docSystem - Janusz Gierszewski
download 
Reklamacja Transkrypt
System - Janusz Gierszewski
Jastarnia 18 pażdziernika 2012 MODEL BEZPIECZEŃSTWA SPOŁECZNEGO NA TLE TEORII SYSTEMÓW dr Janusz GIERSZEWSKI II Konferencja Naukowa Forum Bezpieczeństwa Bezpieczeństwo wewnętrzne i ochrona infrastruktury krytycznej Jastarnia 17-19 X 20112 1 Założenia … 2 Przyjęto, że system bezpieczeństwa jest zespołem różnych elementów wzajemnie ze sobą powiązanych oraz wzajemnie na siebie oddziaływujących. W procesie analizy wyróżniono system bezpieczeństwa społecznego, w którym można wyróżnić złożone elementy wzajemnie powiązane w całość. Kolejnym elementem było określenie elementów brzegowych systemu tj.: wejścia (oddziaływanie na podsystem społeczny przez otoczenie i sam system) oraz wyjścia (oddziaływanie systemu na otoczenie i na siebie). Analizę systemu bezpieczeństwa społecznego dokonano głównie w ujęciu celowościowym (przez cele bezpieczeństwa społecznego i możliwości rozwiązywania problemów społecznych) oraz częściowo przez elementy brzegowe teorii konfliktu (ujęcie przyczynowe). Jastarnia 18 pażdziernika 2012 CAŁOŚĆ TO WIĘCEJ NIŻ SUMA CZĘŚCI Arystoteles Teoria systemów 1. System to zbiór elementów 2. O stanie systemu decydują powiązania między poszczególnymi elementami ( układy, interakcje, sprzężenia) - nie stan danego elementu 3. Typ interakcji wyróżnia system BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA JEST (nad)SYSTEMEM Jastarnia 18 pażdziernika 2012 3 Ogólna teoria systemów 4 to hipotetyczna najbardziej ogólna "teoria wszystkiego", która zakłada, że własności struktur systemowych są uniwersalne. Została zapoczątkowana w biologii przez Ludwiga von Bertalanffyego, rozwijana i uzupełniana przez cybernetyków oraz cybernetyków społecznych, adoptowana w inżynierii jako inżynieria systemów, i obecnie poszerzana na nauki ekonomiczne oraz społeczne. Ogólna teoria systemów dotyczy wszystkich obiektów, które można uważać za inteligentne, np. ludzkie organizacje i systemy złożone, takie jak ludzietechnologia, człowiek-społeczeństwo-środowisko. W ostatnich latach pojawiła się nowa nazwa nauki o uniwersalnych własnościach systemów – ang. systemics, co można tłumaczyć jako systemika – w Polsce do tej pory nie używana (pojawia się jednak termin "systemologia"). Jastarnia 18 pażdziernika 2012 5 Pojęcie systemu System σύστημα systema – rzecz złożona) – oznacza połączyć, złączyć, jakikolwiek obiekt fizyczny lub abstrakcyjny, w którym można wyróżnić jakieś wzajemnie powiązane dla obserwatora elementy. W tym sensie podział czegoś na systemy jest względny i zależy od tego kto, przy pomocy czego i do czego poklasyfikował jakiś zbiór na systemy. Dlatego też elementy jednego systemu mogą stanowić składniki innych systemów. W filozofii systemem nazywa się zbiór tez i twierdzeń stanowiących pewną spójną całość. Także zasady organizacji czegoś – zbiór przepisów lub reguł obowiązujących w danej dziedzinie. Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Organizacja systemu 6 Organizacja systemu to jego struktura w formie sieci relacji między elementami oraz własności tych relacji. Niezmienność takich struktur jest warunkiem rozpoznania tożsamości systemów. W strukturze systemu mogą występować podsystemy, czyli elementy systemu, które same są systemami. System którego elementami są inne systemy jest nadsystemem. Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Klasyfikacja systemów Istnieje wiele kryteriów hierarchicznej klasyfikacji/taksonomii systemów. 7 Najbardziej ogólne, interdyscyplinarne podziały podstawowe to: – systemy abstrakcyjne i fizyczne: – abstrakcyjne: np. systemy pojęć, reguł, modeli, działań, – fizyczne: zbudowane z materii lub/i energii. – systemy statyczne i dynamiczne: – system statyczny jest niezmienny w czasie, może być abstrakcyjny lub fizyczny, – system dynamiczny to taki, w którym zmiana w jednej części wpływa na pozostałe; największy dynamiczny system fizyczny to Wszechświat. – systemy otwarte, zamknięte i autonomiczne - ten podział w zastosowaniu do systemów fizycznych jest subiektywny i przybliżony, choć często używany: – systemy zamknięte są przeważnie abstrakcyjne, zaś – systemem otwartym i autonomicznym jest np. każdy organizm żywy. Podstawową różnicą między systemami biologicznymi a psychicznymi i społecznymi, jest to, że biologiczne przetwarzają i reprodukują zdarzenia, zaś psychologiczne są określane przez komunikację, świadomość i sens (rzeczowy, czasowy i społeczny). Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Przykłady … 8 Pojęcie system występuje w języku naturalnym i we wszystkich naukach i technologiach. Jego konkretne znaczenie tzw. "specjalizacja" zależy od tego gdzie jest użyte. system społeczny, system państwowy, system prawny, system gospodarczy – nauki społeczne system informatyczny, system operacyjny – informatyka system autonomiczny – Internet, cybernetyka, terapia w psychologii systemowej Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Model 9 • Model (łac.) próbuje naśladować rzeczywisty system lub proces. • Uproszczony opis pewnego wycinka rzeczywistości. • Pewna hipoteza co do sposobu działania jakiegoś procesu. • Działanie modelu rożni się mniej lub więcej od rzeczywistego procesu. • Przystosowany do z góry zadanych celów. Ogólna teoria systemów tłumaczy funkcjonowanie układów i organizacji w oparciu o podejście sieciowe i współdziałanie wielu elementów Podobnie jak organizmy biologiczne, które są zależne od różnych elementów ekosystemu – instytucje bezpieczeństwa społecznego muszą posiąść umiejętność adoptowania się do zmieniającego się otoczenia i mieć świadomość podmiotów z którymi są współzależne. Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Po co budować model systemu? 10 • Analiza i lepsze zrozumienie procesu • Rozwiązanie problemu decyzyjnego • Ze względu na koszty • Ze względu na bezpieczeństwo • By sprawdzić koncepcję systemu, który jeszcze nie istnieje Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Rodzaje modeli 11 • Modele mentalne – Prowadzenie samochodu – Jazda na rowerze – Operator nadzorujący proces przemysłowy • Modele werbalne – Systemy ekspertowe – Wspomaganie diagnostyki medycznej • Modele matematyczne – Formuły, relacje, równania konkretny i abstrakcyjny statyczny i dynamiczny deterministyczny i probabilistyczny normatywny (preskryptywny) i opisowy (deskryptywny) analogowy i symboliczny Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Podejście do budowanych modeli 12 • Podejście analityczne – opis systemu oparty na prawach fizycznych • Identyfikacja systemu – model budowany na podstawie eksperymentu • Kombinacja powyższych – Identyfikacja pewnych parametrów fizycznych • Analiza – badanie zachowania systemu – Analiza ilościowa – Analiza jakościowa • Analiza systemu statycznego y = F(u) – Jakie jest y przy zadanym u • Analiza systemu dynamicznego – Jakie jest y(t) przy zadanym u(t) Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Wiedza potrzebna do modelowania 13 • Wiedza eksperta – Teoria (prawa fizyki, ekonomii, …) – Doświadczenie (wyniki badań naukowych) • Wiedza eksperymentalna – Dane pomiarowe – Obserwacje Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Operacjonalizacja pojęć 14 Analiza systemowa - koncepcja z zakresu nauk społecznych wykorzystująca dorobek teorii systemów. Układ – bliskoznaczny termin polskojęzyczny, np. układ równań znaczy to samo co system równań. System złożony, czyli poprawnie układ złożony (w fizyce, chemii, biologii i innych naukach). Analiza systemowa, to podejście badawcze w naukach społecznych, uznające pojęcie systemu i jego analizę za kluczowe dla zrozumienia zjawisk społecznych. Analiza systemowa jest szczególnie przydatna do złożonych zadań w szybko zmiennym otoczeniu, typowym dla naszych czasów. Jest ona formalnym i jawnym badaniem wspomagającym działanie osób odpowiedzialnych za decyzje lub linię postępowania w określonej (złożonej) sytuacji charakteryzującej się niepewnością. Ma na celu określenie pożądanego działania lub linii postępowania przez rozpoznanie i rozważenie dostępnych wariantów oraz porównanie ich przewidywanych następstw. Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Bezpieczeństwo społeczne JAKO SYSTEM CELOWY Bezpieczeństwo społeczne MUSI BYĆ SYSTEMEM CELOWYM ... jedynie system celowy jest w stanie odpowiedzieć na wyzwanie kompleksowe. System celowy to taki, który dokonuje wyboru środków dla kształtowania siebie, otoczenia i wzajemnych powiązań – dla osiągnięcia celu. 15 Jastarnia 18 pażdziernika 2012 ZAGROŻENIA wg źródła 16 NATURALNE wg rodzaju zdarzenia SPOŁECZNE MILITARNE Susze Demografia Agresja zbrojna Powodzie: opadowe, roztopowe, zatorowe, sztormowe. Patologie społeczne Pożary Migracje Mrozy System opieki społecznej: służba zdrowia, edukacja Wiatry: tornada, huragany. Trzęsienia ziemi Atak na wybrane obiekty Brak systemu obronnego Opady: grad, deszcz, śnieg (zamiecie) Kryzysy gospodarcze: energetyczny, dostaw żywności, in. Pomór zwierząt Krach systemu finansowego: Inflacja, krach na giełdzie Inne katastrofy naturalne Katastrofy komunikacyjne. Konflikt graniczny EKONOMICZE TECHNICZNE wg rodzaju zdarzenia POLITYCZNE Kryzys polityczny Rządy niedemokratyczne Utrata kontroli państwa nad systemem finansowym Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Katastrofy budowlane. Zagrożenia technologiczne: Środki toksyczne, pożary zakładów, nielegalne przechowywanie odpadów, błędy technologii wytwarzania np.. żywności Destabilizacja systemu ekologicznego Bezpieczeństwo społeczne, socjalne ? 17 •Celową działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności oraz stosunków społecznych, mająca na celu między innymi zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu, zapewnienie ładu społecznego”. (Barbara Szatur-Jaworska, Grażyna FirlitFesnak). •Działalność państwa, samorządu i organizacji pozarządowych, której celem jest wyrównywanie drastycznych różnic socjalnych między obywatelami, dawanie im równych szans i asekurowanie ich przed skutkami ryzyka socjalnego” (Julian Auleytner). •Odpowiedzi polityki państwowej na podstawowe ryzyka społeczne dla zatrudnienia, dochodu i bezpieczeństwa socjalnego” (Edwin Amenta). Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Wykluczenie społeczne – postrzeganie Wykluczenie społeczne najczęściej kojarzy się ludziom z wygnaniem, odizolowaniem jednostki, wyłączeniem ze społeczeństwa i brakiem akceptacji w środowisku Drugim najczęściej wskazywanym rozumieniem pojęcia „wykluczenie społeczne” jest brak możliwości korzystania z życia społecznego Na wykluczenie społeczne w największym stopniu wpływa bezrobocie, alkoholizm i narkomania, a także ubóstwo i choroby psychiczne Najpowszechniejszymi powodami wykluczenia społecznego w Polsce są bezrobocie, alkoholizm i ubóstwo Jastarnia 18 pażdziernika 2012 18 Kwestie społeczne to zjawiska i okoliczności tworzące stan napięcia społecznego, wywołujące powszechne zaniepokojenie i dążenie do rozwiązania problemu. Kwestie społeczne: dotyczą specyficznych potrzeb społecznych i indywidualnych członków tych zbiorowości; na skutek kumulacji niekorzystnych sytuacji prowadzą do powstania szczególnie trudnych sytuacji dla grup społecznych i całych zbiorowości; wprowadzają zakłócenia w rozwoju społeczeństwa. 19 Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Współczesne definicje sytuują wykluczenie/marginalizację w kontekście: 20 Problemów z uczestnictwem/ partycypacją (brak, niezdolność, niemożność) w życiu społecznym lub zbiorowym; Problemów z prawami społecznymi (odmowa, realizowane w niewielkim stopniu lub nierealizowane); Problemów z dostępem (ograniczony, utrudniony) do zasobów, dóbr publicznych, instytucji i systemów społecznych; Ubóstwa i deprywacji Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Przykłady kwestii społecznych 21 ubóstwo, bezrobocie, edukacja, mieszkalnictwo, zdrowie, migracje, ekokwestia, patologia społeczna. Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Kwestie społeczne 22 bezrobocie ubóstwo edukacja bezdomność mieszkaniowa zdrowia AIDS narkomania migracje rolna ekokwestia alkoholizm prostytucja rodzina żebractwo przestępczość starość mniejszość przemoc dziecko niepełnospr . Wykaz wybranych kwestii społecznych Źródło: Opracowano na podstawie: J. Auleytner, K. Głąbicka, Kwestie socjalne na przełomie wieków, 2001. Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Model ujawniania zagrożeń 23 monitoring ocena efektywności diagnoza bezpieczeństwo społeczna Jastarnia 18 pażdziernika 2012 BEZPIECZEŃSTWO Państwa Zagrożenia niemilitarne Zagrożenia militarne Obronność Bezpieczeństwo cywilne BS 24 Sposoby reagowania na zagrożenie 25 zagrożenie • naturalne, • cywilizacyjne zdarzenie • powszednie, • kryzysowe Jastarnia 18 pażdziernika 2012 ratownictwo • reagowanie kryzysowe Minimalizowanie zagrożeń 26 Otoczenie Obszar społeczny obszar polityczny obszar gospodarczy Regulacja zagrożeń Identyfikacja Analiza ryzyka Wejścia Działanieewaluacja Wyjścia Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Ujecie systemowe 27 Postrzeganie bezpieczeństwa społecznego włączonego w sieć powiązań i zależności z podmiotami zarówno w wewnętrznym jak zewnętrznym otoczeniu przypomina podejście systemowe, zgodne z którym organizacje są systemami. Zdaniem Zofii Mikołajczyk o tym, że przedsiębiorstwo jest systemem świadczą następujące cechy: 1/ funkcjonuje w otoczeniu, „czyli określonym środowisku stanowiących całokształt warunków, na które składa się środowisko naturalne, polityczne, ekonomiczne i społeczno-organizacyjne”, 2/ jest systemem otwartym, prowadzącym wymianę energii i informacji z otoczeniem, 3/ jest uporządkowanym w określony sposób systemem społeczno-technicznym, 4/jest systemem złożonym z szeregu jednostek o różnych rozmiarach i przeznaczeniu z których każda stanowi podsystem odpowiedniego szczebla 5/ ma zdolność do usprawniania i doskonalenia. źródło. Mikołajczyk, Techniki organizatorskie w rozwiązywaniu problemów zarządzania, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Schemat analizy systemowej 28 Analiza makrosystemowa - dotyczy całości systemu bezpieczeństwa; systemowa średniego rzędu - dotyczy określonego podsystemu (np. bezpieczeństwa społecznego); mikrosystemowej - gdy dotyczy elementu systemu (np. decyzji w sprawie bezpieczeństwa). Otoczenie systemu zasoby System bezpieczeństwa społecznego wejście żądania Sprężenie zwrotne Otoczenie systemu Jastarnia 18 pażdziernika 2012 wyjście Teoria systemów Założenia i model bezpieczeństwa społecznego B Bezpieczeństwo społeczne – system: Bezpieczeństwo społeczne- system • organizacja bezpieczeństwa społecznego jest złożoną całością (systemem); naczelnym jej celem jest zapewnienie przetrwania i rozwój społeczeństwa; stanem organizacji jest homeostaza; podsystemy (rynek pracy, zabezpieczenie społeczne, opieka społeczna)są analogami narządów organizmu • zmiany w systemie bezpieczeństwa społecznego są wynikiem wpływu otoczenia: politycznego i gospodarczego oraz możliwości adaptacji do otoczenia; adaptacja do otoczenia może być czynna lub bierna • kierownictwo organizacji (minister pracy i polityki społecznej?) jest jej mózgiem: ustala normy, wartości i kontroluje funkcjonowanie systemu • konflikty są stanami patologicznymi 29 Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Podsystem bezpieczeństwa społecznego 30 Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Elementy opisu bezpieczeństwa społecznego 31 instytucje bezpieczeństwa teoria systemów system prawny wskażniki społeczne aksjologia polityka społeczna teoria konfliktu Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Model bezpieczeństwa społecznego 32 P(t) prawdopodobieństwo utrzymania stanu bezpieczeństwa, P1(t) stan niezagrożenia, P2(t) źródła zagrożeń, P3(t) stan kryzysowy, 1, 2 minimalizowanie zagrożeń przez instytucje (reakcja systemu bezpieczeństwa), 1, 2 kontrola ryzyka, S1 rozmrażanie, S2 zmiana, S3 zamrażanie Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Wnioski … 33 Z punktu widzenia teorii systemów otwartych bezpieczeństwo społeczne można określić następująco: jest system bardzo złożonym probabilistycznym, który powinien zawierać układy deterministyczne •jest istotnym elementem wewnętrznego systemu bezpieczeństwa państwa; •zapewnia warunki względnie stabilnego wzrostu systemu bezpieczeństwa państwa w korelacji z innymi podsystemami; •jest elementem minimalizującym wystąpienie zagrożeń społecznych, ryzyk socjalnych czy wykluczenia społecznego. •możliwości komunikacyjne wewnątrz i zewnątrz systemu są istotne na poziomie analiz społecznych, •w jego obszarze istnieje możliwość wystąpienia, podtrzymania oraz neutralizowania sprzężeń zwrotnych pomiędzy elementami systemu, a także sprzężeń zwrotnych pomiędzy systemem a jego otoczeniem; Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Wnioski c.d. 34 Analiza systemowa jako metoda badawcza, charakteryzuje się kompleksowym ujmowaniem problemów oraz wykorzystaniem interdyscyplinarnych metod analitycznych do rozwiązywania problemów bezpieczeństwa. Wprowadza ona paradygmat systemowości, co w swoisty sposób pozwala na porządkowanie całej przestrzeni badawczej, identyfikację podmiotowych i funkcjonalnych systemów i podsystemów, uchwycenie oraz analizę prawidłowości zachodzących w środowisku bezpieczeństwa. Tym samym metoda analizy systemowej spełnia przesłanki właściwej oraz rzetelnej metody badawczej całego spektrum zagadnień z dziedziny szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Pytania ? 35 Jastarnia 18 pażdziernika 2012 Dziękuję za uwagę … 36 www.januszgierszewski.pl Jastarnia 18 pażdziernika 2012
