Przedmowa

Przedmowa
Istnieje kilka perspektyw spojrzenia na pojęcie bezdomności. Zjawisko to można
rozpatrywać w kontekście patologii społecznej, jako element sytuacji życiowej danej osoby
czy jako zjawisko społeczne. W zależności od przyjętej perspektywy zalecane będą innego
rodzaju środki zaradcze oraz kryteria oceny. Jedną z głównych metod pracy z osobami
bezdomnymi jest streetworking polegający na bezpośrednim dotarciu do adresatów
podejmowanych interwencji. Praca ta wymaga od osób pracujących z osobami bezdomnymi
szerokiej wiedzy z zakresu zjawisk patologii społecznych oraz szczególnych umiejętności i
predyspozycji osobowych. Streetworkerzy pracują w różnych miejscach, takich jak ulice,
dworce, kluby nocne, opuszczone lokale itp. Napotykają na rozmaite problemy w zależności
od specyfiki środowiskowego systemu pomocy osobom bezdomnym w danym mieście czy
regionie. Różnorodność osób, a co się z tym wiąże złożoność problemów, z jakimi się
spotykają wymaga od nich wysokich kompetencji. Streetworker w swojej pracy spotyka się
zarówno z osobami psychicznie i somatycznie zdrowymi jak i chorymi, i niepełnosprawnymi.
Również może mieć do czynienia z jednej strony z nieletnimi, a z drugiej strony dorosłymi,
czy osobami o różnym stopniu demoralizacji. Populację osób bezdomnych stanowią
bezdomni z wyboru i bezdomni z konieczności. Wobec tak dużego zróżnicowania adresatów
osoby pracujące w obszarze bezdomności muszą posiadać szerokie rozeznanie w metodyce
pracy z różnymi osobami, gdyż każda osoba bezdomna to niepowtarzalny zbieg wydarzeń,
przekonań i problemów. To, co je łączy, to niezaspokojona potrzeba mieszkaniowa. Poprzez
dążenie do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych możliwe zostaje zapewnienie godności
osobistej człowieka. Każdy człowiek powinien mieć możliwość pozostawania w warunkach
wystarczających do spełniania swoich funkcji życiowych.
Osoby bezdomne, o ile nie są już uwikłane w zjawiska patologii społecznej, na pewno
pozostają w grupie o szczególnie wysokim ryzyku zagrożenia tymi zjawiskami. W związku z
tym konieczne jest realizowanie programów prewencyjnych skierowanych do osób
bezdomnych w celu zapobieżenia wejściu w zjawiska patologii społecznej lub też udzielenia
pomocy w wyjściu z tych zjawisk. Istotnym celem „terapii ulicznej” jest psychoedukacja z
zakresu szeroko rozumianej profilaktyki prozdrowotnej oraz zapobieganie powrotowi do
zjawisk patologii społecznej. Stan ten może być efektem dobrowolnie wybranego stylu życia,
lecz w wielu przypadkach bezdomność jest wynikiem wcześniejszego uczestniczenia w
zjawiskach patologii społecznej, takich jak uzależnienia, przemoc czy przestępczość i
związane z nią długoterminowe kary pozbawienia wolności wynikające z naruszania norm
prawnych. Z drugiej strony bezdomność jest nie tylko efektem rozmaitych zjawisk patologii
społecznej, lecz także ma odległe konsekwencje społeczne. Utrudnia ona osobom
bezdomnym funkcjonowanie zgodnie z oczekiwaniami społecznymi i pełnienie ról
społecznych, np. ojca, matki, pracownika, ucznia. Pozostawienie osób bezdomnych bez
skutecznej pomocy będzie nieustannie obciążało system polityki społecznej i opieki
zdrowotnej. Dlatego konieczne jest poznanie mechanizmów tworzenia i rozwoju programów
przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu osób bezdomnych. Istnieje konieczność
budowania struktur krajowych złożonych z różnorodnych instytucji zainteresowanych
realizacją programów na rzecz bezdomności oraz działających w zakresie integracji
społecznej. Zwłaszcza iż przyczyny bezdomności wiążą się z trudnymi do opanowania i
zmiany procesami społecznymi, wynikającymi z transformacji ustrojowej. Nasilająca się
marginalizacja i polaryzacja społeczna, przemieszczanie się ludności do dużych aglomeracji
miejskich, zubożenie niektórych warstw społecznych niewydolność polityki mieszkaniowej,
wzrost cen mieszkań oraz brak lokali komunalnych i zastępczych wymagają nie tylko
wdrożenia odpowiednich działań psychopedagogicznych, lecz także makrosystemowych
zmian i decyzji politycznych.
Realizacja zawartych w tej książce postulatów pozwoli uchronić niektóre osoby od
szeregu zagrożeń związanych z pozostawaniem osobą bezdomną. Prezentowana książka jest
dyskusją osób zajmujących się aspektem praktycznym i teoretycznym zjawiska bezdomności.
Zawarte w niej treści w dużej mierze dotyczą zagadnień interdyscyplinarnej pomocy osobom
bezdomnym w Polsce. Przedstawiona w niej także została zmieniająca się dynamika zjawiska
bezdomności, zachodzące zmiany jakościowe wśród osób bezdomnych oraz zmiany w
strukturze populacji.
Autorzy tej książki reprezentują interdyscyplinarne grono praktyków, teoretyków i
wolontariuszy zajmujących się pomocą osobom bezdomnym. Jest ona efektem wieloletnich
doświadczeń i przemyśleń autorów. Ze względu na swą wartość merytoryczną będzie
przydatną
pozycją
aktualizującą
i
uzupełniającą
zagadnienia
dotyczące
zjawiska
bezdomności. Skierowana jest ona do pedagogów społecznych, pracowników socjalnych,
prawników, animatorów życia społecznego, wolontariuszy, pracowników prewencji i wielu
innych służb i organizacji zainteresowanych tą problematyką.
dr Robert Opora
Zakład Patologii Społecznej i Resocjalizacji
Uniwersytetu Gdańskiego