Asystent rodziny

ASYSTENT RODZINY
Asystent rodziny - opracowania
Spis treści:
●
●
●
●
●
●
Definicja
Cechy centralne asystentury - ulotka dla profesjonalistów
Funkcje i zadania asystenta rodziny
Kwalifikacje asystenta rodziny
Organizacja pracy asystenta rodziny
Przypisy, źródła, linki zewnętrzne
Definicja
Asystent rodziny przez pewien czas wspiera rodzinę, aby w przyszłości samodzielnie potrafiła pokonywać trudności
życiowe, zwłaszcza dotyczące opieki i wychowania dzieci.
Termin „asystent” został wyprowadzony od słowa „asysta”, które jest określeniem na osobę towarzyszącą komuś,
współobecną, pomagającą, będącą w pogotowiu. (1) Asystent rodziny towarzyszy rodzicom we wprowadzeniu zmian
w swoim myśleniu, zachowaniu oraz otoczeniu, koniecznych do tego, aby środowisko rodzinne sprzyjało
bezpieczeństwu i prawidłowemu rozwojowi dzieci.
Asystentura rodziny polega na zindywidualizowanej pracy „w” rodzinie, „z” rodziną, „dla rodziny” (na jej rzecz),
przy dominowaniu pracy „z rodziną”.(2) Cechami charakterystycznymi asystowania jest indywidualizacja pracy
wynikająca z małej liczby odbiorców, dostosowanie do określonych grup beneficjentów i ich realnych potrzeb,
dawanie możliwości skierowania do nich dedykowanego wsparcia.(3) Istotę asystentury rodziny trafnie opisano na
stronie internetowej Federacji na Rzecz Reintegracji Społecznej w Warszawie.(4) Asystent rodziny w tej koncepcji ma
za zadanie zmienić stosunek osób w rodzinie do własnej sprawczości, zwiększyć ich poczucie wpływu na własne życie,
podnieć samoocenę. Indywidualna pomoc służy rozwojowi kompetencji poszczególnych członków rodziny, osiąganiu
wyznaczonych przez nich celów, wzbudzaniu w nich wiary we własne możliwości oraz motywowaniu do podejmowania
działań, do tej pory uznawanych za niemożliwe. Działania asystenta i rodziny zmierzają do jej usamodzielnienia i
pozostawienia dzieci w rodzinie, w środowisku zapewniającym im poczucie bezpieczeństwa i prawidłowy rozwój. Takie
rozumienie asystentury jest bliskie koncepcji budzenia sił ludzkich w Podejściu Skoncentrowanym na Rozwiązaniach.
(5)
Cechy centralne asystentury rodziny
dla Asystentów Rodziny, Kierowników oraz innych Służb Społecznych
●
●
●
●
●
●
●
●
indywidualizacja pracy – sposób i czas pracy dostosowany do potrzeb osoby,
mała liczby odbiorców (przyjmuje się, że maksymalnie do 12 rodzin/środowisk),
kierowanie do nich dedykowanego wsparcia (najczęściej opartego o instrumenty aktywnej integracji),
celowość wspólnego działania – wspólne określanie kierunku pracy, priorytetowo traktowane są cele klienta,
ukierunkowanie na wspomaganie rozwoju drugiej osoby,
odkrywanie i uwalnianie potencjału drzemiącego w człowieku,
umożliwienie drugiemu człowiekowi nabrania szacunku do samego siebie i znalezienia sposobu na swą życiową
niezależność, odzyskania kontroli nad własnym życiem,
wprowadzenie różnego typu zmian – mających w ogólnym odbiorze społecznym pozytywne konotacje,
1
ASYSTENT RODZINY
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
wsparcie w różnym zakresie: emocjonalnym, instrumentalnym, informacyjnym,
oddziaływanie na kilku płaszczyznach (podstawowe potrzeby, działania skoncentrowane na opiece i wychowaniu
dzieci, zatrudnieniu, poszukiwanie rozwiązań trudności natury psychologicznej, odbudowa więzi rodzinnej, spędzanie
wolnego czasu itd.), lub inaczej w kilku sferach (socjalno – bytowej, psychologicznej, zawodowej, społecznej,
zdrowotnej),
dostosowanie pomocy do grup odbiorców i ich realnych potrzeb oraz celów, które chcą osiągnąć,
skoncentrowanie na osobie wspieranej,
praca w oparciu o więź, budowanie relacji z osobą wspieraną,
danie osobie wspieranej oparcia psychicznego, osobowego,
usystematyzowanie działania (ocena, tworzenie celów, planowanie, realizacja planu, ewaluacja),
praca „z” osobą - współudział osoby wspieranej we wszystkich etapach metodycznego działania,
procesualność – praca małymi etapami, ciągłe rozwijanie i modyfikowanie pracy, elastyczne reagowanie na potrzeby
i kryzysy osób wspieranych,
dobrowolność zarówno ze strony klienta jak i asystenta,
towarzyszenie odbiorcy wsparcia w konkretnych różnych działaniach pozwalających jej wyjść z trudnej sytuacji
życiowej oraz w działaniach dnia codziennego,
duża częstotliwość spotkań i dostosowanie ich długości do wykonania danego wspólnego działania,
dostosowanie tempa pracy do możliwości aktywizowania mechanizmów radzenia sobie i do możliwości
wykorzystania zasobów poznawczych jednostki,
kompleksowość rozumiana jako uspójnianie wsparcia płynącego do klientów od różnych profesjonalistów i instytucji,
zmiana postawy pomagającego z arbitralnego i „urzędniczego” na towarzyszący i partnerski,
zapewnienie osobie wspieranej poczucia akceptacji i bezpieczeństwa, przywrócenie wiary we własne możliwości,
niwelowanie stresu i aktywizowanie u osoby wspieranej indywidualnych strategii radzenia sobie ze stresem,
dawanie nadziei, że pozytywne zmiany są możliwe,
udzielanie informacji zwrotnych,
stosowanie narzędzi pozbawionych wymiaru finansowego,
praca w środowisku przebywania klienta.
Asystent rodziny przez pewien czas wspiera rodzinę, aby w przyszłości samodzielnie potrafiła
pokonywać trudności życiowe, zwłaszcza dotyczące opieki i wychowania dzieci.
Asystent rodziny pomaga zrealizować to, co rodzina chce oraz co inne służby społeczne wymagają od
rodziny.
Pomaga tylko w tym, co możliwe jest do osiągnięcia.
Funkcje i zadania asystenta rodziny
Do funkcji asystenta rodziny zaliczono funkcję wsparcia psychiczno – emocjonalnego, diagnostyczno – monitorującą,
opiekuńczą, doradczą, mediacyjną, wychowawczą, motywująco – aktywizującą, koordynacji działań skierowanych na
rodzinę. Zakres zadań asystenta rodziny obejmuje cztery obszary: bezpośrednią pracę z rodzicami, bezpośrednią
pracę z dziećmi, działania pośrednie realizowane na rzecz dziecka i rodziny, organizację własnego warsztatu pracy.(6)
Zadania asystenta rodziny określa art. 15.1. Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 o wspieraniu rodziny i systemie pieczy
zastępczej:(7)
1) opracowanie i realizacja planu pracy z rodziną we współpracy z członkami rodziny i w konsultacji z pracownikiem
socjalnym;
2) opracowanie, we współpracy z członkami rodziny i koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej, planu pracy z
rodziną, który jest skoordynowany z planem pomocy dziecku umieszczonemu w pieczy zastępczej;
3) udzielanie pomocy rodzinom w poprawie ich sytuacji życiowej, w tym w zdobywaniu umiejętności prawidłowego
prowadzenia gospodarstwa domowego;
2
ASYSTENT RODZINY
4) udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów socjalnych;
5) udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów psychologicznych;
6) udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych z dziećmi;
7) wspieranie aktywności społecznej rodzin;
8) motywowanie członków rodzin do podnoszenia kwalifikacji zawodowych;
9) udzielanie pomocy w poszukiwaniu, podejmowaniu i utrzymywaniu pracy zarobkowej;
10) motywowanie do udziału w zajęciach grupowych dla rodziców, mających na celu kształtowanie prawidłowych
wzorców rodzicielskich i umiejętności psychospołecznych;
11) udzielanie wsparcia dzieciom, w szczególności poprzez udział w zajęciach psychoedukacyjnych;
12) podejmowanie działań interwencyjnych i zaradczych w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa dzieci i rodzin;
13) prowadzenie indywidualnych konsultacji wychowawczych dla rodziców i dzieci;
14) prowadzenie dokumentacji dotyczącej pracy z rodziną;
15) dokonywanie okresowej oceny sytuacji rodziny, nie rzadziej niż co pół roku;
16) monitorowanie funkcjonowania rodziny po zakończeniu pracy z rodziną;
17) sporządzanie, na wniosek sądu, opinii o rodzinie i jej członkach;
18) współpraca z jednostkami administracji rządowej i samorządowej, właściwymi organizacjami pozarządowymi oraz
innymi podmiotami i osobami specjalizującymi się w działaniach na rzecz dziecka i rodziny;
19) współpraca z zespołem interdyscyplinarnym lub grupą roboczą lub innymi podmiotami, których pomoc przy
wykonywaniu zadań uzna za niezbędną.
Kwalifikacje asystenta rodziny
Aby asystent rodziny mógł pełnić ww. zadania wymaga się od niego szerokiej wiedzy i umiejętności, które ma posiąść
albo a) w trakcie studiów wyższych na kierunku pedagogika, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie lub praca
socjalna albo b) w czasie co najmniej 230 godzinnego szkolenia (jeśli ma wykształcenie wyższe na dowolnym kierunku
oprócz ww. lub wykształcenie średnie).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie szkoleń na asystenta rodzin (8)
określa zakres programowy szkoleń dla osób ze średnim lub wyższym wykształceniem (na dowolnym kierunku oprócz
ww.), co jest równoznaczne z zakresem wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać każdy kandydat na asystenta
rodziny.
Najważniejsze z nich to znajomość i umiejętność stosowania w praktyce, niezbędnych do realizacji zadań asystenta
rodziny w zakresie wspierania rodziny w wypełnianiu funkcji rodzicielskich, doskonalenia ich umiejętności opiekuńczo
– wychowawczych i pomocy w rozwiązaniu trudnych sytuacji życiowych:
 zagadnień z prawa rodzinnego, administracyjnego, karnego, cywilnego, zabezpieczenia społecznego oraz prawa
pracy,
3
ASYSTENT RODZINY
 elementów ekonomii i organizacji gospodarstwa domowego,
 podstaw pedagogiki, psychologii rozwojowej i wychowawczej, z uwzględnieniem problemów dotyczących rozwoju
dziecka i wpływu sytuacji kryzysowych w rodzinie na zachowanie i rozwój dziecka,
 treści dotyczących oceny sytuacji rodziny, tj. problemów, celów, oczekiwań, potrzeb, zasobów, wartości,
 metod, technik i narzędzi pracy z rodziną i innymi służbami społecznymi, w tym metod pracy socjalnej, metod pracy
opiekuńczo – wychowawczej, metod terapeutycznych,
 podstaw edukacji zdrowotnej, organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży, pielęgnacji niemowląt i dzieci,
 zagadnień dotyczących uprawnień w zakresie wsparcia osób niepełnosprawnych - dorosłych i dzieci oraz
organizowania wspomagania rozwoju dziecka z problemami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania,
 problematyki interwencji kryzysowej (§ 2 ust. 1.).
Asystent rodziny powinien umieć sporządzić plan pracy z rodziną, przy jej współudziale oraz inne dokumenty
(sprawozdania z własnej pracy, pozwy i wnioski sądowe, podania urzędowe itd.). Posiadać umiejętności komunikacji
interpersonalnej, będące podstawą zarówno współpracy z członkami rodziny, jak i współpracy z innymi pracownikami
służb społecznych pracującymi z rodziną i na jej rzecz. Asystent rodziny powinien posiadać również umiejętności
będące podstawą negocjacji, mediacji i rzecznictwa.
Od kandydata na asystenta rodziny wymagane jest zapoznanie się z systemem funkcjonowania instytucji prowadzącej
pracę z rodziną, w formie praktyk w tej instytucji, w formie: a) praktyk studenckich wymaganych na kierunku studiów:
praca socjalna, pedagogika, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie zgodnie z ilością godzin w toku danego kierunku
studiów lub b) 30 godzinnych praktyk w czasie szkolenia dla osób, które ukończyły inny kierunek studiów niż ww. lub
mają średnie wykształcenie oraz roczny staż pracy z dziećmi lub rodziną w przypadku osób legitymujących się
ukończeniem innego niż ww. kierunku studiów oraz trzyletni staż pracy z dziećmi lub rodziną w przypadku osób, które
posiadają średnie wykształcenie (§ 2 ust. 1. pkt. 25)(9)
Organizacja pracy asystenta rodziny
Zgodnie z artykułem art. 15.4 ustawy liczba rodzin, z którymi jeden asystent rodziny może w tym samym czasie
prowadzić pracę, jest uzależniona od stopnia trudności wykonywanych zadań, jednak nie może przekroczyć 15. Ze
względu na chęć i konieczność wykonywania pogłębionej pracy socjalnej (i terapeutycznej) z rodziną z wieloma
problemami rekomendowane przez pracowników wykonujących pracę asystentów rodziny jest jednak, aby liczba ta
nie przekraczała 10. W wykonaniu czynności zawodowych przez asystenta powinni pomagać mu pracownicy
jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, organizacji pozarządowych oraz inne podmioty zajmujące się pracą z
dzieckiem i rodziną. Asystent rodziny powinien też współpracować z zespołem interdyscyplinarnym lub grupą roboczą,
o których mowa w Ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie(art. 15.1.18 i 19 oraz 15.2).
Proces przydzielania asystenta do rodziny został doprecyzowany w art. 11 Ustawy z dnia 27 kwietnia o zmianie
ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw.(10) W przypadku, gdy
ośrodek pomocy społecznej poweźmie informacje o rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji
opiekuńczo - wychowawczych, pracownik socjalny przeprowadza w tej rodzinie wywiad środowiskowy, na zasadach
określonych w Ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.(11) Po przeprowadzeniu wywiadu pracownik
socjalny dokonuje analizy sytuacji rodziny. Jeżeli z tej analizy wynika konieczność przydzielenia rodzinie asystenta
rodziny, pracownik socjalny występuje do kierownika ośrodka pomocy społecznej z wnioskiem o jego przydzielenie. Po
otrzymaniu wniosku, o którym mowa w ust. 3, kierownik ośrodka pomocy społecznej: przydziela rodzinie asystenta
rodziny albo występuje do jednostki organizacyjnej gminy, która organizuje pracę z rodziną, o przydzielenie rodzinie
asystenta rodziny albo występuje do podmiotu, któremu gmina zleciła realizację pracy z rodziną na podstawie art.
190, o przydzielenie rodzinie asystenta rodziny.
4
ASYSTENT RODZINY
Asystenta rodziny zatrudnia kierownik jednostki organizacyjnej gminy, która organizuje pracę z rodziną, lub podmiot,
któremu gmina zleciła organizację pracy z rodziną. Praca asystenta rodziny jest wykonywana w ramach stosunku
pracy w systemie zadaniowego czasu pracy albo umowy o świadczenie usług. Praca asystenta rodziny nie może być
łączona z wykonywaniem obowiązków pracownika socjalnego na terenie gminy, w której praca ta jest prowadzona
(art. 17). Asystent rodziny „prowadzi pracę w miejscu zamieszkania rodziny lub w miejscu przez nią wskazanym” (art.
14).
Przypisy
1. A.Dunajska, D.Dunajska, B.Klein, Asystentura w pomocy społecznej, Wyd.Verlag Dashofer, Warszawa, 2011, s. 37
– 38.
2. A.Kotlarska – Michalska, Praca socjalna w rodzinie, z rodziną i dla rodziny w perspektywie ról zawodowych
pracownika socjalnego i asystenta rodziny, w: A.Żukiewicz (red.), Asystent rodzinny. Nowy zawód i nowa usługa w
systemie wspierania rodzin. Od opieki do wsparcia, Wyd. Impuls, Kraków 2011, s. 62- 72, I.Krasiejko, Praca
socjalna w praktyce asystenta rodziny, Wyd. Naukowe Śląsk, Katowice 2011, s. 7.
3. A. Dębska – Cenian, Asystowanie – rozważania na temat istoty silnie zindywidualizowanego wsparcia, w:
M.Szpunar (red.), Asystentura rodziny nowatorska metoda pomocy społecznej w Polsce, Wyd. MGT, Gdynia 2010,
s. 79.
4. www.frs.pl [stan z dnia 10.02.10]
5. I.Krasiejko, Praca socjalna w praktyce asystenta rodziny. Przykład Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach,
Wyd. Naukowe Śląsk, Katowice 2011, I.Krasiejko, Metodyka działania asystenta rodziny, Wydanie 2, Wyd.
Naukowe Śląsk, Katowice 2012.
6. Za: J.A. Malinowski, Role, funkcje i zdani asystenta rodzinnego, w: A.Żukiewicz (red.) Asystent rodzinny. Nowy
zawód i nowa usługa w systemie wspierania rodzin. Od opieki do wsparcia, Wyd. Impuls, Kraków 2011, s. 40.
7. Dz. U. Nr 149, poz. 887.
8. Dz. U. z 2011 nr 272, poz. 1608.
9. Tamże.
10. Dz. U. z 2012, poz. 579.
11. Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.
5