WOŹNICA ANDRZEJ JÓZEF. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979

Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego
DIPTERON
ISSN 1895–4464
Tom 32: 107-111
Akceptacja: 27.12.2016
Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society
Wrocław 31 XII 2016
Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979
nowy dla fauny Polski gatunek muchówki
(Diptera: Trixoscelididae)
Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979
a sun fly new to the Polish Fauna (Diptera: Trixoscelididae)
ANDRZEJ JÓZEF WOŹNICA
Instytut Biologii, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
51-631 Wrocław, Kożuchowska 5b, e-mail: [email protected]
ABSTRACT. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979 is newly recorded from Poland.
The diagnostic characters for the collected male specimen, including terminalia are given.
KEYWORDS: Diptera, Trixoscelis paraproxima, new data, Lower Silesia, Poland
WSTĘP
Rodzaj Trixoscelis RONDANI, 1856 to najliczniejszy w gatunki takson w obrębie rodziny
Trixoscelididae (= Trixoscelidinae auct.). Zaliczane są do niego drobne muchówki,
posiadające szczeciny przyoczkowe, których podstawy przebiegają na wysokości przedniego
przyoczka, dobrze rozwiniętą wibrysę i szczecinę policzkową, owłosiony i pokryty
szczecinkami anepimeron oraz charakterystyczne szerokie skrzydła, często pokryte
plamkami. W Europie stwierdzono do tej pory występowanie 28 gatunków, z czego w Polsce
zaledwie cztery (WOŹNICA 2013). Chociaż nowe gatunki z tego rodzaju są nadal opisywane
z Europy (np. CARLES-TOLRÁ 2016), kilka z nich znanych jest zaledwie z jednej płci
oraz pojedynczych stanowisk, stąd dane na temat ich rozmieszczenia są niedostatecznie
zbadane (WOŹNICA 2015). Większość gatunków można precyzyjnie oznaczyć na podstawie
kształtu zewnętrznych przydatków aparatu kopulacyjnego samca oraz w oparciu o budowę
segmentów końcowych odwłoka samic (segmenty V–VII) a także na podstawie budowy
zbiorniczków nasiennych (CHANDLER & DRAKE 2015, WOŹNICA 2014).
W trakcie badań faunistycznych prowadzonych we Wrocławiu i jego okolicach, natrafiono
na jeden okaz samca zbliżony budową do T. frontalis (FALLÉN, 1823), ale różniący się
od niego wyraźnie, między innymi ubarwieniem krawędzi przedniej skrzydła oraz I-szego
107
tarsomeru przednich nóg. Po zidentyfikowaniu muchówki, okazało się, że jest to samiec
T. paraproxima SOÓS, 1979, znaleziony po raz pierwszy w Polsce. Ten europejski gatunek
został opisany z miejscowości Tard na Węgrzech i dotychczas znany był z zaledwie czterech
okazów samców. Warto odnotować, że miejsce zbioru jest stanowiskiem, gdzie rok wcześniej
stwierdzono inny, nowy dla Polski gatunek błotniszki - Suillia variegata (LOEW, 1862)
(WOŹNICA & RUTKOWSKI 2015).
MATERIAŁ I METODY
Trixoscelis paraproxima: Dolny Śląsk, Wrocław (51°5’32"N, 17°2'28"E), nieużytek po
starym ogrodzie, UTM XS46, 15.05.2009, 1♂, siatka, leg. A.J. WOŹNICA. Spreparowany okaz
samca, z wypreparowanymi odwłokiem i aparatem kopulacyjnym umiejscowionymi
w mikrofiolce z gliceryną, znajduje się w kolekcji autora. Pomiarów dokonano wg metody
opisanej w pracy WOŹNICY (2006).
OPIS
Długość ciała 1.9 mm. Długość skrzydła: 2.1 mm; szerokość skrzydła 0.67 mm; indeks
żyłki medialnej: 2.03. Indeks głowowy: 1.05; indeks czułkowy: 1.45; indeks policzkowooczny: 0.18; Indeks czułkowo-policzkowy: 1.75.
Głowa. Głowa zgodna z opisem oryginalnym; I-szy flagellomer żółtawy z ciemniejszą
plamką u podstawy wici; prosternum z dwoma parami drobnych szczecinek.
Tułów. Mezonotum z 4 rzędami szczecinek acrostichalnych. Szczecinki prescutellarne
zaledwie nieco większe od acrostichalnych. Między szczecinami dorsocentralnymi widoczna
para szerokich, brunatnych, podłużnych pasów niesięgających scutellum; podobny, ale
węższy pasek przebiega wzdłuż pleur poniżej krawędzi notopleuralnej. Anepimeron z 1 długą
szczecinką i 4–5 włoskami. Pierwsza para nóg z udem, golenią i I-szym tarsomerem koloru
brązowo-szarego (u T. frontalis I-szy tarsomer jest koloru żółtego). Uda środkowej i tylnej
nogi brudno-żółte, golenie i stopy żółte; I-szy tarsomer tylnej stopy żółty, lekko rozszerzony
i mocno oszczeciniony (Fot. 2) (u T. frontalis I-szy tarsomer tylnej nogi ciemno-brązowy).
Skrzydła przeźroczyste z jasnymi, żółtymi żyłkami.
Odwłok. Odwłok i zaodwłok szary, od strony grzbietowej nieco ciemniejszy w środkowej
części.
Aparat kopulacyjny. Jak na rycinie (Fot. 3). Przydatki zewnętrzne (gonostylus) są mniej
zakrzywione niż u T. frontalis a koniec penisa skierowany jest w przeciwnym kierunku niż
u T. frontalis (CHANDLER & DRAKE 2015: 3, HACKMAN 1970: 130). Pregonit jest mały
i owalny, zaopatrzony w szczecinkę. Palcowaty koniec postgonitu przypomina kształtem
postgonit T. similis HACKMAN, 1971, ale szczyt jest lekko rozszerzony (strzałka - Fot. 3), zaś
u T. frontalis regularnie się zwęża (CHANDLER & DRAKE, 2015: 3). Należy przypomnieć,
że gatunek T. canescens (LOEW, 1965), często mylony z T. frontalis został szczegółowo
opracowany w pracach CHANDLERA & DRAKE’A (2015) oraz WOŹNICY (2014).
108
FOT. 1. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979: samiec, pokrój ciała - widok z boku
PHOT. 1. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979: male, total habitus, lateral view
Samiec T. paraproxima podobnie, jak T. similis ma żółtą żyłkę żebrową skrzydła, ale różni
się od niego ciemnym ubarwieniem uda I-szej pary nóg. U T. frontalis żyłka żebrowa jest
przyciemniona (patrząc z góry czarna) a I-szy tarsomer przedniej nogi jest żółty (u T.
paraproxima szaro-brunatny). Wyraźne różnice w budowie aparatu kopulacyjnego
potwierdzają ich odrębność taksonomiczną na poziomie gatunkowym.
FOT. 2. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979: stopy tylnej pary nóg
PHOT. 2. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979: tarsi of hind legs
109
FOT. 3. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979: aparat kopulacyjny samca - widok z boku
PHOT. 3. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979: male terminalia - lateral view
UWAGI DOTYCZĄCE OPISU
Oryginalny opis gatunku został sporządzony w oparciu o zaledwie 4 okazy samców
wychodowane z owoców zebranych w sadzie owocowym (SOÓS 1979: 410). Kilka lat
później, w opracowaniu Trixoscelididae w Fauna Hungariae (SOÓS 1981), w kluczu
do oznaczania gatunków, podane zostały cechy różnicujące T. paraproxima od T. frontalis,
z krótką adnotacją o występowaniu pierwszego z tych gatunku na Węgrzech i to znanego
wyłącznie z miejsca typowego. W tej samej pracy (ibidem: 82) zamieszczono także rysunek
I-szej pary nóg samców obu gatunków.
Porównując oryginalną deskrypcję z rysunkiem (Ryc. 46 C–D) oraz cechami kluczowymi
podanymi w Fauna Hungariae (1981: 82–83), autor niniejszej pracy stwierdził niezgodność
opisu I-szej pary nóg T. paraproxima z zamieszczoną tam ryciną. Według obu opisów uda
I-szej pary nóg były ciemne a na rysunku są jasne. W celu upewnienia się, co do ubarwienia
przednich nóg, zweryfikowano dane kluczowe zamieszczone w Fauna Hungariae, dzięki
uprzejmości kolegi z Węgier (DR WALTER PFLIEGER), który przetłumaczył istotne akapity
zamieszczonego tam klucza. Tym samym potwierdzono, że rysunek przedstawiający udo
I pary nóg samca jest błędny, bowiem udo musi być ciemno ubarwione.
110
PODZIĘKOWANIA
Składam gorące podziękowania DR. WALTEROWI PFLIEGEROWI (Uniwersytet
w Debreczynie, Debrecen, Węgry) za przetłumaczenie istotnego akapitu z klucza
do oznaczania gatunków rodzaju Trixoscelis w tomie XV Fauna Hungariae.
LITERATURA
CARLES-TOLRÁ M. 2016. Two new acalyptrate species for science and a new record for Spain
(Diptera: Carnidae, Sphaeroceridae and Trixoscelididae). Boletín Sociedad Entomológica
Aragonesa 58: 53-56.
CHANDLER P.J., DRAKE C.M. 2015. Trixoscelis canescens (LOEW) (Diptera, Trixoscelididae)
in Britain. Dipterists Digest 22: 147-153.
HACKMAN W. 1970. Trixoscelidae (Diptera) from Southern Spain and description of a new
Trixoscelis species from Northern Europe. Entomologica Scandinavica 1: 127-134.
RONDANI C. 1856. Genera Italica ordinis dipterorum ordinatim disposita et distincta et in
familias et stirpes aggregata Dipterologiae Italicae prodromus, Vol. 1. 288 pp. Parma:
Alexandri Stoecim.
SOÓS Å. 1979. Einige neue acalyptraten Musciden aus der palaearktischen Region (Diptera).
Acta Zoologica Hungarica 25(3-4): 409-414.
SOÓS Å. 1981. 55. család: Trixoscelididae, Tüskésszárnyú legyek. [W:] PAPP L. & SOÓS Å.
(red.). Magyarország Ĺllatvilága, Fauna Hungariae 15(5): 78-84. Akadémiai Kiadó,
Budapest, 137 pp.
WOŹNICA A.J. 2006. Three new species of the genus Suillia ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 from
Neotropical Region (Diptera: Heleomyzidae). Annales Zoologici 56(4): 657-665.
WOŹNICA A.J. 2013. Fauna Europaea: Heleomyzidae. [W:] PAPE T. & BEUK P. (red.). Fauna
Europaea: Diptera: Brachycera. Fauna Europaea version 2.6.2 http://www.faunaeur.org
(Last update: November 16, 2016).
WOŹNICA, A.J. 2014. The female postabdomen of five species of Trixoscelis RONDANI 1856
(Diptera: Trixoscelididae). Dipteron 30: 99-105.
WOŹNICA A.J. 2015. The acalyptrate fly family Trixoscelididae: newly recorded from Malta
(Diptera). Bulletin of the Entomological Society of Malta Vol. 7: 7-11.
WOŹNICA A.J. & RUTKOWSKI T. 2015. Suillia variegata (LOEW, 1862) nowy dla fauny Polski
gatunek błotniszki (Diptera: Heleomyzidae). Dipteron 31: 59-64.
111