Prognoza oddziaływania na środowisko Programu ochrony

Transkrypt

INSTYTUT GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ I MIESZKALNICTWA
03-728 WARSZAWA, UL. TARGOWA 45
PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO
Programu ochrony środowiska Miasta Kielce
Warszawa – Kielce
czerwiec 2011 r.
PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA KIELCE
Autorzy opracowania:
Dr Anna Fogel – Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa – koordynator
tematu, weryfikacja prawna
Doc. dr Tadeusz Biernat – analiza istniejącego stanu środowiska i istniejących problemów ochrony
środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu
Prof. UJK dr hab. Tadeusz Ciupa - analiza istniejącego stanu środowiska i istniejących problemów
ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu
Piotr Fogel - Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa – zagadnienia
geograficzne i przestrzenne oraz analizy wskaźnikowe
Karolina Pawlak - Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa
Edyta Godula - Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa
Dr Przemysław Stolarz – Centrum Ekologii Człowieka, Warszawa, konsultacja przyrodnicza
Dr Roman Suligowski - analiza istniejącego stanu środowiska i istniejących problemów
ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu
ul. Targowa 45, 03-728 Warszawa
2
SPIS TRESCI
PODSTAWA PRAWNA SPORZĄDZANIA PROGNOZY ..................................................................... 5
1.
2. PODSTAWOWE INFORMACJE O PROGRAMIE OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA
KIELCE ................................................................................................................................................................. 8
2.1.
Cel i podstawa prawna sporządzenia programu ochrony środowiska miasta Kielce ........................ 8
2.2.
Zawartość i charakterystyka dokumentu .............................................................................................. 8
2.3.
Informacje o powiązaniach programu ochrony środowiska miasta Kielce z innymi dokumentami
10
METODYKA SPORZĄDZANIA PROGNOZY ......................................................................................13
3.
3.1.
STAN ŚRODOWISKA MIASTA KIELCE ORAZ POTENCJALNE ZMIANY TEGO STANU W
PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU TJ. NOWEGO
PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA KIELCE ..........................................................14
3.2.
Położenie, ludność i gospodarka ............................................................................................................14
3.3.
Budowa geologiczna ................................................................................................................................15
3.4.
Rzeźba terenu ..........................................................................................................................................16
3.5.
Gleby i grunty antropogeniczne .............................................................................................................18
3.6.
Topoklimat i warunki aerosanitarne .....................................................................................................20
3.7.
Wody ........................................................................................................................................................22
3.7.1.
Wody powierzchniowe.................................................................................................................. 22
3.7.2.
Wody podziemne ......................................................................................................................... 27
3.7.3.
Zagrożenia środowiska wodnego ..................................................................................................... 29
3.8.
Bioróżnorodność .....................................................................................................................................31
3.9.
Ochrona przyrody ...................................................................................................................................35
3.10.
Zabytki i walory kulturowo-krajobrazowe...........................................................................................42
4. ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA
REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ..................................................................................44
4.1.
Identyfikacja priorytetowych do rozwiązania problemów ochrony środowiska ...............................44
4.2.
Problemy ochrony środowiska dotyczące planowania i zagospodarowania przestrzennego ...........47
5. IDENTYFIKACJA I OCENA POTENCJALNYCH CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE, ZDROWIE CZŁOWIEKA I ZABYTKI UJETYCH W
PROGRAMIE OCHRONY ŚRODOWISKA ....................................................................................................50
5.1.
Ochrona atmosfery i klimatu miasta .....................................................................................................51
5.2.
Ochrona zasobów wód podziemnych i powierzchniowych ..................................................................56
5.3.
Ochrona przyrody i krajobrazu ............................................................................................................63
5.3.1.
Ochrona bioróżnorodności gleb i siedlisk .......................................................................................... 63
5.3.2.
Ochrona krajobrazu i obszarów przyrodniczo cennych ......................................................................... 65
3
5.3.3.
Zarządzanie lasami i terenami zieleni ............................................................................................... 68
5.4.
Kształtowanie bezpieczeństwa ekologicznego i ochrony przed nadzwyczajnymi zagrożeniami ......74
5.5.
Zagospodarowanie i wykorzystanie odpadów ......................................................................................78
5.6.
Kształtowanie zrównoważonego transportu .........................................................................................80
5.7.
Realizacja planu edukacji społeczeństwa na zasadach zrównoważonego rozwoju ...........................85
5.8.
Szczegółowe analizy dotyczące obszarów chronionych .......................................................................88
6. ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB
KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO
MOGĄCYCH BYĆ REZULTATEM REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU, W
SZCZEGÓLNOŚCI NA CELE I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 ORAZ
INTEGRALNOŚĆ TEGO OBSZARU...............................................................................................................90
7. ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W PROJEKTOWANYM
DOKUMENCIE WRAZ Z UZASADNIENIEM ICH WYBORU ORAZ OPIS METOD DOKONANIA
OCENY PROWADZĄCEJ DO TEGO WYBORU ALBO WYJAŚNIENIE BRAKU ROZWIĄZAŃ
ALTERNATYWNYCH, W TYM WSKAZANIA NAPOTKANYCH TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z
NIEDOSTATKÓW TECHNIKI LUB LUK WE WSPÓŁCZESNIEJ WIEZY .............................................90
8. CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM,
WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM, ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO
DOKUMENTU, ORAZ SPOSOBY, W JAKICH TE CELE I INNE PROBLEMY ŚRODOWISKA
ZOSTAŁY UWZGLĘDNIONE PODCZAS OPRACOWANIA DOKUMENTU ..........................................90
9.
ODDZIAŁYWANIA TRANSGRANICZNE ............................................................................................92
10.
PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW
REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA KIELCE ORAZ
CZĘSTOTLIWOŚĆ JEJ PRZEPROWADZANIA ..........................................................................................92
11.
STRESZCZENIE PROGNOZY ..........................................................................................................102
12.
WYKAZ WYKORZYSTANYCH OPRACOWAŃ I PUBLIKACJI ...............................................106
13.
SPIS TABEL .........................................................................................................................................120
4
1.
PODSTAWA PRAWNA SPORZĄDZANIA PROGNOZY
Obowiązek przeprowadzenia postępowania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla
dokumentów planistycznych, w tym również Programu ochrony środowiska, nakłada Art. 46 pkt 2
Ustawy z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008r. Nr
199, poz. 1227). W zakres postępowania strategicznego wchodzi opracowanie Prognozy
oddziaływania na środowisko skutków realizacji dokumentu planistycznego (dalej :prognozy).
Szczegółowy zakres prognozy określa art. 51 wyżej wymienionej ustawy. Prognoza oddziaływania na
środowisko powinna
I.
II.
III.
zawierać:
a) informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach
z innymi dokumentami,
b) informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy,
c) propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień
projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania,
d) informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko,
e) streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym;
określać, analizować i oceniać:
a) istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji
projektowanego dokumentu,
b) stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem,
c) istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego
dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie
ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,
d) cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym
i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te
cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu,
e) przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie,
wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe
i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000
oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na:
– różnorodność biologiczną,
– ludzi,
– zwierzęta,
– rośliny,
– wodę,
– powietrze,
– powierzchnię ziemi,
– krajobraz,
– klimat,
– zasoby naturalne,
– zabytki,
– dobra materialne,
– z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między
oddziaływaniami na te elementy;
przedstawiać rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację
przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji
projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000
oraz integralność tego obszaru,
5
biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru
Natura 2000 oraz integralność tego obszaru - rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych
w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania
oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym
wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej
wiedzy.
IV.
Dodatkowo, w wyniku wystąpienia u uzgodnienie zakresu oraz stopnia szczegółowości
prognozy, przez właściwe organy wskazane zostały następujące wymogi:

Zgodnie ze stanowiskiem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach z dnia
23.02.2011 r.:
– zapisy prognozy powinny opisywać i oceniać skutki planowanych przedsięwzięć na
środowisko oraz czy i w jakim stopniu mogą spowodować negatywne oddziaływanie na
środowisko i przyrodę,
– w prognozie należy zbadać wpływ realizacji ustaleń dokumentu na cele ochrony Kieleckiego
Obszaru Chronionego Krajobrazu, w tym na zakazy i działania w zakresie czynnej ochrony
ekosystemów,
– należy wziąć pod uwagę wpływ realizacji ustaleń dokumentu na cele ochrony Chęcińsko –
Kieleckiego Parku Krajobrazowego, z uwzględnieniem analizy planowanych zadań w
kontekście poszczególnych zakazów i działań dotyczących ochrony oraz na cele ochrony
Chęcińsko – Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, w tym na zakazy i działania w
zakresie czynnej ochrony ekosystemów,
– w prognozie należy ocenić czy i w jakim stopniu realizacja założeń powyższego dokumentu
będzie oddziaływać na cele ochrony
rezerwatów przyrody: „Biesak Białogon”,
„Karczówka”., „Kadzielnia”, „Rezerwat Skalny im. J. Czarnockiego” i „Wietrznia im.
Z Rubinowskiego” a także czy będzie oddziaływać na indywidualne formy ochrony
przyrody,
– należy określić oddziaływanie na cele i przedmiot ochrony specjalnych obszarów ochrony
siedlisk sieci Natura 2000 pn: „Wzgórza Chęcińsko – Kieleckie PLH 260041, „Dolina
Bobrzy” PLH 26001 oraz „Ostoja Wierzejska” PLH 260035. W ocenie oddziaływania na
środowisko należy uwzględnić: opis obszaru Natura 2000, podać orientacyjne odległości
planowanych przedsięwzięć od najbliżej położonych obszarów ochrony Natura 2000,
uwzględnić opis potencjalnych skutków realizacji działań, które mogą być znaczące dla
danego obszaru Natura 2000, ze wskazaniem rodzaju prognozowanych oddziaływań,
a przede wszystkim oceną które ze składników przyrodniczych obszaru Natura 2000 mogą
być narażone na te oddziaływania, wnioski czy analizowane przedsięwzięcie może osobno
lub w połączeniu z innymi przedsięwzięciami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele
obszaru Natura 2000 – w tym w szczególności pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub
siedlisk gatunków roślin i zwierząt albo wpłynąć negatywnie na gatunki fauny i flory,
a także pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub powiązania z innymi obszarami;
– w prognozie należy przedstawić rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczenie lub
kompensacje przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko w tym na obszary
Natura 2000 i pozostałe formy ochrony przyrody, mogących być rezultatem realizacji
projektowanego dokumentu, które mogą muszą być poprzedzone szczegółową analizą oraz
poparte wnioskami z tych analiz. Stosownie do wyników oceny zawartych w prognozie, w
projekcie dokumentu należy zawrzeć odpowiednie ustalenia określające warunki realizacji
założeń tego dokumentu, umożliwiające uzyskanie optymalnych efektów w zakresie ochrony
środowiska;
– należy określić oddziaływanie na podlegające ochronie gatunki roślin grzybów i zwierząt;
6
– należy określić oddziaływanie na korytarze ekologiczne zwierząt o znaczeniu krajowym oraz
lokalnym, których drożność ulegnie ewentualnemu pogorszeniu wskutek realizacji ustaleń
projektu dokumentu;
– należy przeanalizować i ocenić planowane działania dot. potencjalnych lokalizacji inwestycji
celu publicznego z zakresu łączności – w zakresie zapewnienia ochrony przed polami
elektromagnetycznymi na terenach zabudowy mieszkaniowej i miejscach dostępnych dla
ludzi, a także walorów krajobrazowych i ładu;
– należy przeanalizować wpływ na: glebę, wody powierzchniowe i podziemne
z uwzględnieniem GZWP Nr 417 „Kielce” oraz występujące ujęcia wód i ich strefy
ochronne, powietrze atmosferyczne, klimat akustyczny, zdrowie i życie ludzi, kwestię
odprowadzenia nieczyszczonych ścieków z terenów planowanego zagospodarowania, w tym
obowiązek ich oczyszczenia przed wprowadzeniem do wód powierzchniowych lub do ziemi,
problemy związane z odprowadzeniem wód opadowych i roztopowych, problem
zagospodarowania odpadów z uwzględnieniem segregacji.
Zgodnie z uzgodnieniem Świętokrzyskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w
Kielcach z dnia 14.01.2011 w prognozie zasadnym jest określenie przewidywanego oddziaływania na
życie i zdrowie ludzi.
7
2.
2.1.
PODSTAWOWE INFORMACJE O PROGRAMIE OCHRONY ŚRODOWISKA
MIASTA KIELCE
Cel i podstawa prawna sporządzenia programu ochrony środowiska miasta
Kielce
Podstawy prawne dotyczące Programu ochrony środowiska miasta Kielce określa Ustawa z dnia
27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz.150 ze zm.
(dalej ustawa P.o.ś).
Zgodnie z art. 17 ust 1 tej ustawy, organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy, w celu
realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne
programy ochrony środowiska, uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 14 ustawy Prawo
ochrony środowiska (dotyczące Polityki Ekologicznej Państwa).
Zgodnie z art. 13 ustawy Prawo ochrony środowiska, zwanej dalej ustawą P.o.ś polityka
ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska.
Natomiast art. 14. ust. 1 określa strukturę polityki ekologicznej. Polityka ekologiczna państwa,
na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności:
1)
2)
2a)
3)
4)
cele ekologiczne;
priorytety ekologiczne;
poziomy celów długoterminowych;
rodzaj i harmonogram działań proekologicznych;
środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne
i środki finansowe.
Oznacza to, że polityka ekologiczna państwa jest dokumentem nadrzędnym wobec programów
ochrony środowiska. Jakkolwiek ani Polityka Ekologiczna ani programy ochrony środowiska nie mają
charakteru normatywnego, są dokumentami pozostającymi we wzajemnej hierarchii. Oznacza to, że
jedynie polityka ekologiczna państwa traktowana jest przez ustawodawcę jako dokument nadrzędny
wobec gminnych programów ochrony środowiska. Nie ma takiego przełożenia wprost w stosunku do
programów wojewódzkich oraz powiatowych. Pozostaje to w związku z zasadą samodzielności
samorządów. Jednak obowiązek uzyskania opinii wskazuje na celowość osiągnięcia pewnej spójności
celów i sposobów ich realizacji.
Program Ochrony Środowiska Miasta Kielce opracowywany jest na podstawie Uchwały
Nr XLVI/1099/2010 Rady Miejskiej w Kielcach oraz Załącznika do ww. Uchwały w sprawie
Procedury opracowania Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Kielce. Podobnie jak polityka
ekologiczna państwa, Program Ochrony Środowiska jest opracowywany na okres 4 lat z perspektywą
na dalsze 4 lata. Część operacyjno-zadaniową POŚ opracowuje się w systemie kroczącym co 2 lata
(aktualizacja), w oparciu o Raport Wskaźnikowy stanu środowiska i jego ochrony.
2.2.
Zawartość i charakterystyka dokumentu
Program Ochrony Środowiska Miasta Kielce opracowany został w oparciu o nowatorską w skali
kraju metodę. Jej istotą jest podział dokumentu na dwie części: raport wskaźnikowy oraz część
operacyjno-zadaniową.
Raport wskaźnikowy jest podstawą do oceny jakości środowiska miejskiego w Kielcach oraz
służyć ma ocenie skuteczności i efektywności zarządzania środowiskiem i zrównoważonym rozwojem
miasta.
W założeniach metodycznych jego konstrukcję oparto się na uznanej i powszechnie stosowanej
w świecie klasyfikacji wskaźników zrównoważonego rozwoju w podziale na trzy główne grupy:
8
presji, stanu oraz reakcji. Wskaźniki presji - opisują te obszary ludzkiej aktywności, które wywierają
presję na środowisko i są przyczyną zmian ilościowych i jakościowych, a w konsekwencji źródłem
problemów środowiskowych. Z kolei skutki tej aktywności człowieka (antropopresji) znajdują
odzwierciedlenie w stanie środowiska i jego poszczególnych komponentów - wskaźniki stanu.
Jednostki organizacyjne Miasta zarządzające poszczególnymi obszarami i obserwowanymi w tych
obszarach zmianami w środowisku podejmują decyzje i działania, które zmierzają do poprawy
istniejącego stanu rzeczy lub przeciwdziałają dalszej degradacji środowiska - wskaźniki reakcji.
Raport Wskaźnikowy jest propozycją takiego doboru wskaźników, które dostarczą kompletnej
informacji na temat kondycji środowiska miejskiego w Kielcach. W swoim założeniu wskaźniki mogą
korzystać zarówno z danych dostępnych, trudno dostępnych, jak i przedstawiać pewne sugestie
dotyczące konieczności gromadzenia nowych danych, wykazując ich przydatność dla oceny stanu
środowiska.
Raport Wskaźnikowy ma pełnić rolę barometru stanu środowiska, który docelowo w układzie
dynamicznym, mierzył będzie zmiany w nim zachodzące. Istotne zjawiska, które przypisać można
do konkretnej przestrzeni zwizualizowane zostaną na mapach w Miejskim Systemie Informacji
Przestrzennej (GIS) oraz zaprezentowane na wykresach obserwowanych trendów. Jednocześnie
zaakcentować należy fakt, że wskaźniki tworzące Raport Wskaźnikowy mogą w miarę potrzeb być
modyfikowane, zmieniane, zastępowane innymi, lepszymi, w wiarę uzyskiwania dostępu do bardziej
miarodajnych danych.
Ponadto zgodnie z załącznikiem do Uchwały Rady Miasta, w procedurze opracowania Programu
Ochrony Środowiska dla miasta Kielce, dokonano podziału na etapy. Dokumentami stanowiącymi
I etap przygotowania POŚ staną się długookresowe, Obszarowe Plany Ochrony i Zrównoważonego
Rozwoju opracowywane na okres 4 lat z perspektywą na dalsze 4 lata :
Plan wodny – obejmujący całość zagadnień związanych z ochroną wód i zaopatrzeniem w wodę
do celów konsumpcyjnych i gospodarczych składający się z części:
1) Gospodarowanie zasobami wody pitnej i ochrony wód podziemnych;
2) Gospodarowanie wodami opadowymi oraz ochrona wód powierzchniowych i obszarów
wodno-błotnych.
Plan ochrony atmosfery i klimatu miasta – obejmujący elementy wpływające na klimat miasta,
składający się z części:
1) Program ochrony powietrza atmosferycznego;
2) Program ochrony przed hałasem i promieniowaniem pól elektromagnetycznych;
3) Program zrównoważonego korzystania z energii i zrównoważonego budownictwa.
Plan zrównoważonego transportu – obejmujący zagadnienia związane z priorytetem Europejskiej
Strategii „Środowisko Miejskie”, liniowymi źródłami szkodliwych emisji na terenach
zurbanizowanych, składający się z części:
1) Plan rozwoju zrównoważonego transportu drogowego, w tym dróg rowerowych;
2) Plan rozwoju zrównoważonego transportu zbiorowego i zintegrowanego.
Plan ochrony przyrody i krajobrazu – obejmujący powiązane z sobą następujące części odrębne
tematycznie:
1) Ochrona bioróżnorodności, gleb oraz siedlisk;
2) Ochrona krajobrazu i obszarów cennych przyrodniczo;
3) Zarządzanie lasami i terenami zieleni.
Plan gospodarki odpadami – obejmujący następujące części:
1) Gospodarowanie odpadami komunalnymi;
2) Gospodarowanie odpadami innymi niż komunalne;
3) Ochrona przed odpadami i substancjami niebezpiecznymi.
Plan bezpieczeństwa ekologicznego i ochrony przed nadzwyczajnymi zagrożeniami – obejmujący
zagadnienia bezpieczeństwa mieszkańców w częściach:
1) Ochrony przeciwpowodziowej;
9
2) Ochrony przed innymi zagrożeniami środowiskowymi.
Plan edukacji dla zrównoważonego rozwoju – obejmujący części skierowane do różnych grup
wiekowych mieszkańców:
1) Program edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży szkolnej;
2) Program edukacji i komunikacji społecznej dla zrównoważonego rozwoju.
Powyższe Obszarowe Plany Ochrony i Zrównoważonego Rozwoju po opracowaniu staną się
w II etapie podstawą dalszych prac, w celu wyłonienia priorytetów i zadań do projektu Programu
Ochrony Środowiska, z uwzględnieniem wyników analizy Raportu Wskaźnikowego, analizy
dotychczasowej realizacji zadań Programu Ochrony Środowiska oraz analizy ryzyka.
Oznacza to, że Program Ochrony Środowiska dla Miasta Kielce nie ma charakteru zamkniętego
dokumentu, lecz stanowi zestaw celów, zadań i instrumentów monitorujących, podlegający
modyfikacjom w założonym horyzoncie czasowym. Mechanizmy monitoringu szczegółowo
omówione zostaną w rozdziale p.t. "Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków
realizacji postanowień programu ochrony środowiska miasta Kielce oraz częstotliwość jej
przeprowadzania".
2.3.
Informacje o powiązaniach programu ochrony środowiska miasta Kielce
z innymi dokumentami
Program Ochrony Środowiska Miasta Kielce powiązany został z następującymi dokumentami:
– Polityką Ekologiczną Państwa na lata 2009-2012;
– Programem Ochrony Środowiska Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2015;
– Strategią Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 r.;
– Strategią Rozwoju Miasta Kielce na lata 2007 – 2020.
W programie dokonano powiązania celów strategicznych z celami wskazanymi w tych
dokumentach:
Polityka ekologiczna Państwa na lata 2009-2012:
Cele strategiczne:
• Doprowadzenie do sytuacji, w której projekty dokumentów strategicznych będą, zgodnie
z obowiązującym w tym zakresie prawem, poddawane procedurze oceny oddziaływania
na środowisko i wyniki tej oceny będą uwzględniane w ostatecznej wersji tych dokumentów
(2.1.2).
• Uruchomienie takich mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które
prowadziłyby do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw
konsumenckich, zgodnie z zasadą rozwoju zrównoważonego, działania te powinny objęć
pełną internalizację kosztów zewnętrznych związanych z presją na środowisko (2.2.2).
• Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zgodnie z zasadą „myśl globalnie,
działaj lokalnie” (2.4.2), prowadzącą do:
– proekologicznych zachowań konsumenckich;
– prośrodowiskowych nawyków i pobudzenia odpowiedzialności za stan środowiska;
– organizowania akcji lokalnych służących ochronie środowiska;
– uczestniczenia w procedurach prawnych i kontrolnych dotyczących ochrony środowiska.
• Przywrócenie właściwej roli planowania przestrzennego, w szczególności dotyczy to
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny być podstawa
lokalizacji nowych inwestycji (2.7.2.).
• Zachowanie bogatej różnorodności biologicznej polskiej przyrody na różnych poziomach
organizacji: na poziomie wewnątrzgatunkowym, gatunkowym oraz ponadgatunkowym
10
•
•
•
•
•
•
•
•
•
(ekosystemowym) wraz z umożliwieniem zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju,
który w sposób niekonfliktowy współistnieje z różnorodnością biologiczną (3.1.2).
Racjonalne użytkowanie zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury
gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego. Oznacza to rozwijanie idei
trwałej i wielofunkcyjnej gospodarki leśnej (3.2.2).
Racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki
sposób, aby uchronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami
powodzi oraz zwiększenie samofinansowania gospodarki wodnej. Naczelnym zadaniem
będzie dążenie do maksymalizacji oszczędności zasobów wodnych na cele przemysłowe
i konsumpcyjne, zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników
wód podziemnych przed zanieczyszczeniem (3.3.2).
Ochrona powierzchni ziemi, w szczególności gruntów użytkowanych rolniczo (4.3.2), przez:
– rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych
– przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno – błotnych przez
czynniki antropogenie
– zwiększanie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, przywracając im
funkcje przyrodniczą, rekreacyjną lub rolniczą.
Racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę
z zasobów podziemnych oraz otoczenia ich ochroną przed ilościową i jakościową degradacją
(3.5.2).
Dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora
ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad wszystkimi w kraju
instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powodujących
zanieczyszczenie środowiska (4.1.2).
Dążenie do spełnienia wymagań
w zakresie emisji zanieczyszczeń do powietrza
wynikających z traktatu Akcesyjnego oraz dwóch dyrektyw (LCP i CAFE) – (4.2.2).
75% redukcja całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych, utrzymanie lub
osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym zachowanie i przywracanie ciągłości
ekologicznej cieków (4.3.2).
W zakresie gospodarki odpadami (4.4.2):
– utrzymanie tendencji oddzielenia ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu
gospodarczego kraju;
– znaczne zwiększenie odzysku energii z opadów komunalnych w sposób bezpieczny dla
środowiska;
– zamknięcie wszystkich składowisk nie spełniających standardów UE i ich rekultywacja;
– sporządzenie spisu składowisk zamkniętych oraz opuszczonych składowisk odpadów
wydobywczych, wraz z identyfikacją obiektów wpływających znacząco na środowisko;
– eliminacja kierowania na składowiska zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego
oraz zużytych baterii i akumulatorów;
– pełne zorganizowanie krajowego systemu zbierania wraków samochodowych i demontaż
pojazdów wycofanych z eksploatacji;
– takie zorganizowanie systemu preselekcji sortowania i odzysku odpadów komunalnych,
aby na składowiska nie trafiało więcej niż 50% w stosunku do odpadów wytworzonych w
gospodarstwach domowych;
Dokonanie wiarygodnej oceny narażania społeczeństwa na ponadnormatywny hałas
i oddziaływanie pól elektromagnetycznych i podjęcie kroków do zmniejszenia tego zagrożenia
tam, gdzie jest ono największe (4.5.2).
Program Ochrony Środowiska Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2015:
Cele strategiczne:
•
Ochrona powietrza atmosferycznego;
11
•
•
•
•
•
•
•
Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju;
Ochrona dziedzictwa przyrodniczego (przyroda, lasy, gleby, zasoby surowców mineralnych);
Ochrona i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi;
Poważne awarie – zapobieganie i szybkie usuwanie skutków;
Oddziaływanie hałasu - monitoring;
Oddziaływanie pól elektromagnetycznych – monitoring;
Gospodarka odpadami.
Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 r.:
Powiązanie z celami strategicznymi:
• Ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody i dóbr kultury
• Rozwój systemów infrastruktury technicznej i społecznej
Strategia Rozwoju Miasta Kielce na lata 2007 – 2020:
Powiązanie z celami strategicznymi:
• stworzenie mieszkańcom Kielc atrakcyjnych warunków do zdrowego życia, rozwoju i pracy
w bezpiecznym, atrakcyjnym i otwartym na świat mieście kultury, edukacji, turystyki i sportu;
• Powiązanie miasta Kielce i pozostałych gmin Kieleckiego Obszaru Metropolitalnego w spójną
komunikacyjnie i funkcjonalnie całość z zachowaniem walorów środowiskowych
i urbanistycznych.
Poprzez powiązanie z tymi dokumentami, Program Ochrony Środowiska dla miasta Kielce
pozostaje pośrednio w powiązaniu również z innymi dokumentami, wskazanymi w przytoczonych
wyżej dokumentach. Formuła Programu Ochrony Środowiska dla miasta Kielce, zakładające
cykliczną jego weryfikację i aktualizacje, umożliwia większą elastyczność uwzględniania celów
strategicznych zawartych w innych dokumentach, niż w przypadku tradycyjnego dokumentu.
12
3.
METODYKA SPORZĄDZANIA PROGNOZY
Podstawową metodą było dokonanie analiz wpływu na środowisko działań przewidzianych
w Programie Ochrony Środowiska Miasta Kielce, w tym w szczególności wyznaczających ramy dla
realizacji przedsięwzięć mogących znacząco negatywnie oddziaływać na środowisko, w oparciu
o zestawienie:
1)
2)
3)
opisu stanu środowiska Kielc, którego dokonano na bazie przywołanych materiałów źródłowych;
poszczególnych celów i zadań zawartych w Programie Ochrony Środowiska Miasta Kielce;
przewidywanego, na podstawie aktualnego stanu wiedzy, przede wszystkim przyrodniczej,
geograficznej oraz inżynieryjnej, na poszczególne komponenty środowiska.
Dla analiz tych opracowana została macierz oddziaływań na środowisko (szczegółowo omówiona
została w części analitycznej). Zgodnie z zasadą przezorności, w razie możliwości wystąpienia
negatywnych skutków dla środowiska, w razie błędów przy realizacji zadań (przy przeważającym
oddziaływaniu pozytywnym) zostały one wyszczególnione oraz omówione. Nie oznacza to, że takie
skutki negatywne wystąpią, ale że nie można ich wykluczyć i w tym zakresie szczególnie ważna jest
prawidłowa realizacja celów założonych w programie Ochrony Środowiska Miasta Kielce.
Równolegle, poszczególnym celom przypisane zostały zestawy wskaźników służących
do monitorowania uwarunkowań dla poszczególnych działań i ich skutków dla środowiska.
13
3.1.
STAN ŚRODOWISKA MIASTA KIELCE ORAZ POTENCJALNE ZMIANY
TEGO
STANU
W
PRZYPADKU
BRAKU
REALIZACJI
PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU TJ. NOWEGO PROGRAMU
OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA KIELCE
3.2.
Położenie, ludność i gospodarka
Kielce są miastem o powierzchni 109,45 km2 położonym w środkowej części województwa
świętokrzyskiego, stanowiąc siedzibę jego władz administracyjnych a także powiatu ziemskiego
i grodzkiego. Graniczą z 7 gminami wiejskimi.
Według danych statystycznych GUS w dniu 31.12.2010 r. miasto zamieszkiwało 197 257 osób,
co w rankingu miast polskich lokowało je na 17 pozycji. Średnia gęstość zaludnienia wynosiła tu
wówczas 1802,3 osoby/km2. Dynamikę zachodzących procesów urbanizacyjnych w cyklu
wieloletnim odzwierciedlają w pewnym stopniu zmiany liczby mieszkańców. I tak, w 1950 r. Kielce
zamieszkiwało 63 tys. osób, a w 1964 r. – już 100 tys. Największy przyrost liczby mieszkańców
a zatem także infrastruktury komunalnej i mieszkaniowej następował od połowy lat 70-tych aż do
1992 roku – od 150 tys. do 214 tys. osób. Od tego roku notuje się systematyczne zmniejszanie stałej
liczby mieszkańców miasta. Tendencja ta utrzyma się prawdopodobnie w najbliższych latach.
Prognozuje się, że w 2025 roku liczba mieszkańców Kielc będzie wynosiła jedynie 177,4 tys.
(Prognoza demograficzna… 2004). Prognoza demograficzna z 1999 r. była zbyt optymistyczna,
bowiem zakładała, że liczba mieszkańców Kielc będzie rosła aż do 2015 roku osiągając 211,4 tys.
(Strategia rozwiązywania problemów…, 2004). Przyczyny zmniejszania się liczby stałych
mieszkańców są złożone i należy ich upatrywać m.in. w pogarszającej się sytuacji materialnej
młodych małżeństw, w trudnościach z zatrudnieniem, w braku właściwej polityki prorodzinnej itd.
Dalszą tego konsekwencją jest wyraźny spadek dzietności kobiet, a także postępujący odpływ
migracyjny ludności miejskiej – zjawisko suburbanizacji, migracji zagranicznych oraz migracji
młodych ludzi, zwłaszcza z wyższym wykształceniem do innych miast.
Od połowy XIX w. do czasów dzisiejszych – funkcja Kielc jako ośrodka miejskiego ulegała
zmianom. Początkowo rozwój miasta następował dzięki funkcjonowaniu Staropolskiego Zagłębia
Przemysłowego a następnie Centralnego Okręgu Przemysłowego. Funkcja ta była dominująca
do końca lat 80-tych, tj. momentu zapoczątkowania zmian ustrojowych, a w konsekwencji
restrukturyzacji, zmiany profilu produkcyjnego a w wielu przypadkach upadłości przedsiębiorstw
przemysłowych. Od tego czasu obserwuje się proces kształtowania nowych funkcji miasta
z dominującą – handlową, a w dalszej kolejności przedsiębiorstw z branży budownictwa oraz
przetwórstwa przemysłowego, które są jednak stosunkowo małe bowiem tylko niewielki ich odsetek
zatrudnia powyżej 250 osób (Strategia rozwoju… 2006). W strukturze zatrudnienia mieszkańców
Kielc utrzymuje się wysoki poziom zatrudnienia w sektorze publicznym tj. administracji, edukacji,
ochronie zdrowia, szkolnictwie wyższym, bankowości itp. W ostatnich latach wizerunek miasta
kształtują prężnie działające Targi Kielce, będące wiceliderem na polskim rynku targowym.
Współcześnie bardzo istotne znaczenie dla rozwoju miasta ma dynamicznie rozwijające się
szkolnictwo wyższe. Kielce stają się coraz większym ośrodkiem edukacyjno-naukowym
i kulturalnym, bowiem funkcjonuje tu 14 wyższych uczelni, w tym 4 państwowe (Uniwersytet
Humanistyczno-Przyrodniczy i Politechnika Świętokrzyska oraz dwie filie) i 10 prywatnych.
W 2009 r. kształciło się na nich 46,6 tys. studentów, co stanowiło aż 23,6% stałych mieszkańców
miasta. Jeszcze wyższy udział procentowy zanotowano w 2004 roku – 27,8%
(http://www.stat.gov.pl/bdl). W tym miejscu warto jednak dodać, że z infrastruktury miejskiej Kielc
okresowo, zwłaszcza w roku akademickim i szkolnym, może korzystać nawet o kilkadziesiąt tysięcy
więcej niż wynika to z ww. statystyk i należy to brać pod uwagę w strategii rozwoju miasta a także
w programach ochrony środowiska.
Szczegółowa analiza jakości życia mieszkańców Kielc została przedstawiona w ujęciu
kartograficznym i tekstowym w postaci atlasu (Dzwonkowska i in., 2009).
14
Kielce są siedzibą firm z rodzimym kapitałem m.in. Kolportera, Cersanitu, Barlinka, Echa
Investment. Wszystkie ww. podmioty podnoszą koniunkturę gospodarczą regionu, dynamizują
kontakty biznesowe i są atrakcyjną wizytówką Kielc i Kieleckiego Obszaru Metropolitalnego
(Kielecki Obszar.. 2010). Znaczącym wydarzeniem, które zapewne zdynamizuje rozwój gospodarczy
miasta, jest umieszczenie Kielc na liście metropolii w najważniejszym długookresowym – krajowym
dokumencie
strategicznym,
dotyczącym
zagospodarowania
przestrzennego
(Koncepcja
Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030…, 2011).
Zmiany w strukturze gospodarowania na terenie Kielc mają swoje odzwierciedlenie
w kształtowaniu zagrożeń środowiska przyrodniczego a w dalszej konsekwencji również polityki
ekologicznej. Szeroko pojęty postęp technologiczny i wykorzystanie alternatywnych źródeł energii
sprzyja poprawie stanu środowiska, jednakże skokowy przyrost liczby pojazdów samochodowych,
a zatem i ruchu, niesie nowe problemy i wyzwania mające na celu ograniczenie zanieczyszczeń
komunikacyjnych i hałasu. Niezwykle istotne znaczenie dla poprawy stanu środowiska miasta miało
oddanie do użytku w 1984 r. obwodnicy – drogi S7. Przejęła ona ruch kołowy o charakterze
tranzytowym na kierunku Warszawa-Kraków (DK7), w dużej części związany z uciążliwym
transportem surowców skalnych i produktów przemysłu cementowo-wapienniczego. Obecnie,
na terenie miasta Kielce, w trakcie realizacji jest budowa drogi szybkiego ruchu S74 łączącej Sulejów
i Nisko, na odcinku Kielce – Cedzyna (6,8 km).
Wskazane wyżej zmiany ustrojowe i gospodarcze przyczyniły się pośrednio do sposobu
gospodarowania odpadami. W tym czasie postęp technologiczne wytwarzania różnorodnych
jednorazowych opakowań, w połączeniu ze zwiększoną dostępnością do produktów i rosnącym
standardem życia, wywierały wpływ na aktualną strukturę i masę wytwarzanych odpadów na terenie
miasta. Łączna masa zebranych odpadów komunalnych w ostatnich 4 latach (2007-2010) zmieniała
się od 64,2 tys. t (2009) do 73,5 tys. t (2008), a w ich strukturze dominowały odpady opakowaniowe –
22,8% ogółu (w tym papier i tektura – 40,7%, szkło – 25,5%) oraz odpady budowlane – 46,6%.
Istotnym problemem, który w Kielcach jest rozwiązywany we właściwym kierunku, jest znaczący
wzrost w tym okresie odsetka masy odpadów komunalnych zebranych selektywnie – od 2,9% w 2007
r. do 19,7% w 2010 r. (Ankieta… 2011). Zwiększał się także wówczas odsetek mieszkańców miasta
objętych zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych – od 85% (2007 r.) do 89%
(2009 r.).
3.3.
Budowa geologiczna
Na omawianym obszarze wyróżnić można struktury i utwory należące do trzonu paleozoicznego
Gór Świętokrzyskich (Filonowicz 1967a, b; 1973a, b; 1980). Struktury paleozoiczne wykształcone są
w postaci antyklin (dymińskiej, kieleckiej, szydłówkowskiej i niewachlowskiej) i synklin
(bolechowickiej, kieleckiej, szydłówkowskiej, niewachlowskiej i miedzianogórskiej) o kierunkach
WNW – ESE. Pocięte są one gęstą siecią uskoków oraz dwoma nasunięciami (Studencki 2006). Te
nieciągłe dyslokacje często stanowią drogę migracji roztworów zawierających rozpuszczone związki,
a wśród nich mogą się znajdować szkodliwe dla zdrowia ludzi pierwiastki promieniotwórcze
(Kowalski 1995). W strefach niektórych uskoków na terenie miasta (okolice Karczówki, Grabiny
i Dalni) i w bezpośrednim jego sąsiedztwie stwierdzono podwyższoną koncentrację naturalnych
izotopów promieniotwórczych (Kowalski 1995; Kowalski, Olszak 2003; Jaśkowski i in. 2007, 2008).
We współczesnych badaniach geologicznych obszaru świętokrzyskiego, zwraca się uwagę
na przejawy aktywności tektonicznej w Padole Kielecko-Łagowskim. W granicach miasta
aktywizowane są neotektonicznie, paleozoiczne jednostki blokowo-fałdowe zarówno w synklinie
kieleckiej, jak i w antyklinie dymińskiej. Jednym z przejawów neotektonicznej aktywności podłoża są
trzęsienia ziemi, które zostały tu zarejestrowane m.in. w 1837 oraz 1932 roku (Janczewski 1932;
Kowalski 1995, 1996; Hojny-Kołoś 2002). Kielce mają być objęte monitoringiem pod względem
sejsmologicznym i to przy zastosowaniu najnowocześniejszych technologii. Stacje sejsmologiczne
15
mają być zlokalizowane na Karczówce, w Dyminach oraz w bezpośrednim sąsiedztwie miasta
(Promnik, Sitkówka, Góra Domaniówka pod Masłowem).
Z geologicznego punktu widzenia interesującą cechą tego obszaru jest występowanie skał
osadowych reprezentujących wszystkie okresy ery paleozoicznej. W przeszłości były one intensywnie
eksploatowane na terenie miasta (Filonowicz 1967, 1970; Zaręba 1977; Rubinowski 1979),
co stanowiło przez kilka wieków podstawę rozwoju gospodarczego (eksploatacja i przetwórstwo
surowców mineralnych (rud żelaza, miedzi i ołowiu) oraz surowców skalnych). Pomimo tego,
że obecnie eksploatacja ta nie jest już prowadzono, to jej skutki wywarły wyraźne piętno w
krajobrazie przyrodniczym i kulturowym miasta a także w jego układzie przestrzennym – stanowiąc
nieraz bariery w rozwoju (Opracowanie fizjograficzne… 1990).
Bezpośrednio na skałach litych zalegają osady związane ze zlodowaceniami plejstoceńskimi i są
to gliny zwałowe, piaski wodnolodowcowe – częściowo deluwialne oraz piaski i żwiry rzeczne
(wypełniające niższe części dolin Bobrzy, Silnicy i Sufragańca). Do osadów eolicznych należą piaski
eoliczne zlokalizowane są w międzyrzeczu Sufragańca i Bobrzy oraz płaty lessów w Paśmie
Posłowickim. Osady holoceńskie, w postaci piasków i mułków rzecznych i torfów, występują
w dolinach wszystkich rzek.
Litologia utworów powierzchniowych, która decyduje o nośności gruntów ma zasadnicze
znaczenie dla budownictwa. Najkorzystniejsze warunki gruntowe występują w obrębie wychodni skał
starszego podłoża oraz piasków i glin czwartorzędowych o dużej miąższości. Średnio korzystne
warunki geotechniczne związane są z glinami zwałowymi, piaskami i deluwiami gliniastorumoszowymi w położeniu stokowym i zboczowym. W dnach dużych jak i małych dolin występują
grunty o znacznej ściśliwości, plastyczne, które pod obciążonymi fundamentami mogą powodować
znaczne osiadania (Cywicki 1990a, b). Lokalizacja obiektów budowlanych na tych terenach wymaga
specjalnych zabiegów, zwiększając m.in. kosztochłonność.
3.4.
Rzeźba terenu
Zróżnicowanie morfologiczne terenu miasta związane jest z budową geologiczną starszego
podłoża, jego tektoniką, działalnością lądolodu a współcześnie z procesami erozji i akumulacji –
zwłaszcza rzecznej a także z intensywną działalnością człowieka. Problematyka ta była przedmiotem
kilku publikacji i opracowań naukowych (Filonowicz 1967b, 1973b, Radłowska 1967, Gilewska 1972,
Ciupa 2008a, 2009a).
Miasto położone jest w zachodniej części szerokiego Padołu (Doliny) Kielecko-Łagowskiego
o urozmaiconej rzeźbie, wynikającej m.in. z występujących tu wzniesień Pasma Kadzielniańskiego
oraz Grzbietu Szydłówkowskiego. Miasto obramowane jest pasmami górskimi: od strony północnej –
Dąbrowskim a od południa – Dymińskim i Posłowickim. W ich obrębie stoki posiadają dość duże
nachylenia, przekraczające 10o a lokalnie 15o, stanowiąc jednocześnie destymulantę rozwoju
przestrzennego miasta. Jednocześnie warunkują one istotnie szybkość obiegu wody w granicach
miasta – szczególnie w obrębie obszarów zabudowanych.
Bardzo charakterystycznym i istotnym elementem rzeźby Kielc są przełomowe odcinki dolin
Silnicy, Sufragańca, Bobrzy i Lubrzanki, wykształcone w obrębie ww. pasm górskich, ich rola
w przestrzennym rozwoju miasta będzie omówiona w dalszej części rozdziału. Powyżej nich
wytworzyły się równiny akumulacyjne, które są często podmokłe i współcześnie nadbudowywane
osadami biogeniczno-mineralnymi (Sołtysik 2002; Ciupa 2009a).
Zachodnia część miasta położona jest w obrębie rozległego kotlinowatego obniżenia zwanego
Doliną Białogońską, gdzie znajduje się węzeł hydrograficzny, utworzony przez rzeki Bobrzę,
Sufraganiec i Silnicę. Cały ten obszar, mający tendencje do obniżania, jest współczesnym basenem
sedymentacyjnym, o czym świadczą występujące w jego podłożu kilkudziesięciometrowej miąższości
16
plejstoceńskie utwory zastoiskowe a na głębokości kilku metrów – grunty organiczne (namuły i torfy)
(Zaręba 1977, Ciupa 2009a).
Wskazany „amfiteatralny” układ głównych form rzeźby terenu wraz z przełomami warunkuje
przebieg wielu zjawisk przyrodniczych, osadniczych, komunikacyjnych i społeczno-gospodarczych.
Do tych pierwszych można zaliczyć zróżnicowanie topoklimatu, kształtowanie warunków
aerosanitarnych, spływu powierzchniowego i odpływu rzecznego oraz migracji organizmów żywych.
We wszystkich fazach rozwoju Kielc widoczny był związek między jego przestrzennym zasięgiem
a ukształtowaniem terenu. W pierwszej fazie (do lat 80-tych XIX w.) osadnictwo koncentrowało się
na terenach wyniesionych i stokowych o niewielkim nachyleniu, gdzie warunki środowiskowe były
najkorzystniejsze. Drugi etap rozwoju przestrzennego Kielc związany był z wybudowaniem linii
kolejowej w 1885 roku i wkraczaniem zabudowy miejskiej w dolinę Silnicy oraz najniżej położone
części Padołu Kielecko-Łagowskiego. Trzeci etap (po II wojnie światowej) wiązał się z wkraczaniem
osadnictwa i zabudowy przemysłowej na tereny o mniej korzystnych warunkach morfologicznogruntowych tj. w dna dolin rzecznych, na kulminacje wzniesień i stoki o dużych nachyleniach (Zaręba
1977). W efekcie ww. uwarunkowań istnieją pewne utrudnienia w rozwoju ciągłej zabudowy miasta
i z tego względu powstało szereg odizolowanych dzielnic. Z kolei przełomy są wykorzystywane przez
rzeki jak również przez człowieka (Ciupa 2009a). Tędy biegną główne, wylotowe szlaki
komunikacyjne Kielc (m.in. przełom Bobrzy – droga i linia kolejowa w kierunku Krakowa, przełom
Silnicy w Dąbrowie – droga w kierunku Warszawy).
Bardzo ważną rolę w funkcjonowaniu środowiska przyrodniczego Kielc odgrywają doliny
rzeczne, szczególnie Silnicy, a także Bobrzy, Sufragańca i Lubrzanki, odwadniając obszar miasta
w kierunku południowym.
Wraz z wodą odprowadzany jest ładunek zanieczyszczeń, wytwarzanych w obrębie miasta.
Problem ten szczegółowo został omówiony w pracach T. Ciupy (2001; 2002; 2003; 2005; 2006a, b, c;
2008b,c; 2009a). Poniżej zwrócono jednak uwagę na pewne problemy związane z funkcjonowaniem
koryta rzeki Silnicy w różnych jej odcinkach. Do zbiornika retencyjnego jest ono na ogół naturalne,
a tylko fragmentarycznie uregulowane (głębokości do 1,5 m, brzegi miejscami umocnione płytami
betonowymi). Istotnym problemem jest nadsypywanie i zabudowywanie terasy zalewowej skutkujące
zmniejszaniem przekrojów poprzecznych pojemności łożyska powodziowego, a w konsekwencji
wzrostem amplitudy stanów wody w korycie i występującym tam coraz częściej podtopieniom
(Biernat, Ciupa 2003). W odcinku przełomowym przez Pasmo Szydłówkowskie, gdzie występują
bardzo trudne dla budownictwa warunki litologiczno-morfologiczne, a miejscami stoki schodzą nawet
bezpośrednio do koryta rzecznego, dolina Silnicy zachowała stan seminaturalny. Silnica, wpływając
do zbiornika retencyjnego zwanego Zalewem Kieleckim, akumuluje w dużym tempie transportowany
materiał klastyczny (do 200 ton/rok) budując deltę (Ciupa 2009). Powoduje to konieczność
okresowego bagrowania zbiornika wodnego. Poniżej zapory w centrum Kielc charakter koryta Silnicy
zmienia się. Jest proste, uregulowane, z wysokimi umocnionymi brzegami (od 1,4 do 3,5 m).
Powierzchnia przekrojów poprzecznych jest przystosowana do wysokich przepływów. Taka jego
geometria powoduje, że przy niskich stanach woda płynie tam cienką warstwą, co w połączeniu ze
słabym zacienieniem przyczynia się do silnego nagrzania wody, której temperatura jest wyższa o 1215oC niż w odcinkach naturalnych (Ciupa 2006d). Progi korekcyjne i betonowe umocnienia brzegów
uniemożliwiają procesy erozyjne. Uregulowane koryto i duże spadki nie sprzyjają również
występowaniu akumulacji. Na ponad 4-kilometrowym odcinku poniżej zapory koryto Silnicy pełni
jedynie w transporcie fluwialnym funkcję tranzytową. Wysokie brzegi sprawiają, że dość rzadko
dochodzi tam do wystąpienia wody z brzegów. Występują liczne mosty i kładki, z których część
w ostatnich latach została przebudowana. Są tu również progi korekcyjne, wyloty rur kanalizacji
burzowej, rynny powierzchniowego odprowadzania nadmiaru wód itd. Poniżej centrum Kielc koryto
Silnicy ma umocnienia kamienne lub z darni. Na tym odcinku występuje w nim intensywna
akumulacja materiału pochodzącego z obszaru miasta. W szerokim korycie łachy przybrzeżne tworzą
„wewnątrzkorytową pseudoterasę zalewową” o szerokości 1-3 m i wysokości 0,2-0,5 m, która jest
17
zalewana i nadbudowywana przy podwyższonych stanach wody (Ciupa 2007b). Narastanie łach
powoduje zmniejszenie przekroju poprzecznego koryta i wzrost wysokości stanów wody. Łachy
okresowo są erodowane i bagrowane, ale bardzo szybko ponownie akumulowane powstają w tych
samych odcinkach koryta. Jest to efektem m.in. zmniejszania się spadków na tym odcinku
i przeciążenia rzeki transportowanym materiałem, który, szczególnie w sezonie zimowym, spłukiwany
jest z posypywanych piaskiem dróg i chodników. Łachy w okresie wegetacyjnym szybko porastają
roślinnością przechwytującą w znacznej części materiał wleczony i transportowany w zawiesinie
podczas wezbrań (Ciupa 2005, 2006e, 2007a, 2008, 2010b). W odcinku ujściowym Silnicy, gdzie brak
jest sztucznych umocnień brzegów, obserwuje się bardzo intensywne procesy erozji bocznej i dennej.
W konsekwencji prowadzi to do rozcinania brzegów i niebezpiecznego pogłębiania dna koryta
wyciętego w utworach ilastych, stanowiących warstwę izolacyjną zbiornika wód podziemnych.
Problematyka ta była przedmiotem kilku prac T. Ciupa (2001, 2009a).
Na obszarze zurbanizowanym Kielc występują różnorodne i najczęściej trwałe antropogeniczne
formy rzeźby związane z zabudową miejską. Polegają one głównie na zniwelowaniu i zmianie
wysokości terenu, zmianie nachyleń oraz kształtu stoków i zboczy dolin, w tym starasowaniu. Plany
przestrzennego zagospodarowania przewidują pod inwestycje coraz to nowe obszary, co sprawia,
że zabudowa wkracza na tereny o coraz większych spadkach. Powoduje to wzrost powierzchni
nieprzepuszczalnych i dalszą rozbudowę systemu szybkiego drenażu. W centrum Kielc pierwotna
rzeźba została całkowicie przeobrażona, a na ich obrzeżu stopień zmian sięga kilkudziesięciu procent
ogólnej powierzchni. Na pozostałych terenach nie przekracza on kilku procent. W wyniku
odkrywkowej eksploatacji surowców mineralnych powstały wyrobiska i hałdy, których strome stoki są
modelowane przez ruchy masowe i procesy erozyjne (Rodzik i in. 2008; Ciupa 2009a). Do innych
form antropogenicznych, widocznych w krajobrazie miasta a jednocześnie stwarzających różnorodne
problemy, należą podcięcia i nasypy drogowe. W obrębie tych pierwszych pojawiają się zerwy ziemne
i spełzywanie, które niszczą infrastrukturę komunikacyjną. W ich strefie, na skutek uplastycznienia
gruntu i pojawiających się wycieków, deformowane są chodniki i nawierzchnie dróg, a zimą stają się
dodatkowo niebezpieczne ze względu na zamarzającą – w ich strefie wodę pochodzącą z wysięków.
Rowy poprowadzone wzdłuż tych podcięć wypełnianie są w krótkim czasie materiałem osadowym.
Nasypy drogowe również są intensywnie modelowane przez wyżej wymienione procesy,
a jednocześnie przegradzając doliny i obniżenia przyczyniają się ograniczenia spływu wód
i przepustowości ekologicznej, niezależnie od istnienia mostów i przepustów drogowych. Ruchy
masowe, w tym osuwiska, zerwy ziemne, odpadanie występują w głównie obrębie nieczynnych
kamieniołomów (Wietrznia, Ślichowice, Kadzielnia itd.), które są często rekultywowane
i zagospodarowywane a ściany zabezpieczane przed tego typu procesami np. w ramach działalności
Geoparku Kielce. Procesy te występują także w obrębie skarp, podcięć drogowych oraz
w przełomowych odcinkach rzek: Silnicy i Bobrzy. Przestrzenny obraz występowania osuwisk
przedstawiono w Atlasie Geologiczno-Inżynierskim Kielc (2010) oraz w opracowaniu B.
Jaśkowskiego i in. (2008).
3.5.
Gleby i grunty antropogeniczne
Na obszarze Kielc stan zachowania naturalnych typów gleb jest bardzo zróżnicowany. W obrębie
centralnej części miasta pokrywa glebowa została zdegradowana i dominują tu grunty
antropogeniczne – 38,5% (urbanoziemy, industroziemy, kulturoziemy), a na pozostałych obszarach
zachowały się gleby wyraźnie nawiązujące swymi właściwościami do skały macierzystej i
uwarunkowań naturalnych (autogeniczne, litogeniczne, hydrogeniczne bagienne i pobagienne,
semihydrogeniczne oraz napływowe). Szczegółową ich charakterystykę, w tym rozkład przestrzenny i
bonitację omówiła A. Świercz (2005, 2009). Gleby i grunty antropogeniczne w kontekście ich wpływu
na procesy infiltracji i spływu powierzchniowego zaprezentował T. Ciupa (2009a). Znaczne
zróżnicowanie gleb oraz gruntów antropogenicznych warunkuje dużą przestrzenną zmienność
przepuszczalności podłoża. Jej rodzaje, z uwzględnieniem rzeźby i użytkowania terenu, określono na
18
podstawie Mapy Hydrograficznej Polski (Biernat i in. 2004a, b). W Kielcach występuje duża
przestrzenna zmienność wszystkich klas przepuszczalności (6) a w obrębie obszaru zurbanizowanego
dominuje przepuszczalność zróżnicowana. Występujące duże powierzchnie zajęte są tereny
przemysłowe i budownictwo mieszkaniowe, sieć komunikacyjną a także kamieniołomy i hałdy (m.in.
Ślichowice, Kadzielnia, Wietrznia).
Powszechnym zjawiskiem obserwowanym w glebach na terenach zurbanizowanych jest wysoka
koncentracja metali ciężkich. Podstawowym ich źródłem jest mokry opad atmosferyczny1, co nie wyklucza
innych źródeł o lokalnym zasięgu. Charakterystyczną cechą miasta jest nasilony ruch kołowy i związana
z tym emisja znacznej ilości zanieczyszczeń do atmosfery w tym metali ciężkich pochodzącymi ze
spalania paliw samochodowych, a także oddziaływanie stacji paliw i obiektów infrastruktury
transportowej. Inną sferą działalności ludzkiej, nierozerwalnie związaną z obszarami miejskimi, jest
produkcja energii cieplnej, która w Kielcach oparta jest głównie na węglu kamiennym. Lotne popioły
emitowane do atmosfery są wielokrotnie bogatsze w metale ciężkie niż węgiel, z którego powstały. Do
metali tych należą: ołów, kadm, cynk, rtęć, miedź itd. W rejonie Kielc istotnym źródłem
zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi jeszcze do niedawna były również pobliskie cementownie. Z
przeprowadzonych badań wynika, że koncentracja tych pierwiastków w glebach Kielc mieści się - w
większości wypadków, w granicach zawartości najczęściej notowanych w glebach Polski. Przeciętne
zawartości metali ciężkich na terenie Kielc są jednak wyższe od zawartości stwierdzonej na przykład
w glebach aglomeracji warszawskiej. Według L. Lenartowicza (1994) przyczyną tego są paleozoiczne
skały macierzyste zawierające większą ilość pierwiastków śladowych. W przypadku dwóch metali
ciężkich (Hg i Mo) ich koncentracje były tak niskie, że znalazły się poniżej granicy detekcji
zastosowanej metody analitycznej. Analizując średnie koncentracje pozostałych metali ciężkich na
przełomie XX i XXI w. stwierdzono pewne prawidłowości w przestrzennym ich występowaniu: 1.
tereny osiedlowe – najwyższe średnie koncentracje chromu, żelaza i niklu; 2. tereny wzdłuż tras
komunikacyjnych – najwyższe średnie koncentracje kobaltu, miedzi, ołowiu i cynku; 3. ogrody
działkowe – najwyższe średnie koncentracje arsenu i manganu; 4. tereny zieleni miejskiej – najniższe
średnie koncentracje manganu i niklu; 5. tereny rolnicze – najniższe średnie koncentracje arsenu,
kobaltu, chromu, miedzi, żelaza, ołowiu i cynku. To przestrzenne zróżnicowanie średnich koncentracji
dziewięciu metali ciężkich na terenie Kielc nawiązuje dość wyraźnie do charakteru działalności
gospodarczej i sposobu użytkowania terenu (Ciupa, Biernat 1999, 2000; Ciupa 2009a). Stwierdzone
koncentracje nie są na ogół wysokie, a jedynie w pojedynczych próbach pobranych wzdłuż tras
komunikacyjnych udokumentowano przekroczenia norm, zwłaszcza ołowiem i cynkiem (Ciupa,
Biernat 2006). Podobne koncentracje i rozkład przestrzenny wykazała A. Świercz (Szulczewska i in.
2009) prowadząc badania kilka lat później.
Gleby Kielc uległy silnej alkalizacji wywołanej wieloletnią akumulacją pyłów emitowanych
z cementowni w Nowinach, Małogoszczy i Trzuskawicy, co wykazała A. Świercz (2005).
Konsekwencją nadmiaru wapnia w glebie się były zmiany gatunkowe roślin naczyniowych, porostów
a nawet degradacja siedlisk. Miało to jednak też pewne pozytywne skutki w kształtowaniu wartości
pH wód powierzchniowych w granicach od 6,5 do 8,5 a to pozwala zaliczyć je do mało agresywnych
(Ciupa 2009a). Ponadto wysokie wartości pH nie sprzyjają procesowi wymywania metali ciężkich
z osadów, co w przypadku Silnicy stwierdziła E. Bezak-Mazur (1996).
Innym rodzajem zanieczyszczenia gleb są chlorki sodu, wapnia i magnezu stosowane od dawna
do zimowego utrzymania dróg (Ciupa 2006c, 2009a, b). Sole te migrują z wodami do gleb a następnie
są absorbowane przez rośliny powodując ich choroby (np. chloroza międzyżyłkowa) (Ocena wpływu
soli…2010).
1
Opad mokry jest to woda opadająca z atmosfery w postaci ciekłej (deszcz) bądź stałej (śnieg/lód) (PN-ISO
5667-8: 2003, Jakość wody, pobieranie próbek, część8: Wytyczne dotyczące pobierania opadu mokrego).
19
Gleby na terenach zurbanizowanych mają podstawowe znaczenie dla prawidłowego
funkcjonowania ekosystemu (m.in. kształtowanie mikroklimatu, warunków sanitarnych, zdolności
retencyjnych). Istotną przesłanką ochrony gleb na obszarach miejskich jest zachowanie funkcji
estetycznych przestrzeni, bezpośrednio związanych z różnorodnością biologiczną - percepcja
otaczającego nas krajobrazu jest integralnym czynnikiem decydującym o jakości życia. Monotonny
krajobraz miejski, pozbawiony istotnego udziału zasobnych w wodę powierzchni czynnych
biologicznie, tworzy nieprzyjazne człowiekowi "pustynie urbanizacyjne", powodujące poczucie
dyskomfortu, zakłócenia relacji społecznych, ograniczające możliwości rekreacji, a poprzez interakcję
tych czynników bezpośrednio oddziałujących na stan zdrowia populacji. Obszary takie są
w powszechnym odczuciu odbierane jako "zapylone i pozbawione powietrza" - a istnieje bezpośredni
związek tego stanu rzeczy z jakością siedlisk glebowych, w których funkcjonują obszary zielone.
W okresie letnim, przy gęstej zabudowie, mieszkańcy osiedli wyraźnie odczuwają dyskomfort
związany z wyższymi temperaturami powietrza, w porównaniu ze skupiskami, gdzie siedliska dobrych
gleb o wysokiej pojemności wodnej zachowano z przeznaczeniem pod obiekty zieleni i powierzchnie
rekreacyjne. Gleby te i związana z nimi różnorodna gatunkowo roślinność mają zdolność
akumulowania ciepła łagodząc ekstrema termiczne osiedli (Stuczyński, Fogel, Jadczyszyn, Ochrona
gleb na terenach zurbanizowanych, 2008). Ich ochrona, a zwłaszcza gruntów organicznych, jest
niezwykle ważna dla zachowanie różnorodności biologicznej. Tymczasem przeprowadzona w 2009
roku nowelizacja ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (2009)
spowodowała wyłączenie jej działania w odniesieniu do gruntów stanowiących użytki rolne położone
w granicach miasta.
3.6.
Topoklimat i warunki aerosanitarne
Warunki klimatyczne Kielc były przedmiotem kilku opracowań (Kupczyk, Pielacińska, 1992;
Suligowski 2007, 2008; Ciupa 2009a). Dotyczyły one jednak głównie warunków pluwialnych
i termicznych, a przeprowadzano je w oparciu o dane pochodzące z odległej o ok. 8 km – od centrum
Kielc stacji meterorologicznej IMGW w Sukowie. Charakterystyki te jednak nie odzwierciedlają
specyfiki topoklimatu Kielc, który jest bardzo zróżnicowany przestrzennie i uwarunkowany
zagospodarowaniem terenu i jego morfologią. Zróżnicowanie topoklimatyczne miasta
z uwzględnieniem szeregu parametrów przedstawił G. Żarnowiecki (2002), J.L. Olszewski i in. (2003)
oraz autorzy „Opracowania fizjograficznego…” (Szulczewska i in. 2009). Ten pierwszy autor wykazał
również związek sytuacji synoptycznych ze wskaźnikiem umieralności mieszkańców Kielc
(Żarnowiecki 1998).
Obszar Kielc, podobnie jak i wielu innych miast, charakteryzuje się podwyższoną temperaturą
powietrza, stanowiąc na tle terenów sąsiednich „wyspę ciepła”, z uwagi na intensywne nagrzewanie
się powierzchni asfaltowych, betonowych, metalowych i innych. Ma to swoje konsekwencje
meteorologiczne, hydrologiczne i bioklimatyczne. W tym pierwszym przypadku, zdaniem T. Ciupy
(2009a), największy ich wpływ odzwierciedla się w kształtowaniu wzmożonych procesów
konwekcyjnych skutkujących wzrostem częstości i intensywnymi opadów burzowych o charakterze
nawalnym i ulewnym, w centralnej części miasta. W dobowym rozkładzie opadów wyraźnie zaznacza
się ich maksimum w godzinach popołudniowych i wieczornych. Zarówno w rozkładzie wartości
średnich, jak i maksymalnych widoczne są wyższe wartości opadu w godzinach 17.00–21.00. Ma to
swoje konsekwencje hydrologiczne, bowiem opady te wywołują wezbrania występujące w godzinach
popołudniowych i wieczornych, a zagadnienia te szczegółowiej będzie zaprezentowane w rozdziale
poniżej (Ciupa 2009a). Podobne problemy związane z przestrzenną i czasową zmiennością wysokości
opadów atmosferycznych stwierdzono na obszarze Poznania, Warszawy i innych dużych miast.
Położenie morfologiczne miasta Kielc, o którym była mowa w rozdziale 4.3., oraz jego układ
przestrzenny sprzyjają tworzeniu się zastoisk powietrza atmosferycznego wraz zanieczyszczeniami.
Potwierdzają to wyniki badań G. Żarnowieckiego i G. Szałacha (2001) oraz prowadzonych w ramach
20
biomonitoringu (Jóźwiak, Jóźwiak 2010). Wskazują oni na np. na wyjątkowo wysokie wartości
wskaźnika ciszy atmosferycznej, który określa intensywność wentylacji miasta, a w Kielcach osiąga
aż 15,5% dni w roku. Zjawisko to sprzyja także powstawaniu mgieł inwersyjnych jednocześnie
utrudniając pionową wymianę powietrza. W tych sytuacjach synotycznych, w powiązaniu z istniejącą
emisją zanieczyszczeń pochodzących z lokalnych emitorów (zakłady przemysłowe, ciepłownia,
kotłownie osiedlowe, paleniska domowe, komunikacja), dochodzi do pogorszenia stanu
aerosanitarnego, pogłębianego szczególnie w okresie jesienno-zimowym.
Stan czystości powietrza atmosferycznego uległ w ostatnich 20 latach wyraźnej poprawie, na co
wskazują wyniki prowadzonych badań monitoringowych i naukowych (Starzyk-Brach 1990,
Olszewski i in. 1995, Żarnowiecki 2000, WIOŚ 2003-2009). Obszerne zestawienie materiałów
dokumentacyjnych i publikacji na ten temat zawierają, wykonane w ostatnich latach na zlecenie
Urzędu Miasta, opracowania dotyczące problematyki związanej ze stanu środowiska przyrodniczego
Kielc, w tym warunków aerosanitarnych (Rybka i in. 2004, Program ochrony powietrza… 2007,
Szulczewska i in. 2009). Warunki te, za ostatnie 5 lat, zostały również ocenione w Raporcie WIOŚ
(2010) wykonanym na mocy art. 88 ustawy Prawo ochrony środowiska (2008) oraz Rozporządzenia
Ministra Środowiska (2009). W związku z wymienionymi przepisami klasyfikacja jakości powietrza
w Kielcach dotyczy jedynie kryterium ochrony zdrowia. W świetle otrzymanych wyników z czterech
punktów monitoringu, strefa miasta Kielce w zakresie stężenia dwutlenku siarki (SO2), tlenku węgla
(CO), ołowiu (Pb), arsenu (As), kadmu (Cd) i niklu (Ni) – znajduje się w klasie 1; dwutlenku azotu
(NO2) i benzenu (C6H6) – w klasie 2; natomiast zawartości pyłu zawieszonego PM10,
benzo(a)pirenu w pyle PM10 (BaP) i ozonu O3 – w klasie 3 (WIOŚ 2010). W raporcie… (Chmura
i in. 2010) dotyczącym inwentaryzacji źródeł emisji na terenie miasta Kielce stwierdzono (wykazując
to na: mapach, w zestawieniach tabelarycznych i wykresach) zmniejszenie całkowitego ładunku pyłu
zawieszonego PM10 w 2009 r. w stosunku do wartości z 2005 r. określonych w Programie ochrony
powietrza …(2007).
Obecnie źródłem zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie miasta Kielce,
odpowiedzialnym za przekroczenia poziomu dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego pyłu
zawieszonego PM10, jest emisja z zakładów energetyki, kotłowni i palenisk indywidualnych
(do 60 %). Duże znaczenie ma również emisja komunikacyjna, szczególnie w centrum miasta
(do 50 %) (Szulczewska i in. 2009). Pewne znaczenie mają również zanieczyszczenia przenoszone
z terenów sąsiednich, np. z rejonu Sitkówki-Nowiny (Olszewski i in. 1995, Rybka i in. 2004). Istotny
wpływ na stan czystości powietrza ma wtórne unoszenie się zanieczyszczeń pyłu z powierzchni
terenu, szczególnie z powierzchni dróg – w długich okresach bezopadowych z silnymi wiatrami.
Badania porostów, jako biowskaźników do oceny zanieczyszczenia powietrza, wykonano w 2010
roku (Jóźwiak, Jóźwiak 2010) wykazały, że największe obciążenia środowiska ze strony metali
ciężkich, w ujęciu hierarchicznym, są następujące: Zn-Pb-Cu-Cr-Cd. Zagrożenia wynikają również
ze strony stężenia siarki i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA).
Zanieczyszczenia te wykazują również duże zróżnicowanie przestrzenne, ale ich stężenia są
największe w rejonach najintensywniejszego ruchu samochodowego.
Badania mikrobiologiczne, zapylenia i występowania aktywnych biologicznie substancji
w powietrzu na terenie Kielc przeprowadzano w latach 2005-2008, w różnych sytuacjach pogodowych
i 40 punktach pomiarowych (Królikowska i in. 2008; Królikowska, Kaca 2006, 2007; Kwinkowski
i in. 2007). Wykazały one, że powietrze atmosferyczne Kielc jest generalnie czyste pod względem
mikrobiologicznym, a jedynie lokalnie i sezonowo odnotowano zwiększoną obecność endotoksyn
w stężeniu nie zagrażającym zdrowiu (w tunelu pod dworcem PKP). Najwyższa oznaczona wartość
stężenia endotoksyn w powietrzu była ponad 10-krotnie niższa od proponowanego najwyższego
dopuszczalnego stężenia dla mieszkań i biur. Badane powietrze atmosferyczne nie zawierało grzybów
w ilości przekraczającej dopuszczalne normy. Poziom stężenia pyłków roślin również nie odbiega
znacząco od norm.
21
Mieszkańcy Kielc, podobnie jak każdego miasta, narażeni są na negatywne skutki oddziaływania
hałasu, pochodzącego z różnych źródeł i zmiennego w cyklu dobowym. Problem ten od wielu lat
dostrzegany jest przez władze miasta a także WIOŚ, czego odzwierciedleniem są liczne ekspertyzy
i opracowania archiwalne (Ekspertyza 2003, 2004; Plan akustyczny … 2000; Praca zbiorowa... 1998,
1999, 2000a, b, c; Sprawozdania…2004; Borkowski, Głocki 2010). Dopuszczalne normy natężenia
hałasu, określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska (2007) są w wielu miejscach Kielc
przekraczane. Głównym źródłem zanieczyszczenia akustycznego jest transport drogowy wzdłuż
głównych arterii komunikacyjnych miasta (DK73, DK74 i DK7), ulic łączących centrum z dzielnicami
mieszkalnymi (Warszawska, Krakowska, Jagiellońska, Grunwaldzka i Ściegiennego) oraz ulic
w samym centrum (Aleja IX Wieków Kielc, Czarnowska, Żytnia, Żelazna, Ogrodowa, Seminaryjska)
– zróżnicowany w cyklu dobowym i tygodniowym (Borkowski, Głocki 2010). Zasięg
ponadnormatywnego oddziaływania hałasu w środowisku zależy od zagospodarowania terenu wokół
dróg. Drogi osiedlowe oraz drogi drugorzędne nie powodują uciążliwości akustycznej (Olszewski
2006).
Hałas towarzyszy także liniom kolejowym: nr 8 (Warszawa – Kraków) i nr 61 (Kielce –
Częstochowa), szczególnie w bliskim sąsiedztwie (w ciągu dnia) a w godzinach nocnych –
w zależności od sytuacji synoptycznej na znacznie większym obszarze. Punktowymi źródłami hałasu,
ale już o mniejszej uciążliwości są obiekty przemysłowe, handlowe a okresowo także rozrywkowe,
m.in.: amfiteatr Kadzielnia, muszla koncertowa w parku miejskim oraz stadion KS. Korona Kielce
(Ekspertyza… 2004; Olszewski 2006).
Kolejnym rodzajem zanieczyszczenia powietrza jest promieniowanie elektromagnetyczne, którego
źródła są różnorodne – liniowe i punktowe. Stanowią je: linie przesyłowe energii elektrycznej 110kV,
stacje transformatorowe, stacje nadawcze i przekaźnikowe (radiowe i telewizyjne), nadajniki
systemów monitorowania alarmów, stacje bazowe telefonii komórkowej (Jaśkowski i in. 2009),
radiotelefony bazowe oraz nadajniki radioamatorów. Ich liczba rośnie w szybkim tempie,
proporcjonalnym do wzrostu zapotrzebowania na energie elektryczną, usługi telefonii komórkowej
i radiokomunikacji. Problem ten został zasygnalizowany już w 2004 roku w Programie Ochrony
Środowiska… (Rybka i In. (2004). Należy jednak zauważyć, że w związku wejściem w życie ustawy
z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych wpływ gmin na
lokalizację, gabaryty oraz rozwiązania techniczne w zakresie sieci telekomunikacyjnej został znacząco
ograniczony (zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy nie jest dopuszczalne ustanawianie zakazów albo
uniemożliwianie lokalizacji inwestycji celu publicznego z zakresu łączności publicznej, jeżeli
inwestycja taka jest zgodna z przepisami odrębnymi).
3.7.
Wody
3.7.1. Wody powierzchniowe
Kielce położone są w dorzeczu Nidy, w dwóch zlewniach IV rzędu, tj. rzeki Bobrzy i Lubrzanki.
W zlewni Bobrzy przebiegają działy wodne V rzędu – zlewni jej dopływów, tj. Sufragańca i Silnicy
a w zlewni Lubrzanki – Zajączkowskiej Strugi. Na obszarze miasta znajdują się również izolowane
zagłębienia bezodpływowe chłonne, pochodzenia antropogenicznego i ewapotranspiracyjne. Znajdują
się one głównie w obrębie dużych kamieniołomów (np. Ślichowice, Kadzielnia i Wietrznia) a także
mniejszych wyrobisk (Biernat i in. 2004a, b).
Główne rzeki Kielc, tj. Bobrza i Lubrzanka, płynące na obrzeżach miasta charakteryzują się
znacznymi sezonowymi wahaniami poziomu wody, dochodzącymi do 2,0-2,5 m.
Zlewnia Bobrzy
Największymi lewostronnymi dopływami Bobrzy w granicach administracyjnych miasta są
Silnica i Sufraganiec ze swym dopływem – Potokiem Sufragańczyk. Silnica jest główną rzeką,
22
przepływającą przez Kielce (długość na terenie miasta ok. 17,0 km). W km 8,3 jej biegu znajduje się
zbiornik wodny – Zalew Kielecki. Poniżej niego rzeka ta płynie w sztucznie uregulowanym
i częściowo wybetonowanym korycie. Silnica ma charakter rzeki podgórskiej, charakteryzuje się
dużymi spadkami w profilu podłużnym i dużą zmiennością przepływów. Sufraganiec płynie wzdłuż
północno-zachodnich obrzeży miasta (długość na terenie miasta ok. 14,0 km). Znaczą część zlewni
zajmują tereny podmiejskie pokryte luźną zabudową, gruntami ornymi i łąkami.
Zlewnia Lubrzanki
Na terenie miasta biorą początek niektóre dopływy Lubrzanki: Zajączkowa Struga i Zagórka (ciek
z okolic Nowego Folwarku) oraz Chodcza – wypływająca z południowych stoków Pasma
Posłowickiego i uchodząca poza jego granicami do Czarnej Nidy. Zlewnia Chodczy obejmuje obszar
pomiędzy zlewniami Bobrzy i Lubrzanki w południowej części odwadniając m.in. osiedle Dyminy.
Na obszarze miasta brak jest naturalnych zbiorników wodnych, a jedynie występują sztuczne.
Największe z nich to: zbiornik w Mójczy (o powierzchni 12,5ha), Zalew Kielecki (9,1 ha), a także
zespół osadników przy Elektrociepłowni na Gruchawce w Kielcach. Ponadto na terenie miasta
znajdują się: Staw w Parku Miejskim na Silnicy oraz oczka wodne na terenie kamieniołomów
Wietrznia, Biesak-Białogon i okresowo Kadzielnia i Ślichowice. W studium uwarunkowań i
kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy jako inwestycję priorytetową wskazano budowę
zbiornika na rzece Sufraganiec z ujęciem wody dla EC „Kielce”.
Tereny okresowo podmokłe występują w dolinie Bobrzy, na obszarze byłego Stawu
Białogońskiego w węźle hydrograficznym rzek Bobrzy, Silnicy i Sufragańca, lokalnie w dolinie
Sufragańca, Potoku Sufragańczyk oraz Chodczy (Biernat i in. 2004 a, b). Staw Białogoński istniał
do 1993 roku, do momentu przerwania grobli przez powodziowe wody Bobrzy (Kupczyk i in. 1994).
Analiza hydrologiczna wód powierzchniowych, opracowywana na podstawie obserwacji
i pomiarów z dwóch posterunków obserwacyjnych IMGW (na Bobrzy w przekroju Słowik – lata
1961 – 2000 i na Lubrzance w Cedzynie – 1971-1989 i posterunków monitoringu lokalnego Urzędu
Miasta w Kielcach (Silnica – Dąbrowa, Piaski, Jesionowa, Pakosz, Białogon; Sufraganiec –
Niewachlów, Pietraszki – w latach 1993-2006) wykazała, że istnieje bardzo duże przestrzenne
i czasowe zróżnicowanie wielkości odpływu oraz czasu koncentracji fal wezbraniowych (Kupczyk
i in. 1994; Ciupa 1998-2006; 2009a, c, d). Autorzy Ci wykazali, że największy odpływ występuje
w marcu (Bobrza i Lubrzanka) oraz w kwietniu (Silnica i Sufraganiec) – wynik roztopów wiosennych
i opadów deszczu. Drugorzędne maksimum na wszystkich rzekach występuje w lipcu i spowodowane
jest opadami letnimi. Najniższe średnie wartości miesięczny współczynnik przepływu na Bobrzy
i Lubrzance osiąga we wrześniu, a na Silnicy i Sufragańcu w sierpniu. Na rytm odpływu Silnicy,
a także częściowo Sufragańca ma wpływ charakter użytkowania ich zlewni. Silnica przepływa przez
tereny zurbanizowane Kielc, a Sufraganiec na znacznym odcinku przez strefę podmiejską. Występują
tu tereny o nieprzepuszczalnych powierzchniach i rozbudowanej sieci drenażowej oraz
hydrotechnicznej. Powoduje to zachwianie naturalnych proporcji pomiędzy infiltracją i spływem
powierzchniowym, a to z kolei przyspieszenie odpływu powierzchniowego z tych obszarów. Duża
niestabilność i dynamika przepływów Bobrzy i Lubrzanki wynika głównie z uwarunkowań
naturalnych a Silnicy i częściowo Sufragańca wielokierunkowych zaburzeń antropogenicznych (m.in.
tereny zurbanizowane, zrzuty wód burzowych, zbiorniki retencyjne, itd.).
Zasobność wodną zlewni określa średnia roczna wartość współczynnika odpływu jednostkowego.
Współczynnik ten znacznie większe wartości osiąga w zlewni Silnicy i Sufragańca (odpowiednio
q = 7,5 dm3/s∙km2, q = 8,0 dm3/s∙km2) niż w zlewni Bobrzy i Lubrzanki (q = 6,1 dm3/s*km2
i q = 6,4 dm3/s∙km2) (Ciupa 2009a).
Dla Kielc szczególnie istotna jest znajomość cech hydrologicznych rzeki Silnicy, przepływającej
przez centrum miasta oraz Sufragańca – odwadniającego zachodnie dzielnice.
23
W okresie 1998-2001 średnie roczne przepływy Silnicy wzrastały do profilu Piaski (0,150 m3/s),
a następnie ulegały zmniejszeniu na odcinku Zalewu Kieleckiego osiągając poniżej niego tylko
0,131 m3/s. Zbiornik ten, pomimo tego, że nie jest duży (V=170 000 m3) to zmienia istotnie obieg
wody w tej części zlewni Silnicy powodując spłaszczenie fal wezbraniowych, wzrost parowania
a także infiltrację wody (na skutek podpiętrzenia) w terasy nadzalewowe (Ciupa 2003).
Od profilu Jesionowa (poniżej Zalewu) do profilu Pakosz wzrost średnich rocznych przepływów
był prawie trzykrotny. Tak duży wzrost przepływów nie wynika tylko z przyrostu powierzchni zlewni,
ale przede wszystkim z dodatkowego zasilania antropogenicznego licznymi kanałami dochodzącymi
do Silnicy, a także z bardzo dużego udziału odpływu powierzchniowego dochodzącego prawie do 8590% w okresie intensywnych opadów deszczu. Kanałami odpływa również woda pochodząca
z niekontrolowanych zrzutów komunalnych i przemysłowych. Na odcinku od przekroju Pakosz
do przekroju Białogon (odcinek ujściowy) średnie roczne przepływy Silnicy zmniejszają się o około
50 dm3/s. Ucieczka wód rzecznych spowodowana jest przede wszystkim lejem depresyjnym jaki się
utworzył wokół ujęć wód podziemnych na Białogonie. Średnie roczne przepływy Silnicy (1998-2001)
w odcinku ujściowym (0,298 m3/s) są o wiele mniejsze od przepływów Sufragańca (0,587 m3/s), co
wynika zapewne z licznych wspomnianych zaburzeń, a nie tylko z niewielkich różnic powierzchni ich
zlewni na korzyść tej drugiej. Znaczące też są zapewne straty na parowanie wody z koryta Silnicy,
bowiem przez cały rok prowadzi ona wody znacznie cieplejsze niż Sufraganiec (Ciupa 2009a).
W górnych częściach obydwu zlewni, o niewielkiej antropopresji, wysokość fal wezbraniowych jest
stosunkowo mała, czas reakcji rzeki na opad wydłużony, a zmienność przepływów dość wyrównana.
Zupełnie odmienny charakter przepływów obserwuje się w środkowym i dolnym odcinku Silnicy,
tj. na obszarze zurbanizowanym. W tej części zlewni przeważają nieprzepuszczalne powierzchnie
dróg, placów, dachów uniemożliwiające infiltrację wód opadowych oraz kanały odprowadzające
w szybkim tempie wody nawet z obszarów położonych blisko działów wodnych. Opady deszczu,
nawet o wysokości 2-3 mm/15 min., powodują natychmiastowy wzrost stanów wody o 15-20 cm
(Ciupa 2010a). Powoduje to bardzo dużą nieregularność przepływów i prędkości. Duża częstotliwość
tych procesów sprawia że takie odcinki rzeki Silnicy w centrum i poniżej narażone są na
zintensyfikowane oddziaływanie energetyczne wód płynących a to przyczynia się do niszczenia
umocnień brzegowych i infrastruktury hydrotechnicznej (Ciupa 2009a, e).
Czas koncentracji fal wezbraniowych (o wysokości 1,5-2,5 m) jest na ogół znacznie krótszy
od jednej godziny (Ciupa 2009a, c). W sytuacjach powodziowych ogranicza to niezwykle możliwość
reakcji służb kryzysowych w ochronie życia i mienia mieszkańców miasta.
Na obszarze Kielc katastrofalna powódź, jaka może się zdarzyć w bliżej nieokreślonym terminie,
przy obecnym stanie zagospodarowania den dolin, w tym infrastruktury hydrotechnicznej, może
spowodować olbrzymie szkody materialne, ekologiczne, społeczne i inne. Do wystąpienia takiej
powodzi w Kielcach może się przyczynić: wzrost powierzchni nieprzepuszczalnych (ulice, place,
dachy itp.), co sprzyja formowaniu się gwałtownego spływu powierzchniowego; zabudowa terenów
zalewowych den dolinnych, co powoduje eliminowanie obszarów naturalnej retencji; szybki spływ
wody systemem kanalizacji burzowej, co przyczynia się do gwałtownego wzrostu stanów wody
w korytach rzecznych; niewystarczająca przepustowość jeszcze niektórych mostów i przepustów, co
może powodować podpiętrzanie wód powodziowych, a nawet zniszczenie mostów, wraz
z infrastrukturą towarzyszącą (różnego rodzaju przewody, rury z gazem, wodą itp.); niedostateczne
zabezpieczenie wałami przeciwpowodziowymi (Biernat, Ciupa 2007). W sytuacji nowych inwestycji
drogowych przebiegających w głębokich wykopach, jak np. fragment drogi ekspresowej S74 (węzeł
na skrzyżowaniu ul. Świętokrzyskiej z Aleją Solidarności) pojawia się nieznany dotąd, ale możliwy
do wystąpienia problem. Istniejący tu system kanalizacji burzowej nie jest w stanie odprowadzić wód
po opadach ulewnych i nawalnych, które mogą zalać drogę w wykopie spływając po powierzchni dróg
krzyżujących się z nimi. Takie przypadki miały miejsce do tej pory po każdym intensywniejszym
opadzie deszczu. Zatem pilnym zadaniem jest zwiększenie wydolności systemu odwodnienia
powierzchniowego dróg w tym obszarze.
24
Rozmiary potencjalnych strat i zagrożeń można znacznie ograniczyć, a nawet częściowo
wyeliminować, wykorzystując współczesne osiągnięcia techniczne, organizacyjne i prawne.
Wyznaczenie stref ochronnych przed powodzią wiąże się ściśle z ryzykiem wystąpienia
katastrofalnego wezbrania, ale także z ryzykiem strat związanych z ograniczeniem działalności
człowieka w obszarach zagrożonych. Rodzą się przy tym konflikty między chęcią swobodnego
zagospodarowania tych terenów, a planem ochrony dla zapewnienia bezpieczeństwa (Biernat, Ciupa
2007).
Problem zagrożenia powodziowego w Kielcach jest dostrzegany przez władze miasta od wielu lat,
co znalazło swój wyraz w kilku opracowaniach (Kupczyk i in. 1993-1996; Biernat i in. 2007a,b,c,d;
Drożdżal i in. 2009). Ich efektem było wyznaczenie terenów zalewowych na obszarze miasta,
o zadanym prawdopodobieństwie wystąpienia, a w przypadku tych ostatnich – map ryzyka
powodziowego, które mogą stanowić niezbędną pomoc w podejmowaniu decyzji w czasie akcji
ratowniczej, w sytuacjach kryzysowych. Największy obszar zagrożony powodziami znajduje się
w węźle hydrograficznym na Białogonie, wyznaczony przez dwa niezależne zespoły ekspertów
(nie zostały one jednak uwzględnione w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego).
Groźnym zjawiskiem obserwowanym na terenie Kielc (np. przy ul Warszawskiej, Krakowskiej,
itd.) jest zasypywanie terasy zalewowej i wznoszenie na tych terenach budynków. Takie działania
powodują zmniejszenie przepływowych przekrojów poprzecznych dolin, a to z kolei w sytuacji
kryzysowej zwiększa zagrożenie (Biernat, Ciupa 2003).
Bardzo istotnym i pilnym problemem w Kielcach jest przedsięwzięcie systemowych działań
zmierzających do zmniejszenia spływu powierzchniowego w całej zlewni Silnicy, a zwłaszcza
w centrum miasta, m.in. poprzez rygorystyczną kontrolę wzrostu powierzchni nieprzepuszczalnych.
Pożądane jest opracowanie strategii ograniczenia ryzyka na wypadek powodzi. Szereg działań
zmierzających do zmniejszenia zagrożenia powodziowego zostało już zrealizowanych, bowiem
przebudowano kilka mostów i kładek, zwiększając ich przepustowość oraz powstał kanał ulgi przy
przepuście pod ul. Krakowską obok Kadzielni.
Skutkiem nadmiernego spływu powierzchniowego, pojawiającego się podczas krótkotrwałych
opadów – ulewnych i nawalnych, jest przeciążenie systemu kanalizacyjnego, który nie radzi sobie
z dużą ilością wody. Szybkie odprowadzanie wód deszczowych przez systemy kanalizacji powinno
zostać zweryfikowane i konieczne jest przyjęcie reguł zagospodarowania wód deszczowych zgodnie
z zasadami zrównoważonego rozwoju. Docelowo chodzi o zaproponowanie takiego systemu obiegu
wody na terenach miejskich, aby był on zbliżony jak najbardziej do naturalnego (Cebula 1998).
Można to osiągnąć poprzez zmniejszenie spływu powierzchniowego wód opadowych i doprowadzenie
możliwie jak największej części wody deszczowej do bezpośredniego wsiąkania w grunt. Alternatywą
wobec infiltracji wód deszczowych w grunt może być ich retencjonowanie w specjalnie do tego
przygotowanych zbiornikach i przeznaczenie tych wód do praktycznego wykorzystania. W procesie
zagospodarowania terenów miejskich należy stosować proprzyrodnicze rozwiązania dotyczące
ochrony ekosystemów rzecznych przed presją cywilizacji, co zwiększyłoby bezpieczeństwo dla
mieszkańców miasta Kielce (Ciupa, Biernat 2004). Problem jest tak pilny, że w 2010 roku
opracowano kompleksową koncepcję zagospodarowania wód deszczowych w Kielcach (Woźniak i in.
2010).
Nieodzownym elementem sytemu jest stworzenie jednolitej bazy danych obejmującej wyniki
pomiarów, zestawień, obliczeń i raporty. Pozwoliłoby to w sposób zorganizowany podejmować
decyzje na etapie projektowania, eksploatacji urządzeń oraz w sytuacjach kryzysowych.
Innym, ale również ważnym, zagadnieniem dotyczącym wód płynących w Kielcach jest ich stan
czystości. Najbardziej zagrożone są wody powierzchniowe na obszarze zurbanizowanym, gdzie do
Silnicy, Sufragańca, Bobrzy, Chodczy i Lubrzanki zrzucane są okresowo systemem kanalizacji
25
burzowej głównie wody opadowe wraz z zanieczyszczeniami komunikacyjnymi a także pojawiają się
nieraz „dzikie” zrzuty ścieków bytowo-gospodarczych.
Na przełomie XX i XXI w. (1998-2003) funkcjonował lokalny monitoring jakości wód
powierzchniowych, w systemie comiesięcznych pomiarów kilkunastu wskaźników, na terenie miasta
Kielce (Silnica – 4 przekroje, Sufraganiec – 2, Zagórka –1, Chodcza – 2). Wyniki tych badań
wskazywały, że wody najlepszej jakości prowadził Sufraganiec, przy czym ich klasa pogarszała się
w kierunku ujścia, podobnie jak wzdłuż profilu podłużnego Silnicy, gdzie poniżej centrum miasta
najczęściej stwierdzano wody pozaklasowe (NON), według obowiązującej wówczas (do 2004 roku)
klasyfikacji jakości wód powierzchniowych (Ciupa, Wójcik 1998-2003). O tak niskiej jakości wód
decydowały przeważnie związki chemiczne pochodzące ze ścieków bytowo-gospodarczych
(przekroczenia norm stężenia azotu azotynowego, fosforu, fosforanów i miana Coli). Jakość wód
obniżały również duże stężenia detergentów anionowych, fenoli, a w kilku przypadkach także metali
ciężkich (Bezak-Mazur i in. 2001). Potwierdzało to wyniki wcześniejszych badań i obserwacji
terenowych, że tego typu ścieki spływają kanałami burzowymi do koryta Silnicy na odcinku
od Zalewu do Pakosza. Duże koncentracje związków biogennych w wodach badanych rzek były
przyczyną m.in. zakwitów glonów (np. w Zalewie Kieleckim), a także nadmiernego wzrostu
roślinności wodnej w korytach i w strefie przybrzeżnej. Potwierdzają to późniejsze wyniki badań
J. Czerwik-Marcinkowskiej (2008). Badania fizyko-chemiczne wód wykonane w styczniu 2011r.,
w strefie plaży i przystani Zalewu Kieleckiego, wykazały że miały miejsce przekroczenia kilku
wskaźników m.in. paciorkowców kałowych (enterokoków) i bakterii z grupy Coli, w tym typu
kałowego (Pobieranie i wykonywanie analiz próbek… 2011).
Zdecydowanie najniższej jakości wody prowadziła rzeka Chodcza, która była i jest nadal w zasadzie
„otwartym kanałem ściekowym” (powyżej i poniżej ulicy Ściegiennego). Szerszą charakterystykę
stanu czystości wód Chodczy zawiera „Ekspertyza w zakresie oceny stanu, zagrożeń i ochrony
środowiska wód płynących w niekontrolowanej zlewni cieku Chodcza na tle katastrów w granicach
miasta Kielce” (Ciupa T., Biernat T., Suligowski R., 2010). Warto dodać, że w odcinku ujściowym
(p-pk. Zastawie) WIOŚ w 2009 roku stwierdził umiarkowany i słaby stan (potencjał) ekologiczny tej
rzeki (Janiszewska 2010). Wyniki te jednak w żaden sposób nie odzwierciedlają stanu czystości tej
rzeki powyżej i poniżej ulicy Ściegiennego, tj. w granicach miasta. Brak badań fizykochemicznych na
tym odcinku nie oznacza braku zanieczyszczeń, które można określić organoleptycznie.
Kielce na tle obszarów sąsiednich stanowią „słoną wyspę” bowiem w zimie obserwuje się tu
znaczne zanieczyszczenie wód powierzchniowych głównie chlorkiem sodu. Bowiem sól zmieszana
z piaskiem jest wykorzystywana do zimowego utrzymania dróg. Rowy przydrożne i kanały
odprowadzają wówczas wody o zasoleniu sięgającym 0,5% (Ciupa 2006c, 2009). Analiza koncentracji
ww. związków chemicznych wykazała silny związek z charakterem użytkowania zlewni cząstkowych,
a to pozwoliło przedstawić przestrzenny obraz wskaźników zanieczyszczeń wód powierzchniowych
na terenie miasta w postaci kartogramów i zestawień tabelarycznych, w odniesieniu do pól
jednostkowych o powierzchni 1km2 (Jóźwiak i in. 2010).
W celu porównania aktualnego stanu czystości środowiska wodnego z ukazanymi w Raporcie
wskaźnikowym i innych wcześniejszych opracowaniach należy dysponować bieżącymi pomiarami
i wynikami. Wyniki takie można uzyskać jedynie poprzez reaktywację monitoringu jakości wód
płynących w newralgicznych punktach miasta, a takie były zlokalizowane w systemie poprzedniego
projektu (Ciupa, Prażak 2001). Warto zaznaczyć, że wyniki badań monitoringowych wód
powierzchniowych (w zakresie ilościowym i jakościowym) doprowadziły do przestrzennego
i czasowego rozpoznania, m.in. ich stanu i czystości. Wymiernym efektem tych badań było
podejmowanie przez władze miasta decyzji o budowie kolejnych oczyszczalni wód deszczowych.
Aktualnie w ramach monitoringu jakości wód powierzchniowych prowadzonego przez WIOŚ
na terenie miasta istnieją dwa punkty pomiarowo-kontrolne, zlokalizowane w ujściowych odcinkach
rzeki Silnicy (0,9 km) oraz Sufragańca (0,2 km). Warto dodać, że na rzekach Bobrzy (4,5 km)
26
i Chodczy (2,0 km) punkty pomiarowo-kontrolne jakości ich wód prowadzone są w profilach poza
granicami miasta. Wyniki tych badań przedstawione są już zgodnie z nowym systemem jakości wód
jako tzw. jednolite części wód (JCW), zgodnie z koniecznością dostosowania prawa polskiego
do przepisów i wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej Rady Europy (2000; Rozporządzenie … 2004;
Ustawa… 2001). W 2009 roku stwierdzono, że Silnica i Bobrza charakteryzowały się słabym stanem
i potencjałem ekologicznym, natomiast Sufraganiec i Lubrzanka – umiarkowanym. Ponadto
stwierdzono umiarkowany stan ekologiczny Chodczy. W latach 2007-2009, jednolita część wód
zlewni Silnicy oraz Czarnej Nidy od Pierzchnianki do Morawki z Lubrzanką (od Zalewu Cedzyna
do ujścia) posiadały zły stan chemiczny. W tym samym okresie pozostałe cieki nie podlegały
wymienionej klasyfikacji.
Wyniki analizy stanu czystości wód Silnicy wskazują na konieczność dalszej rozbudowy
oczyszczalni wód burzowych i rozbudowy kanalizacji sanitarnej, a także identyfikację i likwidację
dzikich zrzutów ścieków komunalno-bytowych, a sporadycznie i przemysłowych, do kanalizacji
deszczowej. Aktualnie na terenie miasta funkcjonuje ponad 20 takich oczyszczalni wód deszczowych,
a ich liczba sukcesywnie się powiększa. Odbiornikiem wody z większości z nich jest rzeka Silnica
(16), Bobrza (3), a Sufraganiec (1). Ścieki komunalne z Kielc kierowane są do dużej oczyszczalni
ścieków w Sitkówce (na południe od granic miasta) oraz częściowo do oczyszczalni FABET w
Dyminach (w dolinie Chodczy). Z uwagi na długi transport wód zanieczyszczonych do oczyszczalni
niezbędna jest dbałość o szczelność systemu kanalizacji, bowiem wody te przerzucane są nad
głównym zbiornikiem wód podziemnych, zaopatrującym w wodę pitną około 65% mieszkańców
miasta.
Prace nad problemem identyfikacji miejsc zrzutów ścieków (legalnych i nielegalnych),
z zastosowaniem metodyki kartowania ekohydrologicznego cieków, przeprowadzono w zlewni rzeki
Chodczy w 2010 r. (Ciupa i in. 2010), a konieczne jest wykonanie takich ekspertyz dla pozostałych
cieków w obrębie miasta.
3.7.2. Wody podziemne
Warunki hydrogeologiczne w obrębie miasta Kielce, z uwagi na złożoną budowę geologiczną, są
wyjątkowo skomplikowane, ale dobrze rozpoznane (Herman 1997; Machowska, Kos 2006). Problem
ten znalazł odzwierciedlenie w licznych publikacjach i opracowaniach archiwalnych. Wyjątkowość
tego zagadnienia wynika z faktu, że pod miastem rozciągają się dwa szczelinowo-krasowe zbiorniki
wód podziemnych z poziomów: górno- i środkowodewońskiego (GZWP 417 oraz GZWP 418). Ten
pierwszy ma wyznaczone obszary najwyższej ochrony (ONO) i wysokiej ochrony (OWO) (Prażak
1994), bowiem znaczna jego powierzchnia położona jest pod centralną częścią Kielc i z niego
pochodzi woda, w którą zaopatrywana jest ponad połowa mieszkańców 200-tysięcznego miasta
(Kleczkowski 1990; Prażak 1994, 1997a, b; Kleczkowski i in. 1994; Rybka i in. 2004; Kos,
Machowska 2006; Herman, Młyńczak, 2006). Drugi zbiornik zaś, obejmujący jedynie południowowschodni kraniec miasta (w rejonie gdzie Chodcza opuszcza jego granice) nie ma jeszcze opracowanej
pełnej dokumentacji hydrogeologicznej, chociaż jest on tu eksploatowany dwoma ujęciami (Górka,
Biedroński 2009).
Strefy ochronne są wyznaczone również wokół ujęć wód podziemnych i mają charakter ochrony
bezpośredniej, natomiast teren ochrony pośredniej ustanowiono tylko dla trzech ujęć komunalnych
(Kielce-Białogon – nr 51, Pakosz-Stadion – nr 56 i Kielce-Dyminy – nr 1036 i 1037) (Rozporządzenie
Dyrektora… 2005; Decyzja Wojewody… 1994, 1997). W związku z tym, że w strefach tych istnieje
zwiększone zagrożenie wód podziemnych, wprowadzono w nich dodatkowe ograniczenia w zakresie
zabudowy terenu i lokalizacji zrzutów ścieków. Strefa ochrony pośredniej dla ujęć w Białogonie
obejmuje obszar o powierzchni 634,6 ha (w granicach miasta), w pozostałych ujęciach wyznaczają ją
koła o promieniu od 44 m do 245 m.
27
Szczególnie duży wpływ miasto wywiera na pierwszy poziom wód gruntowych, zasilający źródła,
a miejscami ujmowany studniami kopanymi. Na problem ten zwrócili uwagę Biernat i in. (2004 a, b)
i Ciupa i in. (2009). Ostatnio przeprowadzone badania stanu fizyko-chemicznego wód źródlanych
na terenie Kielc potwierdziły te wnioski, bowiem w obszarach o silnej antropopresji (źródło przy
ul. Piaski) wykazano przekroczenia w zakresie azotanów, manganu, a także obecność bakterii z grupy
Coli. W innych źródłach na terenie miasta, położonych poza strefą intensywnej antropopresji,
przekroczeń tych nie wykryto (Badania jakości prób wody…2010-2011).
Kielce wywierają wielokierunkową antropopresję również na wody podziemne, co znalazło wyraz
w pracach J. Prażaka i in. (2005, 2007) oraz Opracowaniu ekofizjograficznym miasta Kielce ...
(Szulczewska i in. 2009). Autorzy do podstawowych zagrożeń ilościowych zaliczają:

wpływ zabudowy terenu na warunki hydrogeologiczne i jakość wód (zwiększenie odpływu
powierzchniowego kosztem infiltracji wód opadów atmosferycznych)ł

obniżenia zwierciadła wód podziemnych w lejach depresji dużych ujęć i odwadnianych
kopalń. W granicach miasta istnieją dwa duże leje depresji wytworzone na skutek eksploatacji
ujęć wód w rejonie Białogonu i Dymin. Obniżenie zwierciadła wody w ujętych warstwach
wodonośnych wynosi tam od kilku do kilkudziesięciu metrów. Efektem hydrologicznym jest
wyjątkowe ubóstwo naturalnych wypływów (w tym źródeł). Dużo groźniejszym zjawiskiem
jest zmniejszanie się przepływu zanieczyszczonej rzeki Silnicy, która na odcinku Pakosz –
Białogon traci średnio rocznie 18% wody. Zjawisko to nasila się szczególnie w latach kiedy
prowadzone jest bagrowanie koryta Silnicy, mające na celu jego udrożnienie (Ciupa 2009);

lokalnych podtopień terenu w rejonie studni wyłączanych z eksploatacji (np. studnia
komunalna przy ul. Leszczyńskiej po 2004). Zjawisko to mogłoby mieć również miejsce na
Białogonie, w przypadku rezygnacji tam z eksploatacji ujęcia komunalnego Kielce-Białogon.
Podatność wód podziemnych na przenikanie do nich zanieczyszczeń w obrębie miasta jest
zróżnicowana przestrzennie i uzależniona od uwarunkowań geologicznych oraz rodzajów piętra
wodonośnego (Młyńczak, Wiktorowicz 2010). Najbardziej podatne, a jednocześnie najbardziej
zanieczyszczone, są wody poziomu piętra czwartorzędowego. Odporność na migrację zanieczyszczeń
do głębiej położonych zbiorników wód podziemnych, w poziomach przedczwartorzędowych,
uwarunkowana jest lokalną miąższością i przepuszczalnością pokrywy czwartorzędowej.
Na przeważającej powierzchni jest ona bardzo mała (czas przesiąkania infiltrujących wód opadowych
<25 lat) lub jest jej brak (czas przesiąkania infiltrujących wód opadowych <5 lat). Lokalnie jest ona
średnia (czas przesiąkania 25-100 lat) lub duża (czas przesiąkania >100 lat). Te ostatnie na szczęście
występują w dnie doliny rzeki Silnicy i Sufragańca izolując na znacznych odcinkach przepływające
zanieczyszczone wody – zwłaszcza tej pierwszej, od zbiorników wód podziemnych (Kleczkowski i in.
1994; Prażak 1994; Kos, Machowska 2006; Herman, Młyńczak, 2006). Stwierdzone zmniejszające się
wartości przepływu wody w ujściowym odcinku Silnicy (o 18%) mogą jednak wskazywać na
zróżnicowanie miąższości i składu frakcjonalnego osadów izolujących GZWP na tym odcinku biegu
rzeki.
Na terenie miasta znajduje się wiele obiektów, które stwarzają potencjalne zagrożenie
zanieczyszczeniem wód podziemnych. Ich ewidencję, głównie pod kątem zanieczyszczenia GZWP
417, prowadzono począwszy od 1990 roku (Rybka, Prażak 1990; Rybka, Kościelniak 1992; Rybka
1992; Kleczkowski i in. 1994; Prażak 1994; Sokolińska, Kowalik 1994; Prażak i in. 2005). Efektem
tych prac były podjęte działania związane z ich rozpoznaniem, a następnie likwidacją niektórych.
Jednakże ciągle powstają nowe uciążliwe inwestycje. Szczegółowe zestawienie tego typu obiektów
zamieszczone jest w załączniku do Opracowania ekofizjograficznego ... (Szulczewska i in. 2009).
Zanieczyszczenia wód podziemnych pochodzą w dużej części z tych samych źródeł co wód
powierzchniowych, a to zagadnienie omówione szczegółowiej w podrozdziałach 4.6.1 i 4.6.3.
28
Mimo dużego zagrożenia użytkowych pięter wodonośnych ujmowane wody podziemne mają
jeszcze stosunkowo dobrą jakość zarówno fizykochemiczną, jak i bakteriologiczną. Nie są one
poddawane procesowi uzdatniania oraz dezynfekcji. Woda z ujęć na Białogonie posiada II klasę
czystości, z wyjątkiem dwóch studni (nr 1 i 7 – III klasa). W pozostałych ujęciach na terenie miasta
jest to klasa II, a jedynie woda ze studni przy ulicy Wojska Polskiego została zaliczona do III klasy
(Jakość wód…., 2011).
W 2009 roku podjęto także badania warunków hydrogeologicznych pod kątem oceny zasobów
wód termalnych i leczniczych (Barbacki i in. 2009). Pierwsze wyniki nie wykazały w strefie
rozpoznania występowania wód o temperaturze powyżej 60oC. Autorzy opracowania sugerują,
że zasoby tych wód istnieją w strefie uskokowej kontaktu skał syluru i dewonu, na głębokości
ok. 2000 m. Potwierdzenie tej hipotezy wymagałoby jednak wykonania otworu wiertniczego.
3.7.3. Zagrożenia środowiska wodnego
Zagrożenia środowiska wodnego, wynikające z działalności gospodarczej generującej różnego
rodzaju zanieczyszczenia, pogrupowano na: punktowe, liniowe i obszarowe. Do tej pierwszej grupy
zaliczono m.in.: składowiska surowców i ich skupiska (przemysłowych, rolniczych, leśnych),
składowiska i stacje paliw (stałych, płynnych, gazowych) (Siejka 1990), składowiska odpadów np.
przemysłowych (chemicznych) w Górkach Szczukowskich. Charakterystyczną cechą rozkładu
przestrzennego lokalizacji punktowych ognisk zanieczyszczeń i zagrożeń środowiska wodnego jest ich
duża gęstość na obszarze miasta w stosunku do terenów bezpośrednio przylegających do jego granic.
W okresach intensywnych opadów deszczu, z niektórych wymienionych obiektów – zależnie od ich
rodzaju, mogą tworzyć się odcieki wód zawierające różne związki chemiczne m.in. azotu, fosforu,
węglowodorów, kwasów organicznych, chlorków (Ciupa 2009b; Ciupa i in. 2005).
Istotne zagrożenie dla środowiska wodnego mają również zrzuty ścieków komunalnych
i mieszanych, których na samym obszarze Kielc jest kilkanaście. Szczególnie obciążonymi, wodami
zanieczyszczonymi pochodzącymi ze zrzutów, są rzek Silnica, Chodcza i Bobrza, które przyjmują
również zanieczyszczenia komunikacyjne z terenu miasta. Rzeki te, przenoszące różnorodne
zanieczyszczenia, przepływają przez obszary chronione (Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy,
Cisowsko-Orłowiński PK, Kielecki OCHK). Ogniskiem zanieczyszczeń mogą być także zrzuty
z oczyszczalni ścieków.
Do zagrożeń środowiska wodnego można zaliczyć także przemysłowe emitory gazów i pyłów
oraz skupiska źródeł niskiej emisji. Należą one do obiektów punktowych, ale ich oddziaływanie jest
obszarowe i ma charakter zewnętrzny lub lokalny.
Poważnym liniowym źródłem zanieczyszczeń wód są drogowe szlaki komunikacyjne.
Zanieczyszczenia te tworzą głównie produkty spalania, ścierania – opon, tarcz, klocków
hamulcowych, powierzchni dróg, a także substancje służące do zimowego utrzymania dróg (Ciupa
2006c, 2009a). Z wyżej wymienionych źródeł, a także wtórnego zapylenia powietrza dochodzi
do imisji i kumulacji w glebie toksycznych związków chemicznych, które częściowo są wypłukiwane
a częściowo migrują wraz wodą do strefy saturacji.
Lokalnymi źródłami zanieczyszczeń wód podziemnych, m.in. związkami fosforu, azotu, potasu,
są cmentarze (por. Żychowski 2008).
W zasięgu terenów uszczelnionych następuje nienaturalnie wysoki spływ powierzchniowy.
Odpływ ten odbywa się systemem kanalizacji deszczowej, dróg i rynien powierzchniowego
odprowadzania. Ten pierwszy na wielu odcinkach nie jest przystosowany do odbioru tak dużej
objętości wód i staje się tam niedrożny (Kupczyk i in. 1998). Modelowanie określające relację
wykładniczą między udziałem terenów uszczelnionych a maksymalnym odpływem jednostkowym
na terenie Kielc przeprowadził T. Ciupa (2009, Jóźwiak i in. 2010). Interpretacja tego związku
29
pozwala prognozować zmiany tego drugiego w miarę dalszego wzrostu intensywności
zagospodarowania, a jego charakter wykładniczy wskazuje, że nawet niewielki wzrost powierzchni
uszczelnionych będzie wywoływał znaczący przyrost odpływu. Koncepcję zagospodarowania wód
deszczowych dla miasta Kielce, w tym niewydolności sieci odwadniającej, szeroko zaprezentowano
w opracowaniu R. Woźniak i innych (2010). W procesie tym wraz z wodą do wód powierzchniowych,
z dużą łatwością dostają się różnorodne zanieczyszczenia do koryt rzecznych (Ciupa 2006c, 2009).
Zróżnicowana wielkość ładunków zanieczyszczeń, obliczona dla poszczególnych kolektorów
w granicach Kielc, wskazuje na potrzebę a także kolejność budowy następnych podczyszczalni wód
deszczowych (Woźniak i in. 2010).
Nie bez znaczenia pozostają również dzikie wysypiska śmieci (niewielkie, choć liczne
i rozproszone – nieraz zlokalizowane w dolinach), z których następuje wymywane zanieczyszczeń
do pierwszego poziomu wodonośnego lub rzek.
Ponadto zanieczyszczenia do wód powierzchniowych mogą przedostawać się sporadycznie
ze szlaków turystycznych i migrować wzdłuż niektórych ich odcinków.
Na obrzeżach miasta może dochodzić do zanieczyszczenia wód wynikającego
z nieuporządkowanej gospodarki wodnościekowej. Na terenach nieposiadających kanalizacji, przy
istniejącej jednocześnie sieci wodociągowej, ścieki z gospodarstw domowych odpływają najczęściej
wprost do gruntu, rowów i rzek.
Eksploatacja wód podziemnych a także wielokierunkowe przeobrażenia rzeźby terenu związane
z działalnością człowieka przyczyniły się powstania dwóch rozległych lejów depresyjnych. Zasięg
pierwszego obejmuje środkową część miasta, a jego granica wyraźnie nawiązuje do zasięgu
południowej części GZWP417 a drugi rozciąga się w południowej części miasta (Prażak i in. 2005,
2007).
W obrębie miasta możliwe jest również zanieczyszczenie środowiska wodnego spowodowane
nieszczelnościami i awariami systemu kanalizacji, bowiem znaczna część urządzeń sieci
kanalizacyjnej jest wyeksploatowana wieloletnim użytkowaniem (np. w 2005 r. wiek powyżej 30 lat
posiadało 42,6% tych urządzeń). Trudności w wykrywaniu tego typu nieszczelności mogą
w konsekwencji doprowadzić do zanieczyszczenia zbiorników wód podziemnych. Duże zagrożenie
istnieje również w rejonie ujęcia Kielce-Białogon, gdzie przebiega główny kolektor sanitarny z Kielc
do oczyszczalni ścieków w Sitkówce-Nowiny (Plan wodny 2001a, b; Szulczewska 2009) a także
droga kołowa i linia kolejowa Kielce-Kraków.
Reasumując należy stwierdzić, że w przypadku braku realizacji zadań określonych w Programie
Ochrony Środowiska miasta Kielce dojdzie do pogłębiania się problemów dotyczących środowiska
wodnego tj.:
–
–
–
–
–
–
–
wzrostu spływu powierzchniowego;
wzrostu zagrożenia powodziowego;
ograniczenia przepustowości mostów i kładek, a także drożności koryt rzecznych
na niektórych odcinkach;
pogorszenia się stanu czystości wód płynących, stojących oraz podziemnych;
wzrostu częstości awarii i wyeksploatowania sieci kanalizacji sanitarnej, deszczowej,
urządzeń hydrotechnicznych i konsekwencji z tym związanych;
pogłębiania i rozszerzania zasięgów istniejących lejów depresyjnych;
zmian w przebiegu sieci rzecznej;
Najważniejsze działania dotyczące ochrony wód powierzchniowych i podziemnych powinny
koncentrować się m.in. na:
–
rozbudowie sieci kanalizacji sanitarnej;
30
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
ograniczeniu spływu powierzchniowego po opadach burzowych wraz z rozdzieleniem
ścieków opadowych od komunalnych;
modernizacji i rozbudowie kanalizacji deszczowej;
budowie oczyszczalni i podczyszczalni ścieków komunikacyjnych;
zwiększeniu małej retencji wód powierzchniowych;
prowadzeniu jedynie niezbędnych regulacji koryt rzecznych i systematycznym
konserwowaniu istniejących urządzeń hydrotechnicznych;
z zachowaniem nienaruszalności lokalnych ekosystemów i naturalnych terenów zalewowych;
zapewnieniu swobodnego przepływu wód w dnach dolin rzecznych w strefach przebiegu
nasypów drogowych;
stworzeniu nowego systemu monitoringu ilościowo-jakościowego wód: opadowych, spływu
powierzchniowego i rzecznych;
ograniczeniu składowania odpadów i organizowania składowisk na obszarach
nieposiadających naturalnej izolacji poziomów wodonośnych;
przestrzeganiu zasad eksploatacji ujęć wód.
Ranking wielu problemów do rozwiązania i zadań do wdrożenia, w zakresie poprawy stanu
środowiska wodnego, został nakreślony w Celach i zadaniach polityki ekologicznej miasta (Rybka
i in. 2004).
3.8.
Bioróżnorodność
Wyjątkowo duże zróżnicowanie uwarunkowań przyrodniczych miasta Kielce przyczyniło się
do wytworzenia tu bogactwa naturalnych oraz półnaturalnych zespołów i zbiorowisk roślinnych
z towarzyszącymi im zbiorowiskami wykazującymi cechy pośrednie. Ich szczegółowy wykaz
i rozmieszczenie przestrzenne zostało przedstawione w opracowaniu ekofizjograficznym pod redakcją
B. Szulczewskiej i in. (2009).
Z przeprowadzonej analizy wynika, że w granicach administracyjnych Kielc dominują
zbiorowiska synantropijne (siedliska ruderalne związane z zabudową oraz segetalne –zbiorowiska
chwastów polnych). Znaczący udział mają również zespoły roślinności murawowej i ziołoroślowej
związane z dolinami rzecznymi. Duże znaczenie ekologiczne i krajobrazowe spełniają zbiorowiska
leśne, których powierzchnia w 2003 roku wynosiła 20,3% a w 2009 r. wzrosła do 21,1% ogólnej
powierzchni miasta. Lasy zajmują ogółem 2367,5 ha, w tym niestanowiące własności Skarbu Państwa
– 471,2 ha (19,9%).
W obrębie lasów, otaczających obszary zabudowane Kielc z trzech stron tj. od południa i północy
a także od zachodu, wyróżnia się 5 klas fitocenoz. Lasy te stanowią jedynie niewielkie fragmenty
większych kompleksów znajdujących już poza jego granicami administracyjnymi, ale wywierającymi
pozytywny wpływ na funkcjonowanie systemu przyrodniczego całego miasta. Zarówno w granicach
miasta jak i na terenach sąsiednich zdecydowanie przeważają lasy ochronne. Pozyskanie drewna
odbywa się jedynie z lasów prywatnych (177 m3 w 2009 r.) (http://www.stat.gov.pl/bdl). Od 2004
roku nie prowadzono w granicach miasta nowych zalesień i odnowień. Na terenach wyłączonych
z użytkowania rolniczego obserwuje się powiększanie terenów zalesień samoistnych i pojawianie się
nowych stanowisk gatunków rzadkich i chronionych.
Stopień i charakter degradacji lasów jest uwarunkowany w znacznej mierze ich przestrzennym
rozmieszczeniem. Najmniejsze zagrożenia występują w zwartym kompleksie leśnym w południowej
części miasta. Na pozostałym obszarze nie tworzą one już tak zwartych powierzchni i są narażone
na oddziaływanie niskiej emisji zanieczyszczeń oraz linii kolejowych i dróg kołowych
(zanieczyszczenia komunikacyjne, wzrost wilgotności gruntu powyżej nasypów i przepustów
31
drogowych w dolinach, przeszkody terenowe dla zwierząt), a to obniża ich odporność na
antropopresję oraz zagrożenia biotyczne i abiotyczne.
Duża zawartość wapnia w glebie ekosystemów leśnych, wynikająca z wieloletniej depozycji
pyłów przemysłu cementowo-wapienniczego, doprowadziła do ich alkalizacji a to z kolei wywołało
ograniczenia w przyroście sosny oraz rozwoju wrzosowisk. W ostatnich latach obserwuje się
korzystny trend polegający na stopniowej regeneracji siedlisk (Świercz 2005).
Penetracja człowieka (kradzież drzewa, kłusownictwo, zbieractwo, zaśmiecanie, uszkodzenia
mechaniczne drzewostanu i runa leśnego, pożary) występują w lasach na całym obszarze, ale jej skala
jest odwrotnie proporcjonalna do wielkości kompleksów leśnych. Dodatkowo może ona wynikać
z niezorganizowanego ruchu turystycznego (głównie świątecznego). Do zagrożeń biotycznych należy
zaliczyć choroby drzew, ataki szkodników, patogeniczne grzyby oraz zwierzynę, powodującą
zgryzanie młodych drzew.
Na terenie Kielc, zgodnie z Dyrektywą Siedliskową z 1992 roku (92/43/EWG z dnia 21 maja 1992
r.) oraz Rozporządzeniem Ministra Środowiska (2001, 2005) stwierdzono występowanie 29 siedlisk
przyrodniczych chronionych. Do najcenniejszych zaliczono murawy kserotermiczne, murawy
bliźniczkowe, mszary, sosnowy bór bagienny, łęg topolowy, łęg wierzbowy, niżowy łęg jesionowoolszowy, podgórski łęg jesionowy i ciepłolubne dąbrowy (Szulczewska i in. 2009).
Tab. 1.
Chronione siedliska przyrodnicze występujące na terenie Kielc (Szulczewska i in. 2009):
Kod9
Natura 2000
Fitosocjologiczne identyfikatory siedlisk (wg Matuszkiewicz 2001)
2330
zespół (Ass.) Spergulo vernalis-Corynephoretum - murawy szczotlichowe
3150
związek (All.) Potamion, Nymphaeion – starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki
wodne
zespóły (Ass.) Lemnetum gibbae, Spirodeletum polyrhizae, Lemnetum trisulcae
3270
rząd (O.) Bidentetalia tripartiti – zalewane muliste brzegi rzek
4030
rząd (O.) Calluno-Ulicetalia - suche wrzosowiska
6210(*)
klasa (Cl.) Festuco-Brometea - murawy kserotermiczne
6230*
rząd (O.) Nardetalia - murawy bliźniczkowe
6410
związek (All.) Molinion caerulae – zmiennowilgotne łąki trzęślicowe
6510
związek (All.) Arrhenatherion elatioris – niżowe i górskie świeże łąki użytkowane
ekstensywnie
7110*
rząd (O.) Sphagnetalia magellanici – mszary
7140
klasa (Cl.) Scheuchzerio-Caricetea fuscae – torfowiska przejściowe i trzęsawiska
7150
związek (All.) Rhynchosporion albae - obniżenia na podłożu torfowym
7230
zespół (Ass.) Caricetum lasiocarpae – mechowisko z turzycą nitkowatą
8210
zespół (Ass.) Asplenietum trichomano-rutae-murariae – zespoły zanokcicowe
9110
podzwiązek (SubAll.) Luzulo-Fagenion – kwaśne buczyny
9150
zespół (Ass.) Cephalanthero rubrae-Fagetum – nadbałtycka buczyna storczykowa,
zbiorowisko Fagus sylvatica-Cruciata glabra – małopolska buczyna storczykowa
9170
zespół (Ass.) Tilio cordatae-Carpinetum betuli - grąd subkontynentalny
91D0*
zespół (Ass.) Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris - sosnowy bór bagienny
32
91E0*
zespół (Ass.) Populetum albae – łęg topolowy, Salicetum albo-fragilis – łęg
wierzbowy, Fraxino-Alnetum – niżowy łęg jesionowo-olszowy, Carici remotaeFraxinetum – podgórski łęg jesionowy
91I0*
rząd (O.) Quercetalia pubescenti-petraeae – ciepłolubne dąbrowy
91P0
zespół (Ass.) Abieteteum polonicum – wyżynny jodłowy bór mieszany
91T0
zespół (Ass.) Cladonio-Pinetum - sosnowy bór chrobotkowi
* oznacza: siedliska priorytetowe
(*) oznacza: priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków
Na obszarze miasta występuje cały szereg gatunków flory: rzadkich, zagrożonych i ginących (156)
(Bróż, Durczak, 1978; Bróż, Maciejczak, 1991, 2004; Bróż i in. 1990; Maciejczak 1983, 1995, 2008;
Maciejczak, Bróż 1987). Ich wykaz i analizę występowania w obrębie Kieleckiego Obszaru
Chronionego Krajobrazu przedstawił A. Przemyski i in. (2009). Wśród nich 119 zostało
uwzględnionych na regionalnej „czerwonej liście”, a 37 gatunków uznano za ginące, rzadkie lub
zagrożone w skali całego kraju (Zarzycki, Szeląg 2006). Ponadto udokumentowano istnienie 75
gatunków objętych ochroną prawną. Z kolei J. Łuszczyński (1993) wykazał przestrzenne
zróżnicowanie grzybów na tle środowiska przyrodniczego Kielc.
Zgodnie z danymi zawartymi w opracowaniu ekofizjograficznym miasta Kielce należy wskazać
na następujące, rzadkie i podlegające szczególnej ochronie gatunki roślin:
1. Skrzypy - Equisetum variegatum (skrzyp pstry),
2. Paprotniki - Ophioglossum vulgatum (nasięźrzał pospolity), Dryopteris cristata (nerecznica
grzebieniasta) [PCLR]
3. Okrytonasienne - Cypripedium calceolus (obuwik pospolity), Epipogium aphyllum (storzan
bezlistny), Scorzonera purpurea (wężymord stepowy), Pulsatilla vernalis (sasanka wiosenna),
Pulsatilla pratensis (sasanka łąkowa), Pulsatilla patens (sasanka otwarta), Malaxis
monophyllos (wyblin jednolistny), Iris sibirica (kosaciec syberyjski), Gladiolus imbricatus
(mieczyk dachówkowaty), Epipogium aphyllum (storzan bezlistny), Corallorhiza trifida
(żłobik koralowy), Cimicifuga europaea (pluskwica europejska), Cerasus fruticosa (wiśnia
karłowata), Carlina acaulis (dziewięćsił bezłodygowy), Carex limosa (turzyca bagienna),
Carex davalliana (turzyca Davalla), Allium ursinum (czosnek niedźwiedzi)
Występowanie gatunków roślin objętych ochroną gatunkową skoncentrowane jest głównie
na zachodnich i południowo – zachodnich obrzeżach Kielc.
Rolę wód powierzchniowych w procesie zwiększania bioróżnorodności, w tym zwiększenia
gatunków flory i fauny, zaprezentowała J. Czerwik-Marcinkowska (2008). Autorka wykazała
istnienie, w biotopach wodnych Kielc, 187 taksonów okrzemek, 111 – zielenic oraz 36 – sinic.
Do najcenniejszych biotopów wodnych zaliczyła doliny cieków: Bobrzy, Silnicy (do Zalewu
Kieleckiego), Sufragańca i Lubrzanki oraz „Szmaragdaowe Jeziorko” na Kadzielni, jak również
użytek ekologiczny położony na północ od rezerwatu przyrody Wietrznia.
Przeprowadzona analiza siedliskowa oraz rozmieszczenia gatunków chronionych i zagrożonych
pozwoliła wydzielić, a jednocześnie potwierdzić, przestrzenne występowanie najcenniejszych
przyrodniczo obszarów na terenie Kielc. Należą do nich zalesione fragmenty Pasm Kadzielniańskiego, Posłowickiego, Zgórskiego i Dymińskiego oraz dolin rzecznych (okolice węzła
hydrograficznego Bobrzy, Sufragańca i Silnicy w Dolinie Białogońskiej, rejon Gruchawki).
Obszerną charakterystykę fauny Kielc przeprowadzono w odniesieniu do rezerwatów przyrody,
wybranych wzniesień uznanych za cenne przyrodniczo (Telegraf, Brusznia, Dalnia, Grabina,
33
Szydłówka i Świnia Góra), dolin rzecznych i terenów zieleni miejskiej (Ichniowska-Korpula 2005a,b;
Wypiórkiewicz 2005; Barga-Więcławska 2006; Bąk 2006). W opracowaniach tych wykazano
przestrzenny obraz występowania wybranych gatunków owadów, ślimaków, małży, płazów, gadów,
ptaków i ssaków.
Wyniki badań ichtiofaunistycznych wód powierzchniowych Kielc (Silnica, Sufraganiec,
Zajączkowa Struga, Zalew Kielecki) przedstawiono w „Raporcie z badań monitoringowych ryb…”
(Nowak, Popek 2010). Zidentyfikowano w nich 20 gatunków ryb, w tym karpiowate, okoniowate,
kozowate, ciernikowate, przylgowate, szczupakowate i miętusowate. Wśród nich stwierdzono
5 gatunków chronionych, 3 narażone na wyginięcie i 4 gatunki bliskie zagrożenia. Dodatkowo
stwierdzono obecność minoga ukraińskiego (gatunek rzadki w wodach Polski, objęty ochroną
i wpisany na Polską czerwoną listę w kategorii gatunków zagrożonych wyginięciem) i raka. W świetle
przeprowadzonych badań monitoringowych stwierdzono zaskakująco wysoką bioróżnorodność
ichtiofauny kieleckich cieków i zbiorników. Przebadane ryby nie wykazywały przekroczeń zawartość
metali ciężkich, które mieszczą się w normach Unii Europejskiej.
Spośród występujących na terenie Kielc gatunków płazów należy wskazać na występowanie
na terenie a terenie piaszczystych uskoków Karczówki nielicznego na terenie Polski gatunku ropuchy
paskówki (Bufo calamita). Gady reprezentowane są przez główne gatunki występujące w Polsce,
z tym, że, jak wynika z opracowania ekofizjograficznego, na skałkach wśród roślinności
kserotermicznej na zboczu Góry Stokowej odłowiono 1 osobnika gniewosza plamistego (Coronella
austriaca). Gniewosz jest gatunkiem objętym ochroną czynną i strefową 100/500m.
Jednocześnie warto zwrócić uwagę na wyniki ostatnich badań gatunków ptaków na terenie Kielc,
które wykazały niezwykłe ich bogactwo. Zdaniem P. Wilniewczyca, koordynatora 6-letniego projektu
badań nt. „Ptaki Kielc”, występuje tu 221 gatunków ptaków, w tym 129 lęgowych
(http://wiadomosci.ekologia.pl/rosliny-i-zwierzeta/kieleckie-ptaki,7883.html). Stwierdzona tu liczba
gatunków jest porównywalna do znacznie większych powierzchniowo miast europejskich. Jak wynika
ze wskazanych tam badań wynika, że na terenie Kielc stwierdzono takie rzadkie gatunki ptaków jak
muchołówka mała (Ficedula parva), dzięcioł zielonosiwy (Picus canus), pliszka górska (Motacilla
cinerea) oraz zniczek (Regulus ignicapilla). W budce lęgowej na jednej z posesji gniazduje bardzo
rzadka muchołówka białoszyja (Ficedula albicollis). Z kolei na terenie Elektrociepłowni Kielce
ornitolodzy odkryli podróżniczka (Luscinia svecica), który silnie związany jest z mokradłami. Ptak ten
zanika w Polsce i jego gniazdowanie na terenie miasta jest ewenementem.
Niezwykle cennym przyrodniczo fragmentem Kielc jest dolina Bobrzy w dzielnicy Pietraszki.
Z uwagi na różnorodność siedlisk, na obszarze wielkości zaledwie 200 m na 200 m łęgu z olchą
i topolą gniazduje jedna piąta wszystkich gatunków lęgowych Polski. Teren ten jest również miejscem
występowania rzadkich ssaków – m.in. darniówki zwyczajnej (Pitymus subterraneus).
Biorąc pod uwagę uwarunkowania faunistyczne, do obszarów uznanych za cenne przyrodniczo
w przypadku Kielc w opracowaniu ekofizjograficznym zaliczono: Górę Telegraf, Górę Brusznię,
Górę Dalnię, Górę Grabina, Górę Szydłówkę i Świnią Górę.
Aktualnie, fragment północnej części miasta, wchodzi w skład międzynarodowego obszaru
węzłowego (31M – Świętokrzyski) Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET Polska.
W miejskim systemie przyrodniczym, pomimo silnej antropopresji w jej centralnej części, można
wyodrębnić lokalne korytarze i węzły ekologiczne, które dają schronienie i umożliwiają migrację
gatunków, osobników, a nawet pól genowych. Rolę korytarzy spełniają doliny wraz z rzekami oraz
zalesione pasma górskie, zaś węzłów – obszary m.in. Doliny Białogońskiej, przełomu rzeki Bobrzy,
rejonu zbiornika wodnego w Mójczy na Lubrzance. Zachowaniu dobrego stanu ekologicznego ww.
terenów sprzyja fakt objęcia ich różnymi formami ochrony prawnej, o czym będzie mowa poniżej.
34
Jednak do głównych barier w funkcjonowaniu korytarzy ekologicznych należą istniejące drogi
o dużym natężeniu ruchu. Przede wszystkim jest to droga wojewódzka 762 Kielce – Małogoszcz.
Drugim miejscem o podobnym znaczeniu jest droga krajowa nr 73 Kielce Morawica.
Jednocześnie warto podkreślić, że ta stosunkowo bogata szata roślinna i fauna Kielc podlega wielu
wyżej już omówionym zagrożeniom środowiska przyrodniczego (Przemyski 2009). Przejawiać się
to może, zwłaszcza w przypadku braku realizacji Programu Ochrony Środowiska, następującymi
konsekwencjami:
–
–
–
–
–
"grądowieniem”, tj. przekształcaniem się niektórych, bardziej wilgotnych siedlisk leśnych
w lasy grądowe;
„lądowieniem” – zanikaniem niewielkich zbiorników wodnych, podmokłości, łąk, torfowisk;
„jałowieniem” siedlisk i ubożeniu florystycznym na skutek zmian w zagospodarowaniu w tym
zaniku pasterstwa i łąkarstwa;
wprowadzaniem gatunków obcych siedliskowo, co wpływa negatywnie na całe zbiorowisko
roślinne i gleby;
eutrofizacją – na skutek nienaturalnie wysokiej dostawy substancji biogenicznych do wód,
gleb a także ubogich siedlisk.
Zagrożenia te można częściowo eliminować i ograniczać poprzez:
–
–
–
–
ochronę siedliskową, tj. zachowanie siedliska przyrodniczego w jakim dany gatunek, czy
grupa gatunków występuje;
ochronę czynną;
ekstensywną działalność człowieka (spasanie, wykaszanie, prześwietalnie drzew);
zachowanie odpowiednich warunków klimatyczno-edaficznych.
Należy jednak wyraźnie podkreślić, że skuteczność podejmowanych działań będzie możliwa tylko
wówczas, gdy będą one prowadzone zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, przy
równoczesnym podnoszeniu świadomości ekologicznej mieszkańców i prowadzeniu edukacji wśród
uczniów.
3.9.
Ochrona przyrody
Miasto Kielce, na tle innych miast polskich, liczących powyżej 100 tys. mieszkańców, wyróżnia
się bardzo dużym udziałem terenów chronionych (ok. 51%), zajmując pod tym względem czołowe
miejsce
w
kraju
(w
2005
roku
–
drugie
po
Koszalinie,
(http://wirtualnabydgoszcz.pl/obszary_chronione.html). Znajdują się tu: Chęcińsko-Kielecki Park
Krajobrazowy, Chęcińsko-Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu, Kielecki Obszar Chronionego
Krajobrazu, 5 rezerwatów przyrody, 47 pomników przyrody (łączna liczba chronionych drzew
pomnikowych 127), 1 zespół przyrodniczo krajobrazowy, 2 stanowiska dokumentacyjne,1 użytek
ekologiczny. Formy ochrony przyrody zajmują większość terenów niezabudowanych w obrębie miasta
(Maksymiuk, Papińska 2005a,b).
Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy (Ch-KPK) – pierwszy w Europie park geologiczny,
został powołany przez wojewodę kieleckiego w dniu 02.12.1996 r. (Dz. Urz. Woj. Kieleckiego Nr 52,
poz. 202), a obecnie podstawą prawną jego funkcjonowania jest Rozporządzenie wojewody
świętokrzyskiego (2005a). Oprócz aspektów geologicznych ochronie podlegają zbiorowiska roślinne,
w tym: lasy (37,7% powierzchni Ch-KPK), łąki i pastwiska oraz zespoły i zbiorowiska muraw
bliźniczkowych i murawy kserotermiczne. Park składa się z dwóch części zajmujących w granicach
miasta powierzchnię 21,07 km2 (Szulczewska i in. 2009, Świercz 2010).
35
Rezerwaty przyrody zajmują na terenie miasta głównie obszary poeksploatacyjne, ukazując
walory geologiczne (4 - przyrody nieożywionej) i krajobrazowe (1) (tab. 2).
Tab. 2.
Rezerwaty przyrody
Lp
Nazwa
(typ ochrony)
1.
Ślichowice
im. Jana Czarnockiego
(ścisła)
Karczówka
(częściowa)
Kadzielnia
(częściowa)
Wietrznia
im. Zbigniewa
Rubinowskiego
(częściowa)
Biesak-Białogon
(częściowa)
2.
3.
4.
5.
Podstawa
powołania
prawna Powierzchnia
(ha)
Nr ewid.
Plan
ochrony
0,55
Nr WKP: 001
brak
27,29
Nr WKP: 004
jest
0,6
Nr WKP: 030
brak
Rozp. Wojewody
nr 45/1999
z dn. 4. 11. 1999 r.
17,95
Nr WKP: 066
brak
Rozp. Wojewody
nr 6/2004
z dn. 14. 04. 2004 r.
13,09
Nr WKP: 045
jest
Zarządzenie ML
z dn. 18. 06. 1952 r.
Zarządzenie ML
z dn. 27. 04. 1953 r.
Zarządzenie ML
z dn. 26. 01. 1962 r.
Źródło: Szulczewska i in. (2009)
Warto podkreślić fakt, że trzy rezerwaty nie posiadają zatwierdzonego planu ochrony, w tym
najstarszy z nich (1952 r.) z ochroną ścisłą.
Obszary NATURA 2000, obejmujące fragmenty miasta Kielce, zostały utworzone decyzją
Komisji Europejskiej – nr K(2010) 9669 z dnia 10.1.2011 r. w sprawie przyjęcia – na mocy
dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla
Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny. Są to:
I.
Dolina Bobrzy (PLH260014)
http://natura2000.gdos.gov.pl);
–
fragment
doliny
(Wilniewczyc
i
in.
2009;
Siedliska objęte ochroną, w ramach sieci Natura 2000 występujące na terenie miasta Kielce:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi;
Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion;
Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis;
Zalewane muliste brzegi rzek;
Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae);
Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi
stanowiskami storczyków;
Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion);
Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia
sepium);
Niżowe i górskie świeźe łąki uźytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris);
Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z ScheuchzerioCaricetea);
Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum);
Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosiPinetum, Pino);
36
13. Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum
albae, Alnenion);
Gatunki objęte ochroną:
1. Ptaki – błotniak stawowy (Circus aeruginosus), błotniak łąkowy (Circus pygargus),
kropiatka (Porzana porzana), derkacz (Crex crex), brodziec leśny (Tringa glareola), lelek
zwyczajny (Caprimulgus europaeus), zimorodek zwyczajny (Alcedo atthis), dzięcioł
zielonosiwy (Picus canus), dzięcioł czarny (Dryocopus martius), skowronek borowy
(Lullula arborea), pokrzewka jarzębata (Sylvia nisoria), dzierzba gąsiorek (Lanius
collurio) [wymieniono tylko gatunki objęte w Polsce ochroną prawną, jednocześnie
wymienione w załączniku nr I do Dyrektywy Ptasiej UE);
2. Ssaki – bóbr europejski (Castor fiber), wydra europejska (Lutra Lutra);
3. Płazy – traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), kumak nizinny (Bombina bombina);
4. Ryby – minóg strumieniowy (Lampetra planeri), koza (Cobitis taenia);
5. Bezkręgowce – trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia), czerwończyk nieparek (Lycaena
dispar), przeplatka aurinia (Euphydryas aurinia);
6. Rośliny – sasanka otwarta (Pulsatilla patens), dzwonecznik wonny (Adenophora lilifolia).
Ogółem stwierdzono tu występowanie 13 typów siedlisk przyrodniczych z załącznika I
Dyrektywy Siedliskowej, zajmujących łącznie ponad 37% obszaru. Do najcenniejszych i dobrze
zachowanych w skali kraju należą murawy kserotermiczne, łąki o różnym stopniu wilgotności
oraz starorzecza. Na różnego typu murawach kserotermicznych występuje wiele rzadkich,
chronionych i zagrożonych w skali kraju gatunków roślin, np. Cerasus fruticosa, Scorzonera
purpurea, Gentiana cruciata, G.ciliata. Na uwagę zasługuje także Pulsatilla vernalis (sasanka
wiosenna) gatunek zamieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin, występujący na Górze
Bruszni, G. Marmurek i G. Stokowej. Stwierdzono także wystąpienie dwóch gatunków z II
załącznika Dyrektywy Siedliskowej - Adenophora liliifolia, notowanego na G. Bruszni,
G.Marmurek i G. Stokowej oraz Pulsatilla patens podawany z Góry Bruszni. Ostoja jest
niezbędna dla zachowania dwóch wyżej wymienionych gatunków, a zwłaszcza nielicznej, ale
znajdującej się na południowym kresie występowania w Polsce - populacji sasanki otwartej
Pulsatilla patens.
W wodach ostoi występują jedne z najlepiej zachowanych i najliczniejszych populacji minoga
strumieniowego (Lampetra planeri) (NT) w woj. świętokrzyskim. Gatunkiem częstym jest koza
(Cobitis taenia) oraz inne chronione gatunki ryb: strzebla potokowa (Phoxinus phoxinus), kleń
(Leciscus cephalus), jelec (Leuciscus leuciscus). Znacząca w skali regionu jest populacja ważki
trzepli zielonej (Ophiogomphus cecylia), zapełniająca lukę geograficzną w występowaniu
gatunku na obszarze G. Świętokrzyskich. Z dwóch wymienianych w II Załączniku Dyrektywy
92/43/EWG motyli na uwagę zasługują izolowane stanowiska motyla przeplatki aurinii
(Euphydryas aurinia).
Występujące tu zróżnicowane warunki ekologiczne związane z ukształtowaniem terenu,
charakterem utworów geologicznych i warunkami hydrologicznymi oraz obecność wapieni
i dolomitów dewońskich pozwoliła na wykształcenie się cennych muraw kserotermicznych
na których występują rzadkie gatunki ślimaków Cecilioides acicula, Chondrula tridens i Helix
lutescens.
Bogactwo i stan zachowania siedlisk przekłada się na bardzo wysoką różnorodność biologiczną
zwierząt. W ostoi wykazano dziesiątki chronionych gatunków owadów i mięczaków, w tym wiele
rzadkich, np.: strzępotek soplaczek (Coenonympha tullia) (VU), modraszek alkon (Maculinea
Aldon) (VU), górówka medea (Erebia aethiops) (VU), Trox hispidus (EN), szklarka zielonawa
(Nesovitrea petronella) (NT), Polyphylla fullo, Psammobius asper, Ampedus pomonae. Bardzo
37
wysoka jest różnorodność ptaków - w jednym z płatów zadrzewień łęgowych przystępuje do
lęgów 1/5 gatunków krajowych. Należy podkreślić, że Dolina Bobrzy stanowi ważny korytarz
ekologiczny o randze krajowej. Ostoja posiada także znaczne walory krajobrazowe.
II.
Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie (PLH260041) – fragmenty Pasm Posłowickiego i Zgórskiego
(Buszko i in. 2001; http://natura2000.gdos.gov.pl).
Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie
Siedliska objęte ochroną:
1. Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi;
2. Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, IsoëtoNanojuncetea;
3. Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic
Charetea;
4. Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion,
Potamion;
5. Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae);
6. Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi
stanowiskami storczyków;
7. Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion);
8. Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia
sepium);
9. Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris);
10. Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z ScheuchzerioCaricetea);
11. Wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis;
12. Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania;
13. Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion);
14. Ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion);
15. Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum);
16. Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-Acerion
pseudoplatani);
17. Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosiPinetum, Pino);
18. Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum
albae, Alnenion);
19. Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum);
20. Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae);
21. Wyżynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum);
22. Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać PeucedanoPinetum).
Gatunki objęte szczególną ochroną:
1. Ptaki z załącznika I do dyrektywy Ptasiej: bąk zwyczajny (Botaurus stellaris), czapla biała
(Egretta alba), bocian czarny (Ciconia nigra), bocian biały (Ciconia ciconia), łabędź
krzykliwy (Cygnus cygnus), trzmielojad (Pernis apivorus), błotniak stawowy (Circus
aeruginosus), orlik krzykliwy (Aquila pomarina), derkacz (Crex crex), puszczyk uralski
38
2.
3.
4.
5.
6.
(Strix uralensis), lelek zwyczajny (Caprimulgus europaeus), zimorodek zwyczajny
(Alcedo atthis), kraska (Coracias garrulus), dzięcioł zielonosiwy (Picus canus), dzięcioł
czarny (Dryocopus martius), dzięcioł średni (Dendrocopos medius), skowronek borowy
(Lullula arborea), świergotek polny (Anthus campestris), pokrzewka jarzębata (Sylvia
nisoria), muchołówka mała (Ficedula parva), muchołówka białoszyja (Ficedula
albicollis), dzierżba gąsiorek (Lanius collurio), trznadel ortolan (Emberiza hortulana).
Pozostałe gatunki chronione zagrożone lokalnie/regionalnie: czapla siwa (Ardea cinerea),
łabędź niemy (Cygnus olor), cyranka (Anas querquedula), tracz nurogęś (Mergus
merganser), wodnik zwyczajny (Rallus aquaticus), łyska (Fulica atra), sieweczka rzeczna
(Charadrius dubius), czajka (Vanellus vanellus), bekas kszyk (Gallinago gallinago),
słonka zwyczajna (Scolopax rusticola), krwawodziób (Tringa totanus);
Ssaki – wymienione w załączniku do Dyrektywy siedliskowej: mopek (Barbastella
barbastellus), nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii), nocek duży (Myotis myotis), bóbr
europejski (Castor fiber), wydra (Lutra lutra);
Płazy i gady – traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), kumak nizinny (Bombina
bombina);
Ryby – minóg strumieniowy (Lampetra planeri);
Bezkręgowce – poczwarówka zwężona (Vertigo angustior), poczwarówka jajowata
(Vertigo moulinsiana), skójka grubo skorupowa (Unio crassus), trzepla zielona
(Ophiogomphus cecilia), modraszek telejus (Maculinea teleius), czerwończyk nieparek
(Lycaena dispar), przeplatka aurinia (Euphydryas aurinia), zatoczek łamliwy (Anisus
vorticulus);
Rośliny – sasanka otwarta (Pulsatilla patens), dzwonecznik wonny (Adenophora lilifolia).
Obszar o wysokiej różnorodności biologicznej: zidentyfikowano tu 25 rodzajów siedlisk
z załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz 2 gatunki z załącznika II tej Dyrektywy. Flora
roślin naczyniowych obejmuje prawie 1200 gatunków, w tym 112 podlegających ochronie
(96 ochrona całkowita, 16 ochrona częściowa). Występuje tu aż 212 gatunków uznawanych
za ginące i zagrożone w regionie i kraju. Obszar ten wchodzi w ciąg ekologiczny siedlisk
na wapiennych i krasowych od Staszowa do Przedborza. Znajdują się tu też liczne stanowiska
rzadkich bezkręgowców (motyle) oraz zimowiska nietoperzy. Unikatem są występujące tu płaty
bardzo dobrze wykształconych świetlistych dąbrów (zwłaszcza okolice Małogoszczy), a także
cenne florystycznie łąki trzęślicowe. Regionalnym unikatem są płaty nawapiennych buczyn
ze storczykami nawiązujących do siedliska 9150.
Obszar wyróżnia charakter hydrogeologiczny związany z położeniem w widłach dwóch rzek.
Ma on charakter niecki, w której zachodzą procesy torfotwórcze. Zaznacza się zbliżony
do naturalnego skład roślinności. Teren położony jest na utworach węglanowych. Silne
uwodnienie obszaru wyraża się obecnością drobnych oczek wodnych o charakterze torfianek
a także głębszych zbiorników wodnych o naturalnych sprzyjających warunkach ekologicznych
dla występowania zarówno gatunków mięczaków z załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG
(Vertigo moulinsiana, Anisus vorticulus) jak i innych rzadkich im towarzyszących gatunków
mięczaków (np Anodonta cygnea). Na terenie obszaru stanowiska ma także Unio crassus. Obszar
ma też wyjątkowe walory geologiczne i geomorfologiczne oraz historyczno-kulturowe.
Warto dodać, że utworzona na mocy powyższego dokumentu Ostoja Wierzejska (PLH260035)
(fragment Pasma Masłowskiego z Górą Wierzejską położona jest bezpośrednio na północ od granic
administracyjnych miasta (wspólna granica na dwóch krótkich odcinkach) (Gwardjan, Bidas 2009;
http://natura2000.gdos.gov.pl.) Teren ten obejmuje głównie kwaśne buczyny i wyżynny jodłowy bór
mieszany.
39
Chęcińsko-Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu (Ch-KOChK) - istnieje od 2005 roku.
Znajduje się on na obszarze byłej otuliny Ch-KPK (Rozporządzenie Nr 75/2005 Wojewody
Świętokrzyskiego z dnia 14 lipca 2005 r., zmiana - Rozporządzenie Nr 5/2009 Wojewody
Świętokrzyskiego z dnia 28 stycznia 2009 r.), obejmując południowo-zachodnią część miasta. Jego
zadaniem jest ochrona różnorodności biologicznej ekosystemów łąkowych i torfowiskowych,
naturalnych fragmentów obszarów mokradłowych oraz cennych elementów przyrody nieożywionej
(Rozporządzenie Nr 83/2005 Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 14 lipca 2005r., zmiana Rozporządzenie Nr 13/2009 Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 28 stycznia 2009 r.)
Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu (KOChK) został utworzony na podstawie decyzji Rady
Miejskiej w Kielcach w 2006 r. (Uchwała Nr LXVI/1262/2006 Rady Miejskiej w Kielcach z dnia 27
lipca 2006 roku w sprawie ustanowienia Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu), a
zaktualizowany w dniu 23 lipca 2009 r. (Uchwała Nr XXXIX/921/2009 Rady Miejskiej w Kielcach z
dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie wyznaczenia Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu) oraz
uchwałą Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z 2010 r. (Uchwała NR XLI/729/10 Sejmiku
Województwa Świętokrzyskiego z dnia 27 września 2010 r. w sprawie wyznaczenia Kieleckiego
Obszaru Chronionego Krajobrazu) Jego aktualna powierzchnia wynosi 38,65 km2. Ma on na celu,
pomimo silnej antropopresji, ochronę zachowanych jeszcze cennych elementów przyrody ożywionej i
nieożywionej, stanowiąc korytarze ekologiczne w dolinach Bobrzy, Sufragańca, Silnicy oraz
Lubrzanki a także w obrębie Grzbietu Szydłówkowskiego (Przemyski i in. 2009). Jednocześnie należy
podkreślić fakt, że integralną część KOChK stanowi 14 parków i terenów zieleni, których udział w
ogólnej powierzchni wynosi 3,37%. W dokumencie powołującym do istnienia KOChK uzyskały one
miano „parków miejskich i skwerów”. Ich sumaryczna powierzchnia osiąga ok. 130 ha, co daje 6,5
m2 na 1 mieszkańca miasta. Miejskie tereny zieleni są ważnym elementem wyznaczania jakości życia
w mieście, służą mieszkańcom jako tereny rekreacji, sportu i wypoczynku i są pod tym względem
nieporównywalnie intensywniej wykorzystywane niż pozostałe tereny KOChK. Z tego też względu w
obrębie niektórych parków została przeprowadzona inwentaryzacja i wycena dendroflory i roślinności
towarzyszącej (Stachurski i in. 2008a, b, 2010, ).
Pomniki przyrody – 47 pomników przyrody (łączna liczba chronionych drzew pomnikowych 127)
- 38 ustanowionych uchwałą Rady Gminy (Uchwała Rady Miejskiej w Kielcach Nr XXIX/673/2008 z
dnia 30 października 2008r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody) i 9 rozporządzeniem
Wojewody (Zarządzenie Wojewody Kieleckiego Nr 26/86 z dnia 24 grudnia 1986r. w sprawie uznania
za pomniki przyrody zm. Rozporządzenie Wojewody Kieleckiego Nr 8/93 z dnia 12 sierpnia 1993r.
w sprawie uznania za pomniki przyrody). Wszystkie z nich, mimo różnego stanu zdrowotnego (od
złego do bardzo dobrego) stanowią cenne dziedzictwo przyrodnicze, także pod względem wartości
przeliczanej na jednostki pieniężne (Ocena stanu wybranych drzew …2007). Ich rola społeczna i
zdrowotna jest także ogromna co uzasadnia ekonomiczną potrzebę ochrony.
Użytek ekologiczny stanowi 1 obiekt, położony na północ od rezerwatu przyrody Wietrznia –
o powierzchni 1 ha, tj. „Oczko Wodne” zwane „Gliniankami” (Dz. Urz. Woj. Święt. z dn.
25.02.2002r., Nr 23, poz. 291, nr. rej. U-067), gdzie obowiązują ogólnie przyjęte zakazy dla tej formy
ochrony.
Stanowiska dokumentacyjne – na terenie miasta znajdują się obecnie dwa obiekty:
–
„Odsłonięcie skalne u podnóża Góry Hałasa”-– funkcjonujący od 30.10.2008 r. (Uchwała Nr
XXIX/674/2008 Rady Miejskiej w Kielcach z dnia 30 października 2008 r. w sprawie uznania
za stanowisko dokumentacyjne), a obejmujący formacje skalne piaskowca ordowickiego, na
kontakcie z serią osadów środkowego kambru,
–
„Odsłonięcia skalne na Górze Słonecznej”- – istniejący od 19.XI.2009 r. (Uchwała Nr
XLIII/1032/2009 Rady Miejskiej w Kielcach z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie
40
ustanowienia stanowiska dokumentacyjnego „Odsłonięcie skalne na Górze Słonecznej”),
obejmujący wychodnie wapieni dewońskich z pozostałościami odkrywkowych wyrobisk po
ich wydobywaniu.
„Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Grabina – Dalnia” utworzony mocą Uchwały Rady Miasta, z
dnia 19 października 2009 r. (Uchwała Nr XLI/999/2009 Rady Miejskiej w Kielcach z dnia 19
października 2009 r.), obejmuje grzbietowe partie tych wzniesień. Celem ochrony jest zachowanie
reliktów świętokrzyskiego górnictwa kruszcowego oraz odsłonięć skał paleozoicznych ze
stanowiskami paleontologicznymi i elementami rzeźby krasowej.
Zasady funkcjonowania ww. form ochrony wraz z określonymi zakazami wynikają z zapisów
Ustawy o ochronie przyrody (2004) i nie ma prawnej możliwości ich modyfikacji.
Tak duża powierzchnia, a także różnorodność i ilość funkcjonujących obszarów oraz obiektów
chronionych - zlokalizowanych wokół centrum miasta wpływa korzystnie na stan jego środowiska
przyrodniczego, w tym na warunki życia mieszkańców. Obszary prawnie chronione nie są jednak
wolne od różnych zagrożeń, o których była mowa we wcześniejszych rozdziałach, bowiem na ich
terenie prowadzona jest działalność gospodarcza, a obowiązujący katalog zakazów jedynie przyczynia
się do dążenia, natomiast w przyszłości osiągnięcia tam zrównoważonego ich rozwoju.
Granice wyodrębnionych na terenie miasta obszarów chronionych mogą ulegać zmianom w celu
poprawy zarządzania i respektowania zakazów wynikających z zapisów Ustawy o ochronie przyrody
(2004). Przykładowo – Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje swym zasięgiem zarówno
tereny stosunkowo słabo przekształcone antropogenicznie – pełniące funkcje korytarzy ekologicznych,
jako biocentra różnorodności gatunkowej flory i fauny (np. fragmenty doliny rzek, wzniesień) ,
obejmujące głównie strefę krajobrazową (A), oraz tereny silniej przekształcone: urządzonej zieleni
miejskiej, cmentarze, ogrody działkowe (strefa B), tereny rolne (C), parków (P)2. W przypadku
obiektów położonych w strefach A, B i P obowiązują jednolite zasady ochrony czynnej, tymczasem
specyfika ich charakteru i użytkowania wymusza odrębny sposób zarządzania nimi, w tym
postępowania w zakresie respektowania zasad ochrony. Jedynie dla strefy C ustalono inne zasady
czynnej ochrony ekosystemów (Uchwała Nr XLI/999/2009 Rady Miejskiej w Kielcach z dnia 19
października 2009 r.). Zatem nasuwa się wniosek, że dla każdej strefy z osobna powinny być ustalone
odrębne przepisy regulujące tam zakres ochrony i możliwości zarządzania oraz gospodarowania.
Zdaniem Szumacher i Ostaszewskiej (2010) parki miejskie cieszą się uznaniem mieszkańców głównie
ze względów użytkowych bowiem są często miejscem ich wypoczynku, rekreacji, obserwacji
przyrodniczych. Autorki te podkreślają, że docenianie – przez coraz większą liczbę mieszkańców,
użytkowej roli parków jest bardzo istotne w momencie prowadzonych dyskusji społecznych na temat
ochrony zieleni miejskiej przez zabudowaniem. Parki o prawidłowej strukturze nie tylko pełnią
funkcję społeczną, ale także ekologiczną. Zatem tego typu zaangażowanie mieszkańców może stać się
skutecznym argumentem w procesie zintegrowanej rewitalizacji urbanistyczno-przyrodniczej.
Z przedstawionego przeglądu form ochrony przyrody wynika, że wiele z nich dotyczy tego
samego obszaru. Szczególne znaczenie w porządkowaniu informacji dotyczących obowiązujących
2
Zgodnie z uchwałą o utworzeniu KOChK wprowadzono podział na strefy:
A- tereny dolin rzecznych i cieków wodnych, narażone na zalewanie wielkimi wodami oraz pełniące funkcje
korytarzy ekologicznych pomiedzy obszarami chronionymi.
B- tereny ekosystemów leśnych , muraw i zarośli kserotermicznych , istniejącej i planowanej do urządzenia
zieleni miejskiej, cmentarzy i ogrodów działkowych.
C- tereny rolne, tereny istniejącej i planowanej zabudowy, rekreacji , sportu i wypoczynku wraz z zielenią
towarzyszącą.
P- parki.
41
nakazów i zakazów powinien odgrywać MSIP, umożliwiający identyfikację reżimu ochronnego dla
danego obszaru, wynikającego z różnych podstaw ochrony.
3.10. Zabytki i walory kulturowo-krajobrazowe
Jednym z atutów decydujących o jakości życia mieszkańców Kielc jest sprzężenie krajobrazu
kulturowego z naturalnym. Cechą charakterystyczną lokalizacji walorów kulturowych
w przestrzennym obrazie Kielc jest wyraźna koncentracja zabytków architektury i budownictwa oraz
krajobrazów z nimi związanych w obrębie centrum miasta. Występują tu najcenniejsze obiekty
o znaczeniu ogólnopolskim i regionalnym, do których należą m.in.: Pałac Biskupów Krakowskich
z odbudowanym ogrodem włoskim, bazylikowy kościół katedralny NMP, zespół kościoła p.w. św.
Wojciecha (1763 r.), zespół pałacyku Zielińskich, układ przestrzenny i architektura pl. Wolności
(II poł. XIX w), zabudowa ul. Sienkiewicza od pl. Moniuszki do ul. Paderewskiego (XIX-XX w.),
hotel „Bristol”. Obiekty te, tworzące miejski układ urbanistyczny, objęte są strefą ochrony
konserwatorskiej. Cenne zabytki występują również w innych częściach miasta, m.in. na Karczówce
(zespół pobernardyński) i Białogonie (zespół kościoła par. p.w. Przemienienia Pańskiego, zespół
przemysłowy) a także obiekty sakralne w Dąbrowie i w Zagórzu. Innymi obiektami dziedzictwa
kulturowego są stanowiska archeologiczne (huty miedzi i ołowiu oraz ślady osadnictwa). Wykaz
obiektów na terenie Kielc, wpisanych do rejestru zabytków, przedstawiono w opracowaniach
„Obiekty nieruchome woj. świętokrzyskiego… (2007), Mirowskiego (2000-2004), a także
Szulczewskiej i in. (2009) oraz w Uchwale Rady Miasta dotyczącej powołania KOChK (2009).
Charakterystycznym elementem krajobrazu Kielc są widoczne z różnych miejsc wieże
zabytkowych kościołów zlokalizowanych na wzgórzach. Obiekty te cieszą się szczególnym
zainteresowaniem mieszkańców miasta oraz turystów. Jednakże warto wspomnieć, że w krajobrazie
kulturowym Kielc - uwzględniającym układ przestrzenny, formę oraz funkcje zabudowy, architekci
krajobrazu wyróżniają pięć typów obszarów: śródmiejskie, miejskie, miejskie powstałe
z podmiejskich, podmiejskie powstałe z wiejskich oraz obszary powstałe „na surowym korzeniu”
(Szulczewska i in. 2009). W opracowaniu tym zidentyfikowano dominanty: budujące historyczną
sylwetkę miasta, zaburzające otwarcia widokowe ze starego miasta oraz szczególnie agresywne
w krajobrazie. Interesująca jest również analiza ekspozycji widokowej miasta, która umożliwiła
przedstawienie na mapie zasięgów obszarów szczególnie eksponowanych w krajobrazie. Dodatkowo
wskazano tu punkty widokowe wraz z głównymi kierunkami otwarć widokowych. Wskazano także
obszary miasta, które są eksponowane z punktów widokowych. Autorzy opracowania
ekofizjograficznego (Szulczewska i in. 2009) wskazują również na zmiany w krajobrazie, jakie zaszły
na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat, podkreślając fakt, że najcenniejsze tereny śródmiejskie
zostały dobrze zachowane, z czytelnym układem urbanistycznym, dominantami krajobrazowymi
i stylową architekturą. Pozostałe obszary miasta uległy silnym przekształceniom w wyniku wymiany
substancji architektonicznej, zwłaszcza od połowy lat 70-tych XX w. Dobrze wpisane w krajobraz
miasta są tereny zabudowy jednorodzinnej oraz tereny podmiejskie. Krajobraz miasta tworzą również
tereny produkcyjno-usługowe powstałe na tzw. „surowym korzeniu”, w których koncentrują się
dominanty szczególnie agresywne. Odmienny krajobraz tworzą tereny otwarte, wykorzystywane
głównie do celów rekreacyjnych (tereny zieleni, sportowe, wody powierzchniowe, lasy, ogródki
działkowe a nawet tereny użytkowane rolniczo). Związane są one głównie z dominantami
przyrodniczymi krajobrazu miasta, tj. dolinami rzek, wzniesieniami i pasmami górskimi (Stawicki
1998).
Zabytki Kielc – skoncentrowane głównie w centralnej części miasta, podobnie jak i inne elementy
krajobrazu kulturowego poddane są wielokierunkowej antropopresji ze strony czynników opisanych
w poprzednich rozdziałach. Zagrożenia zabytków wynikają z ich lokalizacji względem uciążliwych
obiektów, będących źródłem emisji pyłów i gazów, hałasu oraz wibracji, prac ziemnych, zasolenia a
także intensywnej i różnorodnej penetracji człowieka i zwierząt. Zagrożenia zabytków wynikają także
42
z nadmiaru wody pochodzącej ze spływu powierzchniowego a także odpływu rzecznego. Szczególnie
dotyczy to obniżeń terenu – w rejonach podtopień w centrum miasta oraz dolin Bobrzy i Silnicy –
w zasięgu wód powodziowych.
43
ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU
WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU
4.
Identyfikacja priorytetowych do rozwiązania problemów ochrony środowiska
4.1.
W świetle przeprowadzonej analizy stanu środowiska miasta Kielce oraz podejmowanych na jego
obszarze działań zmierzających do jego ochrony dokonano identyfikacji najważniejszych
i najpilniejszych problemów do rozwiązania. W tym celu utworzono 3 grupy zagadnień kierując się
hierarchią ważności i pilności ich realizacji i są to:
A. najważniejsze i najpilniejsze do rozwiązania problemy środowiskowe;
B. ważne, ale jednocześnie mniej pilne do rozwiązania problemy środowiskowe;
C. ważne, ale najmniej pilne do rozwiązania problemy środowiskowe.
Problemy o priorytecie A:
Priorytet: Ochrona zasobów wód podziemnych i powierzchniowych
•
•
•
•
duże obciążenie środowiska wodnego jeszcze niewystarczająco oczyszczonymi ściekami ze
źródeł kominikacyjnych, przemysłowymi i komunalnymi,
wzrost odpływu powierzchniowego na skutek przyrostu terenów uszczelnionych, a to
w konsekwencji wywołuje przeciążenie sieci kanalizacji burzowej, podtopienia niżej
położonych odcinków dróg, niszczenie poboczy i pasa drogowego; bardzo krótki czas
koncentracji wysokich fal wezbraniowych i stwarzanie zagrożenia powodziowego,
degradacja wód podziemnych w obrębie GZWP: ilościowa (leje depresyjne) - wskutek
nadmiernej eksploatacji i jakościowa - wskutek przenikania zanieczyszczeń z powierzchni
terenu do warstw wodonośnych,
prawie całkowity brak monitoringu środowiska wód powierzchniowych uniemożliwiający
identyfikację jego stanu i zagrożeń.
Priorytet: Ochrona atmosfery i klimatu miasta
•
•
zanieczyszczenie powietrza na skutek emisji przemysłowej i niskiej a także komunikacyjnej,
emitowany hałas komunikacyjny
Priorytet: Kształtowanie bezpieczeństwa ekologicznego i ochrona przed nadzwyczajnymi
zagrożeniami
•
•
brak odpowiedniego kształtowania zagospodarowania przestrzennego i lokalizowanie
zabudowy w obrębie terenów o zwiększonych ryzyku, w szczególności w odniesieniu do
terenów zalewowych i GZWP,
brak dostosowania parametrów technicznych budowli i urządzeń wodnych do wzrastających
przepływów rzecznych oraz ich degradacja w warunkach zwiększonego zasolenia wód.
Priorytet: Kształtowanie zrównoważonego transportu
•
nadmierny i uciążliwy ruch samochodowy w centrum miasta.
Priorytet: Zagospodarowanie i wykorzystanie odpadów
•
nieobjęcie wszystkich
wyselekcjonowanych.
mieszkańców
Kielc
systemem
odbioru
odpadów,
w
tym
Priorytet: Ochrona bioróżnorodności gleb i siedlisk
•
•
przerwanie trwałości, ciągłości i drożności korytarzy ekologicznych w wyniku zmian
użytkowania, stosunków wodnych i rzeźby terenu a także zanieczyszczenia, itp.,
zmniejszanie się naturalnych siedlisk roślin, zwierząt i grzybów.
44
Priorytet: Ochrona krajobrazu i obszarów przyrodniczo cennych
•
niewystarczające jeszcze uwzględnianie w Miejscowych Planach Zagospodarowania
Przestrzennego i w Studium Uwarunkowań Zagospodarowania Przestrzennego gminy Kielce
zapisów wynikających z planów ochrony rezerwatów i parków krajobrazowych oraz założeń
ochronnych dla pozostałych form ochrony przyrody.
Priorytet: Zarządzanie lasami i terenami zieleni
•
•
•
niedostosowanie drzewostanów do naturalnych siedlisk,
ograniczona wielofunkcyjność gospodarki leśnej, wynikająca m.in. z rozdrobnienia
i różnorodności podmiotów własnościowych a także z bezpośredniego sąsiedztwa z terenami
zabudowy miejskiej,
brak nowych zalesień i niewystarczająca rewitalizacja terenów zieleni miejskiej.
Problemy o priorytecie B:
•
•
zanikanie siedlisk wodno–błotnych,
brak szczegółowej inwentaryzacji terenów zieleni, zadrzewień przyulicznych oraz ich
monitoringu pod względem stanu zdrowotnego.
•
•
•
„miejska wyspa ciepła” w centrum miasta, której oddziaływanie można ograniczyć poprzez
wprowadzanie nowych zazielenień z atrakcyjnym zagospodarowaniem – oczka wodne,
fontanny itp.,
hałas emitowany przez podmioty gospodarcze,
uciążliwość akustyczna w trakcie masowych imprez rozrywkowych.
zagrożeniami
•
•
brak skorelowanego z MSIP systemu monitoringu zgłoszeń, programów zapobiegania
awariom, raportów bezpieczeństwa, planów operacyjno-ratowniczych i ostrzegania
mieszkańców przez nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska,
mała dostępność do wielu obiektów stwarzających ryzyko lub zagrożonych.
•
•
ograniczone bezpieczeństwo pieszych i rowerzystów wynikające z niewystarczającej sieci
ścieżek spacerowych i rowerowych oraz miejsc postojowych,
w dalszym ciągu jeszcze niezbyt wystarczająca jakość (np. rozkłady jazdy, pasy
uprzywilejowanego ruchu) i dostępność (np. pojazdy niskopodłogowe) publicznego
transportu zbiorowego.
Priorytet: Zagospodarowanie i wykorzystanie odpadów
•
powstawanie dzikich wysypisk i porzuconych odpadów i generowanie zagrożeń z tym
związanych.
Priorytet: Ochrona bioróżnorodności gleb i siedlisk
•
•
brak jeszcze pełnego rozpoznania siedlisk i precyzyjnej lokalizacji występowania gatunków
roślin, zwierząt i grzybów na terenie miasta,
zmniejszanie się naturalnych powierzchni glebowych,
45
•
•
•
•
brak określenia zasad zachowania osi widokowych i krajobrazu kulturowego
niewystarczający nadzór nad utrzymaniem we właściwym stanie obiektów i obszarów prawnie
chronionych,
brak instrumentów finansowo -prawno-organizacyjnych w zakresie prowadzenie gospodarki,
na zasadach zrównoważonego rozwoju, w obrębie terenów przyrodniczo cennych,
brak planów ochrony lub zadań ochronnych dla trzech rezerwatów przyrody oraz obszarów
Natura 2000.
•
•
niewystarczająca infrastruktura turystyczna i rekreacyjna organizująca dostępność lasów
społeczeństwu i ich rekreacyjne wykorzystanie, co powoduje wzrost niekontrolowanej
penetracji cennych siedlisk leśnych oraz wrażliwych na antropopresję,
brak projektów nowych parków rekreacyjno-wypoczynkowych, skwerów, zieleńców,
promenad i alei.
Priorytet: Realizacja planu edukacji społeczeństwa na zasadach zrównoważonego rozwoju
•
niewystarczająca edukacja ekologicznej dzieci, młodzieży oraz dorosłych z wykorzystaniem
różnorodnych, w tym aktywnych form działalności.
Problemy o priorytecie C:
•
•
•
nadal zbyt małe uprawnienia kompetencyjne Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Miasta w
Kielcach w zakresie gospodarki wodnej i określania warunków korzystania z zasobów
wodnych, za wyjątkiem zadań wynikających z przepisów prawnych określonych przez
RZGW w Krakowie na podstawie Ustawy Prawo wodne, z dnia 18 lipca 2001 r. wraz
z późniejszymi zmianami,
niepełne wykorzystywanie możliwości prawnych przez władze administracyjne miasta Kielce
dla kompleksowych działań proekologicznych w tym ograniczanie źródeł emisji
zanieczyszczeń oraz zarządzanie zasobami wodnymi,
niewystarczające egzekwowanie warunków uzyskiwania pozwoleń wodnoprawnych dla
obiektów uciążliwych dla środowiska wodnego.
•
nieefektywne sprawdzanie opłacalności
termomodernizacji budynków.
energetycznej
w
przypadku
wykonywania
zagrożeniami
•
•
brak identyfikacji osuwisk, zapadlisk i innych terenów narażających na niebezpieczeństwo
zabudowę,
trudności utrzymywania roślinności ochronnej, szczególnie na terenach o dużych
nachyleniach.
•
mało efektywna współpraca jednostek organizacyjnych wspierających realizację celów
transportu zrównoważonego.
•
stosunkowo słabe udostępnienie i oznakowanie terenów chronionych (miejsca biwakowania,
informacje o obiektach itp.).
46
•
brak spójnej bazy danych o terenach zieleni i lasach,
Priorytet: Realizacja planu edukacji społeczeństwa na zasadach zrównoważonego rozwoju
•
•
4.2.
niewystarczająca współpraca z organizacjami pozarządowymi oraz współorganizowanie debat
publicznych w istotnych z punktu widzenia środowiska miasta,
niewystarczające propagowanie i promocja wartości przyrodniczych Kielc oraz
proekologicznego stylu życia.
Problemy ochrony środowiska dotyczące planowania i zagospodarowania
przestrzennego
Niezależnie od zadań ujętych w planie działań Programu Ochrony Środowiska dla miasta Kielce,
przeprowadzona w toku prac nad programem analiza szans i zagrożeń przypisanych
do poszczególnych Obszarowych Planów Ochrony Środowiska i Zrównoważonego Rozwoju,
wskazuje na ich silny związek z gospodarką przestrzenną. Uczestnicy warsztatów, które odbyły się w
sierpniu 2010 r., dostrzegli w prowadzonej polityce przestrzennej zarówno szanse, jak i zagrożenia dla
środowiska miejskiego, szczególnie w odniesieniu do:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
gospodarowania wodami opadowymi oraz ochrona wód powierzchniowych i obszarów
wodno-błotnych;
programu ochrony powietrza atmosferycznego;
programu zrównoważonego korzystania z energii i zrównoważonego budownictwa;
programu ochrony przed hałasem i promieniowaniem pól elektromagnetycznych;
ochrony bioróżnorodności gleb i siedlisk;
ochrony krajobrazu i obszarów przyrodniczo cennych;
zarządzanie lasami i terenami zieleni;
ochrona przeciwpowodziowa;
ochrona przed innymi zagrożeniami środowiskowymi.
Konieczność uwzględnienia problemów gospodarki przestrzennej w Programie Ochrony
Środowiska miasta Kielce zaowocowała wskazaniem postulatów, dezyderatów i rekomendacji dla
strategii rozwoju polityki przestrzennej miasta. Do najważniejszych, od realizacji których zależy nie
tylko poprawa stanu środowiska ale także dalsza jego degradacja należą:
1.
2.
•
•
•
•
•
•
Uwzględnianie w pracach nad dokumentami planistycznymi dotyczącymi zagospodarowania
przestrzennego wniosków z określenia szans i zagrożeń dla polityki środowiskowej miasta
Kielce w poszczególnych obszarach problemowych.
Objęcie miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego obszarów szczególnie
wrażliwych na presję urbanizacyjną oraz takich, których zrównoważony rozwój ma kluczowe
znaczenie dla polityki w zakresie ochrony środowiska. Należy zatem szczegółowo ustalić
zasady zagospodarowania tych terenów a w uzasadnionych wypadkach wprowadzić zakaz
zabudowy. Są to tereny:
narażone na niebezpieczeństwo powodzi lub podtopień,
dolin rzecznych
stanowiących naturalne obniżenia terenu, pełniące funkcje retencyjne dla wód
powierzchniowych
cenne przyrodniczo,
wokół ujęć wód podziemnych,
istniejących i projektowanych zbiorników retencyjnych,
47
•
3.
4.
5.
6.
7.
8.
wyznaczonych terenów w centrum miasta, na których budynki są zniszczone lub zostały
rozebrane – z przeznaczeniem na tereny zieleni miejskiej objętych zakazem zabudowy
Wyznaczenie na terenach najcenniejszych przyrodniczo form ochrony przyrody (użytki
ekologiczne, zespoły przyrodniczo – krajobrazowe lub stanowiska dokumentacyjne)
Uwzględnianie i respektowanie w planach miejscowych
i studiach uwarunkowań
zagospodarowania przestrzennego miasta zapisów wynikających z planów ochrony rezerwatów
i parku krajobrazowego oraz założeń ochronnych dla istniejących form ochrony przyrody
Zachowanie i ochrona wyrobisk w Obszarze Staropolskiego Górnictwa Kruszcowego:
Karczówka-Brusznia-Grabina Dalnia-Machnowica,
Określenie zagospodarowania dolin rzecznych poprzez ich możliwie jak największą
renaturalizację,
Zapobieganie rozpraszaniu zabudowy na rzecz kreowania spójnych i zwartych struktur
osiedleńczych, dla których możliwe będzie zapewnienie infrastruktury ochrony środowiska
(zwłaszcza kanalizacji),
Kształtowanie struktury miasta w sposób minimalizujący ruch samochodowy w centrum (sieć
parkingów, właściwa lokalizacja usług i handlu wielkopowierzchniowego poza centrum).
W odpowiedzi na powyższe zalecenia przygotowano raport pt. „Opracowanie podstawowych
mierników polityki przestrzennej miasta Kielce”, w którym zestawiono istniejące zagospodarowanie
z zakładaną polityką przestrzenną. W raporcie tym zidentyfikowano i wskazano na istnienie szeregu
zagrożeń dla środowiska miejskiego, wynikających z realizacji przyjętej polityki przestrzennej.
Jednym z kluczowych wniosków, nasuwających się po przeanalizowaniu tego raportu jest kreowanie
polityki przestrzennej, która całkowicie odbiega od możliwości wykorzystania terenu na cele
budowlane. Wskazują na to prognozy demograficzne, które szacują, że liczba mieszkańców miasta
zmaleje z obecnych 197 tys. do 168 tys. Tymczasem ilość terenu rezerwowanego w studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta do zabudowy wskazuje, że w
Kielcach może zamieszkać aż 301,5 tys. osób.
Realizowana obecnie polityka przestrzenna dopuszcza rozprzestrzenianie zabudowy, w sposób
w zasadzie niekontrolowany. Wpływa na to z jednej strony duża ilość terenów wskazanych
w obowiązującym studium uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego do
zabudowy, a jednocześnie wydawanie decyzji o warunkach zabudowy na obszarach, na których
zgodnie z przyjętą polityką przestrzenną zabudowy być nie powinno.
Mierniki polityki przestrzennej dla miasta Kielce wykazały, że wartość wskaźnika
rozprzestrzeniania zabudowy dla całego miasta wynosi 173,6% a prowadzona gospodarka
przestrzenna nie jest niedostosowana do rozwoju demograficznego miasta, o czym wcześniej
wspomniano.
Uwidacznia się także presja budowlana na tereny szczególnie cenne przyrodniczo i krajobrazowo.
Realizowana polityka przestrzenna zakłada dopuszczenie zabudowy na 14,8 % obszarów
podlegających prawnej ochronie przyrody3, co przy obecnym zainwestowaniu na poziomie 7,4 %
zwiększa presję na nie o 100%.
Żywiołowe rozprzestrzenianie zabudowy jest zjawiskiem powszechnym w świecie dlatego też
jego skutki są dobrze zbadane i opisane zarówno w literaturze krajowej, jak i zagranicznej4.
Szczególnie intensywną postać przyjmuje w dużych miastach i ich bezpośrednim sąsiedztwie.
Zjawisko to można rozpatrywać dwojako:
3
Nie dotyczy rezerwatów przyrody.
4
W literaturze proces żywiołowego rozprzestrzeniania zabudowy określa się także terminami: „urban sprawl”,
oraz „suburbanizacja”.
48
jako zaistnienie faktów, czyli rzeczywiste zajęcie terenów pod zabudowę, na obszarach szerzej
niezurbanizowanych;
jako kreowanie polityki przestrzennej wspierającej (przyzwalającej, wspomagającej) ten proces,
który jeszcze nie występuje.
1.
2.
Żywiołowe rozprzestrzenianie zabudowy jest zmianą w sposobie użytkowania przestrzeni poza
terenem centralnym miasta, która prowadzi do częściowego rozproszenia budownictwa
mieszkaniowego lub handlowego. Jest nią de facto każda zmiana, która wiąże się z utratą otwartej
przestrzeni, gospodarstw rolnych, przyrody ożywionej, wartości przyrodniczych, krajobrazowych
kulturowych i rekreacyjnych lub która może skutkować podwyższonymi wydatkami publicznymi
na infrastrukturę, instytucje publiczne lub transport i zmniejsza chęć inwestowania w starych centrach
i przedmieściach miejskich
Żywiołowe rozprzestrzenianie się zabudowy pociąga za sobą wzrost presji na środowisko
przyrodnicze, ze wszystkimi negatywnymi następstwami w tej mierze.
Zbadane i opisane w literaturze są lokalne skutki przyrodnicze rozpraszania zabudowy. Do
najpoważniejszych zaliczyć należy:
•
•
•
•
•
•
•
•
fragmentację przestrzeni niszczącą naturalne ekosystemy poprzez tworzenie barier,
rozrywanie korytarzy migracji;
zasklepianie i zmianę właściwości gleb;
zmniejszanie obszarów przyrody chronionej;
zmianę stosunków wodnych;
wzrost częstotliwości występowania powodzi na małych rzekach;
wzrost częstotliwości występowania osuwisk;
wzrost zanieczyszczenia hałasem, w tym komunikacyjnym;
wzrost zanieczyszczeń powietrza (Fogel 2010).
Skutki suburbanizacji widoczne są nie tylko na terenach podmiejskich ale także w centrach miast.
Do najważniejszych zaliczyć należy:
•
•
•
•
•
•
wyludnianie się centrów miast;
degradacja starych osiedli mieszkaniowych oraz dawnych terenów przemysłowych;
spadek jakości środowiska miejskiego;
segregacja i polaryzacja społeczna np. powstawanie osiedli zamkniętych;
spadek wartości nieruchomości i zdolności inwestycyjnych;
przejmowanie przez tereny podmiejskie środków, które mogłyby być użyte np. na
rewitalizację centralnych części miast (Dylewski 2008).
Suburbanizacja poza skutkami środowiskowymi wywołuj także skutki ekonomiczne, np:
•
•
•
•
wzrost kosztów zapewnienia dostępu do infrastruktury technicznej i komunikacji;
niska efektywność ekonomiczna infrastruktury technicznej, której przejawem są niskie
wskaźniki liczby odbiorców na 1 km sieci, mierniki polityki przestrzennej wykazały np.,
że o ile niedobór sieci kanalizacyjnej w mieście dla terenów mieszkaniowych szacowany jest
na około 700 ha, to realizacja przyjętej polityki przestrzennej zwiększy ten niedobór
trzykrotnie;
wysokie koszty niwelowania skutków uszkodzenia istniejącej podziemnej sieci melioracyjnej;
wzrost kosztów zapewnienia dostępu do placówek oświaty.
A także skutki społeczne suburbanizacji np.:
•
trudniejszym dostępie do wiedzy i instytucji kultury;
49
•
•
•
obniżeniu poziomu bezpieczeństwa, poprzez trudniejszy dostęp do służby zdrowia, większą
odległość służb ratowniczych;
obniżeniu poziomu dyspozycyjności na rynku pracy, co pociąga za sobą niższą wartość na
rynku pacy;
trudniejszym dostępie do placówek opieki i oświaty (Jeżak 2005).
Wizualizacja społecznych aspektów realizacji polityki przestrzennej miasta nie została precyzyjnie
zbadana, ze względu na brak wskazań w studium lokalizacji nowych placówek oświaty, kultury,
zdrowia itp. Tym niemniej obraz stopnia wyposażenia miasta w w/w placówki oraz dostępność
do nich zawiera raport analiza jakości życia mieszkańców Kielc (2009).
Jednocześnie wskazać należy, że miasto Kielce w niewielkim do potrzeb stopniu korzysta
z planów miejscowych (11,4%). Głównym narzędziem, w oparciu o które rozwija się miasto są
decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. W 2008 r. wydano łącznie 365 decyzji.
Wysokie koszty rozpraszania zabudowy w skali lokalnej powiększane są o wydatki ponoszone
przez cały region, niezbędne na budowę i utrzymanie infrastruktury komunikacyjnej umożliwiającej
dojazd mieszkańcom suburbia do pracy, usług. Jednocześnie budowa nowych dróg, ułatwiających
szybki dojazd do miasta powoduje, że granice strefy podmiejskiej oddalają się od metropolii.
5.
IDENTYFIKACJA
I
OCENA
POTENCJALNYCH
CZYNNIKÓW
WPŁYWAJĄCYCH NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE, ZDROWIE
CZŁOWIEKA I ZABYTKI UJETYCH W PROGRAMIE OCHRONY
ŚRODOWISKA
Oceny oddziaływań na środowisko dokonano w odniesieniu do aktualnego Programu Ochrony
Środowiska dla miasta Kielce. Składa się on z 7 planów obszarowych , obejmujących: ochronę
atmosfery i klimatu miasta, ochronę zasobów wód podziemnych i powierzchniowych, ochronę
przyrody i krajobrazu, kształtowanie bezpieczeństwa ekologicznego i ochronę przed nadzwyczajnymi
zagrożeniami, zagospodarowanie i wykorzystanie odpadów, kształtowanie zrównoważonego
transportu oraz edukację społeczeństwa na zasadach zrównoważonego rozwoju. Każdy z nich ma
określony cel generalny, cele szczegółowe oraz zadania do realizacji i konkretne przedsięwzięcia
inwestycyjne i pozainwestycyjne. Przedmiotem oceny o charakterze jakościowym były w pierwszej
kolejności poszczególne zadania, a w dalszej – całe programy cząstkowe. Ocena ta nie dotyczyła
jednak przedsięwzięć inwestycyjnych i pozainwestycyjnych, bowiem będą one objęte systemem
odrębnych postępowań na etapie ich realizacji. Każde z tych zadań oceniono stosując dwa kryteria,
tj. charakter i siłę prawdopodobnych oddziaływań na środowisko oraz czas i sposób reakcji na
bodziec. Wyniki zaprezentowano w poniższych tabelach, tzw. macierzach skutków środowiskowych.
Zestawienia te ujmują w sposób syntetyczny możliwe, zarówno pozytywne jak i negatywne
oddziaływania zadań na środowisko. W analizie tej, podobnie jak w ocenie stanu środowiska,
uwzględniono: powietrze i warunki aerosanitarne; wody; bioróżnorodność, florę i faunę; powierzchnię
ziemi i glebę; krajobraz; dziedzictwo kulturowe, w tym zabytki; ludzi.
Zastosowano następujące oznakowanie:
Charakter i siła prawdopodobnych oddziaływań:
brak oddziaływania
5
Zestawienie zbiorcze danych zebranych w formularzu PP-1- Planowanie przestrzenne w gminie.
www.mi.gov.pl
50
występuje oddziaływanie słabe lub częściowo pozytywne/częściowo negatywne
znaczące pozytywne oddziaływanie
znaczące negatywne oddziaływanie
Rodzaje oddziaływań:
P
pośrednie
B
Bezpośrednie
Należy podkreślić, że w zastosowana metoda może zawierać pewne elementy subiektywizmu,
bowiem rozpatrując wpływ różnych zadań inwestycyjnych można jednocześnie dostrzec ich
negatywne jak i pozytywne skutki.
5.1.
Ochrona atmosfery i klimatu miasta
Celem generalnym jest stworzenie warunków do zapewnienia mieszkańcom Kielc zdrowego
klimatu i przyjemnego otoczenia, a w szczególności: przywrócenie standardów jakości powietrza;
dążenie do przywrócenia i utrzymania standardów jakości klimatu akustycznego; dążenie
do zapewnienia zrównoważonego wykorzystania energii w budownictwie oraz kształtowanie
przyjemnego otoczenia w przestrzeni publicznej.
51
8
1
2
3
4
5
6
7
CEL SZCZEGÓŁOWY: UPORZĄDKOWANIE I "ODŚWIEŻENIE" STRUKTURY MIEJSKIEJ W CENTRALNYCH CZĘŚCIACH MIASTA
Edukacja właścicieli nieruchomości z zakresu zrównoważonego rozwoju
mieszkańców - uświadomienie mieszkańcom, że mogą współkształtować wygląd tej
P
P
P
P
P
P
części miasta w której mieszkają
Akcje „zazieleniania miasta", nie tylko przez sadzenie drzew i krzewów, ale również
P
P
B
P
P
P
zieleni balkonowej, dbania o zieleń podwórkową
Pozyskiwanie terenu w obszarach zwartej zabudowy dla wprowadzania zieleni
P
P
B
P
B
miejskiej z atrakcyjnym zagospodarowaniem – oczka wodne, fontanny itp.
Preferencje dla wprowadzania działalności usługowej (banki, restauracje, sklepy,
P
P
P
B
P
firmy nieprodukcyjne) oraz wyprowadzanie poza centrum działalności produkcyjnej
CEL SZCZEGÓŁOWY: WYKONANIE MODERNIZACJI MIEJSKIEJ SIECI CIEPŁOWNICZEJ ORAZ JEJ ROZBUDOWA
Działania na rzecz zmiany sposobu ogrzewania – stopniowa renowacja, rewitalizacja
substancji mieszkaniowej połączona ze zmianą sposobu ogrzewania lub tylko zmiana
B
P
P
P
P
P
B
sposobu ogrzewania
Modernizacja sieci ciepłowniczej, węzłów cieplnych oraz instalacji wewnątrz
B
P
P
P
P
P
P
obiektów komunalnych
Modernizacja sieci ciepłowniczej, węzłów cieplnych oraz instalacji wewnątrz
B
P
P
P
P
P
P
obiektów prywatnych
Zdrowie ludzi
Dobra materialne
Dziedzictwo kulturowe, w
tym zabytki
Krajobraz
Powierzchni ziemi i gleba
Bioróżnorodność, flora i
fauna
Rodzaj zadania
Wody
Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta Kielce”, w zakresie ochrony atmosfery i klimatu miasta
Powietrze i warunki
aerosanitarne
Tab. 3.
9
B
P
P
B
B
P
P
52
Wypracowanie i wdrożenie polityki finansowej miasta, wspieranej przez
województwo, preferującej proekologiczne sposoby ogrzewania lokali i
B
P
P
P
P
P
P
dofinansowującej zmiany ogrzewania węglowego na proekologiczne
CEL SZCZEGÓŁOWY: INWENTARYZACJA ŹRÓDEŁ ZANIECZYSZCZEŃ – W TYM EMISJI NISKIEJ I PROWADZENIE OCENY ICH
WPŁYWU NA STAN KLIMATU MIASTA
Aktywne korzystanie władz miejskich i wojewódzkich z powstającego
zintegrowanego systemu monitoringu powietrza, stworzenie systemu informacyjnego
P
P
P
P
P
P
dla mieszkańców poprzez internet oraz publicznie dostępne tablice świetlne,
P
stworzenie systemu prognoz i alarmów dot. zanieczyszczeń powietrza
CEL SZCZEGÓŁOWY: REDUKCJA ZANIECZYSZCZEŃ KOMUNIKACYJNYCH1
Aktywna działalność władz wojewódzkich i miejskich w sprawie budowy obwodnic
P
i autostrad
Reorganizacja systemu komunikacyjnego:
P
P
B
B
B
P
P
zmiany techniczne w zakresie napraw dróg, budowy parkingów
zmiany w organizacji ruchu w zakresie utworzenia stref ruchu ograniczonego,
systemu płatnego parkowania, zakazu parkowania na jezdniach (szczególnie w
B
P
P
P
centrum miasta ), bus pasy, wzmocnienie możliwości korzystania z komunikacji
zbiorowej w Centrum
Tworzenie nowych ciągów pieszych – "deptaków" z zielenią, budowa ścieżek
B
B
rowerowych, utrzymywanie czystości dróg i ich otoczenia
B
P
P
P
wiodący plan – transport zrównoważony
CEL SZCZEGÓŁOWY: TERMOMODERNIZACJA BUDYNKÓW W CELU ZMNIEJSZENIA ZUŻYCIA ENERGII CIEPLNEJ
Wykonanie audytów energetycznych w celu sprawdzenia opłacalności
B
termomodernizacji dla konkretnego budynku mieszkalnego
CEL SZCZEGÓŁOWY: OGRANICZENIE EMITOWANEGO HAŁASU KOMUNIKACYJNEGO
Zmiany organizacji ruchu
B
Ograniczenia prędkości
B
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
B
P
B
B
B
B
53
Ograniczenie ruchu pojazdów ciężkich
B
P
Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z miasta na obrzeża poprzez budowę obwodnic
B
B
P
B
B
P
P
B
Projektowanie z uwzględnieniem możliwości poprowadzenia projektowanej trasy w
wykopie, tunelu, częściowym lub całkowitym przykryciu
Modernizacja podkładów i szyn kolejowych
Ekrany akustyczne w postaci konstrukcji specjalnych, typu zielona ściana 6
Ekrany akustyczne stanowiące przysłonę trasy kolejowej
Cicha nawierzchnia, którą projektuje się dzięki odpowiedniemu doborowi
materiałów
Zabudowa niemieszkalna mająca na celu ochronę budynków mieszkalnych – mogą
to być garaże, obiekty usługowe itp.
Stałozielona zieleń izolacyjna na posesjach prywatnych i w pasach drogowych
P
B
B
P
P
P
B
P
B
B
P
B
B
P
B
B
B
B
B
P
B
P
B
B
P
Progi akustyczne – urządzenia i metody techniczne mające na celu ograniczenie
prędkości przy jednoczesnym utrzymaniu płynności ruchu (np. foto- lub videoradary
B
prędkości)
CEL SZCZEGÓŁOWY: OCHRONA WNĘTRZ BUDYNKÓW PRZED HAŁASEM
Wymiana stolarki okiennej
B
P
Elewacje dźwiękochłonne
B
P
Dokumentacja ścian szczytowych – w postaci konstrukcji specjalnych
P
CEL SZCZEGÓŁOWY: OGRANICZENIE UCIĄŻLIWOŚCI AKUSTYCZNEJ W TRAKCIE ODBYWAJĄCYCH SIĘ MASOWYCH IMPREZ
ROZRYWKOWYCH
Obniżenie poziomu mocy urządzeń nagłaśniających
B
B
Poprawa właściwości akustycznych sceny, widowni, przegród itp. stanu nawierzchni
B
P
– tzw. adaptacja akustyczna
P
B
B
B
P
B
B
6
O ile pasy zieleni izolacyjnej co do zasady poprawiają walory krajobrazowe (eliminując widok na ruchliwe ulice), to ekrany akustyczne są elementem znacząco
degradującym przestrzeń miejską.
54
Skrócenie czasu trwania imprez
B
P
Wprowadzenie instrumentów represyjnych, prawno-ekonomicznych
P
P
(wymuszających dotrzymanie uzgodnionych warunków, ograniczeń, itp.)
Prawidłowy dobór ilości i rozmieszczenia montowanych głośników – dążenie do
P
P
uzyskania równomiernego nagłośnienia całej widowni
Wprowadzenie ograniczeń czasowych dla stosowania urządzeń nagłaśniających
P
P
CEL SZCZEGÓŁOWY: OGRANICZENIE HAŁASU EMITOWANEGO PRZEZ PODMIOTY GOSPODARCZE
Kontrolowanie podmiotów gospodarczych w zakresie dotrzymywania
P
P
dopuszczalnych standardów emitowanego hałasu
Wydawanie decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu
P
P
CEL SZCZEGÓŁOWY: TWORZENIE I AKTUALIZACJA PROGRAMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA PRZED HAŁASEM
Opracowanie mapy akustycznej miasta
P
B
P
B
B
B
B
P
1 - wszelkie działania inwestycyjne dotyczące dróg będą musiały być przeprowadzone z uwzględnieniem oddziaływania na środowisko, z zachowaniem zasady wyboru
najlepszego wariantu oraz przeprowadzeniem ewentualnych działań kompensacyjnych
55
Jak wynika z dokonanej analizy, zadania realizowane w wykonaniu założonych nim celów
w znacznej mierze będą mieć znaczące pozytywne oddziaływania. Dotyczyć to będzie przede
wszystkim powietrza i warunków aerosanitarnych oraz wpływu na zdrowie ludzi (dzięki redukcji
zanieczyszczeń pochodzenia komunikacyjnego a także redukcję emitowanego hałasu i budowę osłon
akustycznych). Jednocześnie jednak ekrany akustyczne mają wyraźnie negatywny wpływ
na krajobraz, zwłaszcza jeżeli wykonane są z dużych powierzchniowo osłon. Dlatego tez szczególnie
ważna jest ich lokalizacja w miejscach i w sposób zapewniający ich rzeczywiste oddziaływanie na
poziomy słyszalnego hałasu. Jednocześnie dla celów estetycznych, o ile to możliwe, należy rozważyć
ich obsadzanie roślinnością pnącą.
Inwestycjami mogącymi szczególnie negatywnie oddziaływać na powierzchnię ziemi glebę,
bioróżnorodność oraz dobra materialne są nowe i duże inwestycje drogowe, dotyczące budowy
obwodnic. Na terenie inwestycji oraz wokół niej następuje zniszczenie powierzchni ziemi oraz zmiana
stosunków wodnych. Inwestycje te tworzą znaczące bariery migracyjne dla zwierząt, stąd też
niezbędna jest lokalizacja w miejscach szczególnie newralgicznych przejść dla zwierząt ( z
uwzględnieniem wymagań dla poszczególnych gatunków) oraz barier zabezpieczających przed
wejściem zwierząt. Inwestycje mogą ponadto wymagać usunięcia drzew i krzewów a w odniesieniu do
budynków – ich wyburzenia. Przejściowo, w okresie robót, występuje zwiększone zapylenie, nasilony
ruch pojazdów i emisja hałasu. Roboty mogą spowodować utrudnienia komunikacyjne dla ludzi
połączone w skrajnych przypadkach z ryzykiem wypadków.
Określenie oddziaływania poszczególnych inwestycji o charakterze inwestycyjnym i remontowym
jest na tym etapie przedwczesne, wszelkie działania inwestycyjne dotyczące dróg i innych inwestycji
liniowych będą musiały być przeprowadzone z uwzględnieniem oddziaływania na środowisko, z
zachowaniem zasady wyboru najlepszego wariantu oraz przeprowadzeniem ewentualnych działań
kompensacyjnych. Zgodnie z dostępną wiedzą brak jest podstaw do przypuszczeń , aby zaistniało
znaczące negatywne oddziaływanie na elementy środowiska
5.2.
Ochrona zasobów wód podziemnych i powierzchniowych
Celem generalnym jest ochrona zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami oraz zaspokojenie
zapotrzebowania na wodę ludności i gospodarki z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju.
56
1
2
3
4
5
6
7
8
CEL SZCZEGÓŁOWY: ZMNIEJSZENIE OBCIĄŻENIA ŚRODOWISKA NIEOCZYSZCZONYMI ŚCIEKAMI ORAZ OGRANICZENIE
ŁADUNKÓW SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNYCH WPROWADZANYCH DO WÓD ZE ŹRÓDEŁ PRZEMYSŁOWYCH POPRZEZ
WYKORZYSTANIE PRAWNYCH NARZĘDZI
Budowa kanalizacji deszczowej wraz ze zbiornikami retencyjnymi i oczyszczalniami wód
B
P
P
P
P
opadowych oraz wymiana i modernizacja istniejącej sieci kanalizacji deszczowej
Kontynuacja budowy systemu kanalizacji sanitarnej, obejmującej swym zasięgiem wszystkich
mieszkańców miasta, wymiana i modernizacja istniejących sieci wodno – kanalizacyjnych oraz
B
P
P
kontynuacja rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków w Sitkówce – Nowiny
Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków
B
P
Stworzenie programu rozbudowy i modernizacji sieci wod. – kan.
P
P
Budowa nowych ujęć wody wraz z siecią wodociągową
P
Przestrzeganie i egzekwowanie warunków pozwoleń wodnoprawnych na wprowadzanie do
kanalizacji ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe
P
P
dla środowiska wodnego
Pozyskiwanie unijnych źródeł finansowania dla inwestycji związanych z kanalizowaniem miasta
P
Wyposażenie jak największej liczby gospodarstw rolnych w zbiorniki na gnojowicę i płyty
obornikowe
B
Zdrowie ludzi
Dobra materialne
tym zabytki
Krajobraz
fauna
Rodzaj zadania
Wody
Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta Kielce”, w zakresie ochrony zasobów wód podziemnych i powierzchniowych
Powietrze i warunki
aerosanitarne
Tab. 4.
9
P
P
P
P
P
P
P
P
B
P
57
CEL SZCZEGÓŁOWY: ZWIĘKSZENIE SKUTECZNOŚCI OCHRONY ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH ZWŁASZCZA GZWP PRZED
ICH ILOŚCIOWĄ I JAKOŚCIOWĄ DEGRADACJĄ NA SKUTEK NADMIERNEJ EKSPLOATACJI ORAZ PRZENIKANIA DO WARSTW
WODONOŚNYCH ZANIECZYSZCZEŃ Z POWIERZCHNI ZIEMI
Rozgraniczanie wody pitnej, wody do instalacji przemysłowych oraz stosowanie zamkniętych
B
P
obiegów wody
Eliminowanie źródeł zanieczyszczeń:
P
P
P
P
kontrole gospodarki wodno – ściekowej przedsiębiorstw oraz odbiorców indywidualnych
P
P
P
P
Kontrole szczelności bezodpływowych zbiorników ścieków
P
B
P
B
kontrole sposobu eksploatowana instalacji przydomowych oczyszczalni ścieków
P
B
P
B
analiza bazy danych w zakresie wyposażenia nieruchomości w zbiorniki bezodpływowe
Eliminowanie źródeł zanieczyszczeń: kontrole przestrzegania nakazów
P
B
P
P
B
Monitorowanie stanu wód podziemnych w rejonie ujęcia białogońskiego i Kielce - Dyminy
B
P
Wykorzystanie zasobów wodnych gmin sąsiednich: Zagnańsk i Suków, Sitkówka Nowiny,
B
P
Opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem stref
pośrednich ujęć (ograniczenie zabudowy w rejonie ujęć – szczególnie lokalizacji przemysłu i
usług)
Opracowanie i zatwierdzenie dokumentacji dla GZWP 418
B
P
B
B
P
P
P
B
P
B
CEL SZCZEGÓŁOWY: ZWIĘKSZENIE ROLI EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Podnoszenie świadomości społecznej, dotyczącej konieczności racjonalnego wykorzystania
zasobów wodnych i odpowiedniego gospodarowania ściekami
Organizowanie akcji uświadamiających, wydawanie broszur informacyjnych
Promowanie i zachęcanie do korzystania z nowoczesnych i przyjaznych środowisku technologii
58
CEL SZCZEGÓŁOWY: SKUTECZNE EGZEKWOWANIE PRZEPISÓW PRZEZ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE MIASTA
ODPOWIEDZIALNE ZA OCHRONĘ ŚRODOWISKA
Wydawanie decyzji administracyjnych, nakazujących właścicielom przyłączanie nieruchomości
P
do sieci kanalizacji sanitarnej w przypadku, gdy dany teren jest skanalizowany
Stosowanie wyższych kar za nieprzestrzeganie przepisów ochrony środowiska (mieszkańcom i
P
przedsiębiorstwom powinno bardziej opłacać się przestrzeganie prawa niż płacenie mandatów)
Zobligowanie przedsiębiorstw i zakładów wytwarzających ścieki przemysłowe, zawierające
substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego do uzyskiwania pozwoleń
wodnoprawnych na wprowadzanie tych ścieków do miejskiej kanalizacji sanitarnej
P
CEL SZCZEGÓŁOWY: UPORZĄDKOWANIE GOSPODARKI WODAMI OPADOWYMI I OCHRONA WÓD POWIERZCHNIOWYCH
Opracowanie programu rozbudowy kanalizacji deszczowej
Rozbudowa systemu kanalizacji deszczowej ze szczególnym uwzględnieniem terenów nowo
zabudowanych
Budowa nowych oczyszczalni wód deszczowych
Przebudowa i modernizacja sieci kanalizacji deszczowej
B
P
B
P
B
P
B
B
P
B
B
P
P
P
P
P
P
P
P
Ograniczanie spływu powierzchniowego - zwiększanie powierzchni biologicznie czynnej poprzez
wprowadzanie opłat za korzystanie z miejskiej kanalizacji deszczowej
B
P
B
P
P
Pozyskiwanie unijnych źródeł finansowania dla inwestycji
P
P
P
P
P
Zaprojektowanie i wdrożenie systemu monitoringu sieci kanalizacji deszczowej
B
Przeciwdziałanie lokalizacji budownictwa na terenach zalewowych
CEL SZCZEGÓŁOWY: ZACHOWANIE NATURALNYCH SIEDLISK WODNO – BŁOTNYCH
Objęcie ochroną prawną siedlisk
B
B
B
B
B
B
B
B
P
B
59
Wydzielenie stref ochronnych wokół zbiorników i cieków wodnych (na podstawie ustawy o
ochrony przyrody)
B
B
B
B
Objęcie miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych
P
P
P
P
Zagospodarowanie dolin rzecznych poprzez ich renaturalizację
CEL SZCZEGÓŁOWY: MONITORING ORAZ MAPA ZAGROŻEŃ
Prowadzenie monitoringu rzek
Prowadzenie i aktualizacja ognisk zanieczyszczeń środowiska gruntowo – wodnego
Monitoring zmian stosunków wodnych na działkach wskutek zmian ukształtowania terenu
B
B
P
B
P
B
B
P
P
P
B
P
P
P
P
B
Jak wynika z dokonanej analizy, zaproponowane działania w znacznej mierze wykazują znaczący pozytywny wpływ, przede wszystkim na wody oraz na
zdrowie ludzi. Wśród działań zagadnień nie zidentyfikowano takich, które według dostępnej wiedzy mogłyby mieć znaczący negatywny wpływ na któryś z
analizowanych komponentów środowiska.
60
61
62
5.3.
Ochrona przyrody i krajobrazu
Celem generalnym jest stworzenie spójnego systemu przyrodniczego powiązanego siecią korytarzy ekologicznych.
5.3.1. Ochrona bioróżnorodności gleb i siedlisk
Określenie terenów szczególnie cennych ze względu na różnorodność biologiczną
B
P
Dobra materialne
Zdrowie ludzi
1
2
3
4
5
6
CEL SZCZEGÓŁOWY: INWENTARYZACJA ISTNIEJĄCEJ NA TERENIE MIASTA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ
tym zabytki
Krajobraz
fauna
Rodzaj zadania
Wody
Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta Kielce”, w zakresie ochrony bioróżnorodności gleb i siedlisk
Powietrze i warunki
aerosanitarne
Tab. 5.
7
8
9
P
Obszarowe inwentaryzacje terenów cennych przyrodniczo
B
CEL SZCZEGÓŁOWY: ZABEZPIECZENIE TRWAŁOŚCI I DROŻNOŚCI KORYTARZY EKOLOGICZNYCH PRZED ZMIANĄ
UŻYTKOWANIA, PRZERWANIEM CIĄGŁOŚCI, ZANIECZYSZCZENIAMI, ZMIANĄ STOSUNKÓW WODNYCH
Określenie sieci korytarzy ekologicznych
P
P
B
P
P
Odtworzenie brakujących odcinków korytarzy i zwiększenie ich sieci – właściwe planowanie
P
P
B
P
P
przestrzenne
CEL SZCZEGÓŁOWY: OCHRONA DZIKICH ZWIERZĄT
Ochrona i odtwarzanie naturalnych biotopów
B
B
B
B
Właściwa selekcja w obrębie gatunków łownych
P
B
P
P
P
P
63
Reintrodukcja zwierząt i odbudowa ich populacji
CEL SZCZEGÓŁOWY: INWENTARYZACJA POPULACJI ROŚLIN , ZWIERZĄT, GRZYBÓW
Inwentaryzacja populacji roślin, zwierząt, grzybów
CEL SZCZEGÓŁOWY: OCHRONA GLEB
Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych zgodnie z decyzjami1
Prowadzenie rejestru terenów zdegradowanych
Inwentaryzacja powierzchni gruntów uszczelnionych i analiza możliwości ich wymiany na
grunty przepuszczalne lub częściowo przepuszczalne
Reglamentacja zużycia soli w akcjach zimowego utrzymania dróg i edukacja mieszkańców w
możliwościach stosowania innych środków
B
B
P
P
P B B
P
P
B
P
P
P
B
B
B
P
B
B
B
P
P
1- niewłaściwa rekultywacja może mieć wpływ na rzadkie i zagrożone gatunki spontanicznie zasiedlające wyrobiska
64
5.3.2. Ochrona krajobrazu i obszarów przyrodniczo cennych
1
2
3
4
5
6
7
8
CEL SZCZEGÓŁOWY: PLANOWANIE PRZESTRZENNE UWZGLĘDNIAJĄCE OCHRONĘ KRAJOBRAZU I OBSZARÓW CENNYCH
PRZYRODNICZO I UWARUNKOWAŃ PRZYRODNICZYCH
Uwzględnianie i respektowanie w planie miejscowym i studium uwarunkowań zagospodarowania
przestrzennego gminy zapisów wynikających z planów ochrony rezerwatów i parków krajobrazowych
P
P
P
P
oraz założeń ochronnych dla istniejących form ochrony przyrody
CEL SZCZEGÓŁOWY: TWORZENIE I ZACHOWANIE WE WŁAŚCIWYM STANIE FORM OCHRONY PRZYRODY
Tworzenie nowych form ochrony przyrody
P
P
P
P
Zagospodarowanie terenów chronionych
P
P
P
P
Wykonywanie ekspertyz drzew pomników przyrody
B
P
Zabiegi pielęgnacyjne i ochronne w stosunku do pomników przyrody
B
P
Zachowanie i ochrona wyrobisk w Obszarze Staropolskiego Górnictwa Kruszcowego: KarczówkaP
P
B
B
P
Brusznia-Grabina-Dalnia-Machnowica
CEL SZCZEGÓŁOWY: EDUKACJA EKOLOGICZNA
Tworzenie ścieżek dydaktycznych (przyrodniczych, geologicznych)
Wydawanie broszur i przewodników zawierających informacje o terenach cennych przyrodniczo
P
Zdrowie ludzi
Dobra materialne
tym zabytki
Krajobraz
fauna
Rodzaj zadania
Wody
Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta Kielce”, w zakresie ochrony krajobrazu i obszarów przyrodniczo cennych
Powietrze i warunki
aerosanitarne
Tab. 6.
9
P
P
P
P
P
P
P
P
65
Umieszczanie informacji o terenach cennych przyrodniczo na stronie internetowej UM Kielce
P
P
P
P
P
(geoportal, zakładka Środowisko)
CEL SZCZEGÓŁOWY: UDOSTĘPNIANIE TERENÓW CENNYCH PRZYRODNICZO
Właściwe udostępnianie terenów chronionych (miejsca biwakowania, informacje o obiektach itp.
P
P
P
P
P
Zagospodarowanie geoturystyczne Obszaru Staropolskiego Górnictwa Kruszcowego: KarczówkaP
P
P
P
P
Brusznia-Grabina-Dalnia-Machnowica
CEL SZCZEGÓŁOWY: WYKONANIE PLANÓW OCHRONNY LUB ZADAŃ OCHRONNYCH DLA OBSZARÓW NATURA 2000: DOLINA
BOBRZY I WZGÓRZA CHĘCIŃSKO-KIELECKIE
Współpraca z RDOŚ przy tworzeniu planów ochrony lub zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000:
P
P
P
P
P
Dolina Bobrzy i Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie
66
67
Jak wynika z dokonanej analizy, zaproponowane działania w znacznej mierze wykazują znaczący
pozytywny wpływ, przede wszystkim na bioróżnorodność oraz florę i faunę. Brak wpływu lub wpływ
trudno identyfikowalny dotyczy zabytków i krajobrazu kulturowego, dóbr materialnych oraz ludzi.
Wśród ocenianych działań nie zidentyfikowano takich, które według dostępnej wiedzy mogłyby mieć
znaczący negatywny wpływ na któryś z analizowanych komponentów środowiska. Tym niemniej
stosunkowo newralgiczne mogą być działania rekultywacyjne – ze względu na szybkość naturalnej
sukcesji i migracji gatunków rzadkich i chronionych, która ma miejsce szczególnie w przypadku
miejsc trudno dostępnych dla ludzi. Stąd też prowadzenie działań rekultywacyjnych każdorazowo
powinno być poprzedzone inwentaryzacją terenową w porach roku umożliwiających ocenę stanu
gatunkowego i siedliskowego tych miejsc (z uwzględnieniem sezonu wegetacyjnego oraz cyklu
życiowego zwierząt). Działania w obszarze ochrony przyrody są ponadto nastawione na zintegrowanie
właściwej polityki turystycznej z ochroną bioróżnorodności – przede wszystkim poprzez
„kanalizowanie” ruchu turystycznego w sposób możliwie przyjazny dla ludzi, z jednoczesnym
minimalizowaniem penetracji terenów szczególnie cennych.
5.3.3. Zarządzanie lasami i terenami zieleni
68
fauna
Krajobraz
tym zabytki i dobra
materialne
Zdrowie ludzi
Rodzaj zadania
Wody
Tabela 6. Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta Kielce”, w zakresie zarządzania lasami i terenami zieleni
Powietrze i warunki
aerosanitarne
Tab. 7.
2
3
4
5
6
7
8
1
CEL SZCZEGÓŁOWY: POWIĘKSZANIE ZASOBÓW LEŚNYCH
Zalesianie nowych terenów z uwzględnianiem warunków przyrodniczo-krajobrazowych7
Określenie w MPZP i studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy gruntów do
zalesień. Przeznaczenie do zalesień gruntów nieprzydatnych (nieużytki, zdegradowane,
zanieczyszczone itp.), grunty w celu odtworzenia i poszerzenia korytarzy ekologicznych z
wyłączeniem terenów cennych siedlisk użytkowanych ekstensywnie. Tworzenie spójnych
kompleksów leśnych
Finansowanie zalesień
Doradztwo leśne przy zalesieniach
Zabezpieczenie środków na przekwalifikowanie gruntów rolnych na leśne (zalesionych,
zinwentaryzowanych jako leśne)
CEL SZCZEGÓŁOWY: DOSTOSOWANIE LASÓW DO SIEDLISKA
Przebudowa drzewostanów o nieprawidłowym składzie gatunkowym
B
P
B B B
B B
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
B
P
P
P
P
konieczne dobre wyznaczenie terenów zalesień – niewłaściwe może spowodować zagrożenie dla części siedlisk i gatunków, dla rolniczego „miedzowego”
krajobrazu kulturowego oraz punktów widokowych.
7
69
Wprowadzanie gatunków rodzimych i lokalnych pochodzeń (prowieniencji)
Restytucja i rehabilitacja ekosystemów leśnych
P
P
B
P
P
P
B
P
P
B
P
P
B
P
P
P
CEL SZCZEGÓŁOWY: PROWADZENIE WIELOFUNKCYJNEJ GOSPODARKI LEŚNEJ
Prowadzenie gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych (preferowanie odnowienia
naturalnego, pozostawianie drewna martwego, wprowadzanie podszytów itp.)
Prowadzenie gospodarki leśnej na podstawie planów, które zostały poddane strategicznej ocenie
oddziaływania na środowiska obejmującej oddziaływanie na dziko występujące populacje gatunków
będących przedmiotem zainteresowania wspólnoty
zapobieganie występowaniu szkód abiotycznych i biotycznych w lasach (okiść, gradacja owadów)
CEL SZCZEGÓŁOWY: UDOSTĘPNIANIE LASÓW SPOŁECZEŃSTWU
Tworzenie infrastruktury turystycznej (miejsca postojowe, miejsca biwakowania, punkty widokowe,
ścieżki rowerowe, i piesze itp.) w sposób w sposób zachęcający do ograniczenia penetracji cennych
siedlisk leśnych oraz wrażliwych na antropopresję
Wprowadzenie tablic informacyjnych, ostrzegawczych, zakazu itp.
P
P
B
P
P
P
P
B
B
B
P
B
B
P
P
CEL SZCZEGÓŁOWY: WSPÓŁPRACA Z WŁAŚCICIELAMI I ZARZĄDCAMI LASÓW
Współpraca z Nadleśnictwem Kielce, wspólnotami leśnymi i prywatnymi właścicielami lasów
P
P
P
Prowadzenie szkoleń przeznaczonych dla wspólnot leśnych i osób fizycznych z zakresu gospodarki
P
P
P
leśnej
Udział w opracowaniu planów urządzania lasu
P
P
P
CEL SZCZEGÓŁOWY: INWENTARYZACJA I OKRESOWY MONITORING TERENÓW ZIELENI – BUDOWA BAZY DANYCH GIS
MIEJSKICH TERENÓW ZIELENI
Wykonanie szczegółowej inwentaryzacji terenów zieleni należących do gminy Kielce i Skarbu
P
P
P
Państwa
Wykonanie inwentaryzacji zadrzewień przyulicznych oraz szczegółowych planów (projektów) ich
P
P
P
przebudowy z określeniem odpowiedniego doboru gatunków i odmian
Wykonanie okresowych planów pielęgnacji zadrzewień dla obszarów zinwentaryzowanych
B
P
P
B
P
P
70
Monitoring zadrzewień pod względem ich stanu zdrowotnego oraz stanu gleby w obrębie bryły
B
B
korzeniowej (zasolenie, zanieczyszczenie metalami ciężkimi)
Aktualizacja danych w ewidencji gruntów w odniesieniu do lasów
P
P
CEL SZCZEGÓŁOWY: PLANOWANIE I ZAKŁADANIE NOWYCH TERENÓW ZIELENI
Wykonanie projektów nowych parków rekreacyjno-wypoczynkowych z programem odciążającym
Park im. Staszica, a także skwerów, zieleńców, promenad i alei – przywrócenie drzew odpowiednich
P
P
P P P
gatunków w pasach drogowych i na placach Centrum, w szczególności w obszarach o
przekroczonych standardach zanieczyszczenia powietrza8
Nabywanie terenów przeznaczonych w MPZP oraz SUiKZP do zagospodarowania zielenią
P
P
Ochrona przed zbyciem terenów stanowiących własność Gminy Kielce lub Skarbu Państwa a
P
P
P
P
przeznaczonych w MPZP lub SUiKZP na zagospodarowanie zielenią
Zakładanie nowych zadrzewień i terenów zieleni – w tym boisk i placów zabaw dla dzieci – w
P
P
B
P
obszarach bliskich osiedlom mieszkaniowym
CEL SZCZEGÓŁOWY: REWITALIZACJA TERENÓW ZIELENI ( PARKÓW, ZIELENI PRZYULICZNEJ ITP.)
Przebudowa istniejących zadrzewień pod względem gatunkowym i wiekowym oraz dostosowania
B B
do siedliska i lokalizacji9
Przebudowa zadrzewień topolowych nierodzimych gatunków na gatunki o bardziej korzystnych
P
B
P
cechach
CEL SZCZEGÓŁOWY: ZARZĄDZANIE I NADZÓR NAD TERENAMI ZIELENI
Stworzenie stanowiska ogrodnika miejskiego (Miejskiego Architekta Krajobrazu), który będzie
P
P
opiniował i koordynował przedsięwzięcia związane z zielenią miejską
Współdziałanie z Powiatowym Inspektoratem Nadzoru Budowlanego w zakresie właściwego
zabezpieczenia zieleni na placach budowy oraz wykonania założeń związanych z zielenią zawartych P
P
P
P
w pozwoleniu na budowę
8
Konieczna dobra inwentaryzacja celem wykluczenia zniszczenia chronionych gatunków, zwłaszcza owadów.
9
Konieczna dobra inwentaryzacja celem wykluczenia zniszczenia chronionych gatunków, zwłaszcza owadów.
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
B
P
P
P
P
P
P
P
P
P
71
Opracowanie i wdrożenie procedur uzgadniania wszystkich projektów budowy infrastruktury
miejskiej pod względem ochrony drzew przed niewłaściwym projektowaniem i wykonywaniem prac
sprzętem mechanicznym
CEL SZCZEGÓŁOWY: ROZBUDOWA BAZY DANYCH O TERENACH ZIELENI I LASACH
Wymiana danych GIS pomiędzy RDLP w Radomiu a Gmina Kielce
Pozyskanie i obróbka danych z inwentaryzacji terenów zieleni i lasów np. pomiary GPS itp.
P
P
B
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
72
pozytywny wpływ, przede wszystkim na bioróżnorodność, powierzchnię ziemi i krajobraz. Wśród
działań, które według dostępnej wiedzy mogłyby mieć znaczący negatywny wpływ na któryś z
analizowanych komponentów środowiska, znajdują się zalesienia oraz prace odnowieniowe zieleni
miejskiej.
Zalesienia muszą być dostosowane gatunkowo do siedlisk oraz być zaplanowane w taki sposób,
aby nie degradować terenów szczególnie cennych przyrodniczo, przede wszystkim łąk i muraw
kserotermicznych. Niewłaściwe przeprowadzone zalesienia mogą mieć ponadto znaczący negatywny
wpływ na krajobraz, zwłaszcza typowy dla obrzeży i okolic Kielc rolniczy krajobraz kulturowy.
Z kolei przebudowa drzewostanów powinna być poprzedzona dokładną inwentaryzacją
występujących zwierząt (przede wszystkim owadów i ptaków) oraz grzybów. Z uwagi na konieczność,
ze względu na ochronę zdrowia ludzi i budynków, usuwania starych i obumierających drzew,
będących miejscem rozrodu i bytowania tych zwierząt, zwłaszcza ptaków, należy rozważyć
każdorazowo podjęcie działań kompensujących, między innymi przez wieszanie prawidłowo
lokalizowanych i prawidłowo dobranych budek lęgowych, lub utrzymywanie starych, dziuplastych
drzew w stanie umożliwiającym ich zasiedlanie przez ptaki i owady, zwłaszcza chrząszcze.
Utrzymywanie takich drzew powinno być nakierowane na tereny nie zagrażające zdrowiu ludzi albo
budynkom (w razie złamania) , należy rozważyć właściwą pielęgnację takich drzew (nawet poprzez
pozostawianie samych obumarłych pni) i ewentualne odgrodzenie dostępu.
73
Kształtowanie bezpieczeństwa ekologicznego i ochrony przed nadzwyczajnymi zagrożeniami
5.4.
Celem generalnym jest stworzenie warunków bezpieczeństwa ekologicznego i ochrony przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska.
tym zabytki i dobra
materialne
Zdrowie ludzi
Krajobraz
fauna
Rodzaj zadania
Wody
Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta Kielce”, w zakresie kształtowania bezpieczeństwa ekologicznego i ochrony przed
nadzwyczajnymi zagrożeniami
Powietrze i warunki
aerosanitarne
Tab. 8.
7
8
1
2
3
4
5
6
CEL SZCZEGÓŁOWY: LOKALIZOWANIE ZABUDOWY W SPOSÓB MINIMALIZUJĄCY NARAŻENIE NA POWÓDŹ I ZMIANĘ
STOSUNKÓW WODNYCH
Wskazanie terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi
P
Wprowadzanie zakazów zabudowy lub ograniczeń zabudowy na ww. terenach
B
Zapobieganie zmianom stosunków wodnych poprzez zmianę ukształtowania terenu, zwłaszcza w
P
procesie budowlanym
CEL SZCZEGÓŁOWY: UTRZYMYWANIE WŁAŚCIWYCH PRZEPŁYWÓW WÓD W CIEKACH
Renaturalizacja rzek i budowa małej retencji
P
Kontrola drożności przepustów
P
P
P
P
B
B
B
B
P
B
B
B
B
B
B B10
B
P
P
P
B
P
P
CEL SZCZEGÓŁOWY: OCHRONA PRZED SKUTKAMI INTENSYWNYCH OPADÓW
10
Może mieć niekorzystny wpływ zwłaszcza na płazy, w razie zniszczenia siedlisk
74
Utrzymywanie naturalnych obniżeń terenu stanowiących oczka wodne i odbiorniki spływu wód
deszczowych
Utrzymywanie terenów biologicznie czynnych na posesjach zmniejszających zrzuty wód
deszczowych
Modernizacja i rozbudowa kanalizacji deszczowej realizowana głównie poprzez i przy okazji
inwestycji drogowych. Pod koniec 2011 roku ma być przekazana przez zespół opracowujący
koncepcja ochrony przeciwpowodziowej miasta Kielce.
P
B
B
B
P
B
B
B
B
B
P B
P B11
P
P
B
CEL SZCZEGÓŁOWY: UTRZYMYWANIE I BUDOWA BUDOWLI I URZĄDZEŃ WODNYCH POPRAWIONE
Budowa i konserwacja wałów przeciwpowodziowych
P
P B12 B
B
Budowa polderów zalewowych
B
B
P
P
CEL SZCZEGÓŁOWY: LOKALIZOWANIE ZABUDOWY I INFRASTRUKTURY W SPOSÓB MINIMALIZUJĄCY NARAŻENIE NA
NIEBEZPIECZEŃSTWO OSUWISK I ZAPADLISK
Wskazanie terenów narażonych na niebezpieczeństwo procesów osuwiskowych i zapadliskowych
P
B
P
P
P
Wprowadzanie zakazów zabudowy lub ograniczeń zabudowy na ww. terenach
P
P
Lokalizowanie infrastruktury w sposób minimalizujący ryzyko ze strony procesów osuwiskowych i
zapadliskowych
CEL SZCZEGÓŁOWY: UTRZYMYWANIE ROŚLINNOŚCI OCHRONNEJ
Utrzymywanie roślinności i zalesianie terenów narażonych – z uwzględnieniem wymogów
wynikających z utrzymania chronionych siedlisk (np. murawy kserotermicznych) lub form
P
P
B
geologicznych
CEL SZCZEGÓŁOWY: PROWADZENIE I PRZYGOTOWANIE DZIAŁAŃ MONITORUJĄCYCH I RATUNKOWYCH
Monitoring stanu stabilności gruntów
P
Monitoring stanu budynków na terenach narażonych na nadzwyczajne zagrożenia środowiska
P
B
B
P
P
P
P
B
B
P
P
P
P
P
11
W trakcie robót możliwe znaczące negatywne oddziaływanie na florę i faunę oraz powierzchnię ziemi.
12
Może mieć niekorzystny wpływ zwłaszcza na ptaki i płazy oraz cenne zbiorowiska roślinne w razie nieprawidłowej inwentaryzacji i wykonania
P
P
P
P
75
Prowadzenie akcji ratunkowych zgodnie z procedurami13
P
P
P
P
P
P B B
Prowadzenie akcji szkoleniowych i próbnych alarmów wśród ludności
P
CEL SZCZEGÓŁOWY: KSZTAŁTOWANIE ZABUDOWY I SPOSOBU ZAGOSPODAROWANIA MIASTA W SPOSÓB MINIMALIZUJĄCY
RYZYKO
Wyznaczenie z użyciem technik GIS terenów narażonych na oddziaływanie w razie katastrofy
P
P
P
P
P
P
P
transportowych – z uwzględnieniem specyfiki rozprzestrzeniania się poszczególnych substancji
Wyznaczenie terenów użyteczności publicznej, w tym szkół, przedszkoli i placówek służby zdrowia
P
P
P
P
P
P
P
znajdujących się w zasięgu oddziaływania katastrof transportowych
Zapewnienie dojazdów do dróg, na których mogą nastąpić katastrofy
P
P
P
P
P
P
B
CEL SZCZEGÓŁOWY: MONITORING OBIEKTÓW STWARZAJĄCYCH RYZYKO (ZAKŁADÓW O DUŻYM RYZYKU I O ZWIĘKSZONYM
RYZYKU)
Wyznaczenie z użyciem technik GIS terenów narażonych na oddziaływanie w razie awarii
P
P
P
P
P
P
P
przemysłowych – z uwzględnieniem specyfiki rozprzestrzeniania się poszczególnych substancji
Monitorowanie zgłoszeń, programów zapobiegania awariom, raportów bezpieczeństwa, planów
P
P
P
P
P
P
P
operacyjno – ratowniczych
Zapewnienie dojazdów do terenów na których mogą nastąpić katastrofy
P
P
P
P
P
P
P
13
W trakcie akcji ratunkowych mogą wystąpić szkody przyrodnicze albo zniszczenia powierzchni ziemi czy mienia, które jednak muszą być podporządkowane w takim
przypadku wartości nadrzędnej, jaką jest zdrowie i życie ludzi.
76
77
Jednym z głównych problemów Kielc są zagrożenia powodziami i podtopieniami oraz procesy
erozyjno – osuwiskowe. Zaproponowane działania prewencyjne mogą mieć znaczący negatywny pływ
na bioróżnorodność, florę i faunę. Dlatego też podjęcie prac powinno być każdorazowo poprzedzone
szczegółową inwentaryzacją przyrodniczą. Ponieważ działania te podlegać będą w większości ocenie
oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć, zakres informacji uwzględnianych w tej procedurze
oraz ewentualne działania kompensacyjne każdorazowo określane będą przez właściwe organy.
Drugim zagadnieniem jest prowadzenie akcji ratunkowych w razie wystąpienia bezpośrednich
zagrożeń. W takich sytuacjach możliwe jest zniszczenie nie tylko komponentów przyrody ożywionej,
ale również mienia, wód czy powierzchni ziemi. Jednak z uwagi na nadrzędność wartości, jaką jest
zdrowie i życie ludzi, może okazać się to niezbędne. Działaniem minimalizującym taki wpływ może
być sukcesywne uaktualnianie procedur służb ratowniczych na wypadek wystąpienia nadzwyczajnych
zagrożeń środowiska, w taki sposób aby możliwie minimalizować negatywny wpływ na środowisko.
5.5.
Zagospodarowanie i wykorzystanie odpadów
Celem generalnym jest zmniejszenie obciążenia środowiska ze strony odpadów poprzez poprawę
systemu gospodarowania odpadami w szczególności komunalnymi, a w szczególności zaś: objęcie
systemem odbierania odpadów wszystkich wytwórców; zwiększenie wiedzy mieszkańców Kielc
w zakresie prawidłowej gospodarki odpadami oraz zwiększenie selektywnej zbiórki odpadów
w powiązaniu z odzyskiem.
78
1
2
3
4
5
6
7
8
CEL SZCZEGÓŁOWY: POPRAWA SYSTEMU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI
Rozwój systemu zbierania odpadów komunalnych
P
P
P
P
P
P
Rozwój systemu selektywnej zbiórki u źródła
P
P
P
B
B
P
Likwidacja zagrożeń ze strony dzikich
P
B
B
B
B
B
Wysypisk i porzuconych odpadów
P
Zwiększenie odzysku odpadów
P
P
P
B
B
P
Minimalizacja ilości odpadów biodegradowalnych kierowanych na składowisko odpadów
P
P
P
P
P
P
Objęcie wszystkich mieszkańców i innych wytwórców odpadów systemem odbioru odpadów
P
P
P
P
P
CEL SZCZEGÓŁOWY: OBJĘCIE WSZYSTKICH MIESZKAŃCÓW I INNYCH WYTWÓRCÓW ODPADÓW SYSTEMEM ODBIORU
ODPADÓW. ROZWÓJ SYSTEMU SELEKTYWNEJ ZBIÓRKI
Planowe, szczegółowe kontrole posesji
P
P
P
P
P
P
Zagęszczenie i zwiększenie jakości obsługi punktów selektywnej zbiórki odpadów
P
P
P
P
P
P
Objęcie selektywną zbiórką wszystkich wytwórców odpadów
P
P
P
P
P
P
Zapewnienie wszystkim mieszkańcom możliwości przekazania odpadów wielkogabarytowych
P
P
P
P
P
P
Minimalizacja ilości odpadów biodegradowalnych kierowanych na składowisko odpadów
P
P
P
P
P
P
Zwiększenie ilości odpadów biodegradowalnych odzyskiwanych przy produkcji ogrodniczej
P
P
P
P
P
P
Zdrowie ludzi
Dobra materialne
tym zabytki
Krajobraz
fauna
Rodzaj zadania
Wody
Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta Kielce”, w zakresie zagospodarowania i wykorzystania odpadów
Powietrze i warunki
aerosanitarne
Tab. 9.
9
P
P
B
P
P
B
P
B
P
P
P
P
79
pozytywny wpływ, przede wszystkim na powietrze i warunki aerosanitarne (poprzez zmniejszenie
emisji odorów), powierzchnię ziemi (zarówno wizualną jak i jej zanieczyszczenie substancjami
z opadów) oraz na zdrowie ludzi (zmniejszenie ryzyka epidemiologicznego, urazów oraz poprawę
subiektywnych odczuć dzięki przebywaniu w „czystym” środowisku. Wśród działań zagadnień nie
zidentyfikowano takich, które według dostępnej wiedzy mogłyby mieć znaczący negatywny wpływ na
któryś z analizowanych komponentów środowiska.
5.6.
Kształtowanie zrównoważonego transportu
Celem generalnym jest stworzenie warunków do zapewnienia mieszkańcom Kielc bardziej
sprawnego, dostępnego dla wszystkich grup społecznych, mniej uciążliwego dla środowiska
i bezpiecznego systemu transportu osób i towarów, a w szczególności zaś: wprowadzenie w procesach
planowania i realizacji inwestycji priorytetu dla pieszych i niepełnosprawnych a także
uporządkowanie instytucjonalne zarządzania polityką transportu zrównoważonego w sposób
umożliwiający koordynację wszystkich jej zadań, monitorowanie potrzeb mobilności mieszkańców
i realizacji celów.
80
tym zabytki i dobra
materialne
Zdrowie ludzi
1
2
3
4
5
CEL SZCZEGÓŁOWY: OGRANICZENIE RUCHU SAMOCHODOWEGO W CENTRUM MIASTA
Utworzenie strefy ruchu uspokojonego z jednoczesnym zwiększeniem dostępności do komunikacji
B
P
publicznej oraz dla ruchu rowerowego
Budowa parkingów dla samochodów na obrzeżach (poza centrum ) zintegrowane z tworzeniem
P
P
P B B
powiązań i możliwości dobrego dojazdu komunikacją zbiorową do Centrum14
Reglamentacja ilości miejsc parkingowych - w centrum wskaźnik zmniejszający, na obrzeżach –
B
B
zwiększający
CEL SZCZEGÓŁOWY: POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA ORAZ KOMFORTU DLA PIESZYCH I ROWERZYSTÓW
Zmniejszenie obciążenia środowiska (zmniejszenie emisji spalin, hałasu, zużycia energii, zajęcia
przestrzeni, wypadków drogowych), poprzez poprawę konkurencyjności publicznego transportu
B
P
P
P
zbiorowego
Budowa ścieżek rowerowych oddzielonych od ruchu samochodowego oraz o ile to możliwe od
P
ruchu pieszych z wykorzystaniem zieleni izolacyjnej i towarzyszącej
Monitorowanie bezpieczeństwa i komfortu przemieszczania się pieszych i rowerzystów z
włączeniem procedur konsultacji społecznych
Krajobraz
fauna
Rodzaj zadania
Wody
Powietrze i warunki
aerosanitarne
Tab. 10. Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta Kielce”, w zakresie kształtowania zrównoważonego transportu
6
7
8
P
P
P
P B
P
P
P
P
B
P
P
B
P
B
P
14
Nieprawidłowo wskazana lokalizacja parkingów oraz nieprawidłowe prace w toku inwestycji oraz eksploatacji mogą mieć niekorzystny wpływ na chronione siedliska i
gatunki oraz krajobraz kulturowy
81
Budowa sieci tras pieszych z uwzględnieniem źródeł i celów dojścia w obrębie Centrum i jednostek
mieszkalno-usługowych miasta, wyposażonych w miarę możliwości w zieleń towarzyszącą (aleje,
P
P
P
P
P
promenady)
Budowa sieci tras oraz parkingów rowerowych (monitorowanych),
z uwzględnieniem źródeł i celów podróży z włączeniem w procedury decyzyjne konsultacji
P
P
P
P
P
społecznych
CEL SZCZEGÓŁOWY: PODNIESIENIE JAKOŚCI I DOSTĘPNOŚCI TRANSPORTU PUBLICZNEGO, TRANSPORTU ZBIOROWEGO
Monitorowanie wszystkich form transportu zbiorowego na terenie Kielc i Kieleckiego Obszaru
Metropolitalnego - potoków ruchu, potrzeb przemieszczania się z punktu widzenia celów podróży,
P
P
P
P
P
rodzaju i jakości użytkowanego taboru, wpływu na środowisko, spełniania oczekiwań
użytkowników
Zakup nowoczesnych, wygodnych i ekologicznych (np. na biopaliwa) autobusów
P
P
P
Stworzenie systemu informacji i monitoringu dla komunikacji publicznej
P
P
Dostosowanie rozkładów jazdy do rzeczywistych potrzeb w oparciu o monitoring oraz konsultacje
P
społeczne.
Przy ograniczeniu ruchu samochodów osobowych - Wprowadzenie komunikacji zbiorowej do
P P P
P
P
P
P P
ścisłego Centrum – Rynek, Katedra, KCK15
Uprzywilejowanie transportu zbiorowego w ruchu miejskim , m. in poprzez wydzielenie pasów
P
P
P
P
P
ruchu dla autobusów.
Niskie ceny biletów (prowadzenie odpowiedniej polityki kształtowania cen biletów - np. znacznie
B
P
P
P
P
P
tańsze bilety długoterminowe- miesięczne, a droższe jednorazowe)
CEL SZCZEGÓŁOWY: ZMNIEJSZENIE UCIĄŻLIWOŚCI RUCHU SAMOCHODOWEGO
Współpraca z zespołami naukowymi w zakresie monitoringu i wdrażania projektów
P
P
P
P
P
P
transportowych o mniejszym negatywnym wpływie na zdrowie, bezpieczeństwo i stan środowiska.
B
B
P
B
P
P
P P
B
B
P
15
Niezbędne zintegrowanie wprowadzania komunikacji zbiorowej do centrom z minimalizacją ruchu indywidualnego – dodatkowe wprowadzenie tego rodzaju komunikacji
może spowodować dodatkowe obciążenie środowiska
82
Budowa systemu obwodnic miasta dla ruchu tranzytowego (drogi wojewódzkie i krajowe16
B
P
P
B
P
P
B
Budowę dróg głównych w tunelach bądź wykopach na odcinkach sąsiadujących z zabudową
17
18
P
P P
P
P P P P
P
mieszkaniową lub stosowanie ekranów akustycznych
CEL SZCZEGÓŁOWY: PODNOSZENIE ŚWIADOMOŚCI O POTRZEBIE ZMIANY STYLU ŻYCIA W KIERUNKU MOBILNOŚCI
BEZPIECZNEJ, MNIEJ OBCIĄŻAJĄCEJ ŚRODOWISKO, DOSTĘPNEJ DLA NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Edukacja dzieci i młodzieży
P
P
P
P
P
P
P
Promocja komunikacji zbiorowej i rowerowej (tydzień zrównoważonego transportu, dzień bez
samochodu) oraz specjalne programy tematyczne zmieniające sposób podejścia do kształtowania
P
P
P
P
P
P
P
systemów transportowych od planowania do eksploatacji i wykorzystywania
CEL SZCZEGÓŁOWY: WSPÓŁPRACA JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH WSPIERAJĄCYCH WSPÓLNĄ REALIZACJĘ CELÓW
TRANSPORTU ZRÓWNOWAŻONEGO: URZĘDU MIASTA, URZĘDU MARSZAŁKOWSKIEGO, PKP, GENERALNEJ DYREKCJI DRÓG I
AUTOSTRAD, PRZEDSIĘBIORCÓW ZAJMUJĄCYCH SIĘ TRANSPORTEM ZBIOROWYM, ORGANIZACJI TURYSTYCZNYCH I
ROWEROWYCH
Zbudowanie systemu monitoringu wspierającego zintegrowane planowanie i ocenę realizacji celów P
P
P
P
P
P
Przygotowanie projektów integrujących działania (np. w budowie ścieżek rowerowych na terenie
P
P
P
P
P
P
Kieleckiego Obszaru Metropolitalnego i województwa)
16
do identyfikacji na etapie decyzji lokalizacyjnych pozostaje prawdopodobne negatywne oddziaływanie na przyrodę i podjęcie działań kompensacyjnych. Również na tym
etapie ocena wpływu na krajobraz oraz środowisko akustyczne, wodne, powietrze terenów otaczających a także dobra materialne znajdujące się na tych terenach
17
W razie prowadzenia dróg w wykopach i tunelach możliwość naruszenia stosunków wodnych
18
W trakcie robót znaczące zmiany powierzchni ziemi oraz wpływ na krajobraz, który może zostać na trwałe niekorzystnie zmieniony.
83
84
pozytywny wpływ, przede wszystkim na powietrze i warunki aerosanitarne (poprzez redukcję emisji
zanieczyszczeń pochodzenia transportowego) oraz na zdrowie ludzi. Wśród działań, które według
dostępnej wiedzy mogłyby mieć znaczący negatywny wpływ na któryś z analizowanych
komponentów środowiska, znalazły się:
•
•
•
•
5.7.
Budowa parkingów dla samochodów na obrzeżach (poza centrum). Działania takie mogą mieć
znaczący negatywny wpływ na bioróżnorodność, faunę i florę powierzchnię ziemi i glebę
(w miejscu lokalizowania parkingów) oraz na krajobraz. Ponieważ działania te podlegać będą
w większości ocenie oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć, zakres informacji
uwzględnianych w tej procedurze oraz ewentualne działania kompensacyjne każdorazowo
określane będą przez właściwe organy. Tym niemniej już na etapie decyzji w obszarze
planowania przestrzennego należy uwzględniać uwarunkowania przyrodnicze i krajobrazowe
dotyczące takich obiektów
Przy ograniczeniu ruchu samochodów osobowych - Wprowadzenie komunikacji zbiorowej
do ścisłego Centrum – Rynek, Katedra, KCK – działanie to będzie skuteczne jedynie przy
rzeczywistym zastępowaniu ruchu osobowego transportem publicznym. W razie dodatkowego
wprowadzenia transportu publicznego może nastąpić zwiększona emisja zanieczyszczeń
komunikacyjnych, hałas i wibracje oraz pogorszenie jakości życia mieszkańców ścisłego
centrum a także osób korzystający z przestrzeni publicznej na tym terenie.
Budowa dróg głównych w tunelach bądź wykopach na odcinkach sąsiadujących z zabudową
mieszkaniową lub stosowanie ekranów akustycznych – z uwagi na opisaną w części
diagnostycznej specyfikę geologiczną i hydrologiczną Kielc wykonywanie wykopów i tuneli
musi być poprzedzone bardzo dokładnymi badaniami w kierunku eliminacji zagrożeń ze strony
wód podziemnych, przekierowywania spływu wód powierzchniowych (zwłaszcza w razie
opadów nawalnych) oraz procesów erozyjnych i osuwiskowych. Lokalizacja ekranów
akustycznych ma negatywny wpływ na krajobraz, stąd tez konieczne jest lokalizowanie ich w
miejscach rzeczywiście powodujących redukcję odczuwalnego hałasu oraz w miarę możliwości
minimalizowanie oddziaływania wizualnego poprzez stosowanie roślinności osłonowej.
W oczywisty sposób znaczący negatywny wpływ na środowisko w miejscu prowadzenia
inwestycji może mieć budowa obwodnic. Jednak z uwagi na brak możliwości ustalenia na tym
etapie przebiegu takich tras, ich parametrów i spodziewanego okresu realizacji (są to inwestycje
planowane i realizowane na poziomie krajowym), przedwczesne jest wykazywanie takiego
wpływu. Będzie on przedmiotem szczegółowych analiz w razie wydawanie decyzji
lokalizacyjnych.
Realizacja planu edukacji społeczeństwa na zasadach zrównoważonego rozwoju
Celem generalnym jest włączenie społeczeństwa Kielc w procesy edukacyjne i partycypacyjne w
zakresie ochrony środowiska.
85
Krajobraz
tym zabytki
Zdrowie ludzi
1
CEL SZCZEGÓŁOWY: EDUKACJA EKOLOGICZNA DZIECI I MŁODZIEŻY
Współorganizowanie zajęć w szkołach, przedszkolach
lub poza nimi
Organizacja warsztatów terenowych
Wspieranie działalności kulturalno – edukacyjnej
Organizowanie konkursów
Organizacja akcji, kampanii ogólnopolskich i międzynarodowych
Przygotowywanie materiałów informacyjnych i kampanii społecznych
CEL SZCZEGÓŁOWY: EDUKACJA EKOLOGICZNA DOROSŁYCH
Organizacja kampanii społecznych i konkursów
Informacje w lokalnych mediach
Przygotowywanie materiałów informacyjnych i kampanii społecznych
CEL SZCZEGÓŁOWY: WSPIERANIE PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ
Współpraca z organizacjami pozarządowymi
Aktywna polityka informacyjna władz miasta w zakresie informacji o środowisku i możliwości udziału
społeczeństwa
Współorganizowanie debat publicznych
fauna
Rodzaj zadania
Wody
Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta Kielce”, w zakresie realizacji planu edukacji społeczeństwa na zasadach
zrównoważonego rozwoju
Powietrze i warunki
aerosanitarne
Tab. 11.
2
3
4
5
6
7
8
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
86
CEL SZCZEGÓŁOWY: WSPIERANIE KSZTAŁCENIA KADRY
Pozyskiwanie informacji i ułatwianie szkoleń dla kadry nauczycielskiej i animatorów akcji edukacyjnych
CEL SZCZEGÓŁOWY: PROMOCJA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH KIELC
Tworzenie ścieżek dydaktycznych
Zamieszczanie informacji na stronie internetowej Urzędu Miasta
CEL SZCZEGÓŁOWY: PROMOCJA PROEKOLOGICZNEGO STYLU ŻYCIA
Organizowanie akcji „Przemieszczanie się w zdrowym i przyjemnym środowisku”
Promocja segregacji odpadów i kompostowania
Promocja zdrowego odżywiania się
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
87
Jak wynika z przeprowadzonej analizy, działania dotyczące edukacji ekologicznej w niewielkim
stopniu wykazywać będą znaczące pozytywne oddziaływania na zdrowie ludzi oraz w znikomym na
bioróżnorodność. W większości będą to oddziaływania pośrednie i długofalowe, przez co możliwy
wpływ, choć co do zasady pozytywny, jest trudny do precyzyjnego zidentyfikowania. Będzie to
przede wszystkim uzależnione od skuteczności podejmowanych działań i akcji edukacyjnych.
5.8.
Szczegółowe analizy dotyczące obszarów chronionych
Cele i zadania określone w Programie Ochrony Środowiska, w tym wyznaczające ramy
dla późniejszej realizacji przedsięwzięć, w dużej mierze wykazują znaczący pozytywny wpływ na te
obszary – przede wszystkim wody, bioróżnorodność, faunę i florę oraz powierzchnię ziemi
i krajobraz. Oddziaływania te szczegółowo wskazane zostały w zawartych macierzach oddziaływań.
Przewidywania działania inwestycyjne oparte są o założenie, że realizowane będą z uwzględnieniem
uwarunkowań przyrodniczych, lub wręcz zmierzać do ich polepszenia (działania renaturalizacyjne,
kształtowanie infrastruktury turystycznej w sposób odciążający tereny szczególnie cenne
przyrodniczo). Instrumentem znacznie ułatwiające taką ich realizację będą dane dotyczące środowiska
zgromadzone w Miejskim Systemie Informacji Przestrzennej.
Przedsięwzięcia, które mogą mieć znaczący negatywny wpływ na cele ochrony obszarów
chronionych, to:
I. Ochrona atmosfery i klimatu miasta
Cel szczegółowy: Ograniczenie emitowanego hałasu komunikacyjnego
Działanie: Ekrany akustyczne w postaci konstrukcji specjalnych, typu zielona ściana 19
II. Ochrona przyrody i krajobrazu
Cel szczegółowy: Ochrona gleb
Działanie: Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych zgodnie z decyzjami
III. Zarządzanie lasami i terenami zieleni
Cel szczegółowy: Powiększanie zasobów leśnych
Działanie: Zalesianie nowych terenów z uwzględnianiem
krajobrazowych
warunków
przyrodniczo-
IV. Kształtowanie bezpieczeństwa ekologicznego i ochrona przed nadzwyczajnymi zagrożeniami
Cel szczegółowy: Utrzymywanie właściwych przepływów wód w ciekach
Działanie: Renaturalizacja rzek i budowa małej retencji
Cel szczegółowy: Utrzymywanie i budowa budowli i urządzeń wodnych
Działanie: Modernizacja i rozbudowa kanalizacji deszczowej realizowana głównie poprzez i przy
okazji inwestycji drogowych.
Działanie: Budowa i konserwacja wałów przeciwpowodziowych.
V. Kształtowanie zrównoważonego transportu
Cel szczegółowy: Ograniczenie ruchu samochodowego w centrum miasta
Działanie: Budowa parkingów dla samochodów na obrzeżach (poza centrum ) zintegrowane
z tworzeniem powiązań i możliwości dobrego dojazdu komunikacją zbiorową do Centrum
19
O ile pasy zieleni izolacyjnej co do zasady poprawiają walory krajobrazowe (eliminując widok na ruchliwe
ulice), to ekrany akustyczne są elementem znacząco degradującym przestrzeń miejską i otaczających terenów.
88
Wskazane wyżej działania, co zostało omówione w macierzach oddziaływań na poszczególne
komponenty środowiska, będą musiały być przeprowadzone w oparciu o właściwe ustalenie ich
lokalizacji. Lokalizacja taka, w przypadku możliwego oddziaływania na cele ochrony obszarów
chronionych, będzie musiała opierać się na odpowiednio wyprzedzającym rozpoznaniu uwarunkowań
przyrodniczych tych terenów, terenów przyległych i powiązanych z nimi. Na chwilę obecną nie
zostały wskazane przedsięwzięcia potencjalnie kolidujące z celami ochrony ww obszarów. Ponadto
ochronę obszarów chronionych przed znaczącym negatywnym oddziaływaniem i minimalizację takich
oddziaływań należy uwzględnić na etapie oceny oddziaływania na środowisko i decyzji
środowiskowej.
W odniesieniu do możliwego oddziaływania na obszary Natura 2000, należy przypomnieć że
zgodnie z art. 33 i 34 ustawy o ochronie przyrody zabrania się, podejmowania działań mogących,
osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony
obszaru Natura 2000, w tym w szczególności:
pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których
ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub
wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000,
lub pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami.
1)
2)
Natomiast jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego,
w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwiązań
alternatywnych, właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska, może zezwolić
na realizację planu lub działań, mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru
Natura 2000 lub obszary znajdujące się na Shadow List , zapewniając wykonanie kompensacji
przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów
Natura 2000.
W przypadku gdy znaczące negatywne oddziaływanie dotyczy siedlisk i gatunków
priorytetowych, zezwolenie, o którym mowa w ust. 1, może zostać udzielone wyłącznie w celu:
•
•
•
•
ochrony zdrowia i życia ludzi;
zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego;
uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska
przyrodniczego;
wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu
opinii Komisji Europejskiej.
Na obecnym etapie szczegółowości określenia celów i działań w ramach Programu Ochrony
Środowiska miasta Kielce nie wskazano konkretnych znaczących negatywnych oddziaływań na
obszary chronione. Jak wynika jednak z analiz przestrzennych i charakteru planowanych działań,
mogą one dotyczyć przedsięwzięć drogowych, wodnych oraz zalesień. Potencjalne kolizje
planowanych przedsięwzięć z obszarami chronionymi obrazują załączniki graficzne do niniejszej
Prognozy. Na obecnym etapie nie jest jednak znany zakres ani specyfika technologiczna robót
drogowych, stąd brak możliwości odniesienia się do konkretnych oddziaływań. Powinny być one
identyfikowane i analizowane na etapie oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć i oceny
wpływu na obszary Natura 2000.
89
6.
ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE
LUB
KOMPENSACJĘ
PRZYRODNICZĄ
NEGATYWNEGO
ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO MOGĄCYCH BYĆ REZULTATEM
REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU, W SZCZEGÓLNOŚCI
NA CELE I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 ORAZ
INTEGRALNOŚĆ TEGO OBSZARU
Zgonie z dostępnymi informacjami i wiedzą brak jest możliwości nawet przybliżonej identyfikacji
skali i rodzaju oddziaływań na obszar NATURA 2000 (jak wskazano, możliwe znaczące
oddziaływania mogą wystąpić w odniesieniu do inwestycji drogowych, w zakresie budowli
przeciwpowodziowych oraz zalesień). Wskazanie rozwiązań kompensacyjnych będzie możliwe na
etapie projektowania przedsięwzięcia.
7.
ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH
W PROJEKTOWANYM DOKUMENCIE WRAZ Z UZASADNIENIEM ICH
WYBORU ORAZ OPIS METOD DOKONANIA OCENY PROWADZĄCEJ DO
TEGO
WYBORU
ALBO
WYJAŚNIENIE
BRAKU
ROZWIĄZAŃ
ALTERNATYWNYCH, W TYM WSKAZANIA NAPOTKANYCH TRUDNOŚCI
WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW TECHNIKI LUB LUK WE
WSPÓŁCZESNIEJ WIEZY
Z uwagi na programowy charakter analizowanego dokumentu, analiza rozwiązań alternatywnych
oparta byłaby na czysto teoretycznych przesłankach, dotyczących przyjęcia – lub nie przyjęcia –
określonych celów. Brak przyjęcia i wdrażania Programu Ochrony Środowiska skutkować będzie
nasileniem niekorzystnych zjawisk i procesów w środowisku przyrodniczym. Na etapie
programowania nie wskazano na istnienie możliwych rozwiązań alternatywnych służących realizacji
założonych celów – alternatywą byłby brak takich działań. Analiza rozwiązań alternatywnych
dotyczyć będzie przede wszystkim lokalizacji możliwych przedsięwzięć – w szczególności inwestycji
drogowych i wodnych. Analiza taka powinna być jednak oparta o znany zakres przewidywanego
przedsięwzięcia i powinna być dokonywana na etapie oceny oddziaływania na środowisko dla
przedsięwzięć lub oceny wpływu na obszar Natura 2000. Na obecnym etapie brak jest konkretnych
danych dotyczących takich przedsięwzięć, przez co wskazanie rozwiązań alternatywnych nie może
być dokonane w oparciu o obiektywne przesłanki
8.
CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU
MIĘDZYNARODOWYM, WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM, ISTOTNE
Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU, ORAZ
SPOSOBY, W JAKICH TE CELE I INNE PROBLEMY ŚRODOWISKA
ZOSTAŁY UWZGLĘDNIONE PODCZAS OPRACOWANIA DOKUMENTU
Jak zostało już wskazane, Program ochrony Środowiska miasta Kielce nawiązuje do dokumentów
strategicznych na szczeblu krajowym i regionalnym. W wymiarze europejskim Program Ochrony
Środowiska dla miasta Kielce nawiązuje do europejskiej polityki w zakresie środowiska
przyrodniczego na obszarach zurbanizowanych.
90
Europejska Strategia Tematyczna dla Środowiska Miejskiego mająca na celu pomoc
w podniesieniu standardów ekologicznych w aglomeracjach miejskich, zaprezentowana przez Komisję
Europejską
12 stycznia 2007 r. oraz stanowiąca część Szóstego Programu Działań “Środowisko 2010: Nasza
przyszłość, nasz wybór” jest jedną z siedmiu strategii tematycznych w Programie, wprowadzonych w
celu zapewnienia holistycznego podejścia do najważniejszych problemów środowiskowych o znacznej
złożoności. Dotyczy europejskiej polityki w zakresie środowiska przyrodniczego na obszarach
zurbanizowanych.
Strategia tematyczna w sprawie środowiska miejskiego skupia się na czterech dziedzinach
uznanych za priorytetowe:
•
•
•
•
zarządzanie miastem w zgodzie z zasadami rozwoju zrównoważonego,
zrównoważony transport miejski,
zrównoważone budownictwo,
zrównoważone projektowanie i planowanie przestrzenne.
W programie Ochrony Środowiska miasta Kielce uwzględniono również zalecenia wynikające ze
zobowiązań zawartych w Karcie Lipskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich
(2007). Jej celem jest promowanie takiego rozwoju miasta, który integrował będzie wszystkie sfery
jego funkcjonowania i który porzuci sektorowe podejście do rozwoju. Takie ujęcie problemu wskazuje
na konieczność osiągnięcia konsensusu pomiędzy różnymi podmiotami (osobami i instytucjami)
zaangażowanymi w proces rozwoju miast. Należą do ich: państwo, region, miasto, które tworzą układ
hierarchiczny oraz obywatele, przedsiębiorcy, administracja a także gminy ościenne, tworzące układ
poziomy. Zintegrowany rozwój miasta wymaga zintegrowanego zarządzania nim. Zarządzanie takie
stanowi ciągły cykl analizy, planowania i programowania, wdrażania, monitoringu, oceny postępu
oraz oszacowania problemów, który opiera się na zgromadzonej wiedzy i doświadczeniu,
zapewniając, aby nowe podejścia polityczne korzystały z osiągnięć przeszłości, a także uznaje
potrzebę długookresowej wizji w tworzeniu polityki.
Określone w Programie Ochrony Środowiska cele i zadania nawiązują również do celów
wynikających z prawodawstwa wspólnotowego dotyczącego ochrony środowiska, obejmującego
następujące akty prawne:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
dyrektywa 94/67/WE z dnia 16 grudnia 1994 r. w sprawie spalania odpadów niebezpiecznych;
dyrektywa 96/59/WE z dnia 16 września 1996 r. w sprawie unieszkodliwiania
polichlorowanych bifenyli i polichlorowanych trifenyli;
dyrektywa 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. dotyczącej zintegrowanego zapobiegania
zanieczyszczeniom i ich kontroli;
dyrektywa 96/62/WE z dnia 27 wrzeEnia1996 r. w sprawie oceny i zarządzania jakością
otaczającego powietrza;
dyrektywa 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli zagrożeń niebezpieczeństwa
poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi;
dyrektywa 1999/30/WE z dnia 22 kwietnia 1999 r. odnoszącej się do wartości dopuszczalnych
dla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i tlenków azotu oraz pyłu i ołowiu w otaczającym
powietrzu;
dyrektywa 1999/94/WE z dnia 13 grudnia 1999 r. odnoszącej się do dostępności dla
konsumentów informacji o zużyciu paliwa i emisjach CO2 w odniesieniu do obrotu
nowymi samochodami osobowymi;
dyrektywa 2000/69/WE z dnia 16 listopada 2000 r. dotyczącej wartości dopuszczalnych
benzenu i tlenku węgla w otaczającym powietrzu;
dyrektywy 2000/76/WE z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów;
91
–
–
–
–
–
–
–
–
dyrektywa 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych
planów i programów na środowisko;
dyrektywa 2001/80/WE z dnia 23 października 2001 r. w sprawie ograniczenia emisji
niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania;
dyrektywa 2002/3/WE z dnia 12 lutego 2002 r. odnoszącej się do ozonu w otaczającym
powietrzu;
dyrektywa 2002/49/WE z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie oceny i zarządzania hałasem w
środowisku;
dyrektywa 2006/66/WE z dnia 6 września 2006 r. w sprawie baterii i akumulatorów oraz
zużytych baterii i akumulatorów oraz uchylająca dyrektywę 91/157/EWG;
dyrektywa 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego
powietrza dla Europy;
dyrektywy 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa
(znowelizowanej dyrektywami: 81/854/EWG, 91/244/EWG i 94/24/EWG) w zakresie
przepisów odnoszących się do obszarów sieci Natura 2000;
dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych
oraz dzikiej fauny i flory (znowelizowanej dyrektywą 97/62/EWG).
ODDZIAŁYWANIA TRANSGRANICZNE
9.
Działania i przedsięwzięcia wynikające z przyjęcia Programu Ochrony Środowiska miasta Kielce
będą mieć lokalny charakter i mogą oddziaływać na teren miasta oraz tereny przyległe.
Z potencjalnych oddziaływań o dalszym zasięgu nie stwierdzono oddziaływań na cieki wodne
pośrednio oddziałujące na terytoria innych państw a także korytarze ekologiczne o znaczeniu
krajowym czy międzynarodowym należy wykluczyć potencjalną możliwość oddziaływania
transgranicznego.
PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY
SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROGRAMU OCHRONY
ŚRODOWISKA MIASTA KIELCE ORAZ CZĘSTOTLIWOŚĆ JEJ
PRZEPROWADZANIA
10.
Program Ochrony Środowiska miasta Kielce zgodnie z założeniami metodycznymi jego tworzenia
ma mieć charakter kroczący. Dokument ten składa się z dwóch części:


raportu wskaźnikowego stanu środowiska i jego ochrony;
Program Ochrony Środowiska miasta Kielce - część operacyjno-zadaniowa (w ramach Planóo
Obszarowych).
Jednym z ważniejszych zadań Raportu jest dobór takich indykatorów, które pozwolą na szersze
porównanie stanu środowiska w układzie geograficznym (zarówno z miastami polskimi, jak
i europejskimi). Raport wskaźnikowy odnosił się do rekomendowanych przez Komisję Europejską
„Wspólnych wskaźników europejskich” – narzędzia wskazywanego do kontroli wdrażania nowych
standardów do zarządzania terenami silnie zurbanizowanymi.
Poniżej wyróżniono te spośród „Wspólnych wskaźników europejskich”, dla których przypisano
mierniki w raporcie wskaźnikowym:
1.
2.
3.
4.
zadowolenia obywateli z lokalnej wspólnoty;
lokalnego wkładu w globalne zmiany klimatu;
lokalnych możliwości przemieszczania się i transportu pasażerskiego;
dostępności lokalnych publicznych terenów otwartych i usług;
92
5. jakości lokalnego powietrza;
6. podróży dzieci do i ze szkoły;
7. zarządzania w organach administracji lokalnej i lokalnych podmiotach gospodarczych zgodnie
z zasadami zrównoważonego rozwoju;
8. zagrożenia hałasem;
9. użytkowania gruntów zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju;
10. produktów promujące zrównoważony rozwój.
Raport wskaźnikowy jest opracowaniem, które w sposób kompleksowy, wieloaspektowy
charakteryzuje stan środowiska miasta. Obejmuje on następujące zagadnienia:





ochrona atmosfery;
gospodarka odpadami;
system przyrodniczy miasta;
wody powierzchniowe i podziemne;
zrównoważony transport.
Poza podziałem na zagadnienia tematyczne POŚ wskaźniki podzielono zgodnie z przyjętymi
koncepcjami monitorowania zrównoważonego rozwoju na trzy grupy presja, stan, reakcja.
Raport wskaźnikowy jest nie tylko prezentacją stanu środowiska, ale także propozycją objęcia
monitoringiem niektórych aspektów funkcjonowania miasta20.
W celu opisania stanu środowiska w Kielcach zastosowano szereg specjalistycznych wskaźników,
których stosowanie wymaga:





dostępu do technicznej aparatury badawczo-pomiarowej oraz umiejętności interpretacji
wyników z niej pochodzących (zawartość w powietrzu oraz wodzie metali oraz innych
związków chemicznych);
rozległej, specjalistycznej wiedzy np. o indykatorach pośrednich (np. wnioskowanie o stanie
powietrza w oparciu o wyniki badań porostów, defoliację itp.);
dostępu do rozproszonych danych dotyczących komunikacji (np. wielkość potoków ruchu,
wypadki, wydatki na utrzymanie dróg) oraz badań ankietowych;
dostępu do branżowych danych dotyczących odpadów;
przetwarzania danych zgromadzonych w MSIP miasta Kielce (wskaźniki oceny
funkcjonowania systemów przyrodniczych).
Raport wskaźnikowy, jako narzędzie audytu środowiska miasta Kielce może być również, choć
w ograniczonym zakresie wykorzystywany do monitorowania celów szczegółowych zawartych
w Programie ochrony środowiska miasta. Jednak zaznaczyć należy, że większość wskaźników,
ze względu na specjalistyczny, wielokryterialnych charakter, choć wskazywać może na zmiany w
jakości środowiska miejskiego, nie w pełni nadaje się do bieżącego monitorowania celów. Dlatego też
zaprezentowano zestaw mierników, które zobrazują stopień dochodzenia do zrównoważonego
rozwoju poprzez realizację zadań zapisanych w Programie ochrony środowiska miasta Kielce.
Konstruując mierniki celów oparto się na wynikach badań europejskich dotyczących metod
konstrukcji zestawów wskaźników [PASTILLE 2002]. Założono, że będą one:


policzalne w łatwy i przejrzysty sposób;
wrażliwe na zmiany danych wejściowych;
20
Części proponowanych wskaźników nie zawiera jeszcze wartości, będą one sukcesywnie uzupełniane w miarę
dostępu danych.
93


mierzalne w odniesieniu do standardowych metod i bazują na dostępnych danych;
odpowiadały przyjmowanym założeniom, a ich liczba nie będzie zbyt duża.
Części celów szczegółowych nie przypisano wskaźników ze względu na trudno mierzalną materię,
która ich dotyczy.
Do monitorowania celów zapisanych w planie ochrony atmosfery i klimatu miasta przypisano
następujące wskaźniki:
OCHRONA ATMOSFERY I KLIMATU MIASTA
Cel szczegółowy: Uporządkowanie i "odświeżenie" struktury miejskiej w centralnych częściach
miasta
1. Powierzchnia terenów zieleni w centralnych częściach miasta
2. Powierzchnia terenów zasklepionych (utwardzonych) w centralnych częściach miasta
Cel szczegółowy: Wykonanie modernizacji miejskiej sieci ciepłowniczej oraz jej rozbudowa
4. Udział liczby mieszkańców korzystających z sieci ciepłowniczej w stosunku do całkowitej
liczby mieszkańców miasta.
5. Udział długości sieci ciepłowniczej wymagającej modernizacji do całkowitej długości sieci.
6. Przyrost długości sieci ciepłowniczej.
Cel szczegółowy: Inwentaryzacja źródeł zanieczyszczeń – w tym emisji niskiej i prowadzenie
oceny ich wpływu na stan klimatu miasta
1. Liczba źródeł zanieczyszczeń emisji niskiej
2. Liczba wszystkich źródeł zanieczyszczeń powietrza
Cel szczegółowy: Redukcja zanieczyszczeń komunikacyjnych
1. Udział liczby samochodów sześcioletnich i starszych zarejestrowanych w Kielcach w
stosunku do całkowitej liczby zarejestrowanych w mieście samochodów.
2. Długość głównych dróg komunikacyjnych, na których wprowadzono program sygnalizacji
świetlnej – zielona fala.
Cel szczegółowy: Termomodernizacja budynków w celu zmniejszenia zużycia energii cieplnej
1. Udział liczby budynków zmodernizowanych termicznie budynków w całkowitej liczbie
budynków w mieście.
2. Całkowita liczba budynków wymagających termomodernizacji.
Cel szczegółowy: Ograniczenie emitowanego hałasu komunikacyjnego
1. Powierzchnia obszarów stałego zamieszkania zanieczyszczonych ponadnormatywnym
hałasem komunikacyjnym.
2. Całkowita liczba mieszkańców miasta stale mieszkająca w obszarach zanieczyszczonych
ponadnormatywnym hałasem komunikacyjnym.
3. Odsetek mieszkańców miasta stale mieszkająca w obszarach zanieczyszczonych
Cel szczegółowy: Ochrona wnętrz budynków przed hałasem
1. Liczba zamieszkanych budynków zanieczyszczonych ponadnormatywnym hałasem
Cel szczegółowy: Ograniczenie uciążliwości akustycznej w trakcie odbywających się masowych
imprez rozrywkowych
94
hałasem w trakcie odbywających się masowych imprez rozrywkowych
Cel szczegółowy: Ograniczenie hałasu emitowanego przez podmioty gospodarcze
hałasem emitowanym przez podmioty gospodarcze
Cel szczegółowy: Tworzenie i aktualizacja programów ochrony środowiska przed hałasem
Realizacja celu nie wymaga stosowania wskaźników
Do monitorowania celów zapisanych w planie wodnym przypisano następujące wskaźniki:
OCHRONA ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH I POWIERZCHNIOWYCH
Zmniejszenie obciążenia środowiska nieoczyszczonymi ściekami oraz ograniczenie ładunków
substancji niebezpiecznych wprowadzanych do wód ze źródeł przemysłowych poprzez
wykorzystanie prawnych narzędzi
1. Udział ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie do ludności ogółem (%)
2. Powierzchnia terenów zabudowanych na obszarach nie posiadających podstawowego
uzbrojenia w siec kanalizacji sanitarnej
3. Ścieki przemysłowe w ogólnej ilości wytwarzanego ścieku (%)
4. Ścieki komunalne oczyszczane odprowadzane ogółem w stosunku do ludności obsługiwanej
przez oczyszczalnie (dam3/osobę)
5. Ścieki komunalne i przemysłowe (razem) oczyszczane w ogólnej ilości wytwarzanego ścieku
(%)
Zwiększenie skuteczności ochrony zasobów wód podziemnych zwłaszcza GZWP przed ich
ilościową i jakościową degradacją na skutek nadmiernej eksploatacji oraz przenikania do warstw
wodonośnych zanieczyszczeń z powierzchni ziemi
1. Miernik zabudowy stref ochrony pośredniej ujęć wody
2. Miernik zapotrzebowania na wodę do celów gospodarczo-bytowych (m3)
3. Miernik zabudowy na obszarach nie posiadających podstawowego uzbrojenia (ha i %)
Zwiększenie roli edukacji ekologicznej
Skuteczne egzekwowanie przepisów przez jednostki organizacyjne miasta odpowiedzialne za
ochronę środowiska
Uporządkowanie gospodarki wodami opadowymi i ochrona wód powierzchniowych
1. Długość kanalizacji deszczowej
2. Udział długości uregulowanych rzek i cieków do całkowitej ich długości
3. Udział terenów zabudowanych, na których powierzchnia biologicznie czynna stanowi mniej
niż 50% powierzchni działki budowlanej do powierzchni terenów zabudowanych
Zachowanie naturalnych siedlisk wodno – błotnych
1. Stosunek powierzchni naturalnych siedlisk wodno – błotnych objętych formami ochrony
przyrody do całkowitej ich powierzchni
2. Stosunek powierzchni naturalnych siedlisk wodno – błotnych wskazanych do pełnienia
funkcji innych niż przyrodnicze do całkowitej ich powierzchni
95
Monitoring oraz mapa zagrożeń
Do monitorowania celów zapisanych w planie ochrony przyrody i krajobrazu przypisano
OCHRONA BIORÓŻNORODNOŚCI GLEB I SIEDLISK
Inwentaryzacja istniejącej na terenie miasta różnorodności biologicznej
3. Liczba gatunków zwierząt wpisanych do polskiej czerwonej księgi występujących na terenie
miasta
4. Liczba stanowisk gatunków zwierząt wpisanych do polskiej czerwonej księgi występujących
na terenie miasta nie objętych formami ochrony przyrody
5. Liczba gatunków roślin wpisanych do polskiej czerwonej księgi występujących na terenie
miasta
6. Liczba stanowisk gatunków roślin wpisanych do polskiej czerwonej księgi występujących na
terenie miasta nie objętych formami ochrony przyrody
7. Liczba gatunków grzybów wpisanych do polskiej czerwonej księgi występujących na terenie
miasta
8. Liczba stanowisk gatunków grzybów wpisanych do polskiej czerwonej księgi występujących
na terenie miasta nie objętych formami ochrony przyrody
9. Zabezpieczenie trwałości i drożności korytarzy ekologicznych przed zmianą użytkowania,
przerwaniem ciągłości, zanieczyszczeniami zmianą stosunków wodnych
10. Całkowita długość rzek i cieków płynących w zakrytych kanałach
Ochrona dzikich zwierząt
Inwentaryzacja populacji roślin, zwierząt, grzybów
Ochrona gleb
1. miernik przyrostu/spadku terenów rolniczych21 (ha i %)
2. miernik zabudowy na obszarach o najwyższym potencjale dla rozwoju rolnictwa (ha i %)
OCHRONA KRAJOBRAZU I OBSZARÓW PRZYRODNICZO CENNYCH
Planowanie przestrzenne uwzględniające ochronę krajobrazu i obszarów cennych przyrodniczo i
uwarunkowań przyrodniczych
1. miernik liczby decyzji o wzizt wydanych niezgodnie z przyjętą w studium polityką
przestrzenną (szt.)
2. miernik zabudowy powstającej na obszarach o niekorzystnych warunkach gruntowowodnych (ha i %)
Tworzenie i zachowanie we właściwym stanie form ochrony przyrody
1. miernik zabudowy inwestycjami mogącymi znacząco oddziaływać na środowisko na
21
rozumianych jako określone w ewidencji gruntów: R, Ps, Ł
96
2.
3.
4.
5.
obszarach podlegających ochronie przyrody
powierzchnia nowych terenów wskazanych do objęcia formami ochrony przyrody
Miernik zabudowy na obszarze chronionego krajobrazu
Miernik zabudowy w parku krajobrazowym
Miernik zabudowy na obszarze Natura2000 (w ha i %)
Edukacja ekologiczna
Udostępnianie terenów cennych przyrodniczo
1. Całkowita długość szlaków turystycznych prowadzących przez obszary cenne przyrodniczo
2. Liczba tablic informacyjnych o terenach i obiektach przyrodniczo cennych
3. Całkowita długość ścieżek dydaktycznych prowadzących przez obszary cenne przyrodniczo
Wykonanie planów ochronny lub zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000: Dolina Bobrzy i
Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie
Zarządzanie lasami i terenami zieleni
Powiększanie zasobów leśnych
1. miernik przyrostu/spadku terenów lasów22 (ha i %)
2. Powierzchnia faktycznie zalesionych terenów
Dostosowanie lasów do siedliska
1. Powierzchnia drzewostanów dostosowanych do siedliska w stosunku do całkowitej
powierzchni drzewostanów na terenie miasta (%)
Prowadzenie wielofunkcyjnej gospodarki leśnej
Udostępnianie lasów społeczeństwu
1. Całkowita długość szlaków turystycznych prowadzących przez obszary lasów
2. Liczba tablic informacyjnych o terenach i obiektach przyrodniczo cennych umieszczona w
lasach
3. Całkowita długość ścieżek dydaktycznych prowadzących przez lasy
Współpraca z właścicielami i zarządcami lasów
Inwentaryzacja i okresowy monitoring terenów zieleni – budowa bazy danych GIS miejskich
terenów zieleni
1. Udział terenów zieleni, dla których wykonano inwentaryzację, w stosunku do całkowitej
powierzchni terenów zieleni
22
rozumianych jako określone w ewidencji gruntów Ls
97
Planowanie i zakładanie nowych terenów zieleni
1. Przyrost/spadek powierzchni terenów zieleni
2. Powierzchnia parków spacerowo-wypoczynkowych na 1 mieszkańca (ha/osobę)
3. Powierzchnia lasów na 1 mieszkańca (ha/osobę)
Rewitalizacja terenów zieleni (parków, zieleni przyulicznej itp.)
1. Udział zrewitalizowanych terenów zieleni w ogólnej powierzchni terenów zieleni w mieście
Zarządzanie i nadzór nad terenami zieleni
Rozbudowa bazy danych o terenach zieleni i lasach
1. Powierzchnia lasów objęta planami urządzenia lub inwentaryzacji w stosunku do całkowitej
powierzchni
Do monitorowania celów zapisanych w planie bezpieczeństwa ekologicznego i ochrony przed
nadzwyczajnymi zagrożeniami przypisano następujące wskaźniki:
KSZTAŁTOWANIE BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO I OCHRONA PRZED
NADZWYCZAJNYMI ZAGROŻENIAMI
Lokalizowanie zabudowy w sposób minimalizujący narażenie na powódź i zmianę stosunków
wodnych
1. miernik zabudowy na terenach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ha i %)
2. miernik zabudowy powstającej na obszarach o niekorzystnych warunkach gruntowowodnych (ha i %)
3. udział powierzchni obszarów narażonych nie bezpieczeństwo powodzi, dla których
wprowadzono w planach miejscowych zakaz zabudowy w stosunku do całkowitej
powierzchni obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi w mieście.
Utrzymywanie właściwych przepływów wód w ciekach
1. długość odcinków cieków niezapewniająca właściwego przepływu wód w sytuacji
wystąpienia wysokich opadów atmosferycznych lub roztopów
Ochrona przed skutkami intensywnych opadów
1. udział powierzchni odbiorników spływu wód powierzchniowych i polderów zalewowych dla
których w planach miejscowych wprowadzono zakaz zabudowy w stosunku do całkowitej
powierzchni tych odbiorników
2. udział powierzchni odbiorników spływu wód powierzchniowych i polderów zalewowych dla
których w planach miejscowych dopuszczono zabudowę w stosunku do całkowitej
powierzchni tych odbiorników
3. liczba wydanych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu na obszarach
odbiorników spływu wód powierzchniowych i polderów zalewowych
Utrzymywanie i budowa budowli i urządzeń wodnych
1. udział wielkości nakładów na utrzymywanie i budowę budowli i urządzeń wodnych w całym
budżecie miasta Kielce
2. udział długości wybudowanych i zmodernizowanych wałów przeciwpowodziowych w
stosunku do całkowitej ich długości
98
Lokalizowanie zabudowy i infrastruktury
niebezpieczeństwo osuwisk i zapadlisk
w
sposób
minimalizujący
narażenie
na
1. miernik zabudowy na terenach narażonych na osuwanie się mas ziemnych (ha i %)
Utrzymywanie roślinności ochronnej
Prowadzenie i przygotowanie działań monitorujących i ratunkowych
Kształtowanie zabudowy i sposobu zagospodarowania miasta w sposób minimalizujący ryzyko
1. udział liczby osób mieszkających na terenach narażonych na oddziaływanie w razie
katastrofy transportowych do całkowitej liczby ludności miasta
Monitoring obiektów stwarzających ryzyko (obiektów o dużym ryzyku i o podwyższonym
ryzyku)
1. liczba obiektów stwarzających duże ryzyko
2. liczba obiektów o podwyższonym ryzyku
Do monitorowania celów zapisanych w planie gospodarki odpadami przypisano następujące
wskaźniki:
ZAGOSPODAROWANIE I WYKORZYSTANIE ODPADÓW
Poprawa systemu gospodarowania odpadami komunalnymi
1. ilość produkowanych odpadów na jednego mieszkańca
2. liczba zlikwidowanych "dzikich" składowisk odpadów komunalnych
3. powierzchnia lasów i terenów otwartych zanieczyszczona odpadami
Objęcie wszystkich mieszkańców i innych wytwórców odpadów systemem odbioru odpadów.
1. odsetek mieszkańców miasta objętych umowami na odbiór odpadów
2. odsetek przedsiębiorców objętych umowami na odbiór odpadów w mieście
Rozwój systemu selektywnej zbiórki
1. liczba pojemników do selektywnej zbiórki odpadów
2. odsetek masy zbieranych surowców wtórnych w stosunku do masy powstających odpadów
Do monitorowania celów zapisanych w planie zrównoważonego transportu przypisano
KSZTAŁTOWANIE ZRÓWNOWAŻONEGO TRANSPORTU
Ograniczenie ruchu samochodowego w centrum miasta
1. stosunek powierzchni płatnej strefy parkowania w centrum miasta do całkowitej powierzchni
centrum Kielc
2. całkowita liczba miejsc parkingowych ogólnodostępnych (poza posesjami) w centrum miasta
(w tym dla autokarów)
3. całkowita długość wydzielonych ścieżek rowerowych w centrum miasta
Poprawa bezpieczeństwa oraz komfortu dla pieszych i rowerzystów
99
1. całkowita długość dróg publicznych na których ze względu na parametry drogi nie będzie
można wydzielić chodnika
2. całkowita długość wydzielonych ścieżek rowerowych
3. liczba wypadków z udziałem pieszych i rowerzystów w mieście
Podniesienie jakości i dostępności transportu publicznego, transportu zbiorowego
1. Liczba przystanków transportu publicznego na km2 powierzchni miasta
2. Całkowita długość bus-pasów na terenie miasta
3. Odsetek długości dróg publicznych objętych siecią transportu publicznego do długości
wszystkich dróg publicznych w mieście
4. Średni czas oczekiwania na autobus komunikacji publicznej, w tym w godzinach szczytu
5. Odsetek powierzchni terenów zabudowanych położonych w odległości ponad 300 m od
przystanku autobusowego do całkowitej powierzchni terenów zabudowanych w mieście
Zmniejszenie uciążliwości ruchu samochodowego
1. Masa soli użytej do usuwania śliskości pośniegowej w pasach drogowych w obszarze miasta
hałasem komunikacyjnym.
3. Całkowita liczba mieszkańców miasta stale mieszkająca w obszarach zanieczyszczonych
4. Odsetek mieszkańców miasta stale mieszkająca w obszarach zanieczyszczonych
ponadnormatywnym hałasem komunikacyjnym
5. Odsetek dróg publicznych klasy lokalnej i dojazdowej o zaniżonych parametrach w stosunku
do całkowitej długości tych dróg w mieście
Podnoszenie świadomości o potrzebie zmiany stylu życia w kierunku mobilności bezpiecznej,
mniej obciążającej środowisko, dostępnej dla niepełnosprawnych
współpraca jednostek organizacyjnych wspierających wspólną realizację celów transportu
zrównoważonego: Urzędu Miasta, Urzędu Marszałkowskiego, PKP, Generalnej Dyrekcji Dróg i
Autostrad, Przedsiębiorców zajmujących się transportem zbiorowym, organizacji turystycznych i
rowerowych
Do monitorowania celów zapisanych w planie edukacji dla zrównoważonego rozwoju przypisano
PLANU EDUKACJI SPOŁECZEŃSTWA NA ZASADACH ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży
Realizacji celu nie przypisano wskaźników
Edukacja ekologiczna dorosłych
Wspieranie partycypacji społecznej
100
Wspieranie kształcenia kadry
Promocja wartości przyrodniczych Kielc
Promocja proekologicznego stylu życia
Proponuje się monitorowanie celów zapisanych w Programie ochrony środowiska w cyklu
rocznym. Przemawia za tym dostępność danych gromadzonych Urzędzie Miasta Kielce oraz
jednostkach z nim powiązanych. Ważną rolę w monitorowaniu odgrywa budowana od lat baza danych
GIS, zasilająca miejski system informacji przestrzennej, która dostarczyć powinna informacji z
zakresu parametryzowania przestrzeni.
101
11.
STRESZCZENIE PROGNOZY
Program ochrony Środowiska dla miasta Kielce jest dokumentem strategicznym dotyczącym
polityki ochrony środowiska na poziomie lokalnym. Jego opracowanie jest wymagane przez przepisy
prawa – ustawę Prawo ochrony środowiska. Program opracowywany jest na okres 4 lat z perspektywą
na dalsze 4 lata. Część operacyjno-zadaniową Programu ma być aktualizowana co 2 lata. Program
ochrony środowiska podzielony został na Plany Obszarowe. Są to:
Plan wodny – obejmujący całość zagadnień związanych z ochroną wód i zaopatrzeniem w wodę
do celów konsumpcyjnych i gospodarczych składający się z części:
1. Gospodarowanie zasobami wody pitnej i ochrony wód podziemnych,
2. Gospodarowanie wodami opadowymi oraz ochrona wód powierzchniowych i obszarów wodnobłotnych.
Plan ochrony atmosfery i klimatu miasta – obejmujący elementy wpływające na klimat miasta,
składający się z części:
1. Program ochrony powietrza atmosferycznego;
2. Program ochrony przed hałasem i promieniowaniem pól elektromagnetycznych;
3. Program zrównoważonego korzystania z energii i zrównoważonego budownictwa.
Plan zrównoważonego transportu – obejmujący zagadnienia związane z priorytetem Europejskiej
Strategii „Środowisko Miejskie”, liniowymi źródłami szkodliwych emisji na terenach
zurbanizowanych, składający się z części:
1. Plan rozwoju zrównoważonego transportu drogowego, w tym dróg rowerowych;
2. Plan rozwoju zrównoważonego transportu zbiorowego i zintegrowanego.
Plan ochrony przyrody i krajobrazu – obejmujący powiązane z sobą następujące części odrębne
tematycznie:
1. Ochrona bioróżnorodności, gleb oraz siedlisk,
2. Ochrona krajobrazu i obszarów cennych przyrodniczo,
3. Zarządzanie lasami i terenami zieleni.
Plan gospodarki odpadami – obejmujący następujące części:
1. Gospodarowanie odpadami komunalnymi,
2. Gospodarowanie odpadami innymi niż komunalne,
3. Ochrona przed odpadami i substancjami niebezpiecznymi.
Plan bezpieczeństwa ekologicznego i ochrony przed nadzwyczajnymi zagrożeniami – obejmujący
zagadnienia bezpieczeństwa mieszkańców w częściach:
1. Ochrony przeciwpowodziowej,
2. Ochrony przed innymi zagrożeniami środowiskowymi.
Plan edukacji dla zrównoważonego rozwoju – obejmujący części skierowane do różnych grup
wiekowych mieszkańców:
1. Program edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży szkolnej,
2. Program edukacji i komunikacji społecznej dla zrównoważonego rozwoju.
W wyniku prowadzonych analiz oraz udziału społeczeństwa, w tym w formie warsztatów, w
Programie Ochrony Środowiska wyłonione zostały priorytety ochrony środowiska dla miasta Kielce.
Są to:
I.
Plan wodny :
102
Cel generalny: Ochrona zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami oraz zaspokojenie
zapotrzebowania na wodę ludności i gospodarki z uwzględnieniem zasad zrównoważonego
rozwoju
II.
Plan ochrony atmosfery i klimatu miasta:
Cel generalny 1: Przywrócenie standardów jakości powietrza
Cel generalny 2: Dążenie do przywrócenia i utrzymania standardów jakości klimatu
akustycznego
Plan zrównoważonego transportu:
III.
Cel generalny: Stworzenie warunków do zapewnienia mieszkańcom Kielc bardziej sprawnego,
dostępnego dla wszystkich grup społecznych, mniej uciążliwego dla środowiska i bezpiecznego
systemu transportu osób i towarów
IV.
Plan ochrony przyrody i krajobrazu:
Cel generalny: Stworzenie spójnego Systemu Przyrodniczego powiązanego siecią korytarzy
ekologicznych
V.
Plan gospodarki odpadami
Cel generalny 1: Poprawa systemu gospodarowania odpadami komunalnymi
Cel generalny 2: Zmniejszenie obciążenia środowiska ze strony odpadów
Plan bezpieczeństwa ekologicznego i ochrony przed nadzwyczajnymi zagrożeniami
VI.
Cel generalny: Stworzenie warunków bezpieczeństwa ekologicznego i ochrony przed
nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska
Plan edukacji dla zrównoważonego rozwoju
VII.
Cel generalny: Włączenie społeczeństwa Kielc w procesy edukacyjne i partycypacyjne w
zakresie ochrony środowiska.
Następnie tak określonym celom generalnym przypisane zostały cele szczegółowe oraz program
działań. Zostały one określone w ujęciu tabelarycznym. Tabele te stanowią część Programu Ochrony
Środowiska.
Drugą, istotną częścią Programu jest raport wskaźnikowy. Zawiera on wskaźniki – a więc
zarówno proste informacje liczbowe, jak zestawienia takich danych, które pozwalają oceniać zjawiska
dotyczące środowiska na terenie Kielc. Dotyczą one: stanu środowiska, presji na środowisko oraz
reakcji na takie presje i zjawiska.
Niniejsza prognoza oddziaływania na środowisko jest dokumentem ocennym. Ma ona za zadanie:






ocenić powiązanie programu z innymi dokumentami strategicznymi na
poziomie
międzynarodowym, krajowym i regionalnym;
zidentyfikować główne problemy ochrony środowiska miasta Kielce, w oparciu o analizę
stanu środowiska;
wskazać na możliwe znaczące negatywne oddziaływanie programu na środowisko, w tym
zwłaszcza na obszary chronione, jak również na zdrowie ludzi;
wskazać na możliwe rozwiązania alternatywne;
wskazać na możliwość złagodzenia negatywnych skutków Programu dla środowiska;
określić metodologię monitoringu (badania) skutków realizacji programu, w tym również
zakładanych celów pozytywnych.
103
Analiza projektu Programu Ochrony Środowiska doprowadziła do wniosku, że jest on spójny z
obowiązującymi krajowymi i międzynarodowymi dokumentami strategicznymi, w tym w
szczególności Kartą Lipską, Polityką Ekologiczną Państwa oraz Programem Ochrony Środowiska
Województwa Świętokrzyskiego. Realizacja dokumentu będzie służyć realizacji celów zawartych w
dyrektywach Unii Europejskiej.
Natomiast w wyniku oceny, jaki wpływ na środowisko będą mieć przewidziane w programie
Ochrony Środowiska przedsięwzięcia i działania ustalono, że w znacznej mierze będą mieć one
znaczący wpływ pozytywny.
W wyniku oceny wskazano na następujące, możliwe znaczące negatywne oddziaływania
na środowisko:
I.
Plan ochrony atmosfery i klimatu miasta:
 Wykonanie torów kolejowych – możliwe przejściowe
oddziaływanie na warunki
aerosanitarne i zdrowie ludzi;
 Ekrany akustyczne w postaci konstrukcji specjalnych, typu zielona ściana – możliwe
oddziaływanie na krajobraz;
II.
Plan ochrony przyrody i krajobrazu:
 Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych zgodnie z decyzjami – możliwe oddziaływanie
na bioróżnorodność
 Zalesianie nowych terenów z uwzględnianiem warunków przyrodniczo-krajobrazowych –
możliwe oddziaływanie na bioróżnorodność i krajobraz
 Wykonanie (…) skwerów, zieleńców, promenad i alei – przywrócenie drzew odpowiednich
gatunków w pasach drogowych i na placach Centrum – możliwe oddziaływanie na
bioróżnorodność
 Przebudowa istniejących zadrzewień pod względem gatunkowym i wiekowym oraz
dostosowania do siedliska i lokalizacji– możliwe oddziaływanie na bioróżnorodność
III.
Plan bezpieczeństwa ekologicznego i ochrony przed nadzwyczajnymi zagrożeniami:
 Renaturalizacja rzek i budowa małej retencji - możliwe oddziaływanie na bioróżnorodność
 Modernizacja i rozbudowa kanalizacji deszczowej realizowana głównie poprzez i przy okazji
inwestycji drogowych - możliwe oddziaływanie na bioróżnorodność i powierzchnię ziemi
 Budowa i konserwacja wałów przeciwpowodziowych - możliwe oddziaływanie
na bioróżnorodność
IV.
Plan zrównoważonego transportu:
 Budowa parkingów dla samochodów na obrzeżach (poza centrum ) - możliwe oddziaływanie
na bioróżnorodność, powierzchnię ziemi i krajobraz
 Wprowadzenie komunikacji zbiorowej do ścisłego Centrum – możliwe oddziaływanie
na warunki aerosanitarne, zabytki i zdrowie ludzi
 Budowa dróg głównych w tunelach bądź wykopach na odcinkach sąsiadujących z zabudową
mieszkaniową lub stosowanie ekranów akustycznych – możliwe oddziaływanie na wody,
powierzchnię ziemi i krajobraz.
W odniesieniu do obszarów chronionych znaczące negatywne oddziaływania potencjalnie mogą
wystąpić przy realizacji robót drogowych i zalesień. Na obecnym etapie określenia tych zadań nie jest
możliwe odniesienie się do ich zakresu i wywieranej przez nie presji.
Możliwe znaczące negatywne oddziaływania mogą zostać w praktyce wyeliminowane, dzięki:
104
1. właściwej informacji o terenie, przede wszystkim dotyczącej warunków wodnych,
geomorfologicznych i geologicznych oraz inwentaryzacji przyrodniczej. Szczególne
zastosowanie będą mieć tu dane zawarte w Miejskim Systemie Informacji Przestrzennej
miasta Kielce. Zaleca się wykorzystywanie tych informacji już przed etapem właściwego
przygotowania przedsięwzięcia. Pozwoli to na możliwie optymalną lokalizacje
przedsięwzięcia
2. określenia ram czasowych przedsięwzięć (w szczególności z uwzględnieniem cyklu
wegetacyjnego roślin i faz rozrodu zwierząt)
3. procedurę wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach i ocenę oddziaływania
na środowisko
4. komunikację ze społeczeństwem w odniesieniu do projektowanych przedsięwzięć celem
wypracowania możliwości redukcji negatywnych oddziaływań na zdrowie ludzi
(wykonywanie prac w optymalnych okresach, zapewnienie możliwie optymalnych objazdów).
Brak przyjęcia i wdrażania Programu Ochrony Środowiska skutkować będzie nasileniem
opisanych wyżej, niekorzystnych zjawisk i procesów w środowisku przyrodniczym. Na etapie
programowania nie wskazano na istnienie możliwych rozwiązań alternatywnych służących realizacji
założonych celów – alternatywą byłby brak takich działań.
Przyjęcie Programu Ochrony Środowiska miasta Kielce nie spowoduje oddziaływania
na terytorium innego państwa.
105
12.
1.
WYKAZ WYKORZYSTANYCH OPRACOWAŃ I PUBLIKACJI
Ankieta dotycząca gospodarki odpadami komunalnymi na terenie gminy (lata 2007-2010),
2011, Arch. UM Kielce
2.
Atlas Geologiczno-Inżynierski Kielc, 2010, PIG O/Świętokrzyski, Kielce
3.
Badania jakości prób wody pobranej ze źródlisk zlokalizowanych na terenie Miasta Kielce,
2010-2011, Arch. UM Kielce
(http://www.um.kielce.pl/pl/materialy_informacyjne_i_oceny/badania_jakosci_prob_wody_po
bran)
4.
Barbacki A., Bujakowski W., Graczyk S., Hołojuch G., Kasztelewicz A., Klityński W.,
Kotowski T., Kępińska B., Pająk L., Stefaniuk M., Tomaszewska B., Wojdyła M., 2009,
Ocena warunków geologicznych Kielc pod katem energetycznych i leczniczych zasobów wód
podziemnych (termalnych i leczniczych) niezbędnych dla podjęcia decyzji o ewentualnym ich
wykorzystaniu i uwzględnieniu w bilansie energetycznym oraz dokumentach rozwoju miasta.
Arch. UM Kielce
5.
Barga-Więcławska J., 2006, Ocena dynamiki zmian środowiska przyrodniczego Kielc
na podstawie występowania ślimaków i małży z uwzględnieniem charakteru biotopu, liczby
gatunków i liczby osobników, jako elementów wskaźnikowych stanu środowiska. Arch. UM
Kielce
6.
Bąk J., 2006, Owady jako element równowagi środowiska przyrodniczego Kielc i element
wskaźnikowy stanu środowiska; dynamika zmian, problemy, występowanie i obszary
zasługujące na ochronę – na podstawie analizy występowania chronionych gatunków motyli
(Lepidoptera) i trzmieli (Hymenoptera). Arch. UM Kielce
7.
Bezak-Mazur E., 1996, Badania aluwiów rzeki Silnicy. Arch. UM Kielce
8.
Bezak-Mazur E., Widłak M., Ciupa T., 2001, A Speciation Analysis of Aluminium in the
River Silnica. Polish Journal of Enviromental Studies, Vol. 10, No. 4 (2001), s.263-267
9.
Biernat T., Ciupa T., 2007, Koncepcja i metoda opracowania oraz możliwości wykorzystania
„Atlasu obszarów zalewowych doliny rzeki Silnicy (Kielce)”. W: Kostrzewski A., Szpikowski
J. (red.), 2007, Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 4. Procesy ekstremalne w
środowisku geograficznym. Wyd. UAM w Poznaniu, s. 69-79.
10.
Biernat T., Ciupa T., Eliasiewicz R., 2003, Ekspertyza hydrologiczna w zakresie skutków
uszczuplenia terenów zalewowych w wyniku realizacji zabudowy doliny rzeki Silnicy. Kielce,
Arch. UM Kielce
11.
Biernat T., Ciupa T., Eliasiewicz R., 2007a, Atlas zasięgu obszarów zalewowych w dolinie
rzeki Silnicy wodami o prawdopodobieństwie 0,5%, 1% i 10%. 2006. Wyd. Geoprojekt
Kielce, Arch. UM Kielce
12.
Biernat T., Ciupa T., Eliasiewicz R., Olearczyk D., 2007b, Atlas zasięgu obszarów
zalewowych w dolinie rzeki Sufraganiec wodami o prawdopodobieństwie 0,5%, 1% i 10%.
2006. Wyd. Geoprojekt Kielce, Arch. UM Kielce
13.
Biernat T., Ciupa T., Eliasiewicz R., Olearczyk D., 2007c, Atlas zasięgu obszarów
zalewowych w dolinie rzeki Bobrzy wodami o prawdopodobieństwie 0,5%, 1% i 10%. 2006.
Wyd. Geoprojekt Kielce, Arch. Miasta Kielce
14.
Biernat T., Ciupa T., Eliasiewicz R., Olearczyk D., 2007d, Atlas zasięgu obszarów
zalewowych w dolinie rzeki Lubrzanki wodami o prawdopodobieństwie 0,5%, 1% i 10%.
2006. Wyd. Geoprojekt Kielce, Arch. UM Kielce
106
15.
Biernat T., Ciupa T., Suligowski R., 2004, Mapa Hydrograficzna Polski w skali 1:50 000
arkusz M-34-42-C Sitkówka-Nowiny. Główny Urząd Geodezji i Kartografii w Warszawie.
16.
Biernat T., Ciupa T., Suligowski R., 2004, Mapa Hydrograficzna Polski w skali 1:50 000
arkusz M-34-42-A Kielce. Główny Urząd Geodezji i Kartografii w Warszawie.
17.
Biernat T., Ciupa T., Eliasiewicz R., 2003, Ekspertyza hydrologiczna w zakresie skutków
uszczuplenia terenów zalewowych w wyniku realizacji zabudowy doliny rzeki Silnicy, Arch.
UM Kielce
18.
Borkowski B., Głocki K., 2010, Opracowanie wyników ciągłego monitoringu, ul. Ogrodowa,
ul. Sandomierska, ul. Warszawska. Arch. UM Kielce
19.
Bróż E., Durczak K., 1978, Interesujące oraz rzadkie gatunki roślin naczyniowych
w zachodniej części Pasma kadielniańskiego w Górach Świętokrzyskich. Studia Kieleckie, nr
2, s.7-16
20.
Bróż E., Maciejczak B., 1991, Niektóre nowe oraz rzadkie i zagrożone gatunki roślin
naczyniowych w florze miasta i strefy podmiejskiej Kielc. Fragm. Flor. Geobot., nr 36, s.171179
21.
Bróż E., Maciejczak B., 2004, Ocena dynamiki zmian przyrodniczych w dolinach rzek w i ich
sąsiedztwie na terenie miasta Kielce jako element monitoringu przyrodniczego w realizacji
zasady ekorozwoju i docelowego zarządzania środowiskiem. Arch. Inst. Biologii, UJK,
Kielce.
22.
Bróż E., Maciejczak B., Molendowska D., Molendowski T., 1990, Rośliny naczyniowe pasm:
Posłowickiego, Dymińskiego i Zgórskiego, w Górach Świętokrzyskich (na obszarze miasta
i strefy podmiejskiej Kielc. Studia Kieleckie, nr 3-4, s.43-80.
23.
Buszko J., Jaros R. , Przemyski A., Solon J., Gwardjan M., Bidas M., Wilniewczyc P., BargaWięcławska J., 2001, Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie. W: Natura 2000. Standardowy formularz
danych dla Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) dla obszarów spełniających kryteria
obszarów o znaczeniu wspólnotowym dla Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO). Arch.
Ministerstwa Środowiska, Warszawa
24.
Cebula J., 1998, Problemy kanalizacji deszczowej w dolinach rzek Silnicy i Sufragańca.
W: Problemy ochrony przestrzeni dolin rzecznych Silnicy i Sufragańca. Wyd. KTN, Kielce
25.
Chmura U., Kosielski M., Kuczer J., Kuczer M., Lochno A., Pietrusiak J., Smolczyk A.,
Zaborowska K., 2010, Raport dla miasta Kielce - Inwentaryzacja źródeł emisji do powietrza
atmosferycznego w związku z potrzebą aktualizacji baz danych dotyczących stanu i ochrony
powietrza atmosferycznego m.in. dla potrzeb integracji systemów gromadzenia
i przetwarzania danych o środowisku w Miejskim Systemie Informacji Przestrzennej. Arch.
UM Kielce
26.
Ciupa T., 1998-2006, Raporty z badań hydrologicznych wód powierzchniowych w zlewni
Silnicy i Sufragańca. Arch. UM Kielce
27.
Ciupa T., 2001, Funkcjonowanie systemu fluwialnego Silnicy i Sufragańca w strefie miejskiej
Kielc. W: Karczewski A., Zwoliński Z. (red.) Funkcjonowanie geoekosystemów
w zróżnicowanych warunkach morfoklimatycznych. Monitoring – ochrona – edukacja, s.103113
28.
Ciupa T., 2002, Erozja, transport i akumulacja w korytach rzecznych obszaru
zurbanizowanego (Kielce). W: Banasik K. (red.) Erozja Gleb i Transport Rumowiska
Rzecznego. IGiPZ PAN, Zakopane, s. 29-38.
107
29.
Ciupa T., 2003, Procesy fluwialne w zlewni o wysokim stopniu urbanizacji na przykładzie
Kielc. Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska SGGW, Warszawa, XII,
z. 1(26), s. 24-34
30.
Ciupa T., 2003, Wpływ miejskiego zbiornika wodnego na procesy hydrologiczne i fluwialne
w rzece Silnicy (Kielce). VII Ogólnopolska Konferencja Limnologiczna, nt. Naturalne
i antropogeniczne przemiany jezior. Jodłowy Dwór, 9-11 października 2003 r., Instytut
Geografii AŚ, Polskie Towarzystwo Limnologiczne, Kielce, s. 79-88.
31.
Ciupa T., 2005, Wpływ użytkowania na transport zawiesiny w małych zlewniach
na przykładzie Silnicy i Sufragańca (Kielce). W: A. Kotarba, K. Krzemień, J. Święchowicz
(red.), Współczesna ewolucja rzeźby Polski. VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Kraków,
19-22 września 2005. IGiGP UJ Kraków, s. 77-84.
32.
Ciupa T., 2006a, Rola użytkowania terenu w kształtowaniu transportu materiału
rozpuszczonego w małych rzekach na przykładzie Silnicy i Sufragańca (Góry
Świętokrzyskie). W: Kostrzewski A., Czerniawska J. (red.), 2006, Przemiany środowiska
geograficznego Polski Północno-Zachodniej. Bogucki Wyd. Naukowe, UAM Poznań, s. 177184.
33.
Ciupa T., 2006b, Transport zawiesiny podczas różnych typów wezbrań w zurbanizowanej
zlewni rzeki Silnicy i rolniczo-leśnej Sufragańca (Góry Świętokrzyskie). W: Kostrzewski A.,
Szpikowski J. (red.), 2007, Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 4. Procesy
ekstremalne w środowisku geograficznym. Wyd. UAM Poznań, s. 81-96.
34.
Ciupa T., 2006c, Wpływ użytkowania na transport chlorków i sodu w małych zlewniach na
przykładzie Silnicy i Sufragańca (Kielce). W: Krzysztofiak L. (red.), 2006, Funkcjonowanie
i monitoring geoekosystemów Polski w warunkach narastającej antropopresji. Wyd. Biblioteki
Monitoringu Środowiska, Warszawa, s. 297-307.
35.
Ciupa T., 2006d, Temperatura wód i występowanie zjawisk lodowych na rzekach
odwadniających zlewnie o różnym sposobie użytkowania na przykładzie Silnicy i Sufragańca
(Góry Świętokrzyskie). W: A. Richling, B. Stojek, M. Strzyż, I. Szumacher., A. Świercz
(red.), Regionalne studia ekologiczno-krajobrazowe, cz. 1, 1. Badania nad krajobrazem, 2.
Struktura i funkcjonowanie systemów przyrodniczych. Problemy Ekologii Krajobrazu, t. XVI,
s. 381-390
36.
Ciupa T., 2006e, Transport zawiesiny podczas różnych typów wezbrań w zurbanizowanej
zlewni rzeki Silnicy i rolniczo-leśnej Sufragańca (Góry Świętokrzyskie). W: A. Kostrzewski,
J. Szpikowski (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 4. Procesy
ekstremalne w środowisku geograficznym. Bogucki Wyd. Nauk, Poznań, s. 81-96
37.
Ciupa T., 2007a, Rola powierzchni zakrytych i systemu drenażu deszczowego na terenach
zurbanizowanych w kształtowaniu transportu fluwialnego na przykładzie zlewni Silnicy
i Sufragańca (Kielce). W: Smolska E., Giriat D. (red.), 2007, Rekonstrukcja dynamiki
procesów geomorfologicznych – formy rzeźby i osady. Wyd. UW WGiSR, Warszawa, s. 91103
38.
Ciupa T., 2007b, Wpływ obszaru zurbanizowanego na zmiany systemu korytowego i transport
zawiesiny na przykładzie rzeki Silnicy i Sufraganiec (Kielce). W: Ludwikowska M. Wiatrak
M. (red.), 2007, Różnorodność środowiska geograficznego Gór Świętokrzyskich. Wyd. IG
AŚ, Kielce, s. 11-33
39.
Ciupa T., 2008, Rola użytkowania w kształtowaniu obszarów dostawy sedymentu do koryt
w zlewni Sufragańca i Silnicy (Góry Świętokrzyskie). Landform Analysis, Vol. 9, s. 75-78
108
40.
Ciupa T., 2008a, Influence of urbanisation on the runoff exemplified on the Silnica and
Sufraganiec catchments (Kielce, Poland). W: W. Chełmicki, J. Siwek (eds.) Hydrological
extremes in small basins. Euromediterranean Network of Representaive and Experimental
Basins. Jagiellonian University Institute of Geography and Spatial Management, Cracow,
p. 85-89
41.
Ciupa T., 2008b, Rola użytkowania w kształtowaniu obszarów dostawy sedymentu do koryt w
zlewni Sufragańca i Silnicy (Góry Świętokrzyskie). Landform Analysis vol. 9, Wyd. SGP,
Poznań, s. 75-78
42.
Ciupa T., 2008c, Wpływ częstotliwości pomiarów transportu fluwialnego na określenie jego
wielkości i dynamiki podczas wezbrań w zlewniach o zróżnicowanym użytkowaniu na
przykładzie rzeki Silnicy i Sufraganiec (Kielce). Przegląd Naukowy – Inżynieria
i Kształtowanie Środowiska, SGGW, XVII, z. 2 (40), Warszawa, s. 117-126.
43.
Ciupa T., 2009a, Wpływ zagospodarowania terenu na odpływ i transport fluwialny w małych
zlewniach na przykładzie Sufragańca i Silnicy (Kielce). Wyd. UJK Kielce
44.
Ciupa T., 2009b, Rola zagospodarowania terenu, w tym urbanizacji, na koncentrację
głównych jonów w wodach rzeki Silnicy i Sufragańca (Kielce). Warszawa, Ochrona
Środowiska i Zasobów Naturalnych, Warszawa, nr 38, s. 44-53
45.
Ciupa T., 2009c, Parametry fal wezbrań deszczowych kształtowanych w warunkach
zróżnicowanego zagospodarowania terenu na przykładzie zlewni Sufragańca i Silnicy (Góry
Świętokrzyskie). W: R Bogdanowicz, F. Fac-Beneda (red.), Zasoby i ochrona wód - obieg
wody i materii w zlewniach rzecznych. Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk,
s. 280-288
46.
Ciupa T., 2009d, The hydrological effects of urbanization exemplified by the Silnica and
Sufraganiec river catchments (Kielce, Poland). Folia Geogr., Seria Geogr.-Phys., Vol. XL,
s. 5-25.
47.
Ciupa T., 2009e, Wpływ uszczelnienia zlewni na sezonowe zróżnicowanie odpływu rzecznego
na przykładzie Silnicy i Sufragańca (Kielce). W: A.T. Jankowski, D. Absalon, R. Machowski,
M.Ruman (red.), Przeobrażenia stosunków wodnych w warunkach zmieniającego się
środowiska. Wyd. WNoZ UŚ, Sosnowiec 93-103
48.
Ciupa T., 2010a, Znaczenie zagospodarowania terenu w kształtowaniu opadu efektywnego
na przykładzie zlewni Sufragańca i Silnicy (Kielce). W: D. Wrzesiński (red.), Odpływ rzeczny
i jego regionalne uwarunkowania. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, UAM, Poznań, s. 47-59
49.
Ciupa T., 2010b, Rola obszaru zurbanizowanego w kształtowaniu transportu fluwialnego
podczas wezbrań roztopowych na przykładzie zlewni Silnicy i Sufragańca (Kielce). W: A.
Magnuszewski (red.), Hydrologia w ochronie i kształtowaniu środowiska, t. 2, nr 69,
Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, Warszawa, s. 275-283
50.
Ciupa T., Biernat T. 2006, Metale ciężkie w wierzchniej warstwie gleb miasta Kielce. W: A.
Kostrzewski, J. Czerniawska (red.) Przemiany środowiska geograficznego Polski północnozachodniej. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań
51.
Ciupa T., Biernat T., 1999, Zanieczyszczenia metalami ciężkimi i substancjami
ropopochodnymi wierzchniej warstwy gleb miasta Kielce. Arch. UM Kielce
52.
Ciupa T., Biernat T., 2000, Zanieczyszczenia metalami ciężkimi i substancjami
ropopochodnymi wierzchniej warstwy gleb miasta Kielce (wiosna 2000 r.). Arch. UM Kielce
109
53.
Ciupa T., Biernat T., 2004, Zagrożenie powodziowe na terenie Kielc i wyznaczenie obszarów
zalewowych. W: Jażdżewska I., (red.) Zróżnicowanie warunków życia ludności w mieście.
XVII konwersatorium Wiedzy o Mieście. Wyd., Uniwersytetu Łódzkiego, s. 301-312
54.
Ciupa T., Biernat T., 2006, Metale ciężkie w wierzchniej warstwie gleb miasta Kielce.
W: Kostrzewski A., Czerniawska J. (red.), Przemiany środowiska geograficznego Polski
Północno-Zachodniej. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, s. 195-202
55.
Ciupa T., Biernat T., Suligowski R., 2010, Ekspertyza w zakresie oceny stanu, zagrożeń
i ochrony środowiska wód płynących w niekontrolowanej zlewni cieku Chodcza na tle
katastrów w granicach miasta Kielce. Arch. UM Kielce
56.
Ciupa T., Prażak J., 2001, Funkcjonowanie monitoringu wód powierzchniowych
i podziemnych miasta Kielce. W: Jóźwiak M., Kowalkowski A. (red.), Zintegrowany
monitoring środowiska przyrodniczego. Funkcjonowanie i monitoring geoekosystemów
z uwzględnieniem zanieczyszczenia powietrza. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kielce,
s. 321-326
57.
Ciupa T., Rokicki B., Rybka A., 2005, Ocena zanieczyszczenia chlorkami i substancjami
ropopochodnymi wód rzeki Silnicy przepływającej przez zurbanizowany obszar Kielc oraz
działania rewitalizacyjne. W: Flakowa R., Zenisowa Z. (red.), 2005, Nove trendy
v hydrogeochemii. Hydrogrochemia, Bratislava, s. 180-185
58.
Ciupa T., Wójcik I., 1998-2003, Badania jakości wód powierzchniowych w zlewni Silnicy
i Sufragańca. Raporty z badań. Arch. UM Kielce
59.
Cywicki R., 1990a, Budowa geologiczna i charakterystyka przydatności gruntów
dla budownictwa. W: Opracowanie Fizjograficzne Ogólne do miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego miasta Kielce, Geoprojekt, Kielce, s. 12-28
60.
Cywicki R., 1990b, Mapa geologiczno – gruntowa. W: Opracowanie Fizjograficzne Ogólne
do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Kielce, Geoprojekt, Kielce
61.
Czerwik-Marcinkowska J., 2008, Glony i sinice wód słodkich i wybranych środowisk
lądowych miasta Kielce. Arch. UM Kielce
62.
Decyzja Wojewody Kieleckiego w sprawie ustanowienia strefy ochronnej ujęcia wody
podziemnej Pakosz-Stadion, 1994, znak: OS.I-6210/183/93 z dnia 1.03.1994 r.
63.
Decyzja Wojewody Kieleckiego w sprawie ustanowienia strefy ochronnej ujęcia wody
podziemnej Kielce-Dyminy, znak: OS.I-6210/81/97 z dnia 30.04.1997 r.
64.
Drożdżal E., Grabowski M., Kondziołka K., Olbracht J., Piórecki M., Radoń R., Ryłko A.,
2009, Mapy ryzyka powodziowego - projekt pilotażowy w zlewni Silnicy. Gospodarka
Wodna, nr 1
65.
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk
przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. L 206 z 22.7.1992)
66.
Dzwonkowska K., Ciupa S., Kisiel J., Średnicki M., Kłykocińska A., Leszczyńska I., Obrębski
P., 2009, Atlas jakości życia w mieście Kielce. Arch. UM Kielce
67.
Ekspertyza uciążliwości akustycznej w trakcie odbywających się masowych imprez
rozrywkowych w Kielcach: w amfiteatrze "Kadzielnia" przy Al. Legionów, muszli
koncertowej w parku miejskim im. Stanisława Staszica oraz w obiektach sportowych
miejskiego ośrodka sportu i rekreacji (dawniej obiekty KS "Błękitni") oraz możliwości
ograniczenia hałasu emitowanego w trakcie odbywających się masowych imprez
rozrywkowych w Kielcach w amfiteatrze "Kadzielnia" przy Al. Legionów oraz muszli
koncertowej w parku miejskim im. Stanisława Staszica, 2004, Arch. UM Kielce
110
68.
Ekspertyza uciążliwości akustycznych tras komunikacyjnych na wytypowanych odcinkach
ulic w Kielcach wraz z analizą możliwości ich ograniczenia, 2003, EKKOM Sp. z o.o.,
Kraków
69.
Filonowicz P., 1967a, Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000 arkusz Morawica,
PIG, Warszawa
70.
Filonowicz P., 1967b, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000
arkusz Morawica, PIG, Warszawa
71.
Filonowicz P., 1973a, Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000 arkusz Kielce, PIG,
Warszawa
72.
Filonowicz P., 1973b, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000
arkusz Kielce, PIG, Warszawa
73.
Filonowicz P., 1980, Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, B – mapa bez utworów
czwartorzędowych, Wyd. Geol., Warszawa
74.
Gilewska S., 1972, Wyżyna Kielecka. W: Geomorfologia Polski T.1, Klimaszewski M. (red.),
PWN, Warszawa, s. 291-339
75.
Górka J., Biedroński G., 2009, Program prac dla przeprowadzenia badań w celu opracowania
dokumentacji hydrogeologicznej określającej warunki hydrogeologiczne w związku
z ustanawianiem obszarów ochronnych Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 418
Gałęzice-Bolechowice-Borków. ProGeo. Arch. PIG Kielce
76.
Gwardjan M., Bidas B., 2009, Ostoja Wierzejska. W: Natura 2000. Standardowy formularz
danych dla Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) dla obszarów spełniających kryteria
obszarów o znaczeniu wspólnotowym dla Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO). Arch.
Ministerstwa Środowiska, Warszawa (http://natura2000.gdos.gov.pl)
77.
Herman G., 1997, Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50 000. Ark. Morawica (851). PIG
O/Świętokrzyski w Kielcach.
78.
Herman G., Młyńczak T., 2006, Baza danych GIS Mapy hydrogeologicznej Polski 1:50 000.
Pierwszy poziom wodonośny, występowanie i hydrodynamika. Ark. Morawica 851). PIG
O/Świętokrzyski w Kielcach
79.
Hojny-Kołos M., 2002, Trzęsienia ziemi w Polsce w latach 1000 - 1995, Mapa Inst. Geofizyki
PAN, Warszawa.
80.
http://natura2000.gdos.gov.pl
81.
http://wiadomosci.ekologia.pl/rosliny-i-zwierzeta/Kieleckie-ptaki,7883.html
82.
http://wirtualnabydgoszcz.pl/obszary_chronione.html
83.
http://www.stat.gov.pl/bdl
84.
Ichniowska-Korpula B., 2005a, Dokumentacja dynamiki zmian występowania płazów
(Amphibia) w środowisku przyrodniczym Kielc, w tym w dolinach rzek i ich sąsiedztwie.
Arch. UM Kielce
85.
Ichniowska-Korpula B., 2005b, Dokumentacja dynamiki zmian występowania gadów
(Reptilia) w środowisku przyrodniczym Kielc, w tym w dolinach rzek i ich sąsiedztwie. Arch.
UM Kielce
86.
Jakość wód podziemnych miasta Kielce, 2011, Arch. Wodociągów Kieleckich, Kielce
111
87.
Janczewski E., 1932, Ruchy sejsmiczne zauważone w Polsce w lutym 1932 roku. Posiedz.
Nauk. IG, t. 30. s. 70-72
88.
Janiszewska M. (red.), 2010, Wyniki klasyfikacji i oceny stanu wód powierzchniowych w
województwie świętokrzyskim w roku 2009. Kielce
89.
Jaśkowski B., Kasprzyk A., Olszak I. J., 2008, Wykorzystanie anomalii zawartości izotopów
238U, 232Th i 40K oraz naturalnego promieniowania elektromagnetycznego do wyznaczania
przebiegów uskoków tektonicznych. Landform Analysis, Vol. 9, s. 351-356
90.
Jaśkowski B., Kasprzyk A., Olszak I., Rogalska R., Stachurski M., Świątek E., Zawada K.
2007. Dokumentacja dla obszaru Kielc w obrębie dyslokacji tektonicznej badania zawartości
izotopów promieniotwórczych – uranu, toru, potasu oraz badania promieniowania
elektromagnetycznego przy przesyłowych liniach elektromagnetycznych wysokiego napięcia
110 i 220 kV. Arch. UM Kielce
91.
Jaśkowski B., Kasprzyk A., Olszak I., Rogalska R., Stachurski M., Świątek E., 2009,
Dokumentacja badań naukowych nad zawartością izotopów promieniotwórczych – uranu,
toru, potasu i radonu na zdrowie ludzi… oraz promieniowania elektromagnetycznego. Arch.
UM Kielce
92.
Jóźwiak M., Ciupa T., Jóźwiak M., Kiczor P., Kościółek A., Kozłowski R., Prażak J.,
Skrobacki Z., Wróblewski H., 2010, Raport wskaźnikowy w zakresie zarządzania
środowiskiem i zrównoważonym rozwojem miasta Kielce dla potrzeb opracowania programu
ochrony środowiska przy wsparciu miejskiego systemu informacji przestrzennej (GIS). Arch.
UM Kielce
93.
Jóźwiak M.A., Jóźwiak M., 2010, Ocena zanieczyszczenia powietrza w Kielcach w 2010
roku na podstawie biomonitoringu jako elementu monitoringu przyrodniczego w realizacji
ekorozwoju oraz zarządzania środowiskiem miasta. Arch. UM Kielce
94.
Kielecki Obszar Metropolitalny. Statystyczne Vademecum Samorządu, 2010, WUS Kielce
95.
Kleczkowski A.S. (red.), 1990, Mapa głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP)
w Polsce wymagających szczególnej ochrony. AGH, Kraków
96.
Kleczkowski A.S., Adamczyk A.F., Haładus A., 1994, Koncepcja ochrony zbiornika (GZWP
417) zawierająca wskazania co do form jego ochrony wraz z wyszczególnieniem zakresu
zakazów, nakazów i sposobów użytkowania terenu na obszarze wydzielonych stref
ochronnych zbiornika. AGH, Kraków
97.
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 - projekt z 25 stycznia 2011 roku,
2011, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa
98.
Koślacz R., Suligowski R., Kupczyk E., Szymanek B., Daszkiewicz J., Jendo J., Kasprzyk
A., Kukla J., Czerwik–Marcinkowska J., Noworyta A., Szlufik A., 2006, Program małej
retencji dla województwa świętokrzyskiego wraz z prognozą oddziaływania na środowisko.
Arch. UW, Kielce
99.
Kowalski B.J., 1995, Przejawy młodej aktywności tektonicznej w Dolinie KieleckoŁagowskiej w Górach Świętokrzyskich i jej wpływ na układ sieci wodnej. Przegląd
Geologiczny, 43, s. 307-316
100.
Kowalski B.J., 1996, Powierzchniowe procesy egzogeniczne a tektoniczna aktywność uskoku
środkowej Lubrzanki w Górach Świętokrzyskich. Przegląd Geologiczny, 44, s. 49-54
101.
Kowalski B.J., Olszak I.J., 2003, Dodatnie anomalie izotopów promieniotwórczych 238U,
232Th, 40K w strefie paleozoicznego uskoku mójczańskiego w Górach Świętokrzyskich.
Przegląd Geologiczny, nr 51, s. 492-497
112
102.
Królikowska K., Kaca W., 2006, Analiza mikrobiologiczna powietrza m. Kielce wraz
z analizą endotoksyn w powietrzu. Arch. UM Kielce.
103.
Królikowska K., Kaca W., 2007, Analiza mikrobiologiczna powietrza m. Kielce. Arch. UM
Kielce
104.
Królikowska K., Kwinkowski M., Kaca W., 2008, Analiza mikrobiologiczna powietrza oraz
zapylenia i występowania aktywnych biologicznie substancji w powietrzu m. Kielce, Arch.
UM Kielce
105.
Kupczyk E., Biernat T., Ciupa T., 1998, Przyrodnicze podstawy naturalnej regeneracji rzeki
antropogenicznie przekształconej W: A. Magnuszewski., U. Soczyńska (red.), Hydrologia
u progu XXI wieku. Konferencja hydrologiczna, Mądralin k. Warszawy, 24-27.1996 , s. 167180
106.
Kupczyk E., Biernat T., Ciupa T., Kasprzyk A., Suligowski R., 1994, Zasoby wodne dorzecza
Nidy. WSP Kielce
107.
Kupczyk E., Biernat T., Ciupa T., Kasprzyk A., Suligowski R., 1993-1996, Studium
ekohydrologiczne rzek Bobrzy Silnicy. Arch. UM Kielce
108.
Kupczyk E., Biernat T., Ciupa T., Lenartowicz L., Prażak J., 1994, Możliwość
zagospodarowania rejonu Stawu Białogońskiego w świetle badań przeprowadzonych badań
hydrogeologicznych, hydrologicznych i geochemicznych. Arch. UW Kielce
109.
Kupczyk E., Pielacińska B., 1992, Struktura opadów atmosferycznych w Kielcach.
W: Wybrane zagadnienia gospodarki wodnej w systemie zlewni województwa kieleckiego.
Wyd. KTN, Kielce
110.
Kwinkowski M., Jankowska-Błaszczuk M., Piwowarczyk R., Kaca W., 2007, Analiza
zapylenia i występowania aktywnych biologicznie substancji w powietrzu m. Kielce. Arch.
UM Kielce.
111.
Lenartowicz L.,1994, Atlas geochemiczny Kielc 1:50 000. Kielce, PIG
w Kielcach
112.
Łuszczyński J., 1993, Grzyby na tle zróżnicowania środowiska przyrodniczego Kielce. Arch.
Inst. Biologii, UJK, Kielce.
113.
Machowska K., Kos M., 2006, Baza danych GIS Mapy hydrogeologicznej Polski 1:50 000.
Pierwszy poziom wodonośny, występowanie i hydrodynamika. Ark. Kielce 815). PIG
O/Świętokrzyski w Kielcach
114.
Maciejczak B., 1983, Flora synantropijna i zbiorowiska ruderalne Kielc, SkarżyskaKamiennej i Starachowic. Arch. Wydz. Biologii, UŁ, Łódź
115.
Maciejczak B., 1995, Szata roślinna Karczówki i terenów przyległych wzgórz. W: Olszewski
J.L. (red.) Karczówka. Wyd. KTN, Kielce, s.107-118
116.
Maciejczak B., 2008, Resources and distribution of pteridophytes in the area of Kielce
(Poland). W: Szcześniak E., Gola E., (eds.) club mosses, horsetails and ferns in Plandresources and protection. Pol. Bot. Soc & Inst. Of Plant Biol., UWr., Wrocław, s.117-125
117.
Maciejczak B., Bróz E., 1987, Analiza flory roślin naczyniowych doliny rzeki Silnicy
na obszarze miasta i strefy podmiejskiej Kielc, Studia kieleckie, nr 4, s. 35-62
118.
Maksymiuk Z., Papińska E., 2005a, Mapa Sozologiczna w skali 1:50 000 arkusz M-34-42-A
Kielce. Główny Urząd Geodezji i Kartografii w Warszawie
O/Świętokrzyski
113
119.
Maksymiuk Z., Papińska E., 2005b, Mapa Sozologiczna w skali 1:50 000 arkusz M-34-42-C
Sitkówka-Nowiny. Główny Urząd Geodezji i Kartografii w Warszawie
120.
Mirowski R., 2000-2004, Świętokrzyski album. Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji
Zabytków w Kielcach, część I-V, Kielce
121.
Młyńczak T., Wiktorowicz B., 2010, Baza danych GIS Mapy hydrogeologicznej Polski
1:50000 ark. Chęciny. Pierwszy poziom wodonośny – wrażliwość na zanieczyszczenie i
jakość wód. Arch. PIG, Kelce.
122.
Nowak M., Popek W., 2010, Raport z badań monitoringowych ryb, minogów i raków
występujących
w
rzekach
miasta
Kielce,
Arch.
UM
Kielce
(http://www.um.kielce.pl/gfx/kielce/files/srodowisko/raport_kielce_ichtiofauna.pdf)
123.
Nowelizacja ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, 2009, Dz.
U. z dnia 21 lipca 2009 r., Nr 115 poz. 967
124.
Obiekty nieruchome woj. świętokrzyskiego wpisane do rejestru zabytków (stan z dnia
10.07.2007 r.). Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach
125.
Ocena stanu wybranych drzew – pomników przyrody rosnących w granicach miasta, na
gruntach gminy Kielce i skarbu państwa wraz z wyceną elementów środowiskowych, w tym
gruntu z drzewem, 2007, Arch. UM Kielce
126.
Ocena wpływu soli stosowanych do odladzania jezdni na przydrożne drzewa na terenie miasta
Kielce, 2010, Arch. UM Kielce (http://www.um.kielce.pl/pl/materialy_informacyjne_i_oceny)
127.
Olszewski H., 2006, Badania akustyczne w obszarach uprzemysłowionych i rejonach
obiektów uciążliwych w Kielcach. Arch. UM Kielce
128.
Olszewski J.L., Żarnowiecki G., Predygier K., Szałach G., 2003, Wstępne wyniki badań
bioklimatu terenów rekreacyjnych Kielc w sezonie wiosennym [w:] Postępy w badaniach
klimatycznych i bioklimatycznych, Prace Geograficzne nr 188, PAN IGiPZ, Warszawa
129.
Olszewski J.L., Żarnowiecki G., Rogóż M., 1995, Opad pyłu na Kielecczyźnie w latach 19751992. Rocznik Świętokrzyski, Seria B - Nauki Przyrod., Kielce, t. 22, s. 23-42
130.
Opracowanie fizjograficzne ogólne do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
miasta Kielc, 1990, Z. Masternak (red.), Geoprojekt, Kielce
131.
Plan akustyczny miasta Kielc, 2000, Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Kielce
– plan akustyczny pomiarów na terenie woj. Kieleckiego, W.S.S.E. Kielce
132.
Plan wodny miasta Kielce, 2001a, Etap I – Identyfikacja stanu i problemów gospodarki
wodnej. Główny Instytut Górnictwa, Katowice
133.
Plan wodny miasta Kielce, 2001b, Etap II – Plan działań w zakresie gospodarki wodnej.
Główny Instytut Górnictwa, Katowice
134.
PN-ISO 5667-8, 2003, Jakość wody, pobieranie próbek, część 8: Wytyczne dotyczące pobierania
opadu mokrego. Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa
135.
Pobieranie i wykonywanie analiz próbek ścieków deszczowych z oczyszczalni wód
deszczowych, kolektorów kanalizacji deszczowej, Zalewu Kieleckiego i cieków wodnych na
terenie miasta Kielce - sprawozdanie z badań, 2011, Arch. UM Kielce
(http://www.um.kielce.pl/gfx/kielce/files/srodowisko/analiza_probek.pdf)
136.
Praca zbiorowa, 1998, Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Linia kolejowa
relacji Warszawa – Kraków w granicach województwa świętokrzyskiego. WIOŚ Kielce
114
137.
Praca zbiorowa, 1999, Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Odcinki ulic
w rejonie szpitali w Kielcach. 1998 r. WIOŚ Kielce
138.
Praca zbiorowa, 2000a, Badania natężenia ruchu i opracowanie wyników na skrzyżowaniach
ulic w Kielcach, PROEKO, Warszawa
139.
Praca zbiorowa, 2000b, Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Kielce – plan
akustyczny 1999 r., WIOŚ Kielce
140.
Praca zbiorowa, 2000c, Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Linia kolejowa
relacji Kielce – Częstochowa w granicach województwa świętokrzyskiego. 1999 r. WIOŚ
Kielce
141.
Prażak J., 1994, Dokumentacja hydrogeologiczna (RE) Kielce, w tym GZWP 417 Kielce.
Arch. PIG O/Świętokrzyski, Kielce
142.
Prażak J., 1997a, Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50 000. Ark. Kielce (815). Arch. PIG
O/Świętokrzyski, Kielce
143.
Prażak J., 1997b, Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50 000. Ark. Piekoszów (814). PIG
O/Świętokrzyski, Kielce
144.
Prażak J., Janecka-Styrcz K., Kos M., Kowalczewska G., Machowska K., Młyńczak T.,
Wróblewska E., 2005, Wskazanie możliwości pozyskania dla miasta Kielce wód kopalnianych
z obszaru Gałęzice – Bolechowice – Borków wraz z określeniem wpływu odwodnieni
górniczych na zasoby komunalnych ujęć wód podziemnych Kielc na podstawie badań
modelowych. Arch. PIG O/Świętokrzyski, Kielce
145.
Prażak J., Janecka-Styrcz K., Kos M., Młyńczak T., 2007, Studium ochrony wód
podziemnych w rejonie ulic Posłowickiej i Nastole w Kielcach. Arch. PIG O/Świętokrzyski,
Kielce
146.
Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, 2004, GUS, Warszawa
147.
Program ochrony powietrza dla stref województwa świętokrzyskiego, 2007, tom 1, Kielce –
miasto na prawach powiatu, Biuro Studiów i pomiarów Proekologicznych „EKOMETRIA”
Sp. Z o.o., Gdańsk
148.
Przemyski A., Piwowarski B., Sitarz A., Woźniak I., Przemyski P., 2009, Siedliska
Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Arch. UM Kielce
149.
Radłowska C., 1967, Elementy rzeźby podczwartorzędowej w Górach Świętokrzyskich,
Przeg. Geogr. 39, 3.
150.
Ramowa Dyrektywa Wodna Unii Europejskiej w sprawie Polityki Wodnej, 2000, Official
Journal of the European Communities, nr 2000/ 60/EC, I. 327
151.
Rodzik J., Ciupa T., Janicki G., Kociuba W., Tyc A., Zgłobicki W., 2008, Współczesne
przemiany rzeźby Wyżyn Polskich. [w:] L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień
(red.), Współczesne przemiany rzeźby Polski. Wyd. IGiGP UJ, Kraków, s. 165-228
152.
Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie nr 5/2005
z dnia 26 sierpnia 2005 r. w sprawie ustanowienia strefy ochronnej ujęcia wody podziemnej
Kielce-Białogon, gmina Kielce, powiat kielecki (Dz. U. Wojewody Świętokrzyskiego Nr 220
z dnia 14 września 2005 r., poz. 2010)
153.
Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia
rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. Nr 94, poz. 795)
115
154.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. 2004, Nr 168, poz. 1764)
155.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie
wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 92, poz.1029)
156.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826)
157.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny
poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2009 r. Nr 5, poz. 31)
158.
Rozporządzenie wojewody świętokrzyskiego nr 45/1999 z dnia 4. 11. 1999 r. w sprawie
powołania rezerwatu przyrody Wietrznia im. Zbigniewa Rubinowskiego
159.
powołania rezerwatu przyrody Biesak-Białogon
160.
Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Świętokrzyskiego Nr 156, poz.
1936, zm. nr 5/2009 wojewody świętokrzyskiego, z dnia 18.01.2009 r.)
161.
Chęcińsko- Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu
162.
Rubinowski Z., 1979, Odsłonięcia geologiczne Kielc i okolic oraz problemy ich ochrony
i zagospodarowania. Prace Muzeum Ziemi PAN, z. 29, Warszawa
163.
Rybka A., 1992, Aneks nr 1 do projektu I – rozpoznawanie stanu czystości gruntu i wód
podziemnych w rejonie obiektów stwarzających potencjalne zagrożenie jakości wód
podziemnych. PG w Kielcach
164.
Rybka A., Ciupa T., Biernat T., Łoboda H., Guzera E., Szczygieł I., Lipska K., GiełżeckaMądry D., Wójtowicz J., Rokicki B., 2004, Program ochrony środowiska dla miasta Kielce.
Cz. 1. Arch. UM Kielce
165.
Rybka A., Ciupa T., Biernat T., Łoboda H., Szczygieł I., Lipska K., Giełżecka-Mądry D.,
Wójtowicz J., Rokicki B., 2004, Program ochrony środowiska dla miasta Kielce – część 1.
Kielce, Arch. UM Kielce
166.
Rybka A., Kościelniak S., 1992, System ochrony wód podziemnych ujęcia komunalnego Kielc
w Białogonie. Sprawozdanie nr 1 i 2 z prac sozologicznych w zakresie rozpoznawania stanu
czystości gruntu i wód podziemnych w rejonie obiektów stwarzających potencjalne zagrożenie
dla jakości wód podziemnych. Arch. PG w Kielcach
167.
Rybka A., Prażak J., 1990, System ochrony ujęcia komunalnego Kielc w Białogonie. I. Projekt
rozpoznania stanu czystości gruntu i wód podziemnych w rejonie obiektów stwarzających
potencjalne zagrożenie jakości wód podziemnych. II. Program wstępnych prac
hydrogeologicznych dla potrzeb sterowania eksploatacją ujęcia komunalnego Kielc
w Białogonie w celu jego ochrony przed skażeniem. PG Kielce, PIG O/Świętokrzyski
w Kielcach
168.
Siejka R., 1990, Dokumentacja badań geologicznych dla oceny wpływu Zakładu Naftowego
CPN Białogon na jakość wód podziemnych w Dolinie Białogońskiej. Arch. PG w Kielcach
169.
Sokolińska Z., Kowalik J., 1994, System ochrony wód podziemnych ujęcia komunalnego
w Białogonie. Aktualizacja danych sozologicznych zestawionych w „Sprawozdaniu
w zakresie rozpoznania stanu czystości gruntu i wód podziemnych w rejonie obiektów
116
stwarzających potencjalne zagrożenie jakości wód podziemnych na obszarze Kielce-Północ.
Arch. PG w Kielcach
170.
Sołtysik R. 2002, Geneza mokradeł Gór Świętokrzyskich i Niecki Nidziańskiej, Prace Inst.
Geogr. AŚ, Kielce, nr 9
171.
Sprawozdania z pomiarów hałasu na drogach wojewódzkich i krajowych w latach 2000-2003,
2004, WIOŚ Kielce
172.
Stachurski M., Rogalska R., Stachurska E., Suligowski R., Toborowicz K., 2008a, Ocena
stanu wybranych drzew – pomników przyrody rosnących w granicach miasta, na gruntach
gminy Kielce i skarbu państwa wraz z wyceną elementów środowiskowych, w tym gruntu
z drzewem. Arch. UM Kielce
173.
Stachurski M., Rogalska R., Stachurska E., Suligowski R., Toborowicz K., 2008b,
Kompleksowa wycena środowiskowa Lasu komunalnego „Stadion” w Kielcach, drzewostanu
wraz z gruntem, z uwzględnieniem analizy glebowo-roslinnej. Arch. UM Kielce
174.
Stachurski M., Rogalska R., Stachurska E., Suligowski R., Toborowicz K., 2010, Waloryzacja
przyrodnicza Parku im. Stanisława Staszica oraz Parku im. Adolfa Dygasińskiego w Kielcach
wraz z wyceną środowiskową dendroflory i roślinności towarzyszącej, gruntu
z drzewostanem, z uwzględnieniem wymiany gazowej roślinności, 2010, Arch. UM Kielce
(http://www.um.kielce.pl/gfx/kielce/files/srodowisko/park_dygasinskiego.pdf)
175.
Starzyk-Brach P., 1990, Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w 1989 r.
na podstawie pomiarów na terenie woj. Kieleckiego, W.S.S.E. Kielce.
176.
Stawicki H., 1998, Kształtowanie krajobrazu dolin rzek Silnicy i Sufragańca, ocena stanu
aktualnego i propozycje do planu zagospodarowania przestrzennego. W: E. Kupczyk (red.)
Problemy ochrony przestrzeni dolin rzecznych. Wyd. KTN, Kielce.
177.
Strategia rozwiązywania problemów społecznych miasta Kielce, 2004, Arch. MOPR, Kielce
(www.bip.kielce.pl/cliparts/strategia/MOPR/str017_022.doc)
178.
Strategia rozwoju miasta Kielce na lata 2007-2020. Kielce ambitne miasto liderów, 2006,
Arch. UM Kielce
179.
Stuczyński T, Fogel P, Jadczyszyn J, Ochrona gleb na terenach zurbanizowanych, Urbanista
2008, Nr 11.
180.
Studencki M., 2006, Mapa zaburzeń tektonicznych na terenie Kielc w skali 1:25 000
z uwzględnieniem wpływu dyslokacji nieciągłych na budowle i zdrowie mieszkańców. Arch.
PIG O/Świętokrzyski, Kielce
181.
Suligowski R., 2007, Opady deszczu o dużym natężeniu w Kielcach (1961-2000). W: Sołtysik
R., Suligowski R. (red.) Rola geografii fizycznej w badaniach regionalnych. t. I, Nauki
geograficzne w badaniach regionalnych, Kielce, s. 223-230
182.
Suligowski R., 2008, Związek natężenia opadu, czasu trwania i okresu powtarzalności
w Kielcach. W: Czamara, M. Wiatkowski (red.) Ochrona przeciwpowodziowa oraz
ograniczanie zagrożenia powodzią, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 211-228
183.
Szulczewska B., Cieszewska A., Giedych R. (red.), 2009, Opracowanie ekofizjograficzne
wykonane na potrzeby Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
miasta Kielce. Arch. UM Kielce.
184.
Szumacher I. Ostaszewska K., 2010, Funkcje parków śródmiejskich w opinii przyrodników
i użytkowników – przyczynek do dyskusji. Problemy Ekologii Krajobrazu, XXVII, s. 491-494
117
185.
Świercz A. (red.) 2010, Monografia Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Wyd.
UJK Kielce
186.
Świercz A. 2009, Gleby. W: B. Szulczewska, A. Cieszewska, R. Giedych (red.), Opracowanie
ekofizjograficzne wykonane na potrzeby Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego miasta Kielce. Arch. UM Kielce
187.
Świercz A., 2005, Analiza procesów glebowych i przekształceń roślinnych w zalkalizowanych
siedliskach leśnych regionu świętokrzyskiego. Komitet „Człowiek i Środowisko” przy
Prezydium PAN, Zesz. Nauk. 39, Warszawa-Kielce
188.
Uchwała Rady Miejskiej w Kielcach, 2008, Nr XXIX/673/2008 z dnia 30 października 2008 r.
w sprawie ustanowienia pomników przyrody
189.
Uchwała Rady Miejskiej w Kielcach Nr XXIX/674/2008 z dnia 30 października 2008 r. w
sprawie uznania za stanowisko dokumentacyjne „Odsłonięcie skalne u podnóża Góry Hałasa”
190.
Uchwała Rady Miejskiej w Kielcach, 2009a, Nr XXXIX/921/2009 z dnia 23 lipca 2009 r.
w sprawie wyznaczenia Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu
191.
Uchwała Rady Miejskiej w Kielcach, 2009b, Nr XLIII/1032/2009 z dnia 19 listopada 2009 r.
w sprawie ustanowienia stanowiska dokumentacyjnego „Odsłonięcia skalne na Górze
Słonecznej”
192.
Uchwała Rady Miejskiej w Kielcach, 2009c, Nr XLI/999/2009 z dnia 19 października 2009r.
w sprawie ustanowienia „Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina – Dalnia”.
193.
Uchwała Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego Nr XL/700/10 z dnia 9 sierpnia 2010 r.
w sprawie ustanowienia planu ochrony Chęcińsko - Kieleckiego Parku Krajobrazowego.
194.
Uchwała NR XLI/729/10 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 27 września 2010 r.
w sprawie wyznaczenia Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
195.
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 92 poz. 880,
z późn. zm.)
196.
Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz.
150, z późn. zm.)
197.
Ustawa Prawo wodne z dnia 21 lipca 2001r (Dz. U. nr 115, poz. 1229, z późn. zm.)
198.
Wilniewczyc P., Gwardjan M., Bidas M., Przybylski M., Kaczkowski Z., Cieśla M.,
Piwowarczyk R., Barga-Więcławska J., 2009, Dolina Bobrzy. Natura 2000. Standardowy
formularz danych dla Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) dla obszarów spełniających
kryteria obszarów o znaczeniu wspólnotowym dla Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO).
Arch. Ministerstwa Środowiska, Warszawa
199.
WIOŚ, 2003-2010, Wyniki oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref w województwie
świętokrzyskim. Kielce
200.
Woźniak R., Ziółkowski L., Ślizewski B., Szwagrzyk M., Kramarczyk M., 2010, Koncepcja
zagospodarowania wód deszczowych dla miasta Kielce. CONECO–BCE. Kraków
201.
Wypiórkiewicz J., 2005, Dokumentacja dynamiki występowania ssaków w środowisku
przyrodniczym Kielc, w tym w dolinach rzek i ich sąsiedztwie. Arch. UM Kielce.
202.
Zaręba K., 1977, Charakterystyka środowiska geograficznego obszaru miasta Kielc. Rocznik
Świętokrzyski. Nr 5, Kielce, s. 33-58
203.
Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 26. 01. 1962 r. w sprawie
uznania za rezerwat przyrody (M.P. 1962 nr 30 poz. 134)
118
204.
Zarządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 18. 06. 1952 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody
(M.P. 1952 nr 57 poz. 888)
205.
Zarządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 27. 04. 1953 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody
(M.P. 1953 nr 42 poz. 509)
206.
Zarzycki K., Szeląg Z., 2006, Czerwona lista roślin naczyniowych w Polsce. W: Mirek Z.,
Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Inst. Bot.
im. W. Szafera PAN, Kraków, s. 11-20
207.
Żarnowiecki G., 2000, Pył zawieszony w Kielcach. Studia Kieleckie. Ser. Geolog.-Geograf. 4,
Kielce.
208.
Żarnowiecki G., 2002, Zróżnicowanie bioklimatu Kielc w sezonie letnim. Regionalny
Monitoring Środowiska Przyrodniczego, KTN, Kielce, nr 3, s. 109–116
209.
Żarnowiecki G., Szałach G., 2001, Zróżnicowanie warunków biotopoklimatycznych
w Kielcach. Wrocław Ossol., Dok. Geogr., IGiPZ PAN, z. 23, s. 119-129
210.
Żarnowiecki G., 1998, Umieralność w Kielcach na tle warunków synoptycznych. Rocznik
Świętokrzyski. Seria B - Nauki Przyrodnicze, KTN, Kielce, nr 25, s. 121-133
211.
Żychowski J., 2008, Wpływ masowych grobów z I i II wojny światowej na środowisko
przyrodnicze. Wyd. Nauk. Akademii Pedagogicznej, Kraków
119
13.
SPIS TABEL
Tab. 1.
Chronione siedliska przyrodnicze występujące na terenie Kielc (Szulczewska i in. 2009): . 32
Tab. 2.
Rezerwaty przyrody .............................................................................................................. 36
Tab. 3. Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta Kielce”, w
zakresie ochrony atmosfery i klimatu miasta ........................................................................................ 52
zakresie ochrony zasobów wód podziemnych i powierzchniowych ..................................................... 57
zakresie ochrony bioróżnorodności gleb i siedlisk ................................................................................ 63
zakresie ochrony krajobrazu i obszarów przyrodniczo cennych ........................................................... 65
Tab. 7. Tabela 6. Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta
Kielce”, w zakresie zarządzania lasami i terenami zieleni .................................................................... 69
zakresie kształtowania bezpieczeństwa ekologicznego i ochrony przed nadzwyczajnymi zagrożeniami
74
zakresie zagospodarowania i wykorzystania odpadów ......................................................................... 79
Tab. 10.
Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta Kielce”, w
zakresie kształtowania zrównoważonego transportu ............................................................................. 81
Tab. 11.
Macierz skutków środowiskowych „Programu Ochrony Środowiska Miasta Kielce”, w
zakresie realizacji planu edukacji społeczeństwa na zasadach zrównoważonego rozwoju................... 86
120

Prognoza oddziaływania na środowisko Programu ochrony

Transkrypt

Podobne dokumenty

"Kaprys" Sklep Spozywczo-Przemyslowy, Kielce

Szybka Randka Kielce

podziękowanie - Weekendowe Malowanie

Generuj PDF - Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego

Fryzjer damski- szkoła policealna Żak!

Adres siedziby: ul. Szymanowskiego 3/58 25

Program – Forum Finanse i Podatki dla Przedsiębiorcy

Najem długoterminowy Potrzebujesz więcej informacji?

LICEUM DLA DOROSŁYCH Nauka za darmo! K

Oferta pracy - szczegóły