwaïych wedïug krajowych ib miÚdzynarodowych standardów…
wiarygodnoĂÊ ibporównywalnoĂÊ sprawozdañ finansowych. Dla zapewnienia
bezpieczeñstwa obrotu gospodarczego ib swobodnego przepïywu kapitaïów
konieczna staje siÚ standaryzacja sprawozdañ finansowych, majÈca na celu
poprawienie wiarygodnoĂci na rynkach finansowych. Standaryzacja ta polega
na stworzeniu jednakowych zasad wbskali Ăwiatowej, m.in. wbkwestii wyceny
rzeczowych aktywów trwaïych. W kontekĂcie porównania metod wyceny
rzeczowych aktywów trwaïych wedïug polskiego ibeuropejskiego prawa bilansowego pojawia siÚ przede wszystkim potrzeba ujednolicenia metod wyceny
bilansowej, ab w przypadku prawa europejskiego ib amerykañskiego ujednolicenia metody przeprowadzania testu na utratÚ wartoĂci.
Informacje o autorce
Mgr Karolina GÚbka – Wydziaï ZarzÈdzania, Uniwersytet Warszawski.
E-mail: [email protected].
Bibliografia
Bragg, S. 2010. GAAP 2011. Interpretation and Application of Generally Accepted Accounting Principles, New York: J. Wiley & Sons.
Epstein, B. ibin. 2010. 2010 Interpretation and Application of International Financial Reporting Standards, New York: J. Wiley & Sons.
Fil, P. ib A. Michalczyk 2007. Problemy wyceny aktywów ib pasywów wedïug MSR/MSSF
ib ustawy o rachunkowoĂci, Gdañsk: ODDK.
Gabrusewicz, W. (red.) 2008. RachunkowoĂÊ finansowa cz. II, Warszawa: SKwP.
IASB 2010. International Financial Reporting Standards IFRS 2010, London: IASB.
Jaruga, A. (red.) 2002. MiÚdzynarodowe regulacje rachunkowoĂci. Wpïyw na rozwiÈzania
krajowe, Warszawa: C.H. Beck.
RozporzÈdzenie Komisji (WE) nr 1126/2008 zbdnia 3.11.2008 r., Dz.Urz. zb29.11.2008br.,
L 320/1.
Turyna, J. 2006. Standardy sprawozdawczoĂci finansowej. MSSF – US GAAP – polskie
ustawodawstwo, Warszawa: Difin.
Ustawa zbdnia 29 wrzeĂnia 1994 r. o rachunkowoĂci, Dz.U. zb2009 r. Nr 152, poz. 1229,
zb póěn. zm.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
119