01 Witold Zatoński 29.09

Transkrypt

Wyrównanie różnic w zdrowiu
(HEM)
Closing the health gap (HEM)
Witold Zatoński
Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie
Zdrowie dorosłych – Europa
„TRZECH PRĘDKOŚCI”
Ś
W II połowie XX wieku ogromny postęp/przyrost
„ZDROWIA”,
ZDROWIA” ale
l także
k rozwarstwienia
i i w
przyroście/dostępie do zdrowia
W. Zatoński, 2011
1
Różnice / nierówności w zdrowiu pomiędzy:
p
ę y
 regionami
 krajami
 subregionami
 miastami / dzielnicami miast
 mieszkańcami
es a ca terenów
e e ó miejskich
ejs c i wiejskich
ejs c
 kobietami i mężczyznami
 grupami ludności wg
wg. czynników
socjoekonomicznych / wykształcenie etc.
W. Zatoński, 2011
2
Region Europejski WHO
Jednym z najważniejszych
wyzwań
y
zdrowia w Europie
p
na początku XXI wieku jest
nierówność / różnica w
zdrowiu między zachodnią,
środkową a wschodnią
środkową,
częścią regionu
europejskiego.
One of the biggest
challenges of Europe at the
beginning of the XXI
century is the wide east
eastwest gap in health; and
cardiovascular diseases are
the most important cause of
this health gap.
Grupa Krajów 1: kraje Europy zachodniej: UE15 (Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Irlandia, Włochy, Luksemburg,
Holandia, Portugalia, Hiszpania, Szwecja, Wlk. Bryt.), Cypr, Malta, Norwegia, Szwajcaria, Islandia, San Marino, Izrael.
p Krajów
j
2: kraje
j Europy
py centralnejj i wschodniej:
j UE10 ((Bułgaria,
g
, Czechy,
y, Estonia,, Węgry,
ęg y, Łotwa,, Litwa,, Polska,, Rumunia,, Słowacja,
j ,
Grupa
Słowenia), Chorwacja, Macedonia, Albania, Serbia, Bośnia i Herzegowina.
Grupa Krajów 3: byłe kraje sowieckie: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Ukraina, Rosja, Tadżykistan,
Turkmenistan, Uzbekistan.
W. Zatoński, 2011
3
Oczekiwana długość życia w wybranych krajach
80
Portugalia
Polska
Szwecja
70
Rosja
Węgry
Lata
60
50
W połowie XX w.
różnica długości
życia 20
20-35
35 lat
Korea
Płd.
Tunezja
40
30
1945
1955
1965
1975
1985
1995
2005
Źródło: Zatoński W (ed.) with Mańczuk M, Sulkowska U, and the HEM Project team. Closing the health gap in European Union.
Cancer Center and Institute of Oncology, Warsaw, 2008. Available from: http://www.hem.waw.pl
W. Zatoński, 2011
4
Oczekiwana długość życia w wybranych krajach
80
70
Rosja
Lata
60
50
40
30
1945
1955
1965
1975
1985
1995
2005
W. Zatoński, 2011
5
Postęp w zdrowiu ma generalnie inne
przyczyny/rytm
/
u DZIECI
C i DOROS
O OS ŁYCH
C
 Umieralność przed 5 rr.żż
 Umieralność przed 65 r.ż.
Progresses in controlling premature mortality
 Mortality before 5th year of life
 Mortality before 65th year of life
W. Zatoński, 2011
6
Odsetek zgonów przed 5 rokiem życia
Polska vs. Anglia
g i Walia,, obie p
płcie
45%
Polska
40%
35%
30%
Anglia i
Walia
25%
20%
15%
10%
5%
0%
1830 1860 1890 1920 1950 1980 2010
 Wyrównanie różnicy wschód –
zachód w umieralności dzieci.
 W krajach Europy Wschodniej po
II Wojnie Światowej wprowadzono
obowiązkowe szczepienia
ochronne / reguły sanitarnoepidemiologiczne, doprowadziło
to do skokowej poprawy
umieralności niemowląt i
zagrożenia chorobami zakaźnymi.
 W Polsce tylko w okresie 1950
(33%) do 1965 (11%) umieralność
przed 5 r.ż. spadła o 22 punkty.
W. Zatoński, 2011
7
Umieralność niemowląt – obie płcie, 2008*
2.2
2.5
2.5
2.6
2.7
2.7
2.7
2.8
3.3
3.3
3.4
3.5
35
3.5
3.6
3.7
3.7
3.8
3.8
3.9
40
4.0
4.5
4.8
4.9
5.0
5.6
5.6
6.2
6.7
Luksemburg
Islandia
Szwecja
Słowenia
Grecja
Finlandia
Norwegia
Czechy
Portugalia
Hiszpania
Dania
Włochy
Cypr
Francja
Austria
Niemcy
Holandia
Irlandia
Szwajcaria
B l i
Belgia
Chorwacja
Wlk. Bryt.
Litwa
Estonia
Węgry
Polska
Słowacja
2005: Belgia; 2006: Dania, Niemcy,
Rosja; 2007: Włochy, Szwajcaria
Łotwa
Malta
Bułgaria
Umieralność
niemowląt
(jednocyfrowa) i
d i i ((mniej
dzieci
i j niż
iż
1%) w całym
regionie dobrze
„kontrolowana”
kontrolo ana”
8.1
8.6
10.2
11.0
Rosja
Rumunia
0
2
4
6
8
10
12
Współczynniki / 1,000 żyw ych urodzeń
W. Zatoński, 2011
8
Umieralność z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych –
obie p
płcie,, 0+,, 2008*
2005: Belgia; 2006: Dania, Niemcy,
Rosja; 2007: Włochy, Szwajcaria
3.3
Węgry
Irlandia
Słow enia
Finlandia
Islandia
Austria
Szw ajcaria
Chorw acja
Słow acja
Grecja
Polska
Czechy
Bułgaria
Cypr
Holandia
Wlk. Bryt.
Estonia
Włochy
Niem cy
Malta
Szw ecja
Dania
Francja
Rum unia
Norw egia
Hiszpania
Łotw a
Litw a
Belgia
Luksem burg
Portugalia
Rosja
j
4.6
4.7
5.2
5.3
5.3
5.4
5.5
5.8
5.8
6.3
6.6
6
6
6.8
7.3
7.6
7.8
8.1
8.1
91
9.1
9.3
9.4
9.6
10.5
10.7
11.0
11.2
11.5
Kontrola chorób
zakaźnych
równie dobra we
wschodniej
h d i j jjak
ki
w zachodniej
części UE.
14.8
15.3
16.0
17.7
23.8
0
5
10
15
20
25
Wsp. std. / 100,000 pop.
W. Zatoński, 2011
9
Oczekiwana długość życia i umieralność ogółem w Polsce, mężczyźni
Umieralność ogółem, 0-14
2000
Współczynnik
ki / 100,000
Współczynnik
ki / 100,000
600
500
400
300
200
100
Umieralność ogółem, 15+
1950
1900
1850
1800
1750
1700
1650
1600
1550
0
1957 1963 1969 1975 1981 1987 1993
68
1500
1957 1963 1969 1975 1981 1987 1993
Oczek. dł. życia przy urodzeniu
56
Oczek. dł. życia w wieku 15 lat
66
55
64
60
58
56
54
Lata
Lata
62
53
52
54
52
50
1950 1956 1962 1968 1974 1980 1986 1992
W. Zatoński, 2011
51
50
1950 1956 1962 1968 1974 1980 1986 1992
10
Trendy czasowe umieralności, mężczyźni, 15-59 lat
Nowotwory złośliwe płuca,
1959-1990
Choroby ukł. krąż., 1959-1990
300
Urazy, 1986-1994
600
60
Zgony / 100,000
Zgony / 100,000
Zgony / 100,000
Węgry
250
Polska
200
Rosja
50
500
40
400
Polska
150
100
Finalndia
30
300
20
200
Polska
UK
50
100
10
UK
0
1958
0
0
1966
W. Zatoński, 2011
1974
1982
1990
1958
1966
1974
1982
1990
1986
1988
1990
1992
1994
11
Umieralność ogółem w Finlandii, Polsce i Rosji, 1963-2008
1200
A
200
Finlandia
0 19
0-19
150
100
50
Wsp. std. / 100,000
W
Wsp. std. / 100,000
W
250
800
600
400
1960 1970 1980 1990 2000 2010
1200
Wsp. std. / 100,000
W
0
Polska
0 19
0-19
1000
B
Polska
20 64
20-64
800
600
Europa
„TRZECH
RYTMÓW I
PRĘDKOŚCI”
zdrowia
d
i
dorosłych
400
200
0
1970
300
250
C
1980
1990
2000
2010
Rosja
0 19
0-19
200
150
100
50
0
1960 1970 1980 1990 2000 2010
1960 1970 1980 1990 2000 2010
Ws
sp. std. / 100,000
Wsp. std. / 100,000
W
0
B
1960
Wsp. std. / 100,000
W
0
Finlandia
20 64
20-64
0
1960 1970 1980 1990 2000 2010
W. Zatoński, 2011
A
200
0
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
1000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
C
Rosja
20-64
1960 1970 1980 1990 2000 2010
12
Wzorzec przeżycia do 65 roku życia w UE i Rosji, 2007*
Kobiety
93%
93%
93%
92%
92%
92%
92%
92%
91%
91%
91%
91%
91%
90%
90%
90%
89%
89%
87%
87%
86%
86%
85%
85%
84%
83%
82%
77%
100%
80%
Mężczyźni
Hiszpania
Włochy
Grecja
Szw ecja
Francja
Austria
Portugalia
UE15
Finlandia
Niem cy
Irlandia
Holandia
Słow enia
Belgia
Luksem burg
Wlk. Bryt.
Czechy
Dania
Polska
Słow acja
UE10
Estonia
Bułgaria
Rum unia
Węgry
Litw a
Łotw a
Rosja
60%
40%
Szw ecja
Holandia
Włochy
Irlandia
Wlk. Bryt.
UE15
Hiszpania
Austria
Niem cy
Grecja
Luksem burg
Belgia
Dania
Francja
Portugalia
Finlandia
Słow enia
Czechy
Słow acja
Polska
UE10
Rum unia
Bułgaria
Węgry
Estonia
Łotw a
Litw a
Rosja
j
40%
88%
87%
87%
85%
85%
84%
84%
84%
84%
84%
83%
82%
82%
82%
81%
81%
79%
77%
 Różnica M/K
 Różnica między
regionami/krajami
Ponad 90% kobiet
w Europie
Zachodniej dożywa
65 rr.ż.;
ż ; tylko 1 na 2
mężczyzn dożywa
65 lat w Rosji i
krajach bałtyckich
bałtyckich,
w Polsce 2 na 3.
70%
70%
69%
68%
68%
65%
61%
57%
54%
46%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
* 2004: Belgia; 2006: Dania, Luksemburg, Portugalia, Rosja
Źródło: Zatoński W (ed.), Mańczuk M, Sulkowska U, i zespół Projektu HEM. Closing the health gap in European Union.
Centrum Onkologii-Instytut, Warszawa, 2008. Dostępny na: http://www.hem.waw.pl
W. Zatoński, 2011
13
Transformacja
T
f
j
kardiologiczna w Europie
W. Zatoński, 2011
14
Umieralność z powodu chorób układu krążenia w wybranych
krajach, mężczyźni w wieku 45
45-64
64 lat, 1968-2008
1968 2008
1600
Rosja
 Grecja,
Grecja Bułgaria,
Bułgaria
1400
etc.: „kultura
śródziemnomorska”
najniższe ryzyko CV
w 1970 r.
Std. wsp. / 100,000 po
op.
1200
Finlandia
1000
Bułgaria
800
 Finlandia:
Wlk. Bryt.
600
wyrównanie różnicy
Norwegia
 Case Rosji
400
Francja
200
Holandia
Grecja
0
1967 1973
W. Zatoński, 2011
1979 1985 1991 1997
2003 2009
15
Umieralność z powodu chorób układu krążenia, 45-64
Finlandia
Polska
1600
1600
A
Rosja
1600
B
1400
1400
1400
1200
1200
1200
1000
1000
1000
800
800
800
600
600
600
C
Mężczyźni
Mężczyźni
Mężczyźni
Kobiety
400
400
200
200
0
1948 1958 1968 1978 1988 1998 2008
Kobiety
0
1948 1958 1968 1978 1988 1998 2008
400
Kobiety
200
0
1948 1958 1968 1978 1988 1998 2008
Źródło: Zatoński W. IEA World Congress of Epidemilogy; Edinburgh, Scotland 7-11 August 2011
W. Zatoński, 2011
16
Umieralność z powodu chorób układu
krążenia,
ą
wiek 45-64
Finlandia

1200
1100
1000
M ż
Mężczyźni
ź i
900

800
700
600
500

400
300
Kobiety
200
100
0

Historycznie w zachorowalności i umieralności
na choroby układu krążenia w Europie
obserwowane były znaczące różnice między
północą a południem (Studium siedmiu krajów).
Po II Wojnie Światowej obserwowano wzrost
umieralności na CVD w północnej Europie. Na
początku lat 70-80-tych np. w Finlandii czy
Wielkiej Brytanii umieralność z powodu CVD
osiągnęła najwyższy poziom kiedykolwiek
notowany w Europie.
Europie
Niespodziewanie, po 1970 r. zachorowalność i
umieralność na CVD zaczęła znacząco spadać
w krajach
j
zachodnich. Ten trend jjest nadal
obserwowany na początku XXI wieku.
Zgony przed 65 r.ż. z powodu CVD stają się
rzadkością.
1948 1958 1968 1978 1988 1998 2008
W. Zatoński, 2011
17
UK 1959-2007: Mężczyźni i Kobiety
Umieralność z powodu chorób układu krążenia, 45-64
800
Mężczyźni
700
671.5 / 100,000 means
27% vasc. death at
ages 45-64
600
500
400
288 / 100,000 means
13% vasc. death at
ages 45-64
Kobiety
300
180.4 / 100,000 means
15% vasc. death at
ages 45-64
200
100
0
1948
1958
1968
1978
1988
1998
2008
65.4 / 100,000 means
5% vasc. death at ages
45-64
Źródło: Richard Peto, CTSU, Univeristy of Oxford, UK
W. Zatoński, 2011
18
MODEL IMPACT: Wyjaśnienie spadku liczby zgonów z
powodu chorób wieńcowych
p
y serca,, Anglia
g i Walia 1981-2000
20000
 Czynniki ryzyka-58.2%
Zgony zapo
obieżone w 2
2000 roku
10000
0
-10000
Czynniki ryzyka-pogorszenie +12.4%
Czynniki ryzyka-polepszenie -70.6%
-20000
-30000
•
•
-50000
-60000
•
-70000
-80000
1981
•
rok
Palenie -48.1%
48 1%
Nadciśnienie BP -9.5%
Dieta/Chol. -9.6%
Inne +9.0%
+9 0%
 Leczenie -41.8%
Leczenie -41.8%
-40000
•
•
•
•
Zawały -7.7%
Prewencja wtórna ogółem
-11.2%
Niewydolność serca 12.6%
Inne -10.3%
2000
Źródło: Unal B, Critchley JA, Capewell S. Explaining the decline in coronary heart disease mortality in England and Wales between 1981 and 2000.
Circulation. 2004 Mar 9;109(9):1101-7. Epub 2004 Mar 1.
W. Zatoński, 2011
19
Umieralność z powodu chorób układu krążenia,
mężczyźni w wieku 45
45-64,
64, 1963-1990
1963 1990
1200
W odróżnieniu od Europy
Zachodniej w E
Zachodniej,
Europie
ropie
Wschodniej w latach 70. i
80. umieralność z
powodu
d CVD nadal
d l rosła
ł
(badanie MONICA).
Wsp. sttandaryzowane / 100,000
1000
800
600
400
200
0
1961
1971
Finlandia
1981
1991
We wszystkich krajach
Europy Wschodniej
transformacja CVD
została
t ł przesunięta
i t w
czasie.
Polska
W. Zatoński, 2011
20
Polska, grupa wieku 45-64
900
„Demokracja” jest zdrowsza
800
 W Polsce wzrost umieralności
700
z powodu CVD zakończył się
w 1990 r.
 Wraz transformacją
społeczno-gospodarczą
rozpoczęła się faza spadku u
obu płci
płci, we wszystkich
grupach wieku, na terenach
wiejskich i miejskich, u lepiej i
gorzej wykształconych
mieszkańców.
600
500
400
300
200
100
0
1948
1968
1988
Mężczyźni
Kobiety
2008
W. Zatoński, 2011
21
Spożycie olejów roślinnych w Polsce* i UE15**
25
 Wzrost spożycia
olejów
j
roślinnych
y w
Polsce
UE15
Polska
kg/osob./ro
ok
20
 W 2002 roku
spożycie olejów
roślinnych doszło do
średniego poziomu
w krajach
k j h EU15
15
10
5
0
1960
1967
1974
1981
1988
1995
2002
* Dane Instytutu Żywności i Żywienia
** dane FAO
W. Zatoński, 2011
22
Spożycie oleju roślinnego w Polsce,
1970-2000
1970
2000 (kg/osobę/rok)
20
 Stabilność i spójność tego
18
zjawiska zdają się potwierdzać
hipotezę, że najważniejszą przyczyną
była dramatyczna zmiana diety
spowodowana wprowadzeniem
gospodarki rynkowej (Zatoński i in.,
1998).
16
14
12
10
 Kluczowym
Kl
elementem
l
t
wydaje
d j się
i
8
być wyraźny wzrost spożycia oleju
rzepakowego i sojowego, co wiąże
się z uzupełnieniem niedoboru
kwasów tłuszczowych omega-3 w
polskiej diecie (Zatoński & Willett,
2005; Zatoński et al., 2007).
)
6
4
2
0
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
Źródło: Zatoński W. IEA World Congress of Epidemilogy; Edinburgh, Scotland 7-11 August 2011, based on data from National Food and Nutrition Institute
W. Zatoński, 2011
23
Stosunek kwasów tłuszczowych wielonienasyconych
d nasyconych
do
h w Polsce,
P l
1950-1999
1950 1999
0.6
0.5
S
Stosunek
04
0.4
0.3
0.2
0.1
0
1950
1960
1970
1980
1990
2000
Źródło: Zatoński W. IEA World Congress of Epidemilogy; Edinburgh, Scotland 7-11 August 2011, based on data from National Food and Nutrition Institute
W. Zatoński, 2011
24
Źródło: Zatoński W, et al. (1998) BMJ; 316: 1047-1051
W. Zatoński, 2011
25
Niezbędne czynniki
pokarmowe
niezbędne
ę
nienasycone
y
kwasy
y
tłuszczowe
 kwas linolowy
 kwas α
α-linolenowy
linolenowy (ALA)
The global
availability of n-3
f
fatty
acids
id
W. Zatoński, 2011
26
MODEL IMPACT:Wyjaśnienie spadku liczby zgonów z
powodu chorób wieńcowych
p
y serca w Polsce,, 1991-2005
0
 Czynniki ryzyka-54%
•
•
•
•
•
•
5000
-5000
Czynniki ryzyka: -54%
Liiczba zgonów
w
-10000
Leczenie: -37%
-15000
Dieta/Chol. -39%
Palenie -11% / Male -15%
Aktywność fizyczna -10%
Nadciśnienie 0%
Cukrzyca +2%
BMI +4%
 Leczenie -37%
37%
-20000
-25000
-30000
1991
Niewyjaśnione: -10%
26,202 mniej
zgonów w 2005
rok
k
•
•
•
•
•
Zawały-12%
Prewencja wtórna-7%
Niewydolność serca-5%
Nadciśnienie -2%
Inne-12%
2005
Źródło: Bandosz P, O’Flaherty M, Drygas W, Koziarek J, Wyrzykowski B, Rutkowski M, Bennett K, Opolski G, Zdrojewski T, Capewell S.
Explaining the decline in coronary heart disease mortality in Poland between 1991 and 2005. Eur Heart J. 2010;31 (Abstract Suppl.), 167
W. Zatoński, 2011
27
Umieralność z powodu chorób układu krążenia, wiek 45-64,
Polska i Finlandia, 1963-2007
Mężczyźni
Kobiety
1200
Rozbieżność
trendów
umieralności z
powodu CVD na
wschodzie i
zachodzie Europy
400
350
1000
300
800
777
257
50
250
600
200
483
438
150
400
126
105
248
100
58
200
50
0
1961
0
1973
1985
Polska
1997
Finlandia
2009
1961
1973
1985
Polska
1997
Powrót do
normalnej
transformacji CVD
w centralnejj
Europie po 1991 r.
2009
Finlandia
W. Zatoński, 2011
28
wybrane kraje, 1959-2008
Mężczyźni, 45-64
Kobiety, 45-64
400
900
1992
800
1990
350
1993
300
1990
Wsp. stand / 1
W
100,000
Wsp. stand / 1
W
100,000
700
600
500
400
300
1990
250
1990
200
150
100
200
Polska
100
Polska
50
Węgry
Węgry
Czechy
Czechy
0
0
1958
1968
Polska:
Czechy :
Czechy.:
Węgry:
1978
1988
1998
2008
roczny spadek od 1990: 3.6%
roczny spadek od 1990: 4
4.4%
4%
1958
1968
Polska:
Czechy :
Czechy.:
Węgry:
1978
1988
1998
2008
4 6%
W. Zatoński, 2011
29
MODEL IMPACT - SPADEK UMIERALNOŚCI CHD
Anglia i Walia1
Polska2
Czechy3
Finlandia4
Czynniki ryzyka -58%
Palenie -48%
Dieta / Chol.
Chol -10%
10%
Obesity +4%
Aktywność fizyczna +4%
Nadciśnienie -10%
Leczenie -42%
Prewencja wtórna -11%
Zawały -8%
Niewydolność serca -13%
Inne -10%
Niewyjaśnione 0%
Palenie -11%
Dieta / Chol.
Chol -39%
39%
Obesity +4%
Aktywność fizyczna -10%
Nadciśnienie 0%
Leczenie -37%
Zawały -5%
%
Inne -12%
Niewyjaśnione -10%
Palenie -8%
Dieta / Chol.
Chol -41%
41%
Obesity +1%
Aktywność fizyczna
Nadciśnienie -15%
Leczenie -41%
Zawały -7%
Inne -10%
Niewyjaśnione -2%
Palenie -9%
Dieta / Chol.
Chol -37%
37%
Obesity
Aktywność fizyczna
Nadciśnienie -8%
Leczenie -23%
Zawały -4%
Inne -10%
Niewyjaśnione -24%
Źródło:
1 Unal B, Critchley JA, Capewell S. Explaining the decline in coronary heart disease mortality in England and Wales between 1981 and 2000.
Circulation. 2004 Mar 9;109(9):1101-7. Epub 2004 Mar 1.
2 Bandosz
P, O’Flaherty M, Drygas W, Koziarek J, Wyrzykowski B, Rutkowski M, Bennett K, Opolski G, Zdrojewski T, Capewell S. Explaining the decline in coronary heart disease
mortality in Poland between 1991 and 2005. Eur Heart J. 2010;31 (Abstract Suppl.), 167
3 Brythans
y
J,, Lanska V,, Cifkova R,, Flahertyy M,, Critchleyy J,, Capewell
p
S. Explaining
p
g the decline in coronaryy heart disease mortality
y in the Czech Republic
p
between 1985 and 2007.
EUROPREVENT, Prague, 5.5.2010
4 Laatikainen
T, et al. Explaining the Decline in Coronary Heart Disease Mortality in Finland between 1982 and 1997. Am. J. Epidemiol. 2005;162:764-773
Table prepared by W. Zatoński
W. Zatoński, 2011
30
Umieralność z powodu chorób układu krążenia, 45-64 lat
1600
A
Finlandia
1600
B
Polska
1600
1400
1400
1400
1200
1200
1200
1000
1000
1000
Rosja
Mężczyźni
Mężczyźni
800
C
800
800
600
600
600
400
400
Mężczyźni
200
Kobiety
0
1948 1958 1968 1978 1988 1998 2008
Kobiety
200
0
1948 1958 1968 1978 1988 1998 2008
400
Kobiety
200
0
1948 1958 1968 1978 1988 1998 2008
W. Zatoński, 2011
31
Umieralność z powodu chorób układu krążenia, 45-64 lat
Rosja
1600
1500
1400
1300
1200
1100
1000
900
Mężczyźni
800
700
600
500
400
Kobiety
300
200
100
0
1948 1958 1968 1978 1988 1998 2008
 W Rosji, na Ukrainie i w innych krajach
byłego Związku Radzieckiego po 1991 r.
wystąpił ogromny wzrost i fluktuacje
umieralności.
 Wydaje się, że nadużywanie alkoholu w
R ji d
Rosji
doprowadziło
d ił nie
i tylko
t lk d
do wzrostu
t
typowych problemów zdrowotnych
związanych z alkoholem (marskość wątroby,
a zwłaszcza wypadki, samobójstwa,
zabójstwa i inne przyczyny zewnętrzne), ale
także do ogromnego
g
g dodatkowego
g
(alkoholowego) wzrostu umieralności z
powodu „non-MI acute IHD" (ICD-10 I24),
(Lancet 27/06/2009).
W. Zatoński, 2011
32
Umieralność z powodu chorób układu krążenia w Rosji,
1980-2006, 45-64 lat
1500
1000
Over 50% (112,625)
of Enterprises
Privatized
Gorbatchov’s anti
alcohol campaign
May 1985;
(decreases 25%)
Mass
Privatization
begins
Male
500
Female
USSR
collapses
0
1978
1983
1988
‘98 Russian Financial Crisis
(Per capita GDP drops 30%)
1993
1998
2003
2008
Adaptacja: John Powles
W. Zatoński, 2011
33
Mass Privatization and Adult Mortality Rates
’98 Russian Financial Crisis
(Per Capita GDP drops 30%)
Mass Privatization
begins
600
700
0
800
900
Total of 112,625 Stateowned Enterprises
Privatized (over 50%)
Total of 644 State-owned
Total of 644 State-owned Enterprises
Privatization(less
reversal
Enterprises Privatized
10%)
Privatized (less 10%)
(re-nationalization)
500
Adult Working
A
g Age Mortality
y Rates
(per 100,000 populatio
on)
10
000
Belarus and Russia
1989
1992
1995
1998
Y
Year
Russia
2001
Belarus
Data Source: WHO European Health for All Database 2007
Adaptacja: John Powles
W. Zatoński, 2011
34
Numerous epidemiologic analytical studies point at vodka binge drinking
as the key reason for the observed changes
changes. For example:
Russia,
R
i d
destructive
t
ti consumption
ti off
y
alcohol and all-cause mortality
at ages
g 15-34, 35-54 and 55-74
Lancet 2009; 373: 2201
W. Zatoński, 2011
35
Lancet 2009; 373: 2201
Relative risk,, men drinking
g
5-6 B / week vs. < 0.5B / week
B=0.5 litre bottle of vodka (20 UK shots)
2.1 x liver cancer
3.0 x non-MI acute IHD
3.5 x upper aerodigestive cancer
3 3 x pneumonia
3.3
4.1 x respiratory TB
6.2 x liver disease
6.7 x pancreatic disease
7.7 x ill-specified disease
(e.g. RR=1 for lung & for stomach cancer)
W. Zatoński, 2011
36
Leon D, at al. Alcohol-induced damage to heart muscle rather than atherosclerosis may drive the association of
circulatory
i
l t
di
disease with
ith hazardous
h
d
in
i Russia.
R
i IEA World
W ld Congress
C
off Epidemiology,
E id i l
Edinburgh,
Edi b
h Scotland
S tl d 7-9
79A
August,
t 2011
Cohort study - Iżewsko
* Misclassification IHD RR – 3,0
30
* non-atherosclerotic disease
* lipid profile not atherosclerotic in country profile non-atherosclerotic
g diminish arteriosclerosis risk RR – 0,35
hazardous drinking
* Sudden cardiac death / myocardiopathic alcohol related nonarteriosclerotic disease / alcohol poisoning / heart stress
W. Zatoński, 2011
37
Umieralność z powodu chorób układu krążenia w
Europie w 1970 i 2008 r. u mężczyzn, 45-64 lat
1970
2008
934
Finlandia
Czechy
688
662
Wlk. Bryt.
Luksemburg
Irlandia
411
411
409
Portugalia
P
t
li
Bułgaria
Hiszpania
0
200
400
148
142
139
136
129
Włochy
Francja
600
Współczynniki / 100,000
W. Zatoński, 2011
156
152
Hiszpania
Hi
i
Portugalia
Holandia
337
276
800
1000
Zmiana wzoru
kardiowascularnej
umieralności w
E
Europie
i
162
161
Austria
Szwecja
399
361
Francja
Grecja
208
174
170
Dania
UE15
Luksemburg
465
465
Włochy
Szwecja
243
222
Belgia
Irlandia
490
476
UE15
Dania
Rumunia
437
324
Grecja
Słowenia
Wlk. Bryt.
516
507
494
Holandia
Polska
497
Czechy
Finlandia
544
535
Austria
UE10
Słowenia
566
550
Węgry
UE10
Polska
634
629
579
Węgry
Belgia
687
Bułgaria
Rumunia
125
120
0
200
400
600
800
38
Umieralność z powodu chorób układu krążenia w Europie w
1970 i 2008 r. u kobiet, 45-64 lat
1970
2008
332
Rumunia
Irlandia
326
303
Węgry
Finlandia
Bułgaria
303
292
289
Czechy
UE10
202
191
173
Dania
D
i
Holandia
Grecja
50
100
150
59
56
56
53
53
52
50
50
43
Hiszpania
Francja
200
250
W. Zatoński, 2011
65
63
63
Austria
A
ti
Portugalia
Włochy
152
139
0
67
65
UE15
Szwecja
162
155
Szwecja
Francja
125
102
Słowenia
Irlandia
Holandia
214
210
UE15
Hiszpania
160
Luksemburg
Finlandia
231
219
Belgia
Austria
Włochy
Węgry
UE10
Polska
Wlk. Bryt.
Grecja
Dania
259
254
231
Polska
Portugalia
217
178
Czechy
Belgia
280
265
Luksemburg
Wlk. Bryt.
Słowenia
237
Bułgaria
Rumunia
300
350
39
38
0
50
100
150
200
250
39
Znaczne różnice w stanie
zdrowia
d
i między
i d krajami
k j i–
największe wyzwanie dla Europy
W. Zatoński, 2011
40
HEM – projekt badawczy
2004-2008 (nr 2003121)
Cel: Identyfikacja i analiza luki w
przedwczesnej, możliwej do uniknięcia
umieralności, pomiędzy krajami UE15 a
nowymi krajami członkowskimi UE10
oraz określenie w jakim zakresie luka ta
jest spowodowana różnymi przyczynami
zgonów
ó i czynnikami
ik i ryzyka.
k
–
Wschodnia część UE: nowe kraje
członkowskie UE z centralnej i wschodniej
Europy - Bułgaria,
Bułgaria Czechy,
Czechy Estonia,
Estonia Litwa,
Litwa
Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja,
Słowenia, Węgry (UE10)
–
Zachodnia część
ę UE: tak zwana „„stara
UE” – Austria, Belgia, Dania, Finlandia,
Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia,
Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia,
Szwecja, Wielka Brytania, Włochy (UE15)
Raport końcowy jest dostępny na stronie projektu: www.hem.waw.pl
W. Zatoński, 2011
41
Nadumieralność dorosłych
w Europie Centralno
Centralno-Wschodniej
Wschodniej
W. Zatoński, 2011
42
Oczekiwana długość życia w wieku 20 lat, 2008*
Mężczyźni
Kobiet
Kobiety
64.9
64.9
64.6
63.7
63.7
63.6
63.6
63.6
63.0
62.9
62 9
62.9
62.9
62.8
62.7
62.4
62.3
61.0
60.8
60.6
60.1
59.6
59 0
59.0
58.8
58.4
58.3
58.3
58.0
Francja
Hiszpania
Włochy
Austria
Luksemb
UE15
Finlandia
Szwecja
Irlandia
Słowenia
Holandia
Niemcy
Portugali
Grecja
Wlk. Bryt.
Belgia
Dania
Czechy
Polska
Estonia
UE10
Słowacja
Węgry
Łotwa
Rumunia
Litwa
Bułgaria
R j
Rosja
54 4
54.4
70
65
60
55
50
45
40
61.2
59.6
59.3
58.8
58.8
58.7
58.4
58.4
58.4
58.2
58 1
58.1
57.8
57.0
56.8
56.7
56.6
56.2
54.6
52.1
51.6
51.2
51.1
51.0
50.7
49.5
48.0
47.1
Holandia
Szwecja
Włochy
Hiszpania
Luksemb
Irlandia
Wlk. Bryt.
UE15
Austria
Grecja
Francja
Niemcy
Finlandia
Belgia
Portugali
Dania
Słowenia
Czechy
Polska
UE10
Słowacja
Rumunia
Bułgaria
Węgry
Estonia
Łotwa
Litwa
R j
Rosja
41 9
41.9
40
45
50
55
60
65
70
2005: Belgia; 2006: Dania, Niemcy, Rosja; 2007: Włochy
W. Zatoński, 2011
43
MODEL DEKOMPOZYCJI WG POLLARDA
Różnica w oczekiwanej długości życia pomiędzy UE10 i UE15, 2008
N d i
Nadumieralność
l ść mężczyzn
ż
wg grup wieku
i k
Grupa
p wieku
Różnica w
oczekiwanejj
długości życia (lata)
0+
7.15
%
100%
0-19
0.47 (7%)
20-44
1.02 (14%)
45-64
3.22 (45%)
65+
2.43 (34%)
20-64
4.24 (59%)
Ponad 60% różnic w stanie
zdrowia pomiędzy wschodem i
zachodem Europy u mężczyzn
wynika
ik z różnic
óż i w umieralności
i
l ś i
między 20 a 64 rokiem życia
W. Zatoński, 2011
44
Nadumieralność kobiet według grup wieku
Grupa
p wieku
Różnica w
oczekiwanejj
długości życia (lata)
0+
4 35
4.35
%
100%
0-19
0
19
0.33 (8%)
20-44
0.24 (6%)
45-64
1.18 (27%)
65+
2.59 (60%)
45+
45
3.77 (8
3
(87%)
%)
Prawie 90% różnic w stanie
zdrowia pomiędzy wschodem i
zachodem Europy u kobiet
wynika z różnic w
umieralności po 45 roku życia
W. Zatoński, 2011
45
Nadumieralność mężczyzn wg grup chorobowych
Grupa
wieku
CVD
Nowotwory
Ogółem
(0+)
3.83
%
54%
 Choroby
Ch b układu
kł d
Urazy
Choroby
zakaźne
Inne
Razem
0.95
1.16
0.04
1.17
7.15
13%
16%
0%
16%
100%

krążenia
wyjaśniają 54%
różnic w stanie
zdrowia
Urazy wyjaśniają
16% różnic
óż i w
stanie zdrowia
W. Zatoński, 2011
46
Różnica w oczekiwanejj długości
g
życia
y
p
pomiędzy
ę y UE10 i UE15,, 2008
Nadumieralność kobiet wg grup chorobowych
Grupa
wieku
CVD
Nowotwory
Urazy
Choroby
zakaźne
Inne
Razem
Ogółem
O
ół
(0+)
3.72
0.44
0.22
-0.04
0.00
4.35
%
86%
10%
5%
-1%
0%
100%
20-64
0.64
(45%)
0.36
(25%)
0.13
0.01
0.28
1.42
 Przeważająca rola

chorób układu
krążenia wyjaśniają ponad
80% różnic w
stanie zdrowia
Wśród młodych i w
średnim wieku
kobiet ważną rolę
odgrywają
nowotwory –
wyjaśniają 25%
różnic w stanie
zdrowia
W. Zatoński, 2011
47
MODEL DEKOMPOZYCJI WG POLLARDA – Analiza HEM
Udział tytoniu i alkoholu w różnicy w oczekiwanej długości
życia między Polską i UE15
UE15, 2002
Różnica przypisana do
tytoniu
Różnica przypisana do
alkoholu
Rola tytoniu:
U mężczyzn
ę
y –
Mężczyźni
Grupa
wieku
Różnica w
oczekiwanej
długości
życia (lata)
Różnica
przypisana
do tytoniu
(lata)
%
Grupa
wieku
35 64
35-64
3 80
3.80
1 75
1.75
46%
20 64
20-64
Różnica w
oczekiwanej
długości
życia
(lata
Różnica
przypisana
do alkoholu
(lata)
%
4 15
4.15
1 02
1.02
25%
wyjaśnia prawie
połowę różnic w
stanie zdrowia
U kobiet –
wyjaśnia
j ś i ponad
d
20% różnic w stanie
zdrowia
Rola alkoholu:
U mężczyzn –
Kobiety
Grupa
wieku
35-64
Różnica w
oczekiwanej
długości
życia (lata)
Różnica
przypisana
do tytoniu
(lata)
1.38
0.30
W. Zatoński, 2011
%
Grupa
wieku
Różnica w
oczekiwanej
długości życia
(lata)
Różnica
przypisan
a do
alkoholu
(lata)
%
22%
20-64
1.44
0.07
5%
wyjaśnia ¼ różnic w
stanie zdrowia
U kobiet –
wyjaśnia tylko 5%
różnic w stanie
zdrowia
48
1990
990
FSE*
Liczba lekarzy na
1,000 mieszkańców
Liczba łóżek
szpitalnych na
1 000 mieszkańców
1,000
4.7
W okresie największych
różnic
óż i zdrowia
d
i w 1990
roku było:
EME**
lekarzy we
wschodniej Europie
niż w zachodniej
2.5
Lekarzy na 1,000 mieszkańców
11
 Dwa razy więcej
 Więcej
Wi
j łóż
łóżek
k
8
szpitalnych we
wschodniej Europie
niż w zachodniej
* Former socialist economies (Byłe kraje socjalistyczne)
** Established market economies (Kraje o rozwiniętej gospodarce rynkowej)
Źródło: Feachem R. Health decline in eastern Europe. Nature. 1994;367:313-314
W. Zatoński, 2011
49
Czy różnice w zdrowiu
się zmniejszają?
W. Zatoński, 2011
50
Zmiana prawdopodobieństwa zgonu i PKB na osobę
(US$), 1990 vs 2008*
2008
Zmiana PKB wyrażonego przez parytet
siły nabywczej (US$),
1990 vs 2008
Zmiana prawdopodobieństwa zgonu,
mężczyźni, wiek 20-64
Zdrowie też
można
„TWORZYC”
(budować)
-8.6
EU15
162%
EU2: Bułgaria,
Rumunia
162% (4,780$ -> 12,524$)
224% (5,654$ ->
18,337)$
EU3: Łotwa, Litwa, Estonia
0.0
10.9
92%
Rosja
10
5
(7,617$ -> 19,983$)
103% (17,748$ -> 36,051$)
EU15
-6.4
-1.4
15
EU5: Czechy, Węgry, Polska,
Słowacja, Słowenia
0
-5
-10
0%
50%
100%
(9,448$ -> 18,157$)
150%
200%
250%
Punkty procentow e
* 2005: Belgia; 2006: Dania, Niemcy, Rosja; 2007: Włochy
W. Zatoński, 2011
Źródło: Penn World Tables ver 7.0;
Dla Łotwy i Litwy dane dla 1993 r.
51
Średnia oczekiwana długość życia w Polsce
i w Rosji 1989-2002
73
Mężczyźni
80
Kobiety
71
78
67
65
11.5
63
61
59
76
6.8
74
72
57
55
1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003
rok
Polska
W. Zatoński, 2011
dłuugość życia
dłuugość życia
69
Rosja
70
1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003
rok
Polska
Rosja
52

01 Witold Zatoński 29.09

Transkrypt

Podobne dokumenty

Program Konferencji - Bieg Uniwersytetu Medycznego

PONS 18.03 INAUGURACJA

Ograniczenie skutków zdrowotnych palenia – najważniejszym

Nierówności w zdrowiu spowodowane paleniem tytoniu

Bieg Uniwersytetu Medycznego Lekarze, pracownicy naukowi

2011.10.06 program ostate

Program Konferencji Edukacyjnej cyklu Uruchamiamy Dzieciaki w

Strona 6 2010.12.13 GW Ki

Jak rzucić palenie?